GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
1. Wietrzenia – rodzaje wietrzeń, czynniki, warunki Wietrzenie – ogół procesów geologicznych prowadzących do rozkładu i rozpadu skał. a) Wietrzenie mechaniczne – rozpuszczanie skał bez zmiany składu chemicznego, dominuje w klimatach suchych z dużymi amplitudami temperatur.
b) Wietrzenie chemiczne – wietrzenie prowadzące do zmian składu chemicznego oraz struktury skał,- np.: rozpuszczanie, hydroliza, utlenianie, uwęglanowienie, dominuje w klimatach wilgotnych z małymi amplitudami temperatur
Czynniki wietrzenia: Duże dobowe amplitudy temperatur (częste) – ZAMRÓZ Nagrzewanie i stygnięcie skał – INSOLACJA Wzrost kryształów soli, pęcznienie minerałów ilastych
Czynniki wietrzenia: Woda z rozpuszczonymi w niej substancjami mineralnymi Warunki wzmagające intensywnośd wietrzenia:
Warunki wzmagające intensywnośd wietrzenia:
Duże amplitudy temperatur Mała wilgotnośd powietrza Brak roślinności Brak chmur
Strefy klimatyczne:
Strefy klimatyczne: Strefa okołobiegunowa Strefa zwrotnikowa wybitnie sucha Strefa umiarkowana podczas zimy, przedzimia i przedwiośnia Wszystkie tereny wysokogórskie
Strefa okołorównikowa Strefa umiarkowana (latem) Strefa monsunowa Klimaty wilgotne
Skutki morfologiczne (rzeźbotwórcze): Powstawanie boksytów (rudy glinu) Czerwone zabarwienie gleby (gleby laterytowe) Zjawiska krasowe
Skutki morfologiczne (rzeźbotwórcze):
Wysoka temperatura Częste opady Bujna szata roślinna Małe amplitudy temperatur Duża wilgotnośd powietrza
Rozpad blokowy, łuszczenie się skał Gołoborza Stożki piargowe Ostra linia brzegowa gór: granie, turnie
c) Wietrzenie biologiczne – mechaniczne i chemiczne oddziaływanie organizmów żywych na skały
Zarokmatura.y0.pl 1|Strona
GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
2. Zjawiska krasowe Zjawiska krasowe – rodzaj wietrzenia chemicznego polegającego na oddziaływaniu wody z CO2 na skały węglanowe: wapienie, dolomity, gipsy i sole; intensywnośd krasowienia zależy od zawartości węglanu wapnia. Formy krasowe Mogoty – ostaocowi skałki przybierające różne kształty.
a) Zewnętrzne Żłobki krasowe – zagłębienia na pochyłych powierzchniach skał, powstające pod wpływem rozpuszczającej działalności wód opadowych. Żebra krasowe – tworzą się pomiędzy żłobkami krasowymi Lejki krasowe – lejkowate zagłębienia tworzące się na powierzchni w miejscu poszczelinionym. Ponory Wywierzyska Uwały – tworzą się poprzez połączenie kilku lejków krasowych. Polja – rozległe zagłębienia powstałe na skutek całkowitego zniszczenia skał krasowiejących aż do poziomu wody gruntowej Doliny krasowe
b) Wewnętrzne Jaskinie krasowe – naturalne korytarze w skale powstałe w wyniku rozpuszczającej działalności wód podziemnych. Studnie i kominy jaskiniowe – pionowe odcinki jaskio powstałe wskutek poszerzania pionowych szczelin w krasowiejących skałach. Nacieki jaskiniowe (stalaktyty – wiszące u stropu jaskini, stalagmity – tworzące się na dnie jaskini, stalagnaty – powstałe z połączenia stalaktytu i stalagmitu, draperie) Syfony jaskiniowe – odcinki korytarza jaskiniowego wypełnione całkowicie wodą
3. Rzeźbotwórcza działalność wiatru a) Niszcząca: Deflacja (wywiewanie) – wywiewanie materiału skalnego na obszarach pustynnych, zagłębienia terenu powstałe w miejscu wywianego materiału to rynny lub misy deflacyjne. Korazja – niszczenie powierzchni skały okruchami skalnymi niesionymi przez wiatr, powstają wówczas: wygłady wiatrowe, graniaki, grzyby skalne, nisze korozyjne b) Budująca: Wydmy- formy terenu powstałe w wyniku akumulacji materiału skalnego Zarokmatura.y0.pl 2|Strona
GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
Pokrywy lessowe – zwięzłe skały osadowe okruchowe, zbudowane z pyłu. Rodzaje pustyo: Erg- pustynia piaszczysta Serir – pustynia żwirowa Hamada – pustynia skalista Takyr – pustynia pylasta 4. Lądolód Formy powstające kolejno u czoła lądolodu: 1) 2) 3) 4) 5) 6)
Moreny czołowe Stożki sandrowe Pradoliny Jeziora rynnowe Ozy, kemy, drumliny Jezioro moreny dennej
5. Formy terenu i ich powstawanie. Forma terenu Dolina V-kształtna Stożek napływowy Meandry Jary, kaniony Nizina aluwialna Ripplemarki – zmarszczki piaszczyste Wydmy Pokrywy lessowe Rynny i misy deflacyjne Grzyby skalne Wygłady Graniaki Doliny U-kształtne Cyrki lodowcowe (kaary, kotły) Moreny (czołowe, denne, środkowe, powierzchniowe, wewnętrzne, ablacyjne) Sandry Ozy Kemy Żłoby lodowcowe Drumliny Pradoliny Rynny polodowcowe
Czynnik tworzący Rzeka Rzeka Rzeka Rzeka Rzeka Wiatr Wiatr Wiatr Wiatr Wiatr Wiatr Wiatr Lodowiec Lodowiec Lodowiec
Proces Erozja Akumulacja Erozja Erozja Akumulacja Akumulacja Akumulacja Akumulacja Erozja Erozja Erozja Erozja Erozja Erozja Akumulacja
Lodowiec Lodowiec Lodowiec Lodowiec Lodowiec Lodowiec Lodowiec
Akumulacja Akumulacja Akumulacja Erozja Akumulacja Erozja Erozja
Zarokmatura.y0.pl 3|Strona
GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
6. Rodzaje wybrzeży a) Wysokie Dalmatyoskie – powstają wskutek zalania obszaru morskiego przez morze, występują wyspy równoległe do linii brzegowej lądu. (Chorwacja)
Riasowe – powstają w wyniku zatopienia obszaru górskiego lub wyżynnego rozciętego przez głębokie doliny rzeczne, będące obecnie zatokami; duża ilośd zatok położonych prostopadle do brzegu, ujścia lejkowate rzek poszerzone przez działalnośd wody morskiej, modelowane przez pływy (Portugalia, Hiszpania)
Fiordowe – tworzą się przez zatopienie wodami morskich dolin polodowcowych, zatoki morskie, wąskie, strome ściany, urozmaicone brzegi (Norwegia)
Zarokmatura.y0.pl 4|Strona
GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
Klifowe - fale uderzające z wielką siłą w wysoki brzeg podcinają go, powodując jego obrywanie się i cofanie; u podnóża klifu tworzy się lekko nachylona ku morzu platforma abrazyjna, wysokie wybrzeże opadające ku morzu stromą ścianą zwaną klifem; u podnóża klifu niekiedy występuje wąska plaża (wyspa Wolin) b) Niskie: Limanowe – powstaje najczęściej na obszarach o budowie płytowej; nawet jeśli ujście doliny rzecznej do morza jest zamknięte, to woda przesiąka pod przegrodą i uchodzi do morza, wybrzeża z wąskimi, prostopadłymi do linii brzegowej zatokami (będącymi przedłużeniem jarów), często odciętymi od morza pasem lądu (wsch. wybrzeża Zatoki Gwinejskiej) Mierzejowo- zalewowe (lagunowe) - powstają poprzez odcięcie zatoki mierzeją utworzoną przez prąd przybrzeżny (np. na polskim wybrzeżu Bałtyku).
Szkierowe – ukształtowane przez częściowe zatopienie obszaru z wielką ilością małych, skalistych wysepek, będących wzniesieniami wygładzonymi przez lądolód. (Szwecja)
Zarokmatura.y0.pl 5|Strona
GEOGRAFIA – Sprawdzian z wietrzeo, działalności rzeźbotwórczej
2008
Zarokmatura.y0.pl 6|Strona