Romantyzm część I October 26, 2008 Podwójne znaczenie pojęcia ROMANTYZM. ROMANTYZM: 1. Nurt ideowy i artystyczny dominujący w kulturze europejskiej pierwszej połowy XIX w. 2. Określenie epoki, w której wyraźnie dominował nurt romantyczny w kulturze. Etymologia słowa ROMANTYZM. ROMANTYZM ROMANS (utwór miłosno- przygodowy) JĘZYKI ROMAOSKIE(języki, w których były pisane romanse) ROMA Tło historyczne europejskiego i polskiego romantyzmu. Romantyzm europejski – romantyzm zrodził się z wątpliwości ludzi oświecenia; już od połowy XVIII w. pojawiły się oznaki niewiary we wszechmoc ludzkiego rozumu. Coraz trudniej było ufad uczonym, którzy formułowali uniwersalne prawa, podczas gdy życie wymykało się schematom. Europą wstrząsnęły gwałtowne wydarzenia: Wielka Rewolucja Francuzka i wojny napoleooskie. Wydarzenia te nieodwołalnie zmieniły i pojęcie o świecie, i ludzką wrażliwośd. Za początek europejskiego renesansu przyjmuje się rok 1789, kiedy to miała miejsce Wielka Rewolucja Francuzka. Romantyzm polski – za początek romantyzmu polskiego przyjmuje się 1822r. kiedy wydano dzieło Adama Mickiewicza „Ballady i Romanse”.
Powstanie listopadowe (1830 – 31) Próba powstania w Galicji Wiosna Ludów Legiony Polskie we Włoszech (Mickiewicz) Powstanie styczniowe
Filozofia Immanuela Kanta, imperatyw kategoryczny. Immanuel Kant – filozof z Królewca; „Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie” Nade mną, we mnie indywidualizm romantyczny Imperatyw kategoryczny- kategoryczny nakaz : „Postępuj według takiej tylko zasady, co do której chciałbyś aby stała się prawem obowiązującym powszechnie” (należy postępowad zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze) Pojęcia: Preromantyzm – zespół zjawisk artystycznych, które zapowiadały nadejście romantycznego przełomu w kulturze europejskiej. Należały do nich: sentymentalizm, powieśd gotycka, zwrot do przyszłości. Literatura burzy i naporu – niem. Sturm und Drang, czołowi przedstawiciele: J.W Goethe, Friedrich Schiller; przywódca duchowy ruchu: Johann Gottfried Herder; cechowały ją: kult Szekspira, zachwyt naturą nieskażoną cywilizacją, zachwyt epoką średniowiecza, źródłem inspiracji była ludowośd.
Page 1
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008 Gotycyzm - nurt kultury europejskiej, dążył on do przywrócenia rangi i znaczenia utworom i budowlom pochodzącym ze średniowiecza. Walterskotyzm – sposób pisania powieści historycznej zapoczątkowany przez Waltera Scotta, polegał na układaniu pasjonującej fabuły, łącząc motywy dawnych podao z opisami autentycznych miejsc i wydarzeo historycznych. Werteryzm - postawa człowieka, który chce byd uważany za jednostkę obdarzoną szczególną wrażliwością. Pragnie, by go dostrzeżono, że ta wyjątkowośd wynosi go ponad przyziemne życie, lecz zarazem skazuje na głębokie cierpienie i samotnośd. Powieśd epistolarna – utwór pisany w formie listów Ballada – wierszowana opowieśd o niezwykłych wydarzeniach – legendarnych lub historycznych; łączy cechy epiki, liryki i dramatu. Synkretyzm – łączenie w całośd różnych, często wykluczających się elementów Ludowośd - Wyrażała się ona w zwrocie do motywów ludowych, przede wszystkim fantastycznych, w dążeniu do ukazywania świata przez pryzmat ludowego bohatera, w przywołaniu gatunków literackich, które do tej pory funkcjonowały głównie w folklorze (przede wszystkim ballada) Sonet – forma liryki wywodząca się ze średniowiecza składająca się z dwóch czterowersowych strof opisowych oraz dwóch trzy-wersowych strof refleksyjnofilozoficznych. Orientalizm – to, co wschodnie, charakterystyczne dla ludzi wschodu, ich kultury, obyczajów; zachwyt kulturą, przyrodą, obyczajami, strojami wschodu Dusze bliźniacze (miłośd platoniczna) – pogląd, iż na świecie istnieje przeznaczona ci osoba. /wyjaśnienie moje, nie wiem jak to ładniej ubrad w słowa Mesjanizm – pogląd, iż Polska jest „przedmurzem chrześcijaostwa. Polacy mieli byd nowym narodem wybranym, którego dziejową misją jest obrona Europy krzyża przed azjatyckim półksiężycem. (Polska jako najbardziej wysunięte na wschód katolickie paostwo miało bronid zachodnią częśd Europy przed falą innowierców napływającą ze wschodu). Hamletyzm - postawa człowieka charakteryzująca się niezdecydowaniem, ustawicznym wahaniem, rozterkami, niezdolnością do podejmowania decyzji i wprowadzania ich w czyn. Filozofia Herdera „Wszelka ludzka doskonałośd jest narodowa, historyczna i indywidualna” – Herder sądził, że po to, by poznad prawdę o człowieku trzeba ujrzed go jako jednostkę żyjącą w konkretnym miejscu i określonym czasie, wśród własnego narodu. Poszukiwał jej zatem, badając średniowieczne zabytki ludów Północy i głosząc pochwałę dzikich, nieokrzesanych ludów oraz ich starych niewyszukanych pieśni, wyrażających pierwotną swobodę. Charakterystyka Mefistofelesa z „Fausta”, charakterystyka postaci z „Fausta” Faust – człowiek wykształcony (filozofia, medycyna, prawo, teologia). Faust jako bohater romantyczny: Indywidualizm
Page 2
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008
Bunt przeciwko otoczeniu Rozdarcie wewnętrzne Samotnośd Poszukiwanie sensu życia
Mefistoteles – „duch, co zawsze przeczy” , „Ten, który wiecznie zła pragnąd, wiecznie dobro czyni” (ambiwalencja ‘wewnętrznie sprzeczny’) Małgorzata – uosobienie dobroci i prostolinijności. „Oda do radości” - jako hymn europejski W „Odzie do Radości” opiewana jest wzniosła idea – radośd i braterstwo, utwór jest rytmiczny i melodyjny, jest również liryką apelu – zawiera nawoływanie, tryb rozkazujący oraz podniosły styl. Elementy klasyczne i romantyczne „Ody do młodości” Elementy romantyczne: apoteoza młodości, jawna wyraźny bunt wyższośd uczud, spontaniczne reakcje, emocje obecnośd dwóch światów, przeplatanie się ich najwyższe wartości: swoboda, wolnośd, nieskrępowanie przezwyciężenie norm racjonalnych, empirystycznych skreślenia, epitety, które nie miały miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania miały oburzad klasyków indywidualizm romantyczny Elementy klasycystyczne: gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel odwołanie do cech antycznych idea wspólnego działania Charakterystyka Filomatów i Filaretów Towarzystwo Filomatów- towarzystwo miłośników nauki; na zebraniach Towarzystwa przedstawiano próby pisarskie i naukowe rozprawy, dyskutowano o książkach i artykułach z zagranicznych czasopism. Przedstawiciele: Adam Mickiewicz, Tomasz Zan, Jan Czeczot, Franciszek Malewski. Towarzystwo Filaretów – tajne, nielegalne stowarzyszenie miłośników cnoty. Należał do niego min. Adam Mickiewicz. „Romantycznośd” jako ballada programowa
Page 3
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008 Mickiewicz w balladzie „Romantycznośd” sformułował nowy program literatury odwołującej się do wierzeo i wyobrażeo ludowych, świata uczud i wyobraźni przeciwko "mędrca szkiełku i oku", wrażliwości na przyrodę i obecnośd "niewidzialnego". Trzy rozprawy z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu 1818 r. – Kazimierz Brodzioski „O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej” – propozycja uznania romantyzmu za równorzędny wobec klasycyzmu kierunek literacki 1819 r. – Jan Śniadecki (profesor matematyki na Uniwersytecie Wileoskim) „O pismach klasycznych i romantycznych” – atak na kulturę romantyczną, obrona klasycyzmu 1830 r. – Maurycy Mochnacki (działacz polityczny) „O literaturze polskiej w wieku XIX” – atak na kulturę klasyczną, obrona romantyzmu Charakterystyka Wertera jako bohatera romantycznego
Nadmierna, wybujała uczuciowośd Postrzeganie świata przez pryzmat marzeo i poezji Kult jedynej i wiecznej miłości Bunt wobec otaczającego go świata Samotnośd i osamotnienie Poczucie bezsensu egzystencji
Stosunek do samobójstwa w „Cierpieniach młodego Wertera” Werter samobójstwo jako wyjście z trudnej sytuacji, przejaw szaleostwa Albert głupota, tchórzostwo Koncepcja miłości w „Cierpieniach młodego Wertera” Miłośd Wertera do Lotty była miłością platoniczną. Możemy uznad ją, przez wzgląd na brak odwzajemnienia uczud przez wybrankę serca Wertera, za miłośd platoniczną w znaczeniu współczesnym, która była niespełniona i jednostronna. Jednak nie możemy pominąd faktu, iż Werter kochał Lottę miłością czystą, duchową i idealną, co odpowiada pierwotnemu znaczeniu miłości platonicznej. Koncepcja moralności w balladzie „Lilie” / strzeszczenie + podsumowanie Wdowa, udając się do pustelnika, kierowała się strachem przed wieczną karą. Pragnęła również, aby dręczące ją widmo jej zmarłego męża przestało ją nawiedzad. Zatem nie skrucha za grzechy, lecz obawa o własny los były czynnikami sprawczymi jej postępowania. Właśnie dlatego dręczące ją poczucie winy nie mogło ustąpid miejsca odpuszczeniu win. Do tego bowiem niezbędna jest prawdziwa skrucha i żal za popełnione grzechy.
Page 4
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008 W procesie karania winnych ważną rolę w utworze odgrywa natura. Zasadzone przez kobietę na grobie męża lilie miały za zadanie maskowad to, co kryła ziemia oraz skrywaną przez nią tajemnicę zbrodni. Jednocześnie te same lilie stały się dowodem zabójstwa. Przyroda, w zależności od tego, w jakiej sytuacji jest bohater, wykazuje szereg różnych tajemniczych znaków. Gdy po zamordowaniu męża bohaterka biegnie przez las, towarzyszą jej złowrogie odgłosy przyrody, wieje wicher. Wynika z tego, iż nie ma zbrodni doskonałej, takiej, która nigdy nie wyszłaby na światło dzienne i za którą udałoby się uniknąd odpowiedzialności. Historia przedstawiona przez autora pokazuje, iż istnieją surowe zasady moralne, za przekroczenie których grozi surowa kara „Nie masz zbrodni bez kary”. Wpływ „Cierpieo młodego Wertera” na pokolenie romantyków „Cierpienia młodego Wertera” znacząco odbiło się na pokoleniu romantyków. Kiedy utwór zdobył popularnośd, wielu młodych ludzi znalazło rozwiązanie problemów podobne do zachowania Wertera – popełnienie samobójstwa. Należy również wspomnied, iż w tamtych czasach za sprawą utworu popularne stało się ubranie, które miał w zwyczaju nosid Werter: niebieski frak i żółty surdut. Miłośd sentymentalna i romantyczna Miłośd sentymentalna – ceniła łagodnośd, czułośd, słodycz smutku i łez. Miłośd romantyczna – wymagała aktywności, wzbudzała uczucia gwałtowne, skrajne, czasem niszczące lub wręcz prowadzące do zbrodni. Orientalizm w „Sonetach krymskich” A. Mickiewicza „Sonety krymskie” ukazują fascynację romantycznego poety naturą i egzotyką. Daje się dostrzec wyraźny orientalizm. Wynika on z zachwytu kulturą i przyrodą Wschodu. Świadczą o tym nazwy regionalne: Czatyrdah, Dniestr, Akerman, Carogród, elementy przyrody orientalnej: burzan, przedmioty: chylat, turban a także postad Mirzy – wschodniego przewodnika. Charakterystyka podmiotu lirycznego w „Stepach akermaoskich” Z utworu wynika, że podmiot liryczny jest samotny, smutny, rozdarty wewnętrznie i zagubiony. Tęskni ogromnie za ojczystą Litwą, dlatego wytęża słuch w tę stronę. Jednak ze strony Litwy panuje cisza. Koncepcja śmierci w IV cz. „Dziadów” Śmierd fizyczna – śmierd pospolita, śmierd spowodowana chorobą, starością Rozłączenie dusz bliźniaczych – spowodowana wyjściem za mąż jednej z dusz bliźniaczych Śmierd wieczna – śmierd, w której dusza nie ma szans na niebo, spowodowana jest licznymi grzechami przeciwko Bogu
Page 5
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008 Koncepcja miłości w IV cz. „Dziadów” Miłośd w „Dziadach” jest monstrualną samoistną siłą, która kieruje ludźmi. Przestaje ona byd faktem z życia ludu, nie jest nawet konkretnym uczuciem Gustawa. Zawód miłosny jest bodźcem do stawiania pytao o Boga, sens życia, o prawa rządzące światem. Miłośd daje cierpienie, gorycz i doprowadza do obłędu. Próba samobójcza udowadnia, że miłośd jest silniejsza od śmierci. Pustelnik jest umarły dla świata, nienawidzi kobiet, wątpi w prawdę, naukę i porządek świata. Spór klasyka z romantykiem w IV cz. „Dziadów” Ksiądz Racjonalista, kieruje się rozumiem Kieruje się prawdami zapisanymi Chce znieśd obrzęd dziadów, gdyż uważa je za zabobon i wierzenie pogaoskie Pogodził się z utratą miłości
Pustelnik Romantyk, kieruje się uczuciami Kieruje się własnymi odczuciami Wierzy w istnienie i kontakt ze światem pozaziemskim Nie może pogodzid się z utratą „duszy” bliźniaczej
Kordian jako bohater romantyczny
15to letni chłopiec Zakochany w Laurze (miłośd nieodwzajemniona, nieszczęśliwa) Nadmiernie uczuciowy Samotnośd, wyobcowanie Nie może odnaleźd się w świecie Zagubiony Chce popełnid samobójstwo Przeżywa wewnętrzne rozterki Melancholia Rozpacza po śmierci przyjaciela Ból świata, ból istnienia Pesymizm Bierne nastawienie do świata Obłąkanie
„Kordian” jako dramat romantyczny Wyznacznik Zasada trzech jedności (czasu, miejsca, akcji)
Zasada decorum (stosowności) Podłoże utworu
Dramat romantyczny Złamana; miejsca- James Park, Londyn, Włochy, Mont Blanc, Warszawa; czas – przygotowanie 31 XII 1799, akt II1828, akt III 1831 r.; akcji – wielowątkowośd (miłosny, historyczny, religijny) Złamana: gatunek- wysoki, styl – niski, bohater niski Historyczne- koronacja cara Mikołaja I na króla Polski
Page 6
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008 Tytuł pochodzi od imienia głównego bohatera Główny bohater jest jednostką wybitną Chór Budowa utworu Fantastyka Sceny zbiorowe Czynnik rządzący życiem ludzkim Finał utworu Kompozycja Ciągłośd utworu Jednolitośd stylistyczna Czystośd gatunkowa
Przeznaczenie utworu
Złamana – wyjątek Kordian Złamana – Kordian jest zwykłym człowiekiem, aczkolwiek pochodzenia szlacheckiego Nie występuje Akty i sceny Występuje (Imaginacja, Szatan, wiedźmy) Występują – spiskowcy, koronacja cara Decyzje człowieka Nieznane losy bohatera Otwarta Zerwanie z ciągiem przyczynowo – skutkowym ( próba samobójcza podróże po Europie) Przemieszanie stylów – papuga papieża, próba samobójcza Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy; liryka – monolog, epika- opowieści Grzegorza, dramat – większośd utworu Ascenicznośd – problem z przedstawieniem scen fantastycznych
Koncepcje poezji w „Kordianie” Pierwsza osoba prologu – utożsamiana jest z grupą polskich poetów skupionych wokół Mickiewicza, głosi poezję mesjanistyczną, wieszczą, która jednak wg Słowackiego usypia bierny naród. Poetycka wyobraźnia i romantyczne osamotnienie poety osłabiają wolę działania, poezja ta jest źródłem wewnętrznych konfliktów i klęsk. Druga Osoba Prologu podważa poetyckie stanowisko Pierwszej. Reprezentuje najpewniej przeciwników Mickiewicza. Preferuje model poezji tyrtejskiej (zagrzewającej do walki). Jednak według Słowackiego wiara w skutecznośd poetyckiego słowa tu złudzenie. Słowackiego można identyfikowad z Trzecią Osobą Prologu. Wypowiada ona założenia idei liryki. Ignoruje poprzedników, mówiąc: „Zwaśnionych obu spędzam ze scenicznych progów.” Według niego poezja ma sięgad do tradycji rycerskich, sławid świetnośd narodu, przypominad o bohaterstwie i w tym duchu motywowad do działania. Powinna także wspominad piękno rodzimego krajobrazu, rozbudzad tęsknotę, nadzieję i uczucia patriotyczne. Tło historyczne „Kordiana” Akcja wydarzeo aktu III rozgrywa się w momencie koronacji cara Mikołaja I na króla Polski w 1831 r. Charakterystyka podróży „Kordiana”
Page 7
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl
Romantyzm część I October 26, 2008
Londyn – dowiaduje się o wszechwładzy pieniądza Dover – olbrzymia przepaśd między poezją a rzeczywistością Watykan– brak oparcia w papieżu; wiara przestaje byd ostoją Włochy - miłośd można kupid za pieniądze
Page 8
Wersja II © by zarokmatura.y0.pl