Prezentacja maturalna by Sylwia M.

Jak stworzyć prezentację maturalną z języka polskiego?

Małgorzata Haze

Spis treści: Wstęp .........................................................................................................................

Czym jest prezentacja maturalna? .............................................................................

Jaki temat wybrać? ....................................................................................................

Jak sporządzić prezentację? Etapy pracy ..................................................................

1. etap – zastanów się sam ....................................................................................

2. etap – pójdź do biblioteki, czytelni ...................................................................... 10 3. jak sporządzić opis bibliograficzny? ................................................................... 14 4. etap – zastanów się: jak ubogacić swoją prezentację? ...................................... 16 5. etap – stwórz konspekt ....................................................................................... 18 6. etap – stwórz plan prezentacji ............................................................................ 22 Gdy już staniesz przed komisją ................................................................................. 26 Jak będą Cię oceniać? ............................................................................................... 26

Wstęp Widzisz swój temat prezentacji maturalnej i zupełnie nie wiesz, jak do niego podejść? Nie wiesz, jak znaleźć potrzebną bibliografię i jak ją sporządzić? Szukasz konkretnych wskazówek? E-book „Jak stworzyć prezentację maturalną z języka polskiego” na pewno będzie Ci pomocny. Zawiera on praktyczne wskazówki dla każdego, kto chce stworzyć dobrą, ciekawą prezentację maturalną. Dowiesz się z niego, czym jest prezentacja maturalna, jaki temat wybrać najlepiej, jak nad nim pracować i jakie będą kryteria oceny Twojej wypowiedzi. Poszczególne etapy pracy nad tematem są pokazane na wielu przykładach, dokładnie i szczegółowo omówiony został temat Na wybranym przykładzie literackim dokonaj porównania dzieła literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwróć uwagę na różne przekłady dzieła literackiego na język filmu.

Czym jest prezentacja maturalna? Prezentacja jest to publiczne przedstawienie danej osoby lub danego zagadnienia. Zadaniem prezentacji maturalnej jest przedstawienie przez Ciebie w sposób pełny i spójny konkretnego, zadanego z góry lub wymyślonego przez Ciebie tematu. Masz zbudować wypowiedź trwającą ok. 15 minut. W tym czasie nikt nie będzie Ci przerywał uwagami ani pytaniami. Twoja wypowiedź ma być odpowiednio zorganizowana (mieć pewien punkt wyjścia, swoje rozwinięcie i zakończenie). Musisz udowodnić komisji, że dobrze rozumiesz temat, że zadałeś sobie trud, aby go opracować samodzielnie i korzystając z pomocy naukowych. Podczas prezentacji komisja będzie oceniać Twoje zrozumienie tematu, jego zawartość merytoryczną (treść) oraz sposób formułowania przez Ciebie wypowiedzi – język, jakim się posłużysz (za poprawność Twoich wypowiedzi możesz zyskać lub stracić prawie połowę liczby punktów przeznaczonych na całą prezentację). Po zakończeniu wystąpienia komisja przez 10 minut będzie prowadzić z Tobą rozmowę – zadawać pytania związane z Twoim tematem lub przedstawioną przez Ciebie bibliografią.

Jaki temat wybrać? Masz do wyboru tematy z trzech grup: 1. Literatura – tematy, których treść ogranicza się do literatury pięknej; 2. Związki literatury z innymi dziedzinami sztuki – tematy wymagające odniesienia się zarówno do literatury pięknej, jak i innych tekstów kultury (filmu, teatru, malarstwa, rzeźby); 3. Język – tematy wymagające od Ciebie analizy jakiegoś zjawiska językowego (języka Twoich rówieśników, języka reklamy, dialektów, języka mówionego jako tworzywa literatury itp.)

Przejrzyj listę tematów, które zaproponuje Ci nauczyciel i wybierz z niej te, które Cię zaciekawią. Zastanów się, co wiesz na zadany temat i czego jeszcze mógłbyś się dowiedzieć. Zwróć uwagę na zakres danego tematu – czy będzie on tylko z literatury, czy także z innych dziedzin. W drugim przypadku będziesz musiał wykazać się znajomością nie tylko literatury, ale także malarstwa, rzeźby, sztuki filmowej bądź teatralnej – zależnie od tego, które z nich ujmuje temat. Dobierz temat w zależności od własnych zainteresowań. Jeśli interesujesz się batalistyką, szukaj tematu w tym zakresie. Jeśli fascynuje Cię historia obozów koncentracyjnych – poszukaj tematu, w którym będzie się dało umieścić także te zagadnienia. Większość tematów ma charakter ogólny i zostawia Ci swobodę w wyborze treści. Jeśli na zadanej przez nauczyciela liście nie znajdujesz nic dla siebie, możesz także wymyślić własny temat. W takim przypadku musi on mieć związek z literaturą i zostać wcześniej przedstawiony Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do akceptacji. Warto skorzystać z takiej możliwości, jeśli masz jakieś rzadko spotykane hobby, którym chciałbyś się pochwalić – gdy np. interesuje Cię literatura japońska czy kultura Celtów. Tematy z języka są stosunkowo rzadko wybierane przez uczniów, ponieważ wymagają wiele samodzielnej pracy. Jeśli jednak masz w sobie żyłkę naukowca, badacza, warto wybrać jakiś temat z tej grupy. Tematy te są zazwyczaj związane z badaniem konkretnych faktów językowych – języka Twojej rodziny, Twoich rówieśników, dialektów na terenach, na których mieszkasz. Przydatne tu będą umiejętności związane ze zbieraniem materiału, wyszukiwaniem konkretnych przykładów w prasie, telewizji, radiu, internecie oraz tych zasłyszanych od ludzi.

Wybierając temat postaw na oryginalność! Zastanów się, jak czuje się komisja, słuchająca piątego wystąpienia na temat wizerunku śmierci w literaturze czy Holocaustu? Oczywiście możesz także wybrać temat typowy, jeśli wolisz. Ale jeśli już taki temat popularny Cię interesuje, to potraktuj go w niekonwencjonalny sposób, podaj mniej znane lektury, powołaj się na ciekawe opracowania – tak, aby zostawić komisji po sobie dobre wrażenie.

Oto przykłady ciekawych i nieciekawych tematów: Przykład – nieciekawy temat, który trzeba ująć w sposób ciekawy: - Literackie portrety kobiet. Omów ich typy i funkcje na wybranych przykładach. - Topos miasta w literaturze i innych tekstach kultury. Analiza wybranych dzieł.

Takie tematy są o tyle niebezpiecznie, że łatwo jest w nich o banały w stylu: „Motyw miasta jest motywem pojawiającym się już u samego początku ludzkości” lub „Kobieta to ważny motyw w literaturze”. A pamiętaj, że w swojej prezentacji powinieneś mieć coś do powiedzenia! Jeśli już chcesz wybrać temat tego typu, to zawęź go, stosując konkretne kryterium. Przykład – ciekawy temat:

Wpływ kultury masowej na współczesny język polski. Rozważ problem, powołując się na konkretne fakty językowe polszczyzny.

Temat jest ciekawy z wielu powodów. Po pierwsze, jest to temat z języka, a więc dziedziny rzadko wybieranej przez uczniów. Od razu na starcie będziesz miał plus za oryginalność! Po drugie, temat jest bardzo ambitny. Takich zagadnień nie omawia się w szkole... Jest całkiem prawdopodobne, że część polonistów, która zasiądzie w Twojej komisji będzie się w nim gorzej orientować od Ciebie! Uważaj jednak! Jeśli nie masz wielkich ambicji i nie chcesz wkładać zbyt dużo pracy w prezentację maturalną, to ten temat nie jest dla Ciebie – właśnie dlatego, że wymaga dużo samodzielności.

Kobieta upadła, a kobieta anioł. Porównaj te motywy, odwołując się do wybranych przykładów z literatury.

Zauważ, że jest to temat podobny do typowego tematu „motyw kobiety”, ale ujęty w sposób ciekawy, zawężony. Jeśli Twój temat nie ma takiego ograniczenia, to możesz sam go zawęzić – omawiać portrety kobiet na zasadzie kontrastu, porównania skrajnie 5

negatywnych i pozytywnych cech charakteru białogłów w literaturze. Takie ujęcie tematu bardzo go ubogaci.

Jak sporządzić prezentację? Etapy pracy Etapy pracy nad prezentacją zostaną pokazane głównie na przykładzie tematu:

Na wybranym przykładzie literackim dokonaj porównania dzieła literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwróć uwagę na różne przekłady dzieła literackiego na język filmu.

Materiałem będzie powieść Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy oraz jej dwie filmowe adaptacje – Ślesickiego z 1973 roku oraz Hooda z 2000. Jest to temat bardzo ciekawy i trudny, ponieważ musisz wykazać się znajomością technik filmowych oraz porównać ze sobą dwie adaptacje.

1. etap – zastanów się sam Przede wszystkim dokładnie przeanalizuj zadany temat. Ustal, jaki zakres on obejmuje – czy jest to literatura w ogóle, czy literatura danej epoki, czy kilku epok; czy temat obejmuje także inne dziedziny sztuki. Zrób tzw. „burzę mózgów” – wypisz sobie na kartce wszystkie utwory, które kojarzą Ci się z danym tematem. Ważne, żeby były to dzieła, które lubisz, które przeczytałeś i w których będziesz się dobrze orientować. Potem zastanów się nad dokonaniem selekcji – jeśli bowiem temat jest obszerny (Np. Różne sposoby ujęcia motywu podróży w literaturze), to będziesz musiał dokonać wyboru lektur pod pewnym kątem. Wybór sposobu selekcji materiału zależy już tylko od Ciebie. Zastanów się nad pomysłem na pracę, nad wstępną hipotezą. Możesz mieć kilka pomysłów, które będziesz sprawdzał w miarę pracy nad prezentacją. Możesz na początku nie mieć żadnego pomysłu – mieć jedynie kilka utworów, które według Ciebie pasują do 6

tematu. Niech Cię to nie niepokoi – w miarę pracy nad prezentacją może wyklarować Ci się pewien pomysł. Przykład – dobre pomysły na zrealizowanie tematu Jeśli wybrałeś temat: Różne sposoby ujęcia motywu podróży w literaturze, możesz zawęzić go tylko do pewnego aspektu, np. podróż jako zbieranie doświadczeń lub wędrówka jako metafora własnej egzystencji. Zależnie od pomysłu na temat powinieneś dobrać odpowiednie pozycje z literatury podmiotu. Temat ten możesz zawęzić, pokazując różny wpływ wędrówki na konkretnych bohaterów oraz różne jej funkcje. Możesz wtedy scharakteryzować takie postaci z lektur: 1. Odys z Odysei Homera – wędrówka niechciana, pełna przygód, hartująca bohatera, wymagająca od niego przezwyciężania trudności; 2. Dante z Boskiej komedii – wędrówka mistyczna, mająca charakter poznawczy, zmierzająca do moralnej przemiany bohatera; 3. Podmiot liryczny Sonetów krymskich Adama Mickiewicza – wrażliwość na naturę, wędrówka jako ujawnianie przeżyć podmiotu; 4. Cezary Baryka z Przedwiośnia Stefana Żeromskiego – wędrówka jako dojrzewanie, nabieranie doświadczeń; 5. Narrator Rozwodu ostatecznego C. S. Lewisa – wędrówka jako podróż w głąb siebie, jako poszukiwanie sensu życia. Jeśli wybrałeś temat: Kobieta upadła, a kobieta anioł. Porównaj te motywy, odwołując się do wybranych przykładów z literatury, to powinieneś dobrać przykłady kobiet reprezentujących postawy skrajnie pozytywne i negatywne. Mogą to być na przykład: 1. Ewa z Biblii - archetyp kobiety grzesznej i kobiety w ogóle, przyczyna istnienia zła na świecie, nieposłuszna, ciekawska. 2. Maryja z Biblii - „druga Ewa”, idealna, bezgrzeszna, posłuszna, pokorna. 3. Lady Makbet z Makbeta Szekspira - konsekwentna w działaniu, poddająca się złym siłom, a nawet przyzywająca je. 4. Lotta z Cierpień młodego Wertera Goethego - idealnie piękna, dobra, posłuszna ojcu, uczynna, oczytana, wrażliwa, moralnie czysta, niezdecydowana. 7

Możesz dobrać jeszcze dodatkowo inne kryterium, na przykład postawić sobie za cel pokazanie różnego wpływu tych kobiet na mężczyzn, którzy są im bliscy. Przykład – złe pomysły na zrealizowanie tematu Temat jest zrealizowany źle, jeśli źle dobrałeś przykłady, jeśli dobierając lektury nie posłużyłeś się żadnym kryterium, nie masz żadnej koncepcji. Załóżmy, że wybrałeś temat: Wizerunek Żydów w polskiej literaturze. Omów na wybranych przykładach. Przychodzą Ci na myśl lektury: Biblia – Stary Testament Pan Tadeusz Adama Mickiewicza Mendel Gdański Marii Konopnickiej Lalka Bolesława Prusa Medaliony Zofii Nałkowskiej Każdy z tych utworów przedstawia kilka postaci Żydów. Co jednak je łączy? W jaki sposób są te postaci przedstawione, jaka jest ich funkcja? Stary Testament przedstawia dzieje narodu żydowskiego, w Panu Tadeuszu znajdziemy pozytywny obraz Żydów, w Mendlu Gdańskim został poruszony temat pogromów Żydów, w Lalce obraz tej grupy społecznej jest różny, Medaliony zaś dotyczą Holocaustu. Lektury zostały dobrane w sposób chaotyczny. Można by z części z nich zrezygnować, dodać inne, zależnie od wybranego kryterium. Przykładowe kryteria to: pokazanie pozytywnych i negatywnych wizerunków Żydów w literaturze; pokazanie roli narodu żydowskiego, jego wkładu na historię Polski na przestrzeni epok; ograniczenie tematu do Holocaustu – opisanie przyczyn, charakteru i skutków tej zbrodni; pokazanie fenomenu antysemityzmu na przestrzeni epok.

Jak zrealizować nasz temat? Nasz temat brzmi: Na wybranym przykładzie literackim dokonaj porównania dzieła literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwróć uwagę na różne przekłady dzieła literackiego na język filmu. Temat zakłada analizę różnych adaptacji filmowych tego samego dzieła literackiego oraz zwrócenie uwagi na język filmu. Wybór W pustyni i w puszczy jest trafny, ponieważ powieść ta doczekała się dwóch filmowych adaptacji, odległych w czasie, różniących się znacznie od siebie (pierwsza z lat 70., druga z 2000 r.) Realizację tematu powinieneś zacząć od dokładnego przeczytania powieści oraz obejrzenia obu filmów. Na pewno ważne będą różnice w treści między poszczególnymi dziełami, spróbuj wypisać je na kartce w formie tabeli, która potem na pewno Ci się przyda. Będziesz ją mógł wykorzystać podczas prezentacji jako materiał pomocniczy:

Wydarzenie

Powieść

I adaptacja

II adaptacja

Co jeszcze powinno Ci się nasunąć na tym etapie? Na pewno różnice w przyczynach stworzenia wszystkich trzech dzieł, okoliczności ich powstania. Oglądając filmy przypatrz się także grze aktorskiej, scenografii, muzyce. Przed analizą filmów potrzebne będzie porównanie środków kreowania typowych dla literatury (rodzaj, gatunek literacki itd.) i filmu (kadr, scena, scenografia). Do omówienia tego zagadnienia potrzebna Ci będzie specjalistyczna bibliografia.

2. etap – pójdź do biblioteki, czytelni Kolejnym etapem pracy jest szukanie informacji w różnych bibliotekach, do których masz dostęp. Na początku udaj się do szkolnej, później do innych, zależnie od miejsca Twojego zamieszkania – publicznych, pedagogicznych, naukowych. W większości lepiej wyposażonych bibliotek dostęp do książek możliwy jest tylko na miejscu. W prawie każdej bibliotece masz do dyspozycji katalogi dwóch typów: kartkowe i elektroniczne. Katalogi kartkowe wychodzą już z użycia, większość pozycji wyszukuje się przy pomocy komputera, nierzadko można to zrobić jeszcze u siebie w domu. Są jednak takie biblioteki, gdzie będziesz miał do dyspozycji tylko katalogi kartkowe, są też takie, gdzie będą tylko katalogi elektroniczne. Katalogi kartkowe dzielą się na: alfabetyczne i rzeczowe (przedmiotowe, hasłowe), książek i czasopism. W katalogach elektronicznych można szukać konkretnych pozycji, wpisując interesujące Cię słowo w wyszukiwarce. Oto adresy stron internetowych, na których znajdują się bazy bibliotek: Biblioteka Narodowa - http://bn.org.pl Biblioteka Publiczna Miasta Stołecznego Warszawy - http://mariner.biblpubl.waw.pl Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie - http://www.buw.uw.edu.pl/ Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – http://www.bj.uj.edu.pl W internecie możesz także znaleźć pełne teksty książek w tzw. „bibliotekach internetowych”. Oto adresy dwóch z nich: Polska Biblioteka Internetowa - http://www.pbi.edu.pl/index.html Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej - http://monika.univ.gda.pl/~literat/autors.htm Przydatna może być także strona Wikipiedii – wolnej encyklopedii: http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_główna

Czasami warto poszukać cytatu, pasującego do danego tematu. Bazę cytatów, którą możesz przeszukiwać według motywów znajdziesz na stronie http://cytaty.klp.pl Większość z bibliotek ma na swoich stronach opcję wyszukiwania – wystarczy wpisać pewien konkretny wyraz, aby wyszukać książki zawierające go w tytule. Gdy udało Ci się dotrzeć do źródeł, przyjrzyj im się pod kątem przydatności do opracowywania Twojego tematu. Przejrzyj spis treści, wyszukaj interesujące Cię hasła w indeksach (jeśli są), sprawdź, czy autor podał do swojego opracowania bibliografię (może akurat zamieścił w niej pozycje, które będą Ci przydatne). Możesz przeczytać jeden rozdział, aby zorientować się, czy książka będzie Ci potrzebna w całości. Powinieneś wiedzieć, że bibliografię dzielimy na podmiotową (literatura podmiotu), tzn. obejmującą zestawienia dzieł danego pisarza czy pisarzy, oraz przedmiotową (literatura przedmiotu), tzn. gromadzącą literaturę o pisarzu, epoce, gatunku, o jednym dziele. Przykładowo Sonety Krymskie Mickiewicza zaliczymy do bibliografii podmiotowej, a książkę Stanisława Makowskiego Świat „Sonetów Krymskich” Adama Mickiewicza do bibliografii przedmiotowej. Do stworzenia bibliografii podmiotowej przydatne Ci będą słowniki i leksykony motywów, w których znajdziesz wskazówki co do utworów, w jakich pojawił się dany motyw, np.: •

B. Drabarek, J. Falkowski, I. Rowińska, Szkolny słownik motywów literackich, Warszawa 1999.

•

M. Chrzanowski, S. Tarkowski, Szkolny słownik motywów literackich, Warszawa 2003.

•

T. Miłkowski, J. Termer, Leksykon dzieł i tematów literatury polskiej. Dla uczniów gimnazjów i liceów, Warszawa 2001.

Sporo informacji można też znaleźć w internecie, zwłaszcza na stronie http://motywy-literackie.klp.pl/ Pamiętaj, że bibliografia przedmiotu powinna pełnić ważną rolę w Twojej pracy. Nie jest to jedynie naddatek, którym masz się pochwalić przed komisją.

Przykład – pozycje bibliograficzne pasujące do tematu Do tematu Kobieta upadła, a kobieta anioł. Porównaj te motywy, odwołując się do wybranych przykładów z literatury trzeba znaleźć pozycje bibliograficzne, które omawiają lektury z bibliografii podmiotu. Szukamy więc informacji o kobietach w Biblii (Ewie i Maryi), o Lady Makbet i Lotcie. W pierwszym przypadku przydatne będą różne opracowania z biblistyki. W katalogu internetowym Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie wystarczy po wybraniu zakładki „Zaawansowane” wybrać wyszukiwanie w tytule hasła „kobiet*” w tematyce Biblii. W tym celu wpisujemy: „t:kobiet*&s:biblia”. Ze znalezionych pozycji interesujące wydają się: Kobiety w Biblii : słownik-konkordancja / Pius Czesław Bosak. Kobiety w Biblii : Stary Testament / Elżbieta Adamiak. Postacie kobiet w Biblii / Annemarie Ohler ; przekł. Halina Podgórni. Przydatne będą także: Od Ewy do Marii Magdaleny: szkice o kobietach w Biblii / Marek Śnieciński. Z licznych pozycji dotyczących twórczości Szekspira najwięcej o Lady Makbet znaleźliśmy w: Arka Szekspira: przewodnik po miłości i zbrodni / Rudolf Vollman; przekł. Viktor Grotowicz O Lotcie zaś najwięcej przeczytaliśmy we fragmentach książki: Goethe jego życie i czasy / Richard Friedenthal; przekł. Marian Rotter Oczywiście przy tworzeniu bibliografii do tego tematu trzeba będzie zaznaczyć, które rozdziały z książek nas interesują. Pamiętaj – Twoja bibliografia powinna zawierać tylko pozycje związane bezpośrednio z Twoim tematem, z lekturami. Jeśli tworzysz prezentację, w której będziesz mówił o Lotcie, to nie powinieneś podawać w bibliografii ogromnej książki o całej twórczości Goethego, ale zawęzić ją do rozdziału dotyczącego Cierpień młodego Wertera.

Przykład – pozycje bibliograficzne niepasujące do tematu Bywa, że tytuł danej książki sugeruje, że pasuje on do tematu, gdy jednak tam zajrzymy, zauważymy, że na nic się nam nie przyda. Przykładowo: do wspominanego tematu o motywie kobiety można spróbować zajrzeć do książki Anny Świderkówny Rozmowy o Biblii. Jest tam mowa o stworzeniu pierwszych ludzi, jednak o samej Ewie i jej roli jest tak naprawdę niewiele, dlatego umieszczanie tej pozycji w bibliografii do tego tematu jest nieuzasadnione. Jak znaleźć bibliografię do naszego tematu? Nasz temat jest obszerny i ciekawy także dlatego, że można do niego dobrać różnorodną bibliografię. Będziemy szukać bibliografii w czterech grupach opracowań: 1. Opracowania historycznoliterackie, dotyczące samej książki Sienkiewicza W pustyni i w puszczy, 2. Opracowania teoretycznoliterackie, dotyczące środków kreowania w literaturze, 3. Opracowania z teorii filmu, dotyczące środków kreowania w filmie, 4. Opracowania dotyczące adaptacji dzieła literackiego, 5. Recenzje filmów W pustyni i w puszczy. Z 1. grupy znaleźliśmy: Pozytywiści i inni G. Borkowskiej oraz J. Krzyżanowskiego Twórczość Henryka Sienkiewicza. Interesujący nas rozdział, w którym znajdziemy informacje o W pustyni i w puszczy nosi tytuł Ostatnie powieści historyczne. Z zagadnień teoretycznoliterackich będziemy potrzebowali definicji takich pojęć, jak fabuła, rodzaj i gatunek literacki, akcja i in. Znajdziemy je w Słowniku terminów literackich pod red. J. Sławińskiego. O adaptacji dzieła literackiego dowiemy się czegoś z książek: Twórcza zdrada. Filmowe interpretacje literatury oraz Gry adaptacyjne we współczesnym kinie. Z teorii filmu przydatne będą: Film i sztuki tradycyjne oraz wstęp książki Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku. 13

Recenzji filmów najlepiej szukać w czasopismach kinowych. Skoro druga ekranizacja W pustyni i w puszczy została nakręcona w 2000 roku, to recenzji należy szukać w numerach z roku 2001. W „Kinie” znaleźliśmy dwie recenzje: Czworo dzieci i Afryka, „Kino” 2001 nr 4, Człowiek z Afryki, „Kino” 2001 nr 3. Gdy już będziesz miał listę książek, które Cię interesują, pora przejść do stworzenia ich opisu bibliograficznego. 3. Jak sporządzić opis bibliograficzny? Opis bibliograficzny (inaczej: adres bibliograficzny) to w znormalizowany sposób zapisane najważniejsze informacje o książce, artykule, stronie internetowej. Istnieje kilka rodzajów opisu bibliograficznego, przedstawiam ten najprostszy. Zwróć uwagę na interpunkcję, jest ona bardzo ważna! 1. Jeśli jest to książka jednego autora Należy podać po kolei imię (lub pierwszą literę imienia), nazwisko, kursywą pełny tytuł dzieła z karty tytułowej (nie z okładki! Karta tytułowa jest to pierwsza strona książki, na której wypisane są wszystkie dane bibliograficzne), miejsce i rok wydania, np.: Janusz Sławiński, Koncepcja języka poetyckiego Awangardy Krakowskiej, Wrocław 1965. Jeśli książka ma podtytuł, podajemy go po kropce, np.: A. Helman, Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Poznań 1998. 2. Jeśli jest to książka dwóch, trzech, czterech autorów Należy podać na początku imiona i nazwiska autorów w kolejności podanej na karcie tytułowej, oddzielone przecinkami, np.: A. Cegieła, A. Markowski, Z polszczyzną za pan brat, Warszawa 1986. 3. Jeśli jest to książka zbiorowa, antologia tekstów Zaczynamy od tytułu napisanego kursywą, potem pod redakcją (skrót: pod red.) lub opracował (skrót: oprac.) imię i nazwisko redaktora lub autora opracowania, miejsce i rok wydania, np.: 14

Poznawanie Miłosza. Studia i szkice o twórczości poety, pod red. J. Kwiatkowskiego, Kraków 1985. 4. Jeśli jest to artykuł, rozdział w książce zbiorowej Podajemy imię i nazwisko autora artykułu, tytuł, [w:] tytuł książki zbiorowej, pod red. imię i nazwisko redaktora lub autora opracowania, miejsce i rok wydania, strony (s.), np.: Włodzimierz Maciąg, O daremności naszych działań. „Bajki” Ignacego Krasickiego, [w:] Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, pod red. S. Grzeszczuka i A. NiewolakKrzywdy, t. 1., Rzeszów 1987, s. 112-125. 5. Jeśli jest to rozdział w książce jednego autora Imię i nazwisko autora, pełny tytuł rozdziału, [w:] tegoż (lub tejże), tytuł dzieła, miejsce i rok wydania, strony (s.), np.: M. Janion, Spiskowcy i powstańcy, [w:] tejże, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990, s. 193-204. 6. Jeśli jest to artykuł z czasopisma Imię i nazwisko autora, tytuł artykułu kursywą, tytuł czasopisma w cudzysłowie, rok, nr (lub zeszyt – z.), numery stron, np.: J. Faryno, O języku poetyckim, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 3. Jeśli podajesz jako źródło dzieło przełożone na język polski, w opisie bibliograficznym publikacji musisz uwzględnić nazwisko tłumacza, np.: G. Marcel, Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei, przeł. P. Lubicz, Warszawa 1984. 7. Jeśli jest to film W przypadku filmu należy podać po kolei: tytuł kursywą, imię i nazwisko reżysera, kraj i rok produkcji, np.: Edi, reż. Piotr Trzaskalski, Polska 2002. Pamiętaj, że najpóźniej cztery tygodnie przed egzaminem masz obowiązek dostarczyć swojemu nauczycielowi bibliografię podmiotową i przedmiotową!

Skoro już znamy zasady tworzenia opisu bibliograficznego, możemy stworzyć bibliografię do naszego tematu: Literatura podmiotu: •

H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Warszawa 1954.

•

W pustyni i w puszczy, reż. W. Ślesicki, Polska 1973.

•

W pustyni i w puszczy, reż. G. Hood, Polska 2000.

Literatura przedmiotu: •

G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1970, s. 137-142.

•

I. Cegiełkówna, R. Janc, Człowiek z Afryki, „Kino” 2001 nr 3, s. 29-31.

•

M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1976.

•

A. Helman, Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Poznań 1998.

•

A. Kołodyński, Czworo dzieci i Afryka, „Kino” 2001, nr 4, s. 38-39.

•

J. Krzyżanowski, Ostatnie powieści historyczne, [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976, s. 243-28.

•

J. Kuźnicka, Gry adaptacyjne we współczesnym kinie, Piotrków Trybunalski 2003.

•

J. Plisiecki, Film i sztuki tradycyjne, Lublin 1999.

•

P. Skrzypczak, Wstęp, [w:] tegoż, Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku, Toruń 2004, s. 5-24.

•

B. Żurawicki, Kino bez właściwości? Pamflet na polskie filmy, „Kino” 2001, nr 9.

4. etap – zastanów się: jak u bogacić swoją prezentację? Wielce pożądane jest, abyś w jakiś sposób ubogacił swoją prezentację. Mogą pomóc Ci w tym: -

cytaty z bibliografii podmiotowej bądź przedmiotowej,

fragmenty filmów,

nagrania,

zdjęcia, 16

prezentacje w Power Poincie,

rekwizyty

zrobione przez siebie plansze, tabele.

Te wszystkie „dodatki” nie są obowiązkowe, ale bardzo ubogacają Twoją wypowiedź. Mogą być one jej trzonem – gdy np. analizując dany obraz będziesz go pokazywał na zdjęciu, mogą także być jedynie tłem – gdy stanowią dekorację, ilustrację tego, o czym będziesz mówił. Dodatków nie powinno być ani za dużo, ani za mało. Źle będzie, jeśli w swojej prezentacji nie będziesz miał żadnych materiałów. Jeszcze gorzej będzie jednak, gdy na 15 minut prezentacji będziesz przez 10 minut puszczał komisji sceny z filmów lub dasz do prezentacji 10 długich cytatów. Przykład – dobre urozmaicenia Załóżmy, że Twój temat dotyczy motywu Żydów w literaturze, a dokładnie Holocaustu. Wspaniałą pomocą będą zdjęcia z Oświęcimia, najlepiej zrobione przez Ciebie. Pamiętaj jednak, żeby zdjęcia nie epatowały przemocą, nie były wulgarne! Przydadzą się także na pewno cytaty z literatury, choćby słynne „Ludzie ludziom zgotowali ten los”. Inny przykład: jeśli przygotowujesz temat Wpływy biografii na twórczość literacką. Rozpatrz na przykładzie wybranego pisarza lub poety i wybrałeś sobie Jana Kochanowskiego lub Mickiewicza, to przyda się, jeśli sporządzisz mapkę, ilustrującą podróże jednego z nich. Urozmaicenia do naszego tematu W przypadku naszego tematu oczywiste jest, że będziemy potrzebowali pokazać kadry z filmów. W przypadku tematów związanych z filmem jest to właściwie obowiązkowe. Ważne jest, aby te fragmenty bądź kadry nie były za długie i pasowały do omawianego akurat zagadnienia. Gdy więc będziemy mówić o bohaterach to pokazujemy konkretne postaci z filmu, gdy o scenografii – krajobrazy, gdy o muzyce – puszczamy fragment, w którym ją

wyraźnie słychać. Kolejnym materiałem pomocniczym będzie wspominana już tabelka, pokazująca różnice w treści powieści Sienkiewicza i jej dwóch filmowych adaptacji. Zauważ, że będzie ona bardzo pomocna, ponieważ zwolni z konieczności pamiętania dokładnie wszystkich różnic! 5. etap – stwórz szczegółowy konspekt Ważne jest, abyś wszystkie zdobyte informacje uporządkował. Stwórz dla siebie konspekt, który będzie Ci pomagał w wyklarowaniu się Twojej prezentacji. Konspekt taki powinien zawierać: 1. Informacje o tym, jak zaczniesz prezentację wraz z Twoim pomysłem na ogarnięcie tematu i wstępną hipotezą. 2. Wypunktowanie najważniejszych zagadnień. 3. Wnioski Będzie to konspekt tylko dla Ciebie. Ten etap pracy jest momentem, w którym musisz już wiedzieć, do czego w pracy dojdziesz, jakie postawisz tezy, jakie podasz argumenty. Pamiętaj o tym, żeby nie mówić ogólnikami, ale podawać konkretne przykłady do analizy. Każdy uczeń, który staje przed zadaniem stworzenia prezentacji maturalnej, ma do wyboru: pisać ją czy nie? Pisanie całych wypowiedzi nie jest wskazane. Oczywiście powinieneś wiedzieć, co masz powiedzieć przed komisją, ale uczenie się ciągłego tekstu na pamięć nie daje dobrych rezultatów. Pamiętaj, że przed komisją będziesz miał do dyspozycji jedynie ramowy plan prezentacji! Jeżeli masz problemy z rozwinięciem i zakończeniem, te fragmenty możesz ostatecznie spisać. Ważne jest, abyś przed wygłoszeniem prezentacji ćwiczył mówienie jej do samego siebie, do lustra czy przedstawił ją komuś z rodziny – po pierwsze po to, aby się w mówieniu wyćwiczyć, po drugie po to, aby być pewnym, że prezentacja zajmie Ci ok. 15 minut. Szczegółowy konspekt do naszego tematu Póki co nasz temat nie jest do końca uporządkowany, pewne tezy, które już mamy, trzeba ułożyć w sensowną całość. 18

Prezentację warto zacząć od powiedzenia, czym jest adaptacja dzieła literackiego (informacje te znajdziesz w książce Twórcza zdrada) oraz określić cel pracy, jakim będzie porównanie powieści Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami. Zanim jednak przejdziemy do porównywania, trzeba przedstawić środki kreowania, jakie występują w Pustyni i w puszczy Sienkiewicza oraz te charakterystyczne dla filmu. W przypadku powieści będą to: rodzaj i gatunek literacki, fabuła, akcja, postać literacka, dialogi i narracja. Podajemy definicje ze Słownika terminów literackich i analizujemy, jak kategorie te zostały zrealizowane w powieści Sienkiewicza. W przypadku filmowych środków kreowania mówimy o: ujęciu, scenie, kadrze, świetle, barwie, warstwie dźwiękowej, muzyce, grze aktorskiej i scenografii (pojęcia objaśniamy na podstawie książki Film i sztuki tradycyjne). Teraz możemy przejść do szczegółowego porównania powieści i jej adaptacji, najpierw pokazujemy podobieństwa, potem różnice. Podobieństwa dotyczą głównie treści. Różnice są dla nas ciekawsze. Najpierw powiemy o różnicach w genezie wszystkich dzieł, potem przedstawimy różnice w treści, posługując się tabelką. Następnie powiemy o różnicach w postaciach powieściowych i filmowych. Na koniec porównamy dwie adaptacje pod względem wypunktowanych wcześniej środków kreowania. Na zakończenie prezentacji warto powiedzieć o tym, jakie funkcje miała spełniać powieść, a jaką jej adaptacje, oraz o tym, że funkcja ta wynika z różnych sytuacji społecznoobyczajowych i politycznych, w których tworzyli artyści – Sienkiewicz, Ślesicki i Hood. Przy sporządzaniu konspektu dla siebie możesz zaznaczyć, z jakiej książki z bibliografii przedmiotu pochodzą dane tezy. Konspekt do naszego tematu mógłby wyglądać tak: Wstęp – o fenomenie adaptacji (Twórcza zdrada). Przedstawienie celu pracy: porównanie dwóch adaptacji filmowych powieści Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy ze szczególnym uwzględnieniem różnych środków kreowania, wykorzystywanych w epice i filmie.

A. Przedstawienie środków kreowania w epice i w filmie: 1. Literackie środki kreowania – zanalizować, jako to jest w powieści •

rodzaj i gatunek literacki – epika (rodzaj), powieść (gatunek), powieść przygodowa (odmiana powieści) – Słownik terminów literackich

•

fabuła – treść obejmująca wydarzenia od do

•

akcja – czas i miejsce, jeden wątek – cechy z przykładami

•

postać literacka – charakterystyka Stasia, Nel, Kalego, Mei i innych postaci drugoplanowych; idealizacja, kontrast kultur; takie zestawienie ma na celu uwydatnienie cech pozytywnych, np. Komizm Kalego w zestawieniu ze Stasiem powoduje, że ten jest przedstawiony jako postać wręcz idealistyczna

•

dialogi – mowa niezależna; stylizacja, formy prezentowania

•

narracja – mowa zależna; opisy przyrody, egzotyka 2. Filmowe środki kreowania – tylko zdefiniować (Film i sztuki tradycyjne)

•

ujęcie, scena, kadr,

•

światło, barwa,

•

warstwa dźwiękowa, muzyka,

•

gra aktorska,

•

scenografia.

B. Porównanie powieści Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami: 1. Podobieństwa w treści 2. Różnice między powieścią a filmami: •

geneza powieści – chęć napisania powieści dla dzieci, fascynacja Afryką, podróże po Afryce (Twórczość Henryka Sienkiewicza Krzyżanowskiego); geneza I adaptacji – chęć zekranizowania „wielkiego” Sienkiewicza, powierzchowna fascynacja Afryką; II adaptacja – pragnienie przekazania Afryki ze swojego dzieciństwa. Z tego wynika taki a nie inny sposób zaadaptowania powieści

•

Różnice w treści – czego nie uwzględniono, co zmieniono:

Wydarzenie Ekspozycja

Powieść O losie Fatmy

I adaptacja Fatma knuje spisek

II adaptacja Scena w obozie Smaina,

dowiadujemy się z relacji porwania dzieci i zleca to wysłanie Idrysa i Gebhra Stasia Staś i Nel dostają swoje

zadanie Chamisowi Brak sceny

z misją zaznaczenie Wyraźne

prezenty na Gwiazdkę

Bożonarodzeniowej

sceny

Droga do Chartumu –

Długa i uciążliwa.

Przedstawiona wiernie i

Bożonarodzeniowej Przedstawiona

podróż przez pustynię

Epizody: rzucenie

dokładnie; dodana scena schematycznie, trwa

rękawiczki, nieudana

wrzucania nabojów do

bardzo krótko; Staś

próba zabicia

ogniska oraz wywołanie

namierza się na

wielbłądów, pozorna

przez Stasia lawiny

Beduinów ze sztucerem

ucieczka Chamisa Głód w Chartumie,

podczas ucieczki podczas ich modlitwy Dodana scena pogoni za Dodanie komicznej sceny

pomoc ze strony Greka,

Stasiem na targu,

modlitwy Nel; Nel

audiencja u Mahdiego –

audiencja u Mahdiego

uczestniczy w audiencji u

pozostanie wiernym

jak w powieści

Mahdiego; po audiencji

chrześcijaństwu Staś zabija lwa i

Chamis staje w obronie

Staś smuci się Chamis staje w obronie

wszystkich Beduinów

dzieci i zostaje pchnięty

nożem przez jednego z

Długa, z licznymi

Beduinów Przedstawienie

Beduinów Zarysowana

epizodami; obawa przed

większości epizodów;

schematycznie; Smain

spotkaniem Smaina

uciekanie przed

zabity wcześniej

oddziałami Smaina Jak w powieści

Przedstawione bardzo

Spotkanie z Mahdim

Spotkanie z lwem

Podróż przez puszczę

Mieszkanie w baobabie, oswojenie Kinga, choroba

dokładnie; czas radości i

Nel, spotkanie Lindego

beztroski (nie licząc choroby Nel); scena

Wojna Wa-himów z

śmierci Lindego Pomoc w walce z wrogim Walka ze Smainem; brak Obalenie starego wodza;

Samburu

plemieniem; nawrócenie

nawracania Kalego na

brak nawracania Kalego

Kalego na

chrześcijaństwo

na chrześcijaństwo

Podróż przez pustynię

chrześcijaństwo Długa i uciążliwa;

Ominięcie epizodu z

Zasadzka starego wodza

Zakończenie

zasadzka czarowników Spotkanie kapitana

zasadzką Spotkanie ojców

Spotkanie ojców

Glena i doktora Clarego

•

Postacie książki a aktorzy w filmie (ich cechy, sposób przedstawienia, relacje między nimi, wygląd, gra aktorska, charakterystyka kostiumu),

•

Porównanie adaptacji Ślesickiego i Hooda pod względem użytych środków kreowania: ujęcie, scena, kadr, I – dużo ujęć samego Stasia, mniej: przyrody; II – bardzo dużo ujęć krajobrazów, przestrzeni Afryki; przez to: pokazanie ogromu kontynentu światło, barwa, warstwa dźwiękowa, muzyka, gra aktorska, I – sztuczna; II – bardziej naturalna; problem: dzieci-aktorzy scenografia,

Wnioski: funkcje powieści oraz obu adaptacji, zależne od sytuacji społecznoobyczajowej i politycznej: •

Powieść – pozytywistyczny program wychowywania najmłodszych, przedstawienie hipotetycznej polskiej kolonizacji Afryki w pozytywnym świetle, „ku pokrzepieniu serc”,

•

Adaptacja Ślesikiego (1973) – otwarcie okna na świat zamknięty przez komunę,

•

Adaptacja Hooda (2000) – wrażliwość na problemy Afryki,

•

Różnice w przesłaniu, celach i sytuacji, w której tworzyli poszczególni artyści.

5. etap – stwórz plan prezentacji Przygotowany przez siebie konspekt powinieneś teraz przekształcić w plan prezentacji, z którego będziesz mógł korzystać w trakcie trwania egzaminu. Masz obowiązek dostarczyć go swojemu nauczycielowi najpóźniej tydzień przed egzaminem. Plan nie może przekraczać jednej strony formatu A4. Oto jego wzór:

---------------------------Twoje imię i nazwisko TEMAT I.

Literatura podmiotu -

........

II.

Literatura przedmiotu -

........

III.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Określenie problemu - .......................... 2. Kolejność prezentowanych argumentów -

........

3. Wnioski - ...................... IV.

Materiały pomocnicze: -

........

Podpis zdającego

Plan prezentacji sporządzamy, skracając przygotowany przez nasz konspekt, dostosowując go do wymogów CKE. Dodajemy sporządzoną wcześniej bibliografię. Oto jak wygląda plan naszej prezentacji:

------------------------------Imię i nazwisko Temat: Na wybranym przykładzie literackim dokonaj porównania dzieła literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwróć uwagę na różne przekłady dzieła literackiego na język filmu. I. Literatura podmiotu: •

H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Warszawa 1954.

•

W pustyni i w puszczy, reż. W. Ślesicki, Polska 1973.

•

W pustyni i w puszczy, reż. G. Hood, Polska 2000.

II. Literatura przedmiotu: •

G. Borkowska, Pozytywiści i inni, Warszawa 1970, s. 137-142.

•

I. Cegiełkówna, R. Janc, Człowiek z Afryki, „Kino” 2001 nr 3, s. 29-31.

•

M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1976.

•

A. Helman, Twórcza zdrada: filmowe adaptacje literatury, Poznań 1998.

•

A. Kołodyński, Czworo dzieci i Afryka, „Kino” 2001, nr 4, s. 38-39.

•

J. Krzyżanowski, Ostatnie powieści historyczne, [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976, s. 243-28.

•

J. Kuźnicka, Gry adaptacyjne we współczesnym kinie, Piotrków Trybunalski 2003.

•

J. Plisiecki, Film i sztuki tradycyjne, Lublin 1999.

•

P. Skrzypczak, Wstęp, [w:] tegoż, Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku, Toruń 2004, s. 5-24.

•

B. Żurawicki, Kino bez właściwości? Pamflet na polskie filmy, „Kino” 2001, nr 9.

III. Ramowy plan wypowiedzi: 1. Określenie problemu: porównanie dwóch adaptacji filmowych powieści Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy ze szczególnym uwzględnieniem różnych środków kreowania, wykorzystywanych w epice i filmie. 2. Kolejność prezentowanych argumentów: A. Przedstawienie środków kreowania w epice i w filmie: 1. Literackie środki kreowania: •

fabuła

•

postać literacka,

•

rodzaj i gatunek literacki

•

dialogi – mowa niezależna,

•

akcja

•

narracja – mowa zależna.

2. Filmowe środki kreowania: •

ujęcie, scena, plan, zbliżenie

•

gra aktorska,

•

światło, barwa,

•

scenografia.

•

warstwa dźwiękowa, muzyka,

B. Porównanie powieści Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami: 1. Podobieństwa w treści 2. Różnice między powieścią a filmami: -

Geneza powieści i jej dwóch adaptacji,

Różnice w treści,

Postacie książki a aktorzy w filmie (wygląd, gra aktorska, charakterystyka kostiumu),

Porównanie adaptacji Ślesickiego i Hooda pod względem użytych środków kreowania.

3. Wnioski: funkcje powieści oraz obu adaptacji, zależne od sytuacji społecznoobyczajowej i politycznej: -

Powieść – pozytywistyczny program wychowywania najmłodszych, przedstawienie hipotetycznej polskiej kolonizacji Afryki w pozytywnym świetle, „ku pokrzepieniu serc”,

Adaptacja Ślesikiego (1973) – otwarcie okna na świat zamknięty przez komunę,

Adaptacja Hooda (2000) – wrażliwość na problemy Afryki,

Różnice w przesłaniu, celach i sytuacji, w której tworzyli poszczególni artyści. 25

IV. Materiały pomocnicze: • Tabelka wymieniająca różnice w treści powieści i jej dwóch adaptacji • Sceny i kadry z filmów Twój podpis --------------------------

Gdy już staniesz przed komisją… Przede wszystkim – nie denerwuj się. Jeżeli dobrze się przygotowałeś, samodzielnie opracowałeś temat, sporządziłeś bibliografię i przeczytałeś wszystkie pozycje w niej zamieszczone, nie musisz się niczego obawiać. Mów wyraźnie i odpowiadaj głośno, staraj się utrzymywać kontakt wzrokowy z komisją. Nie bądź zbyt pewny siebie, ale nie bądź też nieśmiały i niepewny. Skoro masz pewną konkretną pracę do przedstawienia, doceń samego siebie i przekonaj komisję o tym, że temat rozumiesz, że jest Ci dobrze znany i że spędziłeś dużo czasu na przygotowaniu go. Ważna jest Twoja poprawność językowa, unikaj błędów. Zachowuj się kulturalnie – na początek przywitaj się z Komisją, przedstaw temat, jeśli zdarzą Ci się pomyłki, przeproś za nie, na koniec podziękuj za wysłuchanie prezentacji i rozmowę.

Jak będą Cię oceniać? Na maturze ustnej ocenie podlegają: prezentacja tematu (zawartość merytoryczna i kompozycja wypowiedzi), rozmowa o problemach związanych z prezentowanym zagadnieniem i sprawność językowa w obu częściach egzaminu. W sumie za ustną część egzaminu zdający może uzyskać 20 punktów w następującym układzie: • za prezentację tematu: 5 pkt (3 za zawartość merytoryczną , 2 za kompozycję) – 25% ogólnej punktacji, 26

• za rozmowę: 7 pkt – 35% ogólnej punktacji, • za język: 8 pkt (oceniany w obu częściach egzaminu) – 40% ogólnej punktacji. Jak więc widać, najistotniejszym kryterium oceny będzie rozmowa. Centralna Komisja Egzaminacyjna wyraźnie zaznacza, że jeśli nie podejmiesz rozmowy z Komisją, nie otrzymasz punktów ani za rozmowę, ani za język, co będzie oznaczać niezdanie matury. Ma to służyć sprawdzeniu, czy prezentację wykonałeś samodzielnie.

-------------------------------------Opracowano na podstawie: -

Informator maturalny od 2005 roku z języka polskiego, Warszawa 2003 (ze wszystkimi aneksami).

Małgorzata Grzebień, Małgorzata Furgała, Jak zdać maturę – język polski, Warszawa 2004