PSC Magazine Editie 2-2018

EDITIE 2-2018 - JAARGANG 8

Voor de

Psychosociaal Professional

Homeostase in het brein INTER VIEW ME T THEO S P LIN TE R

Opleiding tot HeartMath® Therapeut In de HeartMath methode staan de thema’s lichaamsbewustzijn en emotieregulatie centraal.

Door middel van biofeedback op het hartritme leren uw cliënten hoe ze omgaan met stress en hoe ze zichzelf in een meer optimale toestand kunnen brengen. In deze nieuwe opleiding leert u aan uw cliënten om meer grip te krijgen op stress en hun manier van omgaan daarmee, zodat ze gericht kunnen werken aan een gezondere leefstijl. Uit vele studies blijkt dat dit leidt tot een toegenomen welbevinden en functioneren, zowel lichamelijk als psychisch.

HeartMath Benelux biedt nu een 5-daagse opleiding tot HeartMath Therapeut.

In de opleiding wordt aandacht besteed aan:

• Begeleiding van cliënten door • Inpassing van HeartMath middel van het Werken aan interventies in bestaande Veerkracht programma behandelmethodieken Het Werken aan Veerkracht programma De opleiding biedt een kennismaking biedt een evidencebased protocol om met diverse interventietechnieken. Om met behulp van een werkboek de cliënt deze interventies goed over te kunnen in 7 sessies te begeleiden. De cliënt brengen is het van belang om de geleerwordt zich bewust van zijn doelen, de technieken ook zélf veel te oefenen stressbronnen en energielekken en leert en toe te passen in het dagelijks leven. stapsgewijs de HeartMath technieken toepassen en integreren in het dagelijks leven. Huiswerkopdrachten en oefenen zijn belangrijke onderdelen.

Meer informatie vindt u op www.heartmathbenelux.com of persoonlijk via 043-3655626.

• Diagnostiek: Inzicht in het functioneren van het autonome zenuwstelsel Het computerprogramma van HeartMath brengt de hartritmevariabiliteit (HRV) in beeld, een belangrijke indicator voor het functioneren van het autonome zenuwstelsel en daarmee ook van ziekte en/of gezondheid. Dankzij de nieuwste versie van de emWave, de emWave Pro Plus, is het nu ook mogelijk om diverse functionele waarden uit de HRV te bepalen.

Voor woord

"Stof om de radertjes aan het werk te zetten."

Hersengymnastiek Het is inmiddels iedereen wel bekend dat beweging goed is voor de gezondheid; onze lichamelijke gezondheid en onze geestelijke gezondheid. Dertig minuten (matig) bewegen zorgt al voor vermindering van het risico op hart- en vaataandoeningen en het vermindert stressklachten. Dus hup, sportkleren en aan de slag, zeg ik tegen mezelf!

Maar niet alleen ons lichaam heeft beweging nodig, ook onze bovenkamer moet in beweging blijven. Zelf heb ik daar een paar foefjes voor. Zo heb ik thuis zo’n ouderwets papieren puzzelboekje liggen. Ik vergeet het weleens, maar even een half uurtje puzzelen werkt niet alleen heel ontspannend voor mij, het houdt mijn brein lekker bezig. Het andere foefje dat ik dagelijks probeer te doen, is dat ik alles wat ik normaal bijvoorbeeld met links doe (tandenpoetsen bijvoorbeeld), met rechts doe; tenminste 1 keer per dag. Zo blijven de hersenhelften goed samenwerken en daar schijn je niet alleen slimmer van te worden, maar ook mooier (ooit las ik hier een onderzoek over, ik geloof in Yoga Magazine).

Nu zijn dit natuurlijk maar kleine dingen en ik verwacht er geen wonderen van. Voor het serieuze werk zijn serieuze methoden nodig. Een van die methoden is neurofeedback therapie. En daarover hadden we een gesprek met NFG-lid Theo Splinter. “Neurofeedback is een methode om de hersenen te trainen met behulp van een computer. De methode kan ingezet worden bij cognitieve problematiek. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan ADHD en depressie, maar eigenlijk gaat het om alle verstoringen van de hersenfunctie.”

Theo Splinter heeft een praktijk in Zeeland waar hij cliënten behandelt met mooie resultaten. “Bij ADHD, depressie en migraine bijvoorbeeld bevinden de hersenen zich niet in homeostase. Dat kan getraind worden, zodat ze weer normaal gaan functioneren.”

Verderop in deze editie staat een artikel over emotionele vrijheid. Judith Orloff ziet emoties als een trainingsveld voor de ziel en ze beschouwt het overwinnen van negatieve emoties als het trainen van je

spirituele vermogens. Zij legt in haar boek Emotionele vrijheid uit hoe negatieve emoties omgezet kunnen worden in positieve gevoelens. Deze omzetting van negatieve naar positieve emoties creëert rust en schept emotionele vrijheid.

Ook kunt u het indringende verhaal lezen van Linda Romein, die vlak na de bevalling van haar zoon Lars te horen kreeg dat er een ruimte-innemend proces in het hoofd van haar zoontje zat, in het derde ventrikel.

Daarom had Lars een waterhoofd.

In de eerste vier maanden van Lars zijn leven waren er oneindig veel complicaties. “Ik vocht met hem mee door hem te vertroetelen, te verzorgen, te verplegen, mee te denken met de artsen. Het putte me volledig uit, maar ik wilde niet anders, kon niet anders.” Langzaam verloor ze alle grip en uiteindelijk stond ze tot tweemaal toe helemaal boven in een flat. Twaalf jaar later schreef ze een boek over deze periode. Haar psychiater schreef haar via LinkedIn: “Ik heb je boek in een adem uitgelezen. Ik heb niet eerder zo’n indringend beeld gekregen van wat er zich vanbinnen bij een depressie kan afspelen in relatie tot hoe iemand naar buiten overkomt (…) Dat is voor mij heel schokkend, maar ook heel leerzaam.”

Dit en nog meer interessante artikelen in deze editie van PSC Magazine. Stof om de radertjes aan het werk te zetten; hersengymnastiek!

Veel leesplezier en een goede work out gewenst!

Sacha van den Ende Hoofdredacteur sacha@pscmagazine.nl

PSC Magazine

3

C olofon

In deze editie...

Wat is wijsheid?

Het levensverhaal bevat alle wijsheid die we nodig hebben om te kunnen groeien. Wat heeft je gevormd en hoe kun je daarvan een verhaal maken dat recht doet aan wie je in wezen bent.

Pagina 12 Epigenetica van verslaving Waarom valt men zo vaak terug in ongezonde gewoonten? Waarom is het terugvalrisico na onthouding van een verslavend middel zo groot?

Pagina 18

Homeostase in het brein Neurofeedback is een methode om de hersenen te trainen met behulp van een computer. De methode kan ingezet worden bij cognitieve problematiek.

Wanneer de hersenen zich niet in homeostase bevinden, dan kan dat getraind worden, zodat ze weer normaal gaan functioneren.

Pagina 6 PSC MAGAZINE, DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG

Colofon Hoofdredactie Sacha van den Ende E-mail: sacha@pscmagazine.nl Bladmanagement: Maartje Albert E-mail: maartje@pscmagazine.nl Eindredactie: Marianne Smits en Charlotte Simons Redactieadres Waterviolier 40 2498 ES Den Haag Telefoon: +31 (0)6 12 98 64 89 E-mail: redactie@pscmagazine.nl

4

PSC Magazine

Uitgever Inspired Publishing Contactpersoon: Sacha van den Ende Waterviolier 40 2498 ES Den Haag Telefoon: +31 (0)6 23 63 38 65 info@inspiredcommunications.nl Vormgeving Eefje Kleijweg | The Fine Line Studio www.thefineline-studio.com Druk Drukkerij Damen Lezersservice PSC Magazine verschijnt zes keer per jaar.

Het wordt toegezonden aan alle registeren aspirantleden van de beroepsorganisatie NFG en de leden van TPnet en Rosegarden.

Abonnementen Jaarabonnementen per zes nummers: â‚Ź 39,95.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

U ontvangt hiervoor een factuur. Nieuwe abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan.

Opzegging dient schriftelijk, ten minste 2 maanden voor afloop van de abonnementsperiode te worden ingediend bij de uitgever.

Adreswijzigingen Adreswijzigingen graag zo spoedig mogelijk schriftelijk indienen bij de uitgever per post of per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl

Inho u ds opg ave

Emotionele vrijheid Hoewel wij vrijheid gewoonlijk uitleggen als mogen zeggen wat je denkt, verlost zijn van slavernij en het recht om te stemmen en te geloven zoals wij dat willen, kunt u geen algehele vrijheid bereiken zolang u niet leert emoties te beteugelen, die u anders zouden meeslepen.

Luisteren in de therapie/ coachpraktijk Ik herken de automatische manier van commentaar geven en ongevraagd advies leveren zo uit mijn eigen (vorige) leven.

Pagina 26

Pagina 14 Gezonder gaan eten: natuurlijke voeding Ruim 17 jaar kennen ze elkaar. In die 17 jaar hebben ze gemiddeld 20 jongeren per week begeleid. Meer dan 1350 jongeren, voor wie goed kan rekenen.

Joke Holtrust als schoolpastor en kindertherapeut en Harriëtte Modderman als opleider, jongerenwerker en psychosociaal therapeut.

Leren van je eigen leven, waar helpt dat bij?

Pagina 30

Het onbezorgde leven In de eerste vier maanden van Lars zijn leven waren er oneindig veel complicaties: draininfecties, reanimatie, verhoogde hersendruk, verlaagde hersendruk, afgeblazen chemotherapieën omdat Lars te ziek was…

En ik, ik bleef maar op die box, zo dicht mogelijk bij mijn ventje.

Ruim 17 jaar kennen ze elkaar. In die 17 jaar hebben ze gemiddeld 20 jongeren per week begeleid. Meer dan 1350 jongeren, voor wie goed kan rekenen. Joke Holtrust als schoolpastor en kindertherapeut en Harriëtte Modderman als opleider, jongerenwerker en psychosociaal therapeut.

Pagina 36

Pagina 21

AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TPNET

In elke editie Losse edities Losse edities kunnen besteld worden per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl Disclaimer De informatie in dit blad is uitermate zorgvuldig opgesteld en gecontroleerd.

De uitgever is evenwel niet aansprakelijk voor de inhoud van ingestuurde c.q. aangeboden artikelen, product-informatie en voor eventuele schade als gevolg van vermeende (medische) adviezen, onverhoopte onjuistheden en/of onvolledigheden. De uitgever draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van advertenties. Informatie over gebruikte bronnen kan opgevraagd worden bij de redactie.

©Copyright Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Inspired Publishing.

Alle rechten voorbehouden.

3 Voorwoord 17 Column Wilma de Haas 24 Zintuigenprikkels 28 Column Jamie Nederpel 29 Column Hanneke Nijkamp 33 Column Martine Clausen 34 Zintuigenprikkels

PSC Magazine

5

Home ostase i n het bre i n

INT E RVI EW

Theo Splinter

Homeostase in het brein Theo Splinter (1957) is werkzaam als orthomoleculair natuurgeneeskundig neurotherapeut volgens de klinische Psycho-Neuro-Immunologie (kPNI) en is counselor-psycholoog. Hij startte zijn praktijk in Zeeland 16 jaar geleden. Hij volgde de cursus neurofeedback bij de twee ‘founding fathers’ in Nederland in 2004.

Kun je uitleggen wat neurofeedback precies is?

‘Neurofeedback is een methode om de hersenen te trainen met behulp van een computer. De methode kan ingezet worden bij cognitieve problematiek. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan ADHD en depressie, maar eigenlijk gaat het om alle verstoringen van de hersenfunctie. Het kan dus breed ingezet worden, zelfs bij het ouder worden; dan spreekt men over ‘cognitive decline’ (cognitief verval). Het brein gaat naar mate het ouder wordt, door de tijd, alles wat het meemaakt en verkeerde voeding bijvoorbeeld, minder goed of snel functioneren. Dat is goed te beïnvloeden met neurofeedback.

Neurofeedback kan ook preventief ingezet worden en het kan zelfs gebruikt worden om prestaties te verbeteren; dan spreken we over peak performance.

Dat laatste heb ik zelf eigenlijk maar 1 keer gedaan op verzoek van een cliënt. Ik werk meer met mensen die problemen ervaren.

Zo heb ik een 21-jarige cliënte, die sinds haar dertiende last had van migraineaanvallen waarvoor zij uitbehandeld was. Ik ben haar gaan trainen met neurofeedback en inmiddels zijn de aanvallen verdwenen.

Bij migraine bevinden de hersenen zich niet in homeostase. Dat kan getraind worden, zodat ze weer normaal gaan functioneren.

Als je dan hersenen die wel normaal zijn, gaat trainen, gaan ze nog beter draaien.’

6

PSC Magazine

Ik begrijp dat er in Amerika al veel aandacht is voor peak performance.

‘Zeker. Vooral bij golfers. Voor hen is het belangrijk dat ze goed kunnen focussen op het moment dat ze moeten afslaan. Er zijn programma’s ontwikkeld om bij golfers de optimale peak performance te kunnen vaststellen. Het gaat immers in die sport om heel veel geld.

Ook professionele beoefenaars van Amerikaans voetbal worden begeleid. Veel spelers kregen klachten en hersenziektes.

Er is zelfs een film over gemaakt waaraan een collega van me heeft meegewerkt: Concussion. De film vertelt het waargebeurde verhaal van Dr. Bennet Omalu, een forensische neuropatholoog, die als eerste een neurodegeneratieve ziekte, bekend als CTE (chronische traumatische encefalopathie) wist te ontdekken bij voormalige spelers van NFL (National Football League).

Wanneer hij dat naar buiten wil brengen en aantoonbaar wil maken, komt hij op gespannen voet te staan met de machtigste instellingen ter wereld.

Begeleiding geldt ook voor boksers. Bij boksen spreken we van het punch-drunksyndroom. Voor hen is het belangrijk het hoofd te beschermen.

De hersenen zijn een zachte massa in je schedel en als je je dus stoot, beschadig je die massa. Daar kunnen mensen niet tegen, een steenbok en een specht bijvoorbeeld wel. Bij hen zitten de hersenen in vochtlagen zodat er geen beschadigingen

kunnen optreden.

In Europa zou peak performance ook kunnen gelden voor beroepsvoetballers. Echter, zover zijn we nog niet.’

Je bent lid van de NFG. ‘Ja, al zo’n12 jaar. Ik ben begonnen bij de ABVC (Algemene Beroepsvereniging voor Counseling). Ik stapte over omdat ik in de breedte ging werken en ook omdat de NFG een professionele organisatie is.

Ik ben ook vertrouwenspersoon voor de NFG. Mensen die problemen hebben, zowel collega-therapeuten als cliënten kunnen mij bellen over hun problemen.

Afgelopen jaar ben ik diverse malen gebeld door collega-therapeuten die met lastige situaties zaten of met dingen die ze niet zo prettig vonden. Ik ben voor die functie gevraagd door de voorzitter Rick Denkers.’

Neurofeedback is zeker bekender geworden in de psychosociale zorgverlening.

Had je dat verwacht?

‘Ja. Ik ben goed in inschatten en uitzoeken, ik ben een goede therapeut, maar voor de rest moet ik mensen inhuren, die mij helpen.

Ik deed mijn werk en zag dat het steeds meer zijn vlucht nam, zo ook met counseling. Toen ik daarmee begon was het een braak terrein, zeker in Zeeland. Maar ik kreeg een burn-out en wilde wat anders.

Ik heb 2 masters gevolgd op het gebied

In t e r v i e w m e t T he o S plint e r

"De hersenen zijn een zachte massa in de schedel en als je je stoot, beschadig je die massa. Daar kunnen mensen niet tegen,een steenbok en een specht bijvoorbeeld wel. Bij hen zitten de hersenen in vochtlagen."

PSC Magazine

7

Ho meostase i n het b rei n

van counseling, ik heb EMDR gedaan en EFT (Emotional Focused Therapy). Ik heb in Amerika gestudeerd en in Nederland.'

Counseling met neurofeedback. Wat begon je te behandelen?

‘Ik kreeg mensen met cognitieve problematiek. Mensen met stress, met burn-out en van lieverlee rolde ik dan vanzelf de ADHD in. Daar was ik in 1e instantie niet voor opgeleid. Wel voor stress. Ik heb klinische counselingspsychologie gedaan.

Omdat ik die studie had gedaan, kon ik gemakkelijk doorrollen in de problemen die mensen tegenkwamen in hun hoofd.

ADHD is relatief gemakkelijk te behandelen. Eigenlijk moet de H eruit: ADD. Dat zeggen vooraanstaande psychologen/psychiaters in Amerika zoals Daniel Amen.’

8

PSC Magazine

Wat is jouw beeld bij ADD, simpel uitgelegd - vanuit jouw visie?

‘Het brein kan zich niet optimaal focussen.

De hersenen wijken ergens af. De homeostase is er niet, in meer of mindere mate.

Dat is meetbaar.

Dan is het wel zo, en dat heb ik geleerd in de orthomoleculaire geneeskunde en de specialisatie die ik gevolgd heb, dat je praat over de oorzaak van de oorzaak van de oorzaak….

Je ziet bij mensen oorzaken, niet alleen in het brein maar ook op andere gebieden, in het disfunctioneren van het lichaam. De oorzaak is soms hetzelfde, maar waar die zich in uit, ligt vaak anders.

Bij ADD weet men het niet precies. Bovendien is er een genetische component. Ook kan ADD versterkt worden door verkeerde

leefwijze, verkeerde voeding, verkeerd bewegen.

Een voorbeeld: ik heb een jongetje van 7 jaar. De moeder benaderde mij omdat de psychiater haar had geadviseerd te kijken naar neurofeedback. Zijn klachten: geen concentratie op school, snel afgeleid, driftaanvallen en elke dag poep in de broek. Ik heb het jongetje uitgebreid gemeten en hem meteen op een glutenvrij dieet gezet. We hebben de voeding aangepakt, ik heb wat met supplementen gedaan, in 1e instantie iets wat met de darmen te maken had. Pas daarna ben ik gaan trainen met neurofeedback. Noninvasief: je doet iets met de hersenen en ook iets met het lichaam. En het heeft er allemaal toe bijgedragen dat hij geen poep meer in de broek heeft, rustiger is en geen

Int e r v i e w m e t T h e o S plint e r

"Je ziet vaak bij metingen van kinderen dat de insuline veel te hoog is en niet meer opgenomen wordt; resistentie op jonge leeftijd."

driftaanvallen meer heeft.

Was het ADD? Misschien was het een voedselallergie waardoor het hele systeem verkeerd ging functioneren.

Als je alleen naar de hersenen kijkt, mis je factoren die een rol spelen.’

Als we de neurofeedback als uitgangspunt nemen, wat zet je het meest in aan supplementen?

‘Ik wil eerst iets zeggen over voeding in zijn totaliteit. Dan praat ik over oervoeding; terug naar de basis, maar dan ook geen granen, gluten. Ook geen melkproducten en aardappels (hoogglycemisch en vanwege sappoline). Neem liever zoete aardappel of pastinaak.

De Amerikanen en Engelsen spreken van low carb of smart carb. Al die suikers, die insuline, zijn belangrijk als je praat over het brein en over ADD. Je ziet vaak bij metingen van kinderen dat de insuline veel te hoog is en niet meer opgenomen wordt; resistentie op jonge leeftijd. En het is niet zo gemakkelijk om dat weg te halen. Het is vooral moeilijk om uit te leggen waarom het nodig is die suikers te schrappen. Het is een complex verhaal.

En als je dan praat over supplementen, ga ik meten. Dat is weleens lastig, in die zin dat je allerlei deficiënties ziet, die je niet allemaal kunt opvoeren.

Magnesium is belangrijk, maar ook omega-3. Dat zit wel in voeding, maar we gebruiken te weinig omega-3-rijke voeding.

En zorg voor beweging.

Probiotica is natuurlijk ook belangrijk om inflammatoir ontstekingen in de darm naar nul te brengen. We weten allemaal dat er contact is tussen de bacterie in de darmen en de hersenen. Als de hoeveelheid bacteriën niet juist is, gaat het in je hoofd ook niet goed. Via de nervus vagus is er contact; het limbisch systeem loopt ook door naar je hersenen.

Ook curcuma kun je inzetten, dan heb ik het wel over ADD. Als het met de doorbloeding niet helemaal goed zit, kun je gingko biloba inzetten.

Met name voor de frontale kwabben. Die zorgen onder andere voor je planning en je uitwerkingen van situaties. Het is bewezen dat het goed werkt en bovendien werkt gingko biloba preventief.’

Ik heb de indruk dat in de behandeling van de psychosociale problematiek best nog wel wat te winnen valt op het gebied van voeding en supplementen.

‘Natuurlijk. Maar men weet dat (nog) niet.

We praten over geestelijk welzijn, over hersenen, hersenen die worden gevoed met bloed, met dezelfde substanties als die, die ook naar je tenen gaan bij wijze van spreken. Maar het is ook zo dat je dat wat je in je lijf stopt, ook gaat worden. Verkeerde stoffen naar je tenen maar ook naar je kop.

Dat is holistisch kijken. Kijken naar het hele plaatje, niet naar 1 facet.

Er is zeker wat te winnen. Allereerst optimaal inspelen op beweging en dan kijken naar de brandstof. Wat stop je in je lijf? Als dat de juiste stoffen zijn, zie je dat mensen gaan functioneren. En dan kun je weer verder: de psychosociale component.

Als de basis goed is, heb je al 50% gewonnen.

Wat supplementen betreft, zou je L-theïne kunnen inzetten, geeft rust in het hoofd, en Gaba, gaat niet door de bloed-hersenbarrière en je lijf wordt er rustig van.

De farmacie heb je niet (altijd) nodig. Die heeft allerlei bijwerkingen; de lever vindt het echt niet prettig.

Holistisch gezien is het heel simpel: het lichaam, waar staan we, we komen uit de natuur (wordt vaak vergeten) zijn een stukje natuur en de voedingssupplementen die uit de natuur komen, bijvoorbeeld kruiden of afgeleiden ervan, staan los van de far-

macie van stofjes die gemaakt en gekunsteld zijn.

Ik wil niet zeggen dat dat niet goed kan zijn, maar kijk eerst wat mogelijk is met de natuur.’

Hoe ziet zo’n reeks behandelingen met neurofeedback eruit?

‘Mensen kunnen komen voor een orthomoleculair consult, bijvoorbeeld een consult met verschillende (onverklaarbare) klachten. Ik kan dan mensen uitgebreid scannen (ik heb 3 soorten bodyscans) en ik heb de mogelijkheid om cliënten energetisch door te meten op 24 punten op het lichaam. Je krijgt dan een grafiek met staafdiagrammen en je ziet welke organen te veel of te weinig energie hebben.

Als cliënten aangeven dat er problemen met het hoofd zijn, ADD-achtig, kunnen we een QEEG maken. De data stuur ik door naar Amerika en ik krijg dan een uitgebreid rapport terug.

Dan kun je eventueel neurofeedback gaan bedrijven. Je gaat dan die gebieden in het hoofd die afwijken van het gemiddelde, trainen. Ik train met 4 kanalen gelijktijdig.

Je kunt je voorstellen dat dat een extra effect kan hebben.’

Tot slot ‘Als mensen bij me binnen komen - en dat is uniek in Nederland - heb ik de mogelijkheid de hersenen te meten, te scannen met een eeg of met andere apparatuur. Je kunt meer zien.

Het mooie is dat ik het hele lijf kan zien.

Absoluut een pre.’

PSC Magazine

9

Home ostase i n het bre i n

De vertrouwenspersoon behandelt geen klachten. Wat er moet gebeuren als mensen een klacht hebben staat in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). De meeste NFG-zorgverleners hebben ervoor gekozen om de afhandeling van klachten via de NFG te laten verlopen.

Gelukkig kunnen de meeste problemen door een gesprek met de vertrouwenspersoon opgelost worden. In 2017 zijn er geen klachten gemeld over zorgverleners bij de NFG.

Theo Splinter is vertrouwenspersoon voor de NFG. Zowel collega-therapeuten als cliënten kunnen hem bellen of mailen over hun problemen.

Gemiddeld wordt Theo 1 tot 2 keer per maand gebeld; door cliënten of door een collega-therapeut. De gesprekken zijn anoniem en onafhankelijk. Een gesprek duurt meestal een half uur tot een uur.

‘Ik word vaker gebeld door cliënten die het niet eens zijn met de begeleiding of behandeling van de therapeut. De meeste cliënten lopen al even rond met een ontevreden gevoel voor ze mij bellen. Het is een kwestie van opstapelen en op een gegeven moment bereiken ze een punt dat ze echt gefrustreerd zijn en dan willen ze stoom afblazen.

Tijdens het gesprek lopen de cliënt en ik de stappen door van het traject of de be-

10

PSC Magazine

handeling. Ik krijg vaak een van de ouders aan de telefoon die in een (v)echtscheidingstraject zitten. Voor ouders in deze situatie lopen de emoties en gemoederen vaak hoog op en wordt er veel met een beschuldigende vinger gewezen. Door de stappen door te nemen, kan ik de aannames wegnemen en de mensen geruststellen. En als eenmaal de stoom van de ketel is, raad ik mensen altijd aan om met de therapeut te praten. Of dat daarna ook gebeurt, weet ik niet. En ik weet ook niet of de cliënt hierna verdergaat met de therapeut. De gesprekken zijn anoniem en in principe eenmalig.’

Theo wordt ook weleens gebeld door collega’s. ‘Bij mij kunnen collega’s vertrouwelijke informatie ventileren van cliënten.

Voor hen ben ik een soort biechtvader zonder kruis. Maar er zijn natuurlijk meer redenen waarom collega’s contact met mij opnemen. In onze beroepsgroep krijgen we helaas ook wel eens te maken met zelfdoding. Dat kan een behoorlijke impact hebben op een zorgverlener. Vragen als: Heb ik het wel goed gedaan? of Had ik het kunnen voorkomen? kunnen dan behoorlijk dwarszitten. Tijdens een gesprek nemen we daarom bijvoorbeeld de gelopen stappen door. Dat kan de geruststelling opleveren, omdat je dan samen kunt zien dat de juiste stappen zijn genomen en iemand er dus niets aan had kunnen doen. Er zijn zorgverleners die een intervisiegroep hebben. Daar is misschien ook ruimte om een verhaal kwijt te kunnen. Maar als vertrouwenspersoon ben ik er echt om te luisteren naar de ander zonder adviezen te geven en ik werk geheel vertrouwelijk.’

Theo Splinter is bereikbaar via mail en telefoon. ‘Merk je als zorgverlener dat een cliënt met een ontevreden gevoel de deur uit (blijft) gaan, wijs de cliënt dan op de mogelijkheid contact op te nemen met mij. Zo hoeven dingen niet uit de hand te lopen. Ik sta open voor alle vragen en problemen, van cliënten en collega’s!’

Telefoonnummer: 06-46160403 E-mail: vertrouwenspersoon@de-nfg.nl

VITORTHO Voor een gezonde basis!

CEPT E R S D I E H GEZOND n van Uit de keuke

n Ingrediënte oeding p gezonde v e h sc te ro g • Een e multivitamin • Een tablet beweging • Een portie g ol ontspannin • Een handv ntact el sociaal co • Een eetlep positiviteit • Een scheut eid et tevredenh m ïg u e sm t e • Maak h

aak met Breng op sm enten! basissupplem

Wat i s wi j shei d?

‘GIDS NAAR EIGEN WIJSHEID’: TALENT EN INTUÏTIE ONT WIKKELEN

Wat is wijsheid?

Als loopbaanprofessional en talentencoach met een therapeutische achtergrond wil ik mijn kandidaten op een speelse en inzicht gevende manier verleiden om het beste uit zichzelf te halen. Echter, vaak staan mijn klanten op een kruispunt in hun leven en zijn zij nog niet zover dat ze durven te vertrouwen op hun innerlijk kompas. Het leren herkennen van patronen zodat talenten de ruimte hebben om zich te kunnen ontwikkelen vraagt om een integrale aanpak waarbij diverse levensgebieden worden belicht. Daarom heb ik een eigen methodiek ontwikkeld.

‘Gids naar Eigen Wijsheid’ wordt door Bureau Cato ingezet bij persoonlijke ontwikkeling, verzuim, loopbaanvragen en teambuilding. Het bureau is erkend scholingsbedrijf voor UWV. De individuele opleiding tot talentencoach traint professionals om de methodiek zelf te gaan inzetten.

Je lichaam weet alles Wat mij boeit is hoe we weer kunnen vertrouwen op onze intuïtie zoals kleine kinderen dat doen. Helaas leren we onze 5 zintuigen goed te gebruiken, maar wordt ons zesde zintuig, de intuïtie, afgedaan als een verschijnsel dat we maar niet serieus moeten nemen.

Dat is erg jammer want het juist interpreteren en ‘voorvoelen’ van signalen helpen ons om passende keuzes te maken. Middels onze intuïtie kunnen we in 1 klap een situatie evalueren zonder erover na te denken. Dit zou komen doordat ons zesde zintuig zijn oorsprong kent in de epifyse, een endocriene klier die zich bevindt tussen de 2 hersenhelften en daardoor het denken en voelen verbindt. Het is een supergevoelig orgaan dat bij kinderen nog intact is. Bij volwassenen is er sprake van verkalking. Middels een gezonde leefstijl en concentratieoefeningen kan het weer geactiveerd worden. Daarom is de eerste stap binnen Gids naar Eigen Wijsheid ook gericht op het onderzoeken van leefstijl en lichaamswijsheid.

Ook zoogdieren hebben een epifyse; dit zou verklaren waarom zij al zijn vertrokken voordat er een aardbeving plaatsvindt.

Bij loopbaan-en levensvragen is het luisteren naar onze innerlijke stem een voorwaarde om goede keuzes te maken. Het blijven denken in cirkeltjes helpt ons niet verder.

Er is nieuwe informatie nodig om anders te gaan kijken naar bekende dingen.

Je hart volgen, want dat klopt Vóórdat onze blokkerende patronen zijn ontstaan, waren we goed afgestemd op ons lichaam dat resoneert op trillingen en deze zelf ook voortbrengt. Tenslotte bestaan we voor meer dan 80% uit water; dat is de beste geleider. De patronen zorgen ervoor dat we emoties niet door ons heen laten gaan maar vasthouden. Een pijnlijke herinnering willen we het liefst vermijden. Hierdoor krijgen we spanningsklachten en treden er verstoringen op die ons verhinderen om onze talenten optimaal te ontwikkelen.

Tijdens mijn opleiding tot hartcoherentiecoach heb ik geleerd om ‘coherentie’ te trainen. Het hart reageert op de ademhaling; bij

12

PSC Magazine

de uitademing gaat het ritme naar beneden en bij de inademing omhoog. ‘Coherentie’ betekent ‘samenhang’; al onze processen zijn dan op elkaar afgestemd én we kunnen dan ook goed nadenken. Ons brein reageert namelijk op het hart. Door deze training werd ik mij ervan bewust dat de mate van coherentie die ik heb, uitstraalt in het energieveld om mij heen. Als begeleiders hebben we grote invloed op het spanningsniveau van onze klant. Daarom heb ik mijn methodiek voorzien van een ‘ademgids’; hierin staan oefeningen die helpen om coherent te worden. ‘Coherent coachen’ betekent dat onze basishouding is gericht op optimale ontspanning; hierdoor zijn we alert, veerkrachtig en bewaken onze energie. Middels meetapparatuur kunnen we zien hoe coherent we zijn.

"Ons zesde zintuig vindt zijn oorsprong in de epifyse, een endocriene klier die zich bevindt tussen de 2 hersenhelften en daardoor het denken en voelen verbindt."

Verhalen zijn helpers van de verbeelding Het levensverhaal bevat alle wijsheid die we nodig hebben om te kunnen groeien. Daarom onderzoek ik met mijn klanten wat hen heeft gevormd en hoe zij daarvan een verhaal kunnen maken dat recht doet aan wie zij in wezen zijn. Het onbewuste laat zich middels beelden en verhalen verleiden om aan te vullen wat men nog niet ‘wist’.

In Reis van de held schrijft Joseph Campbell dat het leven bestaat uit fases. Er zijn telkens weer uitdagingen en blokkades maar er komen ook altijd weer helpers op ons pad. We kunnen in iedere fase keuzes maken. Het is de bedoeling dat we de held in ons eigen verhaal worden, schrijft hij. Is dat wellicht de weg naar wijsheid die een heel leven omvat?

C at o Pat e r

Betekenis geven aan je eigen verhaal is een eerste stap om talenten te ontdekken. Middels talentenkaarten met daarop de zogenaamde ‘TalentenTypes’ kiezen mijn kandidaten wat bij hen past. De verteller, schrijver, ontdekker, inspirator, heler, danser, et cetera staan voor de persoonlijke kwaliteiten waar zij aan de hand van hun levensverhaal verder over vertellen. Ook staan we stil bij allergieën; ‘wat zegt een irritatie over je verlangens?’ Het is een speelse manier om stil te staan bij wat hen heeft gevormd.

Het TalentenType ‘pionier’.

Door deze insteek kijken we niet naar wat je kunt (competenties), maar naar wie je bent. Dit verschil tussen competenties en talenten is essentieel.

Competenties kunnen namelijk ook gaan over jouw aanpassingsvermogen. Tenslotte leren we allemaal te pleasen. Wanneer je ouders het leuk vonden dat je als klein kind al hielp in hun bedrijf, heb je laten zien dat je behulpzaam bent. Misschien ben je echter ook artistiek en was je graag kunstenaar geworden, maar is dit talent niet tot bloei gekomen.

Het levensbord maakt het onbewuste bewust Omdat het leven vele dimensies kent die op elkaar inwerken, heeft iedere verandering in je leven haar weerslag op levensgebieden waarin de primaire verandering niet plaatsvond. Zo zal verliefdheid direct resoneren op ‘gezondheid en leefstijl’, maar wellicht ook op ‘creativiteit’ en ‘persoonlijke ontwikkeling’. Om inzicht te krijgen in deze beïnvloeding, werkt Gids naar Eigen Wijsheid met 6 levensgebieden. Hierdoor ga je zien waar het meeste effect behaald kan worden als je je wilt ontwikkelen.

een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. Positieve gezondheid kent 6 dimensies: lichaamsfuncties, mentale functies en beleving, spirituele/existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie en dagelijks functioneren’.

Het levensbord geeft inzicht in de werking van talenten op diverse levensgebieden. Het activeert informatie (een trigger) vanuit ons archiverend brein (het onbewuste) om toe te treden tot ons bewustzijn. Recent wetenschappelijk onderzoek van neuropsychiater Theo Compernello ligt ten grondslag aan deze speelse oefening. Het levensbord laat mensen vanuit diverse perspectieven naar hun thema’s en verlangens kijken. De 12 TalentenTypes die zij hebben gekozen als partners op hun pad, zijn de helpers in het aangaan van uitdagingen.

Wanneer denken en voelen samenkomen, wordt daadkracht ontwikkeld.

Gids naar Eigen Wijsheid werkt vanuit persoonlijke ontwikkeling naar praktische toepasbaarheid. Met ‘hart, hoofd en handen’ begeleiden we het transformatieproces zodat mensen kunnen gaan doen waartoe zij zich geroepen voelen.

De esthetisch vormgegeven Toolkit spreekt tot de verbeelding: zorgvuldigheid en schoonheid komen hier samen.

Op mijn website worden de 7 stappen naar wijsheid verder toegelicht.  www.bureaucato.nl ​

Deze integrale benadering sluit aan bij de in 2012 door dr. Machteld Huber geformuleerde definitie voor positieve gezondheid: ‘Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en PSC Magazine

13

E moti onele vri j hei d

XX

Emotionele vrijheid PRAKTISCHE ZELFHULPGIDS VOOR HET WERKEN MET EMOTIES Judith Orloff ziet emoties als een trainingsveld voor de ziel en ze beschouwt het overwinnen van negatieve emoties als het trainen van je spirituele vermogens. Zij legt in haar boek uit hoe negatieve emoties omgezet kunnen worden in positieve gevoelens. Deze omzetting van negatieve naar positieve emoties creĂŤert rust en schept emotionele vrijheid.

Zij combineert tevens haar kennis van de medische wetenschap met haar liefde voor dromen, intuĂŻtie en de energetica. Ze brengt al deze elementen samen in een praktisch boek, met veel praktische oefeningen, waarbij zij de verschillende emoties, zoals angst en eenzaamheid apart behandelt.

14

PSC Magazine

Uit het boek: Ook u beschikt over het vermogen om emotionele vrijheid te bereiken; ze is dichterbij dan u misschien denkt. Hoe gestrest uw leven momenteel ook mag zijn, de tijd is nĂş rijp voor een verandering ten goede.

Mensen zijn rusteloos, wispelturig, om het minste of geringste zijn we van slag. Onze hogedruksamenleving drijft ons naar onze emotionele grenzen. Wij verdienen het bevrijd te worden van de dagelijkse kwelling van allerhande stress. Wij verdienen het gelukkiger te zijn, lekkerder in ons vel te zitten, stimulerende relaties te hebben.

Ik ben opgetogen dat ik u praktische, nieuwe instrumenten kan aanreiken om uw emoties meester te worden, omdat de vertrouwde copingmechanismen nu eenmaal niet toereikend zijn in onze hypergespannen wereld. Het is waanzin dat je zou

moeten slikken dat je chronisch gespannen, vermoeid of depressief bent zoals bij zovelen van ons het geval is.

Emotionele vrijheid biedt het antwoord op de vraag hoe u uw geluk en uw hart kunt terugwinnen. Wat is emotionele vrijheid?

Het houdt in dat u uw vermogen om lief te hebben vergroot door het ontwikkelen van positieve emoties en dat u in staat bent op meevoelende wijze negatieve emoties te onderkennen en te transformeren, of ze nu bij u of bij iemand anders optreden. Deze fundamentele levenskunst bevrijdt u van angst en stelt u in staat tegenslag te hanteren zonder dat u in de aanval gaat, uw zelfbeheersing verliest of erdoor ontspoort.

Het resultaat? Met echte emotionele vrijheid kunt u ervoor kiezen constructief te reageren in plaats van uw greep op de situatie te verspelen zodra uw irritatie

J u d i t h O r lof f

wordt gewekt zoals bij de meeste mensen gebeurt. Hierdoor kunt u met meer succes communiceren en meer vertrouwen in uzelf en empathie voor anderen krijgen.

Dan bent u het moment meester, ongeacht met wie of wat u te maken hebt.

voor hun probleem beschouwde, constateerde ik wel dat veel patiënten in elk geval een gedeeltelijke symptoomverlichting te zien gaven, een onloochenbare zegen en verlichting van hun lijden.

In de daaropvolgende twee decennia van mijn medische praktijk leerde ik echter dat emotionele vrijheid zelden enkel een zaak is van het verwijderen van een symptoom.

Het omvat veel en veel meer.

Hoewel wij vrijheid gewoonlijk uitleggen als mogen zeggen wat je denkt, verlost zijn van slavernij en het recht om te stemmen en te geloven zoals wij dat willen, kunt u geen algehele vrijheid bereiken zolang u Na jarenlang met patiënten en cursusniet leert emoties te beteugelen, die u andeelnemers gewerkt te hebben zag ik in ders zouden meeslepen. Dat is een radicale dat emotionele vrijheid uit vele bronnen paradigmavervoortvloeit, de andering die meest gangwij allemaal tot bare, maar "Emotionele vrijheid is zelden stand kunnen andere. enkel een zaak van het verwijderen ook brengen, onDit boek geeft van een symptoom. Het omvat geacht onze mij de kans bij huidige angte dragen aan veel en veel meer." sten of eerdere de uitbreiding moeilijkheden. van de psychiAls u op pijnlijke wijze door emoties wordt atrie, zodat deze een omvattender kijk op meegesleept, zal dit boek u laten zien hoe emotionele vrijheid krijgt, en mijn grootste dat anders kan. liefdes met elkaar te verbinden: traditionele geneeskunde, intuïtie, energie en dromen Uw welzijn gaat mij ter harte. Het is mijn - een mystieke en desondanks praktische missie uw emotionele vrijheid te vergroten. verbintenis. Ik heb de term energiepsychiaDeze is altijd al in u aanwezig geweest, trie gesmeed om een nieuw soort psychomaar u moet weten hoe u er contact mee therapie te omschrijven die ik voorsta en maakt. Ik beschouw het als mijn grote die deze meervoudige vormen van kennis voorrecht u te mogen helpen afscheid bundelt. Ik zal uitleggen hoe ik die stuk te nemen van alles wat u ketent - wat u voor stuk gebruik om mijn patiënten te bang, klein of geïsoleerd houdt. Dan zult helpen emotionele vrijheid te vinden opdat u niet langer onherroepelijk opgesloten u die ook kunt vinden. zitten in het gevecht met uzelf of iemand anders. Ik wil dat u met meer vuur in het Emoties hebben ook een intuïtieve taal leven staat. Ik bied Emotionele vrijheid aan die er zwijgend om vraagt in ons lichaam als een gids voor het leven die u bevrijdt ontcijferd te worden - ‘subtiele energieën’ van de compulsieve tirannie van negatieve die door ons heen gaan en kunnen woremoties als zorg en woede, zodat u kunt den waargenomen. Dit is wat de Chinese kiezen voor meer vreugde. geneeskunde chi noemt, onze essentiële levenskracht, een uitdijend terrein van weIk zag mij genoodzaakt dit boek te schrijtenschappelijk onderzoek. Wij voelen emoven omdat ik, als bevoegd psychiater met ties vanbinnen, terwijl de energie ervan ons een privépraktijk en wetenschappelijk melichaam te buiten gaat, de wereld die wij dewerker klinisch onderzoek aan de Uniberoeren beïnvloedt, onze affiniteiten beversiteit van Californië, Los Angeles (UCLA), paalt. Evenzo werkt de emotionele energie in een conventioneel-medisch systeem van andere mensen op ons in. werkzaam ben waarbinnen emoties slechts ten dele worden begrepen. We behandelIk draag dit boek op aan mensen onder den emotionele ‘stoornissen’, onder meer emotionele stress die erdoor overstelpt depressie en angst, als gevallen van bioworden maar de instrumenten missen om chemische onbalans die medicatie vereisverandering aan te brengen - degenen ten. Ik sprak dan om de paar weken vijftien met veeleisende beroepen, overtrokken minuten met patiënten, schreef een recept superouders, of chronische tobbers die het uit en stuurde hen dan naar huis. Hoewel ik exhaleren van het leven graag onder de medicamenten nooit als de hele oplossing knie willen krijgen - en aan iedereen die

zich eenzaam voelt maar naar een sterker gevoel van verbondenheid snakt. Het is bedoeld voor diegenen die aan problemen lijden die als ‘psychosomatisch’ bestempeld worden, zoals het chronisch vermoeidheidssyndroom en fibromyalgie, die door negatieve gedachten en gevoelens worden gevoed. U zult ook van dit boek profiteren als u emotioneel goed zit maar verdere verbetering wilt.

Laat Emotionele vrijheid u door het gebied van uw emoties leiden. Ga in uw eigen tempo. Ik zweer bij kleine stapjes: die houden een gevoel van veiligheid en comfort in stand en ze voorkomen dat u overladen wordt. Ik heb het gehad met openbaringen! Hoe onthullend deze aha-momenten die iemands leven veranderen ook kunnen aandoen, ze zijn vaak moeilijk vol te houden. Een brandend braambos is wonderbaarlijk, maar ik zou niet willen wachten tot er een opduikt of mijn groei daarvan afhankelijk willen maken. Ik moedig u in plaats daarvan aan om met veel liefde kleine veranderingen aan te brengen - dan zullen ze zich ophopen en duurzaam zijn.

Emotionele vrijheid je bent geen speelbal van je emoties Judith Orloff Uitgeverij Samsara ISBN 978 94 9141 181 6 www.samsarabooks.com

PSC Magazine

15

Vetzuren staan de laatste jaren erg in de belangstelling en er is veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.

Hoogwaardige vetzuren zijn belangrijk omdat ons lichaam ze nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren.

Algae oil -

Algen zijn onze oorsprokelijke omega 3 bron Een vis krijgt zijn omega 3 binnen via algen Algae oil levert ons de meest pure vorm van DHA Algae oil van Plantovitamins heeft een hoge dosering DHA van 400 mg per softgel

Omega-3 -

Hoog gedoseerde zuivere Omega-3 met 330 mg. EPA en 220 mg. DHA per softgel Omega-3 ondersteunt het behoud van normaal functioneren van de hersenen EPA en DHA leveren een bijdrage aan de ontwikkeling van de hersenen Omega 3 zijn essentiele vetzuren die onmisbaar zijn voor een gezonde positieve leefstijl DHA geeft weer rust in het hoofd, DHA is de beste vorm van Omega-3 in Omega-3 supplementen

www.innervitamins.nl

Colu m n

Wilma de Haas Wilma de Haas is eigenaar van Haas & Konijn®, een bureau voor persoonlijke en professionele ontwikkeling en auteur van K-Therapie.

U

it onmacht doen wij vaak rare dingen. Of in onze onmacht. Volgens mij zijn hierbij twee uitingsvormen: boos worden of huilen. Waarbij mannen de voorkeur hebben voor de agressieve variant en vrouwen liever hun tranen de vrije loop laten.

Tenminste, dat heb ik geconstateerd, zij het niet wetenschappelijk bewezen.

Zo had ik eens een intake met een jongen uit een woonwagenkamp.

Men had me al gewaarschuwd. In zijn dossier stond meerdere malen geweld vermeld. Toen hij binnenkwam, ging hij eerst heel stoer opmerkingen maken over mijn uiterlijk, die ik wijselijk negeerde. In de loop van het gesprek kreeg ik beter contact. ‘Waar ben je nu eigenlijk bang voor?’ vroeg ik hem op een bepaald moment. Ergens voelde ik aan dat dit het onderwerp van gesprek moest zijn. ‘Voor mezelf’, antwoordde hij schuchter.

Onmacht. Pure onmacht. Onvermogen om met zichzelf en zijn situatie om te gaan.

Er is echter nog een uiting van onmacht die ik regelmatig tegenkom. Een toelichting. Uit mijn eigen praktijk. Als ouder proberen we afspraken te maken met onze kinderen. En het is des kinds om continu te kijken waar de rek zit in die afspraken. Tot hoever ze kunnen gaan. Hoelang ze door kunnen gaan totdat wordt ingegrepen. Dat gebeurt ook bij mij. De ene keer kan ik daar wat beter mee omgaan dan de andere keer. Soms ben ik consequent. Soms laat ik het lopen en soms ben ik het gewoon spuugzat.

Zo ook deze keer. Ik weet niet eens

meer precies waar het om ging.

Aantal minuten per dag oefenen met drummen, maximaal aantal uren op computer, huiswerk maken.

In elk geval was voor mij de maat vol en kon ik nog maar één ding bedenken. Dit gingen we vastleggen. Dit gingen we zwart op wit zetten. Hier kon hij nooit en nooit meer onderuit. Tékenen, dat was wat hij van mij zou moeten. Ervoor tékenen dat hij het gewenste gedrag voortaan zou laten zien. Met mijn handtekening erbij! Ik pakte een papiertje en schreef op: ‘Ik ga voortaan tien minuten per dag drummen.’ En riep hem bij me.

‘Kun je dit lezen. Ja?’ Een knik. ‘Begrijp je het. Ja?’ Knik. ‘Oké, dan ga je het nu tékenen.’

En jawel, er werd officieel getekend.

Daar stond ik dan. Met een zielig papiertje met een krabbel, een paar letters met strepen erdoorheen, een handtekening van een

tienjarige. En ik voelde me ineenkrimpen, zo klein worden na deze machteloze poging. Waar was ik in godsnaam mee bezig? Beschaamd pakte ik het papiertje en legde het in een hoekje op het keukenblad.

Daar lag het nog een paar dagen.

Nog eenmaal proberen aan te dragen dat hij er toch voor getekend had. Maar dat werkte helemaal niet. Logisch toch. Kun je jouw onmacht nog meer laten zien dan in zo’n poging nieuw gedrag af te dwingen door de ander ervoor te laten tekenen?

Toch zie ik dit in de praktijk. Hoor ik verhalen van cliënten die moeten tekenen voor afspraken over nieuw gedrag. Ik vind dat gewoonweg zielig.

Degenen die deze methode hanteren, zou ik de volgende suggestie willen doen. Bedenk een volgende keer, voordat je dit laat tekenen, dat je jouw bewijs van eigen onmacht tekent.

Dat is toch om te huilen. Of boos te worden.

PSC Magazine

17

De epi geneti c a v an versl av i n g

De epigenetica

van verslaving Waarom valt men zo vaak terug in ongezonde gewoonten? Waarom is het terugvalrisico na onthouding van een verslavend middel zo groot? Onderzoek in Neuron laat zien dat zowel de nucleus accumbens, epigenetica als de omgeving daarbij een rol spelen.

Een verslaving is een onbedwingare neiging belonende of kalmerende stimuli op te zoeken, ongeacht de negatieve gevolgen die dit kan hebben. Door herhaaldelijke aanraking met de begeerde stimuli neemt de gevoeligheid ervoor af en het zoekgedrag toe. Als het al lukt om grip te krijgen op dit proces, valt de patiënt in de regel nog herhaaldelijk terug in oude patronen.

Hoe komt dit eigenlijk?

De belangrijkste risicofactoren voor terugval zijn negatieve (sociale) omgevingsfactoren. De onderzoekers van de Medical University of South Carolina (VS) bekeken het fenomeen dat verslaafde gebruikers sterke associaties opbouwen met de (sociale) omgeving waar het middel voor het eerst gebruikt werd [1]. In deze omgeving blijkt het terugvalrisico sterk toe te nemen.

Epigenetisch enzym HDAC5 Om aan een dosis cocaïne te komen, moesten ratten op een hefboom drukken.

Elke keer werd er op dat moment een geluid afgespeeld en ging er een lampje branden. Dit moest ervoor zorgen dat de ratten een eenvoudig verband legden tussen cocaïnegebruik en de omgeving.

Vervolgens kregen de ratten het epigenetisch enzym HDAC5 toegediend. Dit enzym is betrokken bij de transcriptie van genen die mogelijk een rol spelen bij verslaving.

Het leek weinig effect te hebben: de ratten drukten nog net zo vaak op de hefboom 18

PSC Magazine

als daarvoor. Een week later werden de ratten aan nog een experiment onderworpen: ze werden in de testomgeving gezet met de hefboom, terwijl licht werd getoond en geluid werd afgespeeld. Dit zou hun geconditioneerde respons moeten heractiveren.

De controledieren drukten inderdaad weer net zo vaak op de hefboom. Bij de controledieren bleek de associatie tussen omgeving en cocaïnetoediening dus nog goed in stand. Bij de dieren die HDAC5 kregen was dit niet het geval. Het epigenetische enzym had ervoor gezorgd dat de associatie tussen middelengebruik en omgevingscues minder sterk was. Conclusie: de omgeving bepaalt via een epigenetisch mechanisme in ieder geval deels of er terugval plaatsvindt of niet.

Is er ook een verband bij mensen?

Hoewel het verband niet bij mensen is aangetoond, delen mensen met knaagen andere zoogdieren wel vergelijkbare enzympathways en hersenstructuren. Ook is het bekend dat verslaafde gebruikers duidelijk op omgevingscues reageren. Bovendien bevat de nucleus accumbens, een deel van het beloningssysteem, bij zowel knaagdieren als mensen grote hoeveelheden van het enzym HDAC5. Dit gehalte kan om diverse redenen verlaagd zijn.

Maar waarom zijn we eigenlijk zo gevoelig voor verslaving?

Dopaminerg beloningssysteem Het dopaminerge beloningssysteem zorgt ervoor dat we beloond worden om bijvoorbeeld eten te zoeken, geslachtsverkeer te hebben en toekomstplannen te maken. Dit vergroot de kans dat we overleven en ons voortplanten [2]. Het systeem heeft dus

duidelijk een adaptieve functie. Wanneer de beloning echter geactiveerd wordt door een verslavende stof, leidt dit uiteindelijk tot non-adaptief gedrag.

Verslavende middelen geven vaak een grotere beloningsprikkel dan eten zoeken of het hebben van seks. Bovendien hoeft er weinig inspanning geleverd te worden om een beloning te krijgen. De interesse voor het middel neemt daardoor toe ten koste van adaptief gedrag. Vervolgens treedt er gewenning op, waardoor er steeds meer van het middel genomen moet worden om een vergelijkbaar effect te krijgen. De stof gaat het leven van de gebruiker en zijn sociale omgeving steeds meer bepalen en overleving komt in het geding.

De rol van de omgeving en epigenetica zou daarbij wel eens groter kunnen zijn dan we tot nu toe denken. In dit verband is het interessant om te kijken naar onze natuurlijke omgeving. Is verslaving daar ook een probleem?

De mens in zijn natuurlijke omgeving Ook in de natuur komen veel psychotrope stoffen voor die verslaving of afhankelijkheid kunnen veroorzaken. Neem bijvoorbeeld de gefermenteerde bessen of appels die elanden weleens eten (en mensapen ook). Hoewel de elanden dooreten totdat ze erg dronken zijn, kan dit geen verslaving genoemd worden. Een eland stopt immers met het eten van appels als het groeiseizoen voorbij is.

De mens is daardoor niet meer begrensd.

In onze huidige omgeving is alcohol een gelegaliseerd verslavend middel. Het heeft een sociale functie en is het jaar rond verkrijgbaar. Het zijn deze zelfgecreëerde omgevingsfactoren die een verslaving in de

N at u ra Fou n dat ion

"Het dopaminerge

beloningssysteem zorgt ervoor dat we beloond worden om bijvoorbeeld eten te zoeken, geslachtsverkeer te hebben en toekomstplannen te maken.

Dit vergroot de kans dat we overleven en ons voortplanten."

hand werken. De chronische verkrijgbaarheid geldt ook voor andere verslavende stoffen, hoewel daar bij de zwaardere middelen wel meer moeite voor gedaan moet worden.

Evolutionaire mismatch Verkrijgbaarheid en sociale omgeving zijn proximale werkingsmechanismen. Maar het ultieme werkingsmechanisme ligt in onze evolutionaire achtergrond. Uiteindelijk kan men middelenverslaving zien als een evolutionaire mismatch [3] die een nadelig effect heeft op onze epigenetica. In dat opzicht is het vergelijkbaar met ons huidige voedingspatroon, dat niet strookt met wat we aten in de natuur, noch met hoe vaak en hoe veel. Ook dit heeft effect op onze epigenetische mechanismen.

Hoe ziet een evolutionair gestoelde strategie om terugval te voorkomen er dan uit? In ieder geval door te zorgen voor een omgeving met zo min mogelijk cues die terugval kunnen veroorzaken. Op deze manier kan het epigenetisch mechanisme niet de fout in gaan.

Dit geldt overigens niet alleen voor onthouding van cocaïne, heroïne, nicotine, alcohol en andere zwaar verslavende stoffen. Het is een fundamenteel principe dat ook geldt voor minder verslavende stoffen,

zoals exorfinen (opioïden) die voortkomen uit de onvolledige afbraak van prolinerijke eiwitten in bijvoorbeeld brood (gluten) en kaas (caseïne). De oplossing is dus ook hier gelegen in het zo veel mogelijk vermijden van omgevingscues die verleiding in de hand werken.

Bronnen 1. Taniguchi M. et al., HDAC5 and Its Target Gene, Npas4, Function in the Nucleus Accumbens to Regulate Cocaine-Conditioned Behaviors, Neuron, Volume 96, Issue 1, p130-144. e6, 27 september 2017.

2. Schultz W., Neuronal reward and decision signals: from theories to data, Physiological Reviews (2015), 95 (3): 853 -951.

3. Brüne M., Textbook of Evolutionary Psychiatry & Psychosomatic Medicine 2nd edition, Oxford University Press (2016), pp. 253-64.

Dit (nieuws)artikel verscheen eerder op de website van Natura Foundation  www.naturafoundation.nl

PSC Magazine

19

Straling & Milieu

Instituut voor E.E.N.® Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde Geaccrediteerd door CPION, SNRO, KTNO, ZHONG, VIV, VBAG, LVNG, NFG, BATC, VNT en Rode Kruis.

Leslocaties in Soesterberg en Panheel Opleidingen (HBO niveau) Registeropleiding E.E.N.® Therapeut (240 ECTS) Registeropleiding Medische basiskennis Registeropleiding Psychosociale basiskennis (voldoet aan de Plato eindtermen)

Bij- en nascholing, cursussen en workshops Klassieke Homeopathie, Feng Shui, Ankhtherapie, Dolfijnenergie, communicatie en NLP binnen de hulpverlening, aromatherapie, enneagram, Introductie E.E.N.® Therapie, EHBO, klankschalen, Egyptologie, bij- en nascholing MPBK, EHBO en E.E.N.® Therapie (KTNO en SNRO geaccrediteerd.)

Secretariaat:

Archeion C

De Piramidevormen van Vita Producten B.V. werken volgens het -0- punt beginsel. Dit beginsel staat garant voor bescherming tegen elektromagnetische straling en overige ziekmakende milieu-invloeden voor mens, dier en plant. Het Internationale Gesellschaft für Elektrosmog Forschung (IGEF) heeft dit onomstotelijk aangetoond.

www.vitaproducten.nl

Pater Jac. Schreursweg 2B, 6097 NH Panheel, Telefoon 0475 - 47 51 78

E.E.N. ®

Instituut voor Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde

Email: info@instituuteen.nl website: www.instituuteen.nl

Bloesem-remedies brengen de emoties in evenwicht en bevorderen daardoor indirect de gezondheid.

De oorzaak aanpakken op een veilige manier.

De Dr. Schüssler Celzouten van Adler beziien kracht en kwaliteit. Zijn de cellen gezond, dan is ook het lichaam gezond. De mineralen zijn verwreven en niet geschud.

Celzouten div. nummers in poedervorm, 10 verschillende mengsels, b.v. combinatie 1 t/m 12, het energie Met de hand verwreven mengsel. Alles in 250 gr. en 1 kg.

Essentïele oliën en producten voor de aromatherapie, biologische cosmetica.

Het grootste assortiment biologische oliën, airsprays en massage oliën.

Postbus 114 - 3890 AC Zeewolde - Netherlands Tel: +31 (0) 36 522 49 50 Fax: +31 (0) 36 523 44 26 info@vitaproducten.nl Gecertificeerd

Winkel: De 3Vrouwen St.Jansstraat 5 - 5964 AA Meterik Tel: 077-3526885 www.de3Vrouwen.nl

WWW.BLOESEM-REMEDIES.COM Bloesem Remedies Nederland

Tel: 077-3987826 / 077-3989011 E-mail: info@bloesem-remedies.com

L e re n v an j e e i g e n l e v e n , w aar h e l p t dat bij?

J OKE HOLT RUS T E N H A RRIE T T E MO D D E RMA N

Leren van je eigen leven, waar helpt dat bij?

Stichting Maatwerk Lifestream ‘Je bent jong en je leert……. Wat?!‘

Ruim 17 jaar kennen ze elkaar. In die 17 jaar hebben ze gemiddeld 20 jongeren per week begeleid. Meer dan 1350 jongeren, voor wie goed kan rekenen. Joke Holtrust als schoolpastor en kindertherapeut en Harriëtte Modderman als opleider, jongerenwerker en psychosociaal therapeut.

De essentie van hoe zij werken is eenvoudig: ‘Het gaat schuil in alle levensverhalen van jongeren die ergens in hun leven vlak voor, vlak na hun geboorte, in de eerste kinderjaren, ergens in de puberteit of daarna, de keerzijde van liefde hebben leren kennen’.

hulp, zowel 18 - als 18+ gescheiden circuits aan. Er wordt niet samengewerkt tussen de gebieden jongere, hulpverlening, onderwijs en gezin. Het lijkt wel alsof de focus van alle organisaties ligt op de vraag: wie gaat de hulp/zorg/de problemen die onderzocht kunnen worden, betalen? Door de strikt gescheiden terreinen groeien voor veel jongeren de problemen. Ofwel de studieloopbaan stagneert en een jongere kan niet gehandhaafd blijven in het onderwijs. Of de hulpverlening stagneert en sluit het onderwijs uit.

Of er is weinig geld en een magere zorgpolis waardoor aanvullende hulp niet vergoed wordt. Joke Holtrust en Harriëtte Modderman geloven niet dat het leven van jongeren, hun ervaringen, bagage en hun toekomst, gereduceerd kunnen worden tot de vraag: wie gaat dat betalen?

Je bent jong en waar leer je dan?

Scholen krijgen meer keuzevrijheid in de besteding van extra begeleidingsgeld. De tendens in het mbo- en hbo-onderwijs laat zien dat onderwijsteams prioriteit geven aan het verkleinen van klassen. Het dilemma dat zichtbaar wordt, is dat hiermee het Uit ervaring weten zij dat het onderwijs de beste setting is om passend onderwijs geen maatwerk kan leveren op de onderwijskwetsbare jongeren met complexe (gedrags-, sociaal-emotiobehoefte van een jongere die nele, verslavings-) problemen te een individueel maatwerktraject handhaven. Er is structuur, er is nodig heeft. Recht op onderwijs ritme, er wordt op jou gerekend, "Precies op het raakvlak van hulpverlening, betekent volgens Joke Holtrust er is een sociale inbedding onderwijs en gezin is lifestreamcoaching onten Harriette Modderman, dat er en er worden, problemen of in Nederland passend onderwijs niet, eisen aan jou als jongere wikkeld. Binnen deze driehoek kan elk van de beschikbaar moet zijn. Dat wil gesteld. Kortom, het onderwijs gebieden onderzocht worden." zeggen: onderwijs, dat aansluit is een betekenisvolle bedding op de capaciteiten van een voor jongeren waar zij hun jongere en waarbij aandacht talenten echt kunnen ontwikkeis voor zowel de cognitieve ontwikkeling als de ontplooiing van len. Samenwerking tussen de verschillende organisaties is noodandere talenten. Uitgangspunt daarbij is klassikaal en inclusief zakelijk waarvan het onderwijs een vaste partner is voor jongeren onderwijs, voor iedereen, ook voor jongeren met een (studie) in de leeftijd van 16 - 23+ jaar. beperking.

Lifestreamcoaching Toch zijn er landelijk gemeten meer jongeren thuis komen te Precies op het raakvlak van hulpverlening, onderwijs en gezin is zitten, die kunnen voldoen aan de eisen van de opleiding, door lifestreamcoaching ontwikkeld. Binnen deze driehoek kan elk van een eigen en unieke onderwijsbehoefte. Uitval vindt plaats op de gebieden onderzocht worden. Zo begeleiden ze jongeren in grond van: absentie, vertraging, fysiek en mentaal niet voldoen het leren van hun eigen leven. Op de eerste plaats staat herkenaan de normuren van de school, van de stage. Het lijkt alsof schonen van belangrijke scharniermomenten in hun leven. Vervolgens len het grondbeginsel in de praktijk hebben omgedraaid: jongeren het erkennen van de mogelijke pijn (van het verlies) hierin en het moeten voldoen aan de eisen van school. ontstaan van een reactiepatroon die toen en ooit hielp, en nu voor de voeten loopt. Op de laatste plaats het zetten van persoonlijk Dilemma: 18 - als 18 + gescheiden circuits geformuleerde stappen op weg naar toekomst, gezondheid en Jongeren die in deze tijd in de problemen komen, treffen in de een diploma.

PSC Magazine

21

L e re n van j e ei gen le v en , w a a r h el p t d at b i j ?

I OE GR

lente-zomer

herfst-winter

VOEDING

OEI

AF-VAL VALT AF

GR

Maatwerk Lifestream-coaching is het antwoord dat ontwikkeld is in dit kader van Passend onderwijs en jeugdhulp: een gedeelde verantwoordelijkheid. Ontwikkeld in een onderwijssituatie met jongeren tussen 16 - 23+ jaar die een mbo-opleiding volgen. De begeleiding is bedoeld voor disfunctionele leerstrategieën die zichtbaar worden door of na grote life-events. In de begeleiding wordt rekening gehouden met rouw- en traumareacties die van invloed zijn op effectief leergedrag.

‘Het hart moet kloppen’ De boom hiernaast is de symbolische voorstelling van werken met de lifestream.

Hoe werkt deze boom? In het midden van deze boom is een hart.

Dit hart klopt vol leven als het voeding krijgt vanuit zijn wortels. In het hart zitten de eigenschappen en kwaliteiten van ieder mens.

In dit leven gebeurt van alles. Fijne dingen en moeilijke dingen. De moeilijke dingen (breuklijnen), zorgen ervoor dat de voeding uit de wortels onderbroken wordt. Dit kan op verschillende plekken in de stam ontstaan. Ervaring heeft laten zien, dat jongeren over deze breuklijnen en wat ze gedaan hebben, kunnen vertellen.

Er ontstaat een breuk in de stroom van voeding naar het hart. Het hart op zijn beurt kan de takken slecht voeden. Takken die bijvoorbeeld voor school, familie, vrienden, stage, geld en vrije tijd staan.

De slechte voeding veroorzaakt verschillende problemen en klachten, die ook lichamelijk kunnen zijn.

In de lifestreamcoaching stel je vragen en doe je oefeningen, die de jongere leert te herkennen hoe ze om zijn gegaan met breuklijnen (pijn en verlies) om daarna te oefenen wat beter helpt.

Wanneer je dan naar de boom kijkt, gaat het om oefeningen die de stroom tussen de wortels, hart en takken weer in beweging kan brengen.

22

PSC Magazine

"Ze hebben met de Lifestream een manier van werken, begeleiding en therapie uitgevonden die past bij jongeren in het mbo-onderwijs."

‘Jong geleerd, is oud gedaan’ Thuis, in het onderwijs en in het dagelijkse leven hebben Joke Holtrust en Harriëtte Modderman een belangrijk verband ontdekt tussen wat kinderen al vroeg in hun leven aan gedrag leren en wat zij als jongere aan gedrag op school laten zien. Met andere woorden: ‘Jong geleerd, is oud gedaan’. In de lifestream wordt dit gedrag dat met elkaar samenhangt, een leerstrategie genoemd.

Alle zichtbare en onzichtbare breuklijnen leveren spanning, stress op. De manieren waarop jongeren leren omgaan met deze spanningen en stress, zijn net zo verschillend als zijzelf. Binnen de lifestream noemen we dat gedragsstrategieën, in de hulpverlening ‘coping’ genoemd. Coping is ongelooflijk handig, want je leert op een bepaalde manier omgaan met spanningen. Coping is voor de ene situatie handig en in een onderwijssituatie kan dit onhandig zijn. Bijvoorbeeld: stel je voor dat een kind geleerd heeft in een spannende situatie thuis zich terug te trekken en onzichtbaar te maken. Dan kan de jongere ditzelfde gedrag laten zien als het op school spannend wordt. Daardoor ontstaat veel ongeoorloofd verzuim waarop maatregelen getroffen moeten worden door de school. Deze maatregelen helpen jongeren meestal niet. Ze komen helemaal niet meer en worden vervolgens uitgeschreven. Ze hebben met de lifestream een manier van werken, begeleiding en therapie uitgevonden die past bij jongeren in het mbo-onderwijs.

J o ke H o l t r u s t e n H ar r i e t t e M o dde r m a n

6 technieken in de lifestream Waar je ook begint, het gaat over het leven van de jongeren, over hun eigen leven en hoe zij daarover vertellen. Het helpt om zonder oordeel vragen stellen, pijn- en verlieservaringen toe te laten en te onderzoeken hoe het is om door te gaan, ook al lijkt dat soms onmogelijk. Hieronder een kleine greep uit de meer dan 30 technieken die in de opleiding (en het bijhorende werkboek) worden aangeboden.

01 ‘Het leven als match’ Het fundamentele recht om je naam te dragen die je van je ouders/familie hebt gekregen. Ook als je je naam niet leuk vindt, familie niet kent of in de steek gelaten bent.

02 ‘De lijn van mijn leven’ De lijn van je leven begint al voor dat jij er bent. Die begint bij ouders en bij grootouders, bij familieverhalen en bij familietaboes.

03 ‘Plattegrond van de hechting’ Omgaan met verlies, herstel en veerkracht bij jongeren wordt al jong beïnvloed door de mate van hechting (Bowlby) en door de mindset die je gedurende je leven ontwikkelt (cognitieve stresstheorie) en hoe je omgaat met stress.

04 ‘Dierenmanieren’ Gaat over de verschillende manieren van communiceren in relatie tot je omgeving, over je persoonlijke leerbehoefte. Ieder mens ontwikkelt een eigen voorkeur. Als de waardering hiervoor uitblijft, kan hier negatief gedrag ontstaan.

05 ‘How to make it through the storm’ Wat kan de jongere doen als het spannend wordt, hoe kan de jongeren gezonde hulpbronnen inschakelen, hoe hou je het vol als het lang blijft stormen? Niet alles waait zomaar over.

06 ‘TreeTrunk’ Leren omgaan met depressie en suïcidaliteit in het mbo-onderwijs met de HopeKit. Opleiding tot lifestreamcoach In het najaar start de zesde leergang van de opleiding tot lifestreamcoach, een toegankelijk programma voor psycho (sociaal) therapeuten, maatschappelijk werkers, orthopedagogen, coaches, docenten, kortom, voor iedereen die met jongeren werkt.

De opleiding is praktijkgericht; er wordt geoefend (75%) met het eigen en persoonlijke levensverhaal om te ontdekken hoe je zelf communiceert en zelf geleerd hebt om om te gaan met stress veroorzaakt door verlies, rouw en trauma. Dit wordt afgewisseld met ondersteunende theoretische kaders van Bowlby, cognitieve stresstheorieën, verlies-, rouw- en traumatheorie, duaal procesmodel en systeemtheorie van Nagy. www.maatwerk-lifestream.nl

WINACTIE! Wilt u het boek Werkboek Lifestream winnen? Ga dan naar de Facebook-pagina van de NFG, like deze en blijf op de hoogte van deze actie, andere winacties en nieuwsberichten uit het vakgebied: http://bit.ly/2nr4KCt

OVER DE AUTEURS

Joke Holtrust is schoolpastor binnen het christelijke regionaal opleidingscentrum Alfa-college, zelfstandig integratief kindertherapeut en tevens geaccrediteerd Rouwzorger. Tijdens haar professionele carrière heeft zij via de verhalen van jongeren geleerd hoe zij omgaan met grote breuken, zin en onzin in het leven en verlies en veerkracht. Haar grote inspirator is Desmond Tutu, die zich met speelsheid, humor en communicatie vanuit het hart sterk gemaakt heeft voor een methodiek voor verzoening.

Harriëtte Modderman is zelfstandig psychosociaal therapeut, gespecialiseerd in rouw en trauma (www.minskenwurk.nl).

Ze werkt in haar therapie bij voorkeur lichaamsgericht. In de stichting Maatwerk Lifestream begeleidt ze jongeren die op rouw en trauma vastlopen. Samen met Joke Holtrust is ze auteur en redacteur van de boeken: Doe mij maar een nieuwe toekomst en het Werkboek maatwerk lifestream. Samen met Johan Maes schreef ze mee aan het handboek en vormde ze de redactie van het handboek Rouw, rouwbegeleiding en rouwtherapie.

Voor het Rots en Water Instituut geeft ze de driedaagse opleiding tot rots- en watertrainer en schreef ze met Freerk Ykema en Tim Branton de tweedaagse module (en bijbehorende reader) Rots en Water bij psychosociaal trauma en rouw. Vanaf 9 maart verschijnt bij ACCO het techniekenboek Ruimte maken voor verlies en rouw in de praktijk.

In het werken met jongeren hebben ze geluisterd naar verhalen die jongeren vertellen over hun leven. Dit gaat over wat er feitelijk is gebeurd en vooral over hoe ze dit beleefd hebben. In veel verhalen komen belangrijke gebeurtenissen voor waar ze van geschrokken zijn.

Een gebeurtenis waardoor alles verandert. Een pijnlijke vechtscheiding, een van de ouders is verslaafd aan alcohol, werk, geweld, een moeder die overlijdt als de jongere een baby is. Een jongere kan in zichzelf breken als de successen op school uitblijven of als gevolg van pesterijen door klasgenoten of door opgroeien in armoede.

PSC Magazine

23

Z intu i genpri kkels

Zintuigenprikkels In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

Dit is niet het leven dat ik heb besteld ME N TA A L S T E RK WO RD E N IN E E N V E RWE N D E S A ME N L E V IN G Jeffrey Wijnberg De moderne mens is gewend op zijn wenken bediend te worden. Met één muisklik kan alles besteld worden, van kakkerlakkensprays tot alpinopetjes en van diepvriespizza’s tot libidoversterkers. Krijgen wat je hebt besteld, is de norm geworden en heeft een verwende samenleving tot gevolg.

Als dan het leven niet geeft wat mensen verwachten, zijn de onvrede en agressie compleet: ouders die de school voor de rechter slepen omdat hun kind onvoldoende presteert of artsen die worden bedreigd omdat zij niet onmiddellijk een recept uitschrijven.

"Op zijn bekende

Psycholoog Wijnberg luidt in dit boek de noodklok en doet ook in zijn eigen praktijk een dringend beroep op zijn cliënten om de tegenslagen van het leven te leren incasseren.

Op zijn bekende provocatieve wijze laat Wijnberg zien dat het vooral gaat om het kweken van realiteitsbesef, gecombineerd met een toefje geduld. Oftewel: ‘Beter gekwetst door de waarheid, dan getroost door een leugen.’

provocatieve wijze laat Wijnberg zien dat het vooral gaat om het kweken van realiteitsbesef, gecombineerd met een toefje geduld."

Jeffrey Wijnberg is al ruim veertig jaar werkzaam als psychotherapeut. Eerder verschenen onder andere bij Scriptum: Dagboek van een psycholoog, Verborgen wilskracht en De magie van het nietsdoen, en samen met Jaap Hollander Provocatief coachen. Vele lezers hebben inmiddels kennisgemaakt met de provocatieve stijl van communiceren die Wijnberg hanteert.

ISBN 978 94 6319 0978 Uitgeverij Scriptum

24

PSC Magazine

Z i nt u i g e npr ik ke ls

Meer zelfcontrole, minder boos Juliette Liber, Gerly de Boo Meer zelfcontrole, minder boos is een filmisch ondersteunde training voor kleine groepen kinderen met LVG-problematiek, die specifieke gedragsproblemen vertonen zoals boos en agressief gedrag, ongehoorzaamheid, brutaliteit en opstandigheid.

Verbindende verhalen voor getraumatiseerde kinderen en jongeren In de therapeutische praktijk Kim S. Golding Het werken met levensverhalen (life story work) kan herstel ondersteunend werken na trauma en stress. In dit boek zijn 21 verhalen van Kim Golding opgenomen, die zij in haar therapeutische werk met kinderen, jongeren en volwassenen creëerde.

Het zijn op maat geschreven verhalen die al naar gelang de situatie van het kind of de persoon in kwestie aangepast en uitgebreid kunnen worden.

Het boek is ingedeeld naar veelvoorkomende psychologische thema’s als het verwerken van trauma uit het verleden en toekomstgericht leren kijken, omgaan met faalangst en aandacht ervaren. Golding geeft waardevolle tips voor het opzetten van verhalen en levensverhalen met kinderen. Zij beschrijft ook hoe verhalen therapeutisch kunnen worden ingezet met ouders en als middel kunnen dienen voor zelfreflectie bij therapeuten.

ISBN 9789088507557 Uitgeverij SWP

De training is ontwikkeld voor kinderen in de leeftijd van 8 tot 14 jaar, afhankelijk van het ontwikkelingsniveau (zowel didactisch als sociaal-emotioneel). De training wordt idealiter op school gegeven. School is voor kinderen een vertrouwde omgeving waarin zij veel tijd doorbrengen. Het is een omgeving waarin het gedrag een probleem is voor leerkrachten en medeleerlingen en waarin positieve veranderingen direct lonend zijn.

De kern van de training Meer zelfcontrole, minder boos bestaat uit cognitieve gedragstherapeutische methodieken en richt zich op het verbeteren van de sociale informatieverwerking. Storend gedrag wordt zo veel als haalbaar, genegeerd. Kinderen leren daarvoor in de plaats wat voor gedrag hen kan helpen om rustig te blijven in situaties waarin ze zich normaliter boos zouden voelen en agressief zouden reageren.

ISBN 9789088507151 Uitgeverij SWP

Ik ben trots op je!

Ben Furman In deze uitgave, gebaseerd op de principes van Kids’ Skills, vertelt Ben Furman welke vaardigheden ouders en andere - al dan niet professionele - opvoeders, nodig hebben om oplossingsgericht te communiceren met kinderen. Met de zeer bruikbare hulpmiddelen, tips en sprekende voorbeelden in dit boek zal het contact tussen jou en het kind verbeteren, waardoor jullie op een positievere manier met elkaar leren omgaan.

De onderwerpen die in vijf hoofdstukken aan de orde komen, zijn: • Complimenteren en aanmoedigen, het geven van positieve feedback • Communiceren met kinderen in situaties waarin je iets van het kind wilt • Versterken van de samenwerking tussen volwassenen rondom het kind • Niet denken in problemen, maar in vaardigheden die aangeleerd of verbeterd moeten worden • Het coachen van het kind bij het nemen van verantwoordelijkheid voor zijn of haar daden Het doel van deze uitgave is om de ouders en verzorgers meer zelfvertrouwen te geven in hun rol als opvoeder en hen ervan te overtuigen, dat opvoeden zowel inspirerend als heel leuk kan zijn. Ik ben trots op je! staat vol met praktijksituaties en voorbeelden van oplossingsgericht communiceren.

ISBN9789077671726 Uitgeverij Pica

PSC Magazine

25

L uis teren i n de thera p i e/ c o a c h p ra k ti j k

Luisteren in de therapie/coachpraktijk In magazine nr. 1 van 2018 beschreef ik in het artikel ‘Leren luisteren in de therapie/coachpraktijk” een luisterschema bestaande uit • Leeg luisteren • Stille empathie • Korte samenvatting • Gevoelens en behoeften in het verhaal checken. Klopt dat?

Lang geleden schreef een collega uit de USA over Stille Empathie het volgende ervaringsverhaal dat ik je niet wil onthouden.

De kracht van ‘Stille Empathie’ Door Rita Herzog, CNVC certified trainer Toen ik voor het eerst, tijdens een workshop met Marshall Rosenberg, hoorde over stille empathie, besefte ik niet hoe snel ik het geleerde in de praktijk zou brengen.

Niet lang na de workshop bracht ik een vierdaags bezoek aan mijn dochter. Hoewel het goed leek te gaan, schoot ik al snel in mijn moederrol. Ik leverde commentaar op haar manier van leven, analyseerde haar

26

PSC Magazine

gedrag en legde haar mijn beeld van velerlei dingen op. En dat alles ongevraagd.

Ophouden Op de derde ochtend keek mijn dochter me in de ogen en zei ze met grote intensiteit: “En mam........, wanneer ga je nu eens ophouden kritiek over mij te spuien?”

Ik heb altijd geleerd dat als ik een vraag krijg, deze direct behoor te beantwoorden.

En ik besefte dat wát ik ook zou zeggen, het toch in no time zou escaleren in een twistgesprek. Ik zag in dat er geen mogelijkheid was om in de door mij gewenste verbinding te blijven.

Toepassen Net op tijd herinnerde ik me wat ik geleerd had. Stille empathie. In stilte reikte ik uit naar mijn dochter en stemde ik op haar af.

Ik veronderstelde dat ze zich gefrustreerd voelde en hopeloos. Dat ze verlangde naar een simpele verbinding met mij. Ik nam aan dat ze wilde dat we samen konden zijn op een andere manier. Dat ze een andere moeder-dochter relatie wilde ervaren.

Voorbij de impasse Mijn dochter ademde diep en wachtte op de bekende woordenstrijd. Even keek ze verbaasd. Toen ademde ze langzaam uit . . . . en was het voorbij. We begonnen over iets anders te praten en hadden een aangename dag samen. Ik wilde het wel uitschreeuwen: “Het werkt!” Voor het eerst bleek ik in staat om de dynamiek van onze relatie te veranderen op het moment van de impasse.

Provoceren Als mijn dochter geen verbinding ervoer, kon ze geen andere strategie bedenken dan provoceren, realiseerde ik me. Om er zeker van te zijn dat ze een antwoord zou krijgen.

Ik was sceptisch geweest over de vraag of stille empathie zou werken. Ik nam aan dat de energie net zo eenvoudig zou kunnen stromen als bij gesproken woorden. In stilte communiceren kon ik me moeilijk voorstellen. Ook had ik moeite erop te vertrouwen dat één persoon energie kan worden die de ander kan ontvangen.

J an v an Koe r t

‘Rood’, zei de eerste ‘Oranje’, zei de tweede ‘Geel’, zei de derde ‘Groen’, zei de vierde ‘Blauw’, zei de vijfde ‘Paars,’ zei de zesde ‘Violet’, zei de zevende

"Hoe u de waarheid ziet, hangt af van de plaats en de tijd die u in het leven inneemt."

Ze stonden verbaasd over de verschillen en omdat ze allemaal zeker waren van de kleur die de druppel had, ontstond er bijna ruzie. Toen liet de oude meester hen enige keren van plaats wisselen. En heel langzaam drong het tot hen door dat, ondanks de verschillen in hun waarneming, ze toch allemaal de waarheid hadden gesproken.

Nadat zo enige tijd verstreken was, liet de oude meester hen weer hun oorspronkelijke plek innemen. Maar omdat intussen de zon gedraaid was, kaatsten er weer heel andere kleuren terug vanaf de grote dauwdruppel. En de meester sprak: ‘Hoe u de waarheid ziet, hangt af van de plaats en de tijd die u in het leven inneemt, zoals u daarnet een deel van het licht hebt gezien en dat voor de waarheid aanzag.

Actief zwijgen Het in stilte aanwezig zijn bij andermans pijn is een heel actieve manier om zwijgend empathisch te zijn, ontdekte ik tijdens die vier dagen bij mijn dochter. Ik kwam erachter dat stille empathie als passief streven niet voldoende is. Sterker nog, ik ontdekte dat stille empathie evenveel van mij vraagt als het uiten van woorden die empathie uitdrukken.

Tot zover Rita’s verhaal. Iedere keer als ik het (voor)lees, raakt het mij weer omdat ik de automatische manier van commentaar geven en ongevraagd advies leveren zo herken uit mijn eigen (vorige J) leven.

Ik groeide op in een gezin met vijf zussen en twee broers en daar was het aan de orde van de dag. Het willen winnen stond hoog in ons vaandel. Tegenwoordig besef ik dat als ik ‘win’, er een verliezer wordt gecreëerd.

En ik heb voor mezelf besloten dat verliezers creëren niet meer te willen. Besloten uit de discussie te willen blijven en me te focussen op een dialoog met de ander waarbij ik ruimte wil laten voor de waarheid van de ander naast de mijne. Wat een rust

en kwaliteit van met elkaar omgaan heeft mij dat opgeleverd. Dat brengt het volgende verhaaltje in mijn gedachten terug. De oorsprong weet ik helaas niet en mocht iemand het wel weten, ik houd me aanbevolen.

De kleur van waarheid Een Oosterse, wijze leermeester ging eens met zeven leerlingen een ochtendwandeling maken, terwijl de dauw nog over het land lag. Na enige tijd brak de zon door en de dauwdruppels schitterden dat het een lieve lust was!

Bij een grote dauwdruppel liet de oude meester halthouden. Hij schaarde zijn leerlingen zodanig rondom de druppel dat de zon erop bleef schijnen en vroeg hun welke kleur de druppel had.

"Maar omdat intussen de zon gedraaid was, kaatsten er weer heel andere kleuren terug vanaf de grote dauwdruppel."

Laat uw medemensen in volle vrijheid hun eigen weg bewandelen, hun eigen plaats innemen en hun eigen deel van het licht waarnemen. U heeft allemaal waarheden nodig, want alle tezamen vormen zij het werkelijke spectrum als geheel: de volle waarheid…

Tot u zelf een van de groten bent geworden en de zeven kleuren als één kunt waarnemen, zal ieder afhankelijk van zijn situatie een ander standpunt innemen en de waarheid op een andere manier zien…

Wees daarom niet alleen tolerant, want dat is slechts het dulden van andermans mening, maar wees zelfs blij dat er andere meningen zijn. Zolang u zelf nog niet het volle licht kunt zien, heeft u uw medemens als medeleerling nodig om de volle waarheid te leren kennen.’

Nog belangrijker wordt waarnemen voor mij als ik besef, dat niets enige betekenis van zichzelf heeft. Daarover schrijf ik graag de volgende keer.

PSC Magazine

27

C olum n

Jamie Nederpel is wandelend loopbaancoach en schrijver van het boek Het is altijd het goede weer. www.werkvanuitjenatuur.nl

SLECHTE-MOEDER-STEMMETJE Sinds ik moeder ben, draait mijn interne criticus overuren. Bij elke chagrijnige pre-puberbui van mijn tienjarige dochter en bij elk aankleeddrama van mijn zoon van zeven probeert die kritische gedachtestroom mijn hoofd te vullen met argumenten waarom het toch vooral allemaal aan mij ligt dat ze zo doen. Ik doe het niet goed, anders zouden ze wel meewerken. Mijn slechte-moeder-stemmetje noem ik haar. Ze zit op mijn rechterschouder en klinkt als mijn zwemjuf van vroeger, die met haar haak op de kant stond te roepen wat ik allemaal niet goed deed terwijl ik mijn hoofd boven water probeerde te houden.

Afijn, je hebt een beeld.

Toevallig (...) hebben veel mensen met wie ik wandel, ook een behoorlijk ontwikkelde interne criticus. Die herken ik meestal eerder dan zijzelf. Het kan even duren voordat mijn gesprekspartner doorheeft dat zij (inderdaad, meestal een vrouw) haar interne criticus niet ís, maar dat het een verinnerlijkte, kritische stem van buiten betreft. Dat ze in de kern niet zo slecht, schuldig, lui, dom of angstig is als haar criticus haar doet geloven. Dat ze er mag zijn, gewoon zoals ze is.

Wat een prachtig inzicht. En wat een bevrijding ook, na vaak jaren van worstelen. Je zou verwachten dat er op zo’n moment een heel koor van engelen uit de hemel zou neerdalen om het bos te verlichten met hun stralende aanwe-

28

PSC Magazine

zigheid en klaterende gezang.

Helaas.

Het eerste wat iemand meestal doet als dit inzicht zich aandient, is boos worden op zichzelf omdat ze al die tijd zo kritisch op zichzelf is geweest. Hoe heeft ze zo stom kunnen zijn? Ze had hier al jaren geleden iets aan moeten doen...

Hier zie je pas echt hoe vernuftig die interne criticus is. En hoe ingesleten het gedachtepatroon.

Want het is natuurlijk de criticus zelf die - uit lijfsbehoud - zichzélf direct bekritiseert. Het is een loopje, zoals muzikanten dat weleens maken met een looper-pedaal: ze starten een opname, spelen een stuk op hun instrument en drukken dan het pedaal weer in. Vervolgens springt de opname terug naar het begin en speelt de looper het opgenomen stuk telkens opnieuw af. De muzikant heeft dan de handen vrij om zijn of haar eigen partij er overheen te spelen. Handig als het om muziek gaat, maar in dit

geval een stuk minder handig. En we vergeten vaak ook nog dat het niet onze eigen partij is die ‘geloopt’ wordt, maar een stroom van ongezonde, schadelijke zelfkritiek.

Wat helpt bij zelfkritiek is je realiseren dat je niet de enige bent. Daarom vertel ik op zo’n moment, nadat we het loopje hebben blootgelegd, vaak dat de meeste mensen die ik ken, wel zo’n stemmetje hebben. En dat dat, hoe onhandig ook, oké is. We zijn allemaal mensen, ik ook. Ja, het kan altijd beter. Maar we doen wat we kunnen. En dat is, alleen al om die reden, altijd goed genoeg.

Juist die mildheid haalt de druk van de kritische gedachtestroom af en zorgt ervoor dat je er niet meer mee samenvalt. Je interne criticus even goed knuffelen helpt beter dan boos op hem of haar worden.

Net als bij mijn kinderen, trouwens.

C olu m n

Dat zal mij (g)een zorg zijn!

Uitspraken van/voor therapeut en cliënt Al enkele jaren schrijf ik columns in PSC Magazine. Ik heb geschreven over multidisciplinair samenwerken, over zelfontwikkeling als mens en therapeut en over ondernemen.

Ik wil een nieuwe serie columns schrijven door gebruik te maken van bekende en minder bekende uitspraken en metaforen. Ik geloof dat metaforen en beeldspraak goed kunnen helpen om de combinatie hoofd, hart, onderbuikgevoel aan elkaar te koppelen en daarmee aan de slag te gaan.

Voor de eerste column heb ik gekozen voor de uitspraak ‘Dat zal mij een zorg zijn’. Eentje waarbij je misschien meteen van alles denkt en voelt als het gaat om een column voor een therapeutenblad. Ik ben benieuwd wat dit in eerste instantie bij jou oproept. Ik dacht meteen: natuurlijk klopt dit niet, het is mij juist wel een zorg, ik wil betrokken zijn, dat klinkt te makkelijk om zoiets te zeggen, je er lekker makkelijk vanaf maken.

Het bijzondere van deze uitspraak is dat het juist het tegenovergestelde betekent van dat wat er gezegd wordt. De betekenis is namelijk dat het je niets kan schelen, dat je er maling aan hebt, dat je je er niets van aantrekt. Herken je dat, dat je soms zelf uitspraken doet of je cliënt, die eigenlijk het precies tegenovergestelde betekenen? Hoe ga je daar dan mee om? Als ik namelijk denk aan iemand die zegt; dat zal mij een

zorg zijn, lijkt er ook iets van afweer en weerstand te zitten, want je wilt je er helemaal niet mee committeren. Je neemt er afstand van en wil er vaak verder niet over praten.

Deze uitspraak (in diverse vormen) herken ik wel uit de praktijk bij bijvoorbeeld relatietherapiegesprekken of als het onderwerp familie aan de orde komt. Een van beide partners kan bijvoorbeeld zeggen: Het zal mij een zorg zijn dat jij altijd te laat op je werk komt. Mogelijk denk je nu zelf de ‘maar’ erachteraan. Je probeert je van iets wat een ander zegt of doet, te distantiëren en ondertussen heb je eigenlijk wel veel last van het gedrag van de ander en doe je net of het je niet raakt. Interessant bij dit soort gesprekken zijn de onderliggende patronen waardoor je blijkbaar niet kan aangeven wat je er echt van vindt.

Hoe kan je nu echt ‘vrij’ zeggen ‘Dat zal mij GEEN zorg zijn’. Ik geloof dat je dit kan zeggen als je de verantwoordelijkheid bij de ander laat voor datgene wat in zijn/haar eigen cirkel zit (bijvoorbeeld gedrag, gedachten, gevoelens, talenten, behoeften, beperkingen). Je bent dan niet meer bezig om bij de ander van alles te fixen, goed te praten, te voorkomen.

Wat betekent dit nu voor ons werk als therapeut? Van nature zijn wij ZORG mensen, het is ons wel een zorg waar mensen mee in onze praktijk komen. We leven met hen mee (empathie), kijken mee en on-

derzoeken hoe het lijden dat mensen ervaren, verlicht kan worden, behandelen daar waar nodig of hoe ze het leven kunnen leren accepteren met alle pijn en gebrokenheid die is er is.

Wat zegt het over een therapeut als deze in relatie met zijn cliënten de houding aanneemt van ‘dat zal mij een zorg zijn’. Ik denk dat cliënten zich niet echt gezien weten, zich niet begrepen voelen. Het omgekeerde kan ook nog gebeuren: dat het zo’n zorg voor je wordt dat je het niet meer los kan laten en het moeilijk is om het proces waar de cliënt in zit, bij de cliënt te laten en hem daar verantwoordelijk voor te maken. Dan kan het helpen om te onderzoeken wat je nodig hebt om het proces van je cliënt in zijn/haar eigen cirkel te zien. En misschien wel op welke gebieden jij dan vrij kan zeggen ‘Dat zal mij GEEN zorg zijn’. Een evenwichtige afstemming tot empathie, betrokkenheid en empathie roept deze uitspraak op.

Ik ben benieuwd hoe jij de komende tijd deze uitspraak kunt gebruiken om zicht op je eigen handelen te krijgen en de invloed daarvan op de ander (zowel werk als privé) te onderzoeken.

Mocht je zelf een vraag hebben of uitspraak/metafoor om uit te werken, mail dan gerust naar info@caritasgroep.nl o.v.v. PSC Magazine.

Hanneke Nijkamp, praktijkhouder Caritasgroep, psycholoog, relatiecounselor en supervisor. www.caritasgroep.nl

PSC Magazine

29

Gezo nder gaan eten: n atuurl i j ke v o ed i n g

Gezonder gaan eten:

natuurlijke voeding Worstel je al lange tijd met de vraag: Wat moet ik doen om gezonder te gaan eten?

Of: Ik wil mijn automatische (en eentonige) voedingspatroon doorbreken, maar hoe doe ik dat?

Misschien heb je deze vragen of worstelen je cliënten hiermee.

De eerste vraag is dan: Wat is gezonde voeding? Is dat paleo (red.: de paleoleefstijl is gebaseerd op de levenswijze van de oermens), macrobiotisch, veganistisch, koolhydraatarm, glutenvrij, brooddieet of … ? Elke week verschijnt er wel een nieuw dieet- of kookboek of een artikel over een onderzoek waaruit blijkt, dat iets opeens heel gezond of ongezond is. Er wordt zo veel gezegd en geschreven over voeding. Hoe weet je nu wat goede en echt gezonde voeding is?

Gezonde voeding? Petra van den Engel spreekt liever over natuurlijke voeding. En natuurvoeding bestaat al heel lang. Het gaat over vers, puur en natuurlijk. Daarover hieronder meer.

30

PSC Magazine

NATUURVOEDING •

•

VERS. Verse producten zoals groente en fruit bevatten veel goede voedingsstoffen. In verse voedingsmiddelen blijven de voedingsstoffen behouden. Eet daarom groente en fruit van het seizoen en bij voorkeur uit de regio om de afstand tussen oogsten/produceren en het consumeren zo kort mogelijk te houden. Let er ook op of de producten/ gewassen geoogst worden als ze zijn volgroeid, dat wil zeggen de tijd krijgen om te groeien in een natuurlijk tempo in de volle grond en onder de zon. Dit komt de smaak ten goede.

PUUR. Puur houdt in dat voedingsproducten zo min mogelijk (kunstmatig) bewerkt zijn in het productieproces, waardoor waardevolle voedingsstoffen zoveel mogelijk behouden blijven. Dus zonder onnatuurlijke toevoegingen, de zogenaamde additieven. Het gaat erom

zoveel mogelijk van de oorspronkelijke kwaliteit te behouden.

•

NATUURLIJK. Hier gaat het over de wijze van verbouwen van gewassen. ‘Natuurlijk’ is verbouwen zonder kunstmest, zonder chemische bestrijdingsmiddelen en zonder gentechnologie.

‘Natuurlijk’ houdt ook in dat je rekening houdt met goede leefomstandigheden van dieren en dat zij zoveel mogelijk biologische voeding krijgen.

Producten die zo gemaakt zijn, hebben vaak een keurmerk zoals het EKO-keurmerk voor biologische voeding of het Demeter-keurmerk voor biologisch-dynamische voeding. Veel mooie en eerlijke producten zijn ook rechtstreeks te koop bij de boer of tuinder. En als ze geen keurmerk hebben, informeer je dan goed.

T Pne t

SLEUTEL TOT SUCCES Ten slotte het toverwoord als sleutel tot succes voor gezond eten: GEVARIEERD. Eet gevarieerd! Wissel voedingsmiddelen af zodat je een ruime variatie aan voedingsstoffen binnen krijgt. Je verkleint hiermee de kans op tekorten en wat heel belangrijk is, je blijft je spijsvertering steeds verrassen. Ook onze zintuigen worden meer geprikkeld bij gevarieerde voeding en er is minder kans om een voedselovergevoeligheid te ontwikkelen.

Eet bijvoorbeeld niet elke ochtend hetzelfde ontbijt, maar wissel af met verschillende onbijtproducten.

NATUURLIJKE VOEDING ALS ‘MEDICIJN’ Met gevarieerde natuurvoeding (ofwel volwaardige voeding) die over voldoende voedingsstoffen beschikt, kan ons lichaam optimaal profiteren van de gezondheids-

darmen de werking van de hersenen en kan zo ons denken veranderen. Goede voeding helpt om de relatie tussen lichaam en geest te optimaliseren en werkt versterkend op het geheugen en de intelligentie.

VOEDINGSADVIEZEN Petra neemt in haar praktijk voor voedingsadviezen cliënten bij de hand en begeleidt ze naar een bewuster en gezonder voedingspatroon. Zo’n persoonlijk begeleidingstraject begint met een uitgebreide anamnese en aan de hand van een voedingsdagboek volgt een analyse van het voedingspatroon waarbij zowel naar de voedingsstoffen als de voedingsmiddelen wordt gekeken.

In het persoonlijk voedingsadvies worden verbeteringen en veranderingen uitgebreid toegelicht en verwerkt in een op de cliënt afgestemd stappenplan. Daarna volgen enkele

"Goede voeding helpt om de relatie tussen lichaam en geest te optimaliseren en werkt versterkend op het geheugen en de intelligentie." voordelen die deze stoffen bieden. Ook geeft natuurvoeding voldoende energie om alle processen in je lichaam optimaal te laten verlopen. Processen zoals lichaamstemperatuur, kloppen van het hart, rondpompen van het bloed door het hele lichaam, ademhaling, concentratie en beweging.

Een gezond voedingspatroon werkt preventief en kan helpen om gezondheidsproblemen te voorkomen zoals vermoeidheid, hoofdpijn, over- en ondergewicht, maag/darmklachten of voedingsziektes zoals obesitas, prikkelbaredarmsyndroom, diabetes type II. NATUURLIJKE VOEDING EN DE PSYCHEVoeding heeft invloed op het lichaam én de psyche. Mogelijk herken je dit: als je je goed voedt, voel je je vaak een stuk beter.

Het is opmerkelijk hoeveel effect voeding op de psyche heeft. Voeding beïnvloedt via de

consulten om ervaringen, bevindingen en eventuele weerstand te delen. Soms is bijsturing nodig. Het hele begeleidingstraject kan afhankelijk van het voedingsadvies een paar maanden tot een half jaar duren.

HEEL DE MENS Petra kijkt als natuurvoedingskundige verder dan alleen de som van voedingsstoffen en hun calorieën. In haar werk maakt ze gebruik van de inzichten van de antroposofie en antroposofische geneeskunde. Ze werkt vanuit een holistische visie, wat betekent dat ze de mens als één geheel (lichaam, ziel en geest) ziet samen met zijn omgeving.

Een persoonlijk begeleidingstraject maakt je bewust van je voedingspatroon en geautomatiseerde patronen. Het doorbreken van een automatisme en stilstaan bij je gewoontes

voorkomen routinematig en eentonig voeden.

En als je zelf kunt voelen dat iets wel of niet goed voor je is, wordt het makkelijker om een gewoonte te veranderen.

Natuurlijker gaan eten betekent in meerdere opzichten gezonder gaan eten. Petra helpt je graag met de eerste stap.

Over Petra Petra van den Engel is natuurvoedingskundige en heeft sinds begin 2015 een praktijk voor voedingsadviezen op basis van natuurlijke, gezonde en gevarieerde voeding in Froombosch (GR). Zij houdt geregeld inspirerende voorlichtingen en workshops over voeding. Daarnaast geeft Petra op scholen als gastdocente smaak- en kooklessen om kinderen spelenderwijs te leren over gezonde voeding. petra@bewustnatuurvoeding.nl. www.bewustnatuurvoeding.nl. www.facebook.com/ bewustnatuurvoeding.

Transpersoonlijk.net, netwerk voor zorgprofessionals Transpersoonlijk.net (TPnet) is hét netwerk voor de coach, counselor & therapeut Lid worden Word lid en je ontvangt een webpagina. Voor nog meer voordelen zie: www.transpersoonlijk.net/ info-lidmaatschap/

PSC Magazine

31

www.aukeherrema.nl

Centrum voor Opleiding en Persoonlijke Ontwikkeling Opleidingen    

Begeleiden bij rouw en verlies Begeleiden bij een onvervulde kinderwens Begeleiden bij oncologie Overlevingsmechanismen

Persoonlijke ontwikkeling ODC drijfveren analyse inclusief zes coachingssessies

Alle trainingen zijn geaccrediteerd bij de SKB, Registerplein en NVPA Data staan vermeld op www.verliesenverlangen.nl

Contact: 06-27865750 of info@verliesenverlangen.nl

C olu m n

Martine Claussen Martine Clausen is counselor en creatief therapeut.

A

l vele jaren dolend op het spirituele pad heb ik menig leraar bezocht.

Van de allereerste, Deepak Chopra, jarenlang mijn mentor, via Byron Katie, Dalai Lama, Eckhart Tolle, Tony Parsons, Rupert Spira, Anita Moorjani, Tess Hughes, noem maar op, tot mijn spirituele moeder Amma. Ik reisde van Amsterdam naar Londen, naar Parijs en zelfs naar India. Op zoek naar iemand die mijn innerlijke heimwee naar het Onzegbare begreep en die mij in mijn zoektocht kon ondersteunen. En ik heb van allemaal zeker iets opgestoken, maar nog altijd is er de heimwee en is de zoeker nog daar.

Aangezien wijlen mijn echtgenoot fulltime zorg nodig had, was er in 2017 geen sprake van het reizen naar leraren. Maar in de onmetelijke welwillendheid van ons liefdevol universum bleek er een Advaita (non-dualiteit) leraar op een steenworp afstand van mij te wonen te weten JanKees Vergouw, of zoals hij prefereert: JK Vergouw.

JK geeft yoga en satsang. Er hangt om hem geen zweem van goeroeachtigheid in de zin van afstand tussen leraar en leerling. Sterker nog, JK zou bezwaar maken tegen de titel leraar, maar ik gebruik die woorden bij gebrek aan beter.

Tijdens onze ontmoeting (JK kwam een lezing geven op uitnodiging van een vereniging waarvan ik lid ben) herinnerde ik mij ineens dat ik 10 jaar geleden met een vriendin bij hem yoga gevolgd had, en ik vroeg of hij nog lesgaf. Dit beaamde hij en zo ging ik weer naar yogales.

Behalve het kader, JK geeft yoga in de zolderruimte van een boerderij, op een idyllische, bijna verborgen

plek in de Zaanstreek, zijn de yogalessen van JK uniek.

Na zijn ‘ontwaken’ begon JK zijn spirituele ontwikkeling bij Advaita-leraar van het eerste uur Jean Klein. Jean Klein gaf Kashmir-yoga en JK volgde zijn lessen. Gezien het feit dat de initialen van zijn leraar en die van zijn voornaam identiek zijn noemde JanKees zijn yoga JK yoga. Inmiddels viert JK zijn 50-jarig jubileum als zowel yogaals Advaita-leraar.

Vanaf het eerste moment dat ik weer naar JK yoga ging ,ervoer ik lichtheid, ook al was mijn dagelijks leven thuis zwaar. Ik ging zo mogelijk tweemaal per week naar les. Daarnaast was JK beschikbaar voor gesprekken over de bovengenoemde ‘heimwee’ die lukraak de kop op lijkt te steken.

JK geeft jarenlang drie avonden per week yogales en eens per maand satsang en daarnaast komen zoekers individueel naar hem toe voor gesprekken. Totaal beschikbaar voor ‘de grote zaak’, zoals we het vaak gekscherend noemen, is JK een bron van licht. Een frêle figuur met een galmende stem, die vol-

gers heeft die al 30 jaar bij hem komen. JK doet niet aan pr en heeft een bescheiden website.

Een aantal weken ben ik niet naar yoga geweest omdat ik in mineur was; het zou de verjaardag van mijn man geweest zijn, maar hij haalde de 70 niet.

Als ik eindelijk JK weer spreek, vertelt hij dat vrienden een feest voor zijn verjaardag aan het bekokstoven zijn, ook hij wordt 70. Hij glimlacht.

‘Ja, dat is leuk ja, maar die yoga, Martine, ik bemerk dat het zich nog steeds verder, dieper ontwikkelt…’

Hij kijkt me aan. Ik knik. Ja, het is weer tijd om terug te gaan naar de yogalessen. Juist nu.

JK is geen man die aandringt of zegt wat je moet doen. Hij is als een open ruimte waarin iedereen welkom is en gezien en gehoord wordt. Zonder oordeel, maar helder in zijn antwoorden. Een bijzonder mens. Ik voel me dankbaar. Een Advaita-leraar om de hoek.

Een cadeau van het universum.

PSC Magazine

33

Z int uigenpri kkels

Zintuigenprikkels In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

Saartje in het bos AL S PR IKKE L- E N INF ORMATIE V E RWE RKING NIE T VANZE LF SPRE KE ND V E RLO O P T…

Esther Vliegenthart Bij het gros van de kinderen verloopt de prikkel- en informatieverwerking als het spreekwoordelijke ‘zonnetje’. Maar er is een groep kinderen die aanzienlijk meer moeite heeft met het begrip van taal. Er kan dan sprake zijn van een taalontwikkelingsstoornis (TOS). Een taalontwikkelingsstoornis komt ook voor in combinatie met autisme en ADHD.

"De tekeningen bij de rijmpjes zijn in zachte potloodkleuren gemaakt. Ik denk dat ze juist daardoor mooi aansluiten bij de (be) leefwereld van kinderen."

Esther Vliegenthart (moeder van een zoon met autisme) heeft speciaal voor deze groep kinderen het voorleesboekje Saartje in het bos geschreven. Zij heeft goed nagedacht over wat er nodig is om te voorkomen dat kinderen nog meer chaos in hun hoofd krijgen dan er misschien al is. Het is daarom een kort verhaaltje over een eekhoorn met een duidelijke verhaallijn, zodat warrige gedachtetaferelen bij de jonge luisteraar zoveel mogelijk worden vermeden.

Wat fijn is, is dat de start en het einde van het boek helder zijn gekaderd. De korte tekst is op rijm wat de taalontwikkeling weer ondersteunt en stimuleert. Ik heb een zwak voor de illustraties van Saartje. De tekeningen bij de rijmpjes zijn in zachte potloodkleuren gemaakt. Ik denk dat ze juist daardoor mooi aansluiten bij de (be) leefwereld van kinderen. Jonge kinderen werken zelf graag ook met potloden, is mijn ervaring.

Omdat uit onderzoek is gebleken dat veel kinderen baat hebben bij het gebruik van ondersteunde gebaren tijdens het voorlezen, is het boekje in samenwerking met de kindergebarenjuf Veerle den Hartogh gemaakt. Op iedere bladzijde staat een ondersteund gebaar. Gelukkig staat er in het boekje ook een link naar een illustrerend filmpje voor de voorlezers die hier iets minder bekend mee zijn.

Met Saartje in het bos is het maar weer eens bewezen dat een boek niet per se dik hoeft te zijn of op de shortlist van de Booker Prize hoeft te staan om waardevol te zijn.

ISBN 9789492593085 Uitgeverij Graviant Educatieve Uitgaven

Recensie door Anja van de Weerd

WINACTIE! Wilt u dit boek winnen? Ga dan naar de Facebook-pagina van de NFG, like deze en blijf op de hoogte van deze actie, andere winacties en nieuwsberichten uit het vakgebied: http://bit.ly/2nr4KC

34

PSC Magazine

Z i n t u i g e npr ik ke ls

Motiveren is te leren

Het Godsbewijs

Direct toepasbare voorbeelden Hans Siepel Dirk van der Wulp

Maar gelukkig: motiveren is te leren! Op basis van zijn ruime ervaring in onderwijs en leerlingbegeleiding en bestudering van de wetenschappelijke literatuur over motivatie biedt Dirk van der Wulp antwoorden op de vraag: Hoe help je leerlingen hun motivatie (terug) te vinden? Met concrete praktijkvoorbeelden en tips die je direct in de klas kunt toepassen. Voor iedereen die werkt met kinderen, leerlingen of studenten.

In Het Godsbewijs ontvouwt Hans Siepel aan de hand van een poëtische vertelling de universele wijsheid. Een wijsheid die uiterst actueel is en antwoorden geeft op actuele vraagstukken. De auteur toont aan dat we in een bijzonder tijdsgewricht leven waar aloude profetieën bewaarheid worden.

Met deze vertelling hoopt hij een nieuw, andersoortig ‘groot verhaal’ te presenteren, waar zoveel mensen in dit onstuimig en onzeker tijdsgewricht naar op zoek zijn. Hij laat zien dat de wereldwijde crisis waar de mensheid op tal van fronten in terechtgekomen is, de crisis van de Verlichting is en een oproep om ‘wakker’ te worden en de geest welkom te heten. Daarnaast reikt deze vertelling een gemeenschappelijk verhaal en fundament aan voor al die mensen en maatschappelijke groepen die nu nog als ‘alternatief’ worden weggezet.

ISBN 9789088508080 Uitgeverij SWP

ISBN 9789020214680 Uitgever AnkhHermes

Hoe help je leerlingen hun motivatie (terug) te vinden? Als er iets is wat docenten gelukkig maakt, is het een klas vol met intrinsiek gemotiveerde, in de stof geïnteresseerde en hardwerkende leerlingen. Dit in tegenstelling tot de praktijk, waarin zich vele (nog) ongemotiveerde leerlingen in de klas bevinden. Een zes is goed genoeg, een vijf vaak het resultaat.

1000 i.e. of 3000 i.e. per druppel SanoPharm emulsan Vitamine D3 is op basis van een unieke micro-emulsie samengesteld. De structuur van deze emulsie komt overeen met die van moedermelk, waardoor de opname optimaal is!

w!3 u e i N an D

ls Emu simum is fo r t 0 i . e.

30 0 p p e l dru per

Eén verpakking van 10 ml bevat 240 druppels en kost slechts € 19,95 voor de 1000 i.e en € 22,95 voor de 3000 i.e. verpakking (consumentenprijs).

SanoPharm Nederland bv - Prins Hendrikweg 2 - 3771 AK Barneveld T 0342 420714 - F 0342 420646 www.sanopahrm.com - info@sanopharm.com PSC Magazine

35

He t onbezorgde lev en

Het onbezorgde leven Ik ben Linda Romein, geboren en getogen op een boerderij aan de rand van Rotterdam. Als kind was ik vrolijk, sociaal en onbezorgd. Met mijn beste vriendinnetje van de lagere school ging ik naar het vwo in Hillegersberg-Schiebroek en daarna studeerde ik Verpleegkunde aan de Hogeschool Rotterdam. In die tijd kwam ik mijn man Erik tegen, die Lucht- en Ruimtevaarttechniek studeerde. Vrienden, feesten, een leuke studie die bij mij paste, een knappe, intelligente vriend. Wat wil een mens nog meer?

Na het behalen van onze diploma’s vertrokken we voor een jaar op wereldreis. We werkten in de tuinbouw, op een paardenrenbaan, in de horeca; haalden ons duikbrevet, vlogen met de postbode naar de Aboriginals, hielpen met het scheren van duizenden schapen.

Toen we terug in Nederland waren gingen we samenwonen. Eerst in een woongroep - we wilden het studentenleven nog niet helemaal loslaten - later in een benedenwoning in de wijk Bergpolder.

Ons fijne, onbezorgde leven zette zich voort.

Van roze wolk naar intens verdriet Op mijn dertigste werd ik zwanger. Ik voelde me geweldig, maakte me nergens druk om, wist toen al dat ik een relaxte moeder zou worden. En toen werd Lars geboren.

Vier weken te vroeg, maar dat mocht de pret niet drukken. We waren verrukt. Voordat we naar huis mochten, moesten we nog een nacht in het Franciscus Gasthuis

36

PSC Magazine

blijven, mijn ziekenhuis waar ik al drie jaar werkte als dialyseverpleegkundige. De volgende ochtend wilde de kinderarts Lars nog even nakijken voordat we met ontslag gingen.

Het was een aantal verpleegkundigen opgevallen dat zijn hoofdje wat langgerekt was. Ik zat op een roze wolk en maakte me niet druk. Erik wel. Het zat hem helemaal niet lekker. Lars moest voor een echo.

Toen de arts ons de uitslag kwam mededelen en ons vroeg daarvoor even met hem mee te lopen naar een aparte ruimte - zijn gezichtsuitdrukking veel te strak en serieus - veranderde de vloer van de verpleegzaal in een schuine helling. Ik voelde de nieuwsgierige blikken van de andere jonge ouders. Vreselijk. Er zat een ruimte-innemend proces in Lars zijn hoofd, in het derde ventrikel. Daarom had Lars een waterhoofd. Intens verdriet en hevige angst maakten zich van mij meester.

Drie dagen later volgde de voorlopige diagnose: een plexuspapilloom. PA-materiaal moest deze nog wel bevestigen. We waren inmiddels verplaatst naar het EMC, Sophia Kinderziekenhuis.

Het plan was om Lars een drain te geven om het hersenvocht af te laten vloeien en hem te opereren als hij een half jaar oud was. Erik en ik waren erg optimistisch, vol vechtlust. Het zou uiteindelijk helemaal goed komen met ons mooie mannetje.

Ik verbleef met Lars op een eigen box op de afdeling Neurologie/Neurochirurgie en voelde me daar ondanks alles best prettig.

Het contact met de artsen en verpleegkun-

digen was bijzonder fijn.

Maar toen kwam de dag van het vreselijke nieuws. De neurochirurg zei: “Wil je je man naar het ziekenhuis laten komen? Ik moet jullie dringend spreken.” Ik wist het meteen, ik zag het aan de uitdrukking op haar gezicht - ernstig, meelevend, verdrietig ook. Lars had kanker, de tumor was toch kwaadaardig.

Op weg naar een depressie In de eerste vier maanden van Lars zijn leven waren er oneindig veel complicaties: draininfecties, reanimatie, verhoogde hersendruk, verlaagde hersendruk, afgeblazen chemotherapieën omdat Lars te ziek was…

En ik, ik bleef maar op die box, zo dicht mogelijk bij mijn ventje. Ik vocht met hem mee door hem te vertroetelen, te verzorgen, te verplegen, mee te denken met de artsen. Het putte me volledig uit, maar ik wilde niet anders, kon niet anders.

Na weken ging ik voor het eerst even naar ons huis. Het was een zonnige dag in de late herfst. Erik en ik stonden samen in onze tuin, die ik net voor de bevalling nog had opgeleukt met hei en winterviolen. Het leven is nog steeds mooi, ondanks onze extreme zorgen, dacht ik op dat moment.

We gaan het redden, met of zonder Lars.

Een uur later zat ik weer in het ziekenhuis, in alle stress. Lars had het zwaar, dag en nacht. Langzaam verloor ik alle grip. Het liefst kroop ik zodra het kon, op mijn stretcher. Ik belde niet naar Erik, mijn familie en vrienden voor een update. Vaak zat ik urenlang buiten op het bankje van het

L i nd a Rom e in

"Toen de arts ons de uitslag kwam mededelen en ons vroeg daarvoor even met hem mee te lopen naar een aparte ruimte veranderde de vloer van de verpleegzaal in een schuine helling."

PSC Magazine

37

He t onbezorgde lev en

flat. Geen afscheid, geen gedachten als: wat doe ik iedereen aan? Blanco. Twee vrouwen hielden me tegen terwijl ik al half over de reling hing. Ik kreeg een IBS. Achteraf gezien is dat mijn redding geweest. Ik moest nu gedwongen afstand nemen van Lars en alle ziekenhuisstress. Lars zat op dat moment nog in zijn chemoperiode, op een andere afdeling vlakbij. Maar ik hoefde even helemaal niets, mocht ook niets.

Sophia te trillen van de winterse kou en de spanning. Ik sliep niet meer. Angsten slopen mijn lichaam binnen. Ik zag al op tegen het opwarmen van een maaltijd in de magnetron.

Het ging echter zo geleidelijk dat ik het niet door had. Een keer, in het begin, had ik een helder moment: ik word toch niet depressief? Daarna had ik niet meer het vermogen om te reflecteren. Zowel de artsen en verpleegkundigen als mijn familie vonden het logisch dat ik me slecht voelde.

We hadden immers een doodziek kind met een slechte prognose. Ik vocht constant om normaal over te komen. Dat deed ik overigens volkomen onbewust. Niemand wist daardoor hoe slecht ik eraan toe was.

Ikzelf ook niet. Ik moest van de psychiater afstand nemen van Lars, maar kon het niet.

Ook thuis was hij constant in mijn gedachten, en ik ervoer hevige stress omdat ik niet bij hem was om hem te troosten en te controleren of hij de goede zorg kreeg.

Toen Lars vier maanden oud was, mocht hij voor het eerst voor langere tijd naar huis. De psychiater dacht dat dat mij uit mijn depressie zou halen omdat ik eindelijk zelf kon moederen over Lars, in mijn eigen omgeving. Maar ik kreeg laaiende stress van het idee dat hij thuis zou komen! Ik kon het soms geeneens opbrengen om de douchecabine in te stappen. Hoe moest ik dan voor Lars zorgen?

Laaiende stress De dag voor het ontslag was de eerste keer dat ik naar een flat reed. Ik stond een paar uur op de veertiende etage tegen de

38

PSC Magazine

muur van een appartement geleund in de snijdende kou, sneeuwvlokken waaiden in mijn gezicht. Daarna belde ik Erik. “Ik ben in de war, kom je me halen.” De antidepressiva die ik inmiddels slikte, sloegen nog niet aan, dat was wel duidelijk. Met de belofte dat ik mezelf echt niets aan zou doen, dat ik alleen wilde ontsnappen aan de situatie maar niet dood wilde, ging ik weer naar huis.

"Ik kreeg andere antidepressiva. En toen: drie dagen daarna ging het licht weer aan."

Een paar weken later reed ik weer naar de flat, omdat Erik me ter afleiding mee wilde nemen naar een theatervoorstelling van Jochem Meijer. We zouden Lars daarvoor naar onze schoonouders brengen. Weer die laaiende stress: hoe moest ik dat organiseren? Niemand miste me die dag.

Het was vroeg in de ochtend en Erik sliep nog. En toen kwam de derde keer dat ik naar de flat reed. Mijn brein was inmiddels helemaal overgenomen door de depressie.

Alle handelingen en gedachten kwamen daaruit voort. Ik had die dag een dubbele afspraak en wist niet hoe ik dat op moest lossen. In een impuls reed ik weer naar die

Het licht ging weer aan De eerste vier weken knapte ik niet op, ik werd eerder slechter. Ik vocht nog steeds te veel, vond mezelf een nietsnut en maakte me vreselijk zorgen om Erik en mijn moeder, die nu alles voor Lars moesten doen.

Ik kreeg andere antidepressiva. En toen: drie dagen daarna ging het licht weer aan.

Van de een op de andere dag was ik weer helemaal beter. Ik zag tijdens een dag verlof een huis te koop staan tijdens een wandeling met Erik en Lars en ik dacht: leuk, dat huis! Mijn eerste positieve gedachte in maanden. Een week later ging ik met ontslag. Ik stopte met medicatie en ben nooit meer depressief geweest, ondanks dat we nog drie jaar hebben moeten vechten tegen de kanker.

Twaalf jaar later Vorige week heb ik een kop koffie gedronken met mijn psychiater. We hadden elkaar twaalf jaar niet gezien. “Ik heb je boek in een adem uitgelezen,” schreef zij mij via LinkedIn. “Ik heb niet eerder zo’n indringend beeld gekregen van wat er zich vanbinnen bij een depressie kan afspelen in relatie tot hoe iemand naar buiten overkomt (…) Dat is voor mij heel schokkend, maar ook heel leerzaam.” Het was fijn om eens met haar te praten met een helder brein.

Ze vroeg me in maart te spreken op een symposium dat wordt georganiseerd door de stichting die zij mede heeft opgericht: Mind2care. Dat doe ik graag! Ik wil mijn steentje bijdragen om het taboe op depressie en suïcide te doorbreken. Mensen laten inzien dat het je zomaar kan overkomen, ook zonder erfelijke belasting, en ook als je een vrolijk en positief mens bent. In mijn boek komt dat goed naar voren. Ondanks het zware onderwerp leest het trouwens als een trein en het bevat de nodige Rotterdamse humor. Dat boek was een van mijn doelen en iedereen die het heeft gelezen, bevestigt dat dat heel goed is gelukt!

Acceptance and Commitment Therapy Vijfdaagse training - Mei/juni 2018 Leer uw cliënten doeltreffend omgaan met vervelende gedachten, gevoelens en omstandigheden.

16 PE punten

€ 699,00

Communicatie Kind

Vijfdaagse training - September/oktober 2018 Ondersteun en stimuleer de ontwikkeling van het kind aan de hand van speltherapie.

Evenwichtig ruimte en richting geven.

16 PE punten

€ 975,00

Communicatie Systeem

Driedaagse training - Mei/juni 2018 Leer de kwetsbaarheden en moeilijke gedragingen van het kind begrijpen in de context van relaties.

12 PE punten

€ 600,00

Motiverende Gespreksvoering

Driedaagse training - November 2018 Verminder de weerstand en vergroot de motivatie tot gedragsverandering bij uw cliënten.

12 PE punten

€ 499,00

Hoera!

20

jaar inng di verbin

Opleidingsinstituut voor Geweldloze Communicatie

Nieuw - Leergang Verbindend Communiceren in Coaching Ben je werkzaam als coach, psycholoog of therapeut en wil je diepgaande veranderprocessen bij je cliënten initiëren?

Dan helpt onze Leergang Verbindend Communiceren in Coaching jou hierbij.

De thema’s die aan bod komen zijn: Transformatie, Zingeving, Schoonheid van behoeften en Compassievol leven.

Ben jij klaar voor (nog) meer verdieping? Meld je dan vandaag nog aan voor deze unieke leergang op onze website, www.vinecoaching.nl.

Het Hoogeland, Museumlaan 2, 3581 HK Utrecht - tel: (030) 215 50 60 - welkom@vinecoaching.nl - www.vinecoaching.nl Onderstaande organisaties accrediteren verscheidene onderdelen uit ons opleidingspakket ABVC – Algemene Beroepsvereniging Voor Counseling NFP – Nederlandse vereniging voor Fysiotherapie BATC – Belangen Associatie Therapeut en Consument volgens de Psychosomatiek EMCC - European Mentoring & Coaching Council Registerplein –Kwaliteitskeurmerk voor sociaal professionals NOBCO - Nederlandse Orde van Beroepscoaches VBAG – Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze LVNG – Landelijke Vereniging Natuurlijke Geneeswijzen VNT – Vereniging van Natuurgeneeskundig Therapeuten MFN – Mediators Federatie Nederland VVH – Vereniging enigging Van Haptotherapeuten Haptothera ptotherape apeeuten NBVH – Nederlandse Vereniging voor Hypnotherapeuten Cursussen en leergangen Kijk voor ons totaal aanbod aan opleidingen op onze website www.vinecoaching.nl