PSC Magazine Editie 5-2018 by Inspired Publishing

EDITIE 5-2018 - JAARGANG 8

Voor de

Psychosociaal Professional

Emoties eronder houden I N T E RV I E W MET S A S K IA DE B RU IN

Opleiding tot HeartMath® Therapeut In de HeartMath methode staan de thema’s lichaamsbewustzijn en emotieregulatie centraal. Door middel van biofeedback op het hartritme leren uw cliënten hoe ze omgaan met stress en hoe ze zichzelf in een meer optimale toestand kunnen brengen. In deze nieuwe opleiding leert u aan uw cliënten om meer grip te krijgen op stress en hun manier van omgaan daarmee, zodat ze gericht kunnen werken aan een gezondere leefstijl. Uit vele studies blijkt dat dit leidt tot een toegenomen welbevinden en functioneren, zowel lichamelijk als psychisch.

HeartMath Benelux biedt nu een 5-daagse opleiding tot HeartMath Therapeut. In de opleiding wordt aandacht besteed aan:

• Begeleiding van cliënten door • Inpassing van HeartMath middel van het Werken aan interventies in bestaande Veerkracht programma behandelmethodieken Het Werken aan Veerkracht programma De opleiding biedt een kennismaking biedt een evidencebased protocol om met diverse interventietechnieken. Om met behulp van een werkboek de cliënt deze interventies goed over te kunnen in 7 sessies te begeleiden. De cliënt brengen is het van belang om de geleerwordt zich bewust van zijn doelen, de technieken ook zélf veel te oefenen stressbronnen en energielekken en leert en toe te passen in het dagelijks leven. stapsgewijs de HeartMath technieken toepassen en integreren in het dagelijks leven. Huiswerkopdrachten en oefenen zijn belangrijke onderdelen.

Meer informatie vindt u op www.heartmathbenelux.com of persoonlijk via 043-3655626.

• Diagnostiek: Inzicht in het functioneren van het autonome zenuwstelsel Het computerprogramma van HeartMath brengt de hartritmevariabiliteit (HRV) in beeld, een belangrijke indicator voor het functioneren van het autonome zenuwstelsel en daarmee ook van ziekte en/of gezondheid. Dankzij de nieuwste versie van de emWave, de emWave Pro Plus, is het nu ook mogelijk om diverse functionele waarden uit de HRV te bepalen.

Voor woord

"Heb je gelezen in de NFGNieuwsflits dat de NFG en de NWP samen ALIP hebben opgericht (Alliantie Leefstijl Interventie Professionals)?"

Pijn Ja natuurlijk heb ik weleens pijn: hoofdpijn, buikpijn, spierpijn en, o ja, rugpijn. Soms neem ik iets in, soms ga ik vroeg naar bed en de volgende dag is het over. Maar wat als pijn niet na een pilletje of een nachtje slapen overgaat? Wat als pijn blijft en wat als pijn zo hevig is dat hij het dagelijks leven beïnvloed? Wat als er in het lichaam niets echt kapot is, maar er toch pijn is? Die niet meer weggaat. Het aantal personen dat last heeft van matige tot zware chronische pijn in Nederland, is ongeveer 18 procent van de bevolking. Op een bevolking van 17 miljoen gaat dat om ongeveer 3 miljoen mensen. (Bron: www.naturafoundation.nl) Saskia de Bruin was een van die mensen die kampte met chronische pijn. ‘Het begon met een stijve nek. Eerst af en toe, maar de stijve nek bleef steeds langer stijf totdat hij op een gegeven moment niet meer wegging. Daarna kreeg ik pijn in mijn schouder en ondertussen kwam ik er nooit achter wat er nu eigenlijk aan de hand was. De pijn werd eigenlijk alleen maar erger en erger, totdat ik op een dieptepunt kwam en op een ochtend wakker werd en mijn gewrichten allemaal opgezet waren. Ik ging weer naar de dokter en na onderzoek bleek ik reuma te hebben. Daar was ik hevig bezorgd over. Die bezorgdheid is een patroon dat ik als kind al had. Het nieuws sloeg in als een bom. Die schrik leverde veel stress op en dat had natuurlijk impact op de pijn.’ De Bruin kwam tijdens haar zoektocht naar helderheid een boek tegen van de Amerikaanse arts John E. Sarno. ‘Op bladzijde 10 wist ik al dat dit over mij ging.’ In het boek beschrijft Sarno een pijnpatroon dat hij TMS noemt (tension myoneural syndrome). De kern hiervan is dat mensen onbewust, zonder dat ze er ook maar iets aan kunnen doen, klachten laten ontstaan in het lichaam, die hen zo enorm bezighouden en bezorgd maken, dat er geen ruimte meer over is in het bewustzijn om met emoties bezig te zijn. In het interview op de volgende pagina legt De Bruin uit hoe TMS ontstaat. Ze schreef er een verhelderend en persoonlijk boek over dat iedere therapeut, coach en arts zou moeten lezen. Zeker gezien de cijfers van het aantal mensen dat aan chronische pijn lijdt.

Ook in deze editie een artikel van Yvonne Witters. Zij interviewde 100-plussers en stelde met hun levensverhalen en levenswijsheid een boek samen. De gesprekken met de ouderen waren heel divers. Maar stuk voor stuk intens, prachtig, waardevol en mooi. Hier alvast vijf adviezen van Witters naar aanleiding van de gesprekken • Blijf nieuwsgierig • Wees eigenwijs • Zoek activiteiten • Houd je netwerk op orde • Heb humor Verderop in deze editie een artikel over hersenselectieve nutriënten: nutriënten die we nodig hebben voor een optimale hersenontwikkeling. Steeds meer onderzoek laat zien hoe belangrijk een uitgebalanceerde voeding is voor onze hersenen. Dat geldt in het bijzonder voor de visvetzuren EPA en DHA en bijvoorbeeld ijzer en jodium. Wanneer we niet voldoende van deze nutriënten binnenkrijgen, staat dit een optimale geestelijke gezondheid in de weg. Dit en nog meer interessante artikelen in de vijfde editie van PSC Magazine. Tot slot: heb je gelezen in de NFG-Nieuwsflits dat de NFG en de NWP samen ALIP hebben opgericht (Alliantie Leefstijl Interventie Professionals)? Binnenkort staat de website online: www.de-alip.info. Hier kun je meer lezen over het doel van ALIP en wat ALIP voor jou kan betekenen. Ik wens je veel leesplezier!

Sacha van den Ende Hoofdredacteur sacha@pscmagazine.nl

PSC Magazine

C olofon

In deze editie... Mamma, ga ik eerder dood dan jij? Waar het leven zijn kleur verliest, heb je iemand nodig die je erop wijst dat jezelf een nieuwe kleur kunt maken.

Pagina 12

Emoties eronder houden De kern van TMS is dat mensen onbewust, zonder dat ze er ook maar iets aan kunnen doen, klachten laten ontstaan in het lichaam, die hen zo enorm bezighouden en bezorgd maken, dat er geen ruimte meer over is in het bewustzijn om met emoties bezig te zijn.

Pagina 6

PSC MAGAZINE, DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG

Colofon Hoofdredactie Sacha van den Ende E-mail: sacha@pscmagazine.nl Bladmanagement: Maartje Albert E-mail: maartje@pscmagazine.nl Eindredactie: Marianne Smits en Charlotte Simons Redactieadres Waterviolier 40 2498 ES Den Haag Telefoon: +31 (0)6 12 98 64 89 E-mail: redactie@pscmagazine.nl

PSC Magazine

Uitgever Inspired Publishing Contactpersoon: Sacha van den Ende Waterviolier 40 2498 ES Den Haag Telefoon: +31 (0)6 23 63 38 65 E-mail: info@inspiredcommunications.nl Vormgeving Eefje Kleijweg | Grafisch Ontwerp www.eefjekleijweg.nl Druk Damen Drukkers Lezersservice PSC Magazine verschijnt zes keer per jaar. Het wordt toegezonden aan alle registeren aspirantleden van de beroepsorganisatie NFG en de leden van TPnet, NKS en Rosegarden.

Abonnementen Jaarabonnementen per zes nummers: â&#x201A;Ź 39,95. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. U ontvangt hiervoor een factuur. Nieuwe abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan. Opzegging dient schriftelijk, ten minste 2 maanden voor afloop van de abonnementsperiode te worden ingediend bij de uitgever. Adreswijzigingen Adreswijzigingen graag zo spoedig mogelijk schriftelijk indienen bij de uitgever per post of per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl

In h ou ds opg ave

Leven met hooggevoeligheid

Terug naar een optimale hersenstofwisseling

De oplossing ligt niet in het opgeven van je empathische vermogens, maar in de ontwikkeling van vaardigheden die voorkomen dat je beschadigd of onplezierig verrast wordt. Judith Orloff laat zien hoe je dit doet.

Steeds meer onderzoek laat zien hoe belangrijk een uitgebalanceerde voeding is voor onze hersenen. Dat geldt in het bijzonder voor de visvetzuren EPA en DHA en zogenaamde hersenselectieve nutriënten zoals ijzer en jodium. Wanneer we niet voldoende van deze nutriënten binnenkrijgen, staat dit een optimale geestelijke gezondheid in de weg. Hierdoor kunnen aandachts-, concentratie-, gedrags- en andere problemen ontstaan.

Pagina 18

Pagina 38 Levenslessen van 100-plussers De gesprekken met de ouderen waren heel erg divers. Maar stuk voor stuk intens, prachtig, waardevol en mooi. We hebben samen gelachen, er rolden soms tranen over de wangen van ouderen, familieleden en mezelf.

Spiritualiteit binnen Geweldloos Verbindend Communiceren Spiritualiteit en liefde hebben meer te maken met wat we doen dan met wat we voelen.

Pagina 26

Pagina 21 AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TPNET

In elke editie 3 Voorwoord Losse edities Losse edities kunnen besteld worden per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl Disclaimer De informatie in dit blad is uitermate zorgvuldig opgesteld en gecontroleerd. De uitgever is evenwel niet aansprakelijk voor de inhoud van ingestuurde c.q. aangeboden artikelen, product-informatie en voor eventuele schade als gevolg van vermeende (medische) adviezen, onverhoopte onjuistheden en/of onvolledigheden. De uitgever draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van advertenties. Informatie over gebruikte bronnen kan opgevraagd worden bij de redactie.

17 Column Wilma de Haas 24 Zintuigenprikkels 28 Column Jamie Nederpel 29 Column Rosegarden 30 TPnet 33 Column Martine Clausen 34 Zintuigenprikkels 36 NKS

PSC Magazine

E mo t ies eronder hou den

IN T ERVI EW M E T SA SK I A D E B RU I N

Emoties eronder houden Saskia de Bruin probeerde verschillende beroepen die, zoals ze zelf zegt, te maken hadden met de buitenkant van mensen, voor ze zich bezig ging houden met de binnenkant van mensen. Ze werkte onder andere als schoonheidsspecialiste en pedicure . “Die buitenkant vond ik echt niet interessant. Het werken met mensen vond ik wel interessant. Het contact met mensen vond ik leuk en ik hoopte dat ik de wereld een beetje mooier kon maken. Ik kwam erachter dat die buitenkant toch niets voor mij was.” Stapje voor stapje veranderde ze van richting en ging communicatietrainingen volgen en trainingen voor veranderprocessen in bedrijven. En zo ging de focus stapvoets van buiten naar binnen. Nu is Saskia mindfulness-trainer, geeft ze les aan mensen met chronische spanning en pijn, en schrijft ze veel. “Mijn eigen lijf heeft daaraan bijgedragen, doordat ik zelf allerlei klachten had. Ik ging op zoek naar antwoorden die ik ‘vanbinnen’ kon vinden. Saskia schreef verschillende boeken en inspiratiekaartjes, waaronder Schrijvend openbloeien in het schrijfpaleis, de helende kracht van creatief schrijven en de diepe zin van plezier, Het Schrijfhandboek, creatief, reflectief, expressief en therapeutisch schrijven en meest recent Weg van de pijn. Hoe kwam het dat je ging schrijven? “Dat begon al heel vroeg. Als vierjarige deed ik al alsof ik kon lezen en ik kan me nog herinneren dat ik, toen ik nog een kind was, boos kon worden omdat ik niet kon lezen. Mijn opa en vader schreven ook; blijkbaar zit het schrijven een beetje in de familie. 6

PSC Magazine

Toen ik echt serieus wilde gaan schrijven, kon ik maar geen ingang vinden en daarom ben ik een training creatief en reflectief schrijven gaan volgen. Hierdoor vond ik mijn schrijversstem. Het was niet zo dat er direct een boek van mij in de winkel lag. Het heeft wel tien jaar geduurd, voordat een uitgeverij een boek van mij wilde publiceren.” Onlangs is je nieuwste boek Weg van de pijn uitgekomen. Dat is vanuit je eigen ervaring geschreven. “Ik had altijd al klachten en ik was een sensitief kind. Ik had bronchitis, was heel gevoelig voor alles wat er binnen ons gezin speelde en ik was snel bezorgd. Toen ik een jaar of dertien was, ontwikkelde ik anorexia. Op het moment dat ik dat op orde had en meer balans vond, begonnen de chronische klachten. En dat begon met een stijve nek. Eerst af en toe, maar de stijve nek bleef steeds langer stijf totdat hij op een gegeven moment niet meer wegging. Daarna kreeg ik pijn in mijn schouder en ondertussen kwam ik er nooit achter wat er nu eigenlijk aan de hand was. Tot ik een boek las over fybromyalgie. De verzameling klachten die daarin werd beschreven, herkende ik wel. Met dat idee liep ik een hele tijd rond. Bij fybromyalgie gaat er niets kapot in het lichaam, het is niet schadelijk, maar je hebt wel veel pijn en rare klachten. Ik probeerde wel dingen als fysiotherapie en haptonomie, maar echt iets oplossen deed het niet. Het werd eigenlijk alleen maar erger en erger, totdat ik op een dieptepunt kwam en op een ochtend wakker werd en mijn gewrichten allemaal opgezet waren. Ik ging weer naar de dokter en na onderzoek

bleek ik reuma te hebben. Daar was ik hevig bezorgd over. Die bezorgdheid is een patroon dat ik als kind al had. Het nieuws sloeg in als een bom. Die schrik leverde veel stress op en dat had natuurlijk impact op de pijn. Ik hield altijd al van boeken en van het snuffelen naar oude boeken in allerlei winkels. Op een dag vond ik zo het boekje Overgave van Chris Veraart. Ik sloeg het open en las het gedicht op die bladzijde en werd diep geraakt. Beter Wat zou er gebeuren Als ik plotseling Beter zou worden  Ik zou Volkomen  In paniek raken ... Ik schrok van dit gedicht omdat ik het zo intens herkende. Ik ging erover schrijven om dit in mezelf te onderzoeken. Een week later raadde iemand me een boek aan van de Amerikaanse arts John E. Arno en dat was het begin van veel meer helderheid. Ik ging met frisse tegenzin het boek van Sarno lezen, want ik had inmiddels al 20 jaar pijn en ik had al van alles geprobeerd. Ik was moe en wanhopig en had me min of meer neergelegd bij de situatie. ‘Dit is het dan.’ Toch zat er ergens nog een restje nieuwsgierigheid. Op bladzijde 10 wist ik al dat dit over mij ging. In het boek beschrijft Sarno een pijnpatroon dat hij TMS noemt (tension myoneural syndrome). De kern hiervan is dat

I n t e r vie w m e t S a s k i a de Brui n

"Ik schrok van een gedicht dat ik las, omdat ik het zo intens herkende. Ik ging erover schrijven om dit in mezelf te onderzoeken."

PSC Magazine

E mo t ies eronder hou den

Je creĂŤert het patroon om pijn te vermijden, maar uiteindelijk creĂŤert het alleen maar meer pijn.

PSC Magazine

In t e r v i e w m e t S as kia de Br u in

mensen onbewust, zonder dat ze er ook maar iets aan kunnen doen, klachten laten ontstaan in het lichaam, die hen zo enorm bezighouden en bezorgd maken, dat er geen ruimte meer over is in het bewustzijn om met emoties bezig te zijn. Dat is natuurlijk iets dat je ontkent wanneer iemand je dat vertelt. Want het zou betekenen dat je met die onbewuste emoties aan de gang moet en dat is confronterend. Daar was nou juist dat pijnpatroon de uitkomst voor. Sarno schrijft hier op een uiterst milde manier over en blijft steeds weer benadrukken dat je er niets aan kunt doen en dat het iets onbewusts is dat bij veel mensen voorkomt. Voor mij haalde zijn schrijftoon de weerstand eraf en kon ik wat ik las, toelaten.” Wat ben je gaan doen met dit inzicht over het pijnpatroon? “Ik ben al zijn adviezen gaan volgen en de schrijfopdrachten gaan maken die hij in het boek geeft. Hij vraagt herhaaldelijk te schrijven over alles wat je emotioneel raakt. Hij gelooft dat het patroon vooral met boosheid en verdriet te maken heeft. Boosheid is een emotie waar veel mensen moeite mee hebben. Het is moeilijk toe te geven dat er boosheid is waarmee je geen contact kunt maken. Daarom vraag ik zelf niet aan de mensen die bij mij komen: ‘Waar ben je boos over?’ maar ‘Wanneer was het helemaal niet zo vreemd in je leven als je er boos over was geworden?’ Ikzelf moest dat ook leren. Mijn vader was alcoholist en overleed op vrij jonge leeftijd. En daar was ik natuurlijk verdrietig over. Maar er was ook boosheid: waarom moest hij zoveel drinken, waarom kon hij niet blij zijn met zijn gezin en waarom moest hij ons in de steek laten? In een rouwproces is verdriet heel gewoon, maar voor de ook aanwezige boosheid is vaak minder ruimte. Om die emotie ‘eronder te houden’ heb je iets anders nodig waar je je mee bezig kunt houden. En pijn is daarvoor een mogelijkheid. Maar je kunt ook heel hard gaan werken, gaan drinken of eten. Zelf probeerde ik door mijn vaders alcoholisme nergens aan verslaafd te raken, maar ik ontdekte dat pijn eigenlijk ook een soort verslaving is. Het heeft hetzelfde effect: je bent geobsedeerd door je klachten en zo worden de emoties opzijgezet.

Je creëert het patroon om pijn te vermijden, maar uiteindelijk creëert het alleen maar meer pijn. De oplossing wordt het probleem.

"De kern van TMS is dat mensen onbewust,

niet zo gebleven hoor. Af en toe kwam de pijn terug en dan ging ik weer lezen en schrijven en op die manier bleef de pijn steeds langer weg. Ik ging de pijn en klachten als een soort graadmeter zien. Ik wil niet zeggen dat de reuma weggaat, doordat ik dit patroon heb doorzien. Maar het is rustiger, nu ik niet meer zoveel pieker en beter slaap. Piekeren en slecht slapen doen je afweersysteem geen goed.”

zonder dat ze er ook maar iets aan kunnen doen, klachten laten ontstaan in het lichaam, die hen zo enorm bezighouden en bezorgd maken, dat er geen ruimte meer over is in het bewustzijn om met emoties bezig te zijn."

Naast de schrijfoefeningen had Sarno nog meer adviezen, waaronder stoppen met alle therapieën en middelen die bevestigen dat er iets stuk is in je lichaam. Ook als je denkt dat iets helpt, adviseert hij ermee te stoppen, anders los je het patroon nooit op. TMS komt voor bij mensen die gevoelig zijn, graag anderen plezieren en mensen goed kunnen aanvoelen en graag helpen. Dit soort ‘goeierds’ houden alles waar ze boos over zijn in; het mag er niet zijn. En dat kan natuurlijk niet, want boosheid is ook een onderdeel van het leven. Ik stopte dus overal mee en na 3 weken werd ik wakker zonder pijn. Emotioneel raakte dit me. En ik schaamde me voor mezelf en voelde me schuldig, want ‘had ik wel genoeg mijn best gedaan?’ Sarno legt gelukkig heel goed uit dat het echt buiten het bewustzijn om gaat. Je kunt er niets aan doen dat je een dergelijk patroon ontwikkeld hebt. Gelukkig had ik ook mindfulness gedaan en zo kon ik met milde nieuwsgierigheid naar mezelf kijken en ook als ik me schaamde hier met interesse naar kijken. Het was heel raar om na 3 weken ineens wakker te worden zonder pijn. Dat is ook

Aan het eind van je ontdekkingstocht ben je je eigen verhaal gaan opschrijven. “Toen ik een keer bij mijn uitgever was, zaten we te praten en ik zei dat ze eigenlijk de boeken van Sarno moesten gaan vertalen. Zijn boeken over TMS hebben mij zo enorm geholpen dat ik wilde dat deze informatie voor iedereen beschikbaar was. De uitgever zag dit niet helemaal zitten. Sarno was op dat moment misschien al wel 93 - inmiddels is hij overleden - en hij schreef een beetje op een Amerikaanse manier. Toen stelde de uitgever mij voor zelf over dit onderwerp te gaan schrijven. Ik was dit aanvankelijk niet van plan, want ik ben geen medicus en wil mezelf ook niet zo neerzetten. Toch ben ik aan het boek begonnen; ik ging schrijven vanuit mijn eigen ervaring en ontdekkingen. Het schrijven zelf heeft me ook veel goed gedaan. Want ik ging alles weer opnieuw uitzoeken zodat ik het goed kon verwoorden en structureren. Ik ging er nog meer over lezen en ook met mensen praten; dat betekende voor mij nog veel meer herstel. Het boek is gericht op mensen met pijn, of mensen die hiermee in hun werk te maken hebben. Ik denk zelfs dat het voor begeleiders gemakkelijker is om het pijnpatroon te doorzien, dan voor iemand die zelf pijn heeft. Een vertrouwenspersoon - een coach, therapeut of zelfs arts - kan helpen om het idee van het pijnpatroon langzaam toe te laten.” Wat denk je dat belangrijk is wanneer coaches en therapeuten de kennis uit het boek gaan integreren in hun werk? “Voor mij is het allerbelangrijkste het idee geweest, dat ik er écht niets aan kon doen. Dat het iets is dat zich buiten mijn bewustzijn om heeft ontwikkeld. Dat ik dat zelf niet gemerkt heb en het eigenlijk ook niet zelf kon merken. Dat ik iemand anders nodig had om het patroon te kunnen zien. Ik had er geen schuld aan en was ook geen aan-

PSC Magazine

E mot ies eronder hou d en

niet komen doordat er iets mechanisch of fysiologisch stuk is, is een belangrijk kernpunt bij het herstellen van het patroon. In het boek beschrijf ik verschillende holistische methoden die kunnen helpen het pijnpatroon te herstellen, want het geestelijke en het lichamelijke zijn één geheel. Ik hoop dat ik een zo liefdevol mogelijk boek heb geschreven zodat mensen zich niet aangevallen, maar uitgenodigd voelen om op onderzoek uit te gaan in zichzelf. Daarom ben ik eerlijk over mezelf geweest. Ik zie namelijk om me heen dat ik, wanneer ik zelf eerlijk ben, anderen uitnodig ook eerlijk te zijn.”

steller, want die pijn was echt. Wanneer je daarin gehoord wordt, sta je meer open om nieuwe perspectieven toe te laten. Samen kun je dan gaan zoeken naar emoties die er niet mogen zijn, cruciale gebeurtenissen waarover emoties niet voldoende geuit konden worden. Sarno vergelijkt de pijn met kramp in je kuit bijvoorbeeld. Die kramp wordt vaak veroorzaakt door een mild zuurstoftekort in die spier. Er is niets ernstigs aan de hand, er gaat niets kapot, maar het doet wel flink pijn. Door een psychische gesteldheid gebeurt er iets in je lijf, waardoor je echte klachten krijgt. Het zijn geen nepklachten, ze zijn niet ingebeeld. De bron is misschien psychisch, maar je hebt het niet zelf in de hand, zolang je het niet doorziet. De pijnklachten bij mannen en vrouwen uiten zich anders. Bij mannen gaat het vooral om rugklachten, migraine en maagklachten. Bij vrouwen om fybromyalgie en nek- en schouderklachten. Bij deze klachten kan ook aan vermoeid-

PSC Magazine

heidsklachten gedacht worden. Dan wordt in plaats van pijn vermoeidheid ervaren. De vermoeidheid leidt af van de onderdrukte emoties. Overigens hoeven die emoties niet eens zo heftig te zijn. In primitievere culturen komt dit patroon niet voor. Daar mag je misschien even het bos in rennen om te gillen wanneer je boos bent. Dat zouden wij ook af en toe moeten doen (in plaats van die culturen primitief te noemen).” Wat zou je tot slot nog willen zeggen? “Heel bewust heb ik het nooit over genezen. Dat is in mijn ogen een kernprobleem. Mensen die denken dat ze iets hebben, denken dat er iets mechanisch stuk is en dat ze óf ermee moeten leren leven óf dat ze kunnen genezen. Het idee achter TMS is, dat je niet stuk bent en dus ook niet hoeft te genezen. Het idee dat er iets stuk is, is de brandstof van het patroon. Bang zijn en je zorgen maken over wat er is met je lijf, houdt het pijnpatroon in stand. Het ontdekken en geloven dat je klachten

Dagelijkse schrijfoefeningen (Uit: Weg van de pijn) Oefening — Gebeurtenissen en emoties beschrijven Je kunt een dagelijkse gewoonte maken van het schrijven over een aantal kernvragen voor emotioneel bewustzijn. Deze oefening kun je ook, nadat je welzijn verbeterd is, heel goed als dagelijks onderhoud blijven doen. Iedere dag even emotioneel schoon schip maken is voor gevoelige mensen in het bijzonder heel belangrijk. Schrijf iedere dag naar aanleiding van een of meer vragen: 1. Wat gebeurde er in je leven vandaag? 2. Wat hield je bezig? Wat raakte je? 3. Had je klachten vandaag? Waren ze meer of minder dan gewoonlijk? 4. Had je vandaag tijd voor jezelf? 5. Waar heb je veel aan gedacht? 6. Was er een emotie die heftig was? 7. Heb je plezier gehad? Rust ervaren? Geruststellende dingen gedaan? 8. Hoe voelde het vandaag om jou te zijn?

MULTIVITAMINEN? Dan adviseert u VitOrtho! Man

Vrouw

Bevat o.a. lycopeen, alfa-liponzuur, zaagpalm, astaxanthine en 25 mcg vitamine D3

Bevat o.a. cranberry, maca, co-enzym Q10 en ijzer

Zwanger

Sport

Met o.a. aminozuren, enzymencomplex (DigeZyme®) en extra vitamine B12

Meer-in-1

Te gebruiken voor, tijdens en na de zwangerschap. Bevat foliumzuur en ijzer in goed opneembare vorm

50+ Bevat o.a. enzymen, astaxanthine, luteїne en 25 mcg vitamine D3

Dagelijks Ontwikkeld voor iedereen vanaf 12 jaar met o.a. vitamine C, D3 en zink

Kind Kauwtabletten met een lekkere smaak. Afgestemd op de behoefte van kinderen vanaf 4 jaar

Tiener Voor kinderen vanaf 10 jaar met o.a. 100 mg taurine

Voor elke doelgroep een unieke samenstelling • • •

Biologisch actieve vormen van vitamine B2, B6, foliumzuur en B12 Vitamine K2 als menachinon 7 Alle multi-tabletten bevatten ijzer als goed opneembaar bisglycinaat

• • • •

Goed opneembare organische mineraalverbindingen Natuurlijke vitamine E Geschikt voor vegetariërs Vrij van tarwe, gluten, soja, melk, ei, vis, schaaldieren en noten

Ma mma, ga i k eerder do o d d a n j i j ?

Mamma, ga ik eerder dood dan jij? Als ik stil blijf, zegt hij, ik wil dat je eerlijk bent zeg nou maar gewoon. Een artikel voor iedereen die te maken heeft met een ongeneeslijk ziek kind. Voor ouders. Voor wie in de zorg en het onderwijs werkt. Voor familieleden en wie meer wil weten over de impact en ook de veerkracht van een gezin na de boodschap dat je kind niet meer te genezen is. De boodschap “Waar het leven zijn kleur verliest, heb je iemand nodig die je erop wijst dat jezelf een nieuwe kleur kunt maken.” Ik ben Francy op het Roodt, moeder, en werk als psychosociaal therapeut met rouw, verlies en trauma. Ik heb een praktijk in Beesel, waar ik woon met mijn partner en drie zonen. Ik heb onder bovenstaande titel een boek geschreven over de impact van de ziekte die bij onze zoon Tijs werd vastgesteld: Duchenne Spierdystrofie. In het boek beschrijf ik de periode van september 2010 tot februari 2018 en wat die diagnose in mijn gezin teweegbracht. En wat dat betekende voor mij als moeder zowel als professional. Die twee aspecten, die soms nauw, soms onontwarbaar met elkaar verweven zijn, daarover gaat dit artikel. Duchenne Duchenne Spierdystrofie is een progressieve spierziekte die zich op zeer jonge leeftijd openbaart en een leven lang van achteruitgang kent. Een ziektebeeld dat dwingt tot een proces van steeds weer en steeds meer afscheid nemen en ook het telkens opnieuw ontmoeten dan wel creëren van een nieuw begin. Een proces waarbij de dood je van begin tot einde in je nek hijgt. Het waarom van dit boek Met het schrijven van dit boek wil ik duidelijk maken dat de dood geen continue bedreiging hoeft te zijn maar juist een aanleiding is om met elkaar een rijk leven te maken. Iedere dag opnieuw te verwelkomen, elkaar te ontmoeten, met alles wat zich die dag aandient. Ik heb het geschreven niet alleen vanuit mijn persoonlijke maar ook vanuit mijn professionele ervaring. Het is een verhaal van mij als moeder en professional, mijn partner, mijn jongste zoon, mijn gezin. De veranderingen in hun leven. De wanhoop

PSC Magazine

en overgave. Duizend vragen en soms antwoorden. Onze worsteling met alle rauwe emoties die met aftakeling, strijd, elkaar kwijt raken en weer vinden gepaard gaan. Het pad dat gebaand moet door de jungle van zorgverlenend Nederland. De professionele distantie en nuchterheid die soms zwaar onder druk komt, maar bovenal: de liefde voor elkaar die centraal staat in alle opzichten. Ik heb het boek geschreven om ouders uit te nodigen om niet terug te deinzen, maar zichzelf en ook elkaar te blijven ontmoeten, soms zoeken en herkennen nadat de bom van de boodschap is gevallen. Voor professionals om de achtbaan van emoties, de wanhopige uitreiking van alle betrokkenen beter te begrijpen. Een uitreiken niet alleen naar alle beschikbare informatie, maar vooral naar nabijheid en begrip, naar meevoelen en meebewegen. Want de taak waar een gezin voor staat, is immens, soms onmenselijk groot. Het leren zien en durven ontmoeten van die aspecten. Daar valt veel in te winnen. Ik heb het ook geschreven met de intentie om de lezer uit te nodigen zichzelf te ontmoeten. Ook als het gaat om de diepste krochten van zijn bestaan. Jezelf in je naakte existentie durven aankijken. Dat is waar de impact van de inslag van de bom om vraagt.

"Met het schrijven van dit boek wil ik duidelijk maken dat de dood geen continue bedreiging hoeft te zijn maar juist een aanleiding is om met elkaar een rijk leven te maken."

Ik heb het geschreven voor de professional die wordt geconfronteerd met die wanhoop, die -vaak onderdrukte- schreeuw om hulp, in al zijn lagen. Informatie, medisch, sociaal, pedagogisch en psychologisch. Haal je niet alleen alles uit de kast om kennis te vergaren van dit fenomeen, maar ben je ook bereid in alle eerlijkheid te melden dat je het even niet meer weet? Hoe blijf je jezelf, ook

Fr ancy Pe t e r s

PSC Magazine

Ma mma, ga i k eerder do o d d a n j i j ?

-of misschien wel juist- als professional, ten teken dat je ook maar een mens van vlees en bloed bent? Het is een ervaring die ik zo ken als moeder maar ook als therapeut. De noodzaak van authentiek en autonoom zijn. Jezelf aannemen in de ontmoeting met de ander. Je weet dat het niet anders kan, maar de uitvoering ervan vergt werkelijke oprechtheid en integriteit, zonder de schaamlap van medische of andere verhullende terminologie. Het daadwerkelijk aanvaarden van het lot dat je overkomt. Ga er maar aan staan, buigen voor je lot in alle eenzaamheid en stilte. Waar je lijf het uitschreeuwt: hou me vast, en je woorden roepen: laat me los, ik doe het wel alleen. Het verduren van de diepste eenzaamheid. Je staat voor de taak de ander te ontmoeten in wat er is, en niet is. Zonder oordeel, zonder verwachting, zonder goedbedoeld advies, inclusief alle gevoelens van onmacht. Durf benoemen wat je raakt. Neem een extra kop koffie aan, luister naar wat wordt verteld. Stel vragen, maak niet zelf de antwoorden, laat je oordeel, je eigen normen en waarden zo veel als je kunt bij de voordeur achter. Aanvaard enkel de behoefte achter de vraag, meer is er niet. En wees gerust: die attitude is van onschatbaar grotere waarde voor de mens(en) voor wie je werkt dan de opstelling als expert die het allemaal wel weet. “Ik maak geen persoonlijke afspraak voor de bloeduitslagen,” zegt de arts,” ik bel je morgenvroeg wel; jij denkt te dramatisch als bezorgde moeder, dat komt door je gekleurde bril als (oud) verpleegkundige.” Een voorbeeld dat ik in het begin van het verhaal zelf tegenkwam. Proef de neerbuigende houding van de expert. Als ouder kom je voor besluiten te staan waar je nooit eerder over hebt nagedacht. Besluiten die genomen dienen te worden terwijl je leven op dat moment stilstaat. Een situatie waarin je als ouder juist een professional, zoals beschreven, nodig hebt die je als een soort gids de weg wijst in een land waar je op dat moment enkel de toegangspoort van hebt gezien. Een professional die je een stoeltje aanreikt om te gaan zitten, je emoties te uiten, zonder oordeel. Een professional die jouw proces kan verduren zonder er zelf door opgezogen te worden. Citaat uit het boek “Onze hele toekomst hebben we ineens niet meer in de hand. Is het realistisch om ooit te denken dat dit wel zo is? Mag je denken: ik wil niet meer, of moet je zeggen: ik kan niet meer? Heb je wel behoefte aan de goedbedoelende mensen, je omgeving of niet? Hoe zeg je tegen je naasten: ik kan je nu niet helpen, ik heb de handen vol aan mezelf, mijn eigen verdriet. Moet je dit toelaten? Wil ik dat? Hoe regel ik dat onze omgeving ons begrijpt? Hoe leren we de situatie te accepteren waar 14

PSC Magazine

we in zitten? Wat is hiervoor nodig? Wanneer weet ik dat onze omgeving het echt begrijpt? Hoe geef ik onze gezonde kinderen een zo normaal mogelijke toekomst? Hoe kun je een toekomstig zorghuis als woonhuis blijven behouden? Wat wil ik wel en wat wil ik niet en mag ik dat zeggen? Hoe krijg ik toen weer terug of moet ik alleen nog werken aan het nu en later en wordt het tijd om toen te vergeten, weg te drukken, over te slaan? Mag ik aan mijzelf denken, wat wil ik eigenlijk? Of moet ons leven alleen nog maar in het teken van Duchenne staan? Wat wil onze omgeving zien, mogen we verdriet laten zien of moeten we laten zien dat we alles aan kunnen? We kunnen niet meer terug, we zitten gevangen. Het voelt als levenslang. Een oerinstinct helpt ons om ons aan te passen aan het veranderde nu. Het verlangen naar toen zal gaan vervagen. Vanzelf? Nee, omdat het moet. Gedachten hameren door mijn hoofd: ik moet verder, anders heeft iedereen er last van. Ik mag van mezelf niet in het moeras van gevoelens en emoties verdrinken. Ik heb een partner en drie geweldige zonen. Wie is er voor mij? Mijn partner? Die heeft de handen vol aan zichzelf. De meeste mensen in mijn omgeving weten er geen raad mee. Ik zelf ben de enige die me kan helpen. Ik moet gaan geloven dat er weer kleur in ons leven kan komen, ik moet gaan geloven dat het evengoed leuk kan zijn. Ik moet gaan geloven dat ik mijn eigen ambities kan bij stellen. En dan weer die vraag: wil ik het ook? Want alleen als ik het wil kan ik het ook en gaat het lukken. Mag ik hier tijd voor nemen? Hoe lang dan? Hoe lang heeft mijn omgeving begrip en geduld? Hoe lang hebben onze kinderen begrip voor onze zoektocht?”

Fr ancy Pe t e r s

Een nieuw evenwicht Het is keihard werken, aan je gezin, je relatie, aan alles. Wanneer doe je het goed? De liefde voor elkaar brengt kracht en fungeert als drijfveer. Deze liefde maakt af en toe plaats voor individueel overleven. Met ieders afzonderlijke gedachten en gevoelens. Dit maakt dat er los zand ontstaat en opnieuw opgebouwd moet worden. Een klus die als onhaalbaar kan voelen. Het verschil in emotionele beleving slaat een krater in je relatie en je rol als ouders. Elk van beide partners beleeft een heel eigen proces. De een wil verder, is met van alles bezig, wil er veel over praten. De ander loopt weg, wil er niets over horen, kan er geen woorden aan geven, staat volledig stil. Angst krijgt soms de overhand. Het telkens opnieuw bijstellen van verwachtingen en verlangens. Het daadwerkelijk verduren van ziekte en pijn. Blijven met het voelen van de pijn in een situatie die niet te remmen is, niet te overmeesteren. Het gevoel dat je als ouder je kind niet kan redden, brengt nauwelijks te verdragen onmacht teweeg. Het blijven hangen in die onmacht maakt lijf en geest letterlijk ziek.

"De ondraaglijke gedachte dat je kind eerder dood gaat dan jezelf is een pijn tot in het diepst van je vezels, van je existentie. Rammelt aan de poort van je identiteit, van je zingeving."

Uiteindelijk rest je weinig dan te onderkennen dat enkel jijzelf de keuze, hoe met deze veranderde situatie om te gaan, kunt maken. Alleen jijzelf kan jezelf permissie geven om je anders te verhouden tot jouw lot. Er is ontegenzeggelijk een krater in het oude gezinsverband, zoals dat door ieder gezinslid beleefd wordt. Maar ook materiaal om een nieuwe brug te bouwen om je met elkaar te verbinden. Een relatie vraagt om op wacht te staan bij elkaars eenzaamheid. Liefde is daarnaast niet naar elkaar maar in dezelfde richting kijken. Een relatie heeft het nodig gevoed en onderhouden te worden. Hierbij hoort het ervaren en verduren van ieders existentiĂŤle eenzaamheid. Dit vraagt veerkracht van ieder afzonderlijk. Je hebt jezelf, jouw pijn, jouw liefde, jouw strijd steeds opnieuw in te brengen in de relatie. De liefdes-

strijd pur sang. Een liefdesstrijd waarin de liefde wordt bedreven, maar waarin ook geknokt en geschuurd moet worden. Je bent nooit klaar, een relatie is hard werken. De echte impact van een ongeneeslijk ziek kind in je gezin is te voelen in je diepste vezel. Het doet een enorm appel op ieders veerkracht, daadkracht en liefdeskracht om elkaar dat te geven, dat te vragen ook, waar de situatie om vraagt. De ondraaglijke gedachte dat je kind eerder dood gaat dan jezelf is een pijn tot in het diepst van je vezels, van je existentie. Rammelt aan de poort van je identiteit, van je zingeving. Â Als therapeut hoor ik de vraag, voel ik de wanhoop, ontmoet ik de uitdaging met mijzelf. Het maakt mij een rijk mens om te mogen werken met mensen die durven te worstelen met hun eigen zielenpijn, hen zichzelf te zien toestaan deze te verwerpen en dan toch weer opnieuw te ontmoeten. Het verhaal dat ik deel, gaat over liefde, moed, lef, daadkracht, trouw aan jezelf en het bewandelen van het pad tussen je lot en je bestemming. Het verhaal gaat over ons gezin, mijn jongste zoon van 12 jaar met de ziekte van Duchenne. Een progressieve spierziekte waar geen behandeling voor is. Een ziekte waarbij de levensduur gemiddeld 30 jaar is met een continue afhankelijkheid en zorgtoename. Een ziektebeeld waarin je verliest van begin tot einde, maar de wil om iets van het leven te maken, de grote winnaar zal blijven. Mamma, ga ik eerder dood dan jij? Ja jongen, dat klopt en mijn intentie is om met liefde bij je blijven, tot je laatste ademteug. Als professional en expert leverden aan dit boek een bijdrage: Anja Gilissen (ergotherapeute), Fian aan den Boom (ziekenverzorgende, zzp in de zorg, buddy in ons gezin), Sabine Noten (rouwtherapeut, opleider, directeur Opleidingen Land van Rouw), drs. Henk Roefs (existentieel therapeut en relatietherapeut), Gerda van Adrichem (SCHIP-trainer en relatietherapeut), drs. Jos Hendriksen (kinderen klinisch neuropsycholoog) en dr. Imelda de Groot (kinderrevalidatie-arts, associate professor). Met illustraties van Isabella El- Hasan en grafisch vorm gegeven door Carla Schrijvers. Voor meer informatie zie www.praktijkgewoonik.nl

WINACTIE! Wil je dit boek winnen? Ga dan naar de Facebook-pagina van de NFG, like deze en blijf op de hoogte van deze actie, andere winacties en nieuwsberichten uit het vakgebied: http://bit.ly/2nr4KC

PSC Magazine

Vetzuren staan de laatste jaren erg in de belangstelling en er is veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Hoogwaardige vetzuren zijn belangrijk omdat ons lichaam ze nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren.

Algae oil -

Algen zijn onze oorsprokelijke omega 3 bron Een vis krijgt zijn omega 3 binnen via algen Algae oil levert ons de meest pure vorm van DHA Algae oil van Plantovitamins heeft een hoge dosering DHA van 400 mg per softgel

Omega-3 -

Hoog gedoseerde zuivere Omega-3 met 330 mg. EPA en 220 mg. DHA per softgel Omega-3 ondersteunt het behoud van normaal functioneren van de hersenen EPA en DHA leveren een bijdrage aan de ontwikkeling van de hersenen Omega 3 zijn essentiele vetzuren die onmisbaar zijn voor een gezonde positieve leefstijl DHA geeft weer rust in het hoofd, DHA is de beste vorm van Omega-3 in Omega-3 supplementen

www.innervitamins.nl

C olu m n

Wilma de Haas is eigenaar van Haas & Konijn®, een bureau voor persoonlijke en professionele ontwikkeling en auteur van K-Therapie.

Dode paarden Op het whiteboard stond met grote letters Dode Paarden geschreven. In het kwadrant van de niet-willers. Niet in die van de niet-kunners. Die konden er niets aan doen. Not Guilty. Instemmend keken we elkaar aan. Wij, collega’s uit de re-integratie. Ja, dát waren ze. Dáár stonden ze. In dat hokje. Die irritante cliënten. Die mensen die niets wilden. Ons het bloed onder de nagels vandaan haalden en ons vooral moe, doodmoe maakten. Want dat is wat ze doen, dode paarden. Je trekt en sleept aan ze, zonder dat ze in beweging komen. Dood. Hartstikke dood. Onbegonnen werk. Ook ik herkende ze. Toch begon ik me vragen te stellen. Was er niet ergens de mogelijkheid dat ze in

ik botweg dat ik daar niets mee te

belt ze op. Ze zou toch wel wat

een verkeerd hokje werden ge-

maken heb.

willen afvallen en zich beter in haar

duwd? Zou het misschien eerder

‘Ik zit nu hier, met jou. Het enige

vel willen voelen.

met ons te maken hebben dan met

wat mij interesseert ben jij. Wat

hen? Dit idee heb ik verder uitge-

jij wilt. Wat jouw vraag is aan mij’,

Oké. Dan hebben we iets. Een

werkt toen ik voor mezelf begon

antwoord ik dan.

vraag. Iets waarmee ik samen met

en nu, na vijf jaar, constateer ik dat

de cliënt aan de slag kan.

ik nooit dode paarden in mijn prak-

Wanneer je dit consequent toepast,

tijk tegenkom. Hoe dat komt?

komt er altijd een vraag. Is er altijd

En dat werkt. Elke keer weer. En

iets wat mensen echt willen. Van

weet u wat het meest verrassend

binnenuit. De klant die me dit niet

is? Ze willen altijd hetzelfde als mijn

duidelijk kan maken, stuur ik weg.

opdrachtgevers.

Heel simpel. Eén van mijn eerste en belang-

Letterlijk. Het is me trouwens nog

rijkste vragen aan mijn cliënten is:

maar éénmaal gebeurd dat ik een

‘Wat maakt dat je hier zit? Wat is

cliënt op die manier wegstuurde na

jouw vraag aan mij?’ Als ze dan een

de intake. ‘Bel me maar wanneer je

Waar lag toch alweer het pro-

of ander onzinverhaal ophangen

eruit bent. Ik kan nu niets voor jou

bleem?

over wat haar of zijn werkgever of

betekenen’, waren mijn afscheids-

uitkerende instantie wil, antwoord

woorden. En verrek. Na een week

Dode paarden ken ik niet.

PSC Magazine

L even m et hooggevoel i gh ei d

Leven met hooggevoeligheid

Tips voor de empathische persoonlijkheid Dit boek heb ik geschreven als een praktische gids boordevol tips voor iedereen die zijn of haar gevoeligheid en empathie wil ontwikkelen en onderkennen. Het is geschreven voor de hoogsensitieve persoonlijkheid (HSP), of de empaat, die de stress van anderen overneemt of voor degenen die met een open hart in het leven willen staan, zonder last te krijgen van ‘compassion fatique’. Het boek begint met oefeningen die helpen te begrijpen wat deze specifieke gevoeligheden precies inhouden. Vervolgens biedt het waardevolle strategieën die helpen voorkomen dat je overweldigd raakt door emotie en je helpen je levensenergie weer op peil te brengen. Zelf ben ik arts en empaat, en zie hoe hooggevoelige mensen door de reguliere gezondheidszorg dikwijls verkeerd gediagnosticeerd worden als lijdend aan depres18

PSC Magazine

sie, straatvrees, paniekaanvallen, fibromyalgie of chronische vermoeidheid. Dit artikel is een korte proeve van het boek dat jou als lezer handvatten geeft de regie zelf in handen te nemen en leert ook deze kwaliteit te benutten en op positieve wijze in te zetten in je eigen leven. De vraag is vaak heb ik een empathische persoonlijkheid? Als arts heb ik een traditionele opleiding gevolgd, maar ik heb mij gespecialiseerd in de behandeling van hooggevoelige personen. Hoewel mensen een heel spectrum aan gevoeligheden vertonen, zijn mensen met een empathische persoonlijkheid of empaten heuse emotionele sponzen, die de stress en de vreugde van de wereld om zich heen opzuigen. Wij voelen alles, vaak tot in het extreme, en kunnen ons nauwelijks tegen de emoties van anderen beschermen. Het gevolg is dat we dikwijls

overweldigd worden door een overdaad aan prikkels en snel last hebben van vermoeidheid en zintuiglijke overbelasting. Dit onderwerp boeit mij enorm, zowel professioneel als persoonlijk, want ik heb zelf specifieke strategieën moeten ontwikkelen om de uitdagingen van mijn empathische persoonlijkheid aan te kunnen gaan. Met die strategieën kan ik mijn gevoeligheden beschermen en kan ik de voordelen daarvan - dat zijn er vele! - maximaal benutten. Ik wil je vertellen hoe je een evenwichtige, krachtige en gelukkige empaat kunt worden. Om voluit te kunnen leven, moet je leren om geen energie, symptomen en stress van anderen over te nemen. Ik wil je ook helpen om de mensen om je heen (gezins- en familieleden, collega’s, leidinggevenden, ouders en geliefden) te leren hoe ze jou het best kunnen steunen en met je kunnen omgaan. Dit artikel is slechts een korte impressie van

Ju dit h O rl off

het boek Leven met hooggevoeligheid dat is bedoeld als hulpbron voor al die gevoelige zielen die in een wereld die dikwijls grof, gevoelloos en minachtend omgaat met gevoeligheid op zoek zijn naar begrip en acceptatie. Er is helemaal niets verkeerd aan gevoelig zijn. Je staat juist op het punt te ontdekken wat aan jou het meest juist is. Ik wil een beweging promoten waarin mensen hun gevoeligheden koesteren. Wees welkom in deze kring van liefde! Mijn boodschap voor jou is er een van hoop en acceptatie. Ik wil je aanmoedigen om de talenten die je als hooggevoelige persoon hebt, te omarmen en ten volle in je kracht te gaan staan. De vraag is misschien, maar wat is een empaat? Empaten hebben een zenuwstelsel dat extreem sterk reageert. Wij hebben niet de filters die andere mensen hebben om zich af te sluiten voor prikkels. Het gevolg is dat wij in ons lichaam zowel negatieve als positieve energieën uit onze directe omgeving oppikken. We zijn zo gevoelig dat het lijkt of we iets vasthouden met een hand waaraan geen vijf, maar wel vijftig vingers zitten. Wij reageren echt overal op! Uit onderzoek blijkt dat zo’n twintig procent van alle mensen hooggevoelig is, al varieert de mate waarin ze dat zijn. Empaten krijgen vaak het etiket ‘overgevoelig’ opgeplakt en hun wordt verteld dat ze zich niet alles zo moeten aantrekken. Kinderen en volwassenen worden met hun gevoeligheden vaak te kijk gezet, in plaats van erin gesteund te worden. Wij kunnen chronisch uitgeput raken en onttrekken ons liever aan de wereld, omdat die zo overweldigend voelt. Op dit moment zou ik echter mijn

empathische persoonlijkheid nergens voor willen opgeven, want dankzij mijn hooggevoeligheid kan ik de geheimen van het universum waarnemen en een onvoorstelbaar grote passie ervaren. Deze vermogens zijn voor mij helaas niet altijd zo prettig geweest. Opgroeien met een empathische persoonlijkheid Zoals veel hooggevoelige kinderen, hoorde ik er nooit bij. Ik voelde me eigenlijk meer een soort buitenaards wezen dat erop wachtte meegenomen te worden naar zijn ware thuis in de sterren. Ik weet nog dat ik een keer in de voortuin zat, naar de hemel keek en hoopte dat er een ruimteschip zou verschijnen dat mij zou meenemen naar huis. Ik was enig kind en was dus vaak op mezelf. Er was niemand in mijn omgeving met wie ik over mijn gevoeligheden kon praten of die daar iets van begreep. Niemand scheen te zijn zoals ik. Mijn ouders, die beiden arts waren - ik kom uit een familie met vijfentwintig artsen - zeiden: ‘Liefje, stel je wat weerbaarder op en trek je alles niet zo aan.’ Maar ik wilde dat niet en wist ook niet hoe ik dat voor elkaar moest krijgen. Ik meed volle winkelstraten en bleef weg van feestjes, want ik voelde me goed als ik daar verscheen, maar ik ging er uitgeput, duizelig of emotioneel aangedaan weer weg, of met pijn ergens in mijn lijf die er eerst niet was. Als tiener in Los Angeles ging ik uitgebreid aan de drugs om mijn grote gevoeligheid te dempen. (Ik raad jou dat overigens niet aan!) Als ik mijn gevoelens had verdoofd, kon ik gewoon, net zoals mijn vrienden, naar feestjes gaan en door winkelstraten lopen zonder me beroerd te voelen. Wat

een opluchting. Maar na een bijna fataal verkeersongeval, hadden mijn ouders de schrik goed te pakken en stuurden ze mij naar een psychiater. Uiteraard was ik met die psychiater in een voortdurende strijd verwikkeld, maar eigenlijk was deze engel in mensengedaante de eerste persoon die mij liet beseffen dat ik, wilde ik heel zijn, mijn gevoeligheden moest accepteren, in plaats van ervoor weg te lopen. Dit betekende het begin van mijn heelwording en van de aanvaarding van mijn empathische persoonlijkheid. Omdat mijn intuïtie en mijn ervaringen mij in mijn kindertijd zo veel angst hadden aangejaagd, werd de acceptatie van mijn vermogens een belangrijk aspect van mijn ontwikkeling als arts en als vrouw. Deze vermogens zijn kostbaar en verdienen het om gekoesterd en ondersteund te worden. Ik wil afsluiten met een quote van Larry Dossey. Veel mensen ontdekken dat je, als je je wilt openstellen voor anderen door liefde, compassie en empathie, kwetsbaar wordt en psychisch en spiritueel dikwijls gekwetst wordt. De oplossing ligt niet in het opgeven van je empathische vermogens, maar in de ontwikkeling van vaardigheden die voorkomen dat je beschadigd of onplezierig verrast wordt. Judith Orloff laat zien hoe je dit doet. Aan haar werk bestaat werkelijk een grote behoefte. Het snijdt een onderwerp aan dat in de gezondheidszorg, de psychologie en de medische wetenschap lange tijd genegeerd is. Uitgeverij Samsara:  www.samsarabooks.com

"Als je het gevoel hebt dat je niet in deze wereld thuishoort, dan ben je hier om een betere wereld te scheppen." - (Anonymous)

PSC Magazine

100

Instituut voor E.E.N.®

% geslaa

VITA

opleidingen

tevre

CPION

GEACCREDITEERDE REGISTEROPLEIDING Medische Basisvakken • • •

•

SHO Puur Plato

10 colleges geven diepgaand professioneel inzicht; Aantrekkelijke leermethode met gerichte praktijkoefeningen en huiswerkopdrachten; Afsluitend examen - Diploma van Vita Opleidingen B.V. en Stichting Hoger Onderwijs Nederland SHO Registeropleiding met de aantekening: voldoet aan de Plato eindtermen - 27 EC punten; Start 1 september 2018.

Psychosociale Basisvakken • • •

• •

SHO Puur Plato

9 colleges geven diepgaand professioneel inzicht; Aantrekkelijke leermethode met gerichte praktijkoefeningen en huiswerkopdrachten; Afsluitend examen - Diploma van Vita Opleidingen B.V. en Stichting Hoger Onderwijs Nederland SHO Registeropleiding met de aantekening: voldoet aan de Plato eindtermen - 25 EC punten; Instroom 7 september 2018; Start nieuwe opleiding 8 maart 2019.

Medische Psychosociale Basisvakken • •

•

• •

Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde

SHO Puur Plato

17 colleges geven diepgaand professioneel inzicht; Combinatie van medische en psychosociale onderwerpen met gerichte praktijkoefeningen en huiswerkopdrachten; Afsluitend examen - Diploma van Vita Opleidingen B.V. en Stichting Hoger Onderwijs Nederland SHO Registeropleiding met de aantekening: voldoet aan de Plato eindtermen - 47 EC punten; Start 1 september 2018; Start 8 maart 2019.

Informatie en inschrijving: T: 036 5224950 of E. info@vitaopleidingen.nl

VITA

OPLEIDINGEN

Vita Opleidingen B.V.

Gildenveld 49-53, 3892 DD Zeewolde www.vitaopleidingen.nl

Geaccrediteerd door CPION, SNRO, KTNO, ZHONG, VIV, VBAG, LVNG, NFG, BATC, VNT en NVST Registeropleidingen (HBO niveau) Opleiding E.E.N.® Therapeut (240 ECTS) Omscholingstraject tot E.E.N.® Therapeut (240 ECTS) Didactiek voor HBO docenten (i.s.m. de VU Amsterdam) Opleiding Med ische en/of Psychosociale Basiskennis psychosociale i skennisosociale basisk ennis (P lato) Cursussen, bij- en nascholingen Klassieke homeopathie vernieuwd, Introductie (voldoet aan de Plato eindtermen) psychosociale thematherapie, Introductie E.E.N.® Therapie, (diverse leslocaties), Ankhtherapie, dolfijnenergie, aromatherapie, EHBO Rode Kruis, bij- en nascholingen Medische en Psychosociale Basiskennis

Secretariaat: Pater Jac. Schreursweg 2B 6097 NH Panheel Telefoon 0475-475178

E.E.N.®

Instituut voor Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde

Email: info@instituuteen.nl Website: www.instituuteen.nl

Breng uw emoties in evenwicht met bloesemremedies Bloesem Remedies Nederland is de distributeur van 17 verschillende merken bloesemremedies zoals: Australian Bush, Alaska Essences, Californische F.E.S. Essences, Healing Herbs, Deva Bach remedies en de Nederlandse remedies. De hoogste kwaliteit van Schüssler Celzouten. Verwreven en zonder magnesiumstearaat van Adler. Met de hand verwreven poeders van Sonnenmineral. Primavera essentiële oliën en aromatherapie zowel in biologische als in Demeter kwaliteit. Kijk op onze nieuwe site: www.primaveralife.nl

Bezoekadres: Winkel de 3Vrouwen, ook voor edelstenen en boeken. www.de3vrouwen.nl Kijk voor de cursussen over aromatherapie, celzouten en de bloesemtherapie op www.bloesemremedies.com.

Yv onne Wit t e r

Foto's door: Claudia Kamergorodski.

LEVENSLESSEN VAN 100-PLUSSERS Het begon als een spontane actie voor de Vastenactie. Het leek me al langere tijd interessant om ouderen van dezelfde generatie als mijn grootouders vragen te stellen, naar hun verhalen te luisteren en van hun ervaringen te leren. Toen ik een oproep zag van de Vastenactie voor de 40 Dagen Challenge wist ik dat het nu zinvol was om mee te doen en honderdplussers te gaan bezoeken. Temeer omdat dit jaar de Vastenactie geld inzamelt voor gezinnen in Mbala (Zambia), die getroffen zijn door een hiv-epidemie. Veel ouderen zorgen daar voor hun of andermans (klein) kinderen. Nadat ik mijn idee kenbaar had gemaakt om honderdplussers te bezoeken en hun verhalen op te schrijven, kreeg ik een telefoontje van campagneleider Johan Compier van de Vastenactie; zij vonden dit idee erg interessant en wilden me graag volgen. Ik ben onmiddellijk aan de slag gegaan en ik vond heel snel ouderen van honderd jaar of ouder die mij graag wilden

ontvangen. Gedurende de vastentijd, dus de periode tussen carnaval en Pasen 2018, voerde ik 26 gesprekken met ouderen van honderd jaar of ouder. En daar heb ik volop van genoten! Tot mijn grote vreugde vonden de ouderen het zelf ook heel fijn om zo te praten. Familieleden waardeerden de korte stukjes meer dan ik had verwacht. Het leverde erg leuke contacten met hen op, per mail of telefonisch. De gesprekken met de ouderen waren heel erg divers. Maar stuk voor stuk intens, prachtig, waardevol en mooi. We hebben samen gelachen, er rolden soms tranen over de wangen van ouderen, familieleden en mezelf, we hebben fotoâ&#x20AC;&#x2122;s gekeken en vooral genoten van rust en aandacht. Alle gesprekken, alle raad en daad, zullen me bijblijven. Ze hebben een plekje in mijn hart gekregen, die eeuwelingen die zoveel hebben meegemaakt. Hun veerkracht, hun humor, hun relativeringsvermogen.

Het was moeilijk om hun levens in slechts 500 woorden te vangen. Dat doet absoluut geen recht aan hun ervaringen en verhalen. Maar zij herkenden zich allemaal in de stukjes tekst. Bij sommigen ben ik zelfs twee keer langs geweest omdat zij mij zoveel te vertellen hadden. Ik heb het als een groot voorrecht ervaren. En ik bedank alle

"Tot mijn grote vreugde vonden de ouderen het zelf ook heel fijn om zo te praten."

PSC Magazine

L E VE NSLESSEN VAN 1 0 0 -P LU S S ER S

"Nieuwsgierig Het viel me op dat nagenoeg alle honderdplussers die ik heb gesproken, nieuwsgierig zijn. Zij lezen de krant, kijken het journaal en actualiteitenprogramma’s of laten zich op een andere manier informeren."

ouderen dat zij hun verhaal met mij wilden delen. Mijn grootouders zouden nu ruim honderd zijn geweest. Wat zou ik graag nog even met hen koffie drinken en een gesprek voeren. Gelukkig heb ik dat wel heel vaak gedaan toen zij nog leefden. Maar ik zou nu andere vragen stellen dan toen. Deze vragen heb ik nu aan andere honderdjarigen gesteld. Iedereen heeft verhalen te vertellen. Zeker ouderen met hun lange levenservaring. Daarnaar mogen luisteren, in alle rust en met volle aandacht is een groot geschenk. Ik kan het iedereen aanraden, zeker professionals en vrijwilligers die in de wereld van wonen, zorg en welzijn werkzaam zijn. Omdat dit betekenis geeft aan het leven. En omdat het bijdraagt aan het bieden van liefdevolle zorg. Ik hoop dat de verhalen in de bundel, het voorwoord en de cijfers van Jan Latten, de columns van Marjan Berk en Marieke van der Waal de lezers mogen inspireren tijdens hun leven. Op naar de honderd!

Informatie over het boek Meer dan twintig honderdplussers, met ieder ruim een eeuw aan levenservaring, delen in dit boek hun levenslessen: “Nooit klagen, maar doorzetten en bezig blijven”, “Mensen accepteren zoals ze zijn” en “Als je teleurstellingen meemaakt, stop ze in een zakdoek en gooi ze weg.” Met liefde en respect zijn zij geïnterviewd door Yvonne Witter en geportretteerd door Claudia Kamergorodski. Begin dit jaar woonden er circa 2200 honderdplussers in Nederland. Ruim tweemaal zoveel als twintig jaar geleden. Naar verwachting blijft hun aantal fors 22

PSC Magazine

toenemen. Rond 2030 zal het aantal weer verdubbeld zijn. Aldus: Jan Latten, hoogleraar sociale demografie aan de Universiteit van Amsterdam, CBS-ambassadeur

Bevindingen Overleven Als er één ding is dat ik bevestigd heb gezien in de gesprekken met de 26 ouderen is het dat ze allemaal uniek en verschillend zijn. Zij delen natuurlijk wel het tijdperk waarin zij zijn opgegroeid en daardoor hebben zij zeker een aantal dingen gemeen. Zij behoren tot de zogenoemde vooroorlogse generatie (geboren tussen 1910 en 1930). Ze zijn gevormd door de crisis van de jaren dertig en hebben de Tweede Wereldoorlog bewust meegemaakt. Over het algemeen zijn mensen van deze generatie bescheiden, sober, spaarzaam en berustend. Mannen werkten, vrouwen stopten veelal met werken als zij trouwden, er was weinig geld, weinig vrije tijd en een grote rol voor de kerk. Dit is het algemene beeld. In de praktijk verschillen zij enorm van elkaar Nieuwsgierig Het viel me op dat nagenoeg alle honderdplussers die ik heb gesproken, nieuwsgierig zijn. Zij lezen de krant, kijken het journaal en actualiteitenprogramma’s of laten zich op een andere manier informeren. Verder hebben de ouderen die ik gesproken heb, met elkaar gemeen dat zij graag hun eigen gang gaan. Zij lijken zich niet veel aan te trekken van wat anderen over hen zeggen. Het viel me verder op dat de honderdplussers niet of nauwelijks over gezondheids-

klachten spraken. Ook al hadden sommige serieuze klachten en aandoeningen (gehad), zoals kanker, een beroerte, een hartinfarct. Het kwam bijna niet ter sprake. Dat het gehoor- en gezichtsvermogen merkbaar achteruit was gegaan, noemden zij wel veelvuldig. Dat belemmert de communicatie. Bijna alle ouderen die ik heb gesproken, hebben een netwerk om zich heen: familie, vrienden, kennissen. Geen van de ouderen had nog een partner. En dat ervaren zij als een gemis waar ze wel mee hebben leren leven. Ik was onder de indruk van de mantelzorgers die ik tegenkwam. De ouderen zijn erg blij met de hulp die zij krijgen en waarderen het enorm. De meeste ouderen wonen niet meer zelfstandig thuis maar in een woonzorgcomplex. Een enkeling geeft aan zich alleen te voelen. Is het nu echt leuk om zo oud te zijn? Niet altijd en niet iedereen deelt deze mening. Sommige ouderen willen graag nóg ouder worden. Dat waren vooral de ouderen die veel sociale contacten hadden en actief waren. Anderen vonden het eigenlijk wel mooi geweest. Vooral de ouderen die er moeite mee hadden dat zoveel leeftijdgenoten en familieleden zijn weggevallen. Ik was erg onder de indruk van de veerkracht van deze eeuwelingen. Sommigen hebben erg nare gebeurtenissen meegemaakt, zoals het verliezen van dierbaren of traumatische oorlogservaringen. Zij zijn erin geslaagd om door te gaan. Over het algemeen hebben de ouderen die ik heb gesproken, een positieve instelling. De zonnige blik op het leven heeft bij vele ouderen wolken doen verdwijnen.

Yv onne Wit t e r

Verhaal uit de bundel: Mevrouw Elisabeth Fisher (103 jaar) is een Amsterdamse die nieuwsgierigheid ziet als haar belangrijkste drijfveer in het leven. En haar leven is op z’n minst bijzonder te noemen. Heel bijzonder! ‘Onderwerp je nooit, nooit, nooit aan enige autoriteit’, is het eerste wat mijn moeder, een echte Friezin, me leerde. Mijn moeder was tijdens de Eerste Wereldoorlog de eerste hongerstaakster in Nederland. Tijdens een demonstratie tegen de oorlog schold ze een politieagent uit en werd toen onmiddellijk gearresteerd. Ze was een “rooie”. Ze moest naar de gevangenis op de Weteringschans in Amsterdam. Haar les om je niet te onderwerpen aan een autoriteit heb ik goed in mijn oren geknoopt. Dus ben ik in mijn leven van de ene rotzooi in de andere gerold, haha. Maar ik heb wel een avontuurlijk leven gehad. Ik heb in verschillende landen gewoond en heel veel mensen ontmoet. Mijn nieuwsgierigheid is mijn kracht. Die nieuwsgierigheid heb ik altijd gehad. Ik ben naar Rusland gegaan, want ik wilde Andrej Sacharov, atoomgeleerde en vooraanstaand dissident wel eens ontmoeten. Ik heb zes talen geleerd - ik spreek Nederlands, Frans, Duits, Engels, Italiaans en wat Russisch. Ook kan ik vloeken in het Hindi.’

"Dus ben ik in mijn leven van de ene rotzooi in de andere gerold, haha. Maar ik heb wel een avontuurlijk leven gehad." Het leven is een cadeau ‘Wanneer mensen de tijd nemen en de nieuwsgierigheid hebben om rond te kijken en te zien hoe rijk Nederland is met hun nieuwe burgers, zou dat voor iedereen aangenamer zijn. Je moet mensen in hun waarde laten. En als je iets van een andere cultuur niet begrijpt of vreemd vindt, dan vraag je ernaar. Dan leggen de

mensen het je uit en dat is geweldig. Dat is echt ge-wel-dig. Dóórvragen, belangstelling tonen, dan pas kom je achter waarheden. Je ziet dan overeenkomsten en verschillen. Want eigenlijk zijn we allemaal hetzelfde. We beseffen te weinig dat het een wonder is dat we op de wereld zijn. We zijn begonnen met niets. Als je geboren wordt, weet je niets. Het leven is het enige dat we cadeau krijgen en daar moet je zelf wat van zien te frutselen.’ Lezen is belangrijk ‘Lezen is belangrijk. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met leren lezen. Ik ben zo’n mens dat geen opleiding heeft afgerond. Maar lezen is de redding van de gewone mens. Mijn moeder legde alles uit. Alle woorden die ik niet kende. Ook heeft ze me geleerd dat arm zijn niet erg is zolang je manieren hebt. Weet je, een magere jeugd is een geschenk voor het leven. Ik heb namelijk geleerd dat je zonder veel bezit kunt leven. Ik ben daardoor nooit afhankelijk geweest van spullen.’ Activiste ‘Ik was politiek actief en ik was een activiste. Zo was ik in 1948 in Berlijn tijdens de blokkade. Ik heb veel contact gehad met Willy Brandt, sociaaldemocratisch politicus en Bondskanselier van West-Duitsland, want die kende ik nog uit de jeugdbeweging. Ik heb in Brussel gewoond, Parijs, Frankfurt, Praag, Amerika. De wereld is zo klein! Ik heb overal wel werk gehad. Het scheelde enorm dat ik zoveel talen sprak. Na de oorlog heb ik bij Het Parool gewerkt. Ik vroeg aan Frans Goedhart of hij geen werk voor me had. Hij heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog de illegale verzetskrant Het Parool opgericht. En ja hoor, ik mocht stukjes schrijven en dat deed ik graag. Ik heb ook jaren met Karel van het Reve samengewerkt, onder meer in de Alexander Herzen Stichting, een in 1969 opgerichte stichting die als doel had dissidente Sovjetliteratuur in het Westen uit te (laten) geven.’ Nieuwsgierigheid is belangrijk ‘We leven in een wereld waar het draait om succes. Daardoor maken we alles mooier dan het in werkelijkheid is. We moeten veel meer kijken en dan bedoel

ik echt zien. Ik vertel mijn hele leven verhalen. Ik hou er vooral van om verhalen aan kinderen te vertellen. Ik had zelf twee kinderen. Mijn zoon is toen hij eind vijftig was, overleden aan kanker en mijn dochter stierf door de drank. Ze was niet te redden. Dat is natuurlijk heel, heel erg zwaar geweest. Elke morgen zeg ik nog: dag Pop, dag jongen. Ik heb ook mijn echtgenoten verloren. Men leert in het leven te relativeren. Maar ik heb zoveel vrienden en hulp om me heen. En ik ontmoet altijd nog nieuwe mensen. Nieuwsgierigheid is de beste drijfveer die je kunt hebben.’

Tips Tips die de geïnterviewde ouderen geven aan de volgende generaties: • Heb mededogen • Accepteer mensen zoals ze zijn • Gewoon doorzetten als het moeilijk is • Ga niet roken en drinken • Pluk de dag • Niet klagen, bezig zijn en drie radijsjes per dag eten • Een magere jeugd is een geschenk voor het leven omdat je leert dat je zonder bezit kunt leven • Zet je rechterbeen voor het andere been; dan kom je een heel eind • Niet lui zijn • Blijf in beweging • Vergeef elkaar

Fotografie: Claudia kamergorodski

PSC Magazine

Z intuig enpri kkels

Zintuigenprikkels In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

Waarom de Chinezen de tijd mee hebben Christine Cayol In Waarom de Chinezen de tijd mee hebben. Hoe tijd je beste vriend kan worden biedt Christine Cayol ons een andere manier om met tijd om te gaan. Hoewel we in het Westen alles steeds sneller doen, lijken we steeds minder tijd te hebben. We hebben het te druk, zowel in ons werk, als in ons hoofd. In plaats van tijdsmanagement hebben we een andere tijdsbeleving nodig.

"Van Chinese filosofie kunnen we leren om met de steeds groter wordende tijdsdruk om te gaan. We kunnen de tijd vertragen door te vroeg op een afspraak te komen, door lege ruimte in onze agenda’s te houden en uit te gaan van een indicatieve, niet-bindende planning."

PSC Magazine

Van Chinese filosofie kunnen we leren om met de steeds groter wordende tijdsdruk om te gaan. We kunnen de tijd vertragen door te vroeg op een afspraak te komen, door lege ruimte in onze agenda’s te houden en uit te gaan van een indicatieve, niet-bindende planning. Daarnaast helpt lichaamsbeweging, een avondwandeling en het koesteren van luiheid. Christine Cayol woont al vijftien jaar in Peking. Ze richtte vlak bij de Verboden Stad een internationaal cultureel centrum op, waar kunstenaars uit Oost en West elkaar ontmoeten. Daar leerde Cayol van de Chinese cultuur hoe tijd je beste vriend kan worden. Chinezen gaan flexibeler, pragmatischer en spiritueler met de tijd om. De Chinezen maken van de tijd een dierbare bondgenoot. ISBN 9789025906535 Uitgeverij Ten Have

Z i nt u i ge npr ik ke ls

Wat kun je doen als je niet durft te gaan slapen Een help-oefenboek voor kinderen Dawn Huebner

De mens als ontwerp Van evolutie door toeval tot transformatie door keuze Gregg Braden De mens als ontwerp, van evolutie door toeval naar transformatie door keuze is het baanbrekende nieuwe boek van bestsellerauteur Gregg Braden. In dit boek deelt hij buitengewone ontdekkingen voor een gezonder en langer leven. Hij laat zien dat we als mens vanaf het allereerste begin al zo ontworpen zijn, dat we ons welzijn zelf kunnen reguleren met onze zelfhelende vermogens. Met intuïtie, empathie en liefde kunnen we onszelf helen en de wereld op een positieve manier beïnvloeden. Wanneer we breken met patronen en (wetenschappelijke) inzichten die ons niet meer dienen, schrijven we zelf het positieve verhaal waar we in deze turbulente tijd zoveel behoefte aan hebben. ISBN 9789020214819 Uitgever AnkhHermes

Zou het niet heerlijk zijn als je in bed kon stappen, lekker onder je dekbed kon kruipen en zonder gedoe in slaap zou vallen? Zonder dat je naar rare geluiden luistert of aan enge mannen denkt? Zonder nog een slokje water of een extra knuffel of nog een keer naar de wc? Bedtijd is moeilijk voor veel kinderen. Als je een kind bent dat niet durft te gaan slapen, en je bent ervan overtuigd dat alleen tovenarij het gemakkelijker kan maken, is dit een boek voor jou. Wat kun je doen als je niet durft te gaan slapen leert kinderen en hun ouders cognitieve gedragstechnieken aan om slaapproblemen op te lossen. Angsten, een druk hoofd, een rusteloos lichaam en het te afhankelijk zijn van ouders worden allemaal aangepakt als de kinderen wordt geleerd hoe ze beter kunnen slapen. Dit interactieve zelfhulpboek is hét hulpmiddel om kinderen te leren gewoon in slaap te vallen en in slaap te blijven - net tovenarij! Wat kun je doen als je niet durft te gaan slapen verschijnt in een serie help-oefenboeken voor kinderen in de basisschoolleeftijd. ISBN 9789085605737 Uitgeverij SWP

Niet ongevoelig Vrouwen met autisme Henny Struik Tegen welke problemen lopen vrouwen met een vorm van autisme aan? Wat doet het met je als vrouw wanneer dit op latere leeftijd wordt vastgesteld? Actuele vragen, nu blijkt dat het percentage vrouwen met autisme waarschijnlijk circa vier keer zo hoog is dan gedacht. Autisme leek een vooral mannelijke aandoening. Maar een toenemend aantal vrouwen blijkt er ook mee behept te zijn. Veelal wordt het bij hen op latere leeftijd vastgesteld. De stoornis valt bij hen minder op, omdat vrouwen doorgaans meer gevoeligheid tonen dan mannen, maar er wordt van zulke vrouwen meer gevoeligheid verwacht dan ze kunnen laten zien. Daardoor lopen vrouwen met autisme tegen specifieke problemen aan. In dit boek komen vrouwen aan het woord bij wie op latere leeftijd autisme is geconstateerd. Ze vertellen over hun ervaringen en hun verwerking van de diagnose. Een boek dat vrouwen met autisme een hart onder de riem steekt en laat zien dat ze niet ongevoelig zijn, maar eerder overgevoelig. ISBN: 9789043519045 Uitgeverij Kok

PSC Magazine

Spir ituali tei t bi nnen G ew el d l o o s/ Verb i n d en d Co mm u ni c e re n

SP I RI TUALIT E IT B INNE N

Geweldloos/Verbindend Communiceren

PSC Magazine

J an va n Koe r t

Marshall Rosenberg, de ontwikkelaar van dit gedachtegoed, beschrijft in zijn boekje Practical Spirituality hoe hij naar spiritualiteit kijkt. Hij zegt daarin onder meer dit: “Wij mensen vinden de grootste vreugde in het leven door bij te dragen aan het welzijn van onszelf en dat van anderen” en “Spiritualiteit en liefde hebben meer te maken met wat we doen dan met we voelen.” Met beide uitspraken brengt hij voor mij het begrip spiritualiteit naar een aards niveau. Naar onze menselijke werkelijkheid. Naar hanteerbare mogelijkheden. Zou het kunnen zijn dat spiritualiteit zich kan manifesteren door te beseffen dat wij, en ik bedoel hier alle wezens op aarde, met elkaar verbonden zijn? En mocht het begrip ‘alle wezens’ wat meer omvatten dan jij tot je kan nemen, wil je dan in ieder geval trachten contact te maken met de mogelijkheid dat alle mensen met elkaar verbonden zijn? Hoezo met elkaar verbonden? Moet je eens kijken wat mensen elkaar aandoen. Noem je dat verbonden zijn? Voor mij bestaat die verbondenheid niet op gedragsniveau. Niet altijd herkenbaar door het individuele gedrag dat mensen laten zien. Neem nou het feit dat we allemaal uit dezelfde bron zijn voortgekomen, hoe je die bron ook wilt noemen, Big beng, oerknal of God. Beseffen dat, als ik mij lichaam ontleed, ik dezelfde bouwstenen tegenkom vanwaaruit ook de zon, maan en sterren en planeten zijn opgebouwd. Een fysiek niveau waarop we allemaal hetzelfde zijn. Een ander niveau van hetzelfde zijn vind ik in onze behoeften. Naast studies van onder andere Maslov (1943) heeft de Chileense wetenschapper Manfred Max Neef uitgebreide studies gedaan naar de behoeften die mensen met elkaar delen. Hij verdeelt ze in ‘needs’ en ‘satifyers’ en beide worden in ons taalgebruik benoemd als behoeften. Wij mensen beschikken allemaal over dezelfde set!!! (En gelukkig zijn ze op enig moment niet allemaal tegelijk actief.) Alles wat we doen, komt daaruit voort. Ofwel, mijn behoeften zetten mij aan tot actie omdat ik een of meer van mijn, universeel menselijke, behoeften wil vervullen. In die zin vormen onze behoeften de motor van ons leven. Teruggrijpend op de uitspraken van Rosenberg: bijdragen aan het welzijn van onszelf en anderen én spiritualiteit en liefde maken onderdeel uit van die behoeftelijst. Eckhardt Tolle beschrijft in zijn boek De kracht van het nu hoe we er een aantal mythes op na houden, waaronder: 1. Wij zijn volkomen afgesneden van elkaar, de natuur, de kosmos. 2. De stoffelijke wereld is alles wat er is.

spoken, wel in de vorm van iets onzichtbaars, iets ongrijpbaars, iets dat onze vijf zintuigen te boven gaat. In 1982 werd er al door wetenschappers bewezen dat twee kwantumdeeltjes, nadat ze tot op grote afstand van elkaar gescheiden werden, toch met elkaar verbonden bleven. Uit hoeveel ontelbare kwantumdeeltjes bestaan wij mensen? Hoe werkt intuïtie? Wat maakt dat mijn gedachten niet zichtbaar zijn? Het is onze spirituele verbondenheid die voor mij daarop antwoord geeft. De spirituele verbondenheid, en dat waarin we óók hetzelfde zijn, zit voor mij vooral in het besef dat we allen ten diepste uit dezelfde, sommige mensen spreken van goddelijke, liefdesenergie voortkomen. Zoals onder andere in de Bijbel te lezen valt: “We zijn geschapen naar Gods beeld en gelijkenis” en ook in vele, zo niet alle, religieuze boeken valt te lezen dat wij allen ‘kinderen’ van God zijn.

"De spirituele verbondenheid, en dat waarin we óók hetzelfde zijn, zit voor mij vooral in het besef dat we allen ten diepste uit dezelfde, sommige mensen spreken van goddelijke, liefdesenergie voortkomen."

Het is daarom voor mij van zo’n groot belang te beseffen dat diep daar vanbinnen, onder alle trucjes van mijn zelfgecreëerde ik, van mijn persoonlijkheid, een kern van die liefdesenergie te vinden is. Met andere woorden: ik heb een persoonlijkheid en ten diepste ben ik iets anders. In mijn handelen en doen, als trainer, als coach, als therapeut, als echtgenoot, kan ik aan dat besef er iedere keer opnieuw voor kiezen de bril van de liefde op te zetten en zo naar de ander, naar de wereld te kijken. En vandaaruit te handelen. Te doen. Bij te dragen aan het welzijn van niet alleen mijzelf, maar ook aan het welzijn van de anderen. Dichtbij en veraf. Vanuit mijn autonomie, mijn onvervreemdbaar recht om te allen tijde een eigen keuze te hebben. Om mijn spiritualiteit in daden om te zetten en bij te dragen aan het invullen van mijn behoeften én tegelijk aan die van jou. Jan van Koert Trainer bij Vine, Instituut voor Verbindende Communicatie

In het woord spiritualiteit zit het woord spirit, geest. En ik heb geleerd dat geesten niet bestaan! Inderdaad niet in de vorm van

PSC Magazine

C olumn

Jamie Nederpel is wandelend loopbaancoach en schrijver van het boek Het is altijd het goede weer. www.werkvanuitjenatuur.nl

Waarom geloven helpt Psychosociale zorg en geloven, dat knelt altijd een beetje. Wij begeleiden mensen in hun leven van alledag. In het leren omgaan met wie ze zijn en met hun omgeving. Zodat ze dichter bij zichzelf komen, op een praktisch en doelgerichte manier. Geloven klinkt toch meer als een stelsel van regels voor wie wel en niet verlicht raakt of in de hemel komt. Het is iets ‘buiten jezelf om’, buiten het aardse. Daardoor houden we het veelal buiten ons werk. wel bepaalde kwaliteiten in me had,

Na een tijdje in stilte gewandeld te

Dat vind ik zo jammer! Want hoewel

maar dat ze vooral in mijn leven de

hebben antwoordt ze: “Hij wil dat ik

Nederland sneller ontkerkelijkt dan

ruimte hebben gekregen. Door mijn

hiermee leer omgaan, dat ik durf te

de Paus mea culpa kan zeggen,

ouders, mijn leraren, mijn partners.”

stappen, ook al vind ik dat eng. Hij

bloeit onze spiritualiteit maar door.

Ik stel voor dat ze de complimenten

zal me de kracht geven die ik nodig

En laat het nu juist die spiritualiteit

in gedachten aan hen doorgeeft. Dat

heb.”

zijn waar wij in onze begeleiding

doet ze en gelijk voelt ze een enorme

dankbaar gebruik van kunnen maken.

dankbaarheid voor alle mensen die

Een man in de spitsuurfase van zijn

De vraag ‘waar geloof je in’, mits

hebben bijgedragen aan haar ont-

leven worstelt vreselijk met zowel

vrij en zonder oordeel gesteld, kan

wikkeling als mens, om te worden

zijn werk als zijn relatie. Al wande-

een ongekend gevoel van zin geven

wie ze nu is. Vanuit die dankbaarheid

lend kan hij wat afstand nemen. “Wat

en een motor aanzetten achter

durft ze zichzelf nog meer te laten

komt deze situatie je brengen?”,

innerlijke groei en succesvolle

zien.

vraag ik hem. Hij gelooft niet dat deze situatie hem met een reden

veranderprocessen. Hoe?

Een man van begin veertig wil meer

overkomt, dat iets of iemand hem

tot bloei wil komen. Hij wil de wereld

dingen op zijn levenspad legt. Wel

trakteren op wie hij is. “Ik ben op

gelooft hij dat je overal iets uit kunt

Zomaar een paar voorbeelden uit

zoek naar mijn dharma,” zegt hij. Een

leren, hoe vervelend of moeilijk ook.

mijn praktijk.

hindoeïstische term, die hij zelf duidt

Zijn zoektocht naar wat hij hiervan

als zijn plicht, zijn roeping, dat wat hij

kan leren, geeft hem de motivatie om

Een vrouw die overwerkt is geweest,

te doen heeft. Op momenten waarop

dat ook daadwerkelijk te doen.

heeft moeite met het aannemen

hij het moeilijk heeft, herinner ik hem

van complimenten voor dingen die

hieraan. Dat geeft hem inspiratie.

Het maakt niet uit waar wij zelf in geloven. Het enige wat we hoeven

haar geen moeite kosten, die haar van nature goed afgaan. Ik kies een

Een jonge vrouw weet wel dat ze niet

te doen, is onze kramp bij het woord

andere route dan de ‘leer-van-je-

op haar plek zit in haar werk, maar

‘geloven’ loslaten. Zodat we onze

zelf-houden’-route (al werken we

vindt het eng om een stap te zetten.

gesprekspartners naar een diepere

uiteraard ook aan zelfcompassie)

Eerder heeft ze me verteld dat ze

dimensie kunnen brengen waar ze de

en vraag haar van wie ze gelooft dat

met haar man elke week naar een

inspiratie, hoop en het vertrouwen

ze haar kwaliteiten gekregen heeft.

protestantse kerk gaat. Ik vraag haar:

vinden die hen helpt bij het vervolgen

“Ik geloof dat ik bij mijn geboorte al

“Wat wil God met jou?” Ze schiet vol.

van hun levensweg.

PSC Magazine

C olu m n

Tieners en Adolescenten Regelmatig worden er in mijn praktijk tieners en adolescenten aangemeld voor therapie. In de loop van de tijd ben ik deze doelgroep sterk gaan waarderen en is het me opgevallen dat er veel miskenning en onderwaardering is. Begrijpelijk raken er veel van hen in de knel. Wanneer zijn het pubers, tieners of adolescenten? In de literatuur worden verschillende indelingen gehanteerd: â&#x20AC;˘ Puber: de periode dat een jongen of meisje geslachtsrijp wordt, leeftijd van 10 tot 14 jaar â&#x20AC;˘ Tiener: 12 tot 16 jaar â&#x20AC;˘ Adolescent: 16 tot 23/25jaar Deze periode is altijd al complex geweest. Rond 1900 beschreef psycholoog Stanley Hall de puberteit en adolescentie als een tijd van storm en stress, waarbij conflicten met ouders, stemmingswisselingen en risicogedrag al kenmerkend werden genoemd. Of het nu gaat om kinderen, tieners of adolescenten, essentieel is wat je als ouders en opvoeders voor ogen hebt binnen de opvoeding. Een kopie van hoe jij als volwassene vindt dat het moet? Of wil je hen ondersteunen om volwassen mensen te worden met een eigenheid en in staat tot het nemen van besluiten en het dragen van de verantwoording? Oftewel, mogen het autonome mensen worden die in staat zijn tot verbinding? In de hersenen zijn twee perioden van sterke groei en ontwikkeling waar te nemen; in de eerste 3 jaar na de geboorte en in de leeftijd van 12 tot 18 jaar met een uitloop tot 25 jaar. De puberteit start onder invloed van hormonen, meestal vanaf het tiende levensjaar, en kan per kind sterk verschillen. Meisjes zijn vaak een jaar eerder dan jongens en de puberteit begint bij zwaardere kinderen gemiddeld eerder. Hoog intelligente kinderen komen vaak later pas in de puberteit. Ook tussen culturen zijn er verschillen waarneembaar.

De puberteit begint met een aantal lichamelijke veranderingen die in gang worden gezet door afscheiding van de geslachtshormonen door de endocriene klieren, aangestuurd door de hypothalamus in de hersenen.

risicovol gedrag in die periode. Het voorste deel van de hersenen, de prefrontale cortex, blijft zich het langst door ontwikkelen, ongeveer tot het 25e levensjaar. Dit heeft met name gevolgen voor het vermogen tot plannen en organisatie.

De toename van de verschillende hormonen heeft een grote invloed op hoe we ons voelen, maar ook een grote invloed op de ontwikkeling van onze hersenen. Dit is kenmerkend voor de

De tienertijd en adolescentie zijn een aaneengesloten periode van werk in uitvoering. De overstap naar volwassenheid is voor eenieder een uniek proces. In die periode ontstaan er andere behoeften en komen er ook andere problemen bij; er ontstaat een ander slaappatroon en vrienden worden belangrijker dan ouders. Sommige psychiatrische ziektebeelden komen specifiek in deze leeftijd tevoorschijn. Het is ook vooral een periode van kracht, nieuwe creativiteit en doorzettingsvermogen.

"De toename van de verschillende hormonen heeft een grote invloed op hoe we ons voelen, maar ook een grote invloed op de ontwikkeling van onze hersenen."

puberteit, maar loopt door tot in de adolescentie. Er vindt dan een grote verandering plaats in de structuur van de hersengebieden en in de communicatie tussen de hersengebieden. Dit proces verloopt niet evenwichtig waardoor bepaalde hersengebieden zich sneller ontwikkelen dan andere. Veel tieners raken hierdoor in disbalans. Het limbische deel groeit relatief sneller dan de prefrontale cortex. Dit zou de oorzaak zijn van de toename van impulsief en

Ouders zijn vaak niet goed in staat om aan te sluiten bij de behoeften van de jongeren in deze levensfasen; ook onderwijssystemen sluiten vaak niet goed aan. Ik wil dan ook een pleidooi houden voor een andere benadering van tieners en adolescenten. In mijn samenwerking met ouders en onderwijsinstellingen is vaak wel de kennis maar niet de vaardigheid om met deze doelgroep om te gaan. Mijn advies is: Het puberende brein te lezen van Eveline Crone; het biedt concrete handvatten vanuit wetenschappelijk onderzoek. Ruud van Hal www.setarforyouth.nl

PSC Magazine

Verbindi ng rond de bu urtv uurp l a ats

Verbinding rond

de Buurtvuurplaats DOOR TRIJNTJE DE HAAN

Ik hanteer de leefregels om gezond te leven: • goed eten - V • alle vitaminen - V • loopje gedaan - V • iets leuks gedaan - V Toch bleef dat gevoel van leegte. Het was kennelijk niet genoeg om leuk te leven. Ik had iets anders nodig - iets dat zin aan mijn leven kon geven. Van vinken naar vonken In 2008 was het keerpunt. Ik bezocht het eigentijds festival in Vierhouten. Er brandde een vuur, vier dagen en nachten. Dat werd een plek om naar toe te gaan tussen de andere activiteiten door. Je hoeft er niets. Gewoon daar zijn was voldoende. Toen ik thuiskwam, vroeg ik me af: waar is hier eigenlijk de vuurplaats? De vuurplaats als deel van een gemeenschap wilde ik nieuw leven inblazen. Op een veld in de buurt organiseerden we een vuuravond. Twee vuurkorven en wat planken rondom als zitplek. In de jaren daarna is dit initiatief ontwikkeld tot de eerste buurtvuurplaats. Nu weet ik waarom dit besluit een keerpunt was voor mijn levensgeluk. Betekenisvolle verbindingen Van geluk naar betekenis. Dat is de titel van het boek van Emily Esfahani Smith. Ze stelt

PSC Magazine

dat niet geluk, maar betekenis het leven de moeite waard maakt. Ze noemt vier pijlers voor een zinvol leven. 1. Ergens bij horen. 2. Een doel hebben dat ons motiveert iets aan de wereld bij te dragen. 3. Een verhaal over je leven kunnen vertellen, waardoor ervaringen samenhang en betekenis krijgen. 4. Transcendentie, ervaringen waardoor je boven het alledaagse uitstijgt. Kortgezegd: een zinvol leven is een gelukkig leven. Dit gaf me inzicht in het tevreden gevoel dat ik heb na een buurtvuuravond. Alle vier aspecten komen aan bod bij de buurtvuurplaats. Erbij horen Ik hoor ergens bij. Namelijk bij de mensen die aanschuiven bij het vuur. Een relatie die betekenis heeft. Omdat je buurtgenoten bent, maar ook omdat je ervoor kiest om je te verhouden tot die ander. Wie bij het vuur aanschuift, maakt daarmee deel uit van elkaars directe omgeving. Je laat zien: ik ben hier ook voor de ander. Je hoeft elkaar niet dagelijks te zien om toch verbondenheid te ervaren. De Afrikaanse term Ubuntu geeft het goed weer: een web van subtiele draden waarmee we ons verbonden weten met anderen. Bijdragen aan een hoger doel “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.” Deze zin heeft me aangezet om

heel dichtbij te beginnen en binnen de mogelijkheden die voor mij beschikbaar zijn. Samenhang terugbrengen was en is voor mij de reden om de buurtvuren verder te ontwikkelen. Het leven in vrijheid en individuele keuzes is een groot goed, maar leidt in de praktijk ook tot fragmentatie. Op de ene plek woon je, in een andere stad of zelfs in een ander land werk je. De sportschool is in een dorp verderop. De school van de kinderen is dan wel in de buurt, maar de leraren komen uit andere dorpen en steden. Zo is elk leven opgebouwd uit geïsoleerde leefgebieden. Op persoonlijk niveau, in een gezin of in de buurt. Ik wilde een aantal levensgebieden laten overlappen. Door dichtbij huis te beginnen is de kans groter dat er meervoudige verbindingen ontstaan. Dus de buurman wordt een vuurman. De vrouw in de rij bij de kassa heb je een keer eerder ontmoet, bij het vuur. Anonieme wijkdelers worden langzaam maar zeker bekende gezichten. Deel van groter geheel Transcendentie, opgaan in een groter geheel, los van je ego. Zoals gebeurde met Ali. Op een ochtend was ik bij de vuurplaats om lampjes op te hangen. Ali liep langs en vroeg of er een feest was. We kenden elkaar nog niet, hoewel we in dezelfde straat wonen. Ik vertelde over de

T Pne t

vuuravond. Hij zei: “Waarom weet ik dat niet?” Die avond schoof hij aan. Met een houten stoel en een tasje met een drankje. Toen begon het: hij ging zitten, armen wijd, handen leunend op zijn knieën. Met luide stem liet hij van zich horen. Meningen over dit land, zijn land, de normen, de regels en het verval van waarden. Hij zat op zijn praatstoel en liet zich gelden. Een maand later kwam hij weer. Zette zijn stoel neer in de kring en ging zitten. Luisteren. In het vuur kijken. Profileren was niet meer nodig. Hij was er. En dat was genoeg. Dit gebeurt rond het vuur als je verder niet zoveel doet. Dan verdwijn je een beetje. Je ego wordt een beetje stil. Het is even allemaal niet nodig. Net als het rondhangen in de huiskamer van een groot gezin. Je wordt even niet aangesproken als consument. Even niet als collega, even niet als partner, zelfs niet als buur. Gewoon zijn. Je gaat een beetje op in de omgeving. Een aspect van de buurtvuurplaats is de natuur die hem omringt. Het grote geheel waar we deel van uitmaken, is de natuur, het leven in alle verschijningsvormen. Buiten, in de natuur merk je dat je deel uitmaakt van dit geheel. Remedie Hiermee heb ik mijn eigen therapie ontdekt. Een remedie tegen zinloosheid, fragmentatie, en daardoor gevoel van leegheid. Het woord remedie vertaal ik als Re-Medi, Re - terug, Medi - midden. Terug naar het midden. Dit kan betekenen dat er iets bij moet, of juist dat er iets af moet. Teruggaan naar waar het nog werkte. Elke stap die ons van verbinding wegleidt, is dezelfde stap die ons terugleidt, maar dan in omgekeerde richting. De oplossing voor eenzaamheid is niet een robot die vraagt hoe het met je gaat. Maar een stap richting menselijk contact, terug naar waar er nog wél verbinding was. De Boeddha-natuur is een sprekend voorbeeld. De kalme aard van het leven zelf is altijd aanwezig. Maar soms raakt ze overstemd door onrust, gedachten, commotie. Hoe kom je terug bij de Boeddha-natuur? Door nog meer gedachten en onrust te creëren? Nog meer actie? Nee, door juist de gedachten een voor een te laten voor wat ze zijn, te gaan liggen op de grond. Te ademen en meer niet. Iets laten in plaats van iets doen.

Als het om verbinding gaat: zoek elkaar weer op. In levende lijve. Simpel. Zo simpel. Ook in de winter? Dit vragen mensen als we zeggen dat we elke maand rond het vuur zitten. Juist in de winter, vuur, warmte, bij elkaar komen in het donker; de werking daarvan ervaar je juist in de winter. Het heeft ook wel iets, tegen de wind en de kou in, een vuurtje proberen aan te maken. Buiten in het donker een warme plek creëren, voor elkaar en de anderen die misschien wel, misschien niet komen. Zelfs als je niet gaat, kun je je ermee verbinden. Je weet: daar op de vuurplaats is leven, het buurtvuur gaat door. De winter en de zomer hebben een heel verschillend karakter. De elementen ervaren zoals ze op dat moment zijn. Juist daardoor is het elke keer verschillend. En uiteraard doordat je vooraf niet weet wie er aanschuift en wat ze inbrengen qua verhaal, aanwezigheid of spullen die nodig zijn bij het vuur. Tot slot de woorden van Harm, onze vaste vuurman: "Ik geloof zeker dat we er als mensheid op vooruit gaan als dit een gewoonte wordt in de maatschappij.” Daar sluit ik me bij aan. OIKOS waar je deel van uitmaakt, zo vanzelf als de lucht die je inademt, het gras waarop je loopt, de mensen die je omgeven. zo vanzelf, zo deel van ons, hier ben je thuis. Buurtvuurplaats Een plek om samen te komen rond het vuur. Het maakt deel uit van een buurt, wijk of dorp. De buurtvuren zijn vaste momenten waar mensen aanschuiven rond het vuur. Wat je nodig hebt aan eten of drinken, neem je zelf mee. Je komt en gaat op je eigen tijd. Er is geen programma of geleide activiteit. De eerste buurtvuurplaats is in Beijum, een wijk van Groningen. Naar dit voorbeeld is in Lewenborg de tweede buurtvuurplaats ontstaan met maandelijks een buurtvuur.

plek om zinvolle verbindingen aan te gaan, met de omgeving en de mensen. We inspireren anderen om op deze inclusieve manier mensen in de buurt met elkaar te verbinden. Elke buurt zijn eigen vuurplaats. Het Buurtvuur zien we als structureel middel om lokaal van onderaf het vertrouwen in elkaar te versterken. Vertrouwen als basis waarop een gemeenschap verder kan uitgroeien. Kernwoorden zijn: inclusief, bijdragen en meedoen vanuit eigen kracht, verbinding en zingeving in de eigen buurt. Buurtvuurplaatsen www.buurtenrondhetvuur.nl

Transpersoonlijk.net, netwerk voor zorgprofessionals Transpersoonlijk.net (TPnet) is hét netwerk voor de coach, counselor & therapeut Lid worden Word lid en je ontvangt een webpagina. Voor nog meer voordelen zie http://www. transpersoonlijk.net/info-lidmaatschap/

Stichting Buurtvuur maakt zich sterk voor de Buurtvuurplaats als volwaardig onderdeel van een buurt. Ontmoetingsplek, plek om cultuur met elkaar te delen, een

PSC Magazine

www.aukeherrema.nl

Centrum voor Opleiding en Persoonlijke Ontwikkeling Opleidingen    

Begeleiden bij rouw en verlies Begeleiden bij een onvervulde kinderwens Begeleiden bij oncologie Overlevingsmechanismen

Persoonlijke ontwikkeling ODC drijfveren analyse inclusief zes coachingssessies

Alle trainingen zijn geaccrediteerd bij de SKB, Registerplein en NVPA Data staan vermeld op www.verliesenverlangen.nl

Contact: 06-27865750 of info@verliesenverlangen.nl

C olu m n

Martine Claussen Martine Clausen is counselor en creatief therapeut.

Lotgenoten Al jarenlang wilde ik een teckel. En al even lang koos ik er niet voor omdat het mijn vrijheid zou beperken. Ik ging zelfs zover dat ik hondenbezitters bekeek en zei: die hond laat zijn baas uit. De baas zit aan de riem. Ratio tegenover gevoel. Maar.. het gevoel won uiteindelijk en nu heb ik een schat van een teckel pup. Het was een jaar geleden dat mijn man overleed. Bizar gewoon. Een jaar voorbij. Zo voelt het helemaal niet. Gek genoeg was ik maar heel kort alleen want mijn beide kinderen zijn wegens omstandigheden (tijdelijk?) terug thuis komen wonen. Ik dacht dat het voor hen ook afleiding zou geven om zo een bundeltje levenslust om zich heen te hebben en zo kwam Millie erbij. Wel was ik even vergeten hoe bewerkelijk een pup is. Daarnaast was ik ook vergeten dat ik mezelf had bezworen dat ik, na tien jaar zorgen voor een zieke man, nu tijd voor mijzelf zou nemen en toch heb ik nu weer twee kinderen thuis plus drie katten én het hondje.. Een van de vele leuke kanten van het hebben van een hond is dat je er mee moet wandelen. Tijdens zo een wandelingetje met Millie kwam ik een man tegen die zijn hond uitliet. Enorm groot beest maar nog maar vijf maanden oud. Er hing een slangetje uit de neus van de man. Ik herkende de sonde maar al te goed want mijn eigen man had in het begin van zijn ziekte ook sondevoeding gekregen. Ik besloot nu niet over de ziekte van deze meneer te beginnen omdat ik niet wilde hoeven vertellen dat mijn man was overleden.

Afijn, een paar dagen later kwam ik dezelfde hond tegen, maar nu met een mevrouw. Wij raakten ook aan de praat en ze zei: ‘Ik denk dat u mijn man onlangs bent tegengekomen want hij had het over een teckel pup. Mijn man heeft een slangetje in zijn neus.’ ‘O,’ zei ik, ‘dus dat was uw man.’ Dit keer voelde ik dat ik naar zijn ziekte moest vragen. En zij vertelde. Op het moment lag haar man in het ziekenhuis en kreeg morfine vanwege de pijn. Ze vertelde over hoe zij zelf een tijdje geleden de arts in het ziekenhuis gedwongen had haar man sondevoeding te geven omdat hij zo sterk vermagerde dat ze voelde: hij gaat niet overlijden aan kanker maar aan uithongering. Ik herkende zo goed waar zij doorheen ging. Zij praatte en ik luisterde. Het was duidelijk dat zij af en toe wanhopig was omdat zij het gevoel had er alleen voor te staan. Ze klaagde helemaal niet hoor, maar ik wist precies wat ze doormaakte. Alle ziekenhuisbezoeken en alle zorgen die allemaal gericht zijn op de patiënt. Logisch natuurlijk, noodgedwongen komt de partner

op de tweede plaats terwijl deze emotionele bergen moet verzetten. Ik zei dat, als zij behoefte had te praten, ze bij mij langs mocht komen. Spontaan omhelsde ze mij en zei dat het geen toeval was dat zij mij was tegengekomen. We spraken af voor de dag erna. Ik liep naar huis en bedacht dat het bieden van steun, ook al minimaal, aan een lotgenoot veel voldoening geeft aan beide partijen. Het kwam in mij op om een lotgenotengroep voor partners van op te zetten, die bij mij thuis bijeen kon komen. Toen ik thuiskwam, was mijn zus er. Ze had een cadeautje voor me mee. Een pak orakelkaarten, gevonden bij de kringloopwinkel. Ik trok er eentje en de tekst zei: het is tijd voor jou om uit te rusten. Nu is het niet de periode om voor anderen te zorgen maar voor jezelf. Ik lachte. Mijn geest was alweer op hol geslagen. Die moet ik eerst maar eens in toom leren houden. Voorlopig even geen lotgenotengroep.

PSC Magazine

Z int uig enpri kkels

Zintuigenprikkels In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

Voor kinderen die niet makkelijk praten Martine Delfos: Lotte en de beer

"In het boekje wordt in verhaalvorm uitgelegd hoe het is wanneer je niet gemakkelijk praat. Er wordt ook ingegaan op wat het met je doet en wat voor gevoelens dat oproept."

Zwijgen en toch kunnen spreken. Er zijn kinderen die thuis wel honderduit babbelen, maar in een andere omgeving geen woord meer uitbrengen. Zij hebben angst om te spreken. Als therapeut, leerkracht en ouder kun je met zo’n kind te maken krijgen. Maar dan? Hoe ga je om met deze problematiek? De psycholoog Martine Delfos heeft het therapeutisch (voorlees) verhaal Lotte en de beer geschreven. De doelgroep voor dit boekje is kinderen rond de leeftijd van 4 tot 10 jaar met een taalontwikkelingsstoornis, een taalproductiestoornis of selectief mutisme. Ook voor kinderen die extreem verlegen en afgesloten zijn, is Lotte en de beer goed bruikbaar. In het boekje wordt in verhaalvorm uitgelegd hoe het is wanneer je niet gemakkelijk praat. Er wordt ook ingegaan op wat het met je doet en wat voor gevoelens dat oproept. Het is mij als therapeut weleens overkomen, een kind met spreekangst aan de tafel. En ik vond het niet gemakkelijk kan ik verklappen. Het is een kunst om zo’n moeilijk onderwerp op een begrijpelijke manier bespreekbaar te maken. De kern zit ‘m dan in dat bespreekbaar maken, dat is natuurlijk wel even een ‘dingetje’ bij weinig verbale uitwisseling. Normaal probeer je erover te praten toch? Maar ja, de dialoog opzoeken met een kind met spreekangst ligt op de afdeling uitdagingen verstopt. Het boekje Lotte en de beer is dus bij mij welkom en voorziet in een behoefte. De tekeningen zijn in zwart en wit en kunnen worden ingekleurd. Ik weet niet of dat inkleuren nou de bedoeling is, maar juist bij dit onderwerp vind ik iedere vorm van uitdrukking en uitwisseling toe te juichen. Op elke bladzijde staat een kleine toelichting voor ouders en begeleiders. Overigens zijn in dezelfde serie van de hand van Martine Delfos nog meer therapeutische kinderboeken te vinden met thema’s zoals: ADHD, angst, suikerziekte en seksueel misbruik. ISBN 9789085606635 Uitgever Nino Recensie door Anja van de Weerd

PSC Magazine

Z i nt u i ge npr ik ke ls

De kunst van controleverlies

Mijn man heeft een kind

Filosoferen over extase

Het boek voor stiefmoeders

Jules Evans

Pauline Schonewille

In De kunst van controleverlies laat Jules Evans zien dat we voor het goede leven behalve het rationele ook het irrationele nodig hebben. Maar de teugels laten vieren vinden we vaak eng. Evans laat zien hoe je dit veilig kunt doen. Hij gaat te rade bij talloze denkers en kunstenaars. Ook dompelt hij zich onder in onder andere een dansworkshop en een tantra-festival.

Persoonlijke verhalen en ervaringen van stiefmoeders worden in dit boek afgewisseld met achtergrondinformatie en handreikingen om dingen te doordenken en op een rijtje te zetten. Met aandacht voor de valkuilen voor stiefmoeders, de do's en don'ts, de hindernissen, maar ook de mooie momenten in samengestelde gezinnen. Veel tips en trucs van (ervarings)deskundigen.

Evans’ interesse voor extatische ervaringen werd gewekt door een bijna-doodervaring na een skiongeluk. In zijn vorige boek over emoties beheersen putte hij uit de Griekse filosofie met haar nadruk op rationaliteit. Maar de Grieken kenden ook de traditie van het extatische, die Evans nu in ere herstelt.

De uitvoering, lay-out en de ruimte om aantekeningen te maken, maken dit tot een heel bijzonder boek om (jezelf) cadeau te doen. ISBN 9789043518345 Uitgeverij Kok

ISBN 9789025905279 Uitgeverij Ten Have

1000 i.e. of 3000 i.e. per druppel SanoPharm emulsan Vitamine D3 is op basis van een unieke micro-emulsie samengesteld. De structuur van deze emulsie komt overeen met die van moedermelk, waardoor de opname optimaal is!

w! Nieulusan D3

Em simum is fo r t 0 i . e. 30 0 p p e l dru per

Eén verpakking van 10 ml bevat 240 druppels en kost slechts € 19,95 voor de 1000 i.e en € 22,95 voor de 3000 i.e. verpakking (consumentenprijs).

SanoPharm Nederland bv - Prins Hendrikweg 2 - 3771 AK Barneveld T 0342 420714 - F 0342 420646 www.sanopahrm.com - info@sanopharm.com

PSC Magazine

Ve rs l a g kwartaalbi j eenko m st

VERSL AG KWARTAALBIJEENKOMST VAN 28 MEI 2018

Een systeemtherapeutische benadering bij automutilatie Vanavond een vertrouwde spreker in de Oranjehof: Jan Baars, klinisch psycholoog, systeemtherapeut en psychotherapeut. Hij komt vanavond vertellen over automutilatie: mensen die zichzelf beschadigen. Een thema waar hij in zijn werk veel ervaring mee heeft. Binnen dit thema kom je niet onder het ’context denken’ uit. Want in welke context is het menselijk lichaam beschadigen een stoornis? In veel culturen of godsdiensten horen rituelen waarbij het lichaam beschadigd wordt. Het wordt gezien als bevestiging dat iemand bij een bepaalde groep hoort. Zelfbeschadiging is iets wat veel voorkomt, maar waar ook een schaamte op zit. Bekende mensen die ermee naar buiten zijn gekomen zijn bijvoorbeeld Angeline Jolie, Johny Depp en Lady Diana. In de westerse cultuur zien we het vaak bij jongeren in de overgang naar een andere levensfase. Op middelbare scholen kunnen jongeren elkaar aansteken en er zijn sites waarop jongeren hun ervaringen delen over automutilatie. Vaak stopt het automutileren vanzelf weer. Niet bij iedereen en dan kan het soms ernstige vormen aannemen. Vanavond vertelt Jan Baars over zijn ervaring binnen de hulpverlening met automutileren. Waar kunnen oorzaken liggen en hoe kan je je als hulpverlener verhouden tot dit onderwerp. Mensen die automutileren voelen vaak de hele dag een drang om zichzelf te beschadigen. Dit beschadigen van het lichaam kan een ‘gewenst’ effect hebben, waardoor het uiteindelijk een verslaving kan worden.

PSC Magazine

De reden waarom mensen automutileren kan uiteenlopen. Daarom is het van belang uit te vragen wat de drijvende kracht achter de zelfbeschadiging is. Een reden kan zijn het regelen van het gevoel. Als iemand overspoeld wordt door emoties of suïcidale gedachten heeft, kan de pijn een kalmerend effect hebben. Bij een innerlijk gevoel van leegte kan automutileren juist het gevoel geven te leven. Bij schuldgevoelens kan het een manier van straffen zijn. Het kan ook een manier zijn om de relatie te regelen. Bijvoorbeeld een vorm van communiceren van het lijden of grenzen stellen. Als laatste kan het een manier om zich te identificeren met een groep. Een psychologisch aspect dat mee kan spelen is perfectionisme. Het altijd moeten voldoen aan allerlei verwachtingen, meer dan het beste uit je zelf halen. Dit is iets wat ook nog eens gestimuleerd wordt in de huidige maatschappij. Verder kan eenzaamheid meespelen, of ontevredenheid over het lichaam of kunnen stemmingswisselingen een rol spelen. We zien automutilatie ook terug bij onvoldoende coping bij borderline of autisme. Risicofactoren kunnen teven zijn: seksueel misbruik, ouders die het zelf ook deden, problemen met seksuele oriëntatie, een trauma of een gebeurtenis waar iemand zich schuldig over voelt. Hoe je als hulpverlener te verhouden tot mensen die automutileren? Valideren! Aansluiten bij de ander! Erkennen in wat voor moeilijke situatie iemand zich bevindt; juist door het verslavingseffect is het zo moeilijk voor mensen om te stoppen. Gepaste nabijheid is belangrijk, iemand moet zelf beslissen om te stoppen. Laat iemand niet in de steek, welke

keus hij ook maakt. Bemoedigen, maar je niet bemoeien. En niet te hoge verwachtingen hebben. Je kunt samen met iemand een signaleringsplan maken om bewust te worden wat eraan voorafgaat en alternatieven bedenken voor het automutileren. Automutilatie komt zoals gezegd vaak voor bij jongeren. Het heeft dan ook een impact op het hele gezin. Als bekend is bij ouders dat hun kind het doet, kan dat veel angst en machteloze gevoelens oproepen. Ouders kunnen de neiging hebben om erbovenop te gaan zitten, te gaan controleren of hun kind het nog doet. Dat heeft vaak een averechts effect. Als het automutileren nog een geheim is binnen het gezin, is er vaak een grote angst bij het kind om het aan de ouders te vertellen. Bang voor veroordeling. Het is van belang om ouders te betrekken bij de behandeling. Aan de ene kant om met elkaar in gesprek te gaan over het automutileren en hoe ieder zich daartoe verhoudt. Aan de andere kant om te onderzoeken of er een functie is binnen het gezin wat maakt dat het kind automutileert. Wat speelt er binnen het gezin? Zijn er familiegeheimen, patronen die uit vorige generaties worden doorgegeven? Als laatste gaf Jan Baars te tip om ons eens te verdiepen in de theorie van Mark Solms. Hij heeft onderzoek gedaan naar het brein. Zijn bevindingen kunnen helpend zijn in de diagnostiek van het individu en gezinnen. Kwartaalbijeenkomsten worden 4 maal per jaar gehouden in het kader van bij- en nascholing voor systeemtherapeuten en systeemspecialisten.

NKS

Zonder emoties is ons denken krachteloos “Zonder emoties is ons denken krachteloos”1 (Nussbaum) Prachtig uitgangspunt, maar in de gesprekken met cliënten blijkt vaak dat de emoties voor hen te onvoorspelbaar zijn. Ze hebben er geen controle op. Boosheid mag er nog wel zijn, het strijden tegen de maatschappij, maar in hoeverre is er nog ruimte voor andere emoties? En is hun denken dan krachteloos, of juist heel krachtig, maar vanuit een ander perspectief, zodat het als ongewenst wordt ervaren door de omgeving en soms bedreigend? Mogen we reageren vanuit onze emoties, of is het belangrijk dat we sociaal gewenst gedrag vertonen en wie bepaalt dan de norm? Of zijn emoties drijfveren? Zijn het juist de emoties die zorgen dat we verder komen in ons leven. Dat we aan het einde van ons leven kunnen zeggen: ik heb me kunnen ontwikkelen en heb mijn dromen uit laten komen. Maar welke emoties zijn daarbij het krachtigst? Is het de boosheid die maakt dat je verder komt, of is het juist de liefde? Waarom lukt het de ene mens wel om zich te ontwikkelen en lijkt de ander eerder destructief? (Nussbaum) zegt hierover: “Elk mens wordt geboren als een kwetsbaar wezen vol mogelijkheden en talenten die ieder zelf tot ontwikkeling moet kunnen brengen om zo de mens te worden die hij of zij in aanleg is. Anderen zijn daarbij onmisbaar, want zonder hun zorg, hulp, ondersteuning, vriendschap en liefde kan geen mens tot leven komen. Door de manier waarop anderen meeleven, beïnvloeden zij het al dan niet lukken van de ontwikkeling. Ieder mens blijft echter zelf verantwoordelijk hiervoor.”2 Wanneer mensen niet in staat zijn dit vanuit hun eigen systeem of netwerk te creëren door moeilijk verstaanbaar gedrag of juist misschien wel door de ongeremdheid van de emo-

ties, heeft de overheid hier dan een verantwoordelijkheid in? Kunnen we mensen in de kou laten staan, louter en alleen omdat zij niet in staat zijn geweest door welke omstandigheden dan ook om zich te ontwikkelen als krachtige en emotioneel stabiele persoonlijkheden? En wat kunnen we verwachten als we onze handen van deze mensen aftrekken? Zou dit het denken ten goede komen, of kunnen we dan verwachten dat de boosheid het wint van de ratio? Ervan uitgaande dat ieder mens behoefte heeft aan veiligheid en erkenning (Maslow)3 betekent dit dat, wanneer de sociale omgeving dit niet kan bieden, we dit als samenleving moeten gaan bieden. Immers, wanneer je een mens als beest behandelt, zal hij zich als beest gaan gedragen. Met andere woorden, het loont om te investeren in deze groep mensen en hun de erkenning en veiligheid te bieden die zij zelf niet kunnen creëren. Dan kunnen zij gestimuleerd worden om hun emoties te gebruiken om hun gedachten kracht bij te zetten en deze constructief te gebruiken. Dan kunnen we zeggen, zonder emoties zijn onze gedachten krachteloos, maar met te intense emoties, kunnen gedachten behoorlijk destructief zijn. Blog door Annette Veenema, systeemspecialist. Te vinden op www.dewijzer.frl ________________________________________ www.filosofie.nl/nl/sleutelfiguren/14/martha-nussbaum.html www.humanistischecanon.nl/humanisering_en_zingeving/ martha_nussbaum 3 www.mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/70120piramide-van-maslow.html 1

PSC Magazine

Te rug n aar een opti m a l e h ersen stof w i ssel i n g

Terug naar een optimale hersenstofwisseling Steeds meer onderzoek laat zien hoe belangrijk een uitgebalanceerde voeding is voor onze hersenen. Dat geldt in het bijzonder voor de visvetzuren EPA en DHA en zogenaamde hersenselectieve nutriënten zoals ijzer en jodium. Wanneer we niet voldoende van deze nutriënten binnenkrijgen, staat dit een optimale geestelijke gezondheid in de weg. Hierdoor kunnen aandachts-, concentratie-, gedrags- en andere problemen ontstaan. Maar hoe komt het dat onze hersenen zo afhankelijk zijn van visvetzuren? Waarom functioneren ze niet nét zo goed op vlees, aardappelen en een extra schepje jus? Voor antwoorden moeten we kijken naar de wetenschap die onze evolutie bestudeert: de paleoantropologie. Daaruit komt steeds duidelijker naar voren dat we geen jagersverzamelaars waren op de savanne, maar eerder vissersverzamelaars aan de waterlijn.

Evolutionaire achtergrond van onze vetzuurbehoefte Ongeveer 2 miljoen jaar geleden maakten de hersenen van onze verre voorouders een enorme groeispurt door. Over het waarom bestaan verschillende theorieën, maar een relatief nieuwe theorie brengt veel inzichten van de afgelopen vijfentwintig jaar samen in één overtuigend perspectief. Conclusie daaruit is dat we zonder grote hoeveelheden vis en schelpdieren nooit zo slim waren geworden. Volgens onderzoeker Cunnane vond de groeispurt van onze hersenen niet op de Afrikaanse savanne plaats, maar eerder in de nabijheid van zeeën, rivieren en meren (Cunnane & Stewart, 2010). Hij stelt dat het ons op de savanne ontbrak aan voldoende goede kwaliteit nutriënten. Het groeipotentieel was al aanwezig, maar volgens hem werd versnelde hersengroei pas mogelijk binnen het landwatermilieu. Voorwaarden voor hersengroei Onderzoek van Cunnane, Muskiet, Kuipers

PSC Magazine

en anderen geeft een mooi overzicht van de basisvoorwaarden voor hersengroei: • Genetische aanleg voor hersenen met groeipotentieel • Een opeenstapeling van niet-nadelige mutaties in hersenomvang, -vorm en -functie • Een relatief beschermde, stabiele leefomgeving zonder grote natuurlijke vijanden • Voldoende energierijke voeding voor verhoogde energienavraag van de hersenen • Een betrouwbare dagelijkse bron van visvetzuren en hersenselectieve nutriënten (Gebaseerd op Cunnane & Stewart, 2010) De omgeving die het best in deze voorwaarden voorziet, is het land-watermilieu. Met voldoende voeding, een stabiele leefomgeving, geen natuurlijke vijanden en groeiende hersenen kan men de aandacht laten afleiden van overleving en zich gaan richten op sport, spel, creativiteit en ontspanning. Alles lijkt erop te wijzen dat we vanaf dit moment niet alleen een denkende mens, homo sapiens, maar vooral ook een spelende mens, homo ludens, zijn. Betrouwbare bron van visvetzuren De aanbevolen hoeveelheid vis wordt anno 2016 door maximaal een kwart van alle mensen gehaald (CBS, 2015). Daarbij is het nog maar de vraag of deze aanbeveling wel op de werkelijke behoefte van onze hersenen is afgestemd. Hoe vergaat het onze

hersenen wanneer we geen dagelijkse bron van visvetzuren hebben?

"Omega-3-vetzuren bepalen de kwaliteit van de celmembranen in onze lichaamscellen, waaronder de hersenen. Hoe beter deze membranen worden verzorgd, hoe beter ze hun werk kunnen doen."

Het belang van omega-3-vetzuren Omega-3-vetzuren bepalen de kwaliteit van de celmembranen in onze lichaamscellen, waaronder de hersenen. Hoe beter deze membranen worden verzorgd, hoe beter ze hun werk kunnen doen. Dit geldt bijvoorbeeld op het gebied van prikkelverwerking in de zenuwcellen. De verhouding tussen omega-6 (voornamelijk uit plantaardige oliën) en omega-3 (voornamelijk uit vis) is hierbij van belang. De ideale verhouding tussen omega-6 en omega-3 is 5:1 tot zelfs 1:1. Omdat we veel plantaardige oliën en weinig vis eten, is de verhouding tussen

A n d ré Fr a nk hu ize n

omega-6 en omega-3 in westerse voeding ongeveer 15-25:1. Om de verhouding te herstellen, moet men meer vis eten en de inname van omega-6 drastisch minderen. Omdat dit in de praktijk lastig blijkt, lijkt basissuppletie met omega-3 daarom een minimale vereiste. Omega-3: DHA (docosahexaeenzuur) De menselijke hersenen hebben een grote behoefte aan het essentiële vetzuur DHA. DHA heeft onder andere een belangrijke structurele functie binnen de celmembranen; zonder deze vetzuren functioneren ze niet goed. Uit onderzoek blijkt duidelijk dat een tekort aan DHA zorgt voor achteruitgang in hersenfunctie en schadelijk is voor de ogen. Een langdurig suboptimale inname van DHA (en EPA) verhoogt verder de kans op: • Ontwikkelingsstoornissen • Depressie • Bipolaire stoornis • Schizofrenie • Borderline stoornis • Stress • Agressie • Cognitieve achteruitgang • Dementie Anderzijds is er toenemend wetenschappelijk bewijs dat verhoging van de inname van omega-3-vetzuren (met name DHA) de kans op leeftijdsgerelateerde cognitieve

achteruitgang juist verkleint en (vroege) ziekteprocessen die kunnen uitmonden in vasculaire dementie of de ziekte van Alzheimer, vertraagt.

•

Hersenselectieve nutriënten Hersenselectieve nutriënten zijn de nutriënten die we nodig hebben voor een optimale hersenontwikkeling. Naast EPA en DHA, zijn dat jodium, zink, selenium, koper en ijzer. Wanneer er onvoldoende hersenselectieve nutriënten in de voeding zitten, ontstaat op den duur onomkeerbare hersenschade. Hieronder enkele voorbeelden van de gevolgen die tekorten aan hersenselectieve nutriënten met zich meebrengen: • Jodiumgebrek tijdens de zwangerschap leidt tot cretinisme, een vorm van dwerggroei waarbij vaak mentale retardatie optreedt. • Bij een gebrek aan ijzer treedt een milde hypoxie op in de hersenen waardoor hersenprocessen minder optimaal verlopen. Ook dalen daardoor de neurotransmittergehaltes, met nadelige gevolgen voor visuele aandacht, leervermogen en verbale prestaties. • IJzergrebrek wordt vaak aangetroffen bij mensen met ADHD. • Koper is essentieel voor de aanmaak van myeline, de isolatielaag rondom de zenuwen die zorgt voor een opti-

•

male geleiding van zenuwsignalen. Bij kopertekort treden hypomyelinatie en mentale retardatie op. Demyelinisatie komt men ook tegen bij parkinson en multiple sclerose en zou mogelijk ook een rol kunnen spelen bij ADHD en autisme (Bartzokis, 2012). Zink is belangrijk voor de hersenstofwisseling omdat het een belangrijke rol vervult in de hippocampus. Dit hersenorgaan is onder andere betrokken bij de opslag van nieuwe herinneringen, oriëntatie en downregulatie van de stressreactie. Bovendien is zink betrokken bij de stofwisseling van neurotransmitters. Selenium gaat oxidatie van het belangrijke visvetzuur DHA en arachidonzuur (AA) tegen. Wanneer DHA en AA oxideren, neemt de toevoer naar hersenen en ogen af, waardoor schade kan ontstaan.

Welke voeding voor een optimale hersenontwikkeling? Welke voeding voorziet het best in hersenselectieve nutriënten? De getallen in de tabel staan voor de grammen van een voedingsstof die men moet eten om in de dagelijkse behoefte te voorzien. Schelpdieren verrassend op één Schelpdieren blijken de eenvoudigste bron van hersenselectieve nutriënten. Van PSC Magazine

Te rug n aar een opti m a l e h ersen stof w i ssel i n g

hersenen de voeding te geven die ze nodig hebben.

schelpdieren hoeft men maximaal 900 gram per dag te eten om in de behoefte van alle vijf de nutriënten te voorzien. Vis op de tweede plaats De consumptie van enkel vis levert problemen op met ijzer (dagelijks 3500 gram vis nodig), koper (3100 gram) en zink (2700 gram). Wel is het een belangrijke bron van onder andere DHA en EPA. IJzer, koper en zink kunnen in de huidige voeding ten dele opgevangen worden met noten. Niet alle combinaties werken De combinatie van peulvruchten met vis, eieren of schelpdieren levert in deze tabel ook haalbare voedingen op. Maar helaas bevatten peulvruchten veel fytaten en goiterogenen die de belangrijke hersenselectieve nutriënten wegvangen uit de voeding, waaronder ijzer en jodium. Bovendien leveren peulvruchten geen DHA. Van graan word je niets wijzer Graanproducten leveren een uiterst geringe bijdrage aan de hersenselectieve nutriëntenstatus. Wanneer men voornamelijk ongejodeerde graanproducten eet, moet men 4800 gram eten om in de behoefte van jodium, ijzer, koper, zink en selenium te voorzien. Combineer noten met vis Noten komen overeen met schelpdieren op het gebied van ijzer, koper en zink. Ook leveren ze goede vetten en eiwitten. Maar zonder vis, schelpdieren of eieren is het lastig om aan voldoende selenium te komen. Binnen de huidige voeding is

PSC Magazine

een combinatie van noten, eieren, vis en schelpdieren dus een verstandige keuze. Kilo’s fruit We waren zeker niet overwegend fruiteters, zoals onze naaste verwanten de chimpansees zijn. Er is bijna tien kilogram fruit nodig om in alle vijf de mineralen te voorzien. Los daarvan blijft fruit met zijn vitaminen en vezels natuurlijk een belangrijk voedingsmiddel op zich. Tientallen liters melk Van melk moeten we minimaal 5,5 liter per dag drinken om voldoende selenium binnen te krijgen. En voor voldoende zink zelfs 47 liter. Het is dus moeilijk voor te stellen dat melk een belangrijke rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van onze hersenen.

Hersenselectieve nutriënten en concentratiestoornissen De jonge hersenen zijn erg kwetsbaar voor voedingstekorten op het gebied van visvetzuren en hersenselectieve nutriënten. Daardoor kunnen ze snel een ontwikkelingsachterstand oplopen. Het kernprobleem is dat onze huidige omgeving niet meer lijkt op die van onze verre voorouders. Hoewel visvetzuren en hersenselectieve nutriënten in de supermarkt ruim voor handen zijn, worden ze door maar weinig mensen in voldoende mate gegeten: vrijwel niemand eet 900 gram mosselen, kokkels of sint-jakobsschelpen per dag. Daarbij haalt zoals gezegd, slechts 14 procent de aanbevolen hoeveelheid vis. Suppletie met visvetzuren en andere nutriënten is dus nodig om onze

ADHD: hersenselectieve nutriënten Zeker in onze drukke, prestatiegerichte maatschappij zijn aandachts-, leer-, gedrags- en planningsproblemen een last voor het individu en de omgeving. Maar niet iedereen die slecht eet, ontwikkelt ook werkelijk een aandoening. Bij veel aandoeningen is er sprake van genetische gevoeligheid, zoals bij ADHD. Het effect van voedingstekorten is dan dat symptomen meer tot uiting komen of sterker op de voorgrond treden. Wel is het mogelijk dat iemand zonder genetische aanleg voor ADHD door voedingstekorten ADHD-achtig gedrag gaat vertonen. In deze gevallen zou het beeld zich volledig moeten herstellen wanneer de voeding weer op orde is. IJzertekort Bij ADHD-patiënten blijkt er in veel gevallen sprake te zijn van een ijzertekort in de thalamus. Uit een Franse studie blijkt dit zelfs het geval te zijn bij 84% van de ADHD-patiënten (Konofal, 2004). Ook zink speelt een belangrijke rol. Suppletie met zink zorgt aantoonbaar voor verbetering van de symptomen van ADHD, onder andere op het gebied van aandacht, hyperactiviteit, opstandigheid en gedragsproblemen. Hersenselectieve nutriënten en concentratiestoornissen Zink en ijzer vervullen samen een belangrijke rol bij de vorming van neurotransmitters zoals dopamine en zijn receptoren. Dit geldt overigens ook voor jodium en visvetzuren (Dobson, 1998). Dopamine is belangrijk voor regulatie van executieve functies, motoriek, motivatie en beloning (Previc, 2009). Bij ADHD bestaat er een verstoring in dit systeem, waardoor symptomen kunnen optreden als een slechte zelfbeheersing en moeite met plannen en organiseren. Hierbij kunnen dus zink, ijzer, jodium en visvetzuren betrokken zijn, hetgeen men eerst wil uitsluiten voordat men kiest voor medicatie. Ook magnesium is belangrijk Hoewel magnesium niet per se een hersenselectieve nutriënt is, komen tekorten erg vaak voor bij ADHD (Kozielec, 1997). Een tekort aan magnesium veroorzaakt een verhoogde prikkelbaarheid van de

A n d ré Fr a nk hu ize n

zenuwen. Het mineraal zorgt voor een goede doorbloeding van de hersenen en reguleert samen met vitamine B6 de overdracht van zenuwprikkels. Bovendien helpt het bij de opslag van neurotransmitters en is het belangrijk voor de algehele energiestofwisseling. ADHD: EPA en DHA Kinderen die in hun eerste levensjaren een tekort aan EPA en DHA hebben, lopen op latere leeftijd eerder kans op ADHD en andere psychische aandoeningen (Richardson, 2006). Maar er is veel mogelijk met suppletie: positieve effecten zijn in ieder geval al aangetoond bij kinderen met ADHD in de leeftijd van 9 tot 12 jaar (onder andere Bloch, 2011 en Bos, 2015).

Suppletie met hersenselectieve nutriënten, magnesium en visvetzuren Wanneer de voeding tekortschiet, komt suppletie in beeld. Dit is zeker aan te beve-

len wanneer er sprake is van ADHD-achtig gedrag of wanneer symptomen van ADHD sterker op de voorgrond gaan treden. Ook hier geldt natuurlijk weer dat preventie de voorkeur heeft. De beste bronnen van jodium zijn vis, eieren en schelpdieren. Vis en schelpdieren worden vrijwel niet gegeten, eieren meestal niet vaker dan één keer per week. Wanneer men voor suppletie met jodium kiest, is jodium uit kelp aan te bevelen, de beste natuurlijke bron. De beste bronnen van ijzer zijn eieren, vlees, noten en schelpdieren. Vlees wordt meer dan voldoende gegeten, maar ijzerabsorptie is een subtiel proces. Het blijkt dat ijzer in het algemeen slechts in zeer geringe hoeveelheden uit de voeding wordt opgenomen. IJzerdeficiëntie komt dan ook veel voor, met name bij vrouwen. Wanneer je kiest voor een supplement, is het belangrijk om organische gebonden ijzer te kiezen zoals ijzerfumaraat, dat de

"Binnen de huidige voeding is een combinatie van noten, eieren, vis en schelpdieren dus een verstandige keuze."

opname sterk bevordert. Ook is er een aantal synergisten nodig, waaronder de mineralen koper en kalium, evenals vitaminen B en C. De beste bronnen van koper en zink zijn noten en schelpdieren. Wanneer je kiest voor suppletie - bijvoorbeeld vanwege een

PSC Magazine

Te rug n aar een opti ma l e h ersen stof w i ssel i n g

"Wanneer onze hersenen los kunnen komen van onze dagelijkse overlevingstaken, voelen ze zich pas echt als een vis in het water."

noten- of schelpdierallergie -, let er dan op

echter beter opgenomen in het lichaam

stranden. Bovendien: vrijwel niemand eet

om de organisch gebonden vormen koper-

dan ethylesters (El Boustani, 1987). Dit geldt

een kilogram mosselen per dag. Daarom

bisglycinaat en zink-Lmethionine te gebrui-

ook voor de natuurlijke fosfolipiden in krill.

is het altijd aan te bevelen om extra visvetzuren en hersenselectieve nutriënten te

ken. Deze vormen wordt het best door het

Conclusie

suppleren. En daarbij hoort ook een goede

Om te zorgen voor een optimale hersen-

basissuppletie met in ieder geval een goede

De beste bronnen van selenium zijn vis en

stofwisseling, moeten we terugkijken naar

multi en magnesium.

schelpdieren. Suppletie met seleno-L-me-

wat onze verre voorouders aten.

thionine is daarom aan te bevelen.

Het bewijs neemt toe dat zij eerder vis-

Hoewel de bovenstaande aanwijzingen uw

sersverzamelaars waren binnen het land-

cliënt zeker op weg kunnen helpen, is er

Wil je alle tekorten in één keer afdekken,

waterecosysteem dan jagersverzamelaars

nog een belangrijke factor die bepalend is

dus van jodium, ijzer, koper, zink en sele-

op de savanne. Juist op de grens van land

voor het succes. Alles lijkt erop te wijzen

nium, dan is een professionele multivita-

en water zijn onze hersenen spectacu-

dat we niet alleen een denkende mens,

mine aan te bevelen. Ook hier is het weer

lair gegroeid. Wanneer we de voeding

homo sapiens, maar vooral ook een spe-

belangrijk om te controleren of de nutriën-

uit dit ecosysteem niet meer eten, heeft

lende mens, homo ludens, zijn. Daarom

ten organisch gebonden zijn.

dat gevolgen voor de voedingsstatus en

zou de aandacht zich ook moeten richten

dus ook voor de gezondheid van onze

op sport, spel, creativiteit en ontspanning.

Magnesium

hersenen.

Wanneer onze hersenen los kunnen komen

Tekorten aan magnesium komen naar

Om een optimale hersenstofwisseling te

van onze dagelijkse overlevingstaken,

schatting bij 75% van de bevolking voor. De

garanderen, en daarmee aandachts- en

voelen ze zich pas echt als een vis in het

belangrijkste bronnen van magnesium zijn

concentratieproblemen tegen te gaan,

water.

donkergroene bladgroenten, appels, zaden,

is het van het grootste belang om de

noten, vijgen en citroenen. Maar ook schel-

omschakeling van gemaksvoeding naar een

Met dank aan Natura Foundation

pieren bevatten het.

voeding met veel hersenselectieve nutriën-

www.naturafoundation.nl

lichaam opgenomen.

ten en visvetzuren te maken (oervoeding). Visvetzuren

Het volledige artikel en een complete

Van nature komen de meervoudig onver-

Voor veel mensen, zo niet de meeste, zal

lijst met referenties zijn beschikbaar

zadigde vetzuren EPA en DHA als triglyce-

het omschakelen naar oervoeding een

bij onze redactie.

riden in visolie voor. Om sterk geconcen-

behoorlijke uitdaging zijn. Sommigen

treerde visolievarianten te maken, worden

zullen er niet eens aan beginnen, terwijl

de vetzuren vaak in een onnatuurlijke ethy-

anderen met veel elan van start gaan en na

lestervorm omgezet. Triglyceriden worden

twee weken met hun goede voornemen

PSC Magazine

Sociale psychologie

Inclusief praktijkdag

Praktijkgerichte thuisstudie op HBO-niveau met deskundige begeleiding Mensen leven in meervoud, niet in enkelvoud! Waar je ook bent, je staat in direct of indirect contact met andere mensen. Op je werk, binnen je gezin, tijdens het doen van de dagelijkse boodschappen en zelfs wanneer je alleen een wandeling maakt, wordt je denken, voelen en doen beïnvloed door anderen. Tegelijkertijd beïnvloed jij de gedachten, gevoelens en gedragingen van andere mensen, zelfs als je niet fysiek in hun aanwezigheid bent. Dit bijzondere proces van wederzijdse beïnvloeding wordt uitgebreid bestudeerd tijdens de thuisstudie Sociale psychologie. Een thuisstudie speciaal geschreven voor mensen die vanuit hun beroep of persoonlijke interesse meer willen weten over menselijke interacties.

16 studiepunten € 495,00

Hoera!

jaar inng di verbin

Opleidingsinstituut voor Geweldloze Communicatie

Nieuw - Leergang Verbindend Communiceren in Coaching Ben je werkzaam als coach, psycholoog of therapeut en wil je diepgaande veranderprocessen bij je cliënten initiëren? Dan helpt onze Leergang Verbindend Communiceren in Coaching jou hierbij. De thema’s die aan bod komen zijn: Transformatie, Zingeving, Schoonheid van behoeften en Compassievol leven. Ben jij klaar voor (nog) meer verdieping? Meld je dan vandaag nog aan voor deze unieke leergang op onze website, www.vinecoaching.nl.

Het Hoogeland, Museumlaan 2, 3581 HK Utrecht - tel: (030) 215 50 60 - welkom@vinecoaching.nl - www.vinecoaching.nl Onderstaande organisaties accrediteren verscheidene onderdelen uit ons opleidingspakket ABVC – Algemene Beroepsvereniging Voor Counseling NFP – Nederlandse vereniging voor Fysiotherapie BATC – Belangen Associatie Therapeut en Consument volgens de Psychosomatiek EMCC - European Mentoring & Coaching Council Registerplein –Kwaliteitskeurmerk voor sociaal professionals NOBCO - Nederlandse Orde van Beroepscoaches VBAG – Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze LVNG – Landelijke Vereniging Natuurlijke Geneeswijzen VNT – Vereniging van Natuurgeneeskundig Therapeuten enigging Van Haptotherapeuten Haptothera ptotherape apeeuten MFN – Mediators Federatie Nederland VVH – Vereniging NBVH – Nederlandse Vereniging voor Hypnotherapeuten Cursussen en leergangen Kijk voor ons totaal aanbod aan opleidingen op onze website www.vinecoaching.nl