Kantoor ga je mee back II the future by Ditt Officemakers

.s www kepp.

n l

nummer 1 | kantoor van de toekomst

2015 S pe

cial Ed i ti o

| PROJECT IN BEELD |

oVVice Locatie: Arnhem

Opdrachtgever: Spes Bona Totaal concept, ontwerp, projectbegeleiding, styling, marketingmateriaal.

| PROJECT IN BEELD |

Aan de hand van verschillende fotospreads laten we zien hoe jouw kantoor zou kunnen zijn.

| INHHOUD |

A L L E S

O V E R

HET KANTOOR

VA N

TO EKO M S T

In deze glossy zijn vijf categorieën te onderscheiden. Hierbij ieder de iconen:

Discussie en gesprek

Verbeeldingen en fotografie

Inspiratie voor op de werkvloer

Informatie en theorieën

Entertainment voor op de werkvloer

| INHHOUD |

COLUMNS INTERVIEW FREDERIK VAN STEENBERGEN HET RONDETAFELGESPREK VRAAG & ANTWOORD

18-36-94-120 13 45 101

PROJECT IN BEELD SKEPP TEAM TEKENINGEN HET PROCES IN FOTO’S VORM IS LEEGTE, LEEGTE IS VORM

1-9-26-27-59-89-117 11-17-44-51-62-88-99-111-123 29 65

ENERGIE INSPIRATIE VOOR KANTOOR

83 12-34-57-61-87-100

WERKTIJDEN TOEKOMSTVISIES IN FILMS TRANSFORMATIE, HERBESTEMMING EN TIJDELIJKE HERBESTEMMING NOMADISME VISIES VAN PROFESSIONALS BEWEGING

19 21

GOED OM TE WETEN MUSEUMSTUKKEN HET NIEUWE WERKEN - DE TEST MODE VOOR MORGEN RECEPTEN

7-16-35-43-63-81-93-119 52 91 103 124

37 95 112 121

BAC K I I

| INHHOUD |

Het ronde tafel gesprek 29

Het proces in fotoâ&#x20AC;&#x2122;s

101

Vraag en antwoord! 65

Vorm is leegte, leegte is vorm

Project in beeld

E-n-e-r-g-i-e op kantoor! 19

Ontwikkeling van werktijden 103

Mode voor morgen

Toekomstvisies in films 124

Smullen op kantoor!

Nomadisme

THE FUTURE

De Nederlandse kantorenmarkt bevindt zich nog steeds in zwaar vaarwater. Eerder dit jaar bleek uit cijfers van makelaarsvereniging NVM Business dat ruim 17 procent (8,3 miljoen vierkante meter!) van alle kantoren in Nederland leeg staat: een historisch hoog en mistroostig leegstandspercentage. Alle kantoren zijn wel gebouwd Om te voorkomen dat de leegstandproblematiek nog tot in lengte van jaren de politieke en vastgoedagenda’s zal domineren, dient er iets te veranderen - maar wat? Alle kantoren zijn inmiddels wel gebouwd, dat staat wat ons betreft buiten kijf. Nieuw vastgoed zal niet leiden tot een oplossing van het probleem. Integendeel: ongeremde nieuwbouw heeft tot de huidige penibele situatie geleid. De kunst is juist het actuele aanbod beter aan te laten sluiten op de vraag. Om dat te bewerkstelligen zijn nieuwe ideeën, creativiteit, enthousiasme en inventieve kantoorconcepten nodig. Samen (eigenaar, gebruiker en ontwerper/ bouwer) moeten we kantoren opnieuw klaarmaken voor de toekomst. Van ieder kantoor is iets te maken SKEPP heeft de afgelopen jaren aangetoond een voorloper te zijn op het gebied van kantoortransformatie. Onder onze vleugels kregen tientallen panden een tweede leven: Webpower, HNK, Arkin oVVice, De Atoomclub, typische voorbeelden van inspirerende SKEPPprojecten die bewijzen dat er veel mogelijk is met bestaand vastgoed. Niet voor niets luidt onze visie: van ieder leegstaand kantoor, hoe oud en vervallen ook, is iets te maken. Sterker nog: met het juiste concept bloeien deze panden doorgaans helemaal op tot aantrekkelijke en functionele kantoorgebouwen. Betahaus en Spaces: retro is hip Het Betahaus in Berlijn - de oermoeder van alle cowerkplekken - is hier een prachtig

voorbeeld van. Dit kantoor is gevestigd in een oud pand in voormalig Oost-Duitsland, maar wordt inmiddels gezien als het meest hippe, retro kantoor van Berlijn. Ook in eigen land kennen we dergelijke voorbeelden, kijk maar eens naar het monumentale kantoorpand aan de Vijzelgracht 66-80 in Amsterdam. Hier ontspruit momenteel een inspirerende werken ontmoetingsplek genaamd Spaces, eveneens een succesvol SKEPPproject. Deze glossy is gewijd aan de ambitie van SKEPP om van ieder kantoor een toffe werkplek te maken. We hopen jou als lezer te informeren, te inspireren, te verrassen en te verblijden. Precies dat wat een fijn kantoor ook moet doen! Aan de hand van onze ervaring dagen wij iedereen uit om met ons Back II the Future te gaan…

Jan Brink, Mattijs Kaak, Sven Brookhuis

| EDITORIAL |

De kunst is juist het actuele aanbod beter aan te laten sluiten op de huidige vraag.

| GOED OM TE WETEN |

Gemiddeld spenderen we 90.000 uren van ons leven aan werken.

Dan kun je het maar beter op een leuke plek doen................................................................................................

| PROJECT IN BEELD |

Mercurius Locatie: Amsterdam

Plaza Arena Opdrachtgever: SEB Immobilien Totaal concept, upgrade entree en kantoorverdieping.

| PROJECT IN BEELD |

| SKEPP TEAM TEKENING - KANTOOR VAN DE TOEKOMST |

HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST. STEL JE JOUW PERFECTE KANTOOR VOOR. IN DIT ITEM LATEN WE ZIEN HOE ALLE SKEPP TEAMLEDEN HET KANTOOR VAN DE TOEKOMST VOOR ZICH ZIEN. DIT LEVERT DIVERSE BEELDEN OP, WAARONDER - VOOR DE KLEINTJES ONDER ONS - TWEE KLEURPLATEN. TOT SLOT IS ER

MARIELLE FEENSTRA

DELLE BENTON

NIKI CLERX

HUGO MEIJER

SVEN BROOKHUIS

RUIMTE (PAGINA 62) OM JOUW KANTOOR VAN DE TOEKOMST AF TE BEELDEN!

TOEKOMST

| INSPIRATIE |

Bent u eigenaar en/of beheerder van een bedrijfsverzamelgebouw?

Wilt u dat uw huurders direct aan de slag kunnen? Heeft u verstand van verhuren en beheren, maar niet van ICT? Wilt u niet alleen opdraaien voor de investering in een vernieuwde infrastructuur? Met ruim 15 jaar ervaring in het leveren van ICT-diensten in en aan bedrijfsverzamelgebouwen is NDI echt iets voor u. Internet, telefonie of digitale televisie, regie over uw infrastructuur, bekabeling of brandwerend herstellen, NDI weet dat deze zaken cruciaal zijn voor een bedrijfsverzamelgebouw. Wij leveren het allemaal (inmiddels in al meer dan 20 bedrijfsverzamelgebouwen in Nederland), zodat u zich kunt concentreren op wat er voor uw organisatie écht toe doet. ‘In de markt voor kantoorruimte in bedrijfsverzamelgebouwen kan NDI het verschil maken. Wij nemen met ons totaalaanbod van gebruiksklare en flexibele ICT-diensten, zowel tijdens de inhuizing als tijdens het kantoorhouden, huurders en verhuurders vele zorgen uit handen. De samenwerking met NDI maakt uw dienstverlening in een bedrijfsverzamelgebouw compleet en onderscheidend!’

Bent u huurder in een bedrijfsverzamelgebouw (waar dan ook in Nederland!)?

Gaat u een ruimte in een bedrijfsverzamelgebouw huren en weet u niet waar en hoe u internet en telefonie op deze locatie regelt? Met ruim 15 jaar ervaring in het leveren van ICT-diensten in en aan bedrijfsverzamelgebouwen is NDI echt iets voor u. Internet, telefonie, digitale televisie, beheer, bekabeling of Remote Office, NDI weet dat deze zaken cruciaal zijn voor elke organisatie, waar dan ook. Wij leveren deze en vele andere ICT-diensten, zodat u zich kunt concentreren op wat er voor uw organisatie écht toe doet.

‘Als huurder binnen een bedrijfsverzamelgebouw kiest u voor gemak en ontzorging. U heeft de beschikking over verschillende faciliteiten zonder hier zelf voorzieningen voor te hoeven treffen. NDI vult voor u de ICT behoefte in. NDI levert een breed palet aan diensten, waarmee u snel en flexibele en betrouwbare ICT diensten tot uw beschikking heeft.’

Contactgegevens: NDI ICT Solutions Tel.: 088 0884300 Email: info@ndi.nl Web: www.ndi.nl

| INTERVIEW |

‘Mijn werkdagen worden steeds meer een voortdurende afwisseling van werk en privé.’

VAN STEENBERGEN FREDERIK Tekst: Jurre Aagten Beeld: Thiemi Higashi

Functie: Partner en adviseur bij YNNO (spreek uit: You Know, red.): adviesbureau gespecialiseerd in het implementeren van nieuwe manieren van werken binnen organisaties. Tot de klantenkring van YNNO behoren vele kleinere en grotere bedrijven waaronder SHELL, AEGON, GVB, ING en diverse ministeries. Opleiding: Architectuur en Bouwmanagement & Vastgoedbeheer aan de Technische Universiteit Delft. Specialiteit: kantoorinnovatie en huisvestingsstrategieën. Website: www.ynno.com

Frederik van Steenbergen (41) begeleidt al meer dan 10 jaar uiteenlopende organisaties naar nieuwe manieren van werken. Welke trends signaleert deze werkplekstrateeg op de Nederlandse kantorenmarkt? ‘Keuzevrijheid wordt de komende jaren het belangrijkste criterium bij het succesvol invoeren van nieuwe manieren van werken.’

Kantoorleegstand is het vastgoedthema van deze tijd. Waar is het misgelopen volgens u? ‘Lange tijd is de vraag naar kantoren groot geweest, het gevolg was dat in rap tempo zoveel mogelijk verhuurbare, vierkante meters werden neergezet. Het waren hoogtijdagen voor makelaars, die aan deze kantoren uitstekende verdienmodellen hadden. Deze trend zette zich tot een aantal jaren geleden voort. De klad kwam erin. De vraag nam af, kantoren werden niet meer verhuurd. Daar plukken we nu nog steeds de wrange vruchten van.’

Wat mankeert er aan de huidige kantoorgebouwen? ‘Veel, de huidige kantorenmarkt bestaat simpelweg uit een overschot aan fantasieloze, inefficiënte, rechttoe rechtaan blokkendozen. Stap een willekeurig kantoor binnen en het eerste wat je ziet is een afschuwwekkende, volkomen identiteitsloze receptie. Sla vervolgens links of rechtsaf en je komt terecht in een lange gang met aan weerszijden deuren. Doorgaans heb je geen idee wat zich achter die deuren bevindt. Daarnaast ontbreekt het in deze panden aan verbinding tussen de vloeren: ze zijn als het ware opgebouwd als op elkaar gestapelde pannenkoeken, terwijl een gebouw juist moet ‘‘dwingen’’ onderling kennis te delen. Het gros van de kantoren dat nu aan de straatstenen niet meer is kwijt te raken, voldoet aan bovenstaande beschrijving.’

Is er bij het bouwen van deze panden te weinig geld gestoken in de architectuur? ‘Absoluut, maar het alomvattende leegstandsprobleem is beïnvloed door meerdere partijen: overheid, ontwikkelaars, aannemers en architecten.’

Nu is het zaak deze panden nieuw leven in te blazen, hoe doen we dat? ‘In sommige gevallen is het noodzakelijk rigoureus bouwkundig in te grijpen. Dan heb ik het onder andere over het creëren van bijvoorbeeld een diagonale verbindingslijn langs de gevel of over het maken van ‘gaten’ in de vloeren, waardoor je niet via een ouderwets, donker trappenhuis naar een andere verdieping hoeft. Op die manier vergroot je de architectonische kwaliteit van een gebouw. Toch zal ook een deel van de huidige leegstaande gebouwen terug moeten naar de koeien.’

Slopen dus.... ‘Daar ontkom je niet aan. Te veel panden zijn puur voor de markt gebouwd. Er is geen rekening gehouden met de gebruiker, terwijl deze juist centraal had moeten staan. Men had zichzelf de vraag moeten stellen: wie gaan in deze kantoren werken en wat hebben deze mensen nodig? Dit onderscheid tussen heterogene gebruikers is echter nooit gemaakt. Nu zitten we dus met een overschot aan geijkte kantoorgebouwen die niet zijn afgestemd op de wensen en behoeften van specifieke doelgroepen. “One size misfits all!” ’

‘Keuzevrijheid wordt de komende jaren het belangrijkste criterium bij het succesvol invoeren van nieuwe manieren van werken.’

Welke soorten gebruikers zijn er dan te onderscheiden? ‘Er zijn meerdere manieren om naar werkstijlen te kijken. Eén die tot de verbeelding spreekt is de indeling in drie categorieën gebruikers: sitters, runners en roadrunners. De sitters houd je altijd: mensen die om circa 8.30 uur achter hun bureau gaan zitten en om 17.00 uur hun werkplek weer verlaten. Dan heb je de runners: zij komen ook naar kantoor, maar zijn binnen het gebouw erg mobiel, doordat ze veel vergaderen op allerlei plekken. Tot slot is er de categorie roadrunners, ofwel de nomaden: zij zitten veel op de weg. Ze komen vooral naar kantoor om elkaar te ontmoeten, van elkaar te leren. Aan een

| INTERVIEW | vaste werkplek hebben ze niks. Kortom, in ieder gebouw bevindt zich een gevarieerde populatie en het kantoor behoort daarop te zijn afgestemd.

Wat is uw definitie van Het Nieuwe Werken? ‘Om allereerst maar eens een misverstand de wereld uit te helpen: Hét Nieuwe Werken bestaat niet. Het woordje ‘Het’ impliceert namelijk dat er slechts één vorm van Het Nieuwe Werken mogelijk is. Het tegendeel is waar: iedere organisatie en gebruiker is anders, dus wat ons betreft, kun je spreken van Nieuwe Maníeren van Werken. Wij adviseren organisaties om vanuit hun eigen DNA te bepalen wat voor hen de leidende principes zijn van Nieuwe Manieren van Werken.’

Hoe kan een organisatie dit DNA bepalen? ‘Door vragen te stellen als: wat wil je bereiken en wat zijn de strategische doelen voor de komende jaren? Die strategische doelen worden vervolgens vertaald in uitgangspunten voor onze filosofie die samen te vatten is in de kernbegrippen Bits, Bricks en Brains. Bits gaat over alles wat met het digitaliseren van het werk te maken heeft. Bricks staat voor kantoorinrichting en Brains omvat de mensen die de organisatie dragen. Maak van deze drie aspecten een goede mix, kies voor een holistische benadering en je komt uit bij het DNA en de visie van een bedrijf. Het overslaan van deze stap heeft ertoe geleid dat het verwezenlijken van Het Nieuwe Werken bij veel bedrijven is stukgelopen.’

Over de Bricks oftewel de kantoorinrichting: welk Bricks-element dient het toekomstige kantoor zeker in zich te hebben? ‘Een unanieme succesfactor is toch wel de espressobar als centrale ontmoetingsplek, bij voorkeur een bemande, waar tevens een broodje is te krijgen. Verder is het van belang om het kantoor ‘levend’ te houden. Creëer af en toe gekke, onconventionele werkplekken. Mogelijk niet helemaal arbo conform, wel heerlijk om te werken. Of denk eens aan het etaleren van een steeds wisselende kunstcollectie. Verandering van spijs doet tenslotte eten en brengt leven.’

| INTERVIEW |

‘Men had zichzelf de vraag kunnen stellen: wie gaan in deze kantoren werken en wat hebben deze mensen nodig?’

In hoeverre is de locatie van een kantoor nog van belang? ‘Nou, de locatie is cruciaal voor organisaties. Voor internationale bedrijven is het belangrijk in de buurt van Schiphol of Rotterdam The Hague Airport te zitten. Non-profit organisaties vestigen zich wellicht liever nabij een ov-knooppunt.’

Terug naar Het Nieuwe Werken, dat de laatste jaren regelmatig het nieuws haalde en niet louter op een positieve manier. Onlangs kwam naar buiten dat Yahoo medewerkers sommeerde voortaan thuis te werken. Ook andere grote concerns lieten zich negatief uit over Het Nieuwe Werken. Hoe kijkt u hier tegenaan? ’Dat deze bedrijven dit soort dingen roepen in de media vind ik in essentie helemaal nog niet zo verkeerd: het wordt gezegd vanuit de visie dat de beste, innovatieve ideeën ontstaan op kantoor door inzichten te delen met elkaar. Dat is zeker waar. Professor Larry Prusak, de grondlegger van het begrip ‘‘kennismanagement’’, zei ooit eens heel treffend: ‘Thuis leer je niks, er is nog nooit iemand vanuit huis gepromoveerd tot CEO van een internationaal concern.’ Daar zit een kern van waarheid in. Echter, Het Nieuwe Werken behelst natuurlijk niet alleen thuiswerken: het is een mix tussen werken op kantoor, thuis of elders. Werknemers

moeten de keuzevrijheid hebben om de plek te kiezen die het beste past bij het werk van dat moment. Juist daaraan ontbreekt het nogal eens. Men wordt opgelegd volgens een bepaalde manier te werken. Ik verwacht dat keuzevrijheid de komende jaren het belangrijkste criterium wordt bij het succesvol implementeren van nieuwe manieren van werken.’

Bovendien is het goed te beseffen dat niet elke functie en niet ieder mens geschikt is om thuis te werken. Mijn functie leent zich er prima voor, in het geval van een medewerker van de administratie of van het secretariaat ligt dat wat gecompliceerder. Helder is dat we te allen tijde kritische vragen moeten blijven stellen omtrent Nieuwe Manieren van Werken.’

U werkt zelf regelmatig thuis? ‘Jazeker, maar ook geregeld op kantoor, in de trein of op een andere plek. Mijn werkdagen worden daardoor steeds meer een voortdurende afwisseling van werk en privé. Overigens zal deze scheiding tussen werk en privé in de toekomst alleen maar meer vervagen, doordat de techniek het steeds makkelijker maakt altijd en overal toegang te hebben tot informatie.’

Is dit nou echt een nieuwe kijk op de wereld? ‘Als je kijkt naar wat er gebouwd wordt wél, maar we merken eveneens een kentering. Er is steeds meer draagvlak voor onze visie dat een kantoor energie behoort te geven aan de mensen die er werken.’

Niet voor elk mens een prettig vooruitzicht lijkt me? ‘Nee, lang niet iedereen kan daar goed mee omgaan. We zien bijvoorbeeld dat mensen bij thuiswerken in bescherming moeten worden genomen om te voorkomen dat ze te hard werken. Want waar iedereen bang is dat werknemers stiekem thuis de was doen, daar constateren we het tegenovergestelde: ze zijn bijna niet te stoppen en hebben hulp nodig bij het bewaken van eigen grenzen.

Tot slot, waar vind je op dit moment de mooiste werkplekken van Nederland, behoudens het door jullie zelf bedachte eigen kantoor (Creative Valley, red.)? ‘Het kantoor van Vodafone in Amsterdam, naast de Skylounge met uitzicht over ’t IJ, onder andere vanwege de verbindingen tussen de vloeren. En ik noem hier het Project van LGI op Schiphol-Rijk. Dit betreft een moeilijke locatie die wordt omgeturnd tot een fantastische campus.’

| GOED OM TE WETEN |

In Nederland zijn 780.000 mensen HNWâ&#x20AC;&#x2122;ers! Dit houdt in dat ze een flexibele werkplek hebben of thuis werken. 7% van de thuiswerkers doet zijn werk naakt of in zijn ondergoed!

| SKEPP TEAM TEKENING - KANTOOR VAN DE TOEKOMST |

CO2

m2 18

Flexibility

KLEURPLAAT - LUUK KOPS

Quality

COLUMN

Hij heeft passie voor mooie gebouwen en architectuur, is eigenaar van Cielo vastgoed BV en NIC Commercieel Vastgoed BV. Zijn achtergrond in het juridische en in de reclame zorgen voor de basis van zijn activiteiten in het vastgoed. Laurens van Doorn is met name goed in het realiseren van kantoren en bedrijfsruimtes door het maken van een gebruikersanalyse: voor welk type mensen is de ruimte bestemd en welke kwaliteiten eisen zij?

Polderen in 2017 (of de wet van 1:1). We kunnen de voorraad leegstaande kantoren onderverdelen in goed, kansrijk en kansarm vastgoed. Goed leegstaand vastgoed wordt snel gevuld, zoals het WTC Utrecht waar binnenkort bol.com zijn intrek neemt. Prachtige voorbeelden van kansrijk vastgoed staan op de website van SKEPP design+build: zij kunnen een kantooromgeving nieuw leven inblazen. De mensen van SKEPP doen meer dan het plaatsen van een rode knuffelmuur: ze geven panden een nieuwe bezieling. Soms verschuift kansrijk vastgoed na zo’n transformatie naar de categorie ‘goed’. Helaas niet altijd. Dat komt doordat de werkomgeving nog altijd niet wordt gezien als een ecosysteem waar medewerkers ook buiten de traditionele uren werken. De 9-5 baan is immers exit binnen de human capital bedrijven en die verschuivende werkuren zorgen voor andere eisen: een mini-supermarkt, een sportfaciliteit of een afhaaldeli in de directe werkomgeving. Zo werkt Google Nederland samen met food-conceptstore Bilder & DeClerq: via een digitale bestelmuur op de Zuidas kunnen medewerkers van Google een ruim assortiment boodschappen bestellen. Een fysieke store kan natuurlijk ook: met een paar bestaande muren, lege bureaus en een glazen pui is er al een mooie pop-up store te maken. Of bijvoorbeeld

een tijdelijk restaurant. Dat dit succesvol kan zijn getuigen de vele voorbeelden in de grote steden. En dan heb je feitelijk een dubbele oplossing: meer vierkante meters gevuld plus een aantrekkelijkere omgeving. Dan rest nog het sneue, kansarme vastgoed: langer dan drie jaar door niemand bezichtigd, met een waarde die niet verder komt dan de grondprijs. In de Roaring Nineties gebouwd op basis van puur winstbejag, dus zonder oog voor de mensen die er in moeten werken. Tel daar de goedkope materialen, de zielloze indelingen en de goedkoopste stramienmaat bij op en je hebt een reddeloos verloren, comateuze patiënt. De stekker eruit, is de enige oplossing. Via sloop kan er zo maar pakweg 2 tot 2,5 miljoen m2 kantorenleegstand van de vastgoedmarkt af. Maar de stekker eruit gaat van au, dus niemand doet het, ondanks het feit dat niemand nog gelooft in de patiënt. In de U.K. hebben ze tussen 2008 en 2010 hun rommel gesloopt en daar zijn ze nu met een frisse balans aan het bouwen. Als wij dat ook hadden gedaan, zaten we nu niet in de

krampachtige situatie, waarin we worden opgeroepen vooral geen nieuwbouw te plegen, het kansarme vastgoed moet immers vol. Dan hádden we namelijk geen kansarm vastgoed meer, dan wáren we nu strategisch en duurzaam aan het bouwen met de waarde van de mens in ons achterhoofd, en dan slóten we human deals i.p.v. financiële deals. Als Nederland ondanks dat heldere vooruitzicht nog altijd niet al haar kansarme vastgoed wil slopen, dan stel ik het volgende poldermodel voor: 1 meter bijbouwen voor 1 meter slopen.

‘Wordt het toch nog kansrijk, zo tegen 2017.’

| ONTWIKKELING VAN WERKTIJDEN |

De ontwikkeling van

WERKTIJDEN

Tekst: Hugo Meijer

80 1850 opkomst vakbonden

ca.1750 tot ca. 1914 kapitalisme

50 ca.1750 tot begin 19de eeuw

Industriele revolutie

133 v.Chr

28 juli 1914 tot 1 1 november 1918

Eerste grote uitbreiding van Imperium Romanum

Eerste Wereldoorlog

uren per werkweek

ca.500 tot ca.1500 Middeleeuwen

0 10000 v.Chr

0 jaren

1000

1200

1400

1600

1800

1850

1900

| ONTWIKKELING VAN WERKTIJDEN |

‘De toenemende automatisering komt als een verlichting voor ons werkende mensen.’ Wie deze grafiek bekijkt ziet dat eerder het omgekeerde waar is. Waar mensen in de middeleeuwen met een werkweek van pakweg 30 uur hun gezin konden onderhouden, moest de fabrieksarbeider omstreeks 1900 meer dan het dubbele aantal uren aan de lopende band staan. Het voor ons onvoorstelbare, luie bestaan van de jagers en verzamelaars, met minimale techniek en economie, spant de kroon met slechts 15uur ‘‘arbeid’’ per week. De afgelopen twee decennia stijgt het aantal uren weer, voor het eerst sinds 1890. Het gaat nu nog langzaam, maar dat deed het aan het begin van de industriële revolutie ook. We houden ons hart vast wat de digitale revolutie ons verder brengt…

1 september 1939 tot 2 september 1945 Tweede Wereldoorlog

2001 Begin War on Terror 21

jaren 30 De Grote Depressie

1980 Begin Digitale revolutie

1915

1930

1945

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2050

| FILMS, IDENTITEIT EN DE WERKVLOER |

FILMS, IDENTITEIT EN DE WERKVLOER Tekst: Hugo Meijer | Beeld: zie bronvermelding p 128

Hallo 1990. Zie hier een kantoor met nineties telefoons, nineties verlichting, nineties schermen. In dat kantoor nineties mensen met nineties pakken, nineties kapsels en nineties papierwerk op hun nineties bureaus. De mensen hebben het blijkbaar goed naar hun zin in hun nineties kantoor. Sterker, de werknemers van Stratton Oakmont Inc. hebben het de gehele film door goed naar hun zin.

Geen nineties film dus.

The Wolf of Wall Street (2013) - ÂŠ 2013 Paramount Pictures.

| FILMS, IDENTITEIT EN DE WERKVLOER |

TOEKOMSTVISIES DOOR DE JAREN HEEN, IN FILMS DIT IS EEN KORT STUK OVER DE VERANDERENDE KIJK OP WERKENDE MENSEN IN HUN WERKSITUATIES, AAN DE HAND VAN EEN AANTAL FILMS. GAANDEWEG DE JAREN IS NIET ALLEEN ONZE MANIER VAN ARBEID STERK VERANDERD, MAAR OOK ONZE KIJK OP ARBEID. DIT IS TERUG TE VINDEN IN LANGE, INGEWIKKELDE EPISTELS VAN GROTE FILOSOFEN UIT DE 20E EEUW, MAAR OOK (VEEL LEUKER) IN FILMS!

We gaan dus kijken naar hoe mensen kantoren bekeken. De visie op Het Kantoor Van De Toekomst door de jaren heen. Twee aspecten waarom films hiervoor interessant zijn: -Een film reflecteert altijd het tijdsbeeld waarin deze gemaakt is. -Alles is met zorg bedacht. We kunnen er doorgaans van uitgaan dat er goed is nagedacht over de setting van een film. Er wordt alleen getoond wat de regisseur wil dat er getoond wordt en wat hij niet getoond wil hebben, wordt dus niet getoond. Een filmmaker kan allerlei redenen hebben om iets wel of niet in beeld te willen, maar hij kan er niets aan doen dat hij in een bepaalde tijd leeft. Hoe ruimdenkend of bekrompen een filmmaker en zijn team ook kunnen zijn, ze zitten altijd met de bagage en kennis die ze de jaren daarvoor hebben opgedaan. Deze twee aspecten zorgen ervoor dat er een tijdsbeeld ontstaat waar veel zorg en aandacht aan is besteed. Een film geeft dus een zorgvuldig opgesteld beeld met een bepaalde kijk op werkende mensen. Deze kijk is sterk afhankelijk van de periode waarin de film gemaakt is. Ideaal voor dit artikel dus! The Wolf of Wall Street (zie vorige pagina), is gemaakt in 2013 en kijkt naar 1990. De verandering van een bepaalde zienswijze op een bepaald onderwerp is op deze manier - terugkijkend - helaas iets dat zich lastig overzichtelijk laat presenteren. Je kunt er geen grafiek van maken en het is naast alleen de tijd, ook afhankelijk van andere factoren zoals plaats en cultuur. Hierom is het een enigszins gekaderd overzicht van alleen de westerse wereld van 1920 tot

nu, met filmbeelden die niet terugblikken naar het verleden maar juist naar dat moment of de toekomst. Deze films zijn ruwweg verdeeld in drie perioden met verschillende zienswijzen. - PERIODE 1 -

1920 - 1990

Je werk als metafoor voor het verliezen van je identiteit.

- PERIODE 2 -

1990 - 2010

De werkvloer als metafoor voor het falen van ‘The American Dream’.

- PERIODE 3 -

2000 - nu

Je werk als verlengstuk van je identiteit.

1920-1990

Werk als metafoor voor het verliezen van je identiteit. Films bij deze periode: 1. Metropolis (1927) © Archives du 7e Art/UFA 2. The Apartment (1960) © Metro-Goldwyn-Mayer Studios Inc. 3. Playtime (1967) © 1967 Specta Films 4. 2001 – A Space Odyssey (1968) © 1998 Metro-Goldwyn-Mayer Studios Inc. 5. Upside Down (2013) © 2013 Millennium Entertainment

Veel van de films uit de 20e eeuw bestaan uit het in beeld brengen van angsten. Een belangrijke angst die vooral naar voren komt in oude films waarin een werkvloer is getoond, is de angst voor het verlies van identiteit. Na de industriële revolutie is het norm geworden om met z’n allen te gaan werken in grote fabrieken. Iedereen deed hetzelfde werk. Veel films laten grote rijen mensen zien die allemaal hetzelfde gekleed zijn en allemaal tegelijk

Een film geeft een zorgvuldig opgesteld beeld met een bepaalde kijk op werkende mensen.

| FILMS, IDENTITEIT EN DE WERKVLOER |

2 beginnen als de bel gaat. De angst voor verlies van identiteit gaat vrijwel de gehele eeuw door maar vertaalt zich gaandeweg van fabrieken naar kantoren. Van lange productielijnen naar grote rijen bureaus tot enorme velden cubicals. Alles hetzelfde, geen ruimte voor persoonlijke expressie. Door dit heersende tijdsbeeld was het vaak misse boel als een film een scène bevatte met een werkvloer. Hier werd geen romantisch afspraakje gemaakt of een spannende sleutelscène getoond. Een getoonde werkvloer diende ervoor te laten zien dat het in de filmwereld net zo slecht was als in het echte leven. ‘Kijk, de hoofdrolspeler heeft net zo’n saaie baan als jij hebt.’ Ook buiten de werkvloer wordt de angst voor verlies van identiteit doorgevoerd. Als iedereen hetzelfde werk doet, maakt ook iedereen dezelfde producten. Massaproductie en modernisme zijn afgeleiden van de industriële revolutie. Iedereen gebruikt dezelfde spullen, rijdt dezelfde auto’s en gaat naar dezelfde rijtjeshuizen of flats.

1990 – 2010

De werkvloer als metafoor voor het falen van ‘The American Dream’ Films bij deze periode: 1. Office Space (1999) © 1999 Twentieth Century Fox 2. The Incredibles (2004) © 2004 Disney/Pixar 3. Fight Club (1999) © 1999 20th Century Fox 4. American Beauty (1999) © 1999 Dreamworks 5. The Matrix (1999) © 1999 Warner Bros Entertainment Pictures. Naarmate het beter ging met de economie zijn de zwaarwegende angsten enigszins vergeten en wordt de werkvloer toneel voor kleiner leed. De industriële revolutie heeft (toch) veel goeds gebracht. Als remedie tegen het gebrek aan individuele expressie zijn er gewoon meer verschillende producten gekomen, zodat er voor iedereen die dat kan betalen meer dan genoeg keus is.

1 Met de angst voor het verliezen van identiteit nog in het achterhoofd is ‘jezelf onderscheiden’ een sport geworden met individualisme als groot ideaal. Daarnaast is individualisme te koop. Je kunt je eigen identiteit bij elkaar kopen, maar dit kost wel wat. Het falen van dit individualisme en ‘The American Dream’ is ideaal voer voor films in de jaren 90-2010. Er zijn tal van voorbeelden te vinden, waarin de hoofdrolspeler niet bij machte is de gewenste/verwachte status en welvaart te verwerven en hierdoor ongelukkig is. Zo leef je als kijker met de persoon mee en hoop je dat hij zijn geluk toch (al dan niet via andere wegen), weet te vinden.

2 5

Je kunt je eigen identiteit bij elkaar kopen, maar dit kost wel wat.

| FILMS, IDENTITEIT EN DE WERKVLOER | In deze zienswijze is de werkvloer hét decor om het ongeluk van de hoofdpersoon weer te geven. Helaas weer geen sleutelscènes of spannende ontknopingen, op het kantoor zien we alleen gebeurtenissen die tonen hoe sneu het leven van de hoofdpersoon wel niet is. Wie anno 1995 nog in een cubical zit, heeft de boot gemist en is een loser.

2000 - nu 26

De werkvloer als verlengstuk van je identiteit Films bij deze periode: 1. The Social Network (2010) © 2010 Columbia 2. House of Cards (2013) © 2014 Netflix 3. Mad Men (2007) © AMC 4. The Devil Wears Prada (2006)

Individualisme en status is nog steeds een hottopic in de filmwereld. Het is blijkbaar moeilijk of misschien wel onmogelijk geworden om de mate van geluk van een hoofdpersoon volledig los te koppelen van bezit en status. Zelfs bij een Hobbit wordt nog even terloops vermeld hoe gelukkig hij wel niet is met zijn simpele leven zonder al te veel materieel bezit en financiële rijkdom. Blijkbaar is men wel moe geworden van de opvatting dat geluk en status niet is weggelegd voor de hoofdpersoon, want sinds 2000 is er een grote kentering in het decor van de werkvloer. Vóór 2000 stond de werkvloer vast als een gegeven waarin acteurs lieten zien dat er iets niet goed ging in hun leven. Het was een grauwe omgeving, dat gelijkenissen vertoont met de sombere werkelijkheid waaraan veel mensen zich konden identificeren. Na 2000 kwamen er steeds meer films waarin de werkvloer zich als een kameleon aanpast aan de identiteit van de hoofdrolspeler. Als het goed gaat dan is

de kantooromgeving ook een plek geworden om te pronken. Kantooromgevingen passen zich aan de aard van de werkzaamheden van de hoofdrolspeler en gaan een wezenlijk meer inhoudelijke rol vervullen als decor. Hierdoor zijn de film-stills van kantooromgevingen veel gevarieerder en kleurrijker na 2000 dan in de periode ervoor. Leuk om te zien is dat ook films en series van na 2000 die zich in het verleden afspelen, wel met deze nieuwe zienswijze naar de werkvloer kijken. Hoewel het kantoor van Mad Men vol staat met meubilair en aankleding van eind jaren 60, is de manier van in beeld brengen en het imago dat het kantoor uitstraalt heel anders dan bijvoorbeeld het beeld dat je ziet uit The Apartment uit de jaren 60. De kantoren zijn veel gevarieerder en hebben meer een eigen identiteit gekregen. Dit is onder andere te verklaren, omdat ook in de werkelijkheid de kantooromgeving sinds 2000 drastisch aan het veranderen is. Hiërarchieën verdwijnen, de werkplekken worden gevarieerder en kantoren worden meer pronkstukken en verlengstukken van de identiteit van de organisatie. Met je kantoor laat je zien wie je bent en waar je voor staat: ik werk dus ik ben.

Ik werk dus ik ben. 4

| PROJECT IN BEELD |

Millenniumtoren Locatie: Amsterdam Opdrachtgever: Commerz Real Upgrade Entree, casco maken van verdiepingen, vernieuwen toiletgroepen.

| PROJECT IN BEELD |

HNK Den Haag

Locatie: Den Haag Opdrachtgever: NSI Totaal concept, ontwerp, realisatie, projectbegeleiding, styling, marketingmateriaal.

| PROJECT IN BEELD |

| HET PROCES IN FOTO’S |

VERHAAL VAN HET PROCES Tekst en beeld: SKEPP

opname

design define | design | calculate build plan | build | deliver

SKEPP design+build is een bedrijf dat zich exclusief richt op het ontwerpen en realiseren van kantooromgevingen. We werken voor gebruikers en eigenaren van gebouwen.

Voordat we echt gaan ontwerpen, bepalen we de randvoorwaarden, waaraan ons ontwerp moet voldoen. Voor wie ontwerpen we? Wat worden de functies? Hoe dragen we bij aan een prettige werkomgeving? We stellen samen met de opdrachtgever een ‘Programma van Eisen’ op en vervolgens kaderen we de opdracht. Op deze manier kunnen we de creativiteit in juiste banen leiden, zodat het resultaat meetbaar wordt. Wij prijzen ieder ontwerp tot op de komma nauwkeurig af. Sterker: het hele define, design en calculate traject is geheel vrijblijvend en kosteloos. Wij zijn er van overtuigd dat we een inspirerend ontwerp en een passende offerte kunnen aanbieden. Bouwen doen we graag. Het is fijn om te zien dat een kantoor weer nieuw leven wordt ingeblazen. We zijn praktisch ingesteld en hebben een ‘no-nonsense’ mentaliteit, hetgeen in het heetst van de strijd nog wel eens goed van pas komt: wij doen alles voor een oplevering binnen de tijd mét een kwaliteit SKEPP-waardig. Bij voorkeur werken we aan turn-key projecten, waarbij wij verantwoording nemen voor het hele proces, ook installaties maken hier vaak onderdeel van uit. Voor de finale afronding van een project wordt het kantoor op het juiste moment opgeleverd. Ook na de oplevering willen we nauw betrokken blijven bij het fine-tunen van de nieuwe werkomgeving.

| HET PROCES IN FOTO’S |

overeenkomst

sloop

ontwerp

vloer kleur aanbrengen

wanden

| HET PROCES IN FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S |

meubilair op maat

inrichten

styling

vooroplevering

| HET PROCES IN FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S |

verhuizing opening

signage laatste controle

| INSPIRATIE |

Tailor-made menswear

Suit: SLFMD, handmade construction Fabric: Loro Piana ‘Flanels’ Collection (90% wool, 10% cashmere) SLFMD Exquisite craftmanship with a personal touch. Exclusively located in the World Trade Center Amsterdam. www.SLFMD.com 020 675 0201

| GOED OM TE WETEN |

‘TYPEWRITER’ is het op een na langste woord dat je kunt maken met alleen de bovenste rij van je toetsenbord!

COLUMN In HNK Amsterdam is er geen receptioniste in mantelpak maar een getatoeëerde Tukker in spijkerbroek, Michel Brookhuis. Een huismeester die iedereen bij naam kent, op de hoogte is van de achtergrond van de mensen, weet wat er speelt in hun privésfeer en voor iedereen een grap en een grol in petto heeft.

In mijn kantoor van de toekomst draait het niet om winsten of deals, maar om of je doet waar je zin in hebt zonder daarbij anderen te kwetsen. Of je een verschil maakt in het leven van anderen. Een kantoor is een gemeenschap in het klein en als iedereen daar zijn of haar positieve steentje aan bijdraagt, zie ik het kantoor van de toekomst met veel vertrouwen tegemoet. Snelheid, dynamiek, efficiëntie en functionaliteit. Zomaar wat termen die voorbij komen gedurende een dag op kantoor. Wij leven in een tijd waarin veel veranderingen plaatsvinden en waarbij technologieën op allerlei manieren een steeds grotere en prominentere plek innemen. Internet, Wi-Fi, the cloud en computers zijn een eerste levensbehoefte geworden. Het lijkt allemaal te draaien om winstmarges en het binnenhalen van grote deals. Met grote auto’s en dure maatpakken maak je de blits in een snelle wereld. Als huismeester en oud-leraar basisonderwijs maak ik deel uit van deze wereld en kijk ik met een redelijk frisse en andere kijk op het kantoor van de toekomst. Het welbekende standaardplaatje dat we van een kantoor hebben gaat niet meer op. Vroeger kwamen mensen het kantoorpand binnenlopen, groetten de receptioniste in mantelpak en gingen op weg naar een standaard vierkant kantoor waar ze de hele dag doorbrachten op een bureaustoel achter een bureau. Kopje koffie tussendoor en om 12 uur een bammetje met kaas, gevolgd door een wandeling in de buurt. Er was weinig contact met elkaar en iedereen zat op zijn/haar eigen eilandje. Veel dingen zijn

hier al in veranderd. Wat voor mij het kantoor van de toekomst maakt is dat er een stukje menselijkheid in gebracht wordt. Mensen niet beoordelen op wat hij of zij zakelijk heeft bereikt, maar op hoe diegene als persoon is. Als leraar stond ik alle ochtenden bij de deur om de kinderen te begroeten en te kijken hoe het met hen ging. Ieder mens wil herkend en erkend worden. Behandel een ander zoals je zelf ook behandeld wilt worden. Op het einde van je leven word je namelijk niet beoordeeld of je in je leven een dure auto hebt gereden, of je in een groot huis hebt gewoond of dat je miljoenen deals hebt gemaakt. Het gaat erom wat je hebt betekend voor andere mensen in je leven. De vraag is; heb je bijgedragen tot het geluk van anderen? Vraag een ander hoe het gaat met het net geboren zoontje. Hoe is het met je zieke vrouw? Intermenselijk contact is namelijk niet te betalen en geeft veel meer voldoening dan welke zakelijke deal ook. Mensen willen waardering voor wat ze doen. Geen 13e maand, maar een complimentje over hun werk. Ik heb ontzettend veel respect voor mensen die uit het niets iets zakelijks hebben neergezet. Dat is heel erg knap en daar is

lef en doorzettingsvermogen voor nodig. In mijn eigen omgeving heb ik dat van dichtbij meegemaakt en ik weet hoeveel opofferingen mensen daar voor moeten brengen. Wat nog knapper is, is dat deze mensen thuis een ontzettend leuke omgeving hebben gecreëerd voor hun kinderen. Ondanks het vele werken is hij tóch leider bij het voetbal, wordt er tóch geknutseld met de kinderen en wordt ervoor gezorgd dat de kinderen een leuke jeugd hebben. Of neem nou mijn vriendin; zij heeft 3 kinderen, een fulltime baan en is in staat om er altijd voor ze te zijn. Zij zijn opgegroeid tot sociale, leuke, onbevooroordeelde en zelfstandige kinderen. Dat is pas echt waar het om draait.

‘In het kantoor van de toekomst is er behalve uiteraard een fijne werkplek, ook oog voor elkaar.’

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

Tekst: Rachel Santegoets | Beeld: zie bronvermelding p. 128

vierkante meter staat er leeg in Nederland. Daaronder valt ook de leegstand van kantoren. Wat doen we daar als Nederland mee? Staan we met onze handen in het haar of gaan we op zoek naar nieuwe mogelijkheden?

Er zijn volop mogelijkheden, de bekendste vormen zijn: 38

transformeren

herbestemmen

Wat is eigenlijk het verschil tussen die twee betekenissen?

TRANSFORMATIE

Hervormen, omvormen, van gedaante veranderen. Een gebouw krijgt een nieuwe functie, het gaat over van de ene vorm over in de andere vorm. De transformatie van een industrieterrein naar een cultureel terrein om maar eens wat te noemen.

Westerpark in Amsterdam

HERBESTEMMING

Het opnieuw bepalen waarvoor een gebouw kan dienen, door een nieuwe functie aan een gebouw te geven hergebruik je een gebouw. Vaak is door leegstand de oorspronkelijke functie niet meer van toepassing. Een kerk wordt bijvoorbeeld een bibliotheek. Kerk in Zwolle

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

TRANSFORMATIE, HERBESTEMMING EN TIJDELIJKE HERBESTEMMING Transformatie en herbestemming worden meer en meer belangrijke opgaven. Wat is er al, wat is een succes en hoe is dat aangepakt? Zowel in 2013 als 2014 stond meer dan 15% van het kantoorvloeroppervlak leeg. Het Planbureau voor de Leefomgeving zegt hierover: “Er zijn meer oorzaken voor de toename van de leegstand dan alleen de economische crisis. Een deel van de oorzaken is structureel van aard. Een belangrijke structurele oorzaak voor de afnemende vraag naar kantoorruimte is het toenemend gebruik van ICT. Ook de afvlakkende bevolkingsgroei (of zelfs krimp in sommige gebieden) en de dalende beroepsbevolking zorgen voor minder vraag naar ruimte.”(Planbureau voor de Leefomgeving, Leegstand winkels en kantoren neemt verder toe, 23 juni 2014). Ook geeft het Planbureau aan dat leegstand niet per se een maatschappelijk probleem is. Dat kan het wel worden, wanneer de leegstand een meer structureel karakter krijgt én wanneer deze leegstand een negatieve uitstraling op de omgeving heeft. Denk hierbij aan verloedering en verpaupering van gebieden die met veel leegstand te maken hebben. In de vastgoedwereld wordt een onderscheid gemaakt tussen aanvangs- en frictieleegstand (minder dan één jaar), langdurige leegstand (tussen één en drie jaar) en structurele leegstand (meer dan drie jaar). Het valt op dat het aandeel van de laatste categorie sterk is toegenomen. Aan het begin van 2014 was meer dan 50% van de kantorenleegstand van structurele aard. Begin 2014 stond er bij oplevering van nieuwe kantoormeters – en dat worden er steeds minder - nog 3% leeg. Rond 2000 lag dat percentage

wel tien keer zo hoog. Projectontwikkelaars zorgen er nu voor dat de verhuur van een gebouw rond is, vóórdat ze gaan bouwen. Het Planbureau voor Leefomgeving denkt dat de kantorenmarkt de nodige lessen heeft geleerd en dat er een kantelpunt is bereikt (Planbureau voor de Leefomgeving, Leegstand winkels en kantoren neemt verder toe, 23 juni 2014). Het rapport Leegstand van kantoren 19912014 (Compendium voor de Leefomgeving, 2014) geeft aan dat de grootste volumes kantooroppervlakte zich in de Randstad bevinden. Het is dan niet zo raar dat ook de leegstand van kantoren vooral dáár is te vinden. Buiten de Randstad vallen de gemeente Emmen, delen van Overijssel en de regio rond Eindhoven op met grotere hoeveelheden leegstand. De grootte van leegstand in de Randstad komt, doordat daar veel beleggers actief zijn, terwijl in perifere regio’s kantoren vaak in handen zijn van eigenaars/gebruikers. Bij grote beleggingsportefeuilles vormt vastgoed een relatief klein onderdeel, waardoor leegstand minder wordt ‘gevoeld’ en de noodzaak om tot verkoop, huurprijsverlaging of transformatie over te gaan minder groot is.

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

Transformatie van kantoor naar hotel

Het voormalige KPN-hoofdkantoor aan de Guardiaweg 5 in Amsterdam Sloterdijk wordt verbouwd tot hotel Park Inn by Radisson Amsterdam. Het gebouw The Dam, voorheen het grootste leegstaande gebouw van Amsterdam, is getransformeerd tot hotel. Het stond na het vertrek van KPN ongeveer anderhalf jaar leeg. Na onderzoek bleek het pand qua structuur uiterst geschikt voor een hotelfunctie. Eind 2014 gaat het hotel open met 478 kamers, conferentieruimte, ballroom, all day restaurant, à-la-carte restaurant, lobbybar en gym.

De gemeente Amsterdam is zeer te spreken over deze transformatie, omdat het gebied Sloterdijk een zorgenkindje is. Park Inn by Radisson hotel kan levendigheid brengen in het gebied. Wie weet wat er nog meer kan gaan gebeuren in Amsterdam Sloterdijk… Ook Amsterdam Zuidoost heeft te maken met kantoren die leegstaan. In dit gebied wordt al veel gedaan aan de leegstand. Onlangs is het kantorencomplex Arena Towers geopend als hotel Holiday Inn. Het complex aan de Hoogoorddreef stond jaren leeg. Dit heeft de eigenaar er toe gebracht dit pand te transformeren. Het kantoorgebouw werd ruim 25 jaar geleden opgeleverd als het Bull-gebouw en later kreeg het de naam Arena Towers. Nadat de ABNAMRO er uit ging, stond het ruime tijd leeg. Het gehele gebouw is voorzien van een nieuwe gevel die aansluit bij de oorspronkelijke gebouwvorm. De binnenkant is getransformeerd van kantoor naar hotel. Deze twee voorbeelden zijn niet de enige nieuwe hotels in Amsterdam. Het transformeren van kantoren naar hotels is hip. In 2012 vertelde wethouder Carolien Gehrels van Economische zaken in het Parool: ‘We moeten niet van een kantorencrisis naar een hotelbubbel gaan.’ Toch werkt het in Amsterdam, er komen steeds meer getransformeerde hotels bij. Zoals het Qbic hotel Amsterdam WTC, waarvan bepaalde delen er nog uitzien als een kantoor. Of het Volkshotel, dit jaar nog geopend aan de Wibautstraat.

Weliswaar getransformeerd tot multifunctioneel pand, maar voornamelijk tot hotel. Tegenover het Volkshotel wil The Student Hotel zijn intrek nemen in de voormalige gebouwen van Het Parool en Trouw. Na het succes van het Elseviergebouw in Amsterdam Nieuw-West wil City Living investeren in de herontwikkeling van de gebouwen in de Wibautstraat. De huidige eigenaar Stadgenoot heeft aangegeven van de panden af te willen, nadat verschillende plannen als gevolg van de crisis waren gestrand.

Transformatie: 1. Volkshotel Amsterdam 2. Holiday Inn. 3. Park Inn by Radisson Amsterdam Herbestemming: 4. Strijp S

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

Het pand blijkt qua structuur uiterst geschikt voor een transformatie naar een hotel.

een stad is geworden. Door de grote werkgelegenheid en de vele fabrieken die in de stad verrezen bleef Eindhoven groeien. In de jaren ‘70 is Philips op zijn hoogtepunt, dagelijks werken er ongeveer 10.000 mensen op het terrein Strijp. Het door hekken en slagbomen omgeven gebied kreeg de bijnaam ‘Verboden Stad’. Je kwam er alleen binnen met een pasje. Na 122 jaar bruist Eindhoven dankzij Philips nog steeds en komt er wellicht een nieuw hoogtepunt aan. Dit keer juist doordat Philips de stad grotendeels heeft verlaten. De vele industrieterreinen van Strijp komen weer tot bloei. Met als grote trots: Strijp S. Kunstenaars en andere creatievelingen kiezen voor de oude fabriekspanden vanwege de lage huur en de rauwe sfeer. Zo vindt in Eindhoven nu dezelfde ontwikkeling plaats als in New York tijdens de jaren zestig. Strijp S, het voormalige bedrijventerrein van Philips is in 2004 voor een symbolisch bedrag verkocht aan het bedrijf Park Strijp beheer B.V. Vanaf 2006 werd er echt werk gemaakt van de herontwikkeling. De eerste gebouwen werden gesloopt en er is nieuwe bedrijvigheid gekomen met name in de creatieve industrie. Zeker door de jaarlijkse Dutch Design Week.

Herbestemming: 4. Strijp S

Herbestemming fabriek wordt broedplaats

Anton Philips begon in 1892 in een piepklein fabriekje aan de Emmasingel in Eindhoven met de productie van peertjes. Het familiebedrijf groeide uit tot een multinational en dat heeft er misschien wel voor gezorgd dat Eindhoven

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

Herbestemming: 5. Strijp S

Toen in 2012 het laatste bedrijfsonderdeel van Philips wegging, werd het terrein een plek voor krakers. Dat heeft Woningcorporatie Trudo bewust gedaan. Om het industriĂŤle gebied te transformeren tot een stadswijk werd een strategie bedacht: eerst laat je kunstenaars en krakers toe, dat brengt reuring. Daarna organiseer je er festivals en evenementen waardoor mensen over het gebied gaan praten. Terwijl dat gebeurt, begin je met het ontwikkelen van woningen en kantoren. De rauwe uitstraling van het terrein doet nog steeds denken aan een industrieel terrein. Dat komt door de portiersloge waar je langs komt bij de hoofdentree, de hoge schoorsteen op de busbaan en de hoogtes van de gebouwen. Daarnaast is het ook spannend om te kunnen eten in de voormalige machinekamer waar je de machines gewoon kan aanraken. De twee bekendste gebouwen, Gerard en Anton, vernoemd naar de grondleggers van Philips, zitten vol lofts en creatieve bedrijven. De ontwikkeling van Strijp-S gaat nog wel even door, de verwachting is nu dat het rond 2030 klaar zal zijn. Of weer klaar is voor de volgende stapâ&#x20AC;Ś

Terwijl dat gebeurt begin je met het ontwikkelen van woningen en kantoren.

Tijdelijke herbestemming tussentijd als proeftuin voor herbestemming

Hergebruik van leegstaande gebouwen staat boven aan de ruimtelijke agenda van de Nederlandse overheid. Toch wordt een belangrijke boodschap onvoldoende opgepikt volgens Studio RAAAF (Rietveld Architecture Art Affordances): tijdelijke herbestemming. Leegstaande publieke gebouwen en overheidsgebouwen zouden gebruikt kunnen worden voor economische relevante innovatie vanaf het moment dat zij leeg komen te staan

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

tot het moment dat ze worden gerenoveerd, gesloopt of hergebruikt . Studio Vacant NL was een tweejarige masteropleiding aan het Sandberg Instituut. Een tijdelijke master over tijdelijk gebruik dus. Hier werden deelnemers met verschillende achtergronden opgeleid tot specialisten in tijdelijk hergebruik. Er ontstond een kruisbestuiving van kennis door verschillende disciplines bij elkaar neer te zetten. Dit zie je ook in gebouwen. Een goed voorbeeld hiervan is de Open Coop in het Poortgebouw, het voormalige Shellterrein in AmsterdamNoord. Een plek waar verschillende disciplines fysiek samenwerken en input leveren, waar kruisbestuiving tussen techniek, kunst en design ontstaat door te doen. Door creatievelingen en wetenschappers samen in een gebouw neer te zetten wordt het makkelijker voor hen samen te werken. Een voorbeeld van tijdelijk gebruik met een grote impact was Post CS (2004-2008). Het voormalige postgebouw bij het Centraal Station in Amsterdam. Het was voor het eerst in Nederland dat zo’n gigantisch gebouw werd getransformeerd tot een tijdelijk onderkomen voor een mix aan culturele, creatieve en bedrijfsmatige functies. Modeontwerpers, film-, theater-, en mediabedrijven, ontwikkelaars, architectenbureaus en gaming-bedrijven kregen er een plek. Naast kantoren was er ook ruimte voor exposities (Mediamatic, W139), een museum (Temporary Stedelijk), horeca en een nachtclub (Club11). Het project werd razendsnel een begrip in de stad en daarbuiten. In Post CS moest je zijn! Het was voor alle gebruikers van het begin af aan duidelijk dat hun huisvesting tijdelijk was en dat de wegen van alle gebruikers zouden scheiden aan het eind. Toch ontstond er

iets moois: een aantal gebruikers vertrokken tegen het einde van Post CS gezamenlijk naar Duintjes CS, een andere tijdelijke plek in Amsterdam. Ze wilden bij elkaar blijven vanwege de gemeenschap en de samenwerkingen die waren ontstaan. Opnieuw werd er een kantoorgebouw tijdelijk getransformeerd tot een vitaal gebouw. Een andere groep verhuisde naar de leegstaande voormalige Trouw-drukkerij aan de Wibautstraat in Amsterdam. Een derde groep vertrok naar de oude fabriekshallen op het voormalige Stork-terrein. ‘Wanneer er op een dergelijke manier (het doorverhuizen van gebouw naar gebouw) wordt omgegaan met leegstand, is er sprake van sequentiële tijdelijkheid’ stellen Erik en Ronald Rietveld van studio RAAAF. Door steeds te verhuizen met alle kennis die is opgedaan in een pand, ontstaan er ‘knowmadische’ uitwisselingen tussen de vele leegstaande gebouwen.

Door verschillende disciplines bij elkaar neer te zetten ontstaat er een kruisbestuiving van kennis.

Tijdelijke herbestemming: 6. voormalige Stork-terrein 7.Post CS Amsterdam

| GOED OM TE WETEN |

Meer dan 50% van de wereldbevolking heeft nog nooit een telefoonoproep gedaan of ontvangen!

| SKEPP TEAM TEKENING - KANTOOR VAN DE TOEKOMST |

Mentale aanpassing aan nieuwe realiteit. Mentale aan nieuwe De aardeaanpassing is een prachtige bol volrealiteit. De is een prachtige bolmeest vol metaarde patronen, vormen en de bijzondere kleuren. Open ditde moment met patronen, vormen meest gaat het niet goed met die bol,gaat er bijzondere kleuren. Opprachtige dit moment gebeurt veel waardoor niet allesbol, meer het niet goed met die prachtige er zo vanzelfsprekend is.

De toekomst staat voor veranderingen, de gebeurt veel waardoor niet allesaan meer wereld buiten ons is al radicaal hetzo vanzelfsprekend zalNederland zijn. De toekomst staat veranderen en wij, en Europa, zullenveranderingen, mee moeten veranderen. Dit zalons voor de wereld buiten invloed hebben alles waarvan en wewij, nu nog Ăs al radicaal aanop het veranderen denken daten hetEuropa, goed is.zullen mee moeten Nederland

De wereld van morgen biedt ons veranderen. invloed hebben op inspiratie en Dit eenzal nieuwe kans alles waarvan we bol nu nog denken om die prachtige prachtig te dat het houden. goed is. De wereld van morgen biedt ons inspiratie en een nieuwe kans om die prachtige bol prachtig te houden.

RACHEL SANTEGOETS

OM DE

| HET RONDETAFELGESPREK |

Het kantoor van de toekomst................... Hoe ziet dat eruit? Wat wil de (young) professional eigenlijk als het gaat om zijn of haar toekomstige kantooromgeving?

KENG WAI TO

Administration Manager Benelux bij Huawei Technologies Netherlands B.V.

NIELS WUBS Vastgoedadviseur USG People.

AMBER HUIZINGA Real Estate Developer at Cradle of Development (COD)

TAFEL

| HET RONDETAFELGESPREK |

Zes ‘‘kantoordeskundigen’’ gaan hierover met elkaar in dialoog. Een verslag vanuit een leegstaande kantoorkolos in Amsterdam Zuidoost.

MATTIJS KAAK Amsterdammer, Partner in SKEPP.

De deskundigen aan tafel: Keng Wai To, Niels Wubs, Amber Huizinga, Sven Brookhuis, Jan Brink, Mattijs Kaak. Tekst: Jurre Aagten Beeld: Thiemi Higashi

JAN BRINK Altijd Onderweg, Partner in SKEPP.

SVEN BROOKHUIS Twentenaar, Partner in SKEPP.

| HET RONDETAFELGESPREK |

Het kantoor van de toekomst Wie praat over het kantoor van de toekomst ontkomt er niet aan het tegelijkertijd te hebben over dat andere zo bepalende begrip voor onze toekomstige werkomgeving: Het Nieuwe Werken. Een term waar veel mensen mee worstelen, maar een definitie ervan zou volgens de heren en dame aan tafel als volgt kunnen luiden: Het Nieuwe Werken is het plaatsen tijdonafhankelijk kunnen werken, ondersteund door moderne technologie.

Keng Wai To van Huawei, de snelst groeiende smartphonefabrikant ter wereld, voorspelt dat deze manier van werken bij zijn bedrijf op korte termijn geen enorme vlucht zal nemen. ‘Wij zijn in eerste aanleg zelfs helemaal geen voorstander van Het Nieuwe Werken’, verrast de manager van het Chinese concern z’n tafelgenoten. ‘Dat komt doordat Huawei een typisch Aziatisch bedrijf is en Aziaten van origine graag alles beheersen en overzien. In China zegt men: ‘Wanneer ik jou niet aan het werk zie, werk je niet’. Ironisch genoeg beschikken we daarentegen over alle faciliteiten om juist níet op kantoor te werken.’ ‘Ik vraag me af in hoeverre een bedrijf als Huawei – een onderneming met grote ambities – nog lang kan resideren in dit soort traditionele kantooromgevingen’, reageert Sven Brookhuis. ‘Wie de productiviteit van werknemers wil verhogen doet er goed aan een dynamische, flexibele kantooromgeving te creëren die aansluit bij de dagelijkse behoeften van werknemers’, vervolgt de SKEPP-partner. ‘en waar je niet per se tijdens kantooruren aanwezig hoeft te zijn om je werk goed te doen.’ ‘Langzaamaan zie je wel dat Huawei elementen uit Het Nieuwe Werken implementeert binnen haar eigen vestigingen’, antwoordt To. ‘Dan heb ik het bijvoorbeeld over het creëren van flexibele werkplekken of afzonderlijke ruimten waar je even kunt bellen. Er vindt een kentering plaats op dit gebied, al ligt het tempo waarin dit proces zich voltrekt bij ons een stuk lager dan bij de meeste Europese bedrijven. ‘

Niels Wubs, vastgoedadviseur bij het beursgenoteerde USG People, vraagt zich af of Het Nieuwe Werken voor iedereen wenselijk is. ‘Volgens mij verschilt dat per functie; een salesfunctie leent zich er bijvoorbeeld beter voor dan een administratieve baan, waarin je meer gebonden bent aan het bureau en de locatie. Daarnaast hangt het uiteraard samen met iemands persoonlijkheid. Veel mensen gedijen per slot van rekening uitstekend in het vaste nine to five-patroon dat een kantoorbaan hen biedt. Zij hebben helemaal niet de behoefte om thuis of waar dan ook flexibel te werken.’ ‘Zeker, bovendien: iemand die te maken heeft met een hoge werkdruk vindt het misschien prettiger om het kantoor uit te stappen en

| HET RONDETAFELGESPREK |

is overal. daarmee het werk letterlijk achter zich te laten, vult Real Estate Developer Amber Huizinga (COD) aan. ‘Op die manier houd je werk en privé meer gescheiden. Zo ervaar ik dat zelf in ieder geval. Het letterlijk afstand nemen van het werk helpt me om de knop weer om te zetten.’ ‘Aan de andere kant zijn deze twee zaken tegenwoordig onmiskenbaar met elkaar verweven en dit proces lijkt onomkeerbaar’, merkt Brookhuis op. ‘Enerzijds checken werknemers hun Facebookpagina’s of zoeken ze een vakantiebestemming tijdens werktijd, anderzijds is men niet te beroerd om na werktijd nog een mailtje te beantwoorden of wat werk gerelateerde telefoontjes te plegen. Ik verwacht dat de scheiding tussen werk en privé de komende jaren steeds

de wensen en mogelijkheden van ieder individu’, concludeert Jan Brink.

‘Het hangt uiteraard samen met iemands persoonlijkheid’ Niels Wubs.

vager wordt.’ ‘Wellicht is er in de toekomst niet één aanwijsbare vorm van Het Nieuwe Werken of één soort kantoor van de toekomst, maar krijgt ieder kantoor op maat gemaakte werkplekken, rekening houdend met

Rest natuurlijk de vraag: hoe ziet onze toekomstige werkomgeving er dan uit? Brookhuis: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het kantoor van de toekomst een open (werk) plek is waar mensen graag willen zijn, waar ruimte is voor ongeplande ontmoetingen en waar creativiteit gestimuleerd wordt. Kortom, een plek waar je gewoon heel fijn kunt werken. Een mooi voorbeeld hiervan is BounceSpace in Amsterdam, waar de stad als het ware het kantoor is binnen gedrongen. In dit pand vind je namelijk naast fraai ingerichte (flexibele) werkplekken ook een barista, een kapper en een fietsenmaker.’

| TRANSFORMATIE - HERBESTEMMING - TIJDELIJKE HERBESTEMMING |

Huizinga knikt instemmend, maar vraagt zich gelijktijdig af of haar tafelgenoten weleens een enquête onder werknemers hebben gehouden met als centrale vraag: ‘In welke kantooromgeving kan ik het beste presteren?’. Wubs antwoordt: ‘Nog niet, al valt het me wel op dat werknemers lang niet altijd weten welke mogelijkheden er bestaan als het gaat om het inrichten van kantoorruimte, hetgeen het lastig maakt deze latente behoefte boven tafel te krijgen. Je moet mensen op dit gebied echt aan de hand nemen en dan nog denken sommigen: ‘‘Ach, ik doe hier mijn werk en hoe het kantoor er verder uitziet interesseert me niet’’.’ ‘Daarbij geldt dat kantoorinrichting en kantooroptimalisatie twee dingen zijn die pas de laatste jaren echt ter sprake zijn gekomen’, aldus Mattijs Kaak. ‘Vijftig jaar geleden werd niet nagedacht over de vraag: Wat heeft een kantoor nodig? Zolang er maar bureaus en vergaderplekken waren, dan was men al

tevreden. Laat staan dat men sprak over het feit dat je het op een kantoor naar je zin zou moeten hebben.’ ‘Vijftig jaar geleden waren kantoren een soort typefabrieken’, voegt Brookhuis hier aan toe. ‘Tegenwoordig stellen de huidige technologische ontwikkelingen ons in staat na te denken over een veranderende manier van werken. De werkzaamheden die we moeten doen, kunnen we immers overal doen. Daarnaast kennen we bijna geen beperkingen meer: niet financieel, niet technologisch en niet op het gebied van duurzaamheid. Met het kantoor staan we voor mijn gevoel in de kinderschoenen: we zien dat alles kan en mag, de vraag is nu in welke vorm we dit gaan gieten.’ ‘Daar heb je een punt, maar ik verwacht niet dat corporates als Ahold zich gauw laten verleiden tot het transformeren van hun kantooromgevingen’, voorspelt Huizinga. ‘Dit is in de nabije toekomst meer weggelegd voor de kleinere communities en startups, waar vaak creatieve geesten werken die een prikkelende, uitdagende kantooromgeving nodig hebben om optimaal te functioneren. Bij corporates speelt dit minder een rol, zeker in de

‘Vijftig jaar geleden waren kantoren een soort typefabrieken.’ Sven Brookhuis

onderste lagen van deze bedrijven.’ Wubs haakt in: ‘Laten we niet vergeten dat het kostenaspect hierin de komende jaren een cruciale factor zal blijven: Hoeveel moet ik investeren en wat levert het me op? Dat is de vraag die veel vastgoedeigenaren zichzelf zullen stellen.’ To: ‘Daar sluit ik me bij aan. Bij Huawei zijn we uiterst terughoudend met het doen van investeringen waarvan niet direct zeker is of

deze zich gaan terugbetalen in de vorm van een hogere productiviteit.’ ‘Verschillende studies bewijzen dat een hoogwaardig en kwalitatief kantoor de arbeidsproductiviteit wel degelijk sterk bevordert’, repliceert Kaak. ‘Dit wordt alleen in veel gevallen nog onvoldoende onderkent. Jammer, want hieruit kun je constateren dat het absoluut loont om te investeren in een betere kantooromgeving.’

Brookhuis waagt zich tenslotte aan een voorspelling over de invulling van de toekomstige werkplek: ‘ ‘‘ Zitten’’ wordt ‘‘het nieuwe roken’’ genoemd, daarom voorzie ik een flinke toename van zogenaamde zitstaan-werkplekken. Dit zijn werkplekken die beweging op de vierkante meter stimuleren. Overigens hebben deze plekken nog een bijkomend voordeel tijdens vergaderingen: je houdt de vaart er mooi mee in.’

| HET RONDETAFELGESPREK |

‘Een plek waar mensen graag willen zijn, waar ruimte is voor ongeplande ontmoetingen en waar creativiteit gestimuleerd wordt.’ Sven Brookhuis

SUZANNE ROS

MARTE LENFERINK

| SKEPP TEAM TEKENING - KANTOOR VAN DE TOEKOMST |

De IT bepaalt onze werkplek. Ieder individu is anders en haalt inspiratie op zijn eigen wijze. Door de IT is het dus mogelijk om iedere werknemer op de juiste plek te laten excelleren.

JEROEN BOLKENSTEYN

BABETTE WEERMAN

Museumstuk

| MUSEUMSTUKKEN |

Kantoorartikelen die in de toekomst misschien niet meer zo vanzelfsprekend zijn. Tekst: Rachel Santegoets Beeld: zie bronvermelding p. 128

perforator

Materiaal

Ontwerp

Museumstuk

Metaal met een rubberen deksel aan de onderkant.

Op14 november 1886 patenteerde de Duitser Freidrich Soennecken zijn “Papierlocher für Sammelmappen”.

Rond 2024 verdwijnen de ordners geheel uit het kantoor. Alles gaat via de cloud. Doordat de ordners verdwijnen, verdwijnen ook zijn benodigdheden zoals de perforator.

Waar ken je hem van.

Wat is de functie.

Wat kan er nog meer.

De uitgeponste rondjes kunnen ook als confetti worden gebruikt.

m use u m

stu

€ 150.-

k de wa

perforato

Een perforator is een apparaat om gaten te maken (ponsen) in papier, karton, kunststof folie of metaalplaat.

Door de gaatjes kan het papier in een map of ordner geplaatst worden.

d e va n d ar

De bekendste perforator is die voor thuis en op kantoor waarmee twee of vier gaten in een vel papier gemaakt kunnen worden op een afstand van 8 centimeter van elkaar.

| MUSEUMSTUKKEN |

cd-rom Materiaal

Metaalfolie ingekapseld in een kunststof buitenlaag.

Waar ken je hem van. De voorloper van de usb-stick om zelf bestanden op te zetten. Maar ook als software cd-rom. Steeds vaker kom je hem ook tegen als onderzetter.

Ontwerp

Na de audio-cd werd in 1983 de cd-rom ontwikkeld.

Wat is de functie.

Het lezen en opslaan van computerbestanden. De cd-r kan eenmalig beschreven worden, de cd-rw kan gewist en herbeschreven worden.

Museumstuk

Omtrent 2018 zal de cd-rom uit het kantoorlandschap verdwijnen. Ook omdat computers dan geen cd-rom schijf meer hebben.

Afmeting.

Cd’s hebben een diameter van 120 mm en een dikte van ongeveer 1,2 mm. De opening in het midden heeft een diameter van 15 mm. Precies de grootte van een dubbeltje (10 guldencent).

Een CD-rom (compact disc read-only memory) is een cd die meestal computerprogramma’s of computergegevens bevat en die in een computer kan worden gelezen.

stu

cd-rom de

m us eu m k de w

met inhoud € 1000.-

rde van

| MUSEUMSTUKKEN |

vulpen Materiaal

Metaalfolie ingekapseld in een kunststof buitenlaag.

Waar ken je hem van. Een pen is een schrijfinstrument waarmee men inkt op papier aanbrengt. De schrijfpen is meestal zo ontworpen dat hij goed in de hand ligt.

Ontwerp

De productie van de vulpen kwam op gang vanaf 1880. Met grote hoeveelheden werden ze toen gemaakt.

Het systeem.

De producent Waterman vond in 1884 een toevoersysteem uit met drie groeven. Dit concept zorgde ervoor dat de inkt continu en zonder onderbrekingen naar de penpunt kon vloeien, zonder te lekken en zonder dat de punt continu in de inkt gedoopt hoefde te worden.

Museumstuk

De vulpen is meer een luxe-artikel geworden dan een gebruiksartikel. Rond 2024 zal ook de vulpen een echte collectors item worden.

Voorloper.

Vanaf ± 1870 maakten Duncan MacKinnon en Alonzo T. Cross een pen met een hol schrijftuitje. Deze “stylo’s” worden tegenwoordig vooral gebruikt voor technische tekeningen. Ze waren aan het eind van de 19e eeuw echter zeer populair om te schrijven.

Een vulpen is een pen waarmee men schrijft met vloeibare inkt. Een van de verschillen met een balpen is dat een vulpen door de gebruiker zelf gevuld kan worden. Dit kan gebeuren met inkt uit een inktpot of door het gebruik van kant en klare inktpatronen.

k de w

€ 2500.-

stu

vulpen de

m us eu m

rde van

| MUSEUMSTUKKEN |

papieren agenda Materiaal

Ontwerp

Museumstuk

Papier. Voor de kaft wordt vaak een dikker papiersoort gebruikt dan voor het binnenwerk.

De schoolagenda loopt in het noordelijk halfrond van september tot en met juni. De zakelijke agenda loopt van januari tot en met december.

Rond 2020 is de afzetmarkt voor de papieren agenda’s volledig verdwenen.

Waar ken je hem van. Mensen gebruiken een agenda meestal om afspraken in te noteren.

De betekenis.

Het woord ‘‘agenda’’ vindt zijn oorsprong in het Latijn. Het is een gerundivum van het werkwoord agere (doen) en betekent letterlijk ‘de dingen die gedaan moeten worden’.

Andere namen voor de agenda.

In het Surinaams spreekt men ook van madiwodo, naar de afkortingen van de eerste vier dagen van de week.

m us eu m

stu k de w

met inhoud € 6802.-

rde van

Een agenda is een personal analoge assistent, meestal gebaseerd op een jaar. Het is een boekje dat is ontworpen om draagbaar te zijn. Het bevat meestal een planner, dagboek, adresboek en blanco papier.

agenda de

Waar ken je hem van. Vaak worden visitekaartjes geplakt op de Rolodex systeemkaart, of in een plastic huls in de vorm van een syteemkaart om visitekaartjes in te plaatsen. Sommige bedrijven produceren visitekaartjes in de vorm van Rolodex systeemkaarten.

Ontwerp

Museumstuk

De Rolodex werd in 1956 in Amerika ontworpen door Hildaur Neilsen en in 1958 op de markt gebracht door Arnold Neustadter.

Vrij snel zal de rolodex in het museum komen, rond 2018 wordt verwacht.

Het systeem.

Een Rolodex heeft speciaal gevormde systeemkaartjes met inkepingen, waardoor die gemakkelijk in en uit de roterende spindel kunnen worden geklikt.

De naam.

Is een samentrekking van de Engelse woorden ‘rolling’ en ‘index’. In Nederland wordt hij ook wel als ‘kaartenmolen’ aangeduid.

57 Een Rolodex is een apparaat met roterende systeemkaarten met contactgegevens, dat voornamelijk op kantoren wordt gebruikt.

m us eu m

stu

rolodex de

De rolodex bevat verschillende soorten materialen.

rolodex

k de w

met inhoud € 4558.-

rde van

Materiaal

| MUSEUMSTUKKEN |

stuk

| INSPIRATIE |

WE CANTEEN geeft eten weer een verhaal WE CANTEEN selecteert de beste lokale ondernemers en brengt hen bij elkaar. Met de ondernemers vormen wij het traditionele bedrijfsrestaurant om tot een eigentijds foodcourt waar mensen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van écht lekker en gezond eten. Het zijn deze lokale ondernemers die het eten weer een gezicht, een verhaal maar ook de passie meegeven die écht eten verdient. Op uw kantoor. En dat proef je…

| INSPIRATIE |

At the end of the day itâ&#x20AC;&#x2122;s all about Experience

en een gezicht. En dat proef je... Juice & Salad is het bedrijfje van Michiel en Nick, twee jongens opgegroeid op de kleigrond van de Noordoostpolder, met een aangeboren liefde voor verse agrarische producten. Betere natuurproducten en mooiere salades zijn er niet. Thijs (op de foto) en Marijn van Bulls and Dogs draaien zelf hippe, trendy worsten en maken hotdogs met unieke smaakcombinaties, gemaakt van eerlijk vlees van de lokale scharrelslager. En zo hebben wij nog ruim 250 verhalen van lokale helden.

www.wecanteen.nl

| PROJECT IN BEELD |

Atoomclub

Locatie: Amsterdam Opdrachtgever: Atoomclub Nederland B.V. Totaal concept, ontwerp, realisatie, projectbegeleiding, styling en marketingmateriaal.

| INSPIRATIE |

Het kantoor van de toekomst volgens Selecta.

Werkend Nederland drinkt met zo’n 4 koppen per dag dagelijks 23,2 miljoen koppen koffie. Goede koffie is inmiddels een belangrijke secundaire arbeidsvoorwaarde. Wat betekent dit voor het kantoor van de toekomst?

Goede koffie leidt tot betere werkprestaties en meer werkplezier Uit onderzoek van Ruigrok I Netpanel in soorten koffie en gebruiksvriendelijkheid opdracht van Selecta Nederland blijkt dat van de automaat. 58% van de Nederlandse werknemers meer ‘In de afgelopen jaren zien we dat in plezier ervaart in zijn werk. Bijna de helft Nederland steeds meer verschillende (49%) van de werknemers zegt met een soorten koffie worden aangeboden’, zegt goede kop koffie productiever te zijn in zijn Kristien Janssen, Sales & Marketing Director werk. Als belangrijkste aspecten van goede van Selecta Nederland. koffie worden genoemd: smaak, gratis “De populariteit van koffiebonen neemt verkrijgbaarheid, keuzemogelijkheden van toe, maar ook koffie in pads of capsules

blijft populair. In combinatie met de opkomst van ‘het nieuwe werken’ zien we dat deze landelijke trends zich ook steeds meer vertalen naar de werkvloer. Reden temeer voor werkgevers van het kantoor van de toekomst om ook te luisteren naar de koffiewensen en -voorkeuren van medewerkers.”

Over Selecta

Selecta Nederland is onderdeel van de internationale Selecta Group, Europees marktleider op het gebied van vending. In 22 landen zorgen 5.000 mensen en meer dan 130.000 verkooppunten voor een uitstekende cappuccino, frisdrank, snoep, snack of een broodje op het werk en onderweg. Selecta staat voor ‘Onbeperkt Genieten’ en heeft de ambitie nummer 1 in koffiebeleving te zijn. Met oplossingen die aansluiten bij de uitdagingen van de klant en haar omgeving.

Onbeperkt genieten Bent u op zoek naar een duurzame warme drankenvoorziening die past bij het nieuwe werken en het kantoor van de toekomst? Met het zelfbedieningsconcept Starbucks on the go biedt u uw medewerkers hun favoriete Starbucks drankje: een espresso, chai tea latte, warme chocolademelk of thee op maat: in diverse bekermaten,

verschillende types bonen en diverse smaken. Onbeperkt genieten betekent keuzevrijheid en flexibiliteit. Ook bij de andere concepten van Selecta staat de wens van u en uw medewerkers voorop.

Meer weten? Selecta biedt u als lezer gratis de mogelijkheid om de tevredenheid over de warme dranken bij u op kantoor te testen. Voor meer informatie over de gratis online test, de uitkomsten van het onderzoek of de mogelijkheden bij u op kantoor gaat u naar www.selectavending.nl of neemt u contact op met Malou Weststrate telefoonnummer 0418-657729.

| SKEPP TEAM TEKENING - KANTOOR VAN DE TOEKOMST |

20..?

MARINKA TEN THIJE

2013 Google Glass

JACKO LODEWEGES

2005 ‘New World of Work’

Ideale werkplek

JAN BRINK

> 2010 Het Nieuwe Werken

LOTTE WINDEY

1965 kantoortuin

1983 eerste mobiele telefoon

MAAK HIER EEN BEELD VAN JOUW EIGEN IDEALE KANTOOR VAN DE TOEKOMST

1938 eerste computer

| GOED OM TE WETEN |

Alles heeft zijn schoonheid,

| GOED OM TE WETEN |

maar niet iedereen ziet het.................................... Wijsheid van Confucius, een denker en filosoof uit het oude China.