PSC MAGAZINE EDITIE 1 – 2014 by Inspired Publishing

EDITIE 1 2014 4 E JAARGANG WWW.PSCMAGAZINE.NL

MARKETING ALS MIDDEL OM KENNIS, TALENTEN EN PASSIE TE DELEN

VRIJ EN BLIJ PRAKTIJK VOEREN

HELP!! DE NIEUWE BASIS GGZ, WAT NU?

DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TP.NET

Op 23 en 24 mei organiseert de NFG weer speciaal voor haar leden en ge誰nteresseerden uit het veld de PSC-dagen. Al twee jaar achter elkaar zijn het 2 dagen in plaats van 1. Deze opzet blijkt bijzonde r geslaagd! Dus ook dit jaar beloven het weer twee buitengewone en leerzame dagen te worden. Het programma is natuurlijk nog niet helemaal compleet, maar een voorproefje kunt u vinden op de website www.pscdag.nl. Sprekers zijn onder andere Malou van Hintum, Jan Derksen, Joy van der Stel, Wibo van de Linde, Bram Bakker, Gideon de Haan en Marina van der Wal. Hou de website in de gaten, want het beloven weer twee uitermate interessante dagen te worden!

Nieuwsgierig naar de inhoud? Kijk op www.pscdag.nl!

VOORWOORD

ONDERNEMEN Een hele editie van PSC Magazine over ondernemen. Een onderwerp waar we niet om heen kunnen. Bij sommigen zit ondernemen in het bloed; van jongs af aan. Mijn nichtje bijvoorbeeld. Ze is 5 jaar en tegenwoordig heeft ze altijd een tasje bij zich met knutselwerken om te verkopen. Ik heb niet naar de verkoopcijfers gevraagd, maar ik weet wel wat ik zelf gekocht heb. De laatste keer was dat een ‘papegaaienstokje’. Een satéprikker, die opgehangen kan worden aan een mooi gekleurd touwtje. Ik heb er een euro voor betaald. Ik had het niet nodig; ik heb namelijk geen papegaai. Maar ze heeft me toch overtuigd: misschien kon ik het aan iemand anders geven, die wel een papegaai heeft. Grote onschuldige kinderogen die schuin omhoog kijken, daar kon ik geen nee tegen zeggen. De koop eenmaal gesloten en met een euro op zak, ging ze direct weer aan de slag om nog meer spullen te maken die ze kon verkopen. Wat een inzet en enthousiasme.

WE HOPEN DAT DEZE EDITIE VAN PSC MAGAZINE U INSPIRATIE GEEFT DIE U IN KUNT ZETTEN BIJ UW ONDERNEMING.

Eigenlijk is ondernemen in de grotemensenwereld niet zoveel anders. Ook grote mensen willen hun product of dienst verkopen en vanzelf gaat dat meestal niet. Met alleen de grote onschuldige ogen zullen wij het niet redden, dus we zullen meer moeten doen om een product of dienst te verkopen. Daar hebben we marketing bij nodig. En inzet en enthousiasme zijn ook nu onmisbaar.

Een nieuw gezicht, een nieuwe column en weer veel interessante artikelen. Volgens ons hoort vernieuwen, het blijven ontwikkelen, bij ondernemen. Voor Anneke Hulsbosch is dit zelfs het grote voordeel van ondernemen, zoals we kunnen lezen in het interview. En ook mijn nichtje is het hiermee eens. Naast haar tas met verkoopwaar wil ze een restaurant beginnen. En nee, dit is geen bevlieging. Ze is er al lange tijd serieus mee bezig. Ze heeft al menukaarten gemaakt en iemand bij haar plannen betrokken: mamma. Want iemand moet koken. Ieder zijn kwaliteiten. Binnenkort worden we uitgenodigd in het huiskamerrestaurant; ze heeft het toch maar mooi voor elkaar! We hopen dat deze editie van PSC Magazine u inspiratie geeft die u in kunt zetten bij uw onderneming. En kijk ook eens om u heen. Hoe doen anderen het? Misschien kunt u ‘afkijken’ hoe andere bedrijven en mensen het doen. Iedereen kan een inspiratiebron zijn, zelfs uw nichtje van vijf! Ik wens u veel leesplezier en natuurlijk onderneemplezier! Sacha van den Ende Hoofdredacteur

Gelukkig zijn er mensen die hun kennis over ondernemen en marketing willen delen. Henny van Lienden schreef bijvoorbeeld het boek Ondernemen in de zorg en Marja van der Ende het boek Vrij en blij zelfstandig ondernemen. Beiden schreven zij een artikel voor PSC Magazine. Ook Annie Massop schreef een artikel. Zij zal ook als spreker aanwezig zijn bij de PSC-dagen. Mocht u de data van de PSC-dagen nog niet in uw agenda hebben gezet, doe dat dan alsnog: 23 en 24 mei! Adinda Keizer ontwikkelde het Vindjeklantspel. Dit spel helpt (beginnende) ondernemers bij het professioneel in de markt zetten van hun bedrijf en dienst. Het leert hoe ondernemers hun ideale klant kunnen vinden en hoe hun bedrijf zichtbaar kan worden in de markt. Zoals u misschien gezien hebt, is het magazine dit jaar weer wat vernieuwd.

PSC 3

spreken zien weten zijn voelen handelen liefhebben

SanoConcept

synergie vanuit de bron

CHAKRA FYSIEK

ENERGIE Onbewuste drijfveren, emoties en predisposities vormen bij veel gezondheidsklachten een factor van belang. Het SanoConcept hanteert een geïntegreerd model waarin drie niveaus worden onder-scheiden: het fysieke, energetische en persoonlijkheids- of psychovegetatieve niveau. In dit concept spelen de persoonlijkheidskenmerken ofwel de chakra’s een sleutelrol. Chakra’s komen overeen met de psychovegetatieve stuurcentra in de hersenen. Daar zetelen de fixaties en remmingen die energetische en somatische verstoringen kunnen veroorzaken of beïnvloeden. Het SanoConcept biedt u een werkbaar medisch-klinisch model en uitgebreide ondersteuning middels diverse opleidingen. Vraag nu het gratis vademecum aan. Uitgebreide testset van 40 energetische producten is verkrijgbaar voor maar €15,-.

Kijk voor meer informatie op www.SiVAS.nu

SiVAS 4 PSC

Subtiele interventies met behulp van het Vasculair Autonoom Signaal

SanoPharm Nederland bv - Prins Hendrikweg 2 - 3771 AK - Barneveld T 0342-420714 - F 0342-420686 - www.sanopharm.com - info@sanopharm.com

INHOUDSOPGAVE

EDITIE 1 - 2014 3

VOORWOORD SACHA VAN DEN ENDE

6 INTERVIEW MARKETING ALS MIDDEL OM KENNIS, TALENTEN EN PASSIE TE DELEN

SUCCESVOL ONDERNEMEN ALS ZELFSTANDIGE IN DE ZORG (ZOZ’ER) JESSICA OOSTEN

PSC-DAGEN 2014

13 14

COLUMN WILMA DE HAAS

ONDERNEMERSCHAP IN DE ZORG HENNY VAN LIENDEN

DE PLATTEGROND VAN HET LICHAAM IN HET OOR

VRIJ EN BLIJ PRAKTIJK VOEREN MARJA VAN DER ENDE

20 ZINTUIGENPRIKKELS

HELP!! DE NIEUWE BASIS GGZ, WAT NU? HANNEKE NIJKAMP

SAMEN ONDERNEMEN, LEUK! TOCH? ERIC VAN LIEROP

ONDERNEMEN ANNO 2014 HANNEKE NIJKAMP

ONDERNEMEN IN HET PSYCHOSOCIALE DOMEIN GRADATIM

LEO CASTELEIN, MYSTAGOOG DIE WERKT MET HET ENNEAGRAM TP.NET

33 COLUMN MARTINE CLAUSEN 34 ZINTUIGENPRIKKELS

SOMATIC EXPERIENCING PAUL HOUKES EN XANDRA VELTMAN

38 COLOFON PSC 5

MARKETING ALS MIDDEL OM KENNIS, TALENTEN EN PASSIE TE DELEN

Een interview met Anneke Hulsbosc h 6 PSC

INTERVIEW Daarna startte ze nog een bedrijf, maar nadat ze voor de tweede keer een burn-out kreeg, wilde ze het anders gaan doen. Door haar shiatsu-therapeut kwam ze op het idee om een opleiding shiatsu te gaan volgen. Van daaruit ging ze verder met acupunctuur, met het idee om uiteindelijk een eigen praktijk te starten. “Ik ben daar ook mee begonnen, maar eigenlijk paste dit niet bij mij”, vertelt Hulsbosch. “Wel heb ik 1 en 1 bij elkaar opgeteld en zo ontstond het bedrijf Rupz, een combinatie van beide werelden: de reclamewereld en het voeren van een praktijk met wat daarbij komt kijken.” In 2008 ben je met Rupz begonnen. “Ja. Ik was met mijn eigen praktijk gestart en eigenlijk liep deze al snel best wel goed. Ik had een mooie website en een flitsende folder. Dit kon ik door mijn achtergrond zelf allemaal maken. Mijn broer zei toen dat ik eigenlijk weer websites moest gaan maken. Binnen mijn eerste bedrijfje deed ik dit al, maar dat was alweer jaren geleden. Toen zag ik dat mijn medestudenten behoorlijk wat moeite hadden met het starten van een bedrijf en met wat daarbij komt kijken. Dus toen dacht ik: als ik hen kan helpen, wordt mijn werk eigenlijk wel weer leuk. Ik was gestopt omdat ik mij in het plastic fantastic wereldje van de grote reclamebureaus niet helemaal thuis voelde, maar als ik kon werken met andere therapeuten zou ik de ‘echtheid’ kunnen behouden. En zo werd Rupz geboren. Met Rupz wil ik therapeuten helpen met het ondernemen en de marketing. Tegenwoordig is het belang van marketing voor de meeste therapeuten wel duidelijk. Dat was in 2008 nog niet zo. Ik begon met het aanbieden van goedkope websites voor therapeuten en later is daar van alles bijgekomen. Ik vind zelf veel dingen leuk en ik vind het leuk me te blijven ontwikkelen. Dat is voor mij ook het grote voordeel van ondernemen. In het begin maakte ik vooral websites voor alternatieve en spirituele therapeuten; dat kwam eenmaal op mijn pad. Tegenwoordig richt ik mij meer op psychologen, psychotherapeuten en kindertherapeuten. Bij deze groep ligt mijn interesse en dat past dan ook beter bij mij. Niet alleen bij mijzelf merk ik dat dingen veranderen. Ook bij therapeuten zie ik dit gebeuren. Het is maar zelden dat een startende therapeut na drie jaar nog steeds precies hetzelfde doet.”

Anneke Hulsbosch is altijd ondernemend geweest. Ze volgde een opleiding tot grafisch ontwerper en werkte jaren in de reclamewereld. Al tijdens haar stage startte ze met drie anderen een reclamebureau. Destijds 19 jaar moesten haar ouders hier toestemming voor geven. Dat waren toen de regels.

Wat volgde er na de websites? “Eigenlijk ben ik vrij snel begonnen met bloggen. (Een blog is een onlinemedium over interessante ontwikkelingen, actualiteiten, persoonlijke zaken, politiek, werk of vakgebied.) Dat heb ik in allerlei vormen gedaan. Ik ben hiermee begonnen omdat ik de behoefte had informatie te delen. Naast het bloggen is al gauw de softwareontwikkeling op gang gekomen. Ik had deze software al ontwikkeld toen ik mijn eigen praktijk had. Ik vond het toen maar lastig dat ik ’s avonds, na een dag in mijn praktijk, nog facturen moest gaan maken en dossiers moest bijwerken. Om het voor mezelf makkelijker te maken heb ik hiervoor toen software ontwikkeld. In het begin waren het vooral die twee dingen waarmee ik bezig was: de websites en de administratiesoftware. In 2011 hebben we een nieuw onlinesoftwarepakket ontwikkeld dat meer geïntegreerd is en aansluit bij de websites, zodat administratie en communicatie steeds dichterbij elkaar komen te liggen.” Zit bij de software ook een stuk begeleiding? “Ja, in het begin deed ik dit allemaal zelf, maar sinds 2012 doen mijn collega en ik samen de workshops en verzorgt hij de helpdesk. En aangezien ik zelf gericht ben op online- en social media, geven we deze workshops online. Dit is ook heel praktisch en scheelt reistijd. Je logt in, volgt de workshop en een uur later kun je weer verder met je eigen werkzaamheden. Elke vrijdagochtend hebben we een workshop voor de software. Maar het afgelopen jaar hebben we ook workshops gedaan over onderwerpen die met marketing te maken hebben. De workshops zijn kort en laten stap voor stap zien hoe de software werkt. Als je mensen te veel nieuwe informatie geeft, kan dat alleen maar demotiveren. Voor de marketingworkshops kunnen mensen zich inschrijven. Je volgt dan met een groepje de workshop en kunt elkaar ook zien. De softwareworkshops zijn open voor iedereen (via Google-hangout). Sinds mijn collega zich bezighoudt met de software, heb ik weer meer tijd gekregen voor marketing en communicatie van therapeuten. Heel soms doe ik nog wel eens consulten, maar het maken van dingen en cre-

PSC 7

MARKETING ALS MIDDEL OM KENNIS, TALENTEN EN PASSIE TE DELEN atief bezig zijn, is meer mijn ding. Ook geef ik af en toe lezingen over social media, marketing en ondernemen voor bijvoorbeeld beroepsverenigingen.” Waar hebben therapeuten met wie jij in contact bent, de meeste moeite mee? “Ik zie vooral dat mensen een kennisprobleem hebben. Veel therapeuten hebben jarenlang gestudeerd en starten dan een eigen praktijk. Op dat moment krijgen ze te maken met onderwerpen als marketing waar ze weinig ervaring mee hebben en waar een beetje nasmaak aan zit. Marketing hoort bij het hebben van een praktijk, want zonder cliënten geen praktijk en geen geld. Ik denk dat dat stukje onwetendheid ervoor zorgt dat therapeuten het eng en moeilijk vinden. Als je eenmaal meer kennis vergaart over het onderwerp en ook de leuke kanten ervan inziet, wordt het makkelijker. Uiteindelijk is marketing een middel om je kennis en talenten te delen. Dit doen therapeuten eigenlijk iedere dag, maar dan 1 op 1. Marketing is geen commercieel, vies woord, maar een middel om je visie of missie met een groter publiek te delen. Dit is wel het grootste punt waar therapeuten tegenaan lopen. Daarnaast zijn er veel blokkades bij mensen zelf. Ondernemen is, vind ik, de grootste spiegel die je jezelf kunt voorhouden. Je wordt continue en elke dag geconfronteerd met je eigen zwakheden. Mensen die bijvoorbeeld onzeker zijn, hebben moeite om overal met hun eigen foto op te staan of te roepen hoe goed ze zijn in hun werk. Als ik samenwerk met therapeuten, merk ik soms dat er blokkades zijn. Daar praten we dan over. Omdat ik nu met zoveel therapeuten heb samengewerkt, ben ik bezig een programma samen te stellen. Dit bestaat eigenlijk uit een aantal technieken, die ik de laatste tijd ook al in workshops heb toegepast. Mensen zijn hier enthousiast over en de technieken werken goed.

MARKETING HOORT BIJ HET HEBBEN VAN EEN PRAKTIJK, WANT ZONDER CLIËNTEN GEEN PRAKTIJK EN GEEN GELD. Mensen denken wel dat ik heel zeker ben van mezelf, omdat ik er overal met mijn foto op sta en met diverse filmpjes op internet sta. Maar ik vind dat zelf ook eng. Ik kijk die filmpjes bijvoorbeeld nooit terug. Maar ik denk dat je zwakke eigenschappen om kunt buigen naar iets positiefs. In plaats van zaken weg te stoppen kun je ze juist inzetten. Zelf krijg ik vaak te horen: ‘Oh, je hebt ADHD. Daar kan ik wel iets mee.’ Terwijl ik ooit eens bij een therapeut ben geweest die tegen me zei dat het goed was dat ik ADHD heb, omdat ik workshops geef en daar al mijn energie voor kan gebruiken. Op dat moment ging er eigenlijk een knopje bij mezelf om en besefte ik dat mensen niet hoeven te veranderen, maar zwakheden kunnen inzetten als iets positiefs. En daar probeer ik mensen in te begeleiden. Ik ben zelf geen therapeut en op het moment dat ik zie dat mensen echt vastlopen, raad ik ze aan om naar een therapeut te gaan. Ik heb ook wel contact met therapeuten met wie het heel slecht gaat en die op het randje van een faillissement zitten. Mijn eerste advies is dan eigenlijk altijd: ga naar een therapeut om die negatieve spiraal te doorbreken. Alleen kun je dat vaak niet.” Hoe zien die technieken eruit die je inzet om met blokkades om te gaan? “Ik geef wel eens een workshop over ondernemen en daar komen mensen hun zwakheden ook wel tegen. In die workshops doe ik veel met schrijven. Het is een soort schrijfbeoefening, waarbij je in een aantal minuten vrijuit gaat schrijven, waardoor je in een soort modus komt waarbij niet meer je hoofd maar je onderbewuste je schrijven leidt. Zo kom je eigenlijk vrij snel tot mooie conclusies of tot grote inzichten. En je ontdekt waar je zwakheden liggen en hoe je die zelf zou kunnen inzetten. In het programma dat ik nu aan het opzetten ben, zit ook het 8 PSC

schrijven opgenomen. Hier hebben we dan gesprekken over. Daarnaast ben ik ook aan het kijken of we er lichamelijke oefeningen en yoga in kunnen verwerken om nog een extra dimensie te geven. Er zijn bijvoorbeeld mensen die zich moeilijk kunnen uiten en dan kun je goed de keelopeners vanuit de yoga inzetten. Bij elke blokkade die iemand kan hebben, zijn heel mooie yogaoefeningen in te zetten. Zo ben je én met schrijven én met praten én met het lichaam bezig om die blokkades te benaderen.” Heb je nog tips voor therapeuten? “Natuurlijk! Tip 1: ik heb het veel over nichemarketing, ofwel het vinden van een specifieke doelgroep. Ik zie dat mensen denken: dat moet ik doen. En vervolgens doen ze er niets mee. Ze zijn dan toch bang om mensen uit te sluiten. Terwijl het kiezen van een specifieke doelgroep, een specifieke aandoening of een richting zorgt voor veel meer ideeën en meer deuren opent. Dus ik blijf het zeggen: hoe specifieker de doelgroep waarop je je richt, hoe makkelijker je het jezelf maakt. Tip 2: marketing is niet eng! Het kan zelfs enorm leuk zijn, zeker als je de klik in je hoofd kunt maken dat het niet gaat om commercie, maar om het zichtbaar maken van je passie aan je omgeving. Als je vanuit dat oogpunt gaat werken, maak je het voor jezelf een stuk makkelijker en leuker. Tip 3: social media. Ik zie veel therapeuten die een beetje huiverig zijn voor social media. Er wordt al jaren gezegd dat je hier iets mee moet doen. Persoonlijk zeg ik niet dat het moet, maar eigenlijk kun je er niet meer onderuit. Vind jouw modus daarin en schuif het niet zomaar aan de kant. Zet vooroordelen aan de kant en probeer het. Tip 4: neem je marketing serieus! Ik zie zoveel ‘lelijke’ websites en logo’s. Ik heb daar toevallig net een blog over geschreven. Je website is meestal de eerste indruk die iemand van je krijgt. Als een website eigenlijk helemaal flut is, zeg ik altijd dat je beter niets kan doen. Beter helemaal niets, dan iets slechts online zetten. Ook al heb je geen budget, hou het dan gewoon simpel. Ik heb ooit het advies gehad ‘bij twijfel niet inhalen’ en dat geldt zeker ook voor marketing!” Er is veel gaande met vergoedingen van therapie. Kun je daar wat over zeggen? “Er is inderdaad veel gaande en vergoedingen worden steeds verder teruggebracht. Ik werk veel voor vrijgevestigde psychologen, die niet aan contracten meedoen. En ik merk dat, wanneer je onafhankelijk wordt van vergoedingen en er dus niet vanuit gaat, je een vele stabielere praktijk krijgt, omdat je dan niet meteen in de stress schiet als vergoedingen gekort worden. Wanneer je meerdere cliënten krijgt die onafhankelijk van vergoedingen komen, geeft dit kwalitatief betere cliënten omdat ze gemotiveerder zijn. Ik merk dat die praktijken het veel beter doen en heel stabiel zijn. In tijden van crisis wordt er natuurlijk direct bezuinigd, maar de doelgroep voor dit soort praktijken blijft groot, namelijk mensen die echt in hun gezondheid willen investeren. Ik heb eens een therapeut als klant gehad aan wie de vergoedingen werden stopgezet. Hij had altijd een goedlopende praktijk en prompt had hij nul cliënten vanaf het moment dat de vergoedingen ophielden. Hij heeft behoorlijk moeten worstelen om hier weer uit te komen. Ik ben ervan overtuigd dat dat voor een groot deel is gekomen door wat hij dacht en daar hebben we veel discussie over gehad. Hij was er zo van overtuigd dat hij geen cliënten meer zou krijgen op het moment dat de vergoedingen ophielden, dat dit ook werkelijkheid is geworden. Ik ben er dan ook van overtuigd dat het niet het einde is van je praktijk, wanneer je niet meer vergoed wordt. Belangrijker is dat je serieus bezig bent. Dat je je aansluit bij een beroepsvereniging, dat je klachten tuchtrecht hebt en je je praktijk professioneel neerzet. Wat zijn je plannen voor de toekomst? “Ik blijf me continue ontwikkelen en veranderen. Ik denk dat het steeds meer richting informatie delen gaat de komende jaren. Al

INTERVIEW

blijft het wel een verrassing. Ik heb al heel lang het idee om een boek te schrijven en dat moet vast wel lukken met alle blogs die ik inmiddels geschreven heb. Het leuke van die blogs vind ik, dat je mensen heel direct informatie kunt geven. Bij een boek duurt dat wat langer. Er zit meer voorbereidingstijd aan, maar het gaat er vast nog wel eens van komen.” In de ban van de negativiteit Geplaatst door Anneke Hulsbosch op 19 november 2013 In deze blog ga ik het eens hebben over negativiteit. Wanneer je al meer blogs van mij hebt gelezen, weet je wellicht dat ik altijd van de positieve ben, maar zelfs ik ben weleens negatief. En met mij vele anderen blijkt wel. Ik ben er bijna dagelijks verbaasd over hoeveel mensen klagen, agressief zijn en zelfs onbeschoft. De zwartepietendiscussie, daar kreeg ik het al helemaal heet van. Ja, ik heb daar ook een mening over: jeetje mensen, klaag er niet zoveel over en ga met je tijd mee. We willen ook dat ze in Spanje het stierenvechten stoppen (ook traditie). Ik stem voor diversiteit in Pieten en mechanische stieren. Iedereen tevreden toch? En geen haan die/ geen kind dat ernaar kraait. Maar goed, ik ga het niet over de Pieten hebben. Ik ga het over negativiteit hebben. En hoe die je zakelijk beïnvloedt. Ik kom redelijk wat praktijken tegen waarmee het slecht gaat en ook mijn bedrijf is de afgelopen tijd sterk op en neer gegaan. Ik snap dus best wel dat je er van baalt, dat je boos bent, dat de hele wereld er schuldig aan is. Toch durf ik best hardop te zeggen dat jij de enige schuldige bent. Niet in 100% van de gevallen (op elke regel een uitzondering), maar toch wel in 99% van de gevallen. Slecht gaan met je bedrijf is een confrontatie op alle vlakken. En hoe negatiever je wordt, hoe slechter het gaat. Het is dus niet voor niets dat mij al die negativiteit opvalt. Ik ben immers zelf ook niet elke dag goedgehumeurd. En voordat je het weet, zit je in een vicieuze cirkel. Want klanten/cliënten ruiken dat je slecht in je vel zit en blijven weg. Google is tegen je en alle zeurmensen in je omgeving beginnen net nu te zeuren en zeiken. En daar word jij alleen nog maar negatiever van. Het wordt dus tijd om deze cirkel te doorbreken. Doe je mee? Ik verwacht niet dat het bij de meeste mensen een kwestie is van een knop omzetten. Want je kunt wel net doen alsof je positief bent, maar de kern blijft dan negatief, je blijft terugvallen (en dan roep je, “zie je wel, het leven is k.”). Ik heb een paar tips om alles net wat positiever in te steken. En het pad naar succes is elke dag weer oefenen, op elk moment. Want voordat je het weet, ga je weer mee in de negatieve stroom.

5. 6.

Lees elke e-mail die je verstuurt eerst even door. Bedenk even een moment ‘hoe zou die overkomen bij de ander’. Hoofdletters en ?!?!?!?! achter zinnen worden echt (onbedoeld) verkeerd geïnterpreteerd. Neem weer even een moment voordat je (negatieve) berichten doorstuurt op social media. Vaak genoeg zie ik berichten over mensen die aan de schandpaal worden gehangen door een onwaar bericht. Controleer berichten eerst even op Google. Vaak zijn deze berichten namelijk al wat ouder. Op social media gooi je letterlijk alles de wereld in; dus ook je eigen irritaties en ergernissen kun je misschien eerst beter laten bekoelen voordat je ze deelt. Natuurlijk is het fijn om medestanders te krijgen in je frustratie, maar daarmee voed je eigenlijk de negativiteit. Probeer in meditatie afscheid te nemen van negatieve gedachtes. Ik, als fan van Andrew Johnson, kan echt de meditatie ‘Get positive’ aanbevelen. Het werkt echt! Kijk op www. withandrewjohnson.com voor de download. Als iemand negatief reageert, probeer juist het tegenovergestelde te doen. Wellicht komt er bij de andere partij ook wel iets positiefs door. Gaat iets niet goed, ga dan niet van het ergste uit. Ik krijg weleens een e-mail tot het onbeschofte aan toe over het feit dat ik iets onterecht heb gefactureerd. Je kunt ook zeggen: ‘Hé Anneke, kun je even die factuur nakijken, volgens mij heb je iets fout gedaan.’ Klinkt toch een heel stuk fijner. Mensen zijn dan ook geneigd je écht te helpen. Geef eens een compliment aan iemand anders. Vooral aan de mensen die het het minste verwachten. Ik heb laatst het UWV een compliment gegeven (ja echt) en de ‘relatie’ wordt er in één keer een stuk beter en fijner op.

Nou ik heb weer even kunnen klagen over negatieve mensen en situaties ;-). Maar echt, als we allemaal even wat moeite doen om uit het negatieve te komen, hebben we er ook allemaal wat minder last van. Wellicht heb jij nog goede tips of ervaring. Deel ze met mij, maar vooral met de wereld. Wie weet zetten we wel iets in werking! • Meer blogs en meer over Anneke Hulsbosch zijn te vinden op www. rupzonline.nl en www.blog-eigenpraktijk.nl.

PSC 9

SUCCESVOL ONDERNEMEN ALS ZELFSTANDIGE IN DE ZORG (ZOZ’ER)

Vind je klant met nieuwe game en masterclass

Succesvol ondernemen als zelfstandige in de zorg (ZOZ’er) Door: Jessica Oosten Het vindjeklantspel is een game waarmee ondernemers spelenderwijs hun bedrijf naar een hoger level tillen. Door aan de slag te gaan met de spelvragen, krijgt de deelnemer op een leuke manier verfrissende inzichten in zijn manier van zakendoen. Bedenker en ondernemer Adinda Keizer lanceerde het spel medio 2013 en verkocht in enkele maanden vrijwel de hele voorraad. Bij de tweede druk voegt zij nieuwe speledities toe gericht op netwerken, acquisitie en merkwaarden. Speciaal voor de zorgsector organiseert zij daarbij binnenkort ook de driedaagse vindjeklant masterclass. Steeds meer mensen worden een ZOZ’er: een zelfstandig ondernemer in de zorg. Passie, vrijheid en een toenemende afkeer van de regeldruk zijn redenen om te kiezen voor het ondernemerschap. De liefde voor het vak brengt de ZOZ’er een heel eind. “Maar je hebt ook andere expertises nodig om succesvol te zijn”, meent Keizer. “Netwerken, acquisitie, marketing; het zijn elementen die thuishoren in de agenda van de zakenman/vrouw.” Verrassende kijk op ‘eigen baas zijn’ Adinda Keizer is al jarenlang een inspirerende coach en trainer voor ondernemers. In 2013 lanceerde ze het vindjeklantspel, een speelse methodiek waarmee Keizer ondernemers prikkelt om het ‘eigen baas zijn’ op een meer commerciële manier te bekijken. “Uit ervaring weet ik dat -juist- ondernemers in de zorgsector, zoals coaches en therapeuten, zich vakinhoudelijk continu bekwamen zodat ze hun cliënten optimaal kunnen ondersteunen en begeleiden. Maar hoe ga je jouw expertise voor het voetlicht brengen? Hoe attendeer je potentiële cliënten op jouw bestaan? En hoe zorg

10 PSC

je dat ze klant worden? Het vindjeklantspel geeft verrassende antwoorden op die vragen. Antwoorden die je eenvoudig in de praktijk kunt toepassen en waarmee je dus direct aan de slag kunt.”

EIGEN BAAS? VERGROOT JE ONDERNEMERSKWALITEITEN SPELENDERWIJS! Het verhaal over jezelf Met een ruim 20-jarige achtergrond in de sales weet Keizer hoe belangrijk een eerste indruk en een goede presentatie zijn. “In mijn coachingsgesprekken merk ik dat sommige ondernemers moeite hebben met het verkoopverhaal, en dan specifiek het verkopen van zichzelf. Bescheidenheid, onwennigheid en onwetendheid spelen daarbij een rol. In mijn trainingen werk ik volgens een

JESSICA OOSTEN

'IK BEN GOED IN MIJN VAK’ IS GEEN ARGUMENT. DAAR GAAT JE KLANT SOWIESO VAN UIT! beproefd systeem, zodat een ondernemer goed beslagen ten ijs komt en zich zekerder voelt bij de presentatie van zichzelf en zijn bedrijf. Eerst zoek ik samen met de ‘nieuwe eigen baas’ naar de merkwaarden van de onderneming. ‘Waarom moet de klant bij jou zijn?’ vraag ik dan. Als ik vervolgens argumenten hoor als ‘ik ben goed in mijn vak’, ‘ik verleen goede service’, ‘ik ben er voor mijn klanten’ zeg ik: ‘Dat zijn al die anderen ook!’ Wij gaan een niveau dieper op zoek naar onderscheidende en originele merkwaarden. Op basis daarvan kun je voor je bedrijf of praktijk een positionering kiezen.” Tips, trics en valkuilen Het vindjeklantspel is gebaseerd op de meest voorkomende signalen, behoeften en vragen die Keizer noteerde uit haar inmiddels honderden ondernemersgesprekken en coachingstrajecten. “Ik was op zoek naar een methodiek waarmee ik een adequate ondersteuning kon bieden aan een grote groep ondernemers. Alle tips en trics, maar ook de valkuilen van ‘het klanten vinden’ zijn verwerkt in het spel. Het vindjeklant-basisspel is een kaartspel met 40 vragen en antwoorden. Je kunt het alleen spelen, maar leuker is het om het vindjeklantspel met drie of vier andere ondernemers te spelen.

cesvol is”. De aanpak van Keizer met het spel en de masterclass geeft een ondernemer belangrijke handvatten voor het begin, maar ook is de methodiek zeker een goed toetsingsmiddel als je met je praktijk al een aantal jaar op weg bent. Op een leuke manier houd je de vinger aan de pols van je bedrijfsvoering en kun je bijsturen op de punten die je voor jezelf graag anders ziet. Zo blijf je daadwerkelijk eigen baas van je eigen praktijk! Met cliënten die je wilt! “Dat laatste onderdeel noem ik bindjeklant, want voor een ondernemer is niets zo waardevol voor de continuïteit als een goede relatie opbouwen met je cliënt. Nu ligt dat in de praktijk van een coach of therapeut natuurlijk wel wat anders. Die hoop je zo goed te ondersteunen en begeleiden dat die jouw hulp eigenlijk niet meer nodig heeft. Toch kun je van deze cliënten ambassadeurs voor jezelf maken. Zij kunnen mensen uit hun omgeving attenderen op jouw diensten. Want van alle marketingmiddelen is mond-tot-mond reclame nog steeds de allerbeste!” • Top 3 tips vindjeklant: 1.

Vergroot en onderhoud voortdurend je netwerk, off- en online!

Social media inzetten is een must! Zorg voor goede inhoud!

Ondernemen is bewegen en kansen zien Zelf raakt Adinda Keizer voortdurend geïnspireerd door zaken die op haar pad komen en beweegt ze mee met de markt. Na het succes van de eerste editie van het vindjeklantspel besloot ze dit verder uit te breiden met nieuwe edities waarmee ondernemers beter leren netwerken, een goed verkoopgesprek kunnen houden en hun unieke merkwaarden formuleren. “Wie zou je willen als klant? En wie heb je daadwerkelijk als klant? Wat zijn zijn kenmerken? Je moet tot in de haarvaten van je doelgroep komen, wil je die met de juiste boodschap en via het juiste communicatiekanaal benaderen. Zo krijg je de klanten die bij je passen!”

Maak van klanten ambassadeurs!

Masterclass op maat “Door de gesprekken die ik heb met coaches en therapeuten, weet ik dat zij graag willen starten met een eigen praktijk na een jarenlange opleiding. Ze willen hun bedrijf een goede start geven en zoeken daarbij ondersteuning. Met het vindjeklantspel neem je vast een voorproefje. Je krijgt een idee van wat er bij komt kijken als je ondernemer bent.” Voor meer verdieping is er nu ook de vindjeklant masterclass. Speciaal voor potentiële coaches en therapeuten. Doordat de masterclass op maat is, zijn alle onderwerpen die worden behandeld relevant voor de deelnemers. De voorbeelden zijn uit de dagelijkse praktijk en de tips en trics zijn afgestemd op de behoefte van de beroepsgroep. In drie dagen leren coaches en therapeuten hoe ze hun praktijk op een onderscheidende manier in de markt kunnen zetten. “Hierbij maak ik weer gebruik van mijn trainingssysteem: merkwaarden bepalen – positionering kiezen – doelgroep verkennen – actieplan opstellen –zichtbaarheid in de markt vergroten. En natuurlijk spelen we gezamenlijk het vindjeklantspel!”

Meer informatie Het vindjeklantspel is te koop via www.vindjeklant.nl en kost € 35,- incl. btw. Er is keuze uit het Basisspel vindjeklant en de speciale edities Netwerken, Acquisitie en Merkwaarden.

Aanbieding vindjeklantspel SPECIALE AANBIEDING: Voor de lezers van PSC Magazine is het vindjeklantspel verkrijgbaar voor € 29,95 incl. btw. Gebruik de kortingscode RABO13

Voor meer informatie over de driedaagse Vindjeklant Masterclass voor professionals in de zorg, kun je mailen naar contact@vindjeklant.nl

Van vindjeklant naar bindjeklant “Een kersverse ondernemer start vol goede moed, energie en geloof in het eigen product of de eigen dienst. Uit cijfers blijkt echter dat vijf jaar later een klein percentage daadwerkelijk suc-

PSC 11

PSC-DAGEN 2014

KOMT U OOK OP 23 EN 24 MEI NAAR

DE PSYCHOSOCIALE CONTACTDAGEN? HI ERO NDER VI NDT U E E N G R E E P U I T H E T P R O G R A M M A BRAM BAKKER - BLIJF BETER! De gezondheidszorg verkeert in zwaar weer. De consument wil gebruik maken van alle mogelijkheden in de zorg, liefst ook nog op kosten van een zorgverzekeraar. En artsen, zorgmanagers en bedrijven die hun geld verdienen in de zorg, hebben er ook geen belang bij om het eens fundamenteel anders te gaan doen. Toch zal dat moeten: onze leefwijze wordt steeds ongezonder, en die trend moet gekeerd worden. Dit betoogt psychiater Bram Bakker in zijn laatste boek: Blijf beter!, gebaseerd op het aloude adagium ‘een gezonde geest, in een gezond lichaam’. MALOU VAN HINTUM - DOE EENS NORMAAL! Malou van Hintum is wetenschapsjournalist en schreef het boek Doe eens normaal, waarin ze vertelt over psychiatrische etiketten. Wie zijn de makers, hoe worden die etiketten gemaakt en wat hebben we er eigenlijk aan? Malou vertelt waarom we vaker ADHD en autisme zien dan vroeger, maar dat het daarmee nog geen modeziektes zijn. Ze legt uit hoe een rotjeugd iemands toekomst kan verpesten, maar ook hoe zijn omgeving dat kan voorkomen. Ook kan een psychiatrische aandoening een positieve kant hebben; het ligt er maar aan naar welke eigenschappen je op zoek bent. WIBO VAN DE LINDE - ZIJ MOEST EERST Op 2 maart 1983 overleed Lucie van Bemmelen met hulp van haar man door zelfdoding. Zij zou ongeneeslijk ziek zijn, net als haar man Rein. Hij zou samen met haar óók een einde aan het leven maken. Maar na haar dood vertrok haar man en huwde een vriendin van Lucie. In november 1983 overleed hij aan kanker. Uit medische dossiers bleek later dat Lucie een oogkwaal had, die operatief behandeld had kunnen worden. Tijdens de PSC-dagen bekijkt en bespreekt u samen met Wibo van de Linde - maker van de documentaire Zij moet eerst - de reconstructie van deze ‘euthanasie’-affaire. MARINA VAN DER WAL - PRATEN MET EEN PUBER?! HOE HOUD JE HET GEZELLIG? Veel mensen zien de puberteit als de lastigste opvoedperiode van kinderen. En ondanks het feit dat het heel normaal gevonden wordt dat pubers zich afzetten en de sfeer tot onder het nulpunt daalt, hoeft dat helemaal niet! Je moet alleen leren hoe het brein van pubers zich in deze periode ontwikkelt en hoe je daar als ouders rekening mee houdt. Marina is dé opvoedkundige van Nederland en bedenker van het concept 'mamma weet alles'. Sinds 2006 heeft zij haar medewerking verleend aan tal van bijeenkomsten en opvoeddebatten rondom de thema's opvoeden, ouders en kinderen. JOY VAN DER STEL - DE KRACHT VAN MIJN ONMACHT Door zuurstofgebrek tijdens haar geboorte kwam Joy van der Stel zwaar spastisch ter wereld en de dokters waren ervan overtuigd dat ze nooit een volwaardig leven zou kunnen leiden. Niets is echter minder waar! Vanuit haar elektrische rolstoel functioneert Joy zelfstandig, heeft een gezin en is ondernemer. Joy heeft dit alles echter niet zonder slag of stoot bereikt. Over haar ervaringen schreef zij een boek: De kracht van mijn onmacht. Haar verhaal kent verschillende invalshoeken waarmee ze al duizenden mensen heeft geïnspireerd om te kijken naar mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden. GIDEON DE HAAN - VEILIG SCHEIDEN IN PLAATS VAN VECHTSCHEIDEN Vechtscheiden is moeilijk voor alle betrokkenen, gevaarlijk voor kinderen en kostbaar voor de samenleving. Als hulpverlener zijn vechtende gescheiden ouders erg ingewikkeld om mee om te gaan. Soms worden hulpverleners zelfs ingezet in het conflict. Hoe moet je hier nu mee omgaan? Gideon de Haan is opgeleid als fysiotherapeut, bewegingswetenschapper en heeft een master in human development. Hij is gespecialiseerd in het begeleiden van kinderen in echtscheidingssituaties, de uitdagingen waar samengestelde gezinnen voor staan en probeert ‘vechtscheidingen’ het hoofd te bieden met de methode overlegscheiden. JAN DERKSEN - BEVRIJD DE PSYCHOLOGIE DE GREEP VAN DE HERSENMYTHE Psychologische thema’s vullen dagelijks de media. Het lijkt net alsof psychologisch inzicht hoog op de agenda staat van hedendaagse psychologen. Schijn bedriegt: feitelijk wordt de psychologie ingepakt door de hersenwetenschap. Hersenwetenschappers, vaak psychologen, zoeken het goud in de hersenen in plaats van in constructie van een theorie over menselijk motieven, strevingen, emoties, bewuste en onbewuste wensen en verlangens. De psychologie moet worden gered van de ondergang door de echte clinici en worden bevrijd uit klauwen van krachten die systematisch niet begrijpen waar psychologie in de kern over zou moeten gaan.

12 PSC

MEER INFORMATIE EN AANMELDEN: WWW.PSCDAG.NL | LOCATIE: DE SCHAKEL IN NIJKERK

COLUMN WILMA DE HAAS

e zaten met zijn allen om een grote tafel. In een Van der Valk-locatie. In luxe zwarte leren stoelen met zwenkende wieltjes waar ik met mijn 1.63m bijna in verdween. Het zat wel lekker overigens. Wij, leden van de adviesraad, waren uitgenodigd om een grote, landelijke organisatie bij te staan in een beleidsvraag op het gebied van startende ondernemers. Johan, de hoofdpersoon van dit verhaal, was gaan zitten aan het hoofd van de tafel en vertelde vol overtuiging wat hij in de praktijk zijn leerling-ondernemers had bijgebracht. ‘Het spel heet geld’, zei hij met een stem die de hele ruimte vulde. ‘Dát vertel ik hen. Dáár gaat het om. Geld!’ Hij voegde daar trots aan toe dat de aspirant-ondernemers soms bang waren wanneer ze naar hem toe moesten, ‘…dan liet ik ze tellen.’ Met grote ogen keek ik hem aan. Enerzijds vol verbazing over hoe iemand een overtuiging aanhing die zo haaks stond op die van mij. Anderzijds ook vol bewondering voor hoe hij volledig overtuigd was van de juistheid hiervan. Het spel heet geld. Tja, zo kun je het bekijken. Ook in mijn bescheiden bedrijfsvoering zijn cijfers belangrijk. Maar moet het spel dan geld heten? Draait het alleen om geld? Daar had ik toch wat moeite mee.

ter, het verschil tussen ons was, dat ik me dat realiseerde en hem de ruimte gaf om bij zijn overtuiging te blijven, en hij in de volle overtuiging leefde dat dit de enige manier van ondernemen was. Tenminste, zo was mijn inschatting. Respecteren. Veel mensen hebben het over respect, elkaar respecteren. Vaak wordt in conflicten dit woord tevoorschijn gehaald. Er wordt over en weer mee geschermd. Wat weinig mensen weten, is dat de oorspronkelijke betekenis van dit woord ‘ruimte geven’ is. Wanneer we de ander respecteren, geven we hem letterlijk en figuurlijk ruimte. Wanneer we gerespecteerd willen worden, willen we graag ruimte krijgen. Dáár hebben we het over bij respect. Wanneer iedereen dit wist, deze betekenis kende, zouden conflicten minder een kans krijgen en zou het ondernemerschap een andere vorm krijgen. Het spel heet geld? Nee, het spel bestaat uit respect. •

WANNEER WE DE ANDER RESPECTEREN, GEVEN WE HEM LETTERLIJK EN FIGUURLIJK RUIMTE. Toch lukte het me niet om een hekel aan hem te hebben. Ergo, ik vond hem best sympathiek en kon luisteren naar zijn betoog, ondanks onze overtuigingen die haaks op elkaar stonden. En ik realiseerde me dat dat waarschijnlijk was omdat hij net zo oprecht overtuigd was van zijn waarheid als ik van de mijne. EchWILMA DE HAAS RICHTTE HAAS & KONIJN ®OP, EEN BUREAU VOOR PERSOONLIJKE EN PROFESSIONELE ONTWIKKELING.

PSC 13

VRIJ EN BLIJ PRAKTIJK VOEREN

VRIJ EN BLIJ

PRAKTIJK VOEREN Kan dat nog in 2014 (en komende jaren)? Door: Marja van der Ende

Vrij een gezondheidspraktijk voeren, is dat nog wel mogelijk? Met alle ontwikkelingen omtrent opleidingseisen vanuit zorgverzekeraars lijkt het gedaan te zijn met vrijheid van therapeutschap. De afgelopen jaren is veel energie gestoken in het doorvoeren van nieuwe, vaak onduidelijke, opleidings- en kwaliteitseisen in de vorm van koepelorganisaties en accreditatie-instituten die het vuur aan de schenen hebben gelegd bij opleidingsinstituten. Zal deze energie gaan opleveren wat de bedoeling is: betere zorgverlening, meer gezonde mensen en lagere zorgkosten?

14 PSC

Blij worden gezondheidsprofessionals er op dit moment in ieder geval nog niet van, kan ik concluderen uit de vele gesprekken die ik met collega-therapeuten heb gevoerd en de discussies die ik via sociale mediakanalen voorbij zie komen. Ik ben voorstander van het verbeteren van kwaliteit en professionaliteit. Om die reden geef ik sinds 2006 trainingen in praktijkvoering en marketing. Ik voel me echter wel onrustig worden op het moment dat de woorden kwaliteit en professionaliteit anders uitgelegd worden dan wat ze volgens mij betekenen. Als ik observeer op welke manier de therapeut die vergoed wordt vanuit het potje ‘alternatieve geneeswijzen’, meer en meer in de hoek van kwakzalverij gedrukt wordt en er gesneden wordt in de vergoedingen om redenen als ‘geldverspilling’ en ‘niet-bewezen effectief’, voel ik een drive in me naar boven komen om de hele wereld te vertellen dat het anders kan. En de wereld vertellen dat het anders kan, is nu niet gericht op de Vereniging tegen de Kwakzalverij of minister Schippers die niet gelooft in de effectiviteit van alternatieve geneeswijzen (bekijk het recent openbaar geworden filmpje op internet uit 2011 waarin onze minister de VtdK toespreekt). ‘Vertellen dat het anders kan’ is nu gericht op jou, de behandelaar die tevens ondernemer is én visitekaartje van de praktijk en behandelvormen die aangeboden worden. Onafhankelijkheid Als je een praktijk start, word je ondernemer. Ook al voelt het soms wat onwennig en ziet de buitenwereld je meer als hobbyist dan als ondernemer, je hebt meteen de keuze om te werken aan het ontwikkelen van je ondernemerskwaliteiten. Een van de kwaliteiten van een ondernemer is ‘het volgen van je intuïtie’ voor het nemen van beslissingen. Het vertrouwen op je onderbuikgevoel en de impulsen die je ingegeven krijgt, kan ervoor zorgen dat je in situaties waarin je belandt, actief of passief wordt. Ieder mens heeft zo’n fijngevoelig systeem om te kunnen overleven. Je kunt het ook inzetten om te leren onafhankelijk te leven. Als ik weer terugga naar het voorbeeld van minister Schippers die niet gelooft in de effectiviteit van bijvoorbeeld homeopathie, heb je als homeopaat een keuze. Je kunt denken: dit gaat effect hebben op mijn broodwinning; ik ga de strijd aan met dit onrecht. Je kunt ook denken: dit gaat effect hebben op de cliënten die mijn consulten vergoed krijgen; ik ga zorgen dat ik op meer dan één paard ga wedden en me ook richten op mensen die geen aanvullende verzekering hebben en nieuwsgierig genoeg zijn naar homeopathie zodat ze het uit eigen zak betalen. Je kunt ook denken: dit gaat effect hebben op het imago van homeopathie; ik ga praktijkvoorbeelden verzamelen en voorlichting geven aan een groter publiek in de vorm van lezingen. Je kunt ook denken: ik kan niet op tegen een breed verspreid negatief imago van homeopathie; ik ga mezelf verder ontwikkelen en andere werkvormen erbij leren om een combinatie van homeopathie en iets anders aan te bieden, om mijn praktijk in de toekomst nieuw leven in te blazen. Je kunt ook denken: … (vul maar in). De lijst met mogelijke reacties is ontzettend lang. En er is geen enkele reactie onjuist of niet effectief.

MARJA VAN DER ENDE

Wat zegt jouw gevoel? Wat was jouw eigen eerste lichamelijke reactie? Was er in je lijf bevriezing, vechtlust of vluchtgedrag bij de confrontatie met de woorden van minister Schippers? Het kunnen onderscheiden welke reactie de juiste is voor jou zelf, is misschien wel de meest wijze les die wij in ons leven kunnen leren. Er is namelijk niet één reactie die voor iedereen juist is. Er is alleen een reactie die zich in ons eigen lijf manifesteert en die puur voor onszelf de enige juiste is. Wanneer je jouw eigen impulsen leert te volgen, kun je onafhankelijk zijn als ondernemer. Uiteindelijk ontdek je jouw eigen unieke combinatie van werkmethoden die toepasbaar zijn op jouw eigen ideale doelgroep die het beste bij jou past. Gewoon, omdat jij jezelf bent en blijft. Vanaf dat moment kun je merken dat je minder geraakt wordt door een minister die negatief is over je werk. Dan zit je op jouw pad en is er alleen neutraliteit. Dan stroomt je levensenergie optimaal en komen de cliënten uit allerlei hoeken en gaten gewoon op je af. Duidelijkheid Laat ik meteen duidelijk zijn: het is geen garantie dat, wanneer je lekker in je vel zit en jij je op je eigen pad begeeft, de cliënten rijkelijk naar je toestromen. Er is een kant van ‘zijn’ en een kant van ‘doen’. Zeker in deze dynamische maatschappij waarin informatiestromen ons soms overladen (infobesitas wordt dat genoemd) is het noodzakelijk om kort en duidelijk te communiceren om jezelf bekend te maken. Het kiezen van een specifieke doelgroep die het beste past bij de inhoud van jouw rugzak aan kennis, kunde, vaardigheden en levenservaringen kan je helpen om je verhaal korter en duidelijker over te brengen. Bij duidelijk zijn als het gaat over gezondheid, is het ook belangrijk dat je geen garanties geeft over de effectiviteit van je behandelingen. Uitspraken als ‘het is de enige therapie die werkt’ of ‘deze therapie werkt beter dan die andere’ kun je ook omzetten in ‘het is een mogelijkheid waarbij de effectiviteit in uw situatie onderzocht moet worden’. Het geven van een behandeling is altijd een samenspel, een partnership tussen een behandelaar en een cliënt. De kans van slagen is groter wanneer de cliënt inziet welke eigen verantwoordelijkheden deze heeft in het proces van klacht naar herstel. Wil jij een levensvatbare praktijk? Dan heb je zelf de verantwoordelijkheid om jezelf te ontwikkelen tot professioneel ondernemer en duidelijke communicator, waarbij jij je soms afhankelijk voelt van ontwikkelingen in de buitenwereld, waar je geen grip op hebt en waarbij je meestal vanuit onafhankelijkheid keuzes kunt maken door je impulsen gewoon te volgen. Vrij en blij zelfstandig ondernemen Mijn onderneming bestaat al lang niet meer uit het bieden van holistische massagetherapie, de basis waarop ik mij in 2006 bij een beroepsorganisatie registreerde om erkenning en vergoeding te verkrijgen. Onbewust van welke toekomstige ontwikkelingen dan ook, ben ik meer werkvormen zoals orthomoleculaire geneeskunde en coaching gaan toevoegen aan mijn aanbod. Naast mijn praktijk ben ik ook meer met mijn achtergrond in de marketing gaan doen, door collega-massagetherapeuten starters- en marketingtrainingen te geven. Gewoon, omdat het delen van deze informatie aan collega’s hen verder helpt en mij plezier en energie geeft en omdat ik naast het werken in mijn praktijk aan huis, dan ook even kan ‘buiten spelen’. Uiteindelijk ben ik gaan inzien dat ik, geboren vanuit plezier en enthousiasme, een veelzijdige onderneming heb opgebouwd waarin ik optimaal gebruik maak van mijn gehele achtergrond. Alles wat ik in mijn rugzak heb gestopt in de loop van mijn leven, heeft een functie gekregen. Ook alle negatieve ervaringen, levenslessen die mij veel energie hebben gekost, zijn functioneel gebleken in mijn eigen bedrijf. Nog niet alle levenslessen zijn toepasbaar om daar anderen die ongeveer hetzelfde meemaken, in te begeleiden. Als er nog emotionele lading op ligt, lukt me dat nog niet en ga ik eerst met mijn lading aan de slag. Alle elementen in mijn rugzak die onbeladen zijn, worden kracht

wanneer ze gecombineerd worden met elkaar. Ik noem deze gecombineerde kracht MultiKracht. De verschillende combinaties van kennis, kunde, gedragsuitingen en contacten, de elementen waaruit ook jouw rugzak bestaat, kun je de Product-Markt-Combinaties (PMC) noemen in jouw onderneming. Een onbeladen PMC kan ervoor zorgen dat levensenergie gaat stromen, bijvoorbeeld in de vorm van cliënten die geld meebrengen als vergoeding voor je werk. Een onderneming bestaande uit meer dan één PMC, een veelzijdige onderneming dus, blijkt meer dan levensvatbaar te zijn en te blijven. Als ondernemer van een veelzijdige onderneming ben je onafhankelijk van welke PMC dan ook, onafhankelijk van welke inkomensstroom daaruit voortvloeit. Toen ik dit ontdekte, ontstond een samensmelting van alles en ben ik gestart met het onderzoeken en ontwikkelen van een simpele werkmethode en het experimenteren met emotionele ontladingsoefeningen. Door de reacties van anderen op deze werkmethode werd mij duidelijk dat ik iets bijzonders in handen had. Waar andere ondernemerscoaches en marketinggoeroes je vertellen dat ‘je moet focussen op één activiteit…’ en dat ‘je altijd zelfverzekerd moet overkomen als ondernemer…’, …anders kun je nooit succesvol zijn, ga ik rechtstreeks de andere kant op met het MultiKracht-principe. Veelzijdigheid is het businessmodel van de ZZP’er van nu en als jij je onzeker, faalangstig, verlegen of perfectionistisch voelt op dit moment, mag je dat gewoon voelen, omdat het de enige juiste richtingaanwijzer voor jouw toekomst is. Lees er alles over in mijn boek ‘Vrij en blij zelfstandig ondernemen’. • Meer informatie op www.vrijenblijzelfstandigondernemen.nl.

PSC 15

ONDERNEMERSCHAP IN DE ZORG

HET VERHAAL VAN EEN DOCENT/ ONDERNEMER

Door: Henny van Lienden Toen de redactie van PSC Magazine mij benaderde met de vraag of ik een artikel wilde schrijven over “Ondernemerschap in de zorg”, heb ik meteen “ ja” gezegd. Ik had er immers een boek over geschreven. Vervolgens heb ik mij de vraag gesteld: wat wil ik dan precies zeggen en wat ga ik schrijven voor de lezer van PSC Magazine? Wat wil ik kwijt over ondernemerschap en wat ga ik de lezer adviseren? Wanneer ben ik zelf eigenlijk ondernemer geworden? Dat was in 1995 toen ik mijn eerste boek had geschreven: “Werken met een budget”. Ik werkte toen als docent economie en sociologie aan de opleidingen Verpleegkunde aan de Hogeschool Utrecht. Ik had het idee dat ik met dat boek ook buiten de Hogeschool interessante klussen zou kunnen doen. Begin jaren negentig was immers de budgettering in opkomst en inderdaad heb ik jarenlang op veel plaatsen lesgegeven over budgettering en er adviezen over gegeven. Het boek heeft me veel opgeleverd: leuke contacten, ideeën en bevrediging. Ook in financieel leverde het wat op, omdat het boek redelijk tot goed werd verkocht. Het leverde in de zorgwereld ook de nodige bekendheid op. Als ik ergens kwam, werd ik regelmatig herkend aan mijn naam: “O ja, die meneer van dat boek!” Zo ben ik ondernemer geworden. Dus ondernemerschap begint vaak met een idee. Dat is punt 1. Toen ik begon als docent economie en sociologie aan een oplei-

16 PSC

ding verpleegkunde, merkte ik dat economisch denken helemaal geen vanzelfsprekendheid was. Een van de veelgehoorde opvattingen die ik hoorde was, dat het in de zorg over de patiënt hoorde te gaan en niet over geld. Als het over geld zou gaan, zou het niet meer over de patiënt gaan en dat was niet bespreekbaar. Dus ik heb in de eerste jaren van mijn docentschap regelmatig te horen gekregen: “Meneer Van Lienden, u bent vast een intelligente man, maar wat u te vertellen heeft, hoeven wij niet te weten.” En dan draaiden de studenten zich om om met hun buurvrouwen te gaan kletsen. Hoezeer ik ook met de dames kon sympathiseren inderdaad is men in de verpleegkunde niet ieder moment van de dag bezig met kosten en opbrengsten – toch was ik van mening dat een zekere vorm van economisch denken ook binnen de zorg nodig is. En dat is de laatste jaren wel duidelijk geworden. Mijn idee was, dat het mogelijk moest zijn om op een zinnige manier over de inhoud van zorg te spreken en schrijven en tegelijk goed te kijken naar de financiële consequenties. Nadenken over wat goede

HENNY VAN LIENDEN zorg is - kwaliteit leveren of Value for money in meer economische termen - is immers bij uitstek ook een economisch onderwerp. Maar het nadenken over de inhoud van zorg en over de kosten waren in die tijd volkomen gescheiden werelden en pas de laatste jaren is dat echt aan het veranderen. Overigens heb ik sterk de indruk dat het nu veel te vaak alleen maar over de kosten gaat en te weinig over de inhoud. Toch is het nog steeds mijn uitgangspunt: zorginhoud, kwaliteit en geldkwesties horen bij elkaar en die moet je niet gescheiden van elkaar behandelen. Dat was mijn idee en dat heb ik altijd overal uitgedragen.

ONDERNEMERSCHAP GEEFT JE DE MOGELIJKHEID UITDRUKKING TE GEVEN AAN WAT VOOR JOU VAN BELANG IS. Mijn boek was een van de eerste boeken waarin op een leesbare manier werd geschreven over zorg en de daarmee verband houdende financiële kwesties. Dat sommige hoogleraren opmerkten dat mijn boek “geen economie” was, heb ik altijd voor kennisgeving aangenomen. Ik hoorde elders van mijn studenten dat zij “economie” niet begrepen, maar dat ze wel begrepen wat ik vertelde en schreef. Dat was ook economie, maar blijkbaar was dat wel begrijpelijk. Dat is het tweede wat ik over ondernemerschap wil opmerken. Zorg dat je goed weet wie je klanten zijn en wat je ze wilt bieden. Zou ik hoogleraren als klant hebben gehad, dan zou ik nu niet aan de 5e druk van het boek toe zijn. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in tevreden studenten en tevreden cursisten en wat (hooggeleerde) anderen daarvan vonden, liet ik links liggen. Punt 3 is dus: luister goed naar alle feedback, gebruik wat je kunt gebruiken, maar blijf vooral je eigen gang gaan. Later werd ‘ondernemerschap’ een item. Dat was logisch gezien de steeds nadrukkelijkere invoering van de marktwerking in de zorg. Iets wat vele jaren verboden was, concurrentie en daarmee ondernemerschap, werd nu opeens verplicht. En ook daarover heb ik vele lessen en cursussen gegeven en geadviseerd. Een boek over het onderwerp was logisch. Eerst heb ik een uitwerking gemaakt van een verhaal over het ondernemingsplan dat ik bij de Kamer van Koophandel had gevonden. Later heb ik met een medeauteur een heel nieuw concept bedacht om ‘ondernemerschap in de zorg’ te beschrijven en dat hebben we in het boek ook vormgegeven. Creativiteit en innovatie zijn daarmee punt 4: wees niet bang om nieuwe dingen te gaan doen, wees niet bang om nieuwe bruggen te slaan. Natuurlijk is de zorg een sector die dichtgetimmerd is met wetgeving (WGBO, Wet BIG, Kwaliteitswet) en protocollen. Maar je mag altijd nieuwe dingen doen, zolang je voldoende bekwaamheid hebt op het vakgebied waar je actief bent (‘bekwaam is bevoegd’, immers). Waarom zou je jezelf tegenhouden? Er zijn altijd nieuwe dingen te bedenken, nieuwe bruggen te slaan, nieuwe mensen te vinden om mee aan het werk te gaan. Zo heb ik ook altijd gewerkt. Soms krijg je tegenwerking, ontmoet je weerstand, of erger, niet alles lukt.

gevolgen bezig te zijn en die onderwerpen op een goede manier aan elkaar te knopen. Ik doe dat al 25 jaar en nog steeds is dat iedere dag een zeer plezierige bezigheid. Nog steeds leer ik iedere dag bij. Natuurlijk, ik had in dit artikel de mogelijkheid om uitgebreid aandacht te besteden aan mijn eigen boek, maar ik heb dat niet gedaan. Maar de lezer van dit artikel heeft mijn boek ook in strikte zin niet nodig. Ik ben veel ondernemers binnen en buiten de zorg tegengekomen, die zonder kennis van ondernemerschap gewoon maar waren begonnen. Mensen die niet wisten dat over ‘ondernemerschap in de zorg’ boeken waren geschreven. Dat waren mensen die ik leerde kennen als mensen met een sterk vermogen om naar hun omgeving te kijken, mensen die goed in de gaten hadden wat er overal speelde, die wisten hoe ze nieuwe ontwikkelingen konden voorzien en daarop in konden spelen. En natuurlijk hadden die mensen een vastberadenheid om te bereiken wat ze wilden bereiken. Vooruit kunnen kijken en doorzettingsvermogen zijn daarmee punt 5 en 6. En dan kom ik het op het belangrijkste: ondernemerschap - en dat geldt voor alle ondernemers of je nu in de zorg werkt of elders geeft je een geweldige mogelijkheid om uitdrukking te geven aan wat voor jou van belang is. Het geeft je een mogelijkheid om te zijn wie je eigenlijk wilt zijn. Of om een mooie metafoor te gebruiken, zoals Antoine de Saint Exupéry het schreef: “Als je een schip wilt bouwen, roep dan geen mannen bij elkaar om hout te verzamelen, het werk te verdelen en orders te geven. In plaats daarvan, leer ze verlangen naar de enorme eindeloze zee.” Kortom: als je bezig bent om datgene te doen wat je ten diepste graag wilt, kun je vrijwel alles leren. Dat is punt 7. De zeven punten bekijkend vind ik mezelf wel een ondernemer. Ik ben niet een ideale ondernemer. Zo zijn er regelmatig dingen gebeurd, waarvan ik achteraf dacht: dat ga ik de volgende keer toch anders aanpakken. Maar ik vind mezelf een ondernemer omdat ik steeds gedaan heb wat ik belangrijk vind en naar manieren heb gezocht om uitdrukking te geven aan wat voor mij waarde heeft. En ik hoop daarmee nog lang door te gaan. • Henny van Lienden is eigenaar van Bureau van Lienden. Hij geeft cursussen, advies en coaching op het gebied van ondernemerschap in de zorg. Fameus is zijn aanbod: een Ondernemingsplan in één dag. Sinds kort is hij ook NLP-coach. www. hennyvanlienden.nl

Zowel in de zorg als binnen het onderwijs is er veel bureaucratie; er zijn veel mensen die hoger in de hiërarchie staan dan jij. Maar die mensen hebben vaak geen idee van de kwaliteit van de ideeën waarmee je komt. Ze hebben geen idee dat zorg en onderwijs vaak veel beter kunnen als je maar een beetje luistert naar je ondergeschikten. Dus werken in het onderwijs en in de zorg kan frustrerend zijn en het kan daarom in een aantal gevallen een zinnige optie zijn om voor jezelf te beginnen. Ik heb werken binnen een grote organisatie altijd gecombineerd met werken als zelfstandige. Dat was leuk en tegelijk ook vermoeiend. Maar wel is het mij altijd gelukt om mijn idee overeind te houden. Mijn idee was altijd om op een zinnige manier met zorgkwesties en met de financiële

PSC 17

Stimuleert een goede geestelijke gezondheid Werkt ontspannend en rustgevend Tijdens het zoeken naar de oorzaak van je neerslachtig voelen, is het nuttig iets te doen om de meest vervelende verschijnselen (onbestemde onrustgevoelens, je angstig voelen, slecht slapen en dergelijke) op te heffen of zoveel mogelijk te verminderen. Neurapas® balance bevat drie werkzame bestanddelen die elkaar aanvullen en versterken en die daarbij helpen.

NEURAPAS balance

De werkzame stoffen in Neurapas® balance zijn Sint-Janskruid, valeriaan en passiflora. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat Neurapas® balance bij neerslachtige, sombere gevoelens snel en zonder bijwerkingen verlichting brengt. Dit bereikt u al door 3x daags 1 tablet in te nemen. 60 tabletten € 17,50

Prins Hendrikweg 2 - 3771 AK Barneveld www.sanopharm.com - info@sanopharm.com

100% natuur. 100% puur.

Ashana Holistic Education

Instituut voor Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde

Scholingen voor profesionals

Secretariaat: Mariet van Buuren BNG® Thornerweg 3A, 6097 NC Panheel, telefoon 0475 - 572988

Nieuwetijdskindercoach Energetische kindertherapie Kinder-mindfulness Hypnotherapie bij kinderen Paranormale kinderen begleiden Hoogsensitiviteit in de praktijk Voor meer info: www.ashana.biz

E-mail: info@instituuteen.nl website: www.instituuteen.nl Geaccrediteerd door CPION, SNRO, KTNO, ZHONG, VIV, VBAG, LVNG, de NFG, BATC, RING, ERC, NRR en het Rode Kruis

Opleidingen (HBO Niveau) Registeropleiding Eclectisch Energetisch Natuurgeneeskundig Therapeut SHO Registeropleiding Medische en Psychosociale basiskennis

Bijscholingen, cursussen en workshops Klassieke Homeopathie, Feng Shui, Ankhtherapie, Voetreflexologie Dolfijnenergie, Communicatie en NLP binnen de hulpverlening

Geaccrediteerd door SNRO, NBVH Door KTNO, voor BATC, LVNG, VBAG Erkend door VIV en door NFG Grotestraat 18 5931 CV Tegelen (Venlo) Tel: 077-3740538 Mail: info@ashana.biz

Werken met de E.E.N.® Energetica, EHBO, BLS en AED Jaarlijkse nascholing Medische vakken en EHBO, BLS en AED

DE PLATTEGROND VAN HET LICHAAM IN HET OOR

Iets extra’s kunnen doen voor uw cliënt en de verbetering van stress en andere gemoedstoestanden ondersteunen? Misschien is auriculo, ofwel ooracupunctuur, de oplossing. Psycholoog Petra Lambert: “Met auriculo kan ik iets doen aan de stress in het lijf.” Psycholoog Petra Lambert gebruikt auriculo dagelijks in haar praktijk. Auriculo maakt dat de gesprekken gemakkelijker en efficiënter verlopen. Er is minder tijd nodig om tot de kern te komen en verbinding te maken. “Met auriculo kan ik iets doen aan de stress in het lijf. Het geeft ontspanning en maakt dat het gesprek daarna makkelijker verloopt”, zegt Lambert. Daarom begint ze iedere sessie met ooracupunctuur. “Ik behandel een vrouw van middelbare leeftijd met angststoornissen. Dit uit zich bijvoorbeeld in paniekaanvallen. Ooracupunctuur maakt haar rustig en zorgt dat zij haar dagelijkse bezigheden aankan. Ook voor kinderen en jongeren is ooracupunctuur heel werkzaam. Zo help ik een puber met agressieregulatieproblemen. Door de behandeling vermindert de spanning in zijn lichaam. Door deze ontspanning wordt zijn lontje langer en zijn de driftbuien minder heftig.” Auriculo of ooracupunctuur is begin jaren '50 van de vorige eeuw ontwikkeld door de Franse arts dr. Paul Nogier. De resultaten van zijn werk zijn over de hele wereld bekend en zijn bevindingen worden wereldwijd onderwezen. Nogier ontdekte bij toeval dat het menselijk lichaam als het ware geprojecteerd is op de oorschelp. Hij ontdekte dat bepaalde punten op de oorschelp corresponderen met organen of systemen. Na meer dan 15 jaar experimenteren kwam Nogier uiteindelijk met een complete plattegrond van de acupunctuurpunten op de oorschelp. Uit onderzoek is gebleken dat ooracupunctuur een effectieve manier is om chronische en acute pijn te verlichten. Het is tevens ondersteunend bij het verbeteren van verschillende gemoedstoestanden en het afkicken van verslavingen.

OORACUPUNCTUUR IS ONDERSTEUNEND BIJ HET VERBETEREN VAN VERSCHILLENDE GEMOEDSTOESTANDEN EN HET AFKICKEN VAN VERSLAVINGEN. Druk en reactie Het principe van de ooracupunctuur is gebaseerd op het reflexmechanisme. Plaatselijk druk uitoefenen op een punt leidt tot een reactie. Druk uitoefenen kan bijvoorbeeld door het masseren van reflexpunten van het uitwendige oor, door het plaatsen van magnetische bolletjes die een paar dagen blijven zitten, het zetten van kleine naaldjes of door elektrische of laserstimulatie. Ooraccupunctuur en SiVAS Ooraccupunctuur en SiVAS SiVAS staat voor 'Subtiele interventies met het Vasculair Autonoom Signaal'. Dr. Paul Nogier ontdekte

tevens dat een lichte aanraking (ofwel subtiele interventie) van een gevoelig punt op de oorschelp een voelbare verandering in de polsslag van de patiënt veroorzaakte. Raakte hij de oorschelp elders aan, dan gebeurde er niets. Nogier noemde dit verschijnsel het Vasculair (m.b.t. de bloedvaten) Autonoom Signaal (VAS). Het VAS is volkomen autonoom, wat wil zeggen dat het onafhankelijk is van wat de cliënt vertelt. Het VAS geeft de therapeut altijd betrouwbare informatie uit de eerste hand. Doelgericht Doelgericht Aan de veranderingen van de polsslag kan de therapeut aflezen waar de bron zit van het ongemak, welke organen daar een rol bij kunnen spelen en welke emotionele blokkades dwars kunnen zitten. Met het VAS kan de therapeut ook vaststellen welk effect een bepaalde behandeling of bepaald gezondheidsproduct kan hebben. Waarom SiVAS-Auriculo? Subtiele interventie met het Vasculair Autonoom Signaal (SiVAS) is al vele jaren een beproefde diagnostische en therapeutische benadering. Juist de combinatie van dit behandelen controlesysteem geeft de benadering een unieke extra dimensie. Want behalve dat u met de SiVAS een nauwkeurige diagnose kunt stellen, kunt u ook de inzet van therapiesoorten en het verloop gedurende de behandeling monitoren. • Cursusinformatie SiVAS-Auriculo Data: vrijdag 7 en zaterdag 8 maart 2014 vrijdag 21 en zaterdag 22 maart 2014 vrijdag 11 en zaterdag 12 april 2014 vrijdag 16 en zaterdag 17 mei 2014 vrijdag 6 en zaterdag 7 juni 2014 vrijdag 20 en zaterdag 21 juni 2014 Examen: 10 september 2014 Kosten: € 895,00. De kosten zijn inclusief lesmateriaal, koffie, thee en een lunchbuffet. Locatie: Barneveld Meer informatie: telefoonnummer: 0342 - 420714 of kijk op www. sivas.nu of www.sanopharm.com

PSC 19

ZINTUIGENPRIKKELS

In 10 stappen naar een succesvolle marketingstrategie Er zijn maar weinig ondernemers bij wie de orders bij wijze van spreken door het raam naar binnen vliegen. Ondernemen is gewoon keihard werken. En op het juiste moment de juiste keuzes maken. Of u nu een eenmanszaak heeft of een groot bedrijf runt: u zult regelmatig belangrijke beslissingen moeten nemen op marketinggebied.

In deze rubriek bespreken we elke editie v akge r e l a te e rd e b o e ke n , c d ’s , d vd ’s e n ap p s .

Marketing voor ondernemers helpt u om een succesvolle richting te kiezen voor uw bedrijf of afdeling en een duurzame relatie met uw klanten aan te gaan. Met dit boek bij de hand stelt u stapsgewijs uw eigen marketingplan op, ook als u geen voorkennis hebt van marketing. • U krijgt een compleet beeld van zowel de bestaande als de nieuwste visies, trends en marketingtechnieken, zoals web 2.0-oplossingen. • Er is aandacht voor de marketing van producten en diensten, inclusief b2b-marketing. • Praktijkvoorbeelden uit de meest uiteenlopende branches zijn herkenbaar voor iedere ondernemer. In Marketing voor ondernemers staat de praktische toepasbaarheid centraal. U kunt direct aan de slag met uw plannen om uw onderneming te laten groeien. Eline Walda adviseert ondernemers bij strategische marketingvraagstukken. Zij heeft een brede praktijkervaring in marketing-, verkoop- en communicatiemanagement. Wat deze vakgebieden voor haar verbindt, is een werkelijke interesse in mensen en wat hen beweegt. Marketing voor ondernemers, Eline Walda ISBN 9052617074, Uitgeverij Academic Service

Zelfvertrouwen begint van binnen in je manier van denken en kan groeien door het contact met andere mensen. Denk je sterk heeft bewezen dat het toepassen van cognitieve (gedachte)technieken duidelijk helpt bij het veranderen van een negatief zelfbeeld. Voor meer zelfvertrouwen is het ook van groot belang dat je in het contact met anderen meer ruimte en bewegingsvrijheid ervaart. Aan deze nieuwe versie van Denk je sterk hebben we daarom ons tweede boek Denk je zeker toegevoegd. Zo ontstaat er een handboek voor persoonlijke groei, opgebouwd uit twee delen: deel I: Denk je sterk: gericht op het veranderen en het verbeteren van je 'binnenwereld': je gedachten en gevoel van zelfvertrouwen. deel II: Denk je zeker: voor het veranderen en verbeteren van je 'buitenwereld': het contact met anderen en het leren omgaan met sociale onzekerheid. De tijd en de ervaring hebben geleerd dat beide delen elkaar aanvullen en eigenlijk bij elkaar horen. De beschreven technieken zijn aantoonbaar werkzaam en succesvol. 'Denk je sterk’ wordt inmiddels op grote schaal toegepast bij en naast psychotherapie en als zelfhulpmethode. Ook wordt het gebruikt als 'motivatieboek' voor scholieren, studenten en in het bedrijfsleven. Denk je sterk en denk je zeker, F. Sterk en S. Swaen ISBN 9789021541044, Uitgeverij Kosmos

20 PSC

ZINTUIGENPRIKKELS

Waarom we lastige dingen voor ons uit schuiven en hoe we hiervan afkomen. Waarom blijven we voor de buis zitten, terwijl we eigenlijk naar bed moeten? Waarom surfen we op internet in plaats van een deadline te halen? Waarom puilt de wasmand altijd uit en staat het aanrecht steeds vol? Waarom begint een dieet altijd morgen? En dat allemaal terwijl we dondersgoed weten dat we er niet beter van worden. Professor Piers Steel, zelf een notoire uitsteller, doet al ruim tien jaar onderzoek naar uitstelgedrag. Met humor ontrafelt hij de mythes over dit verschijnsel; bijvoorbeeld dat het aan iemands perfectionisme zou liggen. Helder en onderbouwd verklaart hij ons uitstellen, waarbij hij vooral het verband legt met impulsiviteit. Het slechte nieuws van Steel is dat uitstelgedrag een diepgewortelde gewoonte is, waar 95 procent van de bevolking aan lijdt. Het goede nieuws is dat we er ook vanaf kunnen komen. Hiervoor geeft Steel een rijk arsenaal aan beproefde technieken. Prof.dr. Piers Steel is hoogleraar aan de Haskayne School of Business van de Universiteit van Calgary, Canada. Hij is 's werelds meest toonaangevende onderzoeker en spreker op het gebied van motivatie en uitstelgedrag. Uitstelgedrag, Piers Steel ISBN 9789025959760, Uitgeverij Ten Have

Een paradigmashift in bewustzijn voor werk en leven We leven in een supersnelle informatiemaatschappij, een onrustig bubbelende snelkookpan, waarin we als individu onze weg moeten zien te vinden. Wie in die snel bewegende wereld niet meebeweegt en zich niet ontwikkelt, maakt zijn leven ingewikkeld en zal succes ontberen. Persoonlijke groei is nog nooit zo belangrijk geweest. Binnen alle maatschappelijke sectoren (inclusief de sportwereld) is er een hang naar het ontdekken van nieuwe informatie, die een doorbraak teweegbrengt om tot grotere prestaties te komen en/of knelpunten op te lossen. Om ontvankelijk te worden voor dat nieuwe, moeten we onze oude patronen en processen loslaten en openstaan voor herprogrammering. De auteur maakt ons bekend met deze nieuwe mogelijkheden en leidt ons via heldere inzichten, praktijkvoorbeelden en praktische tips naar ongekende mogelijkheden in werk en leven. Leer oude overtuigingen en gewoontes af en breek door naar algeheel succes Robert W. Portielje (1959) begeleidt mensen en organisaties op hun weg naar succes. Met jarenlange managementervaring in o.a. internationale organisaties, is hij sinds 1996 als ondernemer gespecialiseerd in duurzame succesontwikkeling. Zijn levensmotto: ‘Succes is niets anders dan positief afwijkend gedrag vertonen’. Ontwikkelen of ingewikkeld blijven, Robert W. Portielje ISBN 9789020203936, Uitgeverij AnkhHermes

Je routeplanner naar geluk Of je je nu prettig voelt of niet, goedgemutst bent of depressief, energiek of lui, kalm of angstig, de stemming waarin je verkeert, beïnvloedt je geestelijk en lichamelijk functioneren en je kijk op het leven. Je humeur heeft meer invloed op je dagelijkse leven dan je denkt. Mood Mapping biedt oplossingen voor iedereen die last heeft van een gering gevoel van eigenwaarde, van weinig energie, sterke stemmingswisselingen, depressie, bipolaire stoornis, PMS of stress. Mood Mapping is een door en door praktisch boek dat je zal helpen gelukkiger en kalmer in het leven te staan. Ook je zelfvertrouwen en zekerheid zullen groter worden en de mensen om je heen zullen de veranderingen die je ondergaat, zeker opmerken. Met Mood Mapping breng je meer kalmte, evenwicht en geluk in je leven Liz Miller is zelf manisch-depressief en heeft ontdekt dat Mood Mapping haar heeft geholpen om haar geestelijke gezondheid te verbeteren. Ze is van oorsprong neurochirurg, maar is door haar gezondheidsproblemen nu werkzaam als ‘Occupational Health Physician’. Mood Mapping, Liz Miller ISBN 9789020204117, Uitgeverij AnkHermes

PSC 21

HELP!! DE NIEUWE BASIS GGZ, WAT NU?

Door: Hanneke Nijkamp De GGZ is in de afgelopen tijd sterk veranderd en de veranderingen houden niet op. Waar er voorheen een eerste- en tweedelijn was, is er vanaf volgend jaar de huisarts met een POH-GGZ, de Basis GGZ en de Gespecialiseerde GGZ. Er zijn over deze materie al diverse bijeenkomsten geweest, van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), van diverse vakverenigingen en van de zorgverzekeraars. Er is al het een en ander duidelijk, maar veel praktische zaken blijven onduidelijk. In dit artikel probeer ik zo helder mogelijk te beschrijven wat de veranderingen in de Basis GGZ zijn, wie hierbij betrokken zijn en wat dit te betekenen heeft voor jou als reguliere of alternatieve therapeut en je cliënt vanaf 2014. DE BASIS GGZ … … en de overheid De overheid, in de persoon van minister Schippers en haar medewerkers, houdt zich druk bezig met toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van de zorg. Er is al veel in de basisverzekering wat betreft eerstelijns GGZ aangepast in de afgelopen jaren: van 8 gesprekken, naar 5 gesprekken, naar werken met minuten in de nieuwe Basis GGZ vanaf 1 januari 2014. Door het groeiende beroep op de GGZ moet er drastisch aangepakt en bezuinigd worden. Daarom heeft de minister bijvoorbeeld het college voor zorgverzekeringen (CvZ) gevraagd om te onderzoeken welke diagnoses volgens het ‘boekje’ niet meer in aanmerking zouden moeten komen voor vergoeding. Met ingang van 1 januari 2013 werden daarmee alle V-codes (o.a. rouwverwerking, relatieproblemen, werkproblemen) niet meer als verzekerde zorg beschouwd en de aanpassingsstoornissen vallen al langer niet meer onder de verzekerde zorg. Ondanks al deze inperkingen had dit blijkbaar niet het gewenste resultaat, aangezien er nu een heel nieuw concept voor de GGZ is bedacht. Ook gaat er gewerkt worden met een hoofdbehandelaar in de Basis GGZ. Daar is veel over te doen geweest, maar dit is

22 PSC

het uiteindelijke resultaat: Minister Schippers stelt dat hoofdbehandelaars BIG-geregistreerd moeten zijn en een GGZ-specifieke opleiding gevolgd moeten hebben. Voor de Basis GGZ zijn dit: psychiater, klinisch psycholoog, klinisch neuropsycholoog, psychotherapeut, specialist ouderengeneeskunde, verslavingsarts, klinisch geriater, verpleegkundig specialist GGZ, GZ-psycholoog, orthopedagoog- generalist en de kinderen jeugdpsycholoog.

Figuur 1.

HANNEKE NIJKAMP … en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) De NZa is onderdeel van de overheid en maakt beleid en weten regelgeving op het gebied van zorg in de breedste zin van het woord. De NZa heeft onderzoeksbureau HHM gevraagd om te onderzoeken op welke wijze de GGZ vernieuwd en verbeterd kan worden in samenwerking met veldpartijen. Vanuit dit onderzoek is het rapport de Basis GGZ ontwikkeld. Er worden op dit moment veel mensen in de duurdere tweedelijns GGZ behandeld die ook zouden kunnen volstaan met een behandeling in de nieuwe Basis GGZ. Het is de bedoeling dat een deel van de huidige tweedelijn naar de Basis GGZ gaat en het huidige deel van de eerstelijn komt grotendeels straks ook in de Basis GGZ. De ‘markt’ voor de Basis GGZ en de daarin werkende therapeuten wordt dus groter en verruimd. Het onderzoeksbureau HHM heeft op de volgende wijze de nieuwe Basis GGZ ingedeeld. In plaats van gesprekken gaat er gewerkt worden met minuten (vergelijkbaar met DBC’s in de tweedelijn). Daarbij worden het werkveld en de mogelijkheden voor de therapeut veel breder, aangezien er ook mogelijkheden zijn voor diagnostiek, consultatie en gebruik van e-health. Er wordt gewerkt vanuit verschillende zorgvraagzwaarteproducten. In figuur 1 zie je de schijf op basis van de vijf componenten waarop dit bepaald moet worden. • Vermoeden stoornis: is er sprake van (een vermoeden van) een DSM-stoornis • Ernst van de problematiek: subklinisch, licht, matig of ernstig • Risico: laag, matig of hoog • Complexiteit: afwezig, laag of hoog (sprake van as II problematiek) • Beloop klachten: aanhoudend, voldoet aan criteria DSM-diagnose

verplichte eigen risico. De tarieven zijn de maximumtarieven; de verwachting is dat zorgverzekeraars een percentage daarvan betalen bij therapeuten met een contract en een lager percentage bij ongecontracteerde therapeuten. Onder het aantal minuten valt zowel directe (face-to-face-contact, consultatie van andere therapeut bv. psychiater) als indirecte tijd, zoals ROM, verslaglegging, diagnostiek, e-health. Mocht je therapie aanbieden die niet onder verzekerde zorg valt, bijvoorbeeld Mindfulness, dan gaat daarvoor de rekening naar de cliënt, onder de noemer van Overige Zorgproducten (OVP). Hiervoor heeft de NZa het maximum tarief vastgesteld op € 94,44 per consult van 60 minuten. Indien er sprake is van consultatie van bv. een GZ-psycholoog naar een psychiater, gelden hiervoor vrije tarieven. Bij meerdere diagnoses kunnen er meerdere producten tegelijkertijd openstaan. Wel dient voor elke diagnose een verwijsbrief van de huisarts aanwezig te zijn. Na afsluiting van een traject kan er verder behandeld worden als er sprake zou zijn van een andere diagnose, maar ook hiervoor is de route eerst langs de huisarts.

DOOR DE BOMEN HET BOS NIET ZIEN.

Naar aanleiding van deze vijf productgroepen had de NZa de taak om zich bezig te houden met bekostiging van de productgroepen en heeft wettelijke maximumtarieven vastgelegd. In tabel 1 is per productgroep het maximale tarief dat een therapeut in rekening mag brengen, vermeld en het aantal minuten dat gebruikt kan worden in de behandeling.

… en de zorgverzekeraar De rol van zorgverzekeraar in de Basis GGZ wordt groot, mogelijk nog wel groter dan voorheen. Met de regels van de NZa en de minister op zak is het de bedoeling dat de zorgverzekeraars zorg voor hun klanten gaan inkopen. Hierbij gelden de polisvoorwaarden van de zorgverzekeraar bovendien boven de regelgeving van de overheid. Dit betekent dat de zorgverzekeraar, als bijvoorbeeld een zorgverzekeraar de klinisch neuropsycholoog niet in de polisvoorwaarden opneemt als hoofdbehandelaar, een ingediende factuur van deze klinisch neuropsycholoog niet hoeft te betalen. De zorgverzekeraar gaat aan de hand van de contracten die er eerder lagen met therapeuten, een nieuw contract maken waarbij er een voorstel gedaan wordt voor een budget. Dit budget is dan opgedeeld in de verschillende producten, dus bijvoorbeeld 40% kort, 30% middel, 20% intensief en 10% chronisch. Daarnaast blijkt nu dat de systemen van de zorgverzekeraars en andere instanties die nodig zijn voor de verwerking van declaraties in 2014, er nog helemaal niet klaar voor zijn. Dit betekent voor veel therapeuten dat ze pas vanaf juni 2014 op zijn vroegst declaraties van afgesloten trajecten kunnen indienen. Gelukkig hebben diverse zorgverzekeraars aangegeven met een voorschot te willen gaan werken. Het mag duidelijk zijn dat de zorgverzekeraar bepaalt, want hij betaalt. Wat tot zover duidelijk is van zorgverzekeraars is, dat er geen mogelijkheden zijn voor onderhandelingen, maar dat er gewerkt wordt met een invulschema. Daarin kun je aangeven wat je wel en niet doet (bv. GZ-opleidingsplaats, ROM, samenwerking met huisartsen wat schriftelijk is vastgelegd) en op basis daarvan krijg je een aanbod van de zorgverzekeraar. Sluit je als BIG-geregistreerde geen contract met de zorgverzekeraar, dan ben je nog wel verplicht om alle regels van declaratietijdsregistratie te doen zoals dit wettelijk is bepaald.

Enkele kanttekeningen bij de tabel: Je werkt als therapeut vanuit de zorgvraagzwaarte, dus niet hoeveel minuten je uiteindelijk gebruikt hebt. Na de intake bepaal je welk product geopend wordt voor iemand. Indien later blijkt dat je dit niet goed ingeschat hebt, is verzwaring mogelijk, maar dan moet dit onderbouwd worden en aan de cliënt kenbaar gemaakt worden dat er een ander product wordt afgerekend. Als iemand toch nog een afspraak zou willen of nog niet klaar is met de behandeling en je komt daarmee over je minuten, mag je de cliënt geen rekening sturen, omdat het onder verzekerde zorg valt. Wel een rekening hiervoor sturen kan zelfs als een economisch delict beschouwd worden. De behandeling van de Basis GGZ komt geheel ten laste van het

… en de vakverenigingen Er zijn diverse vakverenigingen betrokken geweest bij het tot stand komen van het bestuurlijk akkoord en het rapport van HHM is in overleg met o.a. het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) en de Landelijke Vereniging voor Eerstelijnspsychologen (LVE) opgesteld. Verbazingwekkend is daarbij wat er allemaal gebeurd is en dat de vakverenigingen hierin mee zijn gegaan. Zoals enkele vakverenigingen hierop samenvattend hebben geantwoord: als we niet meegingen, konden we niet meer meepraten en hadden we geen invloed meer. Ik denk dat alle vakverenigingen in het gebied van de GGZ beschaamd zullen moeten zijn over hoe zij de angst voor het

Op basis van combinaties van deze vijf componenten zijn er vijf zorgvraagzwaarteproducten ontwikkeld, namelijk kort, middel, intensief, chronisch en transitie. Het voert voor nu te ver om dit tot in detail uit te werken in dit artikel. Daarvoor verwijs ik je naar het rapport van HHM, waarin de bovenstaande componenten volledig zijn uitgewerkt. Je kunt dit rapport vinden op de website van HHM (www.hhm.nl/publicaties) Zorgvraagzwaarteproduct Kort Middel Intensief Chronisch Transitie

Maximaal aantal minuten 294 495 750 753 120/294 deel van Kort (120)

Maximumtarief € 453,79 € 773,19 € 1212,41 € 1118,96 € 4185,22

Tabel 1. per product het maximaal aantal minuten te besteden en het tarief

PSC 23

HELP!! DE NIEUWE BASIS GGZ, WAT NU?

niet meetellen hebben laten regeren boven normen, waarden en ethiek van het beroepshandelen van hulpverleners in de GGZ. De roep om de handen ineen te slaan om het tij te keren, lijkt te laat. De GGZ met alle diverse disciplines is zo enorm versplinterd, waarbij elke discipline hard vecht voor vergoeding en geld voor de eigen therapeuten, dat er nauwelijks gekeken wordt naar gezamenlijk belang en bovenal de cliënt. … en de huisarts De rol van de huisarts wordt nog veel groter. Een verwijsbrief van de huisarts is straks verplicht voor de Basis GGZ. Hierop moet duidelijk de problematiek en de (vermoedelijke) DSM-diagnose vermeld staan. De vraag is hoe de huisarts hier zicht op moet hebben en daarvoor is de POH-GGZ in het leven geroepen. Er is heel veel geld vrijgemaakt om de huisartsen te voorzien van een (gratis) hulpverlener. De bedoeling is dat deze POH goed gaat kijken welke zorg nodig is voor een cliënt, deze dan doorverwijst of zelf gaat behandelen, als het slechts klachten zijn en geen stoornis. Ik vrees dat de huisarts overspoeld raakt door mensen met psychische klachten, waarbij de vraag is of de POH-GGZ dit allemaal kan begeleiden en behandelen.

ER WORDT STEEDS MEER VAN DE THERAPEUT GEËIST. … en de therapeuten Daar zijn wij dan, therapeuten die graag werken met hun cliënten en zich helemaal niet druk willen maken over nieuwe regels, vergoedingen en zorgverzekeraars. Helaas wordt hierin steeds meer van de therapeut geëist. Er gaan geluiden op dat mogelijk over enkele jaren, de zorgverzekeraars niet meer met vrijgevestigde éénpitters willen werken, maar alleen met grote partijen. Ook zijn er veel tweedelijnsinstellingen die vanaf volgend jaar ook Basis 24 PSC

GGZ gaan aanbieden voor cliënten. De angst is er, de vraag is of het onwaar is, dat zij het grootste deel aan budget naar zich toe zullen trekken. Mogelijk heb je er ook al van gehoord, zorggroepen en coöperaties groeien als paddenstoelen uit de grond. De boodschap daarbij is dat het (bittere) noodzaak is om te verenigen met elkaar. Als je nog mee wil tellen, moet je je aansluiten. Dan worden we gezien door de zorgverzekeraar en kun je je inkomen een beetje veilig stellen. Als angst bij therapeuten een grote rol gaat spelen, waar moeten de cliënten dan naartoe? Waar zijn wij als therapeuten toch zo bang voor? Waarom passen velen zich zo aan aan alle regels, waardoor je eigen ik als therapeut helemaal ondersneeuwt. Wie kijken en bepalen er mee wat er in jouw spreekkamer gebeurt? Zijn jouw gesprekken in alle vertrouwen, zoals je dat tegen je cliënt zegt? Heeft de cliënt nog echte privacy bij jou? Of gaat uiteindelijk de privacy van de cliënt geruild worden voor vergoeding van de therapie? … en de cliënt Uiteindelijk (en als belangrijkste!) hebben we ook nog de cliënt. Volgens de minister is de Basis GGZ juist bedoeld om zorg dichter bij huis en om de cliënt heen te centreren. Oordeel zelf of dit haar gelukt is als jij het bovenstaande stuk gelezen hebt. De cliënt zal straks door de bomen het bos niet meer zien en met veel vragen rondlopen. Krijg ik mijn gesprekken nog wel vergoed, en als het niet klikt met een therapeut, ben ik dan mijn hele eigen risico kwijt? Wat nu als ik meer zorg nodig heb, kan ik die nog wel krijgen of moet ik daar zelf voor betalen? Kan de zorgverzekeraar mij uitleg hierover geven? Hoe zit het met mijn privacy, wat weet de zorgverzekeraar straks van mij? En wat nou als ik mijn huisarts niet wil inlichten en dus geen verwijsbrief heb, waar moet ik dan heen? Cliënten zijn op zoek naar een therapeut die hen kan helpen en begrijpen in de situatie waar zij in zitten. Door het nieuwe systeem is het nog onduidelijker dan voorheen wat er vergoed wordt

HANNEKE NIJKAMP

en wat de kosten zijn. Van tevoren weet een cliënt in de Basis GGZ niet waar hij/zij aan toe is, daarvoor moet er eerst door de therapeut een inschatting gemaakt worden van de ernst. Des te ernstiger je eraan toe bent, des te meer vergoeding je ontvangt. De diverse zorgvraagzwaarteproducten bepalen straks het behandeltraject, niet de hulpvraag van de cliënt. Diverse zorgvraagzwaarteproducten bepalen straks het behandeltraject, niet de hulpvraag van de cliënt.

BRENG JOUW EXPERTISE ALS THERAPEUT NAAR BUITEN. Wat nu? Als je BIG-geregistreerd bent en mag werken in de Basis GGZ, is het volgende van toepassing. Je kunt een contract met een zorgverzekeraar afsluiten of niet. Je mag niet meer via de aanvullende verzekering alternatieve geneeswijzen werken, aangezien je BIG-registratie aangeeft dat jouw handelen onder de noemer verzekerde zorg valt. Of je nu wel of niet een contract afsluit: je moet je aan alle gestelde regels houden. Geen contract, betekent geen budget, maar ook minder vergoeding. Wel een contract betekent zekerheid van stukje inkomen, maar mogelijk ook ‘nee’ verkopen als je budget op is, aangezien je dan niet zelf facturen naar cliënten mag gaan sturen. Ook moeten er verplicht diagnoses gesteld worden, anders is er geen recht op verzekerde zorg. Maar dit is niet zonder gevolgen voor een cliënt op de lange termijn. Denk bijvoorbeeld aan een arbeidsongeschiktheidsverzekering, een Arboarts en een levensverzekering waarbij mensen allerlei informatie omtrent ook de psychische gezondheid moeten doorgeven. Het voert voor nu te ver om hier uitgebreid op in te gaan. Wat nu, als je niet BIG-geregistreerd bent en niet mag werken in de Basis GGZ? Dit zal voor velen van jullie die dit blad lezen, gelden. De mogelijkheden voor de complementaire zorg zijn juist door de Basis GGZ enorm vergroot. Denk nu eens aan de cliënten die je in je praktijk ziet. Hoeveel voldoen echt aan de precieze criteria voor een diagnose. Welk gedeelte van je cliënten zou mogelijk straks vallen onder de Basis GGZ. Het deel dat overblijft, zijn de mensen met klachten of problematiek die niet meer onder verzekerde zorg valt (bv. werkproblemen, rouw, relatieproblemen). Deze cliënten zullen nog steeds op zoek zijn naar hulp en zorg. Een deel kan mogelijk door de POH-GGZ behandeld worden, maar een groot deel van de cliënten wil ook zelf regie over het proces houden en een eigen therapeut kiezen. Ga staan voor je eigen professie, maak je specialisme duidelijk en ga samenwerken met andere collega’s. Breng jouw expertise als therapeut naar buiten, zodat cliënten weten waarom ze voor jou kiezen. Niet uit bittere noodzaak, maar omdat het het beste is voor cliënten dat zij snel op de juiste plek terechtkomen en de begeleiding en behandeling ontvangen die passend is bij hun hulpvraag. Maak bekend dat er nog steeds vergoeding mogelijk is bij jou via de aanvullende verzekering en dat cliënten zo kort of zo lang kunnen komen als zij zelf wensen. Maak duidelijk dat jij er bent voor de cliënt en de beste zorg wil leveren. Zorg is niet gratis en ook nooit gratis geweest. Zorg is nooit gratis. Dit gevoel hebben wij (zowel therapeuten als cliënten) lange tijd gehad. Goede zorg kost geld, maar dat ben jij ook waard als therapeut, omdat je meewerkt aan een verbeterde psychische gezondheid van je cliënt.

leggen: kun je ’s nachts nog goed slapen of lig je wakker van de keuzes die je hebt gemaakt. Kun je nog jezelf als therapeut zijn en daarin groeien en ontwikkelen of word je beperkt door regels van buitenaf, waardoor je beknot wordt in je handelen richting je cliënt. Hoe vrij voel jij je als therapeut, om datgene te doen waar je cliënt baat bij heeft? Het beste zou zijn om dit artikel helemaal in de andere volgorde te lezen, beginnend bij de cliënt. Helaas is dat niet de wijze waarop er nu over deze hele situatie gesproken wordt en dat gegeven baart mij veel zorgen. Allereerst voor de cliënt en daarnaast voor ons als therapeut. N.B. In dit artikel is gesproken over de volwassenzorg. De kinderen jeugdzorg lijken door alle partijen ‘vergeten’ te zijn, aangezien ook kinderen jeugdpsychologen nog 1 jaar moeten werken binnen de Basis GGZ, waarna de aanbesteding door de gemeente zal gaan plaatsvinden. De informatie in dit artikel is met de informatie die op dit moment voor handen is, geschreven. Het kan zijn dat hier wijzigingen in plaatsvinden. Houd hiervoor de websites van o.a. de NZa en de overheid goed in de gaten. Ik wissel graag met jou van gedachten over de nieuwe Basis GGZ. Voor vragen en opmerkingen over dit artikel mag je contact met mij opnemen via info@caritasgroep.nl. • Bronnen: Generalistische Basis GGZ (2013), bureau HHM, te lezen via www.hhm.nl/publicaties Nederlandse Zorg autoriteit, via www.nza.nl en informatie bijeenkomsten Over de auteur: Hanneke Nijkamp is werkzaam als psycholoog, relatiecounselor, coach en supervisor binnen haar eigen praktijk de Caritasgroep in Veenendaal. Zij is daarin praktijkhouder en stuurt een multidisciplinair team van in totaal 13 hulpverleners aan met diverse disciplines en diverse behandelmethoden. Zij werkt graag cliëntgericht en vindt de vertrouwensrelatie met de cliënt van enorm groot belang en hecht daar grote waarde aan. Je cliënt accepteren zoals deze is en naast de cliënt gaan staan is daarbij onmisbaar. Het grootste middel in de therapie ben je zelf als therapeut. Zij werkt zowel met individuen als met bestaande relaties vanuit een christelijke mensvisie. Dit artikel verscheen eerder in Keerpunt nr. 12

ZORG IS NOOIT GRATIS. Het allerbelangrijkste voor jou als therapeut is om je handelen, denken en wijze van werken langs de volgende meetlat te

PSC 25

Innovatieve nutricijnen met de hoogst mogelijk kwaliteit, zuiverheid en opneembaarheid!

Als u kiest voor Nutrisan, kiest u voor —

natuurlijke en veilige nutricijnen de hoogst mogelijke kwaliteit en zuiverheid de best opneembare vorm strenge kwaliteitscontrole innovatieve productontwikkeling wetenschappelijk onderbouwde kwaliteit ingenieuze en gepatenteerde productieprocessen perfecte prijs/kwaliteit verhouding nutricijnen conform de Europese wetgeving

Nutrisan bvba | Egide Walschaertsstraat 22 bus i | 2800 Mechelen T. +32 (0)15 21 51 00 | info@nutrisan.com | www.nutrisan.com Focused on Science, Driven by Nature

Psychodidact Communicatie & Psychologie

NHA en Psychodidact verzorgen in samenwerking de Opleiding Psychosociaal Counselor (OPC). Studenten worden na het behalen van het diploma van deze geaccrediteerde SNRO HBO registeropleiding toegelaten tot het register van de NFG. Meer info over deze unieke opleiding vindt u op www.nha.nl. De onderstaande modules uit deze registeropleiding kunt u ook los volgen. De te behalen certificaten voor deze modules zijn officieel erkend als na- of bijscholing door de NFG: PSCM0312 Sociale Psychologie

Klinische Psychologie 1 en 2

- Uniek lesmateriaal (gratis 14 dagen op proef) - Studiebegeleiding door vakdocenten via onze digitale leeromgeving. - Contact met medestudenten via onze leeromgeving. - Praktijkdag verzorgd door Hein Heijen. Lesgeld: € 499 of 9x € 60,00

- Uniek lesmateriaal (gratis 14 dagen op proef) - Studiebegeleiding door vakdocenten via onze digitale leeromgeving. - Contact met medestudenten via onze leeromgeving. - 3 Praktijkdagen verzorgd door Hein Heijen. Lesgeld: € 699 of 12x € 66,00

Medische kennis Anatomie, Fysiologie en Pathologie

- Uniek lesmateriaal (gratis 14 dagen op proef) - Studiebegeleiding door vakdocenten via onze digitale leeromgeving. - Contact met medestudenten via onze leeromgeving. Lesgeld: € 279 of 9x € 34,00

Bel voor GRATIS studiegids 077-3067000 of www.nha.nl

SAMEN ONDERNEMEN - ERIC VAN LIEROP

Door: Eric van Lierop, Nannette Mees en Miriam ten Broeke PSC ‘t KAN is een maatschap met 3 coaches/trainers en bestaat nu 3 jaar. PSC ‘t KAN staat oorspronkelijk voor Psycho Sociale Coaching in het Knooppunt Arnhem Nijmegen. We delen de omzet en de kosten. Een echt bedrijf met echte collega’s. Voor ons betekent ondernemen een visie ontwikkelen, een missie en een identiteit. Welke 'producten' willen we in de etalage zetten, hoe onderscheiden we ons en hoe komen we van A naar B(eter)? De ontmoeting We hebben elkaar leren kennen op de psychosociale opleiding van Gradatim. De samenwerking begon met opdrachten voor school en met praten over het vak van coachen en trainen. We waren startende coaches die het vooral leuk vonden om als coach/trainer aan de slag te gaan. We wisten en voelden dat we dit heel graag samen wilden doen. Naast de persoonlijke klik vonden we elkaar in onze visie en in ‘hoe wij willen coachen en trainen’. Wat is de kracht van samenwerken als het gaat om ondernemen? Het samen ondernemen is een echt leerproces waarin de accenten in de loop van de tijd zijn gaan verschuiven: •

•

Het eerste jaar lag het accent op ons product: wie willen we zijn, wat willen we uitstralen en hoe succesvol zijn we daarin? Onze blik was naar binnen gericht: veel op papier zetten en achter de computer zitten, samen rond de tafel zitten en de eerste folders ontwerpen. In deze fase wisten, bedachten, durfden en deden we met zijn drieën veel meer dan alleen. Het tweede jaar hebben we mogen vertrouwen dat het coachen ons goed af ging. We konden hierover sparren en het geloof in onszelf en onze aanpak groeide. We begonnen te praten over naamsbekendheid en doelgroepen. Onze blik maakt zijn eerste draai van binnen naar buiten (de markt, de klanten). We hebben ons in deze periode laten bijstaan door een communicatiedeskundige. Deze investering konden we met zijn drieën goed doen. Het derde jaar zijn we gaan werken vanuit de dingen die we graag willen doen. De voelsprieten zijn naar buiten gericht, zodat we in de markt de kansen en mogelijkheden gaan zien om deze terug te vertalen naar onze kwaliteiten, verlangens en aanpak en zo met een passend productaanbod te komen.

De blik draait van buiten naar binnen en weer naar buiten, een continue lopende draaideur. De uitdaging bij het samenwerken in deze fase is om elkaar te blijven zoeken en te willen vinden. Hier geldt juist dat het niet-weten en niet-doen van drie mensen veel meer is dan het niet-weten en niet-doen van 1 persoon. Wat is de valkuil van samenwerken als het gaat om ondernemen? Ondernemen kun je leren. Je moet van veel markten thuis zijn; je moet een "een schaap met 5 poten" zijn. Wie pakt welke klus op? Waar ben ik goed in (naast het coachen en trainen) en vooral ook: waar ga ik mij in ontwikkelen als ondernemer? 'Netwerken vind ik lastig' of 'de boekhouding, daar ben ik niet zo goed in', 'social media, hoe dan?’ Daar mag je je even achter verschuilen en dan moet je toch echt aan de bak. In die zin valt er met 3 man/vrouw nog heerlijk wat te schuiven. Je groeit, als mens, als coach, als ondernemer. Visies en missies verscherpen, doelgroepen verschuiven, wensen en verwachtingen kunnen elkaar versterken en ook botsen. We zijn het lang niet altijd met elkaar eens en gaan regelmatig om de tafel om besluiten te nemen. En waar ligt dan ook hier weer onze winst? Met deze actuele eigen teamervaringen kunnen we weer beter anderen, medewerkers en teams coachen en trainen. De kracht van samen ondernemen. De kracht van samen ondernemen is vanuit je eigen autonomie als mens en coach, met elkaar als collega’s, steeds weer de verbinding weten te zoeken. De samen verkregen energie en de levenslust gebruiken om je als onderneming op de kaart te zetten in het drukke land van coachen en trainen. De kracht van samen ondernemen is samen lol hebben, het kunnen klankborden, collega kunnen zijn, het elkaar aanvullen en gunnen, lerend en investerend voor nu en later. Tijdens ons Coachcafé voor Coaches delen we deze kracht ook met andere coaches. Ondernemen ervaren wij als een waar avontuur. Wij kijken daar graag op terug, ervaren nu en leren voor de toekomst. Hard werken, onze successen vieren, verwerken van ons verlies, lef tonen en vertrouwen hebben. • www.psc-tkan.nl PSC 27

COLUMN HANNEKE NIJKAMP

ls ik dit schrijf is het nieuwe jaar net begonnen. We hebben elkaar het beste toegewenst en zijn aan de slag in onze praktijk. Dit jaar verandert er veel op het gebied van de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). (Zie hiervoor mijn andere artikel over de nieuwe Basis GGZ elders in dit magazine). Ik merk dat veel therapeuten onzeker naar de toekomst kijken en afwachten wat er allemaal gebeurt. Het heft in eigen hand nemen geeft vaak meer het gevoel van zekerheid en vergroot je zelfvertrouwen als therapeut. Ooit heb je de keus gemaakt om voor jezelf als therapeut te beginnen, misschien naast een vaste baan die je hebt. Mogelijk heb je er zelfs een vaste baan voor opgegeven om je droom waarheid te zien worden door vrijheid te ervaren en zelf keuzes te maken. Ik vind ondernemen een leuke en afwisselende bezigheid, maar voor veel therapeuten is het iets waar ze liever niet teveel tijd in stoppen. Met name het houden van overzicht over alles wat er bij het ondernemen komt kijken vinden vele therapeuten lastig. Dit jaar wil ik je helpen met behulp van columns over diverse aspecten van ondernemen. Het eerste aspect dat ik wil bespreken is visie op je eigen praktijk: Een inspirerend toekomstbeeld waarvoor jij warm loopt en waarin je passie merkbaar is.

TOEKOMSTGERICHT ONDERNEMEN MET JE VISIE ONDER DE ARM. Wat zijn jouw dromen voor 2014, wat wil je bereiken? Of ben je op dit moment alleen maar bezig met overleven? Ben je bang dat je zult moeten stoppen met je eigen praktijk of maak je je druk over de vraag of je nog wel genoeg nieuwe aanmeldingen krijgt dit jaar? Ondernemen en therapeut zijn is voor velen van ons een lastige combinatie merk ik om mij heen. Je wilt graag werken met cliënten, daarin ‘je ding’ doen en je eigenlijk niet zo druk maken over het stuk ondernemen. Maar of je wilt of niet, je zult wel moeten als je je werk wilt blijven doen en er ook voldoende inkomsten uit wilt halen.

eens na: mensen die op jouw website komen, ervaren die daar jouw visie? Mensen die een folder of flyer van jou zien, zien zij jouw visie? Weten verwijzers in jouw omgeving wat jouw visie is en waarom zij mensen naar jou door moeten sturen? Juist door de nieuwe veranderingen in de GGZ zijn alle zelfstandige therapeuten genoodzaakt om opnieuw na te denken over hoe zij hun praktijk willen vormgeven. De marktwerking wordt steeds meer zichtbaar in de zorg en daarbij wordt ondernemen een heel belangrijk onderdeel. Waar sta jij eigenlijk voor en wat wil je uitstralen als therapeut? Daar draait het is volgens mij allemaal om. Als je het moeilijk vindt om visie te ontwikkelen, ga dan praten met mensen om je heen. Bv. met je partner, je familie of ga aan de slag met je supervisor om je steeds meer te ontwikkelen om datgene uit te stralen wat jij te bieden hebt, zodat mensen jou gaan herkennen en onthouden. Enkele tips bij het nadenken: • Waar ligt je passie in je werk? • Heb je een bepaalde slogan? • Wat wil je uitstralen als praktijk of therapeut? • Wat wil jij betekenen voor je cliënten? Ik geloof dat visie onmisbaar is en mogelijk heb je hier nog niet eerder concreet over nagedacht, maar het kan wel helpen om weer stappen te zetten richting de toekomst, met daarbij je visie onder je arm. Die geeft je weer richting en houvast om actief aan de slag te gaan en te gaan ondernemen! Mocht je vragen hebben naar aanleiding van mijn column of over ondernemen, dan mag je altijd contact met mij opnemen. Mogelijk kan ik je in een persoonlijk gesprek begeleiden of het onderwerp uitwerken in een volgende column. •

Ondernemen begint met visie. Of je nou al lang je eigen praktijk hebt of net bent begonnen, een visie is onmisbaar. Wat is jouw visie op je werkzaamheden, wat wil je bereiken en nog belangrijker, wat heb je te bieden! Denk even na of je de visie voor je eigen praktijk in een korte zin kunt samenvatten. En ga dan het volgende HANNEKE NIJKAMP IS PRAKTIJKHOUDER BIJ DE CARITASGROEP. ZE IS PSYCHOLOOG, RELATIECOUNSELOR, COACH EN SUPERVISOR. INFO@CARITASGROEP.NL

28 PSC

GRADATIM

De professional van morgen in het psychosociale domein is toegerust met nieuwe kennis en competenties die nodig zijn om bruggen te kunnen slaan, kennis te integreren en creatieve oplossingen te bedenken en te ontwikkelen. Men noemt dit wel de T-shaped professional; een professional die is gericht op het creëren van meerwaarde in het psychosociale veld waar de focus ligt op participatie en samenwerken. T-shaped professional De horizontale streep van de T staat voor wat deze professional gemeen heeft met anderen in de keten: de algemene competenties en vaardigheden (zoals samenwerken en kunnen verbinden). De verticale streep, de stam van de T, staat voor de specifieke kennis, vaardigheden, ervaring en competenties van de individuele professional. De T-shaped professional is dus enerzijds generalist en anderzijds specifiek deskundig op zijn eigen terrein. Bron: Gradatim Academie, opleiden met ervaring, december 2013

en doelgericht willen leren van onze ervaringen en deze inzetten om tot verbinding te komen. Om die verbinding te borgen is een omgeving nodig die wil investeren in ontwikkeling en groei. In de keten, zowel binnen als buiten het domein van de hulpverlener, zal hier aandacht voor moeten zijn, naast elkaar of met elkaar. Het koesteren van de eigen autonomie, met de focus op verbinding en erkenning van de behoefte om van betekenis te zijn, is een duurzame basis voor sociaal ondernemerschap. Voor diegenen die van hun missie hun beroep maken, voor hen voor wie sociaal kapitaal van minstens evenveel waarde is als financieel gewin, liggen er nu kansen in een maatschappij van transities op de belangrijkste psychosociale domeinen (WMO, AWBZ, Jeugdzorg, OGGZ, Passend onderwijs). Sociaal ondernemers ondernemen om de wereld te verbeteren. Zij bezitten de eigenschappen van een ondernemer maar worden gedreven door de wil om een bijdrage te leveren aan een sociaal of ecologisch vraagstuk. Sociaal ondernemers ontwikkelen duurzame, zelfvoorzienende businessmodellen en creëren zo niet alleen economische, maar ook sociale welvaart. Bron: Social Enterprises, Monitor 2013

Een professional die de eigen ervaring kan delen en verbreden. Een professional die werkt vanuit zijn kracht en verbinding kan maken vanuit zijn missie en visie met die van anderen. Een professional die veranderingsprocessen ingaat vanuit openheid en gezonde nieuwsgierigheid. Bij het ervaringsgerichte werken gaat het vooral om de interactie. Om het methodisch hanteren van zichzelf als persoon in verbinding met zijn omgeving. Zichzelf zijn en blijven in een optimale samenhang met de omgeving. Dat is de kern van waaruit de T-shaped professional werkt.

Het wordt tijd om hier daadwerkelijk werk van te maken. Laten we ondernemend zijn en de handen ineen slaan om de kansen te pakken die er liggen in het nieuwe psychosociale veld vanuit de T-shaped gedachte. Sociaal ondernemen en de T-shaped professional: twee handen op één buik; een blijvende betekenisgevende samenwerking. •

Ervaringen vormen ons als persoon, als organisatie en als systeem. Ervaringen die we door interactie met elkaar opdoen, vormen ons tot wat we zijn en door ervaringen zouden we ons moeten kunnen ‘omvormen’ tot wie we willen zijn. Voorwaarde is dat we bewust

Samenwerken... hoe doe je dat? w w w . g r a d a t i m . n l

Om goed samen te kunnen werken is het van groot belang dat de verschillende partijen elkaar op een verantwoorde manier begrijpen. Gradatim Academie verzorgt regelmatig lezingen, workshops, seminars, (hbo-)opleidingen en cursussen over diverse thema’s, zoals: participatie; ondernemen; interdisciplinair werken; methodisch handelen, etc.

OPLEIDEN MET ERVARING Kijk op onze website en ontdek de vele mogelijkheden. PSC 29

LEO CASTELEIN, MYSTAGOOG DIE WERKT MET HET ENNEAGRAM

LEO CASTELEIN, MYSTAGOOG DIE WERKT MET HET ENNEAGRAM Interview door Hiltje van Gijssel

EEN AVONTUUR OM JEZELF BETER TE LEREN KENNEN Leo Castelein noemt zichzelf mystagoog en werkt graag met het enneagram. Mystagoog is een term uit de Griekse mysteriën, waarbij het gaat om de begrippen mystès en mysterie. De mystès is het geheim van jezelf. De mystagoog is de gids die je naar je innerlijke zelf leidt. Hij gaat met je op pad en beleeft samen met jou een avontuur, een reis naar binnen. Hij is een spiritueel begeleider.

30 PSC

En het enneagram? Dat is een praktisch hulpmiddel om jezelf beter te leren kennen. Door stappen te zetten op een van de 9 punten van het enneagram, ga je een reis naar binnen maken en ervaar je wie je werkelijk bent. Een interview met een enthousiast onderzoeker en begeleider die graag een reis met je wil ondernemen naar jouw mysterie. Dat levert veel innerlijke rijkdom op. Wat is je achtergrond? ‘Ik ben afkomstig uit Leiden en ben hier gestart als mechanisch instrumentmaker op de ambachtsschool. Daarna heb ik de overstap gemaakt naar de technische school en de hts doorlopen. Ik kreeg een ‘esoterisch’ - ‘dat wat verborgen is’ - beroep bij de PTT, en deed onderzoek naar elektromagnetische stoorvelden.’ Leo legt uit: ‘Als je vroeger een scheerapparaat aanzette, hoorde je op de radio en de tv geknetter. Ik onderzocht dit en hield me bezig met de vraag hoe je deze storingen kon meten. Dat deed ik met antennes, energiestromen en wiskundige formules. Niemand begreep precies wat ik deed. Vandaar de term ‘esoterisch’. Het onderzoeken naar ‘dat wat verborgen is’ doet Leo 40 jaar later nog steeds; nu als mystagoog en begeleider op het enneagram. Als een boterbloem in de zon ‘Nadat ik de hts had afgerond, kwam ik bij de PTT terecht bij het hoger personeel. Hiervoor moest ik een sensitivity training volgen; dat was in die tijd (de 70’er jaren) erg populair. Ik werd een week lang met dezelfde mensen opgesloten, met als doel om sensitief te worden. Die training kwam stevig aan bij mij als techneut. Het was een bijzondere ervaring. Halverwege die week werd ik opnieuw geboren en was het leven goed. Ik voelde me als een boterbloem bij wie het knopje openging en die buiten stond te wiebelen in de zon.

HILTJE VAN GIJSSEL Het voelde als thuiskomen, het ervaren van het zuivere en heilige in mijzelf en in de wereld. Deze ervaring gun ik anderen ook! Later ben ik psychologie gaan studeren en heb me bij verschillende leraren verdiept in westerse en oosterse benaderingen van zelfrealisatie. Nog weer later heb ik me verdiept in het enneagram.’ Wat is het enneagram? ‘Het enneagram kent 9 punten en een midden. In het midden bevindt zich de zuiverheid. Daar werk je tijdens de sessie naar toe. Tijdens de sessie ga je door je boosheid en pijn heen en ga je tot op de bodem van wie jezelf bent. Je leert hoe je naar die zuiverheid toe gaat. Je ervaart wie je bent en dat het goed is om te zijn wie je bent. Het enneagram werkt in je gewone leven door, het gaat over jou. Het is dus een praktisch hulpmiddel.’ Leo legt een aantal punten uit. Enneagrampunt 1 ‘Sta je op dit punt, dan gaat het erover hoe jij je in de wereld voelt staan. Bijvoorbeeld: Zie je de wereld als vijandig? Of sta je open voor de wereld en speel je in de wei van het leven? Het gaat bij punt 1 om de beelden die je hebt en de gevoelens die je beleeft. Soms bevind je je in een burcht of in een grot. Punt 1 van het enneagram zorgt ervoor dat jij het landschap in gaat, de wei in loopt en vredig in de wereld gaat staan.’ Enneagrampunt 2 ‘Dit punt gaat over individuele relaties. Hoe zit je relatie in elkaar? Als je je alleen maar aanpast in een relatie, betekent het dat je jezelf steeds op scherp zet. En dat is vermoeiend. Tijdens een enneagramsessie vraag ik dan of je dit gedrag wilt loslaten en op eigen benen wilt gaan staan. En vervolgens komen je verdedigingsstrategieën tevoorschijn. Die strategieën hebben we in onze opvoeding geleerd: je verdedigt jezelf als je wordt aangevallen, maar je kunt ook besluiten om te vluchten of te gaan vechten. Het zijn gezonde en natuurlijke strategieën. Het is belangrijk dat je je vrij voelt om te kiezen voor een strategie.’

TIJDENS DE SESSIE GA JE DOOR JE BOOSHEID EN PIJN HEEN EN GA JE TOT OP DE BODEM VAN WIE JEZELF BENT. Enneagrampunt 4 ‘Dit punt gaat over het individu zijn. De vraag aan jou is: Heb je contact met je oorspronkelijke creativiteit en speelsheid? Het kind in jezelf kan verdrietig, boos of ongeduldig zijn. Mensen reageren vaak verschillend op deze emoties. Als het gaat om verdriet, boosheid of ongeduld, reageert de een met buikpijn en de ander met een gevoel van onrust. Tijdens een sessie ga ik hiermee aan het werk. Boosheid mag! Soms stikt iemand bijna van boosheid en veroordeelt zichzelf vanwege die boosheid. Boosheid zie ik als een vorm van liefde voor jezelf, een element van opkomen voor jezelf. Die boosheid is een kracht die je effectief kunt gebruiken. Tijdens een sessie kun je bijvoorbeeld een zwarte draak tegenkomen. Bij het doorlopen van de sessie transformeert de zwarte draak in een witte draak. Je gaat weer in je kracht staan. Als ik daar bij mag zijn, ontroert me dat.’

gelijkwaardigheid; we gaan als twee vrienden op stap. Tijdens dit avontuur hebben we plezier, plaag ik je en geef ik je een aai over je bol, zodat je jouw weg kunt volgen naar je innerlijke zuiverheid. Dit avontuur levert veel kennis op over jezelf, je leert in je kracht te gaan staan en leert je kracht effectief te gebruiken. En als ik dat meemaak tijdens een sessie, is dat fantastisch.’ Wat betekent transpersoonlijk voor jou? ‘Het gidsen en begeleiden geeft me energie en een intense rust. Dat noem ik transpersoonlijk. Het voelt als heel/holistisch/heilig. Als een verstilling en schoonheid van het leven zelf. Je kunt transpersoonlijk als een levenshouding zien die naar voren komt als je het persoonlijke laat vallen. Dus als je je overlevingsstrategie laat vallen, word je een deel van het geheel of een deel van het goddelijke. Dan is het transpersoonlijke zichtbaar.’ • Meer informatie over Leo Castelein: enneagramstudies.com leo@enneagramstudies.com Platform TP.net Transpersoonlijk.net (TP.net) is een zelfstandig platform voor de therapeut, psycholoog, filosoof, kunstenaar en belangstellende. Centraal staan de inzichten uit de transpersoonlijke psychologie (C.G. Jung, Assagioli, Ken Wilber, ...) en de wereld van transpersoonlijke ervaringen. Dit laatste gaat om ervaringen van schoonheid en eenheid. Voor transpersoonlijke therapie geldt de benadering dat problemen kunnen worden gezien als mogelijkheid tot persoonlijke ontwikkeling en groei. TP.net werkt samen met de Nederlandse Federatie Gezondheidszorg, die als sponsor het belang van de transpersoonlijke benadering voor het therapeutisch veld onderschrijft. Voor TP.net staat het ontmoeten in breder verband centraal. Voor de website van TP.net wordt hiervoor een forum gebouwd. Dat geeft je de mogelijkheid om met je intervisiegroep online te communiceren. En dat forum is - als de groep dat wil - alleen voor de groep toegankelijk! Verder biedt de website actuele informatie over workshops/trainingen/cursussen/evenementen. Alles gericht op het ont-moeten en leren van elkaar. Actueel is nu: “Een weg naar jouw innerlijke zuiverheid” Een training voor therapeuten. Met het enneagram als hulpmiddel leer je anderen te gidsen op hun weg naar binnen. Voor de training wordt accreditatie bij het SKB aangevraagd. De training wordt gegeven door Leo Castelein en Piet van Gijssel. TIP Schrijf je in als professional op TP.net en ontvang 10% korting op een workshop/training/cursus/evenement. Meer informatie: www: transpersoonlijk.net info@transpersoonlijk.net Piet van Gijssel, tel. 050-5423892

Enneagrampunt 3: het punt van de ondernemer ‘Enneagrampunt 3 is bij uitstek het punt van de ondernemer. Bij dit punt ga je van binnenuit sprankelen. Het is de energie waarmee jij in de wereld actief wordt en je het leuk vindt om jouw ding in de wereld te zetten. Het is een vernieuwende energie. Heel veel ondernemers hebben punt 3 in het enneagram geactiveerd. Hoe zie je jezelf als ondernemer? ‘Als ondernemer volg ik m’n passie, ik ben echter niet een ondernemer in de zin van veel geld.’ Wanneer zien mensen je als een succesvol coach? ‘Als je als coach hoog in organisaties werkzaam bent en veel geld verdient. Vanuit mijn werk bij de PTT ken ik die wereld en heb ik hier niet voor gekozen. Ik wil geen compromissen sluiten. Wat ik prachtig vind, is mensen te begeleiden en voor hen een gids te zijn naar zichzelf. Dáár ga ik voor! Daarbij ga ik uit van

PSC 31

STRIP AUKE HERREMA www.aukeherrema.nl

Bloesem-remedies brengen de emoties in evenwicht en bevorderen daardoor indirect de gezondheid. De oorzaak aanpakken op een veilige manier.

De Dr. Schüssler Celzouten van Adler beziien kracht en kwaliteit. Zijn de cellen gezond, dan is ook het lichaam gezond. De mineralen zijn verwreven en niet geschud. Celzouten div. nummers in poedervorm, 10 verschillende mengsels, b.v. combinatie 1 t/m 12, het energie Met de hand verwreven mengsel. Alles in 250 gr. en 1 kg.

Essentïele oliën en producten voor de aromatherapie, biologische cosmetica. Het grootste assortiment biologische oliën, airsprays en massage oliën. Winkel: De 3Vrouwen St.Jansstraat 5 - 5964 AA Meterik Tel: 077-3526885 www.de3Vrouwen.nl

WWW.BLOESEM-REMEDIES.COM Bloesem Remedies Nederland

32 PSC

Tel: 077-3987826 / 077-3989011 E-mail: info@bloesem-remedies.com

COLUMN MARTINE CLAUSEN

ia via ken ik een dame van 54 uit Genève; zij groeide in weelde op als dochter van een diplomaat. Inmiddels 30 jaar getrouwd heeft zij drie kinderen van wie er een in New York studeert en een in Londen. Haar man leidt een goedlopend bedrijf waardoor zij nooit buitenshuis heeft hoeven werken. Het moederschap gaf invulling aan haar leven en haar doel was een goed echtgenote zijn. Zo organiseerde zij de juiste diners, droeg de juiste kleding alsook een welwillende glimlach. Met een echtgenoot die veel weg was, vond zij vervulling in schilderen en tekenen. Zij volgde vele cursussen over de hele wereld om haar kunst te vervolmaken. Haar huwelijk is een farce, haar man heeft een vriendin, zij worstelt met haar identiteit en zou hem willen verlaten maar dit staat haaks op wat een welwillende echtgenote van een gevierd zakenman doet. Dan heb ik een vriendin van 52. Getrouwd, kinderen rond de 19, echtgenoot met pensioen. Zij werkt op een kantoor. Ook zij schildert en tekent. Heeft minder cursussen gevolgd, vindt dat zij aardige tekeningetjes kan maken voor tussen de schuifdeuren, maar voelt wel dat hier haar hart ligt. Beide vrouwen zouden hun werk willen verkopen. De Zwitserse dame voelt zich echter miskend. Zij zegt dat ze erkenning zoekt. Dat men haar werk niet op waarde weet te schatten. De Nederlandse dame vindt haar werk ‘wel leuk, maar het stelt vergeleken bij .. niet veel voor’. U voelt het al: beide dames erkennen hun eigen werk niet. Zij onderschatten zichzelf, zijn bitter over het feit dat anderen hun werk blijkbaar ook niet waarderen en voelen zich ontoereikend. Beiden hebben een gevoel van onvermogen. Ze zeggen wel te willen, maar niet te weten hoe. Alsof ze twee linkerhanden hebben, wat, als je hun werk bekijkt, niet klopt.

wel hun boterham verdienen, of dan toch in elk geval het beleg, met tekenen en schilderen. Sommige tekenstijlen die ik daar zag, vond ik nu niet echt heel bijzonder. In elk geval wist ik zeker dat het werk van mijn twee bovengenoemde dames zeker ook een plaats in een boek of galerie verdient, omdat het niet onderdoet voor menig ander werk, eigenlijk zelfs in mijn ogen mooier is. Wat is dan het verschil tussen de gepubliceerden en de gefrustreerden? Twee dingen: het eerste is het gebrek aan zelfwaardering. Het tweede is het gebrek aan ondernemerschap. En dan niet in de zin van: start je eigen onderneming, maar meer in de zin van het ondernemen van actie. De eerste handeling, de eerste stap, is al een onderneming. Wat maakt nu dat verschil tussen de succesvolle ondernemer en de gefrustreerde thuisblijver? Eén ding: geloof in zichzelf. In feite hoeven de dames om te beginnen maar een proeve van hun werk naar een galerie of uitgever te sturen. Dat is die eerste stap. Maar dat doen zij niet. Waaraan ligt dat? De Zwitserse doet het denkelijk niet omdat ze bang is voor zelfstandigheid. De Nederlandse doet het niet omdat zij bang is om afgewezen te worden. Bevroren door hun angsten voelen zij zich ontevreden. Zonde, nietwaar? Niet alleen weerhouden ze zichzelf, maar onthouden zij anderen het plezier om van hun werk te genieten. Zo zijn er in mensenlevens talloze zaken die men eigenlijk diep van binnen wel zou willen ondernemen, maar die worden weggewoven. Geen tijd, geen geld, te lastig binnen het gezin, mijn man wil het niet, mijn vrouw staat er niet achter, mijn ouders zijn al oud, ik ben te oud. Noem alle smoezen maar op die mensen aanvoeren. Mijn vraag aan u is dan ook: Durft u actie te ondernemen?•

Nu liep ik laatst een ‘Witte Boekenhal’ binnen. Dat is zo’n winkel die uitpuilt van de goedkope boeken, waarvan vele geïllustreerd. Door illustratoren van wie we de namen niet kennen, maar die

MARTINE CLAUSEN, VRAGEND.

PSC 33

ZINTUIGENPRIKKELS

Als een dierbare kampt met psychische problemen of een verslaving; handboek vol tips, informatie en steun De kans dat je via via iemand met zo’n probleem kent, is groot. Maar spreken we over je partner of een dierbare, dan legt dit probleem zonder meer een enorme druk op jou en andere naasten. Er komt veel op je af op het moment dat je ontdekt dat het niet goed gaat met iemand en hij/zij eventueel wordt opgenomen.

In deze rubriek bespreken we elke editie v akge r e l a te e rd e b o e ke n , c d ’s , d vd ’s e n ap p s .

Wat kun je en wat moet je doen? Wat mag je niet vergeten en wat is handig om te regelen? En hoe steun je de ander zonder jezelf tekort te doen? Soms weet je niet meer hoe en dit kan een uiterst machteloos gevoel veroorzaken. In het handboek Hulp in zicht! vind je snel antwoord op deze vragen. De focus ligt in dit boek op de verslaafde of geestelijk zieke dierbare, maar daarnaast is er oog voor de hulpverlenende naaste zelf. Waar vind jij de juiste hulp? Hoe ga je om met schuldgevoelens, angsten, boosheid en verdriet? En heel belangrijk, hoe kun jij je dierbare ooit weer vertrouwen? Daarnaast bevat het boek nuttige to-do lijstjes en ervaringsverhalen. Auteur Marieke Proper heeft een praktijk als relatie- en gezinscounselor waar zij naasten begeleidt van mensen met psychische problemen of een verslaving. Daarnaast is zij counselor in de verslavingszorg en ervaringsdeskundige op het gebied van het onderwerp van dit boek. Verslaving lijkt de laatste tijd steeds bespreekbaarder te worden. Het nieuwe RTL 4-programma ‘Verslaafd’ trekt wekelijks gemiddeld 1,7 miljoen kijkers en is het meest besproken nieuwe programma op Twitter. Hulp in zicht, Marieke Proper ISBN 9789021554938, Uitgeverij Kosmos

Groeien in een extraverte wereld Marti Olsen Laney schreef met Introvert een boek boordevol tips waarmee introverte persoonlijkheden hun voordeel kunnen doen. Beroepskeuze, communicatie en relaties, omgaan met gedachten, angsten en frustraties en spirituele ontwikkeling passeren de revue. Ook voor ouders, partners, leidinggevenden en hulpverleners is hier veel bruikbare informatie te vinden. Laney brengt de kracht van de introverte persoonlijkheid zeer overtuigend voor het voetlicht. Introvert, Marti Olsen Laney ISBN 9789025903664, Uitgeverij Ten Have

34 PSC

ZINTUIGENPRIKKELS

Recensie: Anja van de Weerd Een nieuw schooljaar is voor bijna alle kinderen een opwindend en spannend moment. Als je ADD of ADHD hebt, ligt wat dat betreft de lat misschien nog wel wat hoger. Een andere klas, een andere leerkracht en misschien wel nieuwe leerlingen. Het maakt het er allemaal niet gemakkelijker op. Auteur Belinda van Steijn heeft het boekje ‘Hallo! Ik ben een gewone leerling met AD(H)D’ geschreven. Het is een (werk)boekje waarmee kinderen met AD(H)D zichzelf op een leuke manier kunnen voorstellen aan het begin van het schooljaar. Ieder kind is uniek, en ook de manier waarop AD(H)D zich bij ieder kind manifesteert, is uniek. Het boekje geeft de gelegenheid aan het kind (en ouders/leerkracht) om daar iets over te vertellen. ‘Hallo! Ik ben een gewone leerling met AD(H)D’ begint met een introductie van de algemene kenmerken van ADHD. Daarna kan worden begonnen met het invullen van de vragen. Ik ben blij te lezen dat de auteur start met de pluspunten van ADHD. Daar wordt nogal eens overheen gekeken door de mensen rondom het kind. Voor veel kinderen is het moeilijk om onder woorden te brengen wat AD(H)D is en hoe dat nu voelt....dus er is ruimte ingebouwd om te tekenen en te plakken en knippen. Voorbeelden van thema’s van de hoofstukjes zijn: ‘Hoe was ik in mijn vorige klas?’, ‘Medicijnen’, ‘Therapie/training’, ‘De situatie thuis’ en ‘Wat heb ik nodig?’. Het boekje eindigt met het geven van algemene tips aan de leerkracht. Wat mij betreft is ‘Hallo! Ik ben een gewone leerling met AD(H)D’ niet alleen bij de start van het schooljaar bruikbaar. Ik zie ook een toepassing als inzicht en bewustwording voor het kind zelf, ouders, opa en oma...afijn, voor iedereen dus rondom hem of haar. Eerlijk is eerlijk.....een handig boekje om de zorg en het begrip voor het kind met AD(H)D zo optimaal mogelijk te maken. In een notendop lees je relevante informatie.

Recensie: Anja van de Weerd Heb jij je emmertje vandaag al gevuld? De Positieve Psychologie is een stroming binnen de psychologie die steeds meer aandacht krijgt. Het boekje ‘Elke dag een emmertje vol’ van auteur Monique Baard is gebaseerd op het gedachtegoed van de Positive Behaviour Support. De metafoor van ‘de gevulde emmertjes’ is weliswaar een in de zeventiger jaren bedachte metafoor door Dr. Donald Clifton, maar dat mag in dit geval de pret geenszins drukken. In ‘Elke dag een emmertje vol’ wordt deze simpele en effectieve metafoor gebruikt om te leren begrijpen wat postieve aandacht van anderen, maar ook die van jezelf, met je doet. Bij positieve aandacht wordt je emmertje gevuld. Als iemand negatief tegen je doet, wordt je emmertje weer wat leger. Ook als je negatief tegen iemand anders bent, wordt je emmertje leger. Er wordt veel aandacht besteed aan de onderwerpen: complimenten geven, aardig zijn en je afsluiten voor negativiteit van anderen. Allemaal zinvolle thema’s die hun bijdrage leveren aan het sociaal-emotioneel welzijn van het kind. Ik vind het overigens wel verwarrend dat er in plaats van over emmertjes leger maken gesproken wordt over het ‘scheppen’ van emmertjes. Ik associeer scheppen met voller maken, maar ja ‘whats in a name.... ‘ De ondertitel van ‘Elke dag een emmertje vol’ luidt: Van positieve aandacht word je gelukkig! Is het realistisch om kinderen te leren dat, als je emmertje altijd vol is, je dan gelukkig bent? En als dat dan niet lukt? Hoe ga je er dan mee om? Is gelukkig zijn niet een momentopname? Hoe leren we kinderen dan omgaan met tegenslag? ‘Elke dag een emmertje vol’ is bedoeld voor kinderen van de basisschoolleefttijd en is zowel individueel als klassikaal inzetbaar. Door het eenvoudige taalgebruik kunnen kinderen al snel zelf aan de slag met ontdekken hoe vol hun emmertje is en hoe ze zich voelen.

Het boekje is bij uitgeverij Pica in een roze en in een blauwe uitvoering te verkrijgen. En voor de prijs hoef je het niet te laten ( €9,95).

Er valt behalve het lezen ook veel te doen en te zien. Handig is dat een afbeelding van een “computermuis” aangeeft of er een oefening kan worden gedownload. Dat heeft Uitgeverij Pica dan weer goed geregeld. Al met al ben ik enthousiast over wat Monique Baard heeft gedaan met het emmertjesconcept. Het heeft in ieder geval mijn emmertje voor vandaag weer wat aangevuld.

Hallo! Ik ben een gewone leerling met AD(H)D , Belinda van Steijn ISBN 9491806084, Uitgeverij Pica

Elke dag een emmertje vol, Monique Baard ISBN 9789491806063, Uitgeverij Pica

PSC 35

SOMATIC EXPERIENCING

Tekst: Paul Houkes en Xandra Veltman Velen zullen zich nog de marathon in Boston op 15 april herinneren. Vlak voor de finish ontploften twee bommen. Er vielen enkele doden onder wie een jongetje van acht, en er waren tientallen gewonden. De impact was enorm. Niet alleen voor de direct getroffenen, maar ook voor veel van de 26.000 deelnemers, voor toeschouwers en nog vele anderen. Bij degenen die nog steeds niet ontspannen een marathon durven te lopen of naar een evenement durven te gaan, zit het trauma nog in hun zenuwstelsel vast. Het is nog niet ‘ontladen’. Bij hen kunnen ‘overkoppelingen’ ontstaan die het trauma doen herleven. De associatie met knallen, rook, een andere marathon of alleen maar de herinnering, brengt het lichaam direct weer in de staat van toen het trauma ontstond. Of, wat ook veel voorkomt, er treedt juist onderkoppeling of dissociatie op als reactie om de situatie niet weer te hoeven ervaren. Somatic Experiencing (SE) is een lichaamsgerichte traumatherapie die als het ware heronderhandelt met het zenuwstelsel: het lichaam krijgt de kans om de situatie af te ronden, waarna je kunt ontspannen en er weer vrije aandacht voor de buitenwereld kan zijn. Dan is het trauma voorbij en kun je weer gezond functioneren. Of het nu om grote of kleine schokkende gebeurtenissen gaat doet er niet toe, stelt traumadeskundige dr. Peter Levine, de man die Somatic Experiencing ontwikkelde. En, net zo belangrijk, of je iets nu zelf hebt meegemaakt of ‘alleen maar’ hebt gezien, het kan dezelfde impact hebben op je leven. Levine definieert een trauma

36 PSC

dan ook als elke gebeurtenis of reeks gebeurtenissen die destijds te onverwacht, te snel of te groot was om er op dat moment adequaat op te kunnen reageren. Het zenuwstelsel raakt overweldigd met alle (langdurige) gevolgen van dien. De traumatische gebeurtenis kan zowel direct als (veel) later gevolgen hebben voor iemands functioneren of gevoel van veiligheid. De spanning in lichaam en geest kan zo hoog oplopen dat er psychisch, emotioneel en fysiek letsel kan ontstaan.

DE TRAUMATISCHE GEBEURTENIS KAN ZOWEL DIRECT ALS (VEEL) LATER GEVOLGEN HEBBEN VOOR IEMANDS FUNCTIONEREN OF GEVOEL VAN VEILIGHEID. Trauma uit zich regelmatig in de vorm van onduidelijke fysieke klachten of angst. Zelfs bij geharde professionals zoals politiemensen of brandweerlieden, worden deze verschijnselen soms in een latere levensfase zo heftig dat ze niet meer normaal kunnen functioneren. Er is dan sprake van een posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Het is onduidelijk waarom bij de ene persoon wel PTSS optreedt en bij de ander niet. Sommigen weten zich na een traumatische gebeurtenis redelijk snel te herpakken en zijn er dan

PAUL HOUKES EN XANDRA VELTMAN

na verloop van tijd ook ‘overheen’. Zij lijken een manier te hebben gevonden om de spanning die met de schok of schrik gepaard ging, te ontladen.

ZONDER ACTIVERING EN DEACTIVERING VAN ONS ZENUWSTELSEL LEVEN WE NIET. Ontlading Volgens Levine zit het geheim van zijn lichaamsgerichte traumatherapie onder meer in die ontlading. Hij zag dat prooidieren die net aan een levensbedreigende situatie hebben kunnen ontsnappen, daar nooit een trauma aan overhouden. Ze schudden letterlijk de enorme spanning van zich af door naderhand hevig te trillen of door zich uit te leven met rennen of springen. Zo raken ze de grote hoeveelheid stress uit hun lichaam kwijt en hebben ze weer gezonde, vrije aandacht voor hun omgeving. Waarom kunnen zij dat wel en wij vaak niet? Vermoedelijk worden we hierin dwarsgezeten door de kwaliteit die we als mens juist vóór hebben op dieren: onze mentale vermogens. Wij mensen proberen een schokkende gebeurtenis vaak mentaal op te lossen. We relativeren of stellen dat het toch allemaal zo erg niet was. Zo troosten grote mensen al gauw hun hevig geschrokken, angstige kinderen met: “Stil maar, het is al over, je hoeft niet te huilen.” Ja, misschien geldt dat voor die ouder maar nog niet voor het kind. En meestal weet ons ‘gezonde verstand’, de neocortex, dat een heftige ervaring of gebeurtenis achter de rug is, maar ons primitieve brein nog niet. Die heeft nog tijd nodig. De grote hoeveelheid stress, opgebouwd om actie te ondernemen om te overleven, zoekt nog een uitweg. En als die uitweg naar buiten er van ons denken niet mag zijn, blijft de spanning van binnen vastzitten, diep verstopt, opgeslagen in ons lichaam. Wat je niet ziet, bestaat niet. Dat lukt vaak - een tijdje. Maar na verloop van tijd veroorzaakt dit alsnog slapeloosheid, angst, vage fysieke klachten enzovoort. De oorspronkelijke stress probeert in een andere vorm een weg naar buiten te vinden. Overweldigd Volgens Levine raakt dus vooral het autonome zenuwstelsel (azs) overweldigd bij een heftige, traumatische gebeurtenis. Dit zenuwstelsel kent drie overlevingsstrategieën: vechten, vluchten en bevriezen. In de aanval, rennen voor je leven of je doodstil houden zodat de vijand je niet opmerkt of niet meer geïnteresseerd is. Na deze activering van het sympathische deel van het zenuwstelsel behoort het lichaam weer in evenwicht te komen met behulp van het parasympathische gedeelte. Je kunt het vergelijken met hoe de rest van het lichaam functioneert: als je gewond raakt en je bloedt hevig, snellen de witte bloedlichaampjes toe om het stollingsproces in werking te stellen. Net zoiets probeert het zenuwstelsel met het opbouwen en ontladen van stress. Maar als we voor die ontlading geen ruimte (kunnen) nemen, blijven beide systemen op volle sterkte actief. Het is, zo stelt Levine, alsof je in de auto zit en voortdurend tegelijkertijd op de rem en het gaspedaal trapt. Dat gevoel, van rondgierende zenuwen… En nogmaals, het kan in vele situaties gebeuren: een operatie, een auto-ongeluk, agressie, oorlog, brand, een hond die voor je ogen wordt overreden, noem maar op. Zonder activering en deactivering van ons zenuwstelsel leven we niet. Iedereen kent het. Het is een gezond vitaal proces mits het op de goede manier verloopt. En dat leer je bij een SE-therapeut. Die ondersteunt de getraumatiseerde cliënt door hem te leren zijn eigen hulpbronnen te herkennen en er op te vertrouwen. Subtiel, met hele kleine stapjes om geen risico te lopen op hertraumatisering, leert hij cliënten het zenuwstelsel te helpen de spanning te

onderkennen en fysiek te lokaliseren, bewust te ervaren, impulsen af te ronden en te kunnen ontladen. De traumatische gebeurtenis is verleden tijd, jij hebt het overleefd, je bent hier en nu en het is veilig. Dit is een puur fysiek proces. Het lichaam reageert, net als bij dieren, met trillen, schokjes, dieper ademhalen, en vooral met weer een beetje meer vrije aandacht daarna. Dan lééf je weer echt! Somatic Experiencing staat de laatste jaren volop in de belangstelling. Overal ter wereld leren artsen, neurologen, psychotherapeuten, psychologen, pedagogen en coaches met de methode te werken. Verschijnselen Trauma’s kunnen in elke situatie ontstaan. Een persoonlijk verlies, werksituaties, ongelukken, ziekenhuisopnames, oorlogssituaties, natuurrampen, de lijst is lang. Wie niet over een traumatiserende gebeurtenis heen komt, kan klachten krijgen als nachtmerries en herbelevingen, soms alleen al door een geur of een bepaald geluid. Sommige mensen gaan zich chronisch onveilig voelen en blijven voortdurend op hun hoede. Ze vallen misschien onverwacht agressief uit. Anderen voelen zich juist ‘verdoofd’, gedissocieerd. Ook kunnen mensen lichamelijk last ondervinden doordat ze gespannen raken en blijven. Spierpijnen, sterk transpireren, moeilijker ademen, hoofdpijn, hartkloppingen…. Dikwijls is het trauma allang verdrongen en hebben mensen geen idee wat er aan hun narigheid of aan steeds terugkerende belemmerende patronen ten grondslag ligt. Ze komen in de praktijk met klachten als slapeloosheid, spijsverteringsproblemen, relationele problemen, depressies, onverklaarbare angsten, woede, verdriet…. Voor Somatic Experiencing is het niet nodig om te weten waar de klachten vandaan komen omdat met de fysieke en emotionele aspecten ervan wordt gewerkt.

Peter Levine publiceerde over de door hem ontwikkelde methode verschillende boeken: - De tijger ontwaakt (1997, ISBN 9789069637549) - De stem van je lichaam (2010, ISBN 9789069639741). • Meer informatie over SE in Nederland: www.traumahealing.nl

PSC 37

COLOFON

DE NFG NU OOK OP

FACEBOOK! Wilt u op de hoogte blijven van meer nieuws over het vakgebied en links naar interessante artikelen ontvangen? Volg de NFG dan ook op Facebook. Ook PSC Magazine kunt u op Facebook volgen met nieuws over de onderwerpen in het (aankomende) magazine.

ZELF IETS BIJDRAGEN? Wilt u zelf iets bijdragen aan PSC Magazine? Stuur dan een e-mail aan onze redactie: redactie@pscmagazine.nl.

PSC MAGAZINE, DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TP.NET Hoofdredactie Sacha van den Ende E-mail: sacha@pscmagazine.nl Bladmanagement: Maartje Albert E-mail: maartje@pscmagazine.nl Eindredactie: Marianne Smits Redactieadres Sabangstraat 14 2612 BK Delft Telefoon: +31 (0)15 88 71 276 E-mail: redactie@pscmagazine.nl Uitgever Inspired Publishing Contactpersoon: Sacha van den Ende Sabangstraat 14 2612 BK Delft Telefoon: +31 (0)15 88 71 276 info@inspiredcommunications.nl

38 PSC

Vormgeving Eefje Kleijweg www.eefjekleijweg.com Druk Drukkerij Bestenzet bv, Zoetermeer Lezersservice PSC Magazine verschijnt zes keer per jaar. Het wordt in 2013 toegezonden aan alle leden van beroepsorganisatie NFG (Nederlandse Federatie Gezondheidszorg), Adiona, platform voor kindercoaching en Rosegarden. Abonnementen Jaarabonnementen per zes nummers: â&#x201A;Ź 39,95. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. U ontvangt hiervoor een factuur. Nieuwe abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan. Opzegging dient schriftelijk, ten minste 2 maanden voor afloop van de abonnementsperiode te worden ingediend bij de uitgever. Adreswijzigingen Adreswijzigingen graag zo spoedig mogelijk schriftelijk indienen bij de uitgever per post of per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl

Losse edities Kijk voor losse edities op www.pscmagazine.nl Disclaimer De informatie in dit blad is uitermate zorgvuldig opgesteld en gecontroleerd. De uitgever is evenwel niet aansprakelijk voor de inhoud van ingestuurde c.q. aangeboden artikelen, product-informatie en voor eventuele schade als gevolg van vermeende (medische) adviezen, onverhoopte onjuistheden en/of onvolledigheden. De uitgever draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van advertenties. Informatie over gebruikte bronnen kan opgevraagd worden bij de redactie. ÂŠCopyright Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Inspired Publishing. Alle rechten voorbehouden.

"Merk je ook dat je verder wilt?" + Specialist in sekse specifiek & lichaamsgericht werken

+ Supervisie voor hulpverleners + Training op maat

In- & outdoortraining in teamverband en individueel o.a. “Een taal erbij” en “Geweldloos verzet in gezinnen”.

VOOR EBSITE ONZE W D BEZOEK TUELE AANBO CHING HET AC A O C & G TRAININ

WWW.IKOS - HARDERWIJK.NL

Koots òf coach?

OS_PSC_105x74.indd 2

17-01-13 (w 3) 15:49

HET AANTAL PATIËNTEN MET CHRONISCHE PIJN EN CHRONISCHE STRESS STIJGT! Vergroot nu uw kennis en vaardigheden middels een korte, geaccrediteerde bijscholing waarin u leert uw patiënten effectief te behandelen met behulp van de CPSS methode. Meer info: www.cpsscentrum.nl

krachtige leerstrategie.

of stuur een email naar info@cpsscentrum.nl

Kijk voor informatie op: opleiding.ke rnvisie

methode.nl

Verlies en Verlangen

Praktijk voor psychodynamische therapie en persoonlijke ontwikkeling

Trainingen OOK in 2014

Omgaan met rouw en verlies

2-daagse training: voor professionals die werken met cliënten met een rouw- en/of verlieservaring Data: voorjaar 2014 zie website

Stil Verlangen, de onvervulde kinderwens

2-daagse training: voor professionals die werken met cliënten met een onvervulde kinderwens. Data: voorjaar 2014 zie website accreditatie voor NFG en Adiona leden 06-27865750 www.verliesenverlangen.nl info@verliesenverlangen.nl

E 250-

GRATIS ADVERTENTIE

VAKANTIE IS WIELEWAAL

VAKANTIE IS... ...SPIERPIJN VAN HET LACHEN

Stichting Wielewaal zoekt vrijwilligers om kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking een onvergetelijke vakantietijd te bezorgen. Maak jij het mogelijk? www.wielewaal.nl/ vrijwilligers

Kenners Kiezen Kwaliteit

Meer informatie: www.nutrisan.com