Zrzeszenie Artystów Plastyków-Zwornik

1

2

ZRZESZENIE ARTYSTÓW PLASTYKÓW

„ZWORNIK”

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu

3

Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”, jedno z najaktywniejszych ugrupowań artystycznych dwudziestolecia międzywojennego, powstało w 1928 roku z inicjatywy Emila Krchy , Kacpra i Stanisława Pochwalskich oraz Kazimierza Rutkowskiego – absolwentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, działało do 1939 roku.

Ugrupowanie nie posiadało sztywnego programu, akcentując swo-

bodę postaw artystycznych skupionych w nim twórców. Członków grupy łączyła dążność do osiągnięcia doskonałości artystycznej, fascynacja kolorem oraz rozwiązaniami fakturalnymi obrazu, przy jednoczesnym odejściu od rygorów kompozycji i marginalizacji znaczenia tematu. Jego godłem stał się przetransponowany w znak graficzny przez Marię Ritterównę gotycki zwornik z Kamienicy Hetmańskiej w Krakowie, jako symbol zespolenia różnorodnych postaw artystycznych. Na przestrzeni dziesięciu lat istnienia skład „Zwornika” ulegał wielokrotnym zmianom.

Ekspozycja zaprezentuje dzieła najbardziej znanych ze swych indywidualnych dokonań członków grupy: Tytusa Czyżewskiego, Jerzego Fedkowicza, Eugeniusza Gepperta, Emila Krchy, Zygmunta Menkesa, Kacpra Pochwalskiego, Zbigniewa Pronaszki, Czesława Rzepińskiego, Emila Schinagla oraz Mariana Szczyrbuły. Ugrupowanie w ciągu 10 lat aktywności zorganizowało ponad dwadzieścia wystaw w Polsce i za granicą i wywarło niebagatelny wpływ na ukształtowanie oblicza polskiej sztuki okresu międzywojennego.

4

Członkowie Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik” 1928-1939 Lucjan Adwentowicz, Tadeusz Cieślewski (syn), Tadeusz Cybulski, Tytus Czyżewski, Jerzy Fedkowicz, Karol Förster, Eugeniusz Geppert, Adam Gerżabek, Henryk Gotlib, Jadwiga Hoffmanówna, Janusz Janowski, Franciszek Kalwas, Zenon Kononowicz, Emil Krcha, Zygmunt Król, Hanna Krzetuska, Jan Krzyszkowski, Stefan Kontski, Jan Książek, Stanisław Majchrzak, Stanisław Marcinow, Wanda Markiewiczówna, Zygmunt Menkes, Zygmunt Milli, Karol Muszkiet, Norbert Nadel, Andrzej Oleś, Jerzy Piwko, Zbigniew Pronaszko, Kasper Pochwalski, Stanisław Pochwalski, Maria Ritterówna, Kazi-

mierz Rutkowski, Czesław Rzepiński, Jan Rychter, Natalia Rumińska-Gerżabkowa, Emil Schinagel, Jadwiga Sperling, Władysław Stapiński, Janina Süsle-Muszkietowa, Marian Szczyrbuła, Wanda Śledzińska, Stanisław Tracz, Jerzy Wolff, Władysław Zakrzewski, Romuald Zerych.

5

Wystawy: - Pałac Sztuki we Lwowie, maj 1929 - Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, październik 1929 - Łódź, 1930 - Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, sierpień 1930 - Pałac Sztuki we Lwowie, listopad 1930 - Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, marzec 1931 - Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, grudzień 1931 - Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, 1932

- Salon Sztuki Współczesnej w Poznaniu, styczeń 1933 - Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, maj-czerwiec 1933 - Związek Artystów Plastyków w Zakopanem, lipiec 1933 - Instytut Krzewienia Sztuki w Poznaniu, maj-czerwiec 1934 - Galeria Cvijete Zuzuvić w Belgradzie, luty 1935 - Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, czerwiec 1935 - Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, listopad 1935 - Galeria Sztuki w Łodzi, grudzień 1935 - Malmö-Sztokholm-Gӧteborg, 1936 - Salon 35 w Poznaniu, kwiecień 1936 - Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, luty 1938

6

Eksponowane obrazy pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu oraz kolekcji prywatnych.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu składa podziękowania instytucjom i osobom, które wypożyczyły prace na wystawę oraz Fundacji Dell’ Arte, wydawcy katalogu internetowego.

Wystawa prezentowana będzie od 26 kwietnia do 30 czerwca 2013 roku.

Kurator: Iwona Mohl Współpraca: Fundacja DELL’’ARTE, Aleksander Sławomir Harkawy, Galeria Polonia Art. Katowice,

7

KATALOG

8

Tytus Czyżewski

Tytus Czyżewski (1880 Przyszowa-1945 Kraków) Był człowiekiem wielu talentów: malarzem, dramatopisarzem, teoretykiem sztuki, poetą. Czyżewski należał do Formistów, pierwszej polskiej grupy awangardowej lat 20-tych. Studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod opieką m. in.

Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego. Po studiach wyjechał do Paryża, gdzie duże wrażenie zrobiła na nim sztuka Cézanne'a. Tam też zapoznał się z zasadami kubizmu. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Wiednia, zwiedził również Hiszpanię, Włochy, południe Francji. Czyżewski tworzył

wywodzące się z kubizmu obrazy wielopłaszczyznowe. Łączył uproszczone, zgeometryzowane kształty nie raz w sposób zaskakujący i dziwny, dążąc do znalezienia pierwotnych instynktów i emocji. Tematem jego prac były instrumenty muzyczne, pięciolinie z nutami ujęte w sposób fragmentaryczny, a także motyw tańca. Artysta inspirował się polskim folklorem. Wśród jego dzieł istotną rolę pełniły także portrety o sprymitywizowanej stylistyce, często zdobione dodatkowo kwiatami, ptakami czy motylami. W twórczości malarskiej Czyżewskiego znaleźć można nawiązania do sztuki bizantyjskiej i włoskiego quattrocenta (wizerunki Madonny i sceny Ukrzyżowania). Malarz inspirował się, szczególnie w latach 1922-1930, hiszpańskim folklorem oraz obrazami El Greca. W dziełach z tego okresu dostrzec można elementy groteski czy pastiszu. Kolejnym motywem w jego twórczości były martwe natury, w których ważną rolę odgrywały wzajemne relacje między przedmiotami. Istotnym momentem w życiu Czyżewskiego był rok 1917 i przystąpienie do Grupy Ekspresjoniści Polscy (od

1919 roku znanej jako Formiści), która zapoczątkowała dzieje polskiej awangardy. Artysta był z nią mocno związany: uczestniczył we wszystkich wystawach grupy w Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Warszawie, był współredaktorem pisma „Formiści” i jednym z twórców krakowskich klubów futurystycznych „Katarynka” i „Gałka Muszkatułowa”. Czyżewski brał udział w licznych wystawach artystycznych: Salonach Jesiennych, Salonach Niezależnych i Tuileries. Swoje obrazy prezentował także m. in. na Salonach Instytutu Propagandy Sztuki, na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu w 1937 r., a także na wystawach grupy Nowa Generacja we Lwowie i Grupy Plastyków Nowoczesnych w Warszawie.

9

Tytus Czyżewski

Akt modelki w pracowni gwasz, papier, 47,3 x 30,3 cm, sygn. własność Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

10

Jerzy Fedkowicz Jerzy Fedkowicz (1891 Stefanówka-1959 Kraków)

Był twórcą reprezentującym nurt koloryzmu, związanym przede wszystkim z Krakowem. Wiedzę artystyczną zdobywał początkowo w pracowniach I. Bolszakowa i K. Juona w Moskwie, a następnie w Szkole Zachęty Sztuk Pięknych, na prywatnych kursach w Petersburgu, krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a nawet w Paryżu, jako stypendysta rządu francuskiego. Ogromny wpływ na twórczość Fedkowicza wywarło malarstwo Wojciecha Weissa, Jana Stanisławskiego, Fryderyka Pautscha i Kazimierza Sichulskiego. Jako młody twórca inspirował się również kubizmem. Dla artysty ważna była kompozycja obrazu. Stosował delikatne gradacje tonów, przede wszystkim szarości i bieli. W jego twórczości artystycznej dostrzega się często elementy nowego klasycyzmu. Lata 30-te w malarstwie Fedkowicza wiążą się z wyzwoleniem koloru, nadaniem mu głębi i mocy. W swoich obrazach stosował efekty fakturowe, uwypuklał chropowatość tkanki malarskiej. W twórczości Fedkowicza, szczególnie od lat 40-tych, ważną rolę pełniły martwe natury, w których rozszerzył nieco paletę stosowanych barw. W latach 50-tych głównym motywem jego prac były kobiece akty, charakteryzujące się linearyzmem i zrytmizowaniem kształtów. Późny okres twórczości Fedkowicza to także inspiracje sztuką abstrakcyjną oraz posługiwanie się motywem maski, zaczerpniętym z malarstwa Weissa. Artysta był profesorem i dziekanem Wydziału Malarstwa krakowskiej ASP, a także kierował Wolną Szkołą Malarstwa i Rysunków Ludwiki Mehofferowej. Pracował również jako ilustrator tygodnika „Maski”. Zajmował się scenografią (współpracował z Teatrem Miejskim im. J. Słowackiego w Krakowie) i publicystyką (pisał do „Głosu Plastyków”, „Sztuk Pięknych”, „Przeglądu Artystycznego”). Prace Jerzego Fedkowicza były pokazywane na wystawach Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", Formistów, Grupy Dziesięciu i Nowej Generacji. Brał udział w ogólnopolskich ekspozycjach w Wiedniu, Brukseli, Hadze czy Wenecji. Artysta należał do ugrupowania „Zwornik” i Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg”. Aktywnie działał również w Związku Polskich Artystów Plastyków. Twórczość Fedkowicza uhonorowano m. in. Złotym Krzyżem Zasługi (1952 r.), Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski (1954 r.) i Nagrodą Plastyczną Miasta Kra-

kowa (1959 r.)

11

Jerzy Fedkowicz

Martwa natura z posążkiem olej, płótno, tektura, 47,5 x 63,8 cm, sygn. nr inw, MGB/Sz 7268 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

12

Jerzy Fedkowicz

Łodzie, ok. 1929 olej, płótno, 60 x 69,5 cm, sygn. nr inw, MGB/Sz 3952 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

13

Jerzy Fedkowicz

Martwa natura z kwiatami, ok. 1938 olej, płótno, 74 x 60,5 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3644 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

14

Eugeniusz Geppert Eugeniusz Geppert (1890 Lwów-1979 Wrocław) Uważa się go za przedstawiciela koloryzmu i abstrakcji aluzyjnej w malarstwie, a także reprezentanta nowego klasycyzmu. Studia artystyczne podjął w Szkole Leonarda Stroynowskiego w Krakowie, a potem kontynuował je na Akademii Sztuk Pięknych (jego profesorami byli m. in. Jacek Malczew-

ski i S. Dębicki). Został także stypendystą Związku Polskich Artystów Plastyków i przez trzy lata przebywał w Paryżu. W twórczości Gepperta znaleźć można odwołania do patriotycznej ikonografii Malczewskiego, malarstwa Juliusza i Wojciecha Kossaków czy Piotra Michałowskiego. Obrazy artysty to także przedstawienia jeźdźców w pejzażu, walk i powstań o niepodległość Polski. Jego malarstwo w prosty sposób odwołuje się tym samym do konwencji malarstwa batalistycznego. Motywem dzieł artysty były również sceny z wyścigów konnych, polowań, wątki mitologiczne. Inspiracji Geppert poszukiwał u malarzy dojrzałego renesansu (Veronese'a), fowistów i impresjonistów. W jego martwych naturach widać zainteresowanie folklorem, a w tworzonych po II wojnie światowej pejzażach - Paulem Cézanne. W latach 50-tych ujawnia się w jego malarstwie abstrakcja aluzyjna i przedstawianie ludowych rzeźb czy jeźdźców w przestrzeni nie-

rzeczywistej, wykreowanej przez wyobraźnię twórcy. Eugeniusz Geppert prezentował swoje malarstwo kilkakrotnie na paryskim Salonie Jesiennym, w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, Instytucie Propagandy Sztuki, Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie czy Salonie Garlińskiego. Indywidualne pokazy odbyły się w galeriach Au Sacré du Printemps i Carmine w Paryżu.

Był także uczestnikiem wystawy sztuki w Los Angeles i Międzynarodowej Wystawy Sztuki w Pittsburgu. Geppert należał do Nowej Generacji i grupy „Zwornik”, współpracował z takimi czasopismami, jak: „Głos Plastyków”, „Przegląd Artystyczny”, „Czas”. Ważnym jego dokonaniem było stworzenie organizacyjnych podstaw Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, w której następnie pełnił funkcje profesora i rektora. Do dokonań artysty zaliczyć można także współtworzenie Grupy Wrocławskiej oraz publikacje autorskich książek: "Formalne i nieformalne zagadnienia w malarstwie polskim" (1947), "Moja droga" (1968) i "Przeszłość daleka i bliska" (1977).

15

Eugeniusz Geppert

Bitwa gwasz, tektura, 51,5 x 83,5 cm, sygn. kolekcja ElĹźbiety i Mariana Biesiada

16

Eugeniusz Geppert

Pegazy olej, tektura, 69,5 x 93,5 cm własność prywatna w dyspozycji ANTYKI s.c. Katowice

17

Emil Krcha

Emil Krcha (1894 Kałusz-1972 Kraków) Zasłynął jako malarz-kolorysta i jeden z założycieli krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik”. Pochodził z rodziny utalentowanej artystycznie (w jego rodzinie było kilku zdolnych muzyków, sam grał na wiolonczeli). Studia artystyczne podjął na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u

takich profesorów, jak Teodor Axentowicz, Stanisław Kamocki czy Ignacy Pieńkowski. W okresie studiów Krcha zapoznał się z zasadami formizmu. Podróżował do Francji, Belgii i Holandii, gdzie również uzupełniał swoją wiedzę i doskonalił umiejętności. Tworzył pejzaże, martwe natury utrzymane w ciepłych tonacjach, sceny rodzajowe. Na jego działalność artystyczną oddziaływały m. in. wpływy flamandzko-holenderskie, twórczość ludowa (posiadał kolekcje malowideł ludowych) czy gotyk. Jednocześnie Krcha był malarzem-indywidualistą (np. w kolorystyce jego obrazów charakterystyczne były barwy brunatno-czerwono-zielone z akcentami czerwieni i bieli, które były odstępstwem od malarstwa postimpresjonistycznego, dominującego w tym okresie wśród malarzy-kolorystów). W swoich obrazach często naśladował malarstwo ludowe, stosował uproszczone formy, zniekształcał świat przedstawiony. II wojna światowa odcisnęła piętno na obrazach artysty. Zaczęły pojawiać się w nich marionetki oraz sceny bitew i pobojowisk. Istotnym motywem w malarstwie Krchy były kwiaty i martwe natury.

Tytus Czyżewski na jednej z wystaw „Zwornika” w 1938 r. powiedział, że „jego kwiaty to eksperyment malarski, który w swej świeżości kolorystycznej jest doskonałym obrazem współczesnym”. Pierwsza indywidualna wystawa malarza odbyła się w 1931 roku w Galerii Zborowskiego w Paryżu. Warto pamiętać, że Emil Krcha wspólnie z Eugeniuszem Geppertem i innymi artystami był założycielem wrocławskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, w której następnie wykładał (jako pedagog pracował również na ASP w Krakowie).

18

Emil Krcha

PejzaĹź olej, tektura, 50,5 x 70,5 cm, sygn. kolekcja Galerii Polonia Art.

19

Zygmunt Menkes Zygmunt Menkes (1896 Lwów-1986 Riverdale) Był malarzem żydowskiego pochodzenia tworzącym kompozycje figuralne, martwe natury, akty, portrety i pejzaże. Edukację artystyczną rozpoczął w Szkole Przemysłowej we Lwowie, a następnie kontynuował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zalicza się go do przedstawiciela nurtu ekspresyjnego koloryzmu.

Twórczość Menkesa początkowo nawiązywała do fowizmu. Artystycznym autorytetem był dla niego Henri Matisse. W malarstwie powracał do żydowskich korzeni, przedstawiając sceny religijnych obrzędów, wize-

runki rabinów i życia codziennego ludności żydowskiej. Niezwykle ważny w tej tematyce jest cykle obrazów z okresu II wojny światowej, ukazujący Żydów w warszawskim gettcie. Charakterystyczne dla twórczości artysty są wydłużone szyje malowanych postaci oraz gruszkowate zarysy ich głów. W obrazach z okresu amerykańskiego widać swoiste wtapianie się przedmiotu i postaci w tło i nostalgiczny nastrój związany ze stosowaną kolorystyką (głównie błękity, czerń i biel). W późniejszych latach, artysta mocno geometryzuje formy i stosuje intensywne, przeciwstawne barwy. Menkes posługiwał się techniką olejną, ale też rysunkiem, gwaszem i akwarelą. Artysta działał w środowisku École de Paris, które tworzyli przede wszystkim artyści z Europy Środkowo-Wschodniej, mieszkający i tworzący na Montparnassie. Przyjaźnił się z Eugeniuszem Zakiem i Markiem Chagallem. Działalność artystyczną prezentował na licznych wystawach w Paryżu (Salony: d'Automne, Independants, Tuileries, galerie: Bernheim, de France, Le Portique), Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Anglii i Polsce (wystawy w

Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie i Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie). Pierwsza indywidualna wystawa artysty w Nowym Jorku miała miejsce w 1936 r. Malarz współpracował z Associated American Artists Gallery i French Art Gallery, pracował jako pedagog w Art Students League. Menkes był również członkiem Nowej Generacji i „Zwornika” oraz uczestniczył w ich wystawach. Wyróżniono go licznymi nagrodami, m. in. Carol H. Beck Medal of the Pennsylvania Academy of Fine Arts (Filadelfia, 1943 r.), Gold Medal of the Corcoran Gallery (Waszyngton, 1947 r.), Anrew Carnegie Award from the National Academy of Design (Nowy Jork, 1955 r.).

20

Zygmunt Menkes

Autoportret we wnętrzu olej, płótno, 73 x 63 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

21

Zygmunt Menkes

Czerwony pejzaż (Paysage rouge), ok. 1928 olej, płótno, 44 x 54 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

22

Zygmunt Menkes

Pejzaż (Landscape) olej, płótno, 66 x 80 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la

23

Zygmunt Menkes

Siedząca kobieta (Seated woman) olej, płótno, 94 x 73 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

24

Zygmunt Menkes

Przystań z żaglówkami (La Ciôtat) olej, płótno, 50 x 73,5 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3490 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

25

Kasper Pochwalski Kasper Pochwalski (1899 Kraków-1971) Malarz, poeta, dramaturg, konserwator dzieł sztuki pochodził z kilkupokoleniowej dynastii artystycznej. Był artystą, który wyrósł z młodopolskiej krakowskiej tradycji, a równocześnie pozostał wiernym swojej subiektywnej wizji świata, która wyraźnie oddzielała go od ówczesnego pokolenia artystów. Ulubiony uczeń J.Mehoffera, co roku nagradzany, uchodził na ASP w Krakowie za swoisty fenomen artystyczny ze względu na wyjątkowe uzdolnienia. Był

już wówczas doskonałym rysownikiem i malarzem, który w trakcie studiów wykrystalizował swój własny styl, mieszczący się w obrębie formalnej i tematycznej tradycji polskiego modernizmu. Jako stypendysta rządu francuskiego kontynuuje studia w Paryżu w Akademie Ranson, pod kierunkiem Maurice Denisa który doceniał jego talent i stawiał za wzór reszcie swych uczniów. Po powrocie, w swojej pracowni, w 1928 r. inicjuje powstanie ugrupowania „Zwornik”, nakreślając jego program, cele i dążenia. Pojmował świat w kategoriach specyficznej wyobraźni, która zacierała różnicę między realnym światem, a fantazją. Główną domeną wszechstronnej twórczości były kompozycje figuralne, z reguły wielopostaciowe, symboliczne alegorie, niewolne od wątków literackich. Kompozycje te powtarzają w licz-

nych wariantach takie motywy jak Miłość na dachu czy Przeprowadzka artystów . Wplata w swoim koloryzmie jakości rysunkowo-linearne z malarskimi; lekko modelowane płaszczyzny otacza niekiedy falistymi, czasem manierycznymi liniami. Stosowaną gładką fakturę wzbogaca często o chropowatość powierzchni powodując efekt drgania plam kolorystycznych. Tworzył również pełne tajemniczości pejzaże, akty oraz symboliczne w swej wymowie martwe natury.

26

Kasper Pochwalski

Przeprowadzka, 1925 olej, płótno, 66 x 46 cm, sygn. własność prywatna

27

Kasper Pochwalski

Marzenie, 1926 olej, płótno, 68 x 49 cm, sygn. własność prywatna

28

Kasper Pochwalski

Pożegnanie artysty, 1927 olej, płótno, 79 x 69 cm własność prywatna

29

Kasper Pochwalski

Moja muza, 1929 olej, płótno, 108 x 75 cm, sygn. własność prywatna

30

Kasper Pochwalski

Odnowa obrazu, 1929 olej, płótno, 108 x 89 cm, sygn. własność prywatna

31

Kasper Pochwalski

Sen monarchy, 1930 olej, płótno, 97 x 69 cm, sygn. własność prywatna

32

Kasper Pochwalski

W zaciszu, 1930 olej, płótno, 152 x 100 cm, sygn. własność prywatna

33

Kasper Pochwalski

Sztuka na cenzurowanym, 1930 olej, płótno, 104 x 118 cm, sygn. własność prywatna

34

Kasper Pochwalski

Syreny, 1931 olej, płótno, 61 x 79 cm, sygn. własność prywatna

35

Zbigniew Pronaszko Zbigniew Pronaszko (1885 Debreczyn-1958 Kraków)

Był jednym z głównych przedstawicieli formistycznej awangardy (lata 1917-1922) i nurtu kolorystycznego (lata 30. i 40. XX wieku), a także malarzem, rzeźbiarzem, scenografem. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Kijowie i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (m. in. u Jacka Malczewskiego i Teodora Axentowicza). Tematem jego malarstwa były sceny rodzajowe, pejzaże, akty, portrety. Zajmował się również rzeźbą. Początkowo na postawę artystyczną Pronaszki wpływało symboliczne malarstwo Malczewskiego. Jako formista nawiązywał do Cézanne'a i estetyki kubizmu, łącząc je z polską sztuką średniowieczną i podhalańskim malarstwem naiwnym. Dla Pronaszki forma dzieła była niezwykle ważna. Zgodnie z założeniami kubizmu akcentował płaskość obrazu, niwelował iluzję głębi przestrzennej w obrazie poprzez przedstawianie różnych fragmentów rzeczywistości z

kilku punktów widzenia i odległości. W jego obrazach dominują błękity i brązy, zgeometryzowane kształty o rytmicznych układach kompozycyjnych. Artysta stworzył także nowatorską formułę rzeźby formistycznej, charakteryzującą się dynamiczną rytmiką rozczłonkowanych brył. W 1925 roku artysta zwrócił się w kierunku koloryzmu (zestawiał ze sobą barwy intensywne, często kontrastowe tony ciepłe i zimne). Wspólnie z bratem Andrzejem Pronaszką i Tytusem Czyżewskim był pomysłodawcą wystaw Niezależnych w Krakowie. Zbigniewa Pronaszkę uważa się za teoretyka formizmu. Jego artykuł „Przed wielkim Jutrem”, opublikowany na łamach czasopisma „Rydwan” w 1914 roku stał się manifestem młodej sztuki. Artysta był współzałożycielem awangardowej grupy Ekspresjoniści Polscy (od 1919 r. Formiści). Zajmował się także scenografią i pracą dydaktyczną (wykładał w Wolnej Szkole Malarstwa Ludwiki Mehofferowej w Krakowie i na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie). Pronaszko był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", z którym wystawiał swoje prace. Brał udział także w ekspozycjach grupy Zero, Nowej Generacji i „Zwornika”. Obrazy Pronaszki wystawiane były w kraju (np. Kraków, Lwów) i poza jej granicami (m. in. w Paryżu, Wiedniu, Stanach Zjednoczonych, Sztokholmie i Wenecji). Indywidualne wystawy artysty odbyły się w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w 1922 i 1957 roku. Artysta został wyróżniony złotym medalem za malarstwo na Międzynarodowej Wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu (1937 r.), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1954 r.), Orderem Sztandaru Pracy I klasy i Nagrodą Państwową I stopnia (1955 r.).

36

Zbigniew Pronaszko

CzytajÄ…ca, ok. 1938 akwarela, gwasz, 37 x 28, 5 cm, sygn. z kolekcji Galerii Polonia Art

37

Zbigniew Pronaszko

Szachista olej, płótno, 60 x 54,7 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 7392 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

38

Czesław Rzepiński

Czesław Rzepiński (1905 -1995 Kraków) W 1923 roku rozpoczął studia w Wolnej Szkole Malarstwa Ludwiki Mehofferowej, prowadzonej przez Z. Pronaszkę i J. Fedkowicza. Następnie studiował na ASP w Krakowie w latach 1925-1929 i w Oddziale Paryskim ASP, prowadzonym przez prof. Józefa Pankiewicza. Od 1931 roku wystawiał z grupą „Zwornik”. Czesław Rzepiński w latach 19451947 pełnił funkcję prezesa ZPAP. Pracował także jako pedagog, m. in. prowadził kursy dla nauczycieli rysunku w Liceum Krzemienieckimi i wykładał w macierzystej uczelni (od

1948 roku jako profesor).

W latach 1954-1967 był rektorem ASP w Krakowie. W swym malarstwie odwoływał się do tradycji postimpresjonizmu, jego koncepcja malarstwa wywodziła się ze sztuki P. Bonnarda i P.Matisse’a. Przez całe życie był konsekwentnym kolorystą. Traktował motyw czy temat obrazu jako pretekst do swobodnej gry barw, a czasem rozwiązań dekoracyjnych,

czemu sprzyjało właściwe mu prowadzenie pędzla drobnymi, kolistymi ruchami. Malował wibrujące barwami pejzaże, martwe natury i portrety na wzorzystych tłach, w których kształt postaci dookreślał konturem. Pulsującą barwami materię malarską wzbogacał impastami. W latach 60. i 70. malarstwo Rzepińskiego zbliżyło się do abstrakcji aluzyjnej. Do spopularyzowania sztuki artysty przyczynił się Wiesław Ochman, oddany kolekcjoner jego prac.

39

Czesław Rzepiński

Martwa natura z dynią, 1930 olej, płótno, 38 x 46 cm, sygn. własność prywatna

40

Czesław Rzepiński

Pejzaż z Radziszowa, 1928 olej, płótno, 58,5 x 67,5 cm, sygn. własność prywatna

41

Czesław Rzepiński

Portret w czarnym kapeluszu, 1937 olej, płótno, 65 x 81 cm, sygn. własność prywatna

42

Czesław Rzepiński

Sąd Parysa olej, płótno, 35 x 27 cm, sygn. własność prywatna

43

Emil Schinagel Emil Schinagel (1899 Drohojów-1943 Lwów) Był malarzem, grafikiem, ale także lekarzem medycyny. Współtworzył słynną grupę „Zwornik”, z którą prezentował swoje prace.

Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem Axentowicza, w Brukseli u Van Haalema oraz na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tworzył malarstwo ścienne,

ilustracje do książek, grafiki, a nawet pisał artykuły o tematyce artystycznej (m. in. w czasopiśmie „Głos Plastyków”). Tematem jego dzieł były także martwe natury, portrety, pejzaże i sceny rodzajowe. Artystę zalicza się do orientacji kolorystycznej. Zwiedził wiele europejskich krajów, na dłużej zamieszkał w Paryżu i Antwerpii (miał tam indywidualną wystawę swoich prac). Brał udział w wystawach w Instytucie Propagandy Sztuki i Zrzeszeniu Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy.

44

Emil Schinagel

Akt olej, płótno, 131 x 81,5 cm, sygn. własność Nikodem Gaj

45

Emil Schinagel

Gospoda pod Jarosławiem, ok. 1930 olej, płótno, 60 x 73 cm, sygn. własność prywatna

46

Emil Schinagel

Młyn w Wenduyne olej, płótno, 65 x 50,5 cm, sygn. własność Nikodem Gaj

47

Emil Schinagel

Podwórko olej, płótno, 60 x 45 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3903 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

48

49

Emil Schinagel

Na targu olej, płótno, 55,8 x 69 cm, sygn. własność Nikodem Gaj

50

Marian Szczyrbuła

Marian Szczyrbuła (1899-1942)

Studia artystyczne podjął w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod opieką Józefa Mehoffera i Woj-

ciecha Weissa. Malował przede wszystkim pejzaże z rejonów Wileńszczyzny, Stryja i Drohobycza, a także Krakowa. Tworzył także portrety. Szczyrbuła w swoich obrazach stosował delikatną geometryzację, wyraźny kontur oraz zróżnicowaną fakturę malarską. Wykorzystywał głównie ciemną tonację barwną z elementami intensywnego koloru. Artysta należał do grupy Formistów i grupy „Zwornik”.

Przynależał także do grupy uczniów Pankiewicza z tzw. Komitetu Paryskiego. Szczyrbuła wykładał w Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, a także w gimnazjach w Stryju, Wilnie, Dziśnie i Wilejce.

Wystawy prac malarza odbywały się wspólnie z grupą „Zwornik” (Kraków, Lwów). Oprócz tego, uczestniczył w ekspozycjach krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i warszawskiego Instytutu Propagandy Sztuki. W czasie II wojny światowej większość prac artysty spłonęła. Szczyrbuła został wywieziony do Tobolska w roku 1941 i tam zmarł.

51

Marian Szczyrbuła

Portret żony artysty, 1927-1930 olej, tektura, 56 x 38 cm nr inw. MGB/Sz 7799 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego

52

Marian Szczyrbuła

Widok ze Stryja , 1926-1929 olej, tektura, 65 x 91, 5 cm nr inw. MGB/Sz 7800 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego

53