Agata Kierzkowska, Marcin Słomiński Kamienie milowe. Działalność Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT w perspektywie porocznicowej

Agata Kierzkowska, Marcin Słomiński

Kamienie milowe. Działalność Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT w perspektywie porocznicowej

Wśród piętnastu instytucji kultury organizowanych przez miasto Poznań znajduje się jedna, dla której prowadzenie działań z zakresu upowszechniania turystyki kulturowej jest podstawowym, statutowym przedmiotem działalności. Celem tych działań jest szeroko rozumiana popularyzacja poznańskiego dziedzictwa, zwłaszcza tego związanego z zabytkowymi częściami stolicy Wielkopolski1 . Tą instytucją jest Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. Choć formalnie została powołana już przeszło dziesięć lat temu, wśród poznaniaków i turystów rozpoznawana jest raczej nie przez swą „tożsamość instytucjonalną”, ale przez zarządzane przez siebie marki produktowe: to przede wszystkim Brama Poznania ICHOT, najczęściej odwiedzana kulturalnaplacówkawystawienniczawPoznaniu, oraz Trakt Królewsko-Cesarski, a obok nich całagamainnychorganizowanychprogramów i projektów o charakterze turystyczno-kulturowym. W 2019 roku instytucja świętowała dwa jubileusze: minęło dziesięć lat od powołania instytucji i pięć lat od otwarcia Bramy Poznania – głównego obiektu zarządzanego przezCentrumTurystykiKulturowejTRAKT. Z tej perspektywy warto spojrzeć na działania prowadzone przez TRAKT – zwłaszcza w ostatnich latach – i na „kamienie milowe” wyznaczające najważniejsze etapy ich realizacji.

O Trakcie Królewsko-Cesarskim słyszy się w Poznaniu już od przeszło piętnastu lat. Pomysł, by uatrakcyjnić wizerunkowo miasto przez spojenie jego najważniejszych, centralnych historycznych obszarów osią trasy turystyczno-kulturowej pojawił się w pierwszych latach XXI wieku. Stanowił część planów zmiany oblicza centrum Poznania. Program „Trakt Królewsko-Cesarski” był wpisany w Plan rozwoju miasta Poznania 2005-2010 w priorytecie „Nowa jakość centrum miasta”. Wówczas był uznawany za jeden z kluczowych elementów polityki rewitalizacji centrum2 . Równolegle, obok rewitalizacyjnego potencjału, zdefiniowano turystyczno-kulturowy charakter Traktu. Stworzony w 2004 roku Narodowy Program Kultury „Ochronazabytkówidziedzictwakulturowego nalata2004-2013”identyfikowałpolskiemiasta mające największe znaczenie dla europejskiejturystykikulturowej(byłyto:Warszawa, Kraków,Gdańsk,PoznańiWrocław)iprzewidywał wykreowanie w nich markowych produktów turystyki kulturowej3 . Postanowiono, żetakimproduktemdlaPoznaniabędzieTrakt

1 ZałącznikdouchwałyNrLXIII/1170/VII/2018RadyMiastaPoznaniazdnia6marca2018r.Statut CentrumTurystykiKulturowejTRAKT,BiuletynInformacjiPublicznejMiastaPoznania,online:http:// bip.poznan.pl/public/bip/attachments.att?co=show&instance=1018&parent=74442&lang=pl&id=260756 [dostęp: luty 2020]. 2 Priorytet: Nowa jakość centrum miasta [w:] Plan rozwoju miasta Poznania na lata 2005-2010. Priorytety i programy,online:https://bip.poznan.pl/bip/plan-rozwoju-poznania-na-lata-2005-2010,doc,72/ plan-rozwoju-miasta-poznania-na-lata-2005-2010-priorytety-i-programy,93.html [dostęp: luty 2020]. 3 Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” na lata 2004-2013, Warszawa 2004, online: https://nck.pl/badania/raporty/narodowy-program-kultury-ochrona-zabytkowi-dziedzictwa-kulturowego-na-lata-2004-2013# [dostęp: luty 2020].

Królewsko-Cesarski.Wlutym2006rokuRada Miasta Poznania przyjęła Strategię rozwoju narodowego produktu turystycznego „Trakt Królewsko-CesarskiwPoznaniu”–dokument kierunkowy dla ówczesnej odsłony Traktu4 . Promocja walorów historycznych poprzez świadome kreowanie produktu turystyki kulturowej miała znaczenie w kontekście starań onadanieukładowiurbanistycznemudawnego Poznaniatytułupomnikahistorii,conastąpiło w roku 2008.

Na podstawie koncepcji opracowanej w Regionalnym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków w Poznaniu Trakt wytyczono „od św. Jana [Jerozolimskiego za murami] do św.Floriana”,wskazującjakopunktygraniczneświątynienaKomandoriiiJeżycach.Pomiędzy nimi na trasę „nanizano” najważniejsze zabytki stolicy Wielkopolski. Autorki pierwszej publikacji o Trakcie – wydanego w 2004 roku przewodnika Poznań. Trakt Królewsko-Cesarski. Przewodnik turystyczny – opisują Trakt jako trasę turystyczną obejmującą szerszy obszar niż zazwyczaj odwiedzany w Poznaniuprzezturystów.Komponent„cesarski” w nazwie tłumaczą obecnością w Poznaniu Ottona III (podczas zjazdu gnieźnieńskiego), NapoleonaBonaparte(podczaskampanii1806 roku)orazWilhelmaII5 .Przymiotnik„królewski”odnosisiędopochowanychwpoznańskiej katedrze władców z okresu monarchii wczesnopiastowskiej oraz do króla Przemysła II, a także późniejszych monarchów związanych ze stolicą Wielkopolski.

Działania na Trakcie Królewsko-Cesarskim prowadzone były od 2006 roku przez działające w Urzędzie Miasta Poznania Biuro Traktu Królewsko-Cesarskiego, a od 2009 roku przez specjalnie powołaną instytucję – Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. W ramach prac przygotowano m.in. wydawnictwaprzeznaczonedlaróżnychgrupwiekowych (seria folderów opisujących najciekawsze poznańskie zabytki, seria miniprzewodników dla dzieci ilustrowanych przez Elizę Piotrowską), prowadzono działalność eventową (coroczny Weekend z Historią) oraz inną, przybliżającą specyfikę historycznego miasta (m.in. przechadzki z przewodnikiem po Trakcie Królewsko-Cesarskim, konferencje popularnonaukowe).

Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. Fot. Ł. Gdak

Z czasem znaki przedstawiające nachylonedosiebiesymbolezwieńczonejkrenelażem wieży i otwartej korony pojawiły się w przestrzeniPoznania:Traktzostałoznakowanytablicami na słupach, logo pojawiło się na miejskich tablicach informacyjnych i na wiatach przystankowych, opatrzono nim też tramwaje linii numer 17. Pojęcie „Trakt Królewsko-Cesarski” zaczęło być odnoszone nie tylko do działań prowadzonych w ramach markowego produktu turystycznego, alezyskało desygnat topograficzny:widaćtochoćbywmateriałach reklamowychdeweloperów,wskazujących„lokalizacjęprzyTrakcieKrólewsko-Cesarskim” jako walor prowadzonych inwestycji6 . Jakkolwiek„królewsko-cesarskość”wzbudzaławdebacie publicznej pewne kontrowersje7 , można

4 L.Podbrez, Trakt Królewsko-Cesarski oraz inne elementy miejskiego programu rewitalizacji w Poznaniu,referatzaprezentowanynaOgólnopolskiejKonferencjiSzkoleniowej„Rewitalizacjamiast”,zorganizowanejprzezfirmęAbryswdniach23,24.04.2007r.wGdańsku,online:http://www.poznan.pl/mim/ s8a/attachments.html?co=show&instance=1017&parent=13096&lang=pl&id=28786 [dostęp:luty2020]. 5 D. Matyaszczyk, A. Jabłońska, Poznań. Trakt Królewsko-Cesarski. Przewodnik turystyczny, Poznań 2004, s. 5. 6 Por. http://www.villa.poznan.pl/ [dostęp: luty 2020]. 7 Por. Poznań królewski czy cesarski?, Radio Poznań [oryg. Radio Merkury Poznań], http://radiopoznan.fm/informacje/pozostale/poznan-krolewski-czy-cesarski [dostęp: luty 2020].

założyć, żeTraktKrólewsko-Cesarski przyjął się w Poznaniu na stałe.

WramachdziałańprowadzonychnaTrakcie Królewsko-Cesarskim szczególną rolę zyskałytezmierzającedoaktywizacjiturystycznejOstrowaTumskiegoiŚródki.Przewidziano dla nichnowatorską formułę–zbudowanie od podstawcałkowicienowegoobiektuocharakterze wystawienniczym, pełniącego funkcję analogiczną do znanych ze świata zachodnioeuropejskiej turystyki kulturowej interpretation centres.Nowaplacówka,nazwananaetapie projektowania i budowy Interaktywnym Centrum Historii Ostrowa Tumskiego, z założenia nie przybrała charakteru muzealnego – główna wystawa celowo nie zawiera eksponatów sensu stricto, składa się z elementów multimedialnych i ma zachęcać do odwiedzin w zabytkowej przestrzeni najstarszej części Poznania. Realizacja tej koncepcji została doceniona m.in. poprzez przyznanie Bramie Poznania w 2014 roku nagrody w kategorii „obiekt” w konkursie na Najlepszy Produkt TurystycznyorganizowanymprzezPolskąOrganizacjęTurystyczną,atakże innychwyróżnień8 .

Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. Fot. Ł. Gdak

BramaPoznania–InteraktywneCentrum Historii Ostrowa Tumskiego otworzyła swoje podwojedlazwiedzającychw2014roku. Jako nowy obiekt na mapie atrakcji turystycznych Poznania wzbudzała zainteresowanie nie tylko turystów, ale przede wszystkim mieszkańców miasta. W surowym, minimalistycznym budynku umieszczono multimedialną ekspozycję, która opowiada o dziejach najstarszej części Poznania. Goście wyposażeni w audioprzewodnik mogą samodzielnie eksplorowaćczterysaleekspozycyjne.Pozakończeniu zwiedzania korzystają z oferty audiowycieczki:spaceruzurządzeniempowyspiekatedralnej. W ten sposób zwiedzający mogą bezpośrednio doświadczyć tego, o czym usłyszeli na ekspozycji. W ciągu pierwszych pięciu lat ekspozycję Bramy Poznania zwiedziło ponad 350 tysięcy osób9 . Dla większego powiązania propozycji zawartych wewnątrz Bramy z otoczeniem, którego dotyczą – a więc Ostrowem Tumskim, przygotowano także realizowany przez kilka lat komponent turystyczny, obejmujący spacery z przewodnikami po poznańskiej wyspie katedralnej.

W ramach poszerzania oferty i udostępniania ekspozycji, oprócz usługi indywidualnego bądź grupowego zwiedzania, wprowadzono darmowe oprowadzania tematyczne. Dla rodzin z dziećmi w wieku od 7 do 10 lat przygotowano scenariusze, które opierają się w znacznej mierze na interakcji przewodnika z najmłodszymi uczestnikami. W przypadku niektórych z nich, jak np. Wyprawa z Mieszkiem, przewodnik przebiera się za postać pierwszego władcy Polski, wzbudzając zaciekawienie u dzieci. Regularnie od 2018 rokuwkażdąsobotęrodzinymogąskorzystać z tego rodzaju usług.

Stałym punktem rodzinnej oferty Bramy Poznania są zajęcia dla najmłodszych odbiorców. Innowacyjny cykl Małe psoty dla dzieci w wieku 1-2 lat cieszy się popularnością ze względu na wykorzystanie elementów integracji sensorycznej. Podczas zajęć uczestnicy mogą wraz z rodzicami poznawać otaczający ich świat za pomocą dotyku, słuchu czy zapachu. Inny cykl, Magiczny dywan, skierowany jest do nieco starszych dzieci w wieku od 3 do 5 lat.

8 Dotychczasowe nagrody i wyróżnienia Bramy Poznania, https://bramapoznania.pl/nagrody [dostęp: luty 2020]. 9 Dane na podstawie raportów frekwencji Bramy Poznania, dostępnych w zbiorach CTK TRAKT.

Seniorzy to kolejna ważna grupa odbiorców Bramy Poznania. Ostrów Tumski przez wieki tooprowadzaniepoekspozycji,przybliżającenajważniejszedziejewyspykatedralnej. Podczas tego typu zwiedzania narracja przewodnika uzupełniona jest nagraniami. Połączenie tradycyjnego zwiedzania z elementami multimedialnymi wybrali sami seniorzy podczas warsztatów partycypacyjnych, zorganizowanych w 2015 roku we współpracy z Miejską Radą Seniorów oraz Centrum Inicjatyw Senioralnych10 . Oprowadzanie dla seniorów na stałe wpisało się w program Bramy Poznania. Z myślą o seniorach przygotowano także prowadzone od 2018 roku warsztaty Senior turysta. Na spotkaniach poruszane są zagadnienia związane ze współczesną turystyką,obejmującetakżepraktycznezajęcianauki podstawowychzwrotówwjęzykuangielskim, które mają pomóc seniorom przełamać bariery językowe podczas zagranicznych podróży.

Od samego początku istnienia Bramy Poznania częścią jej programu są działania z zakresu edukacji dla przedszkoli i szkół. Wakacyjną alternatywą dla zajęć szkolnych są półkolonie zimowe i letnie, z których chętniekorzystająlokalneośrodkikultury.Oprócz tego Brama Poznania stała się miejscem realizacji projektów angażujących środowisko nauczycieli. Jednym z takich działań był program„Szkoładziedzictwa” realizowany wlatach 2016-2019 we współpracy z Poznańskim OśrodkiemDoskonaleniaNauczycieli.Każdegoroku„Szkoładziedzictwa”poruszałatematyzwiązanezdziedzictwem.Głównymcelem prowadzonych warsztatów była prezentacja innowacyjnychmetod,któremiałypomócnauczycielomwprzeprowadzeniuwichszkołach projektówedukacyjnych.Finałemkażdejedycji była uroczysta gala, na której podopieczni wraz z opiekunami mogli zaprezentować swoje pomysły.

W zrozumieniu potrzeb odbiorców pomocnesącoroczneseminariazcyklu„Odbiorcyinstytucjikultury”organizowanewBramie Poznania od 2016 roku. Na dotychczasowych seminariachuczestnicymieliokazjęposłuchać wykładów na temat rodzin, seniorów, osób zniepełnosprawnością intelektualną, migrantów i młodzieży. Ten ostatni temat współgrał zprojektem„Takeover”zrealizowanymw2019 roku.Tonowatorskiedziałanie,wramachktórego młodzież z poznańskiego liceum „przejęła” Bramę Poznania. Uczniowie mieli okazję„zastąpić”pracownikówinstytucjiipełnić ich codzienne obowiązki, oprowadzając grupy naekspozycjiczy obsługując social media.

Dużą rolę w planowaniu działań w Bramie Poznania zajmuje kwestia dostępności, rozumianej nie tylko w odniesieniu do infrastruktury budynku, ale także jako dostosowanie oferty do potrzeb różnych odbiorców. Na przestrzeni pięciu lat działalności udało się wprowadzić szereg udogodnień dla osób oszczególnychpotrzebach.Zwiedzającymogą korzystać między innymi z wózka, rozwiązań induktofonicznych czy tyflograficznych planów budynku11 . W ramach udostępniania ekspozycji różnym odbiorcom wprowadzono cykl oprowadzań Wszystko jasne! dla osób z niepełnosprawnościami. W 2019 roku do oferty wydarzeń wprowadzono Niebieski poranek skierowany do osób w spektrum autyzmu.PodczaswspomnianegowydarzeniaBrama Poznania otwierana jest o wcześniejszej godzinie,atakżewyłączanesąpewneelementy na ekspozycji (duże ekrany, dźwięk), które mogłyby powodować dyskomfort u zwiedzających.

Innym obszarem działania sukcesywnie rozwijanymod 2014 roku jest działalnośćwystawiennicza.OdotwarciainstytucjiwBramie Poznaniazorganizowanokilkanaściewystaw. Wyjątkowego charakteru tym wydarzeniom nadaje przestrzeń Śluzy Katedralnej – budynku, który jest pozostałością dziewiętnastowiecznych fortyfikacji. Wystawy czasowe BramyPoznanianiejednokrotniemajątematykę historyczną, związaną z przeszłością miasta – jak np. pamięć Poznańskiego Czerwca,

10 Zob. Rodziny/2015, seniorki i seniorzy/2016 w instytucji kultury. Publikacja poseminaryjna cyklu „Odbiorcy instytucji kultury”, red. M. Herkt, A. Mieszała, Poznań 2019, s. 165-166. 11 Udogodnienia dla osób z dysfunkcjami, https://bramapoznania.pl/udogodnienia-dla-osob-z-niepelnosprawnosciami [dostęp: luty 2020].

postaci Janiny i Władysława Czarneckich czy Julii Woykowskiej, ale nieraz także przyrodniczą: jak Zwierzęta Cybiny i Rośliny Cybiny. W Śluzie prezentowano też ekspozycje o charakterze artystycznym, jak np. wystawę jubileuszową Wydziału Rzeźby Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Śluza Katedralna to także ważny element w świadomości lokalnych mieszkańców, który doczekał się swojej „biografii miejsca”12 .

Istotną rolę w działalności Bramy PoznaniaodgrywarzekaCybina,nadktórąpołożony jest budynek. Brzeg rzeki służy nie tylko jako strefa relaksu dla zwiedzających czy miejsce, wktórymodbywająsięimprezyplenerowe–ta przestrzeń ma również potencjał edukacyjny, który stał się inspiracją dla cyklu letnich wydarzeń „Rzeka żywa”.

Otwarcie Bramy Poznania, jak i inne zmiany zachodzącewmieście–atakżewciąż dynamicznie rozwijający się rynek turystyki kulturowej – sprawiły, że w 2015 roku w Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT pojawił się pomysł na „nowe otwarcie” Traktu Królewsko-Cesarskiego. „Zredefiniowany” Trakt Królewsko-CesarskimiałswojąpremierępodczasNocyMuzeów 2016.

Zachowanonazwęgłównegoproduktuturystyczno-kulturowegoPoznania,alejegokoncepcja uległa głębokim zmianom.

Dotychczasowa, około sześciokilometrowa trasa została skrócona do około 3,5 kilometra – by ułatwić przejście osi Traktu i zapoznanie się z najważniejszymi historycznymi miejscami podczas stosunkowo krótkiego spaceru. Jednocześnie stworzono propozycję dla odwiedzających chcących zagłębić się w tkankę dawnego Poznania: w kluczowych dla dziejów stolicy Wielkopolski obszarach wytyczono trasy, zazwyczaj w kształcie pętli, pozwalającezobaczyćwięcejniżprzypozostaniuwyłącznieprzy„osi”.Dodatkowo,zmyślą onajbardziejzainteresowanychizaawansowanych odbiorcach, opracowano trzeci poziom: szlakiuzupełniające,pokrywająceważneiinteresujące, acz niejednokrotnie zapomniane części centrum Poznania.

Tym samym struktura Traktu Królewsko-Cesarskiego przybrała trzy podstawowe poziomy: trasę główną, stanowiącą swoisty „kręgosłup” spajający „ożebrowanie” w formie szlaków obejmujących poszczególne częścimiasta,orazodbiegającejeszczedalejszlaki uzupełniające.

Wyznaczono trzy najważniejsze obszary nowego Traktu Królewsko-Cesarskiego, odwzorowujące historyczny rozwój Poznania: toOstrówTumski(zuzupełnieniemnaŚródce i Chwaliszewie), Stare Miasto wraz z pętlą obejmującą Stary Rynek (uzupełnienie stanowią: Grobla, Piaski, Wzgórze św. Wojciecha)orazŚródmieście,jakokreślonoumownie dziewiętnastowieczną część centrum Poznania (uzupełnienie: Szlak Władzy i Instytucji, Szlak Twierdzy i Niepodległości oraz Szlak Miasta Nowoczesnego – trzy przebiegające ulicami poznańskiego śródmieścia trasy niemające swoich bezpośrednich konotacji przestrzennych, ale wyodrębnione tematycznie).

Punktem startowym i recepcyjnym nowegoTraktu Królewsko-Cesarskiegostałasię Brama Poznania ICHOT, zaś obiektem kończącym przebieg trasy – Zamek Cesarski13 . Narracja objęła czasy od początków państwa wczesnopiastowskiego do 1918 roku.

Zmodyfikowana została idea stojąca za Traktem Królewsko-Cesarskim. Choć niezmiennie ważnym elementem narracji pozostają wątki związane z postaciami dawnych monarchów, ciężar opowieści został przesuniętywkierunkuhistoriimieszkańcówmiasta. To poznanianki i poznaniacy – niezależnie od płci, wieku, ethnosu, warstwy czy klasy społecznej – budujący swoje miasto i borykający sięzestojącymiprzednimiwyzwaniami,stali sięprotagonistaminowejtraktowejopowieści. Za jej motyw przewodni przyjęto ich dążenia dosukcesuistosowaneprzeznichwprzeszłości sposoby i metody działań. Metaforycznie

12 Zob. Z rzeką w tle. Biografia Śluzy Katedralnej, red. M. Kępski, Poznań 2015. 13 Zob. B. Małolepszy, M. Moszyński, M. Pukianiec, Przewodnik po Trakcie Królewsko-Cesarskim, Poznań 2016.

określono bohatera zbiorowego Traktu i motywprzewodnijako„czterdzieścipokoleńpoznaniaków sięgających po koronę”14 .

Podstawowyminarzędziamiumożliwiającymi zapoznanie się z Traktem stały się: opublikowany w 2016 roku przewodnik książkowy, seria bezpłatnych folderów opisujących w zwięzłejformiekażdyzobszarówTraktuwraz zeszlakamiuzupełniającymiorazportalinternetowy. Trakt Królewsko-Cesarski otrzymał nowątożsamośćwizualną–zmodernizowany, nadal nawiązujący do motywów graficznych korony i krenelażu znak koresponduje z logo Bramy Poznania. Tablicami na słupach wyznakowano oś główną nowego Traktu, nowy znak pojawił się także na przystankach tramwajowych i tramwajach.

Opowieść o Trakcie Królewsko-Cesarskim jest wciąż rozwijana: poza podstawowymi folderami pojawiły się propozycje tematyczne, dotychczas: Szlak Dziedzictwa Żydowskiego, Szlak Dziedzictwa Reformacji, Poznański Szlak Kobiet, Poznański Szlak Nauki.

Na Trakcie Królewsko-Cesarskim ciągle, z coroczną intensyfikacją w okresie letnim, organizowane są imprezy i wydarzenia o charakterze turystyczno-kulturowym.

Kontynuowane są coroczne, odbywające się w ostatni weekend września Weekendy z Historią. Każda edycja rozgrywała się wokół wybranej tematyki, związanej z istotnymi rocznicami (jak pięćsetlecie wystąpienia Marcina Lutra) lub bardziej abstrakcyjnymi, ogólnomiejskimi sprawami (przestrzeń publiczna). Po „redefinicji” Traktu odbyły się dotychczas cztery edycje imprezy, pod hasłami: Przechadzki miejskiego włóczęgi (2016), Akcja: reformacja (2017), Pomnik historii – historia w pomniku (2018), Miejsca wspólne (2019). W programie każdej edycji zawarto wykłady, prelekcje, animacje, wydarzenia artystyczne, spacery z przewodnikiem, zwiedzanie poznańskich zabytków. Innym cyklem jest „Zabytek otwarty”: cykl jednodniowych spotkań w poznańskich zabytkowych obiektachikompleksach,nacodzieńniedostępnych lub nie w całości dostępnych do zwiedzania. Dotychczas„otwarto”m.in.budynkiOśrodka Szkolno-Wychowawczego dla Niesłyszących na Śródce, kompleks klasztoru karmelitów na Wzgórzu św. Wojciecha, Teatr Polski, Liceum św. Marii Magdaleny, gmach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk czy kamienicę Gminy Żydowskiej.

Co roku w letnie weekendy odbywają się spacery z przewodnikiem po różnych fragmentach Traktu Królewsko-Cesarskiego, nieraz w nowatorskiej formie, np. przejazd rowerowy z elementami instruktażu zasad ruchu ulicznego. Działania na Trakcie Królewsko-Cesarskim stanowią też czasem element innych imprez, jak Dni Twierdzy Poznań czy Dni Judaizmu.

Innowacyjną próbą przybliżenia Traktu Królewsko-Cesarskiegomłodszymodbiorcom jest publikacja Chodź, zobacz! Przewodnik po Trakcie Królewsko-Cesarskim dla dzieci, wydanaw2017 roku. Książkapowstałaprzyfaktycznymudzialegrupszkolnychiprzedszkolnych, przez co jest ona propozycją dla dzieci, ale i od dzieci. Inspirując do odbycia trzech „wypraw” – po Ostrowie Tumskim, Starym Mieście oraz placu Wolności i Dzielnicy Cesarskiej, Chodź zobacz! zachęca do aktywnego poznawania miasta poprzez wykonywanie angażującychzadań,zużyciemm.in.lornetki, miarki, kompasu. Publikacja dystrybuowana jest bezpłatnie15 .

Prowadzenie działań zmierzających do rozwojumarkiTraktuKrólewsko-Cesarskiego jest jednym z podstawowych zadań Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. Z pewnością wkolejnychlatachpojawiąsięnowepropozycje przybliżającePoznańmieszkańcom,turystom ipozostałymodbiorcom.Tonietylkoopowiadanie o historii – zwiększanie świadomości i zachęcanie do rozmów o dziedzictwie mia-

14 Zob. Co to jest Trakt Królewsko-Cesarski?, http://trakt.poznan.pl/pl/strona-startowa/co-to-jest-trakt-krolewsko-cesarski/ [dostęp: luty 2020]. 15 Zob.A.Basińska,L.Kaczmarkiewicz, Chodź, zobacz! Przewodnik po Trakcie Królewsko-Cesarskim dla dzieci, Poznań 2017, online: http://trakt.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/11/PrzewodnikpoTrakcie_do-samodzielnego-wydruku.pdf [dostęp: luty 2020].

sta może długofalowo pozytywnie wpływać nażyciewmetropolii,inspirowaćrozwójspołeczny i indywidualny.

Brama Poznania i Trakt Królewsko-Cesarski to nie wszystko. Choć intuicyjnie założyć można, że działalność Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT kojarzy się przede wszystkimzobszarempoznańskiegoOstrowa Tumskiego i Śródki (tutaj znajduje się wszak BramaPoznania),adalej:zcentrummiasta,to instytucjaprowadzidziałaniatakżepozatymi obszarami.TedotycząceJeżyc,ŁazarzaiWildy opatrzone są wspólną marką Fest Fyrtel16 .

Fragment Jeżyc wzdłuż ulicy Dąbrowskiego do kościoła pw. Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana przy ulicy Kościelnej był częścią dawnej trasy Traktu Królewsko-Cesarskiego. Po „redefinicji” Traktu w roku 2016 główna trasa turystyczna Poznania znalazła swój końcowy punkt w Dzielnicy Cesarskiej, na Zamku. Jeżyce zostały wyłączone z przebieguTraktu, aleodpoczątkuzałożono, że zostaną objęte innym programem działań ocharakterzeturystyczno-kulturowym.Założono,żebędziemiałoncharakterinkluzywny ipartycypacyjny:tomieszkankiimieszkańcy zdecydować mieli, jak ich dzielnica zostanie zaprezentowana w efekcie projektu.

Nie było powodu, by ograniczyć się do Jeżyc. W obrębie śródmieścia Poznania leżą przecież inne historyczne, kamieniczne dzielnice, nienależące do średniowiecznego czy nowożytnego Poznania, ale od przeszło stu lat wpisane w tkankę miasta i stanowiące naturalne rozszerzenie centrum. Postanowiono obok Jeżyc zająć się także Łazarzem i Wildą. Projekt działań dotyczących dzielnic nazwano, gwarowo, Fest Fyrtel, co na ogólną polszczyznę można (z pewną dowolnością) przetłumaczyć jako „godna podziwu dzielnica”.

Wszystkie trzy fyrtle posiadają cechy wspólne.Tom.in.istnienierynkówkoncentrującychżyciedzielnic,reprezentacyjnegłówne ulice obudowane wielkomiejską architekturą, silne poczucie tożsamości. To także wspólnota dziejów: Wilda, Łazarz i Jeżyce rozwijały się w przeszłości dość podobnie. Współcześnie Jeżyce, Łazarz i Wilda stają się coraz popularniejsze jako miejsce do mieszkania czy spędzania wolnego czasu, choćby przez „bywanie” w pubach czy restauracjach.

Szybkozauważonojednak,żekażdyzfyrtli ma jednak własne, wyróżniające cechy. Ich zidentyfikowaniebyłopierwszym,kluczowym etapemrealizacjidziałańwramachFestFyrtla.

W pierwszym etapie realizacji projektu przeprowadzono cykl spotkań z mieszkańcamiimiłośnikamiJeżyc.W2017rokuwDomu Tramwajarza spytano jeżyczanki i jeżyczan o to, jak widzą swoją dzielnicę – co uważają w niej za najważniejsze, najbardziej godne wyeksponowania i zaprezentowania gościom. Uczestnicy byli zachęcani m.in. do stosowania znanych z metodologii badań rynkowych ćwiczeń projekcyjnych, jak „chiński portret” – próba wizualizacji Jeżyc jako człowieka i scharakteryzowania przymiotnikami opisującymi ludzkie cechy.

Równolegle prowadzono kwerendę zdjęć, archiwaliówiprasydotyczącejJeżycorazwykonanodokumentacjęfotograficznąwspółczesnych Jeżyc.

Jeżyckie„fenomeny”pogrupowanowpięć kategorii: Jeżyce społeczne i obywatelskie, Jeżyce gospodarne i racjonalne, Jeżyce nowa-

16 Opracowano na podstawie: Fest fyrtel. Manual, red. B. Małolepszy [et al.], Poznań 2018; Sprawozdanie opisowe z realizacji zadań budżetowych Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT 2017 [mpis: w zbiorach CTK TRAKT]; Sprawozdanie opisowe z realizacji zadań budżetowych Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT 2018 [mpis: w zbiorach CTK TRAKT]; Sprawozdanie opisowe z realizacji zadań budżetowych Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT 2019 [mpis: w zbiorach CTK TRAKT].

torskie i kreatywne, Jeżyce harde i frechowne, Jeżyce zabiegające o lepszą jakość życia.

W kolejnym roku powrócono na fyrtle, tym razem wybierając Łazarz. Spotkania odbyły się w Inkubatorze Kultury Pireus przy ulicyGłogowskiej.Tymrazemdzielnicęscharakteryzowanojako: Łazarz robotny i twórczy, Łazarz witalny i naturalny, Łazarz zapalony do działania, Łazarz wystawny i wystawowy, Łazarz mobilny i w końcu Łazarz zabiegający o lepszą jakość życia.

Podczas realizacji łazarskiego etapu nawiązanokontaktześrodowiskiempasjonatów dzielnicy,skupionych m.in.wstowarzyszeniu Wirtualny Łazarz. Dzięki tej współpracy pozyskano kopie zdjęć wykonywanych w dzielnicyodlatsześćdziesiątychprzezJanaKurka, związanego z dzielnicą fotografa i filmowca. Na ich podstawie w Bramie Poznania przygotowanowystawępt. Sceny nieistotne.Zastronę kuratorską i aranżacyjną wystawy odpowiadali artyści związani z Łazarzem i tamtejszą galerią Pix.house. Relacje z Wirtualnym Łazarzem są nadal utrzymywane.

W roku 2019 przyszedł czas na realizację wildeckiej części projektu. Cztery spotkania odbyły się w Schronie Kultury Europa przy ulicy Rolnej, jedno – w concept store SPOT przy Dolnej Wildzie. Dzięki zlokalizowaniu działań w tych miejscach nawiązano kontakt m.in.zprowadzącymiczęściowozbieżnądziałalność partnerami lokalnymi z sektora NGO.

Wildę opisano jako: Dobrze zbudowaną, Fifną i charakterną, Rzeźwą i wypoczętą, W szwungu i na fleku, Roboczą, Fabryczną i Przemysłową oraz Zabiegającą o lepszą jakość życia.Taostatniakategoriastałasięmotywem przewodnim opowieści o każdej z dzielnic.

W efekcie powstały trzy „mapy atrakcji”, zawierającenajciekawszedzielnicowetematy, oraz portal internetowy www.festfyrtel.pl. To narzędziamogące pomócturyście zainteresowanemutematykąpoznańskichdzielnic„śródmiejskich” w zgłębieniu ich najciekawszych aspektów,a także mieszkańcowi w większym zżyciu się ze swoim sąsiedztwem. Materiały Fest Fyrtel inspirują do nieoczywistego spojrzenia na lokalne dziedzictwo: zamiast wyłączniezachęcaćdooglądaniakolejnychczęści miasta,nakłaniajądogłębszegozastanowienia się nad specyfiką. Proponują podjęcie próby zrozumienialokalnychuwarunkowań – zszacunkiem do dziedzictwa dawnych mieszkańcówidopotrzeborazwarunkówfunkcjonowania mieszkańców obecnych. Takie – skupione przede wszystkim na lokalności – podejście jest odzwierciedleniem postulatów slow tourism i odpowiedzialnej, zrównoważonej turystykimiejskiej.Wydanorównieżbezpłatnąpublikacjęopisującąpierwotnezałożeniaimetody realizacji projektu – Fest Fyrtel. Manual.

Przygotowanie publikacji o fyrtlach stanowiło pierwszą część projektu. Ten etap został zakończony, jednak Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT będzie nadal prowadzić działania pod marką Fest Fyrtel, starając się pogłębić refleksję nad dziedzictwem i tożsamością–dawnych,jakiwspółczesnychJeżyc, Łazarza i Wildy.

Przedstawione kierunki działalności to tylko wycinek z repertuaru prac podejmowanych przez Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT. Wśród innych istotnych projektów wymienićmożnam.in.stworzeniew2018roku Poznańskiego Szlaku Legend dla Dzieci wraz ztowarzyszącąksiążką Koziołki, rury i czarcie ogony, przygotowanie i wydanie pierwszego polskiego tłumaczenia klasycznej książki Interpretacja dziedzictwa pióraFreemanaTildena czy ciągle rozwijane Archiwum Społeczne Śródki, gromadzące relacje,fotografie imateriałyfilmowemieszkańcówŚródki.Wramach tegoostatniegoaspektudziałalnościinstytucji wydano dwie publikacje książkowe pod tytułem Trzeba by jeszcze powiedzieć…, zawierające wybór pozostawionych przez śródczanki i śródczan wspomnień i zdjęć, oraz przygotowano kilka wystaw. Mocnym filarem instytucji są wieloaspektowe oferty edukacyjne, kierowane nie tylko do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, ale też seniorów, osób z niepełnosprawnościami, osób w spektrum autyzmuczydoskonalącenauczycieli.Następnym wyzwaniem rysującym się przed instytucją jest zbliżające się otwarcie kolejnej placówki,mającejmiećogromnywpływnaturystyczno-kulturowykrajobrazmiasta:Centrum Szyfrów Enigma, zaplanowanego w dawnym gmachu KW PZPR przy Świętym Marcinie.