Αστικά κενά και περιβαλλοντική αξιοποίηση by Savvas Karmaniolas

Πανεπιζηήμιο Θεζζαλίαρ Τμήμα Μεσανικών Χωποηαξίαρ Πολεοδομίαρ & Πεπιθεπειακήρ Ανάπηςξερ

Πεπιβαλλονηικόρ Σσεδιαζμόρ ηων Πόλεων

Αστικά κενά και πεπιβαλλοντική τοςρ αξιοποίηση

Γιδάζκονηερ_ Χ. Πολαηίδερ, Γ.Γεμενεηδή

Ομάδα μελέηερ

Καπμανιόλαρ Σ. Τέγορ Ν. Βόλορ, Αύγοςζηορ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α΢ΣΙΚΑ ΚΕΝΑ - ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΕΡΕΤΝΗ΢Η ..................................................................................... 3 ΙΔΙΑΙΤΕ΢Α ΧΑ΢ΑΚΤΗ΢ΙΣΤΙΚΑ.......................................................................................................................... 4 ΣΧΕΣΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΕΝΟΥ-ΔΟΜΗΣΗΣ................................................................................................................. 5 Α΢ΣΙΚΑ ΚΕΝΑ ΢ΣΗ ΢ΤΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΗ .................................................................................................. 6 ΣΗΜΕ΢ΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΩΝ.............................................................................................................. 8 ΑΝΕΝΕ΢ΓΟΙ ΧΩ΢ΟΙ..................................................................................................................................... 9 ΢ΤΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ Α΢ΣΙΚΩΝ ΚΕΝΣΡΩΝ ....................................................... 10 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ_ .............................................................................................................. 11 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΧ΢ΗΣΤΩΝ ΥΡΑΙΘ΢ΙΩΝ ΧΩ΢ΩΝ_....................................................................................... 12 ΑΝΕΡΑ΢ΚΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΡΑΙΘ΢ΙΩΝ ΧΩ΢ΩΝ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ_ ...................................................................... 12 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΙΑ΢ΣΑ΢Η ΣΩΝ Α΢ΣΙΚΩΝ ΚΕΝΩΝ ........................................................................ 13 ΔΗΜΙΟΥ΢ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΡΑ΢ΚΩΝ .................................................................................................... 14 Η ΡΕ΢ΙΡΤΩΣΗ ΤΩΝ ‘ΜΙΚ΢ΩΝ’ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΩΝ_ ............................................................................................ 14 ΟΦΕΛΗ ΑΡΟ ΤΗΝ ΑΞΙΟΡΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΙΚ΢ΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΩΝ .......................................................................... 15 ΕΦΑ΢ΜΟΓΗ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ Α΢ΧΩΝ ........................................................................................................... 15 ΜΙΚΡΑ Α΢ΣΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ...................................................................................................................... 16 POCKET PARKS ....................................................................................................................................... 16 PALEY PARK_ ......................................................................................................................................... 17 Α΢ΣΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ............................................................................................................................. 19 ΡΕ΢ΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ......................................................................................................................... 19 «ΦΑ΢ΜΑΔΕΛΦΙΑ»_ ................................................................................................................................ 21 ΣΟ LAYER ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΣΗΝ ΠΟΛΗ_ ................................................................................................... 21 Ρ΢ΑΣΙΝΕΣ ΣΤΕΓΕΣ_ .................................................................................................................................. 23 Φυςικι διαςτρωμάτωςθ πράςινων ςτεγών ................................................................................. 24 Ειδικά περιβαλλοντικά οφζλθ ...................................................................................................... 24 HIGH LINE_ ........................................................................................................................................... 25 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ Α΢ΣΙΚΩΝ ΚΕΝΩΝ ΢ΣΟ Π΢ ΒΟΛΟΤ-Ν.ΙΩΝΙΑ΢............................................................ 26 ΡΕ΢ΙΑΣΤΙΚΗ ΡΕ΢ΙΟΧΗ ΕΚΑΤΕ΢ΩΘΕΝ ΣΙΔΗ΢ΟΔ΢ΟΜΙΚΗΣ Γ΢ΑΜΜΗΣ_.................................................................... 26 ΒΑΜΒΑΚΟΥ΢ΓΙΑ_ .................................................................................................................................... 27 Γ΢ΑΜΜΗ ΒΟΛΟΥ – ΛΑ΢ΙΣΑΣ ΕΝΤΟΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ ........................................................................................ 28

Αςτικά κενά - Εννοιολογική διερεφνηςη Η πόλθ είναι ρευςτι, φαινόμενο δυναμικό και πολφπλοκο. Εξελίςςεται ςυνεχϊσ. Αποτελεί κατά βάςθ τθν κατάλθξθ των αλυςιδωτϊν αντιδράςεων που προκαλοφν οι δράςεισ του ανκρϊπου πάνω τθσ, ενταςςόμενεσ ταυτόχρονα ςε ζνα πλαίςιο φυςικϊν παραγόντων που κζτουν όρια αλλά και ςυνδιαμορφϊνουν τθν εξζλιξι τθσ. Οι αλλθλοεπθρεαηόμενεσ ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ και θ εξζλιξθ του φαινομζνου τθσ αςτικότθτασ μεταφράηονται αναπόφευκτα ςε ςυνεχείσ αλλαγζσ λειτουργιϊν ςτο χϊρο. Η διαρκισ και μερικϊσ ανεξζλεγκτθ αυτι αναδιανομι δραςτθριοτιτων οδθγεί ςτθ δθμιουργία χϊρων που δεν είχαν προγραμματιςτεί να υπάρχουν. Είναι χϊροι που ςτεροφνται ξεκάκαρου ρόλου και λειτουργίασ ςφμφωνα με τισ αρχζσ του ςυμβατικοφ ςχεδιαςμοφ. Είναι λειτουργικζσ τρφπεσ, αςτικά κενά.

Το αςτικό κενό ωσ λειτουργικι «τρφπα» μζςα ςτθ ηωντανι πόλθ. Ρθγι: χριςτθσ Gunnlaugur Þ. Briem του flickr.com (http://www.flickr.com/photos/gthb/page5/), ιδία επεξεργαςία.

«Σε πείςμα τθσ ορμισ ενόσ ςχεδιαςμοφ που τείνει να γεμίηει με λειτουργίεσ και ςαφι νοιματα» κάκε διακζςιμθ ζκταςθ γθσ (Ρολυχρονόπουλοσ Δ., 2006), θ πόλθ παράγει ανεξζλεγκτα, ςχεδόν οργανικά, τζτοιουσ χϊρουσ α-ςχεδίαςτουσ. Ρρόκειται για χϊρουσ χωρίσ ςυγκεκριμζνθ ταυτότθτα, των οποίων το νόθμα μοιάηει να αναμζνει ςυνεχϊσ αναδιατφπωςθ. Συνικωσ δε, αποκτάται

τυχαία μζςα από τθν εκδιλωςθ περιςταςιακϊν γεγονότων (Ρολυχρονόπουλοσ Δ., 2006), ζχει όμωσ πρόςκαιρο χαρακτιρα. Εμείσ ωσ άνκρωποι αντιλαμβανόμαςτε τθν πόλθ με τουσ δικοφσ μασ αιςκθτιρεσ και μζςα από τα δικά μασ φίλτρα. Μία παράμετροσ θ οποία επθρεάηει κακοριςτικά τον τρόπο ςφλλθψθσ του αςτικοφ φαινομζνου είναι ο χρόνοσ: θ διάρκεια μιασ ανκρϊπινθσ ηωισ που ζχουμε ςτθ διάκεςι μασ. Αυτόσ ο περιοριςμόσ μασ κακιςτά λιγότερο παρατθρθτικοφσ ςτισ αλλαγζσ που ςυμβαίνουν γφρω μασ, ςτο ςϊμα τθσ πόλθσ. Ουςιαςτικά το βλζμμα μασ αντιλαμβάνεται το αςτικό κενό ωσ κάτι ςτάςιμο και αποκομμζνο από τον υπόλοιπο ιςτό. Πμωσ αν το δοφμε ςε βάκοσ χρόνου, ζνα τζτοιο χωρικό κφτταρο αποτελεί απλϊσ ςτοιχείο του ςυνολικοφ οργανιςμοφ τθσ πόλθσ και άρα μεταλλάςεται ςφμφωνα με τισ ανάγκεσ τθσ, ακολουκϊντασ και εκφράηοντασ μεταςχθματιςμοφσ τθσ αςτικότθτασ.

Η επιτάχυνςθ του χρόνου φανερϊνει τισ αλλαγζσ του φαινομενικά ςτάςιμου παρόντοσ. Ρθγι: προςωπικό αρχείο

Ιδιαίτερα χαρακτηριςτικά Μια ςθμαντικι ιδιότθτα του αςτικοφ κενοφ είναι θ προςμονι που ενυπάρχει ςτθ φφςθ του για μελλοντικι αλλαγι. Ραράλλθλα καταφζρνει και γεννά ερωτιματα ςτον κάτοικο, τον διαβάτθ και τον πλάνθτα (flaneur) για το πϊσ δθμιουργικθκε, ποια ιταν θ προθγοφμενθ χριςθ του και πϊσ εξελίχκθκε ςτθν πορεία του χρόνου. Μια ακόμα ιδιότθτα του κενοφ που προκφπτει από τθν παραπάνω είναι θ δυνατότθτά του να υποδεχκεί κάποια λειτουργία ανά πάςα ςτιγμι. Αυτό ςυνεπάγεται αλλαγι από τθν τωρινι του κατάςταςθ. Το αςτικό κενό είναι ζτςι ζνασ χϊροσ ςε μετάβαςθ που ναι μεν δεν ζχει προφανι χριςθ/λειτουργία ςτο παρόν αλλά διατθρεί πάντα τθν προοπτικι να αποκτιςει ςτο μζλλον. Το αςτικό κενό προκφπτει ανάμεςα ςε χϊρουσ που τουσ διζπει μια ςαφισ λειτουργία αλλά το ίδιο είναι α-λειτουργικό. Αυτι θ ζςτω προςωρινι α-λειτουργικότθτα είναι θ ειδοποιόσ διαφορά του από το περιβάλλον του. Μζςα από αυτι ακριβϊσ τθν αντίκεςθ με το γφρω χϊρο αποκτά τθν

ταυτότθτά του και αυτι κακεαυτι τθν ιδιότθτά του ωσ κενό. Ρροχπόκεςθ του μθ τόπου (αςτικό κενό) είναι ο τόποσ (λειτουργικόσ χϊροσ). Πςον αφορά τθ διάςταςθ του χρόνου, οι υπόλοιποι χϊροι γφρω από το αςτικό κενό αποτελοφν κομμάτι του παρόντοσ. Ωςτόςο το ίδιο το κενό φαίνεται να βρίςκεται παγιδευμζνο χρονικά ανάμεςα ςε δφο διαφορετικζσ εποχζσ/χρονικζσ ςτιγμζσ: αυτζσ τθσ προθγοφμενθσ και τθσ επόμενθσ (;) λειτουργίασ του. Είναι κα λζγαμε α-χρονικό. Μοιάηει ο χρόνοσ εκεί να ζχει ςταματιςει. Η α-χρονικότθτά του αυτι δεν καταργείται, παρά μόνο αν χακεί θ ίδια του θ ιδιότθτά του ωσ αςτικό κενό. ΢χζςη αςτικοφ κενοφ-δόμηςησ Μία πλατεία, ζνασ δρόμοσ, ζνασ οποιοδιποτε υπαίκριοσ δθμόςιοσ χϊροσ, αν και αδόμθτοσ, (ςχεδόν) ςε καμιά περίπτωςθ δεν αποτελεί αςτικό κενό, διότι τον διζπει κάποια λειτουργία. Τα κτίρια (από μόνα τουσ) δεν κάνουν τθν πόλθ. Δομθμζνοι όμωσ χϊροι χωρίσ χριςθ, πλθςιάηουν πολφ περιςςότερο το αςτικό κενό, κακϊσ ζχουν αποςτειρωκεί από κάκε δραςτθριότθτα. Ακόμα κι ζτςι όμωσ δε μπορείσ να τα χαρακτθρίςεισ «άχρθςτο» χϊρο. «Άχρθςτοσ» χϊροσ ουςιαςτικά δεν υπάρχει.

Αστικά κενά στη σύγχρονη πόλη Φςτερα από τθν εννοιολογικι διερεφνθςθ του αντικειμζνου του αςτικοφ κενοφ που επιχειριςαμε παραπάνω, κα αςχολθκοφμε ακολοφκωσ με τθν περιγραφι τζτοιων ςυγκεκριμζνων χϊρων μζςα ςτον αςτικό ιςτό. Τα αςτικά κενά λοιπόν, αποτελοφν ςιμερα ζνα φαινόμενο που ςυναντάται αρκετά ςυχνά ςτισ ςφγχρονεσ πόλεισ, ιδίωσ ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα και ςτισ μεγαλουπόλεισ, αλλά και ςε μικρότερεσ πόλεισ. Δεν αποτελοφν ςαφϊσ ςθμεία αναφοράσ τθσ πόλθσ, μάλλον μποροφμε να ποφμε ότι ςυνικωσ ςυμβαίνει το αντίκετο, κακϊσ κεωροφνται αρκετά υποβακμιςμζνοι χϊροι. Ρρόκειται για τα μικροτοπία που εμφανίηονται ςε οριςμζνα ςθμεία μζςα ςτον αςτικό ιςτό, τα οποία κατά κανόνα προζρχονται από τθν εγκατάλειψθ ι και κατεδάφιςθ κάποιου παλιοφ κτιρίου, ι ακόμα και από τθ μθ χριςθ κάποιου αδόμθτου χϊρου. Χαρακτθριςτικό τουσ, όπωσ ζχουμε αναφζρει είναι θ απουςία κάποιασ ςαφοφσ και ξεκάκαρθσ λειτουργίασ.

Ραραδείγματα αςτικϊν κενϊν. Ρθγι: Χριςτεσ «Rumorebianco» (http://www.flickr.com/photos/catfish) και «jared» (http://www.flickr.com/photos/generated/) του flickr.com

Οι αιτίεσ εμφάνιςθσ των παραπάνω αςτικϊν κενϊν ςτο ςφγχρονο αςτικό ιςτό ςχετίηονται με τθν απϊλεια τθσ ςθμαςίασ κάποιων λειτουργιϊν για τθν πόλθ, με πλζον χαρακτθριςτικι τθν περίπτωςθ τθσ παραδοςιακισ βιομθχανίασ. Το αποτζλεςμα τθσ αποβιομθχάνιςθσ που ζχει ςυντελεςτεί εδϊ και αρκετά χρόνια ςτισ περιςςότερεσ πόλεισ, είναι θ εμφάνιςθ εγταταλελειμμζνων εργοςταςίων και εγκαταςτάςεων εντόσ του αςτικοφ ιςτοφ, τα οποία αποτελοφν τυπικζσ περιπτϊςεισ αςτικϊν κενϊν. Αυτζσ οι βιομθχανικζσ εγκαταςτάςεισ που κατά

το παρελκόν κατείχαν ηωτικό ρόλο ςτθν οικονομικι ηωι τθσ πόλθσ, πλζον λόγω των νζων οικονομικϊν ςυνκθκϊν ζχουν διακόψει τθ λειτουργία τουσ και ζχουν εγκαταλειφκεί πλιρωσ, ι οριςμζνοι υπολειτουγοφν μόνο ςαν αποκθκευτικοί χϊροι. (Αραβαντινόσ 2007)

Εγκαταλελειμζνο εργοςτάςιο. Ρθγι: χριςτθσ «Property#1» του flickr.com (http://www.flickr.com/photos/manager_2000/)

Κάτι αντίςτοιχο ςυμβαίνει και με άλλεσ εγκαταςτάςεισ μεγάλθσ ζκταςθσ, οι οποίεσ μζςα από τθν εξζλιξθ και τουσ μεταςχθματιςμοφσ τθσ πόλθσ με τθν πάροδο του χρόνου, ζχουν κι αυτζσ χάςει το νόθμα φπαρξισ τουσ ςτθν παλαιά κζςθ τθν οποία κατείχαν. Τζτοιεσ περιπτϊςεισ αποτελοφν παλιοί εμπορικοί ςιδθροδρομικοί ςτακμοί, παλιά ςτρατόπεδα τα οποία ζχουν κλείςει ι ζχουν μεταφερκεί αλλοφ, ακόμα και αεροδρόμια που εγκλωβίςτθκαν από τθν αςτικι επζκταςθ και εξάπλωςθ ςτο χϊρο. (Αραβαντινόσ 2007)

Εγκαταλελειμζνοσ ςιδ/κοσ ςτακμόσ. Ρθγι: χριςτθσ «tj.blackwel» του flickr.com (http://www.flickr.com/photos/manager_2000/)

Εκτόσ όμωσ από τισ προφανείσ περιπτϊςεισ εκτατικϊν αςτικϊν κενϊν όπωσ τα παραπάνω, υπάρχουν και αςτικά κενά μικρότερθσ κλίμακασ, άρα φαινομενικά και ςθμαςίασ, που βρίςκονται διάςπαρτα μζςα ςτον αςτικό ιςτό. Τζτοια αποτελοφν οριςμζνα παλιά εγκαταλελειμμζνα κτίρια, πρϊθν κατοικίεσ ςυνθκζςτερα ι άλλεσ μεμονωμζνεσ βιοτεχνικζσ, εμπορικζσ ι αποκθκευτικζσ εγκαταςτάςεισ, οι οποίεσ πλζον δε λειτουργοφν. Τα κτίρια αυτά ςυνικωσ βρίςκονται ςε αρκετά κακι κατάςταςθ. Άλλα είναι μιςογκρεμιςμζνα, από κάποια ζχει απομείνει μόνο ο πυρινασ, ενϊ οριςμζνα ζχουν κατεδαφιςτεί τελείωσ, αφινοντασ ςτθ κζςθ τουσ ζνα εντελϊσ άδειο οικόπεδο. Υπάρχουν και περιπτϊςεισ αδόμθτων οικοπζδων που για διάφορουσ λόγουσ, πολεοδομικοφσ και άλλουσ, δεν οικοδομικθκαν ποτζ, δθμιουργϊντασ ζτςι μια οπτικι αντίκεςθ με το γφρω δομθμζνο περιβάλλον. Ακόμθ και οι ιδιαίτερα μεγάλοι ακάλυπτοι χϊροι πολυκατοικιϊν μπορεί να αποτελζςουν παράδειγμα ςθμειακοφ αςτικοφ κενοφ. Επιπρόςκετα, πιο ζμμεςα αςτικά κενά μποροφν να κεωρθκοφν, με τθν ευρεία ζννοια του όρου και άλλοι χϊροι, οι οποίοι δεν είναι πλιρωσ εγκαλελειμμζνοι και παρουςιάηουν απλϊσ αποδυναμωμζνθ χριςθ. Τζτοιοι μπορεί να είναι, για παράδειγμα, παλιά ςτρατόπεδα που δεν αποτελοφν μονάδεσ εκπαίδευςθσ αλλά διακζτουν μόνο κάποιεσ βοθκθτικζσ εγκαταςτάςεισ, παλιζσ ςιδθροδρομικζσ γραμμζσ και ςτακμοί που εξυπθρετοφν πλζον μόνο ςυγκεκριμζνα και πολφ αραιά δρομολόγια, λιμενικζσ βοθκθτικζσ εγκαταςτάςεισ με ιδιαίτερα περιοριςμζνθ χριςθ. Τζλοσ, μία μορφι αςτικοφ κενοφ κα μποροφςε να αποτελζςει ακόμα και ζνα μεγάλο πάρκο το οποίο παρουςιάηει ςθμάδια εγκατάλειψθσ και χαμθλισ προςπελαςιμότθτασ από διαβάτεσ, μθ όντασ δθμοφιλζσ ςτο κοινό. Γενικότερα, οποιοςδιποτε χϊροσ (ςχετικά μεγάλθσ ζκταςθσ) που εκπλθρϊνει πλζον ςε πολφ μικρό βακμό ι και κακόλου τθ λειτουργία που επιτελοφςε και παράλλθλα, λόγω τθσ ζκταςισ του, προκαλεί προβλιματα αςυνζχειασ ςτον αςτικό ιςτό και ςτο δίκτυο ρυμοτομίασ μιασ περιοχισ, κα μποροφςε ίςωσ να κεωρθκεί αςτικό κενό κατά μία ζννοια.

΢ημερινή εικόνα αςτικών κενών Για τουσ προαναφερκζντεσ χϊρουσ που αποτελοφν αςτικά κενα, όπωσ προείπαμε δεν προβλζπεται κάποια ςαφισ χριςθ από τον πολεοδομικό ςχεδιαςμό, οπότε τισ περιςςότερεσ φορζσ λαμβάνουν κάποια περιςταςιακι ι ζμμεςθ χριςθ. Ιδιαίτερα οι αδόμθτοι οι οποίοι βρίςκονται ςε κεντρικζσ περιοχζσ, ςε μερικζσ περιπτϊςεισ χρθςιμοποιοφνται από τουσ οδθγοφσ ωσ χϊροι ςτάκμευςθσ αυτοκινιτων, λόγω και του ζντονου προβλιματοσ πάρκινγκ ςε κάποιεσ πόλεισ. Κάποιοι χϊροι χρθςιμοποιοφνται ςαν υπαίκριεσ αποκικεσ, ενϊ άλλεσ φορζσ καταλιγουν να γίνονται μικροί ςκουπιδότοποι, δθμιουργϊντασ ακόμα μεγαλφτερο πρόβλθμα αιςκθτικισ και

υγιεινισ ςτθν περιοχι. Ζχει παρατθρθκεί επίςθσ και το να αποτελοφν προςωρινό καταφφγιο για περικωριακζσ ομάδεσ του πλθκυςμοφ, όπωσ είναι οι άςτεγοι, κυρίωσ όταν περιζχουν και τμιμα του παλιοφ τουσ κελφφουσ. Σ’ αυτοφσ τουσ εγκαταλελειμμζνουσ χϊρουσ ςυχνά κάνει τθν εμφάνιςι του και το ςτοιχείο τθσ φφςθσ, αυτόκλθτα με τθ μορφι τθσ άγριασ βλάςτθςθσ (αγριόχορτα, αναρριχθτικά φυτά κλπ) που τουσ προςδίδει μία διαφορετικι οπτικι, τονίηοντασ όμωσ παράλλθλα και τθν εικόνα εριμωςθσ του τοπίου.

Σθμερινζσ χριςεισ αςτικϊν κενϊν .Ρθγι: προςωπικό αρχείο

Τα κατεξοχιν αςτικά κενά που αναφζρκθκαν πιο πάνω, λόγω τθσ εικόνασ εγκατάλειψθσ και αποςφνκεςθσ που παρουςιάηουν, αντιμετωπίηονται ςυνικωσ ωσ ‘νεκροί χϊροι’ από τουσ κατοίκουσ, ωσ κατεςτραμμζνα κομμάτια του αςτικοφ ιςτοφ. Η πρϊτθ εντφπωςθ που δθμιουργοφν ςτουσ περαςτικοφσ είναι ζνα αίςκθμα ζκπλθξθσ, αμθχανίασ, ίςωσ ακόμθ και αποςτροφισ κάποιεσ φορζσ. (Καψανάκθ 2006) Γι’ αυτό το λόγο αποφεφγονται ςυχνά από τον πολφ κόςμο, ενϊ αν και ανοιχτοί χϊροι (όπωσ είναι οι περιςςότεροι τουλάχιςτον από αυτοφσ), δεν τυγχάνουν τθσ αποδοχισ και τθσ δθμοτικότθτασ άλλων ανοιχτϊν και υπαίκριων χϊρων, όπωσ είναι οι πλατείεσ, τα δθμόςια πάρκα και οι υπόλοιποι κοινόχρθςτοι χϊροι. Ανενεργοί χώροι Ραρά τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά τουσ, δθλαδι τθν παφςθ που προςφζρουν από τθ μονοτονία τθσ πόλθσ, το δυναμικό και ευμετάβλθτο χαρακτιρα τουσ και τθ μορφολογικι ποικιλία που παρουςιάηουν, αποτελοφν χϊρουσ τουσ οποίουσ οι άνκρωποι δεν οικειοποιοφνται εφκολα ςχεδόν κακόλου- με εξαίρεςθ κάποιεσ πολφ μικρζσ και περικωριοποιθμζνεσ ομάδεσ του πλθκυςμοφ. Είναι προφανζσ ότι ςτισ περιςςότερεσ πόλεισ δεν ζχει δοκεί θ δζουςα ςθμαςία ςτισ ποικίλεσ ευκαιρίεσ επανάχρθςθσ του χϊρου που προςφζρουν τα αςτικά κενά. Ζτςι, οι προοπτικζσ άμεςθσ αξιοποίθςθσ και ανάδειξθσ που υποκρφπτουν αυτά, ςυνικωσ δε λαμβάνονται υπόψιν από το ςχεδιαςμό, μιασ και ςτισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ αυτοί αφινονται ςτθ μοίρα τουσ.

Αυτό ςυμβαίνει ωσ επί το πλείςτον και ςτισ ελλθνικζσ πόλεισ για πολλά χρόνια, με οριςμζνεσ εξαιρζςεισ βζβαια όπου ιδθ αξιοποιικθκαν ι ζχει δρομολογθκεί να αξιοποιθκοφν χϊροι που αποτελοφςαν αςτικά κενά ςτο παρελκόν (βλ. «Τεχνόπολισ», Γκάηι, Ελαιϊνασ). Ραρ’ όλα αυτά, αυτζσ οι περιπτϊςεισ είναι λίγεσ και αφοροφν κυρίωσ μεμονωμζνεσ επεμβάςεισ μεγάλθσ κλίμακασ για εκτεταμζνεσ περιοχζσ. Το είδοσ αςτικοφ κενοφ το οποίο μοιάηει να ζχει αξιοποιθκεί ελάχιςτα είναι τα ςθμειακά αςτικά κενά μικρισ κλίμακασ που βρίςκονται ςε διάφορα ςθμεία του αςτικοφ ιςτοφ, ςχθματίηοντασ ζνα δίκτυο κάποιεσ φορζσ. Αυτά κα μποροφςαν να αντιμετωπιςτοφν και να αξιοποιθκοφν ςυνολικά και με ενιαίο τρόπο.

΢φγχρονα προβλήματα των μεγάλων αςτικών κζντρων Η υποβάκμιςθ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ και γενικότερα τθσ ποιότθτασ ηωισ ςτθν πόλθ αποτελεί ζνα ευρζωσ γνωςτό και παγκόςμιο φαινόμενο των ςφγχρονων αςτικϊν κζντρων. Το γεγονόσ τθσ ςυνεχϊσ εντεινόμενθσ κρίςθσ του αςτικοφ χϊρου ζχει επζλκει κυρίωσ λόγω τθσ μαηικισ (υπερ)ςυγκζντρωςθσ του πλθκυςμοφ ςτισ πόλεισ κατά τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ. Συνδζεται λοιπόν με το φαινόμενο τθσ ζντονθσ αςτικοποίθςθσ και τθσ οικιςτικισ εξάπλωςθσ των πόλεων. Η κρίςθ αυτι μζχρι ςιμερα δεν ζχει αντιμετωπιςτεί αποτελεςματικά ςτισ περιςςότερεσ πόλεισ, ιδίωσ τισ ελλθνικζσ, ενϊ αναηθτοφνται διζξοδοι που κα βελτιϊςουν τθν κατάςταςθ. Τα ςφγχρονα προβλιματα του αςτικοφ χϊρου ςχετίηονται κυρίωσ με τθ γενικότερθ υποβάκμιςθ του φυςικοφ περιβάλλοντοσ που παρατθρείται παγκοςμίωσ. Τα ςθμαντικότερα αςτικά προβλιματα είναι ςυνοπτικά τα εξισ: θ ατμόςφαιρικι ρφπανςθ, θ ρφπανςθ των υδάτων και του εδάφουσ, θ θχορρφπανςθ, θ υπερκζρμανςθ του αςτικοφ ιςτοφ ι ο ελλιπισ θλιαςμόσ του, ο ανεπαρκισ αεριςμόσ (και αντίςτροφα θ ανεμοπροςταςία) και φυςικά θ ζλλειψθ υπαίκριων και χϊρων πραςίνου μζςα ςτον αςτικό ιςτό. Κακοριςτικό ρόλο παίηουν οριςμζνοι παράγοντεσ, οι οποίοι δθμιουργοφν ι οξφνουν τα παραπάνω περιβαλλοντικά προβλιματα -κυρίωσ αυτά τθσ ρφπανςθσ- των πόλεων. Τζτοιουσ αποτελοφν θ αυξθμζνθ χριςθ του αυτοκινιτου και θ κυκλοφοριακι ςυμφόρθςθ ςτισ πόλεισ (με τισ εκπομπζσ καυςαερίων), θ υπζρογκθ κατανάλωςθ μορφϊν ενζργειασ μθ φιλικϊν προσ το περιβάλλον (με τισ παρεπόμενεσ εκπομπζσ αερίων) και θ ανεξζλεγκτθ διάκεςθ των αςτικϊν ι βιομθχανικϊν λυμάτων και αζριων αποβλιτων ςτο περιβάλλον.

Μεταβολζσ αςτικοφ κλίματοσ Ιδιαίτερθ αναφορά πρζπει να γίνει ςτο πρόβλθμα τθσ μεταβολισ του κλίματοσ που παρατθρείται ςτισ πόλεισ, κακϊσ και τθ δθμιουργία αςτικοφ μικροκλίματοσ. Το τελευταίο αφορά τισ ιδιαίτερεσ κλιματικζσ ςυνκικεσ που εμφανίηονται τοπικά ςε οριςμζνεσ περιοχζσ τθσ πόλθσ. Οι μεταβολζσ του αςτικοφ κλίματοσ ι μικροκλίματοσ ςχετίηονται με αλλαγζσ τθσ κερμοκραςίασ του αζρα, τθσ ζνταςθσ τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ, τθσ υγραςίασ και τθσ διεφκυνςθσ του ανζμου. Οι παραπάνω κλιματικζσ μεταβολζσ επθρεάηονται άμεςα από το ευρφτερο αςτικό περιβάλλον, τισ τοπικζσ ςυνκικεσ δόμθςθσ και τθ ςυνολικι αναλογία δομθμζνου και φυςικοφ περιβάλλοντοσ ςε μια πόλθ. Συγκεκριμζνα, ζντονα προβλιματα δθμιουργεί θ πυκνι δόμθςθ, τα μεγάλα φψθ κτιρίων, οι ςτενοί δρόμοι και θ ζλλειψθ πλατειϊν και ελεφκερων χϊρων πραςίνου. (Καψανάκθ 2006) Σ’ αυτό το ςθμείο αξίηει να αναφερκεί θ δθμιουργία δφο ςυχνϊν φαινομζνων που παρατθροφνται ςτισ πόλεισ, τα οποία προκαλοφν κατά βάςθ τισ κλιματικζσ μεταβολζσ κερμοκραςίασ και ανζμου: Το πρϊτο από αυτά είναι το φαινόμενο τθσ «κερμικισ νθςίδασ», δθλαδι τθσ αυξθμζνθσ κερμοκραςίασ του αζρα ςτισ πυκνοδομθμζνεσ αςτικζσ περιοχζσ του κζντρου, ςε ςχζςθ με τθν αντίςτοιχθ ςτισ περιαςτικζσ και αγροτικζσ περιοχζσ. Το αποτζλεςμά του είναι θ δθμιουργία ενόσ κερμικοφ πλεονάςματοσ, με τθ κερμοκραςία να παραμζνει υψθλι ακόμα και τθ νφχτα, κακϊσ τότε τα κτίρια ςυνεχίηουν να εκλφουν τθ κερμότθτα που ςυςςωρεφουν τθ μζρα από τον ιλιακι ακτινοβολία. Τα αίτιά του ςχετίηονται με τθ γεωμετρία των κτιρίων και δρόμων, τισ κερμικζσ ιδιότθτεσ των υλικϊν (που εγκλωβίηουν τθ κερμότθτα), τθ μειωμζνθ εξάτμιςθ λόγω τθσ ζλλειψθσ πραςίνου και τθ μειωμζνθ κυκλοφορία του αζρα ςτουσ δρόμουσ. Μια ζμμεςθ ςυνζπεια του φαινομζνου είναι και θ υπερκατανάλωςθ ενζργειασ για τον κλιματιςμό των κτιρίων. Το δεφτερο φαινόμενο είναι αυτό τθσ «αςτικισ χαράδρασ», το οποίο αφορά τισ φυςικζσ χαράδρεσ τθσ πόλθσ που ςχθματίηονται από τισ κατακόρυφεσ όψεισ (κτίρια) που περιβάλλουν ζνα δρόμο. Εντόσ αυτϊν μεταβάλλεται θ ροι και θ ταχφτθτα του ανζμου ςτο δρόμο, λόγω των ιδιαίτερων γεωμετρικϊν χαρακτθριςτικϊν του ίδιου του δρόμου και των γφρω κτιρίων. Ζτςι, θ εκτεταμζνθ πυκνι δόμθςθ, με τθν απουςία υπαίκριων ανοιχτϊν χϊρων, ζχει ςαν αποτζλεςμα τθν εκτροπι τθσ ροισ του ανζμου και τθ μείωςθ τθσ ταχφτθτάσ του εκεί. Τα δφο παραπάνω ςυνδζονται άμεςα με τθν υπερκζρμανςθ αυτϊν των περιοχϊν το καλοκαίρι (βλ. φαινόμενο «κερμικισ νθςίδασ»), και τθ ςυγκζντρωςθ ρφπων ςε αυτζσ, κακϊσ δεν εκμεταλλεφονται τισ κετικζσ επιδράςεισ των ανζμων. Αντίςτροφα, ςε άλλεσ περιοχζσ δθμιουργοφνται τοπικοί άνεμοι μεγάλθσ ζνταςθσ ςτισ οδοφσ. (Καψανάκθ 2006)

΢ημαςία των κοινόχρηςτων υπαίθριων χώρων Με βάςθ όςα περιγράφθςαν παραπάνω, τίκεται ξεκάκαρα το κζμα τθσ φπαρξθσ και επάρκειασ των δθμόςιων υπαίκριων χϊρων και χϊρων πραςίνου μζςα ςτον αςτικό ιςτό. Η ζλλειψθ αυτϊν των χϊρων ςτθν πόλθ φαίνεται να αποτελεί τον κοινό παρονομαςτι των περιςςότερων περιβαλλοντικϊν προβλθμάτων τθσ πόλθσ, αυτϊν τθσ ρφπανςθσ, τθσ ποιότθτασ ηωισ, αλλά και των κλιματικϊν. Οι δθμόςιοι υπαίκριοι χϊροι κεωρείται λοιπόν ότι μπορεί να αποτελζςουν τθν απάντθςθ ςε αυτά τα κρίςιμα ηθτιματα των πόλεων. Ρράγματι, θ ςθμαςία των κοινόχρθςτων ελεφκερων χϊρων και χϊρων πραςίνου είναι μεγάλθ ςτθν αναβάκμιςθ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ και τθσ ποιότθτασ ηωισ. Συγκεκριμζνα το πράςινο παρζχει οριςμζνεσ ευεργετικζσ ιδιότθτεσ, ςυμβάλλοντασ ζντονα ςτθν απορρφπανςθ τθσ ατμόςφαιρασ, μζςω τθσ δζςμευςθσ του διοξειδίου του άνκρακα και τθσ κατακράτθςθσ τθσ ςκόνθσ από τον αζρα. Ραράλλθλα, απορροφά τθν θλιακι ακτινοβολία, παρζχοντασ ςυνκικεσ ςκίαςθσ, ενϊ περιορίηει και τον αςτικό κόρυβο που προζρχεται κυρίωσ από τθν κυκλοφορία αυτοκινιτων (θχοπροςταςία). Συν τοισ άλλοισ, δεν μπορεί να κεωρθκεί αμελθτζα θ προςφορά του πραςίνου ςτθ βελτίωςθ του αςτικοφ κλίματοσ και του μικροκλίματοσ. Αυτι εκφράηεται με τθν πτϊςθ τθσ κερμοκραςίασ που προκαλεί (μζςω τθσ διαπνοισ) και τον επακόλουκο δροςιμό τθσ ατμόςφαιρασ. Επιπρόςκετα, δθμιουργεί ιδανικζσ ςυνκικεσ για τθν κυκλοφορία του ανζμου δθμιουργϊντασ αεραγωγοφσ αζρα, (αντίκετα με τα κτίρια όπωσ είδαμε παραπάνω). Η παρουςία χϊρων πραςίνου ςυνδζεται άμεςα επομζνωσ με τα φαινόμενα τθσ «κερμικισ νθςίδασ» και τθσ «αςτικισ χαράδρασ». (Καψανάκθ 2006) Ρζρα από τθν τεράςτια προςφορά των χϊρων πραςίνου ςυγκεκριμζνα ςε περιβαλλοντικό επίπεδο, οι δθμόςιοι υπαίκριοι χϊροι γενικότερα ζχουν πολφ μεγάλθ ςθμαςία και ωσ ςθμεία αναφοράσ για τουσ κατοίκουσ. Αποτελοφν τόπο ςυνεφρεςθσ, ςυνάκροιςθσ του κοινοφ, ενιςχφοντασ ζτςι τισ κοινωνικζσ ςχζςεισ και τθ ςυνοχι του πλθκυςμοφ. Ακόμθ αυτοί οι χϊροι δθμιουργοφν ροζσ πεηϊν, δίνοντασ μεγαλφτερθ κίνθςθ και ηωντάνια ςτθν περιοχι τουσ. Μποροφμε να ποφμε ότι κακιςτοφν ζτςι πιο ανκρϊπινθ τθν πόλθ. Ανεπάρκεια δημόςιων υπαίθριων χώρων ςτον αςτικό ιςτό_ Είναι γεγονόσ ότι οι δθμόςιοι υπαίκριοι χϊροι τείνουν να απουςιάηουν ςε μεγάλο βακμό από τισ ςφγχρονεσ πόλεισ διεκνϊσ ι τουλάχιςτον να μθν επαρκοφν, ιδιαίτερα ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται κυρίωσ ςτον τρόπο με τον οποίο αναπτφχκθκαν εξαρχισ οι

περιςςότερεσ μεγάλεσ πόλεισ, ιδθ από τον προθγοφμενο αιϊνα. Το μοντζλο οικιςτικισ ανάπτυξθσ που ακολουκικθκε ςε πολλζσ από αυτζσ τισ πόλεισ ι ςε μεγάλα τμιματά τουσ ιταν αυτό τθσ ‘ad hoc’ οικιςτικισ ανάπτυξθσ, όπου ςχεδόν απουςίαηε ο αρχικόσ ςχεδιαςμόσ ι αυτόσ δεν είχε πρωταρχικό ρόλο. Το αποτζλεςμα ιταν να ςχθματιςτοφν πόλεισ κατά τον 19ο και 20ο αιϊνα, βαςιςμζνεσ αποκλειςτικά ςτισ οικιςτικζσ ανάγκεσ τθσ εποχισ, αλλά και τισ ανάγκεσ για μεγάλεσ βιομθχανικζσ εγκαταςτάςεισ (ελζω και τθσ βιομθχανικισ επανάςταςθσ). Ραράδειγμα τζτοιων πόλεων αποτελοφν και οι περιςςότερεσ ελλθνικζσ. Στισ παραπάνω πόλεισ δεν υπιρχαν μεγάλα περικϊρια για τθ διαμόρφωςθ πάρκων και χϊρων πραςίνου που να καλφπτουνε όλεσ τισ περιοχζσ και όλεσ τισ κλίμακεσ του χϊρου. Αποτζλεςμα ιταν εικόνα πόλεων οι οποίεσ ‘αςφυκτιοφν’ μζςα ς’ ζνα πυκνοδομθμζνο περιβάλλον, χωρίσ το ςτοιχείο τθσ φφςθσ και των ελεφκερων χϊρων. (Κοςμάκθ, Λουκόπουλοσ) Οι πόλεισ όμωσ, όπωσ ζχουμε προαναφζρει, τείνουν να εξελίςςονται και να μεταβάλλονται ωσ προσ τθν ζκταςθ και τθν εςωτερικι δομι τουσ. Από αυτζσ τισ ςθμαντικζσ μεταβολζσ ξεπθδοφν και νζεσ ανάγκεσ, παράλλθλα με τισ νζεσ περιβαλλοντικζσ αντιλιψεισ που ζχουν αρχίςει να εκφράηονται τα τελευταία χρόνια ςχετικά με το πρότυπο τθσ ςφγχρονθσ πόλθσ. Σφμφωνα με αυτζσ, αρχίηει να αποδίδεται όλο και μεγαλφτερθ ςθμαςία ςτθν ανάγκθ για περιςςότερουσ δθμόςιουσ υπαίκριουσ χϊρουσ και χϊρουσ πραςίνου. Δίνεται ζμφαςθ ςτθν «οικοςυςτθματικι διάςταςθ του αςτικοφ πραςίνου και ςτα δίκτυα των υπαίκριων χϊρων που δθμιουργοφν δυνατότθτεσ για τθ διάχυςθ τθσ λειτουργίασ τθσ φφςθσ ςτον ιςτό τθσ πόλθσ» (Κοςμάκθ, Λουκόπουλοσ). Αναγνωρίηεται ζτςι θ ςυμβολι αυτϊν των χϊρων ςτθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ και όλεσ οι κετικζσ παράμετροί τουσ που ζχουμε αναφζρει παραπάνω. (Κοςμάκθ, Λουκόπουλοσ)

Περιβαλλοντική διάςταςη των αςτικών κενών Ραρ’ όλα αυτά, είναι προφανζσ ότι οι ςθμερινζσ πυκνοδομθμζνεσ πόλεισ και ακόμα περιςςότερο το κζντρο τουσ, εμφανίηουν ζναν πρωτοφανι κορεςμό που δεν αφινει πρόςφορο ζδαφοσ για τθ δθμιουργία νζων υπαίκριων χϊρων. Αναηθτοφνται λοιπόν οι εκτάςεισ μζςα ςτον αςτικό ιςτό που κα υποδεχτοφν αυτζσ τισ υπαίκριεσ υποδομζσ. Σ’ αυτό το ςθμείο επανζρχεται το κρίςιμο ηιτθμα των αςτικϊν κενϊν. Αυτοί οι αναξιοποίθτοι χϊροι που ζχουν αναλυκεί πιο πάνω, οι οποίοι ςτεροφνται λειτουργίασ, μοιάηουν να αποτελοφν μία ικανοποιθτικι απάντθςθ ςε αυτιν τθν αναηιτθςθ.

Δημιουργία μεγάλων αςτικών πάρκων Ρράγματι, οι εγκαταλελειμμζνοι χϊροι μεγάλθσ ζκταςθσ, (που φιλοξενοφςαν ςτο παρελκόν βιομθχανικζσ εγκαταςτάςεισ ωσ επί το πλείςτον ι άλλεσ εγκαταςτάςεισ μεταφορικϊν υποδομϊν κλπ) ζχουν ιδθ αρχίςει να αξιοποιοφνται ςε πολλζσ πόλεισ παγκοςμίωσ. Σ’ αυτζσ χωροκετοφνται μεγάλα αςτικά και μθτροπολιτικά πάρκα πραςίνου ι και κεματικά πάρκα. Υπάρχουν αξιόλογα παραδείγματα τζτοιων χωροκετιςεων από το εξωτερικό, ενϊ κάτι τζτοιο δρομολογείται και ςτθν Ελλάδα (Ακινα). Πμωσ οι προαναφερκζντεσ χϊροι μεγάλθσ ζκταςθσ βρίςκονται ςυνικωσ περιμετρικά, ςτα όρια τθσ πόλθσ, μιασ και εκεί ιταν που χωροκετοφνταν κατά κόρον οι παλαιότερεσ λειτουργίεσ τουσ. Μ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να καλφπτονται εν μζρει οι απαιτιςεισ τθσ πόλθσ ςε υπαίκριουσ χϊρουσ, αυτό όμωσ γίνεται μόνο ςε ποςοτικό επίπεδο (βλζποντασ τθν πόλθ ςαν μία αυτοφςια οντότθτα), χωρίσ να επιτυγχάνεται και θ ιςοκατανομι τουσ ςτον αςτικό ιςτό. Πταν λοιπόν χωροκετείται ζνα τζτοιο αςτικό ι μθτροπολιτικό πάρκο ςτθν περιφζρεια ι και ςτο κζντρο τθσ πόλθσ, καλφπτει τισ ανάγκεσ των κατοίκων ςτισ εκεί και ςτισ γφρω απ’ αυτζσ περιοχζσ. Ραρά ταφτα, δε φαίνεται να δίνεται λφςθ για τισ υπόλοιπεσ πυκνοδομθμζνεσ περιοχζσ, που αντιμετωπίηουν και το μεγαλφτερο πρόβλθμα κορεςμοφ και ρφπανςθσ. Η περίπτωςη των ‘μικρών’ αςτικών κενών Τα κομμάτια τθσ πόλθσ με τα οποία ελάχιςτα ζχει αςχολθκεί μζχρι ςιμερα ο ςχεδιαςμόσ (με οριςμζνεσ εξαιρζςεισ ςτο εξωτερικό που κα αναφζρουμε αργότερα) είναι αυτά τα μικρά αςτικά κενά που βρίςκονται ςε αφκονία, διάςπαρτα μζςα ςτον αςτικό ιςτό, ςτα οποία ζχει γίνει εκτενισ αναφορά ςε προθγοφμενο κεφάλαιο. Αυτοί οι μικρισ κλίμακασ ελεφκεροι χϊροι για χρόνια ζχουν μείνει παντελϊσ αναξιοποίθτοι ςτισ περιςςότερεσ πόλεισ. Η φπαρξι τουσ ωσ επί το πλείςτον δεν ζχει αντιμετωπιςτεί ςυνδυαςτικά με το πρόβλθμα τθσ ζλλειψθσ δθμόςιων υπαίκριων χϊρων και ειδικά των τοπικϊν, επιπζδου γειτονιάσ. Κι όμωσ, τα μικρά αςτικά κενά μοιάηουν να είναι θ απάντθςθ ςτο παραπάνω πρόβλθμα. Η αντικειμενικι δυςκολία του να απελευκερωκοφν άλλοι ιδθ δομθμζνοι χϊροι εντόσ του αςτικοφ ιςτοφ, οι οποίοι ζχουν μία τρζχουςα λειτουργία (για λόγουσ ιδιοκτθςιακοφ κακεςτϊτοσ, αντιδράςεων, αναγκϊν για αποηθμιϊςεισ κλπ), ςτρζφει τθν προςοχι ς’ αυτοφσ τουσ μικροφσ ελεφκερουσ χϊρουσ που ζχουν απωλζςει τθ λειτουργία τουσ. Ρράγματι, το γεγονόσ ότι οφτωσ ι άλλωσ δε δεςμεφονται από κάποια χριςθ τουσ κακιςτά αυτομάτωσ ελκυςτικοφσ για τθ χωροκζτθςθ και διαμόρφωςθ των μικρϊν υπαίκριων χϊρων και πάρκων που αναηθτοφνται. Κάτι

τζτοιο μπορεί να γίνει χωρίσ κοινωνικό κόςτοσ, μιασ και οι ςυγκεκριμζνοι χϊροι δεν είναι ουςιαςτικά ιδιωτικοί πλζον, πιο πολφ βρίςκονται ςτο όριο μεταξφ ιδιωτικοφ και δθμόςιου. Οφζλη από την αξιοποίηςη των μικρών αςτικών κενών Ζτςι λοιπόν, πολλά απά τα μικρισ κλίμακασ αςτικά κενά αφενόσ κα επανενταχτοφν ςτθ ηωι τθσ πόλθσ, παφοντασ πια να αποτελοφν ‘νεκροφσ χϊρουσ’ και ‘λειτουργικζσ τρφπεσ’, αφετζρου δε, κα ςυμβάλλουν με τθ νζα μορφι τουσ (ωσ τοπικοί δθμόςιοι υπαίκριοι χϊροι) ςτθ βελτίωςθ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ και ποιότθτασ ηωισ. Αναμζνεται να αποτελζςουν τα ηωτικά ςτοιχεία τθσ εκάςτοτε ςυνοικίασ, επιφζροντασ όλεσ εκείνεσ τισ κετικζσ επιδράςεισ (περιβαλλοντικζσ, κοινωνικζσ και βελτίωςθσ του μικροκλίματοσ) τθσ φπαρξθσ κοινόχρθςτων και χϊρων πραςίνου που ζχουμε ιδθ αναφζρει. Μία ακόμα ςθμαντικι παράμετροσ τθσ αξιοποίθςθσ των αςτικϊν κενϊν ωσ οργανωμζνων υπαίκριων χϊρων, ζχει να κάνει με τθ δυνατότθτα δικτφωςισ τουσ. Ππωσ είπαμε, τα ςθμερινά αςτικά κενά βρίςκονται ςε πλθκϊρα και διάςπαρτα ςε αρκετά ςθμεία των πόλεων. Το γεγονόσ αυτό δίνει τθν ευκαιρία. να ςχθματιςτεί ςτθ κζςθ τουσ ζνα δίκτυο δθμόςιων υπαίκριων χϊρων, οι οποίοι κα ενςωματωκοφν ςτουσ ιδθ υπάρχοντεσ και κα ςυνδεκοφν μεταξφ τουσ με κατάλλθλεσ πεηοδρομιςεισ. Το αποτζλεςμα κα είναι θ δθμιουργία ενόσ μεγάλου και ενιαίου δικτφου υπαίκριων χϊρων, τοπικισ και υπερτοπικισ ςθμαςίασ. Αυτό κα δθμιουργεί ςθμαντικζσ ροζσ κίνθςθσ και κα κακιςτά ευχάριςτεσ τισ μετακινιςεισ εντόσ του αςτικοφ ιςτοφ. Ραράλλθλα αναμζνεται να ενιςχφςει τθν ταυτότθτα τθσ εκάςτοτε περιοχισ, αποτελϊντασ ςαφζσ ςθμείο αναφοράσ, αλλά και να ςυςφίξει τισ κοινωνικζσ ςχζςεισ και τθ ςυναναςτροφι των κατοίκων. Γίνεται προφανζσ λοιπόν, ότι τα αςτικά κενά πρζπει να αντιμετωπιςτοφν ςυνολικά και όχι αποςπαςματικά. Εφαρμογή βιοκλιματικών αρχών Η διαμόρφωςθ των χϊρων που ςιμερα αποτελοφν αςτικά κενά και θ μετατροπι τουσ ςε δθμόςιουσ υπαίκριουσ χϊρουσ ενδείκνυται να βαςιςτεί ςτισ απλζσ βιοκλιματικζσ αρχζσ και ςτόχουσ:. Αυτοί είναι ςυνοπτικά οι εξισ: ο κατάλλθλοσ θλιαςμόσ παράλλθλα με τθν θλιοπροςταςία, ο φυςικόσ αεριςμόσ αλλά και θ ανεμοπροςταςία του χϊρου, ο φυςικόσ δροςιςμόσ, κακϊσ και θ κερμικι αδράνεια και θ ανακλαςτικότθτα των υλικϊν. Εφαρμόηοντασ τισ παραπάνω αρχζσ δφναται βελτιωκεί το μικροκλίμα τθσ περιοχισ και να επιτευχκοφν οι ιδανικζσ κερμοκραςιακζσ και οπτικζσ ςυνκικεσ άνεςθσ, που κα καταςτιςουν τουσ χϊρουσ αυτοφσ ελκυςτικοφσ για τουσ κατοίκουσ.

Ακολοφκωσ κα γίνει μια περιλθπτικι περιγραφι των βιοκλιματικϊν ςτόχων που κα επιδιωχκοφν: 

Ο θλιαςμόσ αποτελεί τθν επιλεκτικι ζκκεςθ χϊρων ςτθν θλιακι ακτινοβολία ενϊ θ θλιοπροςταςία αντίκετα τθν θκελθμζνθ αποφυγι τθσ. Ο πρϊτοσ εξαρτάται από τα μορφολογικά χαρακτθριςτικά τθσ πόλθσ, ενϊ θ δεφτερθ επιτυγχάνεται με τθ χριςθ κατάλλθλων φυςικϊν (φυλλοβόλα δζντρα) και τεχνθτά μζςα.



Ο ευνοϊκότεροσ φυςικόσ αεριςμόσ και αντίςτοιχα θ ανεμοπροςταςία επιγχάνεται με τθν «κακοδιγθςθ» του αζρα, δθλαδι τθν ενίςχυςθ τθσ κίνθςισ του, τθν παρεμπόδιςθ ι τθν αλλαγι τθσ κατεφκυνςισ του, μζςω τθσ φφτευςθσ ι και τεχνθτϊν μζςων.



Ο φυςικόσ δροςιςμόσ (μείωςθ τθσ κερμοκραςίασ) μπορεί να επιτευχκεί με τθν χριςθ δφο βαςικϊν μζςων ςτουσ υπαίκριουσ χϊρουσ: του πραςίνου, μζςω τθσ λειτουργίασ τθσ διαπνοισ και τθσ παρουςίασ του υδάτινου ςτοιχείου, μζςα από τθν εξάτμιςθ του νεροφ.



Τζλοσ, θ αρχι τθσ κερμικισ αδράνειασ ςυνδζεται άμεςα με τθ κερμοχωρθτικότθτα των υλικϊν, όπωσ και με τθν ανακλαςτικότθτα και απορροφθτικότθτά των επιφανειϊν. Επιτυγχάνεται μζςω τθσ επιλογισ κατάλλθλων υλικϊν, μειωμζνθσ απορροφθτικότθτασ . (Καψανάκθ 2006)

Μικρά αςτικά πάρκα Pocket parks Ρρόκειται για ελεφκερουσ χϊρουσ κλίμακασ ανάμεςα ςτον ιδιωτικό κιπο και το πάρκο γειτονιάσ, που ςυνικωσ περιζχουν και πράςινο. Στθν αγγλικι γλϊςςα ζχουν λάβει τθν ιδιαίτερθ ονομαςία «pocket parks», που δείχνει αφενόσ το μζγεκόσ τουσ και αφετζρου τθ ςθμαςία τθν οποία ζχουν αποκτιςει ωσ χαρακτθριςτικι περίπτωςθ πάρκου ςε χϊρεσ του εξωτερικοφ, κακϊσ και τθ ςυχνότθτα με τθν οποία το ςυναντοφμε ςτισ πόλεισ του δυτικοφ κυρίωσ κόςμου. Συνικωσ τα pocket parks προκφπτουν από τθν αξιοποίθςθ μικρϊν αςτικϊν κενϊν ςτον ιςτό τθσ πόλθσ. Χϊροι ανάμεςα ςε κτίρια, άκτιςτα οικόπεδα, δρόμοι ι μιςογκρεμιςμζνα κτίρια μποροφν να καταςτοφν το φυςικό, νομικό και κοινωνικό υπόβακρο πάνω ςτο οποίο τα μικρά αυτά πάρκα κα δθμιουργθκοφν. Μπορεί κανείσ να τα ςυναντιςει ςε οποιοδιποτε ςθμείο του αςτικοφ χϊρου (κζντρο, προάςτια) ςτο επίπεδο (layer) του δρόμου. Τα ίδια όμωσ φαίνονται να ςυναντϊνται περιςςότερο ςε πυκνοδομθμζνεσ περιοχζσ. Ειδικά ςτα κζντρα των πόλεων, όπου θ αξία τθσ γθσ

είναι υψθλι και ο χϊροσ ιδθ δομθμζνοσ, τα μικρά αςτικά πάρκα φαίνεται να αποτελοφν ίςωσ τθ μόνθ ρεαλιςτικι και οικονομικά δυνατι λφςθ για εξεφρευςθ ελεφκερων χϊρων χωρίσ να χρειαςτεί ευρφτερθ ανάπλαςθ τθσ περιοχισ ςε μεγαλφτερθ κλίμακα. Ππωσ ζχουμε προαναφζρει τα μικρά αςτικά πάρκα, εκτόσ από αυτόνομεσ μονάδεσ δθμόςιου χϊρου ςτο επίπεδο μιασ γειτονιάσ, κα πρζπει να αποτελζςουν μζροσ ενόσ ευρφτερου και ςφνκετου δικτφου δθμόςιων χϊρων που κα ςυνδεκοφν λειτουργικά και φυςικά μεταξφ τουσ, δρϊντασ ςυλλεκτικά προσ ροζσ πεηϊν και δραςτθριοτιτων. Paley Park_ Από τα πιο χαρακτθριςτικά παραδείγματα pocket parks είναι το Paley Park ςτο Μανχάταν τθσ Νζασ Υόρκθσ (53rd Street ανάμεςα ςε Madison και Fifth Avenues) ςτο οποίο ζχουν εφαρμοςτεί και οι βιοκλιματικζσ αρχζσ που αναφζρκθκαν προθγουμζνωσ. Ρρόκειται για ζνα μικρό χϊρο ανάμεςα ςε ουρανοξφςτεσ που χρθςιμοποιείται τόςο ωσ ςθμείο ςυνάντθςθσ όςο και για ανάπαυςθ από τουσ ρυκμοφσ τθσ πόλθσ. Αξιοςθμείωτο μάλιςτα είναι το γεγονόσ ότι αποτελεί ιδιωτικι περιουςία (ίδρυμα William S. Paley). Η καταςκευι του πάρκου ολοκλθρϊκθκε το 1967 από τουσ Zion and Breen Associates. (http://www.pps.org)

To Paley Park (pps.org)

Ο χϊροσ είναι ζνα μακρόςτενο κενό δόμθςθσ – εςοχι προσ το εςωτερικό του τετραγϊνου με διαςτάςεισ 30x10μ, ενϊ ζχει νότιο-νοτιοδυτικό προςανατολιςμό. Κατά ςυνζπεια ςυνδζεται απϋευκείασ με το δρόμο προςφζροντασ άμεςθ οπτικι επαφι ςε αυτόν. Το (διαπερατό) όριο ανάμεςα ςτο πεηοδρόμιο και το πάρκο είναι μια ςειρά από ςκαλοπάτια αφοφ το επίπεδό του μικροφ αυτοφ δθμόςιου χϊρου είναι υπερυψωμζνο κατά 70 cm από το δρόμο. Ρετυχαίνεται ζτςι θ διαφοροποίθςι του από τθν υπόλοιπθ πόλθ, προςφζροντασ μια αίςκθςθ (μορφολογικισχωρικισ) «αςφάλειασ». Ρρόκειται ουςιαςτικά για μια μικρι ςε μζγεκοσ αςτικι χαράδρα ανάμεςα ςε ψθλά κτίρια. Τζλοσ, ο αςτικόσ εξοπλιςμόσ (κακίςματα) είναι κινθτόσ ςυμβάλλοντασ ζτςι ςτθν οικειοποίθςθ του χϊρου από τουσ χριςτεσ.

Σθμείωςθ_ Αναφερόμαςτε ςτα μορφολογικά χαρακτθριςτικά διότι αποτελοφν κατά κάποιο τρόπο τθ γεω-μορφολογία του χώρου παρότι είναι τεχνθτά ςτοιχεία και άρα είναι κι αυτά χαρακτθριςτικά του περιβάλλοντοσ. Πςον αφορά τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά ςτοιχεία, ο καταρράκτθσ φψουσ 6m ςτθν απζναντι πλευρά τθσ ειςόδου λειτουργεί ωσ ςθμείο εςτίαςθσ (focal point) ειςάγωντασ ςτο χϊρο το υγρό ςτοιχείο, που προςκαλεί –οπτικά και θχθτικά- τον περαςτικό να ειςζλκει. Ο ιχοσ του τρεχοφμενου νεροφ προκαλεί γκρίηο κόρυβο (grey noise) (http://en.wikipedia.org/wiki/Paley_Park) καλφπτοντασ τθ βοι τθσ πόλθσ και προςφζροντασ μια ιδιότυπθ θχθτικι παφςθ ςτον επιςκζπτθ, ενϊ ταυτόχρονα δθμιουργεί μια αίςκθςθ ιδιωτικότθτασ ςτο χριςτθ. Εφόςον ο ιχοσ αυτόσ είναι φυςικόσ, θρεμεί (ςυνικωσ) τον ανκρϊπινο εγκζφαλο. Επιπρόςκετα λόγω τθσ κερμοχωρθτικότθτάσ του, το νερό λειτουργεί ςαν ςτακεροποιθτισ τθσ κερμοκραςίασ του αζρα. Κατά τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ το υγρό ςτοιχείο βοθκάει επίςθσ ςτθν πτϊςθ τθσ κερμοκραςίασ μζςω του εξατμιςτικοφ δροςιςμοφ (Καψανάκθ, 2006). Δθμιουργείται ζτςι ζνα ευνοϊκό για τθ χρθςιμοποίθςθ του ελεφκερου αυτοφ χϊρου μικρο-κλίμα.

Υγρό ςτοιχείο και φφτευςθ ςτο πάρκο Paley. (flickr.com)

Από τθν άλλθ ςε ό,τι ζχει να κάνει με τθ φφτευςθ, ςτθν είςοδο του πάρκου ςυναντϊνται αεικαλι δζντρα για προςταςία από το κόρυβο του δρόμου. Στθν υπόλοιπθ επιφάνεια βρίςκονται διαμοιραςμζνα φυλλοβόλα δζντρα, τα οποία αφενόσ το καλοκαίρι ςκιάηουν εν μζρει το χϊρο, αφετζρου το χειμϊνα επιτρζπουν ςτο φωσ του ιλιου να ειςζλκει ςε αυτόν. Οι κάκετοι ςτο δρόμο τοίχοι καλφπτονται από κιςςοφσ που αποτρζπουν τθν αντανάκλαςθ τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ και τθν ζκλυςθ κερμότθτασ από τισ επιφάνειεσ των περιβάλλοντων κτιρίων. (http://www.monumenta.org/) *Αξίηει εδϊ να ςθμειϊςουμε ότι ο ίδιοσ ο Paley που απόφάςιςε να δθμιουργιςει το πάρκο, ενεπλάκει από τθν αρχι ωσ το τζλοσ ςτθ διαδικαςία ςχεδιαςμοφ και καταςκευισ του πάρκου. (http://www.pps.org/) Πντασ κάτοικοσ τθσ περιοχισ και χριςτθσ του χϊρου είχε ίςωσ ιδθ «διαβάςει» το ςυγκεκριμζνο αςτικό κενό μζςα ςτθν κακθμερινότθτα τθσ πόλθσ και γι’ αυτό το λόγο πικανϊσ να κατάφερε (με τθ βοικεια ειδικϊν) να δθμιουργιςει ζναν επιτυχθμζνο δθμόςιο χϊρο.

Αςτική γεωργία Urban agriculture

Η καλλιζργεια αγροτικϊν προϊόντων εντόσ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ φαίνεται να βρίςκει πρόςφορο ζδαφοσ –κυριολεκτικά και μεταφορικά- πάνω ςτισ λειτουργικά άγονεσ επιφάνειεσ γθσ των αςτικϊν κενϊν.

Οι αγροκαλλιζργειεσ, κακϊσ και θ επεξεργαςία και διανομι τροφίμων εντόσ των αςτικϊν περιοχϊν ίςωσ αποτελζςει τθ λφςθ ςε ςφγχρονα παγκόςμια προβλιματα τθσ ανκρωπότθτασ, που ςχετίηονται άμεςα με τισ πόλεισ, όπωσ θ ποιότθτα του οικιςτικοφ περιβάλλοντοσ και θ πρόςβαςθ του πλθκυςμοφ ςε επαρκι διατροφικά αγακά. Σιμερα ςχεδόν ζνα διςεκατομμφριο άνκρωποι ςτον πλανιτθ υποφζρουν από τθν πείνα (http://en.wikipedia.org/wiki/Malnutrition), ενϊ θ ανθςυχία για τα γενετικά μεταλλαγμζνα προϊόντα και τθν ποιότθτα των τροφίμων, ακόμθ και ςτο δυτικό κόςμο, είναι ζκδθλθ. Μζςα ςε αυτό το ευρφτερο περιβάλλον θ αςτικι γεωργία φαίνεται να μπορεί να ςυνειςφζρει ςτθ διατροφικι αςφάλεια αυξάνοντασ τισ ποςότθτεσ τροφίμων και κακιςτϊντασ τα ευκόλωσ προςβάςιμα ςτουσ κατοίκουσ των πόλεων. Οι αςτικζσ αγροκαλλιζργιεσ είναι δυνατόν να καταςτιςουν τισ πόλεισ διατροφικά αυτάρκεισ κακϊσ και να διευρφνουν τθν οικονομικι τουσ βάςθ, δθμιουργϊντασ ταυτόχρονα κζςεισ εργαςίασ (http://en.wikipedia.org/wiki/Urban_agriculture). Σε ςυνκικεσ μάλιςτα οικονομικισ κρίςθσ και αβεβαιότθτασ, όπωσ οι ςθμερινζσ, τζτοιεσ προτάςεισ φαίνεται να αποκτοφν ακόμθ μεγαλφτερθ βαρφτθτα ωσ εναλλακτικζσ και βιϊςιμεσ λφςεισ ςε υπαρκτά, άλυτα προβλιματα. Περιβαλλοντικά οφζλη Η ςφγχρονθ ςυμβατικι γεωργία ζχει αρκετά μεγάλο ενεργειακό κόςτοσ λόγω τθσ ανάγκθσ για μεταφορά των προϊόντων, ςυχνά ςε μεγάλεσ αποςτάςεισ, εϊσ ότου φτάςουν από τθν περιοχι παραγωγισ ςτον καταναλωτι (πόλθ). Η ςπαταλοφμενθ αυτι ενζργεια μπορεί ςαφϊσ να μειωκεί μζςω ενόσ τοπικοφ οικονομικοφ κφκλου παραγωγισ και κατανάλωςθσ.

Το ςθμαντικότερο όμωσ πλεονζκτθμα των αςτικϊν αγροκαλλιεργειϊν είναι ότι μποροφν να ςυμβάλουν ςτθν βελτίωςθ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ και μικροκλίματοσ. H αφξθςθ των επιφανειϊν πραςίνου ςτισ πόλεισ ςυνεπάγεται πτϊςθ τθσ κερμοκραςίασ κακϊσ και καλυτζρευςθ τθσ ποιότθτασ του αζρα. Η φφςθ επανακτά το περιβάλλον και επζρχεται μια ιςορροπία ανάμεςα ςε δομθμζνο και φυςικό/ηωντανό περιβάλλον. Ραράλλθλα με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται και θ εξυγίανςθ του εδάφουσ. Κοινωνικά κι ευρφτερα οφζλθ Ταυτόχρονα όμωσ πρόκειται για μια ευρφτερθ βελτίωςθ, που διατρζχει βακιά όλα τα ςτρώματα (layers, *όχι μόνο με τθν κοινωνικο-οικονομικι ζννοια) μιασ πόλθσ. Η αςτικι γεωργία είναι ζνα πολφπλοκο ςφςτθμα με ζνα φάςμα πλεονεκτθμάτων και ςυνεπειϊν που αφοροφν, εκτόσ τθσ παραγωγικισ εναςχόλθςθσ, και τθν αναψυχι και τον ελεφκερο χρόνο προςφζροντασ πρόςκετεσ δυνατότθτεσ δθμιουργικισ χριςθσ του αςτικοφ πεδίου. Θφλακεσ χϊρου (αςτικά κενά) που παρζμεναν ανενεργοί για μακρά χρονικά διαςτιματα, αποκτοφν πλζον δραςτθριότθτα ςτθν οποία δφναται να εμπλακοφν ανεξαιρζτωσ όλοι οι χριςτεσ του χϊρου. Οι λειτουργικζσ τρφπεσ τθσ πόλθσ μετατρζπονται ςε χϊρουσ καλλιζργειασ = κτιςίματοσ τθσ πόλθσ. Η πόλθ (ανα)δθμιουργείται από τουσ ίδιουσ τουσ κατοίκουσ μζςω μιασ κοινισ διαδικαςίασ κατοίκθςθσ του τόπου. Γιατί ςφμφωνα με τον Heidegger «το κτίηειν (=καλλιεργείν) δεν είναι απλϊσ μζςον και οδόσ προσ το κατοικείν, το κτίηειν είναι ιδθ εν εαυτϊ κατοικείν». (Martin Heidegger, 1951). Τα παραπάνω ςυνκζτουν το ςθμαντικότερο όφελοσ που αποκομίηει μια κοινωνία από τθν αςτικι αγροκαλλιζργεια: τθν οικειοποίθςθ του χώρου.

«Φαρμαδζλφια»_ (Front Studio) «Farmadelphia»_

Η πρόταςθ «Φαρμαδζλφια» (φάρμα + Φιλαδζλφια) του γραφείου Front Studio αποτελεί τυπικό παράδειγμα εφαρμογισ τθσ λογικισ τθσ αςτικισ γεωργίασ. Οι μελετθτζσ προτείνουν τθ μετατροπι του εγκαταλελειμζνου αςτικοφ περιβάλλοντοσ τθσ πόλθσ τθσ Φιλαδζλφια ςε ζνα «φαγϊςιμο τοπίο» (edible landscape) ειςάγωντασ ςτθ πόλθ αγροτικά ςτοιχεία (frontstudio.com, 2007). Άδεια, κενά οικόπεδα γίνονται ςφγχρονεσ αςτικζσ φάρμεσ που ςυμβάλλουν ςτθν αναηωογόνθςθ του περιβάλλοντοσ και τθσ κακθμερινισ ηωισ των κατοίκων. Ραλιά κτίρια αποκτοφν νζεσ λειτουργίεσ (ςτάβλοι, αποκικεσ, αγροικίεσ) ςυμβάλλοντασ ςε μια οργανικι μεταμορφωςθ τθσ ιςτορίασ που προςαρμόηεται ςτισ ςθμερινζσ ανάγκεσ. Μζςα από τα παραπάνω ενδυναμϊνεται θ ςχζςθ των κατοίκων με τον τόπο τουσ και τθν κοινωνία. (frontstudio.com, 2007)

Σο layer πάνω από την πόλη Στθ ςφγχρονθ ελλθνικι πόλθ που οι ελεφκεροι χϊροι ςπανίηουν και είναι δφςκολο να εξευρεκοφν νζοι, κα πρζπει να κοιτάξουμε ςε μζρθ που ίςωσ δεν είχαμε δϊςει μζχρι τϊρα τθν απαραίτθτθ ςθμαςία. Υπάρχουν ςτρϊματα (layers) ςτθν πόλθ που δεν είναι εμφανι με τθν πρϊτθ ματιά, γιατί βρίςκονται ςε επίπεδο διαφορετικό από αυτό του κφκλου τθσ κακθμερινισ ηωισ. Ζνα από αυτά τα layer, βρίςκεται πάνω από τθν πόλθ, ςτουσ χϊρουσ που κρφβουν οι ταράτςεσ των πολυκατοικιϊν.

Το βιντεοπαιχνίδι Mirror’s Edge φαίνεται να περιγράφει με πολφ ενδιαφζροντα τρόπο, αν και μζςω τθσ υπερβολισ, τθν ςυγκεκριμζνθ ιδζα. Σφμφωνα με τθν υπόκεςθ του παιχνιδιοφ, οι χϊροι αυτοί είναι το μοναδικό μζροσ όπου μπορείσ να ξεφφγεισ από το ολοκλθρωτικό κακεςτϊσ που ζχει καταλάβει τθν υπόλοιπθ πόλθ. Είναι το μζροσ ανάμεςα ςτο Μεγάλο Αδελφό και τθν πραγματικότθτα, θ άκρθ του κακρζφτθ (mirror’s edge) (ειςαγωγι βιντεοπαιχνιδιοφ Mirror’s Edge, 2008). Οι ταράτςεσ μετατρζπονται ςε τρόπο ηωισ, ςε διαδρομζσ, ακζατεσ από τθν πόλθ, με εποπτικι όμωσ κζα προσ αυτι. Αποτελοφν δυνατότθτεσ και (δια)φυγι από τθν κακθμερινότθτα, αλλά ταυτόχρονα είναι χϊροσ ηωντανόσ, γεμάτοσ κινθτικότθτα και ροζσ.

Οι ταράτςεσ ωσ χϊροσ ροϊν ςτο βιντεοπαιχνίδι «Mirror’s Edge»

Στθν πραγματικότθτα οι ταράτςεσ τθσ πόλθσ αποτελοφν μια διαφορετικι μορφι αςτικοφ κενοφ. Δεν είναι ςυνθκιςμζνα λειτουργικά κενά, με τθν ζννοια ότι δεν απϊλεςαν κάποια λειτουργία που είχαν ςτο παρελκόν. Ρρόκειται για χϊρουσ αδρανείσ μεν, οι οποίοι όμωσ βρίςκονται τόςο κοντά ςτο χϊρο κατοικίασ μασ, που μοιάηουν να αναμζνουν ενεργοποίθςθ.

Πράςινεσ ςτζγεσ

Ρρόταςθ για πράςινεσ ςτζγεσ.

Σιμερα θ ενεργοποίθςθ τζτοιων χϊρων ζχει βρει τθν εφαρμογι τθσ ςτισ «πράςινεσ ςτζγεσ». Ρρόκειται για τθ διαμόρφωςθ του ανϊτατου (ςε φψοσ) ανοιχτοφ χϊρου των κτιρίων με τθν επίςτρωςθ ςε αυτόν μονωτικϊν υλικϊν, χϊματοσ και πραςίνου. Η πρακτικι αυτι δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα διαδεδομζνθ, τουλάχιςτον ςτθν Ελλάδα, όμωσ πολλοί κεωροφν ότι πρόκειται για μια ςθμαντικι ευκαιρία για τισ πυκνοδομθμζνεσ πόλεισ και δθ τισ ελλθνικζσ. Η δθμιουργία ενόσ «φυτεμζνου layer» πάνω από τθν πόλθ μπορεί να ςυμβάλει ςτθν αφξθςθ τθσ ποςότθτα του πραςίνου ςτοιχείου ςτισ επιφάνειζσ τθσ και να προςφζρει τον απαιτοφμενο δθμόςιο και θμιδθμόςιο χϊρο για τθ ςφςφιξθ των κοινωνικϊν ςχζςεων και τθν ανάπτυξθ δραςτθριοτιτων αναψυχισ ι παραγωγικϊν (βλ. urban farming)

Φυςική διαςτρωμάτωςη πράςινων ςτεγών Σε γενικζσ γραμμζσ μια πράςινθ ςτζγθ αποτελείται από τα εξισ ςτοιχεία ςε αλλθλεπίκεςθ:

1. Φυτικό υλικό 2. Υπόςτρωμα ανάπτυξθσ φυτϊν 3. Διθκθτικό φφλλο 4. Αποςτραγγιςτικό ςτοιχείο 5. Υπόςτρωμα ςυγκράτθςθσ υγραςίασ και προςταςίασ μόνωςθσ 6. Μεμβράνθ ελζγχου ανάπτυξθσ του ριηικοφ ςυςτιματοσ. 7. Υγρομόνωςθ-κερμομόνωςθ του κτιρίου

Ειδικά περιβαλλοντικά οφζλη

• Η κερμοκραςία ςτο εςωτερικό ενόσ κτιρίου είναι κατά τουσ κερινοφσ μινεσ από 3 ζωσ και 10 βακμοφσ χαμθλότερθ. • Το χειμϊνα διαχζεται λιγότερθ κερμότθτα από το εςωτερικό του κτιρίου προσ το περιβάλλον. • Η μόνωςθ τθσ ςτζγθσ, που βρίςκεται κάτω από τθν «πράςινθ» επιφάνεια, προςτατεφεται καλφτερα από τισ υπεριϊδεισ ακτινοβολίεσ και τισ αυξομειϊςεισ τθσ κερμοκραςίασ του αζρα. • Σε περιπτϊςεισ υδροπονικϊν φυτεφςεων,το κτίριο δροςίηεται και κατά τισ νυχτερινζσ ϊρεσ λόγω τθσ εξάτμιςθσ του νεροφ. • Ταυτόχρονα γίνεται εκμετάλλευςθ του νεροφ τθσ βροχισ για το πότιςμα. • Σε περίπτωςθ υψθλισ βροχόπτωςθσ, ζνα μζροσ του νεροφ απορροφάται από τισ ςτζγεσ, ενϊ το υπόλοιπο φτάνει ςτο δρόμο με διαφορά φάςθσ (λόγω επιβράδυνςθσ απορροισ) κι ζτςι πετυχαίνεται θ μερικι αντιπλθμμυρικι προςταςία των δρόμων. • Ο αζρασ φιλτράρεται από τα φυτά προςφζροντασ ζνα πλουςιότερο ςε οξυγόνο περιβάλλον για τουσ χριςτεσ του χϊρου πρωτίςτωσ και ςε μεγαλφτερθ κλίμακα για τουσ κατοίκουσ όλθσ τθσ πόλθσ.

High Line_ Η υπερυψωμζνθ ςιδ/κι γραμμι τθσ Νζασ Υόρκθσ καταςκευάςτθκε ςτισ αρχζσ τισ δεκαετίασ του ’30 και λειτουργοφςε μζχρι και το 1980. Σκοπόσ τθσ ανφψωςισ τθσ ιταν θ απομάκρυνςθ από το επίπεδο του εδάφουσ των επικίνδυνων εκείνων φορτίων που μετζφεραν οι εμπορικζσ αμαξοςτοιχίεσ τθσ εποχισ. Αυτι θ αλλαγι επιπζδου κα απζτρεπε τθ δθμιουργία αςτικϊν κενϊν γφρω από μια επίγεια γραμμι που κα προκαλοφςε πιζςεισ ςτο άμεςο περιβάλλον τθσ. Κατά ζναν ειρωνικό τρόπο, θ ςιδ/κθ γραμμι από τότε που εγκαταλείφκθκε το 1980 μετατράπθκε θ ίδια ςε ζνα μεγάλο γραμμικό αςτικό κενό. Μζχρι το 1999 βριςκόταν ςε διαδικαςία ελεφκερθσ επανάκτθςθσ από τθ φφςθ, κακϊσ επάνω τθσ φφτρωναν αγριόχορτα, φυτά, ακόμθ και μικρά δζντρα. Η γραμμι είχε εξελιχκεί ςε μία γραμμικι, λειτουργικά νεκρι, διαδρομι μερικά μζτρα πάνω από το επίπεδο του δρόμου.

Ρθγι: Thehighline.org Μετά από διαγωνιςμό που διεξιχκθ το 1999, ξεκίνθςε το 2004 θ δθμιουργία επάνω τθσ ενόσ γραμμικοφ πάρκου που διατρζχει το Μανχάτταν ςε μικοσ 2.33 km. Το πάρκο αποτελεί προςκικθ ςτο δθμόςιο χϊρο τθσ πόλθσ, ενϊ διαςϊηει ζνα ιςτορικό κομμάτι του οικιςτικοφ περιβάλλοντοσ, εντάςςοντάσ το ξανά ςτουσ ρυκμοφσ τθσ, αλλά ςε ςαφϊσ πιο χαλαρό τζμπο.

Παραδείγματα αςτικών κενών ςτο Π΢ Βόλου-Ν.Ιωνίασ Περιαςτική περιοχή εκατζρωθεν ςιδηροδρομικήσ γραμμήσ Η περιοχι ςτα άκρα του πολεοδομικοφ ςυγκροτιματοσ τθσ Ν.Ιωνίασ, εντόσ και εκτόσ ςιδθροδρομικισ γραμμισ, χαρακτθρίηεται από τθν παρουςία πολλϊν αςτικϊν κενϊν. Ρρόκειται για μια μεταβατικι περιοχι ανάμεςα ςτον αςτικό και περιαςτικό χϊρο, τθν οποία χωρίηει ςτα δφο ζνα ιςχυρό όριο, οι γραμμζσ του ΟΣΕ. Η χωρίσ ςχζδιο ανάπτυξθ τθσ πόλθσ ςτθν περιοχι εγκλϊβιςε πολλά μικρά κομμάτια εδάφουσ ανάμεςα ςτισ νομικά και γεωμετρικά ρευςτζσ ιδιοκτθςίεσ γθσ. Ρλεόν οι κάτοχοί τουσ δε μποροφν ι δεν επικυμοφν να εκμεταλλευτοφν τουσ ενδιάμεςουσ αυτοφσ χϊρουσ αφινοντασ ζνα τοπίο που αποτελείται από δφο μόνο ςτοιχεία: μορφολογικζσ/λειτουργικζσ εντάςεισ (κτίςματα) και θρεμίεσ (αδόμθτοι χϊροι). Είναι χαρακτθριςτικό ότι ςτθν περιοχι θ μόνθ χριςθ που ςυναντάται είναι θ κατοικία. Μζςα ςε αυτι τθ μονολειτουργικότθτα του χϊρου τα αςτικά κενά υπερτονίηονται.

Ρθγι: προςωπικό αρχείο Η ςιδθροδρομικι γραμμι, όντασ θ ίδια ζνα αςτικό κενό και όριο για τθν πόλθ γφρω τθσ, ιςχυροποιεί τθν ταυτότθτα των υπόλοιπων κενϊν που τθν περιβάλλουν. Ταυτόχρονα όμωσ αςκεί πιζςεισ προσ κάποιεσ πικανζσ χριςεισ που κα μποροφςαν δυνθτικά να εγκαταςτακοφν εκεί. Ζτςι τα τμιματα αυτά του χϊρου ςυνεχίηουν να διατθροφν τθν κενι -χρθςτικι- τουσ διάςταςθ. Από τθν άλλθ τα κενά τονίηουν ίςωσ αυτι τθ μονολειτουργικότθτα του χϊρου. Καταργοφν επιφάνειεσ, οι οποίεσ κα μποροφςαν να χρθςιμοποιθκοφν για δραςτθριότθτεσ που κα κακιςτοφςαν τθν περιοχι πολυλειτουργικι και κα τθσ προςζδιδαν δυνατότθτα (αυτό)προςδιοριςμοφ αντιπροςωπευτικοφ των χρθςτϊν. Χωρίσ δραςτθριότθτα εκτόσ κατοικιϊν, θ περιοχι (το – περιαςτικό- περιβάλλον) επιβάλλεται υπζρμετρα ςτουσ κατοίκουσ.

Στον αντίποδα των παραπάνω τόςο θ ίδια θ ςιδθροδρομικι γραμμι όςο και τα αςτικά κενά γφρω τθσ, αποτελοφν ευκαιρία για τον εμπλουτιςμό του χϊρου με τισ αναγκαίεσ εκείνεσ προςκικεσ που κα μποροφςαν να αλλάξουν τθν εικόνα τθσ περιοχισ. Οι πυκνότθτεσ του πλθκυςμοφ εκεί είναι αρκετά μικρζσ ϊςτε να αναπτυχκοφν χριςεισ, όπωσ αυτζσ που χαρακτθρίηουν μια αμιγϊσ αςτικι περιοχι, οπότε ο χϊροσ κα πρζπει να ςτραφεί προσ εναλλακτικζσ παραγωγικζσ διαδικαςίεσ που κα οφελιςουν ολόκλθρθ τθν πόλθ, ϊςτε να καταφζρει να γίνει λειτουργικό κομμάτι τθσ και μζροσ του αντιλθπτικοφ τθσ χάρτθ (mental map). Βαμβακουργία_ Η Βαμβακουργία αποτελοφςε για πολλά χρόνια ςθμαντικι οικονομικι δραςτθριότθτα για τθν περιοχι τθσ Νζασ Ιωνίασ προςφζροντασ κζςεισ εργαςίασ ςτον τοπικό πλθκυςμό. Ταυτόχρονα ιταν για τθν πόλθ ςθμείο αναφοράσ δθμιουργϊντασ κακθμερινζσ ρόεσ από και προσ το ςυγκεκριμζνο χϊρο. Το 1996 ςταμάτθςε θ λειτουργία τθσ λόγω τθσ αποβιομθχάνιςθσ τθσ ευρφτερθσ περιοχισ του Βόλου. Κατά ςυνζπεια τα κτίρια τθσ Βαμβακουργίασ εγκαταλείφκθκαν, δθμιουργϊντασ μια λειτουργικι τρφπα ςτισ παρυφζσ του πολεοδομικοφ ςυγκροτιματοσ τθσ Νζασ Ιωνίασ.

Ρθγι: προςωπικό αρχείο

Ρθγι: προςωπικό αρχείο Ραρά τθν πρϊτθ εντφπωςθ τα εν λόγω κτίρια κα μποροφςε κανείσ να πει ότι όςο παλιϊνουν, τόςο περιςςότερο «δζνουν» με το γφρω χϊρο τουσ. Είναι ςα να αρχίηουν να αποτελοφν μζροσ μιασ αςτικισ ορεογραφίασ/τοπογραφίασ, κάτι ςαν μπετονζνια βουνά μζςα ςτθν πόλθ. Εξελίςςονται και αλλάηουν με ρυκμοφσ ςαφϊσ γρθγορότερουσ από τθ Γαία. Κακϊσ το μπετόν είναι υλικό, που γερνάει γριγορα, μπορεί ζνασ ανκρϊπινο ον να δει ζνα κτίριο (από μπετόν) να γερνάει μαηί τθσ, ταυτόχρονα. Κςωσ ο χϊροσ αυτόσ κα πρζπει να αποδοκεί ξανά πίςω ςτθ φφςθ, θ οποία κα εδραςτεί πάνω ςε τεχνθτά κεμζλια. Η κάλυψθ των κελυφϊν με βλάςτθςθ μπορεί να τα καταςτιςει επιςκζψιμα, ενϊ ταυτόχρονα κα ιταν δυνατόν εντόσ των κελυφϊν να καταςκευαςτοφν (ςτεγαςμζνοι) δθμόςιοι ι κοινωφελείσ χϊροι. Σε μια πιο ριηοπαςτικι κεϊρθςθ του (υπόγειου) χϊρου κα μποροφςαν να αναπτυχκοφν καλλιζργειεσ (urban farming) φυτικϊν ειδϊν που ευδοκιμοφν μακριά από το φωσ του ιλιου (πχ. μανιτάρια). Γραμμή Βόλου – Λάριςασ εντόσ αςτικοφ ιςτοφ Η ςιδθροδρομικι γραμμι Βόλου – Λάριςασ που διαςχίηει το Βόλο και τθ Νζα Ιωνία, ςφντομα αναμζνεται να ςταματιςει τθ λειτουργία τθσ εντόσ του αςτικοφ ιςτοφ. Υπάρχουν ςκζψεισ να μεταφερκεί ςε άλλο ςθμείο και ο ίδιοσ ο ςιδθροδρομικόσ ςτακμόσ του Βόλου. Σε αυτι τθν περίπτωςθ θ γραμμι δφναται να διατθριςει το χαρακτιρα του αςτικοφ κενοφ, με τάςεισ όμωσ ανάκτθςισ τθσ τόςο από τθ φφςθ όςο και από τουσ χριςτεσ του χϊρου, οι οποίοι πλζον κα μποροφν να τθ διαπερνοφν πιο ελεφκερα. Με τισ κατάλλθλεσ ενζργειεσ και το ςωςτό προγραμματιςμό αυτό το μεγάλο α-λειτουργικό «S», που ςυμπεριφζρεται ςτο χϊρο ωσ αόρατο τείχοσ, κα ιταν δυνατό να αποδωκεί ςτθν πόλθ. Κςωσ θ δθμιουργία ενόσ γραμμικοφ πάρκου ι

μιασ γραμμικισ φάρμασ να μποροφςε να επιςτρζψει το χϊρο αυτό πίςω ςτουσ κατοίκουσ με ζνα ανταποδοτικό τρόπο, εμπλουτιςμζνο με δραςτθριότθτεσ που ςαν «λειτουργικό φερμουάρ» κα καταφζρουν να επανενϊςουν τα τμιματα τθσ πόλθσ που θ γραμμι χϊριηε ςτα δφο.

***Οι εικόνεσ που ζχουν χρθςιμοποιθκεί ςτθν εργαςία προζρχονται είτε από προςωπικό αρχείο είτε χρθςιμοποιοφνται με άδεια Creative Commons. Θα προςτεκοφν οι πθγζσ ςτθν τελικι παράδοςθ τθσ εργαςίασ τθν Ραραςκευι.***

Ρθγζσ: Ρολυχρονόπουλοσ Δ., «¨Αςτικά κενά¨: Το κενό ωσ τόποσ» (Ρεριοδικό «Αρχιτζκτονεσ», τεφχοσ 55, Ιανουάριοσ/Φεβρουάριοσ 2006) Κοςμάκθ, Λουκόπουλοσ, monumenta.org, «Αστικά κενά – Μικρά πάρκα», 2007 Heidegger, M. , «Kτίηειν, Κατοικείν, Σκζπτεςκαι»,Εκδόςεισ Ρλζκρον, 2004 Καψανάκθ, Ε., «Η ςυμβολι των αςτικών κενών ςτθ βελτίωςθ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ και μικροκλίματοσ. Η περίπτωςθ τθσ περιοχισ του Ψυρρι», διπλωματικι εργαςία, 2006 Αραβαντινόσ Α., «Πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ για μια βιώςιμθ ανάπτυξθ του αςτικοφ χώρου», 2007 http://www.pps.org (08.2009) http://www.pps.org/great_public_spaces/one?public_place_id=69&type_id=0 (08.2009) http://en.wikipedia.org/wiki/Urban_agriculture (08.2009) http://en.wikipedia.org/wiki/Malnutrition (08.2009) http://bldgblog.blogspot.com (08.2009) http://bldgblog.blogspot.com/2007/11/farmadelphia.html (08.2009) http://www.frontstudio.com/ (08.2009) http://www.flickr.com (08.2009) http://www.vanalen.org/urbanvoids/ (08.2009) http://www.vita.gr (08.2009) http://www.greenroofs.gr/ (08.2009)