SEYHAN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN ADI Yaratıcı Okuma Ve Düşünme Becerilerinin Geliştirilmesi: Kağıttan Kanatlar PROJENİN UYGULAMA ALANI Proje, Seyhan’da bulunan tüm kademelerdeki resmi/özel okullarda uygulanacaktır. PROJENİN SÜRESİ Proje 2020-2021 (1 ve 2.Dönem) Eğitim Öğretim Yılında uygulanacaktır. HEDEF KİTLE Seyhan ilçesinde bulunan resmi/özel okul ve kurumlarda görev yapan öğretmenler, öğrenciler ve dolaylı faydalanıcı olarak aileler. PROJENİN AMACI Okumanın kavranması ve derin yapının anlaşılması okumanın anlam boyutunu öne çıkarmaktadır. Okumanın sınırlarının kesin şekilde çizilemediğini, bu durumun metnin kavranmasıyla, verilen metnin anlaşılmasıyla, yorumlanmasıyla, okumanın ve söylemin anlaşılmasıyla da ilgili olduğunu ifade edilmektedir. Okuma eylemi bir metni okumaktan öte faaliyetlerle zenginleştirilmeli ve çeşitlendirilmelidir. Bunun için sanat, film, görsel okuma, müzik gibi disiplinlerle de bağını kuracak şekilde kitap etkinlikleri planlaması yapılmalı ve süreç planlı olarak yürütülmelidir. Öğrencileri doğru kitaplarla doğru zamanda ve zenginleştirilmiş etkinliklerle buluşturmak. Yaşa, ilgiye göre kitap tercihleri yapılmalıdır. Kitabın özetlemekten ziyade değerlendirmesini yapmaya dönük çalışmalar planlanmalıdır. Dijital okuma ve yazma için imkân sağlanmalı bunun için dijital yeterlilikler geliştirilmeli. Bu gelişimin düzeyi ve hızı öğretmenin mesleki gelişimine verdiği önem, isteklilik ve çaba ile orantılıdır. Öğretmenler, bu alandaki eğitimleri takip edip katılabilir ya da youtube gibi zengin içerikli web 2.0 araçları tanıtım videolarından yararlanabilir.
Öğrencileri doğru kitaplarla doğru zamanda ve zenginleştirilmiş etkinliklerle buluşturmak. Okumanın tek yönlü tanımını değiştirmek. Okumaya karşı ilgi ve heyecan oluşturmak. Dikkat ve odaklanma becerisini geliştirmek. Aktif dinlemeyi geliştirmek. Okuma parçalarını (olayları, karakterleri, çelişkileri, temaları) kişisel deneyimleri ile ilişkilendirme. Yaratıcı yollarla öyküyü yeniden ifade etme becerisi kazandırmak. Düşünme becerisini güçlendirmek.
Disiplinler arası okumanın önemi konusunda bilinç oluşturmak. Okuma alışkanlığının artırılması sonucunda anlama, anlatım, etkin okuma becerilerinin gelişmesini sağlamak. Okul kütüphaneleri ya da okuma köşeleri oluşturma, kitap ve üye kazandırma. Metnin ortak anlamlarını sözel oyunlar, drama, dans, resim, fotoğraf vb. yaratıcı araçlarla ifade etme, var olan bilgi parçalarını değiştirme-dönüştürme ve çıkarımlar yaparak zenginleştirmek Yaratıcı okuma-yazma uygulamalarında ve bu uygulamaların beslendiği kuramsal yaklaşımlarda MEB Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı öğretim programlarının kazanımları içinde dil becerilerini geliştirmek. İlçemizdeki genç kafelerin okuma amaçlı kullanılmasını sağlamak. Teknoloji bağımlılığı konusunda bilinçli davranış oluşturmak ve alternatif etkinlikler sunmak. Sözel ve Şekilsel Yaratıcı Düşünme becerileri ile zihnin bilgiyi işlerken kullandığı zihinsel işlevleri etkinleştirecek faaliyetler planlamak. Biliş, bellek, tek sürece götüren üretim ile değerlendirme ve birden çok sonuca götüren üretim okuma ve yazma yöntemlerine yer verilecektir. Öğretmenlerin kendilerine özgün uygulamalarını tasarlayabilmeleri ve bu uygulamaları yaratıcı okuma-yazma sürecine uygun araçlarla ölçebilme yeterliliği edinmelerini sağlamak.
PROJENİN AŞAMALARI PROJENİN HAZIRLIK VE PLANLAMA AŞAMASI
Projenin tanıtımıyla ilgili afiş ve broşür çalışması yapılacaktır. Projede görevli ekip ile sorumlulukları belirlenecektir. Proje Yürütme Kurulu oluşturulacaktır. Proje faaliyetlerini duyurmak ve paylaşımı artırmak için sosyal medya hesapları açılacaktır.
PROJENİN UYGULAMA AŞAMASI 1.PERİYOD FAALİYETLERİ
İlçe komisyonun oluşturulması Yaratıcı okuma ve düşünme becerileri alanlarında öğretmen eğitimlerinin gerçekleştirilmesi. Faaliyetlerin tanıtılması. İlçe Faaliyet Planının okullarla paylaşılması. Öğretmen eğitimlerinin süreç içerisinde gerçekleştirilmesi. Sosyal medya hesapları oluşturularak iyi uygulamaların yaygınlaştırılmasını sağlamak. Okullarda panolar, qr kodlar gibi uygulamalarla merak uyandıran sözler, tavsiye kitapları kitap alıntıları, paragrafa soruları, cümle tamamlama, görsel okuma, bir yazar, şair, ressam gibi sanatçıların tanıtımı için ilgi çekici faaliyetleri planlamak.
2.PERİYOD FAALİYETLERİ Çalıştay düzenlemek. ÇALIŞTAY KONULARI: Edebiyat, Türkçe, sınıf, görsel sanatlar, müzik ve felsefe öğretmenlerinden oluşan gruplarla aşağıdaki konularda çalışmak, bilgi vermek amacıyla çalıştay yapılacaktır. -Yaratıcı Okuma ve yazma teknikleri -Müzik ve Okuma -Sanat ve Okuma -Görsel Tasarımlar ve Okuma - Matematik Okuryazarlığı -Yaratıcı Drama ve Okuma -Üst Düzey Düşünme Becerileri -Etkin Okuma ile Akademik Başarı Artırma İlişkisi Okul kitap takvimlerinin hazırlanması. Okullar yaş grubu, ilgi alanlarına göre tavsiye kitap listeleri hazırlayarak, örnek okuma faaliyetlerinden yola çıkarak kendi yaratıcı okuma faaliyetlerini hazırlayıp süreci devam ettirecek ve etkinliklerini fotoğraf ya da videolarla arşivleyecek. Okuma kulüplerini kurmak ve buranın öğrencilerin çalışmalarıyla ve sahiplenmesiyle işler hale gelmesini sağlamak. Kulübe kendi isimlerini bulmaları, edebiyat kulübü dinletileri ve sohbetleri düzenlemeleri ve öğretmenleri davet etmeleri. Okulda okuma faaliyetlerini zenginleştirmek için ihtiyaç ve beklentileri belirlemek ve bunun için girişimde bulunmak. İyi Uygulamalar ve Paylaşımlar adıyla yıl sonunda öğretmen söyleşileri düzenlemek. Okul dışı ortamlarda kitap etkinliği düzenlemek. Müze, sanat galerisi, kütüphane, açık hava alanları gibi okul dışı alanlar okuma ve öğrenme alanı olarak değerlendirilebilir. Münazara günleri düzenlemek ve bunu sınıflar arası bir çalışmaya dönüştürmek. Ardından belirlenen ekiplerle ilçe münazara çalışmasına katılmak. Gezgin kitap çalışmasını uygulamak: Birkaç günde bitirilebilecek kalınlıkta ve içerikte kitaplar seçilmelidir ya da uzun sürede okunacak bir kitap seçildiyse kitabın kaç günde bitirilmesi gerektiği not olarak belirtilmelidir. Okulda bir kitabın gezgin kitap olduğu bilgisi ve sürecin nasıl gelişeceği bayrak töreni gibi tüm öğrencilerin olduğu zamanlarda duyurulur. Gezgin Kitap İçin Yönerge Bu faaliyetin koordinasyonu için bir öğretmen belirlenir. Giriş sayfasına o kitabın Gezgin Kitap olduğu, okunduktan sonra okuyan öğrencinin adını, kitabı bitirdiği tarihi yazarak okulun ortak yaşam alanlarından bir yere bırakması gerektiğini ve son okuma tarihini anlatan bir not yazın. O kitabın Gezgin Kitap olarak kullanılacağı son tarihi de kitabın giriş sayfasına yazınız ve kitabı konuşmak üzere okuma kulübünde toplanma tarihi belirleyin ve bunu okula bayrak töreni gibi öğrencilerin toplu olduğu bir zamanda duyurun. Böylece kitap okulda gezmeye başlayacaktır.
Okur-yazar buluşmaları sağlamak. Güncel yazar, şair, mimar, karikatürist, müzisyen ve bilim insanlarıyla çevrimiçi söyleşiler sağlamak ve onları öğrencilerimizle bir araya getirmek. Kitap film günleri düzenlemek. Filmi olan kitapları okumak ve ardından filmini izleyip kitap ve film konuşmaları yapmak. Tiyatro festivallerini takip etmek. Şartlar dâhilinde kısa film çalışmaları yürütmek ve bu konuda okullar arası şenlik düzenlemek. Film Okuma Yönergesi
Sosyal sorumluluk çalışmaları ile bütünleştirmek. Huzurevleri ve sevgi evlerinde hikâye ve masal okuma etkinlikleri düzenleyerek ya da görme engelliler için sesli kitaplar hazırlayarak sosyal sorumluluk çalışmaları ile öğrencilere toplumsal bir sorumluluk verilecektir. Görsel okuma çalışmaları düzenlemek. Görsel, yazılı metinlerin dışında kalan resim, fotoğraf, afiş, sembol, şekil, işaret, harita, tablo, grafik, karikatür vb. ögelere verilen genel bir isimdir. Yazılı metin dışındaki bu ögeleri anlamlandırma ve yorumlama işine ise görsel okuma adı verilmektedir. Görsel okuma konusunda gereken yönerge aşağıdaki linktedir. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/325137 https://www.dilbilgisi.net/tablo-grafik-okuma-konu-anlatimi/ Görsel Okuma Becerisine Yönelik Etkinlikler Görsel okuma becerisinin geliştirilmesine yönelik olarak öğretim ortamının koşullarına uygun pek çok etkinlik yapılabilir. Bu etkinliklerden bazıları şöyledir: (i) Resimleri Yorumlama etkinliği: Bu etkinlikte öğrencilere görsel ögeleri yorumlama becerisi kazandırmak temel amaçtır. Bunun için de hikâye kitaplarındaki görseller yorumlatılır. Resimler veya görseller hikâye kahramanlarının duygularını, düşüncelerini okuyucuya aktarır. Görsellerin yorumlanması metnin anlaşılması için önemli bir hazırlık çalışması niteliği taşır. (Köksal, Temur ve Akçam, 2006). (ii) Metinde Yer Alan Resimler Üzerine Konuşma etkinliği: Bu etkinlikteki temel amaç metnin vermek istediği mesajla metinde yer alan görsellerin uyumunu Bünyamin SARIKAYA, Türkçe Öğretiminde Görsel Okuma 787 veya aradaki ilişkiyi öğrencinin görmesini sağlamaktır. Görsellerin metnin hangi bölüm veya bölümlerini betimlediği, görsellerin metne uygun olup olmadığı, görsel sayısının yeterli olup olmadığı, görsellerin tam olarak metnin bütününe hitap edip etmediği durumları tartışılır. Ayrıca görsellerin sıralanan işlevleri öğretmen rehberliğinde değerlendirmeye alınır (Akyol, 2006). (iii) Resimdeki Ayrıntıları Görme etkinliği: Bu etkinlikte rehber konumundaki öğretmen öğrencilere bir resim gösterir ve öğrencilerden gözlerini kapatmalarını ister. Daha sonra bu resme yeni bir öge ekler. Öğrenciler gözlerini açtığında bu resimdeki farklılığı fark etmelerini ister ve bu hususta onları konuşturur (Maitles ve Publisher, 1998’den aktaran: Kuru, 2008: 56). (iv) Görsel Aşamalandırma etkinliği: Öğrencilerden karışık olarak verilen görsellerin kronolojik bir şekilde dizmeleri istenir. (v) Zihinde Canlandırılanlar etkinliği: Öğrencilerden metinde ilgi çekici gördükleri bir kısmı hafızalarında canlandırmaları ve akabinde bunu görsel hale getirmeleri istenebilir. Bu işlem yapılırken öğrenciler grafik, tablo, resim vb. ögelerden faydalanabilirler (Akyol, 2006). (vi) Hikâye Haritası etkinliği: Bu etkinlikte metni ve görselleri çok iyi anlamak gerekir. Çünkü bu etkinlikte temel amaç, metin vasıtasıyla görseller meydana getirme, görseller vasıtasıyla metin meydana getirme çalışmaları yapmaktır (Akyol, 2006). (vii) Soru Ağacı etkinliği: Bu etkinlikte öğrencilerden metinle ilgili çeşitli soruları (derin olmayan sorular, 5N – 1K soruları, derin analiz gerektiren sorular, uygulamaya dayalı sorular, güncel
yaşamla ilişki kurulabilecek sorular) bir ağaç şeması üzerinde yazmaları ve yine bu ağaç şeması üzerinde yanıtlamaları istenebilir (Akyol, 2006). (viii) Bir Kelime Bir Resim etkinliği: Öğretmen, öğrencilerden metni okuma esnasında anlamını kavrayamadıkları sözcükleri işaretlemelerini ister. Sonrasında öğrenciler anlamını kavrayamadıkları bu sözcüklerin anlamları konusunda öngörüde bulunmaya çalışırlar ve herhangi bir konuşma yapmadan sözcüğün manasını tahtada görseller aracılığıyla sınıftakilere anlatmaya başlarlar (Karatekin, Durmuş ve Işılak, 2005). (ix) Haydi, Sahneye etkinliği: Bu etkinlikte başrolde yer alan kişiler öğrencilerdir. Öğrencilerden kümeler meydana getirilir ve öğrenciler metindeki kahramanları zihinlerinde yer edindiği kadarıyla oynarlar. Geriye kalan unsurları da hayal güçleriyle oluşturarak oynarlar (Karatekin, Durmuş, Işılak, 2005). (x) Hangi Resim? etkinliği: Ders esnasında öğretmen öğrencilere ders kitaplarını kapattırır ve bir metin okur. Okunan metnin ismi söylenmez. Daha sonra öğrenciler ders kitaplarındaki okuma parçalarının görsellerini gözden geçirirler. Öğrenciler bu görsellerden hangilerinin dinledikleri okuma parçasına ait olduğunu bulmaya çalışırlar (Karatekin, Durmuş, Işılak, 2005). Bu konuda yapılabilecek faaliyetler; Karikatür Okuma Tablo Okuma Grafik Okuma Kroki Okuma Beden Dili Okuma Film Okuma Fotoğraf Okuma Harita Okuma Akıllı İşaret (Medyada kullanılan ) Okuma Trafik İşaretleri Okuma Görsel okuma şeması: Görsel okumaya yönelik etkinlikler öğrencilerin öğrenmeyi etkili bir şekilde öğrenmeleri ve zihinsel açıdan gelişmeleri için önemli etkinliklerdir. Görsel okumaya dayalı etkinliklerin tam olarak yerine oturması ve öğrencide bir beceriye dönüşmesi için bir şema meydana getirilmiştir. Bu şemada öğrenciye yönlendirilen sorular ve etkinlikler yer almaktadır. Dilsel İşaretler (Yazı İşaretleri) Biçimsel Öğeler (Renk, Çizgi, Bakış Açısı vb) Şekilsel İşaretler (Sunulan Öğeler) Ne Görüyorum? (Algısal Boyut) Ne Hissediyorum? (Duyuşsal Boyut) Ne Anlıyorum? (Zihinsel Boyut) Mesajı yapılandırmak için Bu görsel bize ne anlatıyor? D
OKUMA FAALİYETLERİ İÇİN ÖNERİLER Fikri Genişletme ve Yorumlama Çalışmaları Kitaptaki fikri farklı zaman ve durumlarda da uygulayabilir miyiz? gibi bir soruyla yazarın fikri genişletilebilir. Kitapta ortaya konan fikri başka bir duruma uyarlamak için ne ekleyebiliriz?” sorusunu sorarak bu fikre başka fikirler ekleme yapılabilir. Öğrencilerden bitmemiş bir hikâyeyi tamamlamaları istenebilir. Öğrencilerden yazar tarafından tartışılan problemlerden bazılarıyla ilgili bir liste yapmaları istenebilir. Öğrencilerden iki durum /seçim arasındaki benzerlikleri bulmaları söylenebilir. Öğrencilerden olay ya da olayların iki benzer tanımı arasındaki farklılıkları bulmaları istenebilir.
Öğrencilerden, yazarın tartıştığı öneri ya da düşünceler dışında başka kullanım önerilerini ortaya koymaları istenebilir. Öğrencilerden sosyal problemlere yazarın önerdiğinden farklı çözümler önermeleri istenebilir. Okuyanlardan yazarın sonuçlarından farklı sonuçlar önermeleri istenebilir. Okuyanlardan tamamlanmamış bir şiire bir satır eklemeleri istenebilir. Hikâyenin başını, sonunu ya da başlığını kendine göre yazması istenebilir. Okuyanlardan bir oyun ya da roman karakterini tanımlamak için benzetmeler geliştirmeleri gibi yollarla yaratıcı okuma gelişimine katkı sağlanabilir. Yazarın çalışma odasının tasviri üzerine konuşabilir. Ressam, müzisyen, matematik ve bilim insanları ve mimari gibi alanların okuma ile ilişkisi hakkında konuşmalar yapılabilir. Öğretmenin bu aşama için ön hazırlık yapması gerekmektedir. Öğrencilerden en sevdiği yazarları düşünmeleri ve neden bu yazarları sevdiği konusunda onlarla söyleşi yapılır. Kitabımdan cümleler ile sevilen kitap cümleleri için paylaşım alanları oluşturulabilir. Cümle ağaçları, panoları oluşturularak sınıflarımızda ve okullarımızda kitap paylaşımları artırılabilir.
DİJİTAL ÇALIŞMALAR Kitap merakı uyandırmak için kitapla ilgili şifre cümle, yazar gibi bilgiler qr kodlarla okul koridorlarında ve sınıflarda paylaşabiliriz. Böylelikle bilişim merakı olan öğrencilerin de ilgisi çekilebilir. Sınıfça ortak e-kitap oluşturma çalışması yapılarak okuma sürecine yazma ve bilişim dâhil edilebilir. Bu alanda ourbox, storybird, issue gibi Web 2. 0 araçları kullanılabilir. Dijital hikâye araçları için Web 2. 0 araçları için internet Web 2. 0 araçları kullanım videolarından fayda alınarak bilgi sahibi olunacaktır. Dijital animasyon ve karikatür araçları ile dijital okuma ve yazma etkinlikleri yapabiliriz. Animasyon web araçları ile kitap sonrası animasyonlar hazırlanabileceği gibi belirlenen tema üzerinden de animasyon hazırlanarak yazma becerisi dijital becerilerle bütünleştirilir. Web 2. 0 araçları ile öğrenciler kendi hikâyelerini yazıp seslendirme yapabilir sesli kitaplara dönüştürülebilir. MERAK UYANDIRMA Aşağıdaki adımlar merak uyandırma aşamasından sonraki aşamada seçilen her kitap için uygulanabilir.
Kitabın kapağı hakkında konuşma başlatma. Kitabın ismi hakkında konuşma Kitabın içinden bir görsel seçip buna bakarak kitabın konusu ile ilgili tahminde bulunma Kitapla ilgili anahtar sözcükler verip bunlardan yola çıkarak kitabın konusu ile ilgili tahminde bulunma Kitabı etkileşimli/aktif/canlandırmalı okuma Sesletim, tonlama ve vurgu kurallarına uygun okuma yaparken önemli bir yerde durmak ve devamı ile ilgili soru sormak. Kitabı okuduktan sonra kitapla ilgili sanat etkinlikleri yapma
ETKİLEŞİMLİ OKUMA Beden dilinin, sesin, mimiklerin, aksesuarların ve kitapla ilgili nesnelerin okuma sürecinde metnin uygun yerlerinde kullanılmasıdır. Beden dili: Kitapta geçen eylemlerin (örneğin koşma, yemek yeme, uyuma vb. ) okuma sırasında basit hareketlerle, canlandırmalarla ya da mimiklerle desteklenerek okunması. Ses: Karakterlere ve kurguya uygun seslendirme yapılarak okunması, diyaloglardaki/metindeki duygulara uygun ses tonuyla okunması. Aksesuar ve gerçek nesneler: Öyküye uygun materyallerin öykünün gerekli yerlerinde gösterilerek okunması. Sessiz Kitaplarla Okuma: Sözcüksüz kitaplarla görsellerle okumanın sağlanması, konuşma, dinleme ve ifade gücünün geliştirilmesi. Tüm okuma etkinliklerinde metinlere sorun eklenmeli ki sorun çözme becerisine katkı sağlayabilsin. Görsel Okuma: Tablo, resim, grafik ve harita gibi görsellerle okuma faaliyetleri planlama
GÖRSEL OKUMA Bir resmin gösterilir ve bu resim hakkında konuşma başlatılır. Görsel okumalarda bir sorun oluşturularak çözüm üretmesi istenebilir. Elinde hediye paketi olan bir kişi resmedildiğini düşünelim ve soralım sizce bu hediye paketinin içinde ne var? Kim göndermiş olabilir? Neden gönderilmiş olabilir? Paketi tutan kişi kimdir? Ya yanlış paket geldiyse sizce nasıl bir ortam oluşmuştur neler konuşulmuş olabilir? Kişilerin duygularını ifade edelim. Bu görseller diğer disiplinlerle de ilişkilendirilebilir. Sosyal Bilgiler dersinde bayramlar konusu varsa o temada bir görsel seçilerek disiplinlerin birbirini desteklemesi sağlanabilir. Matematikten bir grafik seçilip grafik yorumlama çalışması yapılabilir. Harita seçilerek harita yorumlama çalışmaları yapılabilir.
OYUNLAR Bir takım kutu ve kurallı oyunlar oynanabilir. Bunlar için okunan kitap ya da yapılan etkinliğe özgü kendi setlerimiz de oluşturulabilir. TABU Scrabble İsim – Şehir Anlat Bakalım Sessiz Sinema Bil Bakalım Hikâye Küpü gibi oyunlarla okuma etkinlikleri birleştirilebilir bu konuda web taraması ile farklı oyunlara da ulaşılabilir.
SANAT ETKİNLİKLERİ
Kitabın bir bölümünü resimleme Kitaba yeni kapak tasarımı yapma Kitabın kapak resmi aile ile birlikte farklı kâğıtlara aynı anda çizilebilir. Karakteri kesyap(kolaj), plastik hamur vb. çalışması ile görselleme Kitap ayracı yapma Kitapla ilgili düşüncelerini anlatan resim, kesyap(kolej) vb. yapma Boyama kâğıdındaki ilgili görseli boyama çalışması Kitaptaki bir mekânı yeniden çizmek Kitap karakterlerine kıyafet tasarlamak Maske tasarımı yapmak. Tuzlu seramik hamuru ile çalışmalar yapmak. Atık malzemelerle ürün oluşturmak. Doğadan toplanan malzemelerle ürünler tasarlamak. Kitabın dansı var etkinliği ile kitapta hissedilen müziğin dansını oluşturma. Kukla yapma ve konuşturma. Kitap etkinliklerini yaparken müzik dinletme ve böylece müzisyenleri de tanıtma.
ETKİNLİKLERDE ÖNERİLEN ÖDÜLLENDİRME ÖNERİLERİ Bu ödüllendirmeler daha çok küçük yaş gruplarıyla çalışan öğretmenlerin motivasyon aracı olarak kullanabileceği bir uygulamadır. Daha büyük gruplarda ise birlikte çay içme, adını panoya yazma gibi daha sosyal ödüllendirmeler kullanılabilir. Yarışma, yazma vb etkinliklerde en beğenilen çalışmalara verilecek ödüller sembolik olmalıdır. Sınıfça hazırlanan el işi rozetler en anlamlı ödüller olabilir. Ödül rozetlerinin adları için önerilenler dışında sınıfça belirlenecek başka yaratıcı adlar da düşünülebilir. Öğrenciler, yıl boyunca biriken rozetlerini güzel birer anı olarak saklamaya heveslendirilebilir. Sınıf ya da okulda ödül kazandıkları çalışma ve fotoğrafları ile diğer arkadaşlarına tanıtılabilir.
SÖYLEŞİ İÇİN ÖNERİLER Öğrenciler söyleşiler için ses kaydı yapabilir, sonrasında da yine kendileri sunuma dönüştürebilirler. Bu çalışma yazma, metin haline getirme becerilerini de geliştirecektir. Söyleşiler için video kayıt da yapabilirler. Uygulama kullanabilenler, uzun kayıtlardan istedikleri bölümleri seçerek 3-4 dakikalık kısa filmler hazırlayıp sınıfla paylaşabilir. Aile büyükleri ya da kitabın ilgili olduğu kişilerle röportaj vb görevler verilebilir.
ÖĞRETMEN-ÇOCUK KİTAP KONUŞMALARI
Öyküyü beğendin mi? Sana her gün öykü okunmasın ister misin? Sen de benim gibi canlandırarak okumayı denemek ister misin? Burada sadece “evet” ya da “hayır” yanıtı alarak ne düşündüğünü öğrenmeye çalışıyoruz, anlatması için zorlamıyoruz.) Bir sonraki benzer bir okuma çalışması için önerileriniz var mı? Neler eklenebilir ya da çıkartılabilir?
EBEVEYN-ÇOCUK KİTAP KONUŞMALARI İÇİN ÖNERİLER Çocuğunuzun hangi tür kitaplar sevdiğini belirlediniz mi? Siz de çocuğunuza bir öyküyü benzer şekilde okuyabilir misiniz? Kitabı okuduktan sonra çocuğunuzla birlikte kitapla ilgili resim ya da boyama çalışması vb. yapabilir misiniz? Sizce çocuğunuz ona kitap okunmasını seviyor mu? Kitaplara karşı tavrı ve ilgisi nasıl? Bir sonraki benzer bir okuma çalışması için bize önerileriniz var mı? Kitaplarla ilgili enler yapabiliriz? Çocuğunuzun özellikle sevdiği yazarlar var mı? Sevdiği yazarların listesini hazırlayabilirsiniz.
MATERYALLER Kitaplar Sanat çalışması: Boya kalemleri, renkli kâğıtlar, yapraklar, taşlar, kitapla ilgili gerçek nesneler Boyama kâğıtları Atık malzemeler Dilsiz afişler Grafik ve görseller Dergiler Filmler Sınav grupları için paragraf teknikleri fasikülleri Sınav grubu öğrencileri için farklı metin türlerinde okumalar sağlanmalıdır. Dijital sınav araçları ile eser, yazar ve akım gibi edebiyat konuları ile dilbilgisi konuları tekrarları sağlanır. Bu konuda kahoot, quizzez, mentimeter, mylearningapps gibi web 2. 0 araçları ve bu araçların tanıtım videoları kullanılabilir.
KAZANIM
Okumaya karşı ilgi ve heyecan oluşturur. Bir amaç doğrultusunda kendisine okunan/anlatılan öyküyü dinler. Öyküye dikkatini verir. Aktif dinlemeye iştirak eder. Metinde neler olacağıyla ilgili basit tahminler yapar, tahminlerini doğrular ve gözden geçirir (örneğin; metinde sunulan önceki bilgi ve fikirleri, çizimleri, giriş cümlelerini, anahtar kelimeleri ve önceden ima edilen ipuçlarını kullanır). Öyküleri (olayları, karakterleri, çelişkileri, temaları) kişisel deneyimleri ile ilişkilendirir. Yaratıcı yollarla öyküyü yeniden ifade eder. Metindeki anlamı genişletebilir, görsellerden ve grafiklerden çıkarım yapabilir. Sanat ve okuma ilişkisini benimser. Görsel, grafik, film ve mimari okuma alanlarında farkındalık oluşur. Etkin okuma becerisi ile akademik başarıda artışı sağlar.
KONTROL LİSTESİ Öğretmenin süreç içerisinde kendisini kontrol etmesi ve süreci verimli geçirmesi için kullanabileceği kontrol listesidir. Ses tonunu çocukların rahatça duyabileceği biçimde ayarlayabiliyor mu? Metni konuşma sesiyle ve hızıyla okuyabiliyor mu? Okurken sözcükleri doğru ve anlaşılır bir biçimde söyleyebiliyor mu? Sözcüklerin vurgulamalarını yapabiliyor mu? Okurken nefesini cümlelere göre ayarlayabiliyor mu? Noktalama işaretlerine uygun duraklamalar yapabiliyor mu? Metinde geçen kişilerin konuşmalarını canlandırarak okuyabiliyor mu? Diyaloglardaki tonlamayı metnin içeriğine uygun olarak yapılabiliyor mu? Cümleleri ve paragrafları birbirine bağlarken akıcı bir geçiş yapabiliyor mu? Okunması biten sayfayı okuma hızını kesmeyecek bir biçimde çevirebiliyor mu? Çocuklarla göz teması kuruyor mu? Duruşuna ve beden diline dikkat ediyor mu? Okurken dikkatini toplayabiliyor mu? Çocukların tepkilerine göre okuma şeklini ayarlayabiliyor mu? Gerçek nesne kullanıyorsa bunu okuma sürecine zarar vermeden yerinde ve zamanında yapabiliyor mu? Okurken kendisi de eğleniyor mu? Okuduğu kitapla ilgili sohbet ediyor mu? Sanat etkinliklerine yeterince yer veriyor mu? Öğrencilerin kendi okuma zevklerine göre seçim yapmasına izin veriyor mu? Çocukların öyküye ilgisi nasıldı? Siz okurken öyküye odaklanabildiler mi? Sizi heyecanla, ilgiyle dinlediler mi? Çalışmanın her aşamasını (merak uyandırma, okuma ve okuma sonrası) etkili ya da planlandığı biçimde gerçekleştirebildiniz mi? Neden?
SINAV GRUBU İÇİN BAZI ÇALIŞMALAR Son yıllarda yeni tip sorularda paragrafların uzunluğu ve çeldiricilerin çok güçlü olması bu konuda ayrıca çalışma yapılması gerekliliğini gündeme getirmiştir. Bu alanda başarılı öğrencilerin ortak özellikleri okuma alışkanlığının yanında etkin bir okuma becerisine sahip olmaları, düzenli olarak paragraf soruları çözmeleri ve farklı türde metinler okumalarıdır. Sınav grubu öğrencilerinin soru çözüm takip listeleri hazırlanmalı ve paragraf okuması ve soru çözmesi ve takibi sağlanmalıdır. Soru çözümü için fraklı rutinler geliştirilebilir. Bir gün tek sayıda(31) , bir gün çift sayıda (32) soru çözme gibi, soru sayısı artırarak çözme gibi. Paragraf sorusu panoları hazırlanarak öğrencilerin oraya çözemedikleri paragraf sorularını asmaları ve belirlenen günlerde soru çözümü saati uygulaması ile öğrencilerin birbirlerinden de öğrenmeleri teşvik edilebilir. Okuduğu bir kitapta gördüğü bir paragraftan soru çıkabilir mi diye paragrafı tartışmaya açabilir. Sınav grubu öğrencileri için farklı metin türlerinde okumalar sağlanmalıdır Dijital sınav araçları ile eser, yazar ve akım gibi edebiyat konuları ile dilbilgisi konuları tekrarları sağlanır. Bu konuda kahoot, quizzez, mentimeter, mylearningapps gibi web2.0 araçları ve bu araçların tanıtım videoları kullanılabilir. Geçmiş yıllardaki sorular çözerek sınav hazırlığı yapılabilir.
OKUMA ÜZERİNE ALINTILAR ‘ Okunmak üzere ele alınan bir okuma ürününün işlevsel olarak da okunması anlamına gelen yaratıcı okuma, okuyucuya verilen üründeki farklı bilgi kaynaklarının içerisinde var olan etkileşimin kavranması ve anlaşılmasıdır. ‘ Eleştirel okumanın, her zaman bir değerlendirme ve muhakeme gerektirdiği anlaşılırken, yaratıcı okumanın ise hayal ve serbest çağrışımı içerdiği söylenebilir. Yaratıcı okumanın yapısında metin kavrama, öykü anlama, okuduğunu anlama, söylemi anlama ve yorumlamanın olduğu görülmektedir. Yaratıcı Okuma yapı olarak incelendiğinde aynı zamanda söz grupları, öyküsel anlama, belleğin kullanılması, üst denetim, açıklama ve nedenleme gibi anlamsal bir yapının olduğu da ortaya çıkarmaktadır. Öyküsel Anlama: Yapının kavranması, karakterlerin anlamlandırılması, yer-mekân-olay üçlüsünün tanımlanması ve türün tanımlanması olarak izah edilebilir. Belleğin kullanılması: Depolanmış bilgilere çağrışım yapılması, metinden yola çıkılarak cevabı verilen ve verilmeyenlerin bellekte yapılandırması, gerektiğinde geri bildirimin sağlanması ve alınan verinin bellekte uygun yerlerde depolanması diye özetlenebilir. Üst denetim: İlgi ve anlamaya dayanan okuma derinliğini yöneten odak denetiminin (focuscontrol) yapılması ve her zamanki yaşadığımız ortamdan farklı olanın farklılığının belli bir süre de olsa kabul edilmesi olarak açıklanabilir.
Açıklama ve nedenleme: Yapılan bu okumalarda üst düzey akıl yürütme (reasoning) ve öğrenmeler olduğu görülmektedir. Bunları “okumada yapılması gereken” diye açıklama ve bir nedene bağlama, yaratıcı okuma açısından da farklı bir rol içermektedir. Bundan dolayıdır ki yaratıcı anlamada (creative understanding) bazı kavram ve sözcüklerin okurun dünyasıyla uyumlu olmadığı görülmektedir. Uyumsuzluğu açıklama ve nedenini ortaya koyarak kısa bir süre için de olsa kabul etme ve tanıma ya da alışılmamış olanı fark etmenin yaratıcı okuma süreci acısından çok önemli olduğu belirtilmiştir. Bu fark ediş, uyumsuzluğu açıklama ve tartışma sosyal hayata hazırlayan rollerin de provasıdır. Açık okumada; gerçekleri, fikirleri ve yazarın sunduğu raporları bulmak, tanımlamak ve mesajı özümsemek önemlidir. Kısaca açık okuma, metinde verilenleri kavramadır. Okuyanların etkili bir şekilde eleştirel ya da yaratıcı okuyabilmesi için, önce açık okuma yapabilmeleri gerekmektedir. Daha sonra açık okumada ağırlığın çoğu eleştirel ve yaratıcı okuma becerilerinin geliştirilmesine verilmelidir. Eleştirel okuma ise değerlendirmek, değer biçmek ve yargı oluşturmak için yapılan okumadır. Eleştirel okumada okuyucunun, metinle iletişime dayalı bir etkileşim içine girerek metni sorguladığı, karşılaştırdığı ve metinden çıkarımlar elde ettiği görülmektedir. Eleştirel okumada öğrenciler, eleştirel okuma için hammadde sağlayan açık okumanın bir adım ilerisine giderler. Onlar sunulanın doğruluğunu değerlendirmek, görüş sağlamlığı, varsayımlar ve gerçek olarak sunulan materyalin doğruluğu için okumaktadırlar. Eleştirel okuma yaparken öğrenciler geliştirdikleri fikir ölçütlerini uygulamaktadırlar. Bunların yanında yaratıcı okumanın diğer okumalarla da iç içe olduğu (Eğitimde Yaratıcı Okuma Millî Eğitim Sayı 209 Kış/2016 301) anlaşılmaktadır. Özellikle üstbiliş okuma bunlardan biridir. Üst biliş okuma, bireyin metni yorumlamak için bilişsel etkinlikleri izleme, düzenleme ve ayarlama yeteneğine yönelik kontrol ve farkındalığıdır (Caron, 1997). Üstbiliş okumanın yanında grup okuma, sorgulayıcı okuma, tartışmacı okuma, hızlı okuma, zenginleştirilmiş okuma vb. gibi okumalarla yaratıcı okumanın ilişkisi bulunmaktadır.’ Okumanın dört boyuta (alana) sahip olduğu görülmektedir. Bu boyutlar algılama, anlama, reaksiyon ve bütünleşme diye adlandırılmaktadır. Reaksiyon ve bütünleşme yaratıcı okuma alanını göstermektedir. Farklı tipte okumalar sağlayabilmek, ima edileni okuyucuya hissettirebilmek, metin ardı anlamı keşfettirmek için yaratıcı okumada sorular sormak, materyaller kullanmak, çağrışımlara yer vermek önemlidir. Bu süreci yöneten rehber ise bunun için ön hazırlıklar yapmış olmalıdır. Sorular ve tartışma îma edilen ve gösterilen anlam için okuma sağlamaktadır.
YARATICI OKUMANIN GELİŞTİRİLMESİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ Algılama, anlama, reaksiyon ve bütünleşme gibi 4 boyutu olan okumanın gelişmesinde öğretmenin önemli bir rolü vardır. Reaksiyon ve bütünleşme yaratıcı okuma alanını göstermektedir. Öğretmenin, yaratıcı okuma becerilerini geliştirilmesi ve yapılandırılmasında önemli rolü vardır. Öncelikle öğretmenler öz okuma tanımlarını ve algılarını gözden geçirmelidir. Öğretmenlerin yaratıcı okuma aktiviteleri için öğretimsel zaman sağlamaları gerekmektedir. Bu da zaman almaktadır. Eğer okuma materyalinin içeriğinde düşünme ve reaksiyon varsa bir günde birçok sayfa tamamlama ya da bir yılda birçok kitap bitirmek gerekmemektedir.
Öğrencilerin düşünceli bir şekilde reaksiyon vermeleri ve yaratıcı olmaları için öğrencilere yeterli zaman verilmesi uygun olacaktır. Yaratıcı okuma okuyucuya yeni orijinal fikirler üretmeyi, yeni bakış açıları kazandırmayı ve yaratıcı olarak cevap vermeyi sağlamaktadır. Öğretmenler yaratıcı okuma becerisini ilerletmek için fırsatlar oluşturmalıdır. Öğrenciler okumanın yüksek seviyesini geliştirmede uzmanlaşırlarsa, öğrencilerin okuma konusunda daha heyecanlı ve daha coşkulu olacağı unutulmamalıdır. Öğretmenler, sadece daha yetenekli okuyucular için yaratıcı okuma aktivitelerindeki fırsatları sınırlandırmamalıdır. Her öğrencide bir yaratıcılığın olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenlerin sınıf atmosferini ve ortamını yaratıcı düşünme için elverişli hâle getirmeleri gerekmektedir. Zihinsel, sosyal, fiziksel ve duyuşsal olarak rahat bir ortam düzenlenmeli. Öğrenciler arasında güzel bir uyum sağlanmalı, her öğrencinin fikrine saygı göstermeli ve sundukları fikirler dikkate alınmalı ve sorularla fikir üzerinde konuşmalar sağlanmalıdır. Öğretmenler, mevcut müfredatın yaratıcı okuma aktivitelerini geliştirmek için kullanılabileceğinin farkında olmalıdırlar. Öğretmenlerin çocukları, okudukları gibi düşünmeye ve okuduklarının ne olduğu hakkında yaratıcılıklarını ortaya koymaya teşvik etmeli. Buna yönelik faaliyetler hazırlanmalı. Okuma faaliyetlerine okuma materyalleri dahil edilerek yaratıcı okuma ve düşünme süreci zenginleştirilmeli. Açık uçlu sorularla düşünme süreci harekete geçirilmeli. Öğrencilere doğaçlama kitap, etkileşimli kitap uygulamalarıyla birçok fırsat verilmelidir. (Eğitimde Yaratıcı Okuma, Millî Eğitim Sayı 209 Kış/2016) Bir kitabı belli aşamalara ayırarak incelemesi yapılabilir. Bu aşamalardan bazıları; a) Tanımlayıcı Aşama: Hikâye ve konseptlerinin kavramlarını anlama soruları sorulabilir. b) Kişisel/Yorumlu Aşama: Kişisel deneyimleri, hisleri ve duyguları paylaşmaya davet soruları sorulabilir. c) Değerler Aşaması: Eleştirel düşünme ve önyargıya karşı farkındalığı teşvik etme soruları sorulabilir. d) Yaratıcı/ Dönüşümsel Aşama: Eşitlik adalet ve barışa destekte toplumsal değişim için tutumlara teşvik soruları sorulabilir.
PROJENİN DEĞERLENDİRİLMESİ Çalıştay sonuçlarının raporlaştırılması. Okulların yaygınlaştırmak istediği faaliyetleri dosyalaması. Öneri ve görüş formları ile değerlendirmenin yapılması, kitap faaliyetleri ya da öneri kitaplarının ilçe müdürlüğü ile paylaşılması. İyi uygulama örneklerinin Seyhan Öğretmen Konuşmaları ile paylaşılması. PROJE YÜRÜTME EKİPLERİ İlçe Koordinasyon Ekibi Okul Uygulama Ekibi: Okul müdürü başkanlığında en az 3 farklı branştan (Edebiyat, Türkçe, Sınıf, Müzik, Görsel Sanatlar, Felsefe ve rehber öğretmen tavsiye edilmelidir) öğretmen ile oluşturulmalıdır.
BEKLENEN SONUÇLAR Faaliyetlerimizin ölçülebilen ve ölçülemeyen sonuçları aşağıdaki gibi listelenebilir. Okuma sevgisi ve kültürüne yönelik oluşacak farkındalık Ailelerin okuma sevgisinin evde başladığı konusundaki farkındalığının ve bilincinin artması Ailelerin çocuklarının okuma sürecine bilinçli şekilde katkı sağlaması Öğrencilerin okumanın görsel, grafik, resim, karikatür gibi farklı pek çok yönde okuma olduğunu deneyimlemesi. Öğretmen motivasyonunun artması. Düşünme becerisinin eğitime entegre edilmesi. Öğretmenin zengin içeriklerle desteklenen okuma etkinliklerini planlama becerisini kazanması Web araçlarının okuma etkinliklerinde etkin kullanımının sağlanması Okul okuma köşelerinin ya da raflarının oluşturulması. Okuma etkinliklerinde materyal kullanımının artması. Öğretmenlerin mesleki anlamda kendilerini geliştirmeleri ve yenilenmeleri. Düşünme becerilerinin gelişmesiyle sınavlarda başarının artması.
FAALİYETLER Okulda okuma etkinliklerinin tanıtılması ve faaliyetlerin planlanması. Okuma kulüpleri ya da gruplarının oluşturulması. Açık hava okuma etkinliklerinin okulun kendi zaman çizelgesine göre yürütülmesi. Kütüphane gezilerinin okul şartlarına göre düzenlenmesi. Okul öncesi ve ilkokullarda ebeveyn okuma etkinliklerinin planlanması. Ortaokul ve liselerde okuma çemberlerinin oluşturulması. Farklı alanlarda yazım yarışmaları düzenleme. Yaratıcı okuma eğitimleri düzenlemek Kitaptan filme uyarlaması ile kitap ve film okumaları gerçekleştirmek. Matbaa ve sahaf ziyaretleri gerçekleştirmek. Resim ve fotoğraf sergilerini duyurmak ve katılımı sağlamak. Müze, sanat galerisi gibi alanlarda atölye çalışmaları yürütmek. Sınav grubu öğrencilerine yönelik akademik başarıyı artırıcı çalışmalar planlamak. Çalışma föyleri, soru çözme teknikleri gibi alanlarda çalışmalar hazırlamak. Fotoğrafçılık, kısa filme gibi alanlarla okuma etkinliklerini bütünleştirmek. Farklı alanlarda ( resim, karikatür, fotoğraf, metin vb alanlarda) kitap yarışmaları ve etkinlikleri planlamak.