Staða og nýting hreindýrastofnsins 2015

Staða og ný*ng hreindýrastofnsins 2015

Skarphéðinn G. Þórisson aðalfundur SKOTVÍS 10. febrúar 2015 Kl 19:00-­‐20:00

hIp://www.caff.is/carma

hIp://carma.caff.is/index.php/newsroom/555-­‐carma/welcome-­‐to-­‐carma/conferances/751-­‐carma8

Er hreindýrastofninn á vegamótum?

Kynning í Umhverfisráðuney*nu 20.3.2014

Nefnd um hreindýrabúskap á Íslandi – skilar af sér í lok febrúar 2015

hIp://www.cairngormreindeer.co.uk/

Fyrirliggjandi er umsókn Stefáns Hrafns Magnússonar og Björns Magnússonar

Fram_ðin?

Neskaupstað Egilsstöðum

falið vöktun hreindýrastofnsins frá 2000

Vöktun Náttúrustofu Austurlands 2014 og tillaga um veiðikvóta og ágangssvæði 2015

www.na.is

Skarphéðinn G. Þórisson Rán Þórarinsdóttir

Fróðleikur Fréer Skýrslur NA-­‐150145 Egilsstaðir Febrúar 2015

hIp://www.na.is/index.php?op*on=com_content&view=ar*cle&id=26&Itemid=38

NA leggur *l veiðikvóta og ágangssvæði

nauðsynleg forsenda *llögu um kvóta er þekking á nölda, dreifingu og aldurs-­‐ og kynjasamsetningu

Vöktun hreindýrastofnsins • • • • • • • •

Apríltalning – frjósemi/samsetning Burður Sumartalning Snæfellshjörð – nöldi/dreifing/nýliðun Veiði – líkamlegt ástand Októbertalning – samsetning Vetrartalning alls stofnsins – nöldi/dreifing/samsetning Dagbók – nöldi/dreifing/hræ/ágangur Beit – ný*ng og ástand gróðurlenda

Í apríl er frjósemi könnuð

100 90 80 70 %

60 50

Fjöldi kálfa á 100 kýr og vetrunga í júlí

40 30 20

Hlurall hyrndra/ kelfdra kúa í apríl

10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sumartalning í byrjun júlí

3500

3000

2000

1500

1000

500

0

1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Fjöldi hreindýra

2500

Norðan Jökuldals Óskipt Vestan Jöklu Fljótsdalsheiði Vesturöræfi Undir Fellum Múli

Snæfellshjörð í júlí 1965-­‐2014

Fljótsdalshjörð yfirgaf Vesturöræfin 2002 gekk á Fljótsdalsheiði *l 2010 á Austurheiðum á vetrum Norðurheiðahjörð fækkaði á Brúaröræfum nölgaði í Vopna-­‐, Þis*l-­‐ og Bakkafirði

3500

3000

N Jöklu

Fjöldi

2500

V Hálslóns Fljótsdalsheiði

2000

Vesturöræfi

1500

Undir Fellum Múli

1000

Austurheiðar

500

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Snæfellshjörð – nöldi og dreifing í júlí

800

600

0

1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Fjöldi hreindýra í júlítalningum 1100

1000

900

Norðan Jökulsár á Dal

700

Vestan Hálslóns

500

400

300

200

100

Fjöldi hreindýra í árlegum sumartalningum frá 1965-­‐2014 innan Sauðár á Brúaröræfum þ.e. í Sauðár-­‐ og Kringilsárrana (Norðurheiðahjörð). Rauðu súlurnar eru áætlaður nöldi dýra á Jökuldals-­‐ og Vopnanarðarheiðum.

6000

Fjöldi hreindýra í júlí

5000

Hjarðir á svæðum 3 *l 9 Norðurheiðahjörð á svæði 1 Fljótsdalshjörð á svæði 2

4000 3000 2000 1000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Þróun hreindýrastofnsins 2000-­‐2015 samkvæmt stofnstærð í júlí, skipt í Fljótsdalshjörð (sumartalning), Norðurheiðahjörð (áætlun) og hjarðir á svæðum 3-­‐9 (áætlun).

300

Fjöldi

250 200 150 100 50 0

Talningar (bláI) og áætlaður nöldi (rauI) hreindýra á svæði 9

Hvort *lheyra þessi hreindýr svæði 7 eða 8?

Vetrartalning 2014

talið

áætlað

Δ

1 Norðurheiðahjörð

852

700

+152

2

Fljótsdalshjörð

567

600

-­‐33

3

Víknahjörð

271

300

-­‐29

4

Fjarðahjörð

149

150

-­‐1

5 Fjarðabyggðahjörð

332

410

-­‐78

6

Axarhjörð

726

550

+176

7

ÁlVaWarðarhjörð

1182

1500

-­‐318

8

Lónshjörð

466

400

+66

9

Mýrahjörð

245

220

+25

Samtals

4790 4830

852

271 149 567

332 726 1182

-­‐40 466

hIp://www.na.is/images/stories/utgefid/2013-­‐2014/na-­‐140144_vetrartalning_hreindyra.pdf

245

5 (134) Veiðisvæði (úrtak) 2014

Kýr 3 (200) Veturgamlir tarfar 6 (439) Tveggja ára tarfar 2 (239) þriggja ára og eldri tarfar 1 (410) 0%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Svæði 1 2

Hjörð Norðurheiðahjörð Fljótsdalshjörð

Vetur 2014-­‐15 900 600

km2 9363 3742

Hreinn/km2 0,10 0,16

Júlí 2015 1125 750

þ.a. kálfar 225 150

1&2 3 4a 4b

4 5a

Snæfellshjörð Víknahjörð Seyðisnarðarhjörð Mjóanarðarhjörð* Vellir A Fjarðahjörð Sandvíkurhjörð

1500 300 100 80 40 220 200

13105 980 590 70

660 360

0,11 0,31 0,17 1,14

0,33 0,56

1875 375 125 100 50 275 250

375 75 25 20 10 55 50

5b

Reyðarnarðarhjörð

100

310

0,32

125

25

Fáskrúðsnarðarhjörð

50

63

13

5 6 7 8 9

Fjarðabyggðahjörð Axarhjörð Ál|anarðarhjörð Lónshjörð Mýrahjörð

350 600 1400 400 300

670 1200 1090 1030 500

0,52 0,50 1,28 0,39 0,60

438 750 1750 500 375

88 150 350 100 75

Samtals

5070

19235

0,26

6338

1268

*Endurskoða þarf stöðu Mjóanarðarhjarðar – gengur á vetrum í Reyðarfirði

km2

5000 4000

2.5

flatarmál lands án auðna

2

Series3

1.5

3000 1 2000 1000 0

Wöldi hreindýra á km2

6000

0.5

0

Stærð veiðisvæða án auðna og þé]leiki hreindýra að vetri. Láré] lína markar 1 dýr á km2.

Skip^ng í veiðisvæði og þé]leiki í högum veturinn 2014-­‐15 í ljósi ástands gróðurlenda (Ólafur Arnalds 2002).

Ágangs- og veiðisvæði

Kvóti 2014 ♀ ♂ ∑

Vopnafjörður og NA (1) Jökuldalur N og Selland (2) Jökulsárhl. utan Sellands (3) Veiðivæði 1 Jökuldalur A (2) Hróarstunga (4) Fell (5) Fljótsdalur (6) Vellir V (10) Skriðdalur V (11) Hjaltastaðaþinghá (8) Eiðaþinghá (9) Veiðisvæði 2 Borgarfjörður og Víkur (7) Veiðisvæði 3 Vellir A (10) Mjóifjörður (12) Seyðisfjörður (12) Veiðisvæði 4

42 42 4 88 3 2 3 34 7 9 3 3 64 40 40 3 8 0 11

900

600 300

220

Kvóti 2015 ♀ ♂ ∑

38 80 100 40 48 90 47 48 10 14 4 10 96 184 1 151 98 5 8 3 5 5 7 2 5 5 8 3 5 10 44 34 10 10 17 7 10 12 21 9 12 10 13 3 10 13 16 3 13 70 134 2 64 70 37 77 48 30 37 77 3 48 30 10 13 3 10 6 14 8 6 8 8 10 8 24 35 4 21 24

140 95 14 249 8 7 8 44 17 21 13 16 134 78 78 13 14 18 45

Breyting ♀ ♂ ∑ 58 5 0 63 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 8 0 0 10 10

2 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -7 -7 0 0 0 0

60 5 0 65 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 10 10

Veiði Nýliðun álag 2015

Δ

0,28

225

-24

0,22

150

16

0,26

75

-3

0,20

55

10

Reyðarfjörður (14)

20

8

28

15

8

23

-5

0

-5

Eski- og Norðfjörður (13)

20

35

55

20 35

55

0

0

0

40

43

83

5 35 43

78

-5

0

-5

Skriðdalur A (11)

33

45

78

38 47

85

5

2

7

Breiðdalur (15)

33

50

83

37 53

90

4

3

7

66

95 161 6 75 100 175

9

5

14

260 190 450

15

5

20

1400 245 185 430 7 260 190 450

15

5

20

Veiðisvæði 5

Veiðisvæði 6

350

600

Djúpivogur (16) Veiðisvæði 7

245 185 430

Hornafjörður (Lón) (17)

45

31

76

45 31

76

0

0

0

Hornafjörður (Nes) (18)

23

14

37

23 14

37

0

0

0

68

45 113 8 68 45

113

0

0

0

Hornafjörður (Mýrar) (19)

30

20

50

52 25

77

22

5

27

Hornafj. (Suðursveit) (19)

5

5

10

8

5

13

3

0

3

35

25

60

9 60 30

90

25

5

30

Veiðisvæði 8

400

Veiðisvæði 9

300

Samtals

5070 657 620 1277

0,22

88

10

0,29

150

-25

0,32

350

-100

0,28

100

-13

0,30

75

-15

1268

-145

782 630 1412 125 10 135 0,29

2015 Svæði 7 Svæði 8 Svæði 9

Kýr veiddar á hefðbundnum veiði_ma 200 30 20

Kýr veiddar í nóvember 60 38 40

Ágangssvæði 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Vopnafjörður og NA Jökuldalur og Selland Jökulsárhlíð utan Sellands Hróarstunga Fell Fljótsdalur Borgarfjörður og Víkur Hjaltastaðaþinghá Eiðaþinghá Vellir Skriðdalur Mjói- og Seyðisfjörður Eski- og Norðfjörður Reyðarfjörður Breiðdalur Djúpivogur Lón Nes Mýrar og Suðursveit

♀ 100 50 4 2 3 34 48 3 3 10 47 18 20 15 37 260 45 23 60

2015 ♂ 40 53 10 5 5 10 30 10 13 20 59 14 35 8 53 190 31 14 30

∑ 140 103 14 7 8 44 78 13 16 30 106 32 55 23 90 450 76 37 90

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

♀ 42 45 4 2 3 34 40 3 3 10 42 8 20 20 33 245 45 23 35

2014 ♂ 38 53 10 5 5 10 37 10 13 20 57 14 35 8 50 185 31 14 25

∑ 80 98 14 7 8 44 77 13 16 30 99 22 55 28 83 430 76 37 60

Δ 2014 vs2015 +60 +5 0 0 0 0 +1 0 0 0 +7 +10 0 -5 +7 +20 0 0 +30

NA skráir hagagöngu hreindýra allan ársins hring og metur ágang á einstakar jarðir Ágangsma*ð er 60% af arðsútreikningum

REGLUGERÐ um skip^ngu arðs af hreindýraveiðum.

1. gr.

Umhverfisstofnun skip*r arði af sölu veiðileyfa og afurða felldra dýra að fenginni umsögn hreindýraráðs. Skulu eingöngu þeir sem fyrir ágangi hreindýra verða á lönd sín njóta arðsins. Við úthlutun veiðileyfa er leyfum skipt niður á ágangssvæði. Með ágangssvæði er áI við nánar skilgreint svæði, þar sem ágangur hreindýra er svipaður á öllu svæðinu. Úthluta skal arði á einstök ágangssvæði í samræmi við úthlutuð veiðileyfi á svæðinu. Umhverfisstofnun gerir ár hvert *llögu *l umhverfisráðuney*sins um nölda og mörk ágangs-­‐svæða að fengnum *llögum hreindýraráðs og NáIúrustofu Austurlands. Skal þar tekið mið af dreifingu hreindýra á síðustu 10 árum, en *llit skal taka *l brey*nga á ágangi og dreifingu hreindýra á undangengnu ári séu umtalsverð frávik milli ára.

Af hverju felldu dýri fara kr. 5.000 *l ábúenda eða umráðenda, e|ir atvikum, þeirrar jarðar sem dýr er fellt á.

E|irstöðvar skiptast sem hér segir: 1. Á allar jarðir innan hvers ágangssvæðis sem verða fyrir ágangi (40%): a. Samkvæmt fasteignama* lands, nórðungur. b. Samkvæmt landstærð (mæld eða flokkuð), þrír nórðu hlutar.

2. Samkvæmt ma* á ágangi (60%): a. Lí^ll ágangur, 5%. b. Nokkur ágangur, 10%. c. Töluverður ágangur 25%. d. Mikill ágangur 60%.

Heimilt er að hnika frá ágangi um allt að 5% ef veigamiklar ástæður mæla með.

Umhverfisstofnun metur ágang á einstakar jarðir með hliðsjón af ofangreindu að fenginni umsögn NáIúrustofu Austurlands. Óheimilt er að láta arð af hreindýraveiðum ganga *l þeirra sem ekki heimila hreindýraveiðar á landi sínu.

2. gr.

Umhverfisstofnun skal leggja fram drög að úthlutunargerð *l kynningar í viðkomandi sveitarfélögum. Innan tveggja vikna geta landeigendur eða ábúendur gert skriflegar athuga-­‐semdir við skip*ngu arðs. Að þeim _ma liðnum metur Umhverfisstofnun þær athugasemdir sem borist hafa og úthlutar síðan arði *l þeirra ábúenda eða landeigenda þeirra jarða sem arðs njóta. Úthluta skal hreindýraarði *l ábúanda viðkomandi jarðar nema samkomulag sé um annað við landeigendur eða ef ábúð er ekki á jörðinni.

Tilkynna skal um úthlutun formlega og *lgreina kærufrest.

Arður skal greiddur út fyrir áramót vegna síðasta veiði_mabils. Heimilt er að kæra úthlutun Umhverfisstofnunar *l umhverfisráðherra *l úrskurðar.

3. gr.

Reglugerð þessi, sem seI er samkvæmt 14. gr. laga nr. 64/1994, um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum með síðari brey*ngum, öðlast gildi þegar í stað og gildir fyrir ráðstöfun arðs sem fellur *l frá og með árinu 2003 að telja. Jafnframt fellur úr gildi reglugerð með sama hei* nr. 485/2002.

Umhverfisráðuney.nu, 2. júlí 2003.

hIp://www.lo|myndir.is/k/kortasja.php?client=landsn Â

Veiðin 2014 Kvó* 2014

VeiI 2014

Þ.a. nóvemberveiði

Slysadýr

Svæði

♀

♂

♀

♂

1

88

96

87 (1)

96

2

64

70

63 (1)

68(2)

3

40

37

40

37

4

11

24

11

24

5

40

43

37 (3)

43

6

66

95

65 (1)

94 (1)

7

245

185

229 (16)

185

8

68

45

57 (11)

42 (3)

22

9

35

25

34(1)

21 (4)

26

1

∑

657

620

623 (34)

610 (10)

48

5

♀

Kálfar

Kýr

Tarfar

∑

3

3

6

11

1

1

2

1

2 1

3 1

2

1 1

2

3

4

3

2

1 1

10

15

30

Griðland hreindýra og heiðagæsa -­‐ RAMSAR

Veiðisvæði 1 stækkað *l norðurs 2014

Ljósm. ©Jón Egill Sveinsson

1400 1200 1000

9 8

Kvó*

7 800 600

6 5 4

400 200

3 2 1

0

Skip*ng veiðikvóta e|ir veiðisvæðum 2000-­‐2014

Ust-­‐JGG-­‐2004

Felli-­‐ staðir

Þungamiðja veiða 2005-­‐2014 Veiðisvæði – felld hreindýr 2014

Fallþungi 3-­‐5 ára mylkra kúa (kg)

46

Svæði 2 Svæði 3-­‐8 Svæði 1

45 44 43 42 41 40 39 38 37 36

2008 (n: 246/14/91)

2009 (n: 239/9/104)

2010 (n: 145/39/94)

2011 (n: 110/18/86)

2012 (n: 122/4/112)

2013 (n: 24/37/149)

2014 (n: 28/145/49)

Meðalfallþungi (kg)

Fallþungi mylkra 3-­‐5 ára kúa í veiðinni 2012 51 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 1 (n:4) 2 (n:122) 3 (n:17)

4 (n:3)

5 (n:17) 6 (n:15) 7 (n:55)

Fallþungi (kg) 3-­‐5 ára tarfa

Veiðisvæði (Wöldi kúa) 100 95 90 85

2012

80

2013

75

2014

70

8 (n:5)

Á að leyfa tarfaveiði á fengi_ma?

Hafa veiðar áhrif á hornastærð? Á að seinka kúaveiðum? Þarf meiri stýringu veiða?

45 40 35

felld dýr 2008

30 25 20 15 10 5 0 500

1000

1500

2000

Warlægðarbel^ frá miðlínu vegar

2500

1200

100%

1100

95%

1000 90%

900 800

80%

700

Fjöldi

85%

600

75%

500 70%

400

65%

300

60%

200 100

55%

0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

50%

45%

40%

35%

30%

25%

20%

15%

10%

5%

0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

• Kúaveiði_ma hnikað a|ur um 10 daga • Að meðaltali voru felldar 53 kýr (27-­‐108) og þ.a. 35 skotnir tarfar (12-­‐79) mylkar kýr á skotnar kýr _mabilinu 1.-­‐9. ágúst 10.-­‐20.9. árin 2003 – 2014. skotnar kýr 1.-­‐9.8. Það gerir að meðaltali 5% (2-­‐9%) af heildarveiði

100% 90% 80%

Felldar kýr

70% 60%

16.8.-­‐20.9.

50%

11.-­‐15.8.

40%

6.-­‐10.8.

30%

1.-­‐5.8.

20% 10% 0% 1

2

3

4 5 Veiðisvæði

6

7

8

2

63

1.5

61

1

59

0.5

57

0

55

-­‐0.5

53

-­‐1

51 49 47

NAO DJFM Nýliðun

45

-­‐1.5 -­‐2 -­‐2.5 -­‐3

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

North Atlan*c Oscilla*on

NAO -­‐ vetrargildi (desember mars )

Nýliðun (kálfar per 100 kýr og vetrunga í júlí)

65

Dánar_ðni

Dánarorsakir 658 dýra árin 1991-­‐2013.

Fyrir bíl Óþekkt Dánarorsök

Fengi_mi Skot

óþekkt

Girðing/vír/net

kýr

Snjóflóð/hrapað Fóðurbrey*ng

tarfur

Burður

nýfæI

Drukknun Hor/elli 0

20

40

60

80

100 120 140 160 180 200 Fjöldi

Miðað við stöðugan júlístofn upp á 6000 hreindýr, 21% veiðiálag, 56% kálfa á kýr og vetrunga að sumri væri heildar náIúruleg dánar_ðnin einungis um 3.6% eða um 218 dýr á ári (meðaltal 2000-­‐2013). Að meðaltali voru skráð 55 hræ á ári frá 2008 *l 2013. Samkvæmt því var um nórðungur allra hræja skráður árlega.

símalínur -­‐ girðingar

7

2

9 38 13

Óþekkt Fyrir bíl Vír Afleiðing fengi_ma?

Sko*n ólöglega?

Hrapað

31

Dánarorsök (%) 45 hreindýra í Lóni, Nesjum Mýrum og Suðursveit 2011 og janúar 2012

Veiðiþjófnaður

Sko*nn í nóvember 2010 – aðeins a|urpartur hirtur

Að skjóta hreintarfa e|ir fengi_ma ber ekki voI um góða þekkingu á dýrunum

Á þessum slóðum o| fundist ummerki hreindýraþjófnaðs síðustu tvo áratugina

nöldi hreindýra fyrir bíl 1993 -­‐ 2014 45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

35

25 20 15 10 5 0

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

hlurall

fjöldi hreindýra fyrir bíl

30

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Kálfar

Kýr

Tarfar

hreindýr fyrir bíl 1999-­‐2013

80 70

NáIúrustofa Austurlands og Vegagerðin í samstarfi *l að reyna að draga úr árekstrum

Frá 1999

60 50 40 30 20 10 0 1

2

3

4

5

6 7 mánuður

8

9

10

11

12

Rannsóknir áhrif virkjanaframkvæmda á hreindýr hagaganga og arerli krufið með GPS-­‐hálskrögum burður og burðarsvæði

Skarphéðinn G. Þórisson & Kris_n Ágústsdóer Áhrif náIúru og manna á líf Snæfellshjarðar í ljósi vöktunar síðustu áratugi og staðsetninga hreinkúa með GPS-­‐hálskraga 2009-­‐2011

hIp://www.na.is/images/stories/utgefid/2013-­‐2014/ NA140140_Snaefellshjord_Ahrif_naIuru_og_manna_. pdf

Ranga

Norðurheiðahjörð Fljótsdalshjörð Axarhjörð Ál|anarðarhjörð

Meðalstærð heimasvæða eVir hjörðum á ólíkum mmabilum ársins

Hnefla endurspeglaði brey*ngar á hagagöngu Fljótsdalshjarðar

meðalferðahraði m/klst.

600

Hardangervidda 500

400

300

200

100

0

Norðurheiðahjörð Fljótsdalshjörð

Helstu niðurstöður • Norðurheiðahjörð gekk mest í ógrónu landi, víðimóa og kjarri á meðan Fljótsdalshjörð var mest í star-­‐og þursaskeggsmóa og flóa

Rán Þórarinsdóer Burður og burðarsvæði Snæfellshjarðar

lokaskýrsla vor 2014

Burðarsvæði Snæfellshjarðar 2005-­‐2013

Af hverju bera kýrnar þarna?

Hengla Â

Takk fyrir

Sveinn Ingimarsson og Ívar Karl Hafliðason

Húsdýragarðsveiðar