2 ֆերնան բրոդելի պատմատեսությունը

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

êÙμ³ï Ê. ÐáíѳÝÝÇëÛ³Ý å³ïÙ. ·Çï. ûÏݳÍáõ

üºðÜ²Ü ´ðฺÈÆ ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜÀ* üñ³ÝëÇ³Ï³Ý ²ÝݳÉÝ»ñÇ å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ¹åñáóÇ Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ Ý߳ݳϳÉÇ ¿ Ýñ³ »ñÏñáñ¹ ë»ñÝ¹Ç Ý»ñ¹ñáõÙÁ, áñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ ѳÛïÝÇ »Ý ݳ¨ §μñá¹»ÉÛ³Ý ë»ñáõݹ¦ ³Ýí³Ùμ£ ü»ñÝ³Ý ´ñá¹»ÉÁ (1902-1985) áã ÙdzÛÝ ³Û¹ ë»ñÝ¹Ç Ëáßáñ³·áõÛÝ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ ¿, ³Ûɨ 20-ñ¹ ¹³ñÇ »ñÏñáñ¹ Ï»ëÇ Ã»ñ¨ë ³Ù»Ý³³Ï³Ý³íáñ å³ïÙ³μ³ÝÁ: Üñ³ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ÙïùÇ íñ³ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿, áñ ê. øÇÝë»ñÇ1 μÝáñáßÙ³Ùμª »Ã» »ñμ¨¿ §Üáμ»ÉÛ³Ý Ùñó³Ý³Ï ïñí»ñ å³ïÙ³·»ïÝ»ñÇÝ, ³å³ ¹³ ³Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý Ïå³ïϳݻñ ü. ´ñá¹»ÉÇݦ2:

1. §Ð³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ÑÕ³óùÁ ¨ å³ïÙ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³ÏÇ μ³½Ù³ã³÷áõÃÛáõÝÁ ü. ´ñá¹»ÉÇ å³ïÙ³ëÇñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÇó ¿ñ å³ïÙáõÃÛ³Ý §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõݦ ÑÕ³óùÇ Ùß³ÏáõÙÁ: ²ÛÝ áõñí³·Íí»É ¿ñ ¹»é¨ë ²ÝݳÉÝ»ñÇ ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñ È. ü¨ñÇ ¨ Ø. ´ÉáÏÇ Ùáïª ï³ñ³ë»é ÏñóÝùÝ»ñÇ ,MFJ@F:BFNG- Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ¨ Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùμ: ²ÛÝ ¿ª §ÙÇçÏñóÝù³ÛÇݦ ,FN9G?MFJ@F:BFN>F?G- ѻﳽáïáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å Ýñ³Ýó ѳÏáõÙÁ å»ïù ¿ í»ñ³×»ñ §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ÑÕ³óùÇÝ: Æ ÙÇ μ»ñ»Éáí Çñ áõëáõóÇãÝ»ñÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁª ü. ´ñá¹»ÉÁ ϳñ¨áñáõÙ ¿ñ §å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÙμáÕçÇ ¨ Ù³ë»ñǦ ѳٳѳñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ: Þáõïáí ÝÙ³Ý Ùáï»óáõÙÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ÝݳɳϳÝÝ»ñÇ §¹³ë³Ï³Ý ѳñ³óáõÛóÝ»ñÇó¦ Ù»ÏÁª å³Ûٳݳíáñ»Éáí å³ïÙ³Ï³Ý ³ÝóÛ³ÉÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·í³Í, Áݹ·ñÏáõÝ ÁÙμéÝáõÙÁ: ÜÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ùμ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï»óáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳñ³ñ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÁ (ïÝï»ëáõÃÛáõÝ, Ùß³ÏáõÛÃ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳéáõÛó, ÏñáÝ, Ñá·»μ³ÝáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) ¹Çï³ñÏíáõÙ »Ý Çμñ¨ Ù»Ï ³ÙμáÕçáõÃÛáõݪ ÇÝãå»ë * лÕÇݳÏÇ ÏáÕÙÇó ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ñíáÕ »½ñ»ñÁ »ñμ»ÙÝ ï³ñμ»ñíáõÙ »Ý Ý»ñϳÛáõÙë Ù»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÏÇñ³éíáÕ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áõëïÇ ¹ñ³Ýó ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ ½áõ·³Ñ»é³μ³ñ μ»ñíáõÙ »Ý ݳ¨ ýñ³Ýë»ñ»Ýáí£ ÊÙμ.£ ÀݹáõÝí»É ¿ ïå³·ñáõÃÛ³Ý 1. 03. 2011£ 1 ê. øÇÝë»ñ (Samuel C. Kinser) – ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ÆÉÇÝáÛëÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ å³ïí³íáñ åñáý»ëáñ: 2 S. Kinser, Annaliste Paradigm? 8G GC8FJ9C?F@>B 9?H@9H?>BFJK C ¢ A?>HMGB DKG?F@>N FJ9C?F@>B G FG <

,"#<"- : ;

#<

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

3 î»°ë ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ijٳݳÏÇ Ï³éáõÛóÁ ü. ´ñá¹»ÉÇ å³ïٳѳۻóáÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ, §ä³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ÏñÃáõÃÛáõݦ, 2005, N 1-2, ¿ç 34: 4 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G >?FJ "# # : % 5 F. Braudel, C: @F9 : ";< 6 ( R V ( R V W ¦. T

{ S R , ! &&

& 7 ì. ¸Á ɳ ´É³ß ,§FM>B MG B> AB>@8G 1845-1918) – ýñ³ÝëdzóÇ ³ß˳ñѳ·ñ³·»ï, ÑÇÙݳ¹ÇñÁ §Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÛÃÇ ³ß˳ñѳ·ñáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇ ¨ ¹åñáóÇ: 8 î»°ë S. Kinser, C: @F9 : # 9 Î. ȨÇ-êïñáë ( B>HMG L F 9?>HJJ "#&< &&#) – ýñ³ÝëdzóÇ Ù³ñ¹³μ³Ý, ÁÝÏ»ñ³μ³Ý ¨ Ùß³Ïáõóμ³Ý, ϳéáõóù³μ³Ý³Ï³Ý (ëïñáõÏïáõñ³ÉÇëï³Ï³Ý) ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ Ù³ñ¹³μ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç (ϳéáõóù³μ³Ý³Ï³Ý Ù³ñ¹³μ³ÝáõÃÛáõÝ): 10 F. Dosse, «8FJ9CF?G GN KFG99GJ GJ DNN>BGJ B> ¬NCH GBBG 8FJ9CF?G­ >?FJ &&7 : "; 11 E. Juillard, DHz ?CN9F ?GJ MG BI8FJ9CF?G G9 MG B> ELCE?>:8FG § L HG 8FJ9C?FOHG¦ 9 ¤§ "#7 : %" 12

( R V R V W ¦. T

\

.RS .

R !

&&; "% 13 ( R V " &

ì¿Ù

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

ѳٳųٳݳÏÛ³ (ëÇÝùñáÝÇÏ), ³ÛÝå»ë ¿É ï³ñ³Å³Ù³Ý³ÏÛ³ (¹Ç³ùñáÝÇÏ) ѳñÃáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ3: ü. ´ñá¹»ÉÁ Çñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ù»ÏݳñÏáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ÇñáÕáõÃÛáõÝÇó, áñ §Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ Ù»ÏáõëÇ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó ѳïí³ÍÝ»ñÇ μ³ñ»÷áËáõÙÁ¦4 »Ýó¹ñáõÙ ¿ ѳÙÁݹ·ñÏáõÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁª §¹³Ý¹³Õ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇó ß³ñÅí»Éáí ¹»åÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»Ýë³·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³í»ÉÇ ß³ñÅáõÝ ¨ ³ÏïÇí áÉáñïÝ»ñÁ¦5: ²Ûëáõª §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ Ñ»é³ÝϳñÁ ϳéáõó³Ï³½Ù»Éáõ ѳٳñ ü. ´ñá¹»ÉÝ Çμñ¨ Ù»ÏÝ³Ï»ï ¿ ÁݹáõÝáõÙ §·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ (géohistoire), áñÝ, Áëï Ýñ³, Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ §·ñ»Ã» ³Ýß³ñÅ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ»ï ³ÏïÇí ѳٳѳñ³μ»ñ³ÏóíáÕ Ù³ñ¹áõ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦6: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ ³Ûë Ùáï»óÙ³Ùμ ü. ´ñá¹»ÉÁ Ù»ÏݳñÏáõÙ ¿ñ ì. ¸Á ɳ ´É³ßÇ7 §Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÛÃÇ ³ß˳ñѳ·ñáõÃ۳ݦ ï»ëáõÃÛáõÝÇó ¨ Çñ §·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ ϳéáõóáõÙ Ñ»ï¨Û³É »ñ»ù ÑÇÙݳëÛáõÝ»ñÇ íñ³. 1) ·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ ÏáÝÏñ»ï ûμÛ»Ïï, áñÁ §Ñ³Ù³¹ñí³Í ¿ ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ»ï¦, 2) ·»áå³ïÙáõÃÛ³ÝÁ Ý»ñѳïáõÏ »Ý ³ß˳ñѳù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ, áñáÝó ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ Ç Ñ³Ûï »Ý ·³ÉÇë ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ù»ç, 3) ·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÁ ·»ñ³Ï³ÛáÕ ¿ å³ïÙ³Ï³Ý ÙÛáõë ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ8: ºÃ» Î. ȨÇ-êïñáëÁ9 Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý §·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ¦ ÷áñÓáõÙ ¿ñ í»ñ Ñ³Ý»É Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý ¨ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ųٳݳÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùμ, ³å³ ü. ´ñá¹»ÉÁ ¹ñ³Ýó ѳϳ¹ñáõÙ ¿ñ §ýǽÇÏ³Ï³Ý μÝáõÃÛ³Ý ³ÝѳÕóѳñ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ, ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ųٳݳÏÇ ¹³Ý¹³ÕÁÝóóáõÃÛáõÝÁ¦10: ¶»áå³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ãÇ ÇÝùݳٻÏáõë³ÝáõÙ, ³ÛÉ å³ñ³é»Éáí ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý, ÏÉÇٳ۳ϳÝ, ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ·áñÍáÝÝ»ñ, ÁݹɳÛÝáõÙ ¿ ³ÝóÛ³ÉÇ ÁÝϳÉÙ³Ý ÑáñǽáÝÁ: §¸³ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë å³ïÙáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ Ý»ñ³éí³Í μáÉáñ ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ùμ Ó¨³íáñ»É Ýñ³ ³Ýß³ñŠϳ¹ñÁ¦11: ü. ´ñá¹»ÉÁ Ñ³×³Ë ¹³ μ³Ý³Ó¨áõÙ ¿ Çμñ¨ §³Ýß³ñÅ å³ïÙáõÃÛáõݦ ,8FJ9CF?G FKKCPFBG-, áñÇ ßÝáñÑÇí Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõ٠ѳÕóѳñ»É §å³ïÙáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³·ñ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ¦12: §²Ýß³ñÅ å³ïÙáõÃ۳ݦ Ñ»ÝùÇ íñ³ ¿É ͳí³ÉíáõÙ ¿ §¹³Ý¹³ÕÁÝóó éÇÃÙÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ª §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ[...], ËÙμ³íáñáõÙÝ»ñÇ ¨ ÏáÉ»ÏïÇí ϳ½Ù³íáñáõÙÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦13, §Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ¨ ÑÇÙݳÛÇÝ ÷á÷áËáõ-

##

ร ร รกรตร ร ยปรฑร รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร ยฆ, ยงรกรฑร รกรฃ ร ยป ร รกรซรกรตร ยฟ ยงร รฑยปรฑร ยฆ, ยณร ร ร ยณรฑยนรกรต ร ยณรซร ร , ร ยณรฑยนร ยณร รณ ร ยณรซร ร ร ยณร , ยปร ยป ร ยณรฑยปร ร ยฟยช ยณร ร ร ยณรซร ร , ร ยป ร ร รฃรฅยปรซ ยฟ รปยทรฏรญยปร ร ยณรฑยนร ยนรฑยณร รณร รณยฆ14: ร ยณร ยณรซยณร ยณร ยณร รซ ร ร ยนร รฑร ร รกรตร ยปร รกรต ร ยณร ยณรฑ รผ. ยดรฑรกยนยปร ร ร ยณร ยทยณร ยณร รกรฑยปร ยณร ยนรฑยณยนยณรฑร ยปร ยฟ รฏร รฏยปรซรกรตร ร ยณร ยจ รฅยปรฏรกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร , ยณรฉยณร ร ร ร ร ยณรซยณรฑยณร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ยจ รนยณร ยณรนยณร รฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ร 15: ร รฑยณ ร ยปรฏยณยฝรกรฏรกรตร ร ยณร ร ร ร ร ยณร ยณร ยณรฉยณรฑร ยณร ร ร ร ยปรฑยณร ร ร ร ยณรฉรกรตร รณร ยปรฑร ยปร : ยฒร ยน ร ยณรฅยณร รณรกรตร ร ยณร ฮผ รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ร รกร รกรญรกรตร ร รกรตร ร ยณ ร ร ยนยทร รกรตร ยฟ ร ยณรฏร ยณรฅยปรซ ยปรฑร รกรต ร ยปร ยณยช รฏยปร ร รกร รกยทร ยณร ยปรฑร ยจ รทรกร ยณร ยณร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร . ยงรฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ยนยณร ยนยณร ร ร ร ยณรณ ร รกรตรฏรนร ยจ ร รฑยณ ร ยณร ร ยณรฑร ยณร ยณร ยณรฑยณยทร ร ร ยณรณรกรตร ร ยณร , ร ยณรฉรกรตรณรญยณร รนร ยจ ร ยณร ยณร รณรกรตร ร ยณร ร ร รงยจ ยณรฉร ยณ ยณร ร ยปรฑยนยณร ร ยณร รกรตร ร รกรตร ร ร ร รกรตร ยฟ ร ฮผรฑยจ รฃยณรญยณรฑรฏรญรกร ยปรฑร ร รกรซรกรตร ร รกรตร : ยฒร ร รฑยณร ยปร รฏ ยฟ ยณร รซ ยทรกรฑร ร ร ร ยณรณร ยปรฑร ยทร ยณร ยณรฏยปร ร รฑยปร รณ รทรกร ร ยณร รญยณร รกรตร ร ยณร ร ยปรงยช ร ยณร ยณรฅยปรซ รญรซรฏยณร รฃร ร ร ยปร รกรญ, ร ยป ยนรฑยณร รณร รณ รกรฑรกร รน ยปร ยทยปรฑยณร ยณร รกร ยจ รกรฑรกร รนยช รฅยณร ร ยณร ยณรญรกรฑรญยณร ร ร รกรตรซร ยปรฑรกรญยฆ16: ยฒร รซ ร ยปรฑรฅ ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ยฟ ยนยณรฉร รกรตร ร ร ร ร ยณร รณ ร ยณร ยณยนรฑยปร ยงยณร ร ยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร รกรต ร ยณรฑร รกรตร รกรตร ร รกรตร ร , ยนยณร ยนยณร ร ร ร ยณรณรกรตร ร รกรตร ร รกรต ยณรฑยณยทร ร ร ยณรณรกรตร ร รกรตร ร ยฆ17: ยฒร รซ ร ร ร ยณร ฮผ รผ. ยดรฑรกยนยปร ร รฅยณรฏร ยณร ยณร ยณร รณร ยณร ร ยงร ยณรฉรกรตรณรญยณร รนยณร ร ร ยฆ ยจ ยงร ยณร ยณร รณยณร ร ร ยฆ ยนรฑรซยจรกรฑรกรตร ร ยปรฑร ร ยณรฉรกรตรณรกรตร ยฟ รฃรกรฑรซ ร ร ร ร ยณรฑยณรฑ ร ยณร ยณร ยณรฑยทยปรฑร ร ยจรกรญยช (1) รฏร รฏยปรซรกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ, (2) ร ยณร รซรฑรกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ, (3) ร ยณรซยณรฑยณร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ ยจ (4) รนยณร ยณรนยณร รฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ: ร ร ยณร ร ร ยนรฑยณรฑร รกรตร ร รณ ฮผร รกรตร ยฟ รนยณร ยณรนยณร รฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ร ร ร ร ยณร ร ยนร รฑร ยปรฑร รกรตรซรกรตร ร ยณรซร รฑรกรตร ร ยณร ยณร ร รฑยณร ยปร รฏรกรตร ร รกรตร ร , รกรฑร ร รฅยณรฏยณร ร ยฟ ยงรกรฃ ร ยป ร ยณร รฑยณยทรกรตร ยณรฑร ฮผยปรฑยปร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ฮผรกร รกรฑ รทยณรซรฏยปรฑร , ร ร รฃรฅยปรซ รซรฅยณรซยปร ร ยฟรฑ, ยณร ร ร ร ยณร ยปร ร ยปร ร ยณฮผยณร รกรตร ร ยณร ร รกรฑ ร ยปร รกยนร ยปรฑ ยจ ร ร รงรกรณร ยปรฑยฆ18: ยถยปรกรฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ยจ รฏร รฏยปรซยณร ยณร รกรต ร ยณรซยณรฑยณร ยณร ยณร รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ร ยณร ยณยนรฑร ยณร ฮผ ยณรซรฅยณรฑยปยฝ ยฟ ฮผยณรณรญรกรตร ยงยณร ร ยณรฏยณร ยณร รกรตร ร ยณร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ยฆ ร ยณรญยณร ร ยณร ร ยณร ยณรฑยช ยงร รฑยณยนยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ, รนยณร ยณรนยณร ยณร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑ ยจ ร ยณรฑยนร ร ยฆ19: ร ร ร รฏ ยฟ, ยณร ร ยณรญยณร ยนยณร ยณร ยงร รญยณรฑร รกรตร ร ยปรฑร ร ยณร ร รฑยณยนยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ร ยณร ยณร ยณร ยณยทรฑรกรตร ร ยณร ยฆ รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร ยฟ, รซยณร ยณร ร ยณร รซ ยนยปรฅรนรกรตร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ร ร ยปรฑร ยณร ยณรณรญรกรตร ยปร ยณร ร รฅยณร ยณร รงร ยปรฑ: ร ยณรซร ยณรญรกรฑยณรฅยปรซยช ร ยปร รกรตรซร รทยณรซรฏยปรฑร รณ ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ยฟ ยนยณรฉร รกรตร ยทร ยณร ยนยปรฅร ยณร ฮผรกร รงยณร ยณร ร , รกรฑรฏยปร ร ยณร ยณยนรฑร ยณร ร ร รกรฑร ร รญ ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ยฟ ฮผยณรณยณร ยณร รฏยปร ยงร ยณรฑยนร ยณร ร ร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร รฏยณรฑยณรซยปรฉ ยนรฑรซยจรกรฑรกรตร ร ยปรฑร ยฆ20: รคยณรฏร รกรตร ร ยณร ยณร รซ ร ร ฮผรฉร รกรตร ร รผ. ยดรฑรกยนยปร ร รกรฑรกร ยณรฉรกรตร รกรญ ร ร ยณร ยปรณร รกรตร ยฟรฑ ร . รฝรกร รจยณร ร ยปร 21 รฅยณรฏร ยณรฏยปรซรกรตร ร ยณร ร ยปรฏ, รซยณร ยณร ร ยณร ร ร รงยณรฅยปรซ ร ยปร รฏรกรตร ยฟรฑ ร ร ยณร รกรตร ร ยณร รซยณร ร ยณร ยณรทยณร รกรตร ร รกรตร ร , รนยณร ร รกรฑ ร . รจยณร ร ยปร ยนยปรฅรนรกรตร รฅยณรฏร ยณยทร รฏยณร ยณร ร ร ฮผรฉร รกรตร ร ยปรฑร ร ยปร รฏรฑรกร รกรตร รฅยณรฏร ยณร ยณร ร ยณรฑร ร ยณร ยณร ยณร ร รฏร รฑรกรตร ร ร ยฟ ยจ รนยณร ยณรนยณร ยณร ร รฑยณยนยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร รกรตร ร ยณร ร ยณรฑร ยณร ยณยทรฑรกรตร ร รกรตร ร : ยฒร รฏยปรซรญรกรตร ยปร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร รฏร รฏยปรซยณร ยณร , ร ร ร ยปรฑยณร ร ร , ร ร ยณร รกรตร ยณร ร ร , ร รฑรกร ยณร ยณร , ร รกยทยปฮผยณ14 ( R V

"% 15 รฎยปยฐรซ ( R V " & 16

R U V U ยฎ V U " ! "## "< 17 ( R V

%#" 18 ยฉ "% 19 S. Kinser, C: @F9 : "&7 20 ( R V ; &&$ & 21 ร . รฝรกร รจยณร ร ยป (ย GC:CBM ย CN ย >NยฏG, 1795-1886) โ ยทยปรฑร ยณร ยณรณร ร รกร รกรฑ รฅยณรฏร ยณยทยปรฏ, ยดยปรฉร ร ร ร ร ยณร ยณร รซยณรฑยณร ร รฅรฑรกรฝยปรซรกรฑ (1825-1871), รครฑรกรตรซร ยณร ร รฅยณร รฏรกร ยณร ยณร รฅยณรฏร ยณยทร รฑร (1841-ร รณ): รชร ยฝฮผร ยณร ฮผร รกรตรฑร ยปรฑร ยจ รทยณรซรฏยปรฑร ยงรปฮผร ยปร รฏร รญ รนร ร ยณยนยณรฏยณร ยณร ร ยปรฏยณยฝรกรฏรกรตร ร ยณร ยฆ ร ร ร ร ยณยนร รฑร , ร รซรฏ รกรฑร ` รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร รฅยปรฏรน ยฟ ยทรฑรญร ร ยปร รณ ยณร ร รฅยปรซ, ยงร ร รฃรฅยปรซ ยณร ร ร รฑยณร ยณร รกรตร รฏยปร ร ยฟ รกรตร ยปรณยปร ยฆ:

"&&

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

22 ! " " 23 ! " "% 24 ÀݹëÙÇÝ, ü. ´ñá¹»ÉÝ Çñ §ØÇç»ñÏñ³ÍáíùÁ ¨ ÙÇç»ñÏñ³ÍáíÛ³Ý ³í³½³ÝÁ üÇÉÇå II-Ç ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ¦ ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ (1949 Ã.) Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç §·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ áñå»ë §³Ýß³ñÅ å³ïÙáõÃÛáõݦ, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç (1966 Ã.) ³ñ¹»Ý §·»áå³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ Ý»ñϳ۳óí»É ¿ áñå»ë §Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõݦ: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ »½ñÇ ÝÙ³Ý ÷á˳ϻñåáõÙÁ (ûñ¨ëª ϳéáõóù³μ³Ý³Ï³Ý ÇÙ³ëï³ëÇñáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ý»ñùá) ËáëáõÙ ¿ ¨ ü. ´ñá¹»ÉÇ å³ïÙ³ëÇñáõÃÛ³Ý Ù»ç áñáß³ÏÇ ï»Õ³ß³ñÅÇ Ù³ëÇÝ: 25 # Q V f ! §j . ¦ "##" "<7 26 î»’ë F. Braudel, FJ9CF?G G9 J@FGN@GJ JC@FGN@GJ JC@F>BGJ B> BCNEHG MH?LG DNN>BGJ $ ,"#7- LP>9J G9 CKP>9J :: % 7 %7; 27 Ü. Îáݹñ³ï¨ ,j \ R S "<# "#;<- ¨ éáõë ³Ï³Ý³íáñ ïÝï»ë³·»ï: ÐÇÙݳ¹ÇñÝ ¿ §Îáݹñ³ï¨Û³Ý ³ÉÇùÝ»ñ¦ ³Ýí³ÝáõÙÝ ëï³ó³Í ïÝï»ë³Ï³Ý ßñç³÷áõÉ»ñÇ ï»ëáõÃÛ³Ý: 28 î»°ë Ä. ¶áõñíÇã (George Gurvitch, 1894-1965) éáõë³Ï³Ý ͳ·áõÙáí ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñ³μ³Ý: 29 î»°ë F. Dosse C: @F9 : """ 30 ä. êáñáÏÇÝ ,[ ( 1889- 1968) – éáõë-³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÁÝÏ»ñ³μ³Ý ¨ Ùß³Ïáõóμ³Ý: êáóÇ³É³Ï³Ý ß»ñï³íáñÙ³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ß³ñÅáõÝáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: è. Ø»ñÃáÝ (Robert King Merton, 1910- 2003) – ùë³Ý»ñáñ¹ ¹³ñÇ ³Ï³Ý³íáñ ÁÝÏ»ñ³μ³ÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ:

ì¿Ù

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

Ý³Ï³Ý Ëáñù³ÛÇÝ ¹Çï³ÝÏÛáõÝÝ»ñÁ: ØÇÝã¹»é Ýáñ Ùáï»óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù å³ïÙáõÃÛ³Ý Áݹ³Ù»ÝÁ §÷áßÇÝ »Ý ϳ٠ϳñ× ³éϳÛÍáõÙÝ»ñÁ¦, Ó»éù »Ý μ»ñáõÙ Ýáñ ÇÙ³ëï, ù³ÝÇ áñ §Çñ»Ýó ³éϳÛÍáõÙÝ»ñáí Ýñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ íϳÛáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ ï³ÉÇë, Éáõë³μ³ÝáõÙ å³ïÙáõÃÛ³Ý μݳå³ïÏ»ñÇ Ùáõà ³ÝÏÛáõÝÝ»ñÁª ÃáõÛÉ ï³Éáí Ý³Û»É Ýñ³ Ëáñù»ñÁ¦22: ø³Ý½Çª §îÝï»ë³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÷³ëï»ñÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ѳٳӳÛÝ»óíáõÙ »Ý ųٳݳÏÇ ³í»ÉÇ Ï³ñ× ïÇñáõÛÃáõÙ, ù³Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ³ÛÉ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë ÝßÙ³ñ»É ³é³í»É ÁݹѳÝáõñ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³Ýóáõ٠ϳï³ñ»É ¹»åÇ Ëáñù³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýù ³ñï³Ñ³ÛïáÕ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÙμéÝáõÙÁ¦23: ÀݹѳÝñ³óÝ»Éáí ³ëí³ÍÁª ϳñáÕ »Ýù ³ñӳݳ·ñ»É Ñ»ï¨Û³ÉÁ. ³ÝóÛ³ÉÇ Çñ³¹³ñÓáõÃ»Ý³Ï³Ý Ï³éáõÛóÁ μ³ó»Éáí ·»áå³ïÙáõÃÛ³Ý (ϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ)24 ѳñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙùÇ íñ³ª ü. ´ñá¹»ÉÁ å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ ѳÕáñ¹áõÙ ¿ ųٳݳϳï³ñ³Í³Ï³Ý ¨ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ Ýáñ ã³÷áõÙ: Üñ³ÝáõÙ Ù³ñ¹Á ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë ѳٳå³ñ÷³Ï Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛ³Ùμ. §Ü³ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ: ²åñáõÙ ¿ ËÙμÇ Ù»ç: ºí, í»ñç³å»ë, ³åñáõÙ ¿ Çñ ³Ýѳï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ, áñÇ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÁ ¹»åù ³é ¹»åù ³ñӳݳ·ñíáõÙ »Ý ųٳݳϳ·ñáñ»Ý¦25: ²ñ¹, §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ Ó¨³Ï»ñå»Éáõ ѳٳñ ü. ´ñá¹»ÉÁ ½·áõÙ ¿ §å³ïÙ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³ÏǦ Ýáñ ÑÕ³óùÇ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Çñ í»ñçÝ³Ï³Ý μ³Ý³Ó¨áõÙÁ ëï³ó³í 1958 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ññ³ï³ñ³Ï³Í Ýñ³ §ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ. »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõݦ ï»ë³Ï³Ý Ñá¹í³ÍáõÙ26: ê³ ïÝï»ë³·»ï ¸. Îáݹñ³ï¨Ç §ïÝï»ë³Ï³Ý ßñç³÷áõÉ»ñǦ27 ¨ ÁÝÏ»ñ³μ³Ý Ä. ¶áõñíÇãÇ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³ÏǦ28 í»ñÉáõÍ³Ï³Ý ¨ ѳٳ¹ñ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ³ÏÝ ¿, áñÁ ÙÇïí³Í ¿ ѳÕóѳñ»Éáõ å³ïÙ³·ÇïáõÃÛ³Ý ½áõï ÷³ëï³·ñ³Ï³Ý ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÃÛáõÝÁ29: §´ñá¹»ÉÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ã³÷Ǧ ÑÕ³óùÝ ³Ýϳñ»ÉÇ ¿ ÁÝÏ³É»É ³é³Ýó Ýñ³ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ¹Çï³ñÏÙ³Ý: ¸»é 1930-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Éñçáñ»Ý ³ñͳñÍíáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ·³Õ³÷³ñÁ, û §Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·ÇïáõÃÛáõÝ áõÝÇ Çñ»Ý ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Å³Ù³Ý³Ï³ã³÷Á¦: гÛïÝÇ ¿, áñ 1937 Ãí³Ï³ÝÇÝ ä. êáñáÏÇÝÝ áõ è. Ø»ñÃáÝÁ30 ³é³ç³¹ñ»óÇÝ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³Ï¦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁª Çμñ¨ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ Ï»ñå³÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ

"&"

ѳßí³ñÏÙ³Ý ÙÇçáó¦31: ijٳݳÏÇ ÑÕ³óùÝ Çñ ï»ë³Ï³Ý ³í³ñïáõÝ Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ ëï³ó³í Ä. ¶áõñíÇãÇ 1955 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ññ³ï³ñ³Ï³Í §ÀÝÏ»ñ³ÛÇÝ ¹»ï»ñÙÇÝǽÙÁ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ¦ ÑÇÙݳñ³ñ ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç32: ²Ûëï»Õ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÁ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ Çñ μ³½Ù³ã³÷áõÃÛ³Ý Ù»ç. ³ÛÝ §Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ïïñí³Í, ë³é»óí³Í ϳ٠³ÙμáÕçáíÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Ù»çª Áëï ó³ÝÏáõÃ۳ݦ33: ÜÙ³Ý ÁÙμéÝÙ³ÝÁ Ä. ¶áõñíÇãÁ ѳݷ»É ¿ñª Ù»ÏݳñÏ»Éáí §Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ѳÝñáõÛÃÝ»ñǦ ,JC@FL9LJ EBCP>BGJ- ÑÕ³óùÇó, áñáÝó Ý»ñѳïáõÏ »Ý ÙÇ ß³ñù ϳÛáõÝ ã³÷áñáßÇãÝ»ñ34: ¸ñ³ÝóÇó ѳïϳå»ë ϳñ¨áñ »Ý »ñÏáõëÁ: ²é³çÇÝÁ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ áõÕճѳ۳ó, »ñÏñáñ¹Áª ÑáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³ñÃáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ35: ÐáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³ñÃáõÃÛ³Ý Ù»ç ݳ ³é³ÝÓݳóÝáõÙ ¿ñ ѳٳϻó³Ï³Ý »ñ»ù íÇ׳Ϫ §³Ýë³ÑÙ³Ý ÷áùñ»ñÁ¦ ,FN NF9GKGN9 :G9F9GJ-, §ÙÇçÇÝ Ï³½ÙáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ ,@C?:J KC GNJ- ¨ §Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ѳÝñáõÛÃÝ»ñÁ¦ ,JC@FL9LJ EBCP>BGJ-: ²Ûë íÇ׳ÏÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ½áõ·³Ñ»é³μ³ñ ¨ ¹ñ³Ýó ѳٳ¹ñáõÃÛ³Ùμ Ñݳñ³íáñ ¿ ëï³Ý³É ѳٳϻó³Ï³Ý ³ÙμáÕçÇ å³ïÏ»ñÁ: ¼³ñ·³óÝ»Éáí §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³ÏǦ Çñ ï»ëáõÃÛáõÝÁª Ä. ¶áõñíÇãÝ ³é³ÝÓݳóñ»É ¿ñ áõà ųٳݳϳã³÷áõÛê (1) »ñϳñ³ï¨ ϳ٠¹³Ý¹³ÕÁÝóó ,BCNEHG MH?LG G9 >H ?>BGN9F-, (2) å³ïñ³Ýù³ÛÇÝ Ï³Ù Ñ³ÝϳñÍ³Ï³Ý ,9?CK:G B«CGFB CH JH?:?FJG-, (3) ³ÝϳÝáÝ (³ÝÁݹѳï) μ³μ³ËáÕ ,MG P>99GKGN9 F??LEHBFG?-, (4) ßñç³åïáõÛï³ÛÇÝ ,@ @BFOHG-, (5) ÇÝùÝ Çñ Ù»ç å³ñ³éí³Í ,?G9>?M JH? BHF K°KG-, (6) ¹³Ý¹³ÕÁÝóó ,GN > >N@G JH? BHF K°KG-, (7) Ù»ñà ¹³Ý¹³Õ, Ù»ñà ³ñ³· ÁÝóóáÕ ,M«>B9G?N>N@G GN9?G ?G9>?M G9 > >N@G-, ¨ (8) å³ÛÃáõóÇÏ ,Gz:BCJF - ųٳݳÏÝ»ñÁ36: ü. ´ñá¹»ÉÁ, Ù³Ýñ³½ÝÇÝ Ñ»ï³½áï»Éáí Ä.¶áõñíÇãÇ ³Ûë μ³½Ù³ã³÷áõÃÛáõÝÁ, ϳéáõó»ó §å³ïÙ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³ÏǦ Çñ ÁÙμéÝáõÙÁ: ²ÛÝ ÑÇÙÝí³Í ¿ ųٳݳÏÇ »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý ã³÷Ù³Ý íñ³ª ϳñ× ï¨áÕáõÃÛáõÝ ,@H?9 MH?LG- ϳÙ` ù³Õ³ù³Ï³Ý, ÙÇçÇÝ ï¨áÕáõÃÛáõÝ ,KFMF MH?LG- ϳ٪ ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõÝ ,BCNEHG MH?LG- ϳÙ` ù³Õ³ù³ÏñóϳÝ: гñϳí, ݳ É³í ·Çï³ÏóáõÙ ¿ñ, áñ §·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý áã »ñÏáõ ϳ٠»ñ»ù, ³ÛÉ ï³ëÝÛ³Ï »ÝóųٳݳÏÝ»ñ, ¨ ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ϳñÇù áõÝÇ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ å³ïÙ³Ï³Ý ß³ñ³Ï³ñ·Ù³Ý¦, áõëïǨ §Ð³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³Ûë ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿¦37: Àݹ áñáõÙ, ü. ´ñá¹»ÉÁ ųٳݳÏÇ ÝÙ³Ý ï³ñμ³Å³ÝáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ñª Áëï áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³é³ñϳÛÇ ÷á˳ϻñåáõÙÝ»ñÇ38: ä³ïÙ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ³é³çÇÝ ß»ñïÁª §Ï³ñ× ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ¦, áñÁ ÉÍáñ¹íáõÙ ¿ñ §³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Çñ³¹³ñÓáõÃ۳ݦ Ñ»ï, ³í³Ý¹³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ï»ñåÝ ¿, ³ÛÝ ¿ª §Çñ³¹³ñÓ³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ (B«8FJ9CF?G L LNGKGN9FGBBG): ²ÛÝ ã³÷íáõÙ ¿ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñáí, áñáÝó Ù»ç Ý»ñ³éí³Í »Ý ³é³ÝÓÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ï»Ýë³·ñ³Ï³Ý ¹ñí³·Ý»ñÁ, ³ñ³ñùÝ»ñÁ ϳ٠31 P. Sorokin, R. Merton, C@F>B FKG D =G98CMCBCEF@>B >NM ¢HN@9FCN>B DN>B JFJ 8G C@FCBCE C FKG M P ± >JJ>?M G ²C?¯ "##& : 7< 32 î»°ë G. Gurvitch, L9G?KFNFJKGJ JC@F>Hz G9 BFPG?9L 8HK>FNG >?FJ "#77 33 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : ""# 34 γ½Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ٳϳñ¹³ÏÁ, ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ñ³ñ³óáõÛóÝ»ñÁ, ÏáÉ»ÏïÇí í³ñùÁ, ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³ÝÇß»ñÁ, ÏáÉ»ÏïÇí ³ñÅ»ùÝ»ñÝ áõ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: 35 î»°ë F. Braudel GC?EGJ H? F9@8 CH B> FJ@CN9FNHF9G MH JC@F>B DNN>BGJ

; ,"#7;- : ;77 36 î»°ë G. Gurvitch L9G?KFNFJKGJ JC@F>Hz G9 BFPG?9L 8HK>FNG >?FJ "#77 : ;# 37 ( R V ; $ $ 38 î»°ë *

*V S f ³ ¦ ¦

´ + ! µ

&&" "&;

"&

39 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G :: $7 $ 40 Ibid., : "" 41 Ibid., : $ 42

( R V ; " 43 î»°ë F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : $ 44 Ibid., : $< 45 î»°ë Ibidem.

46 Ibid., : 7& 47 Ibid., : $

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù »Õ»É »Ý Ù³ëݳÏÇó ϳ٠³Ï³Ý³ï»ë: ²ÛÝ Ñ³Ù³ã³÷ ¿ §³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, Ýñ³ ÏÛ³ÝùÇ ³é³ÝÓÇÝ éÇÃÙÇݦ: ²ÛÉ Ëáëùáíª Ñ³Ù³ÝÙ³Ý ¿ §Å³Ù³Ý³Ï³·ñÇ, ÅáõéݳÉÇëïÇ Å³Ù³Ý³Ï³ã³÷Çݦ39 ¨, ³ñӳݳ·ñí³Í ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ, ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ áñå»ë §ÙÇÏñáå³ïÙáõÃÛáõݦ40: ÀݹëÙÇÝ, ϳñ× ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ §³é³í»É ϳٳÏáñ, ³é³í»É ˳μáõëÇÏÝ ¿ ï¨áÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó¦41: γñ× ï¨áÕáõÃÛ³Ý ÝÙ³Ý ÁÝϳÉáõÙÁ ü. ´ñá¹»ÉÁ Ó¨³Ï»ñå»É ¿ ݳ¨ áñå»ë §å³ïÙáõÃÛ³Ý ÷áßǦ42, áñÁ »ñμ»ÙÝ ÉÍáñ¹áõÙ »Ý §ù³Õ³ù³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇ Ñ»ïª ÙdzÛÝ ³ÛÝ í»ñ³å³ÑáõÙáí, áñ ù³Õ³ù³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ã¿, áñ ë³Ñٳݳ÷³ÏíÇ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ï³ñ× ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ï³Ù Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý í³Ý¹³ÏáõÙ43: ´ñá¹»ÉÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ã³÷Ç §ÙÇçÇÝ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ¦ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý éÇÃÙ»ñÁ: ²ÛÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÇ, ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý, ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý, ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉÝÇ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ѳٳ¹ñ»ÉÇ ¿, ÇÝãå»ë Ýß»óÇÝùª Ïáݹñ³ï¨Û³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ³ÉÇùÝ»ñÇ Ñ»ï, ¨ ÑÇÙݳϳÝáõÙ μÝáõó·ñáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅ»ñÁ: ²ÛÉ Ï»ñåª ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ §Ñ³Ù³Ïó³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõݦ (l'histoire conjouncturelle): ºÃ» ³í³Ý¹³Ï³Ý ųٳݳϳã³÷Ç Ù»ç ·áñÍáÕ å³ïÙ³·»ïÁ, áõ٠ѳٳñ ųٳݳÏÁ ûñ»ñÇ ëáëÏ³Ï³Ý Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿, μ³í³ñ³ñíáõÙ ¿ñ Ù»Ï ûñí³ Ï³Ù Ù»Ï ï³ñí³ Áݹ·ñÏÙ³Ùμ, ³å³ §ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ³×»ñÁ, ³ß˳ï³í³ñÓ»ñÇ ó³Íñ³óáõÙÝ»ñÁ, μ³ÝϳÛÇÝ ïáÏáë³¹ñáõÛùÝ»ñÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ [...], ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý ×ß·ñÇï í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ, å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ųٳݳÏÇ ³í»ÉÇ ï¨³Ï³Ý ÁÙμéÝáõÙÝ»ñ¦44: ¸ñ³Ýù ã³÷íáõÙ »Ý ѳñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñáí: ijٳݳÏÇ ³Ûë ã³÷áõÙÁ ѳÙÁÝÏÝáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý §ßñç³÷áõÉ»ñǦ Ñ»ï: ê³Ï³ÛÝ, ³ÛÝ í»ñ³å³ÑáõÃÛ³Ùμ, áñ ³Ûëï»Õ å³ïÙ³·»ïÁ ãå»ïù ¿ ³Ûë »ñÏáõëÁ ÷á˳ñÇÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý ³ÛÉ ·áñÍÁÝóóÝ»ñáí, áñåÇëÇù »Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÁ, ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ׳ݳãáÕáõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù áõÝ»Ý ÏÛ³ÝùÇ ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ë»÷³Ï³Ý éÇÃÙ»ñÁ45: ºí, í»ñç³å»ë, ųٳݳÏÇ ÙÛáõë ã³÷áõÛÃÁª §»ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ¦: ²ÛÝ §³Ýß³ñÅ ¿ ϳ٠·ñ»Ã» ³Ýß³ñŦª ³ÝÏ³Ë ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ٠ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÷á˳ϻñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ijٳݳÏÇ ÝÙ³Ý ã³÷Ù³Ý Ù»ç ß»ßïíáõÙ ¿ §Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ,B«8FJ9CF?G J9?H@9H?GBBG- ³ÛÝ Ï»ñåÁ, áñÁ §ïÇñ³å»ïáÕ ¿ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³ÝÝ ³éÝãíáÕ μáÉáñ ·áñÍÁÝóóÝ»ñáõÙ¦46: Àݹ áñáõÙ` §¹³ ëáëÏ Ãí³óÛ³É ³Ýß³ñÅáõÃÛáõÝ ¿, ºñÏñÇÝ ß³Õϳåí³Í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ÝñáõÛÃÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿ ,la géographie humaine-, áñÁ ÏñáõÙ ¨ ëÝáõÙ ¿ Ýñ³Ýó¦47: ²Ûë ųٳݳϳã³÷Ç Ñ»ïݳËáñùÇ íñ³ μ³óíáõÙ »Ý áã ÙdzÛÝ

"&;

ยณร รณร ยณร ร ร ยปรฏยณยฝรกรฏรกรตร ร ยณร ร ร ยณรฑยณรญรกรฑรกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร , ยณร ร ยจ ยณรฅยณยทยณร ร ร ยณร ร ยณรฏยปรซร ยณร ร ยปรฉยณร ร ยณรฑร ยปรฑร : ยดยณรณร ยณร ยน, ร รซรฏ รผ. ยดรฑรกยนยปร ร , ยงยปรฑร ยณรฑ รฏยจรกร รกรตร ร รกรตร ร ยฆ ฮผยณรณรกรตร ยฟรฑ รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ยจ ยณรฅยณยทยณร ร ยณร ร รทรกร ร ยณรฅยณร รณยณร ยณร ร ยปรฉยณร ร ยณรฑร ยปรฑร , ร ยปรฑรนร ร ยณร ร ร ยณรฅยปรฑร รกรต ยณรฉร รฃรกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร , รกรฑรกร รณ ร ยณรซร ร ยนยปรฉยจรซ ร . รผยจรฑร รกรต ร . ยดร รกร ร ยฟร ร ร รกรซรกรตร : ยฒร รซ ร ยณร ยณร ยณร ยณรฃยณรทร ร ร รกรฑร ร รญ รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร รฏยณรฑยณร รงยณรฏรญรกรตร ยฟ ยณร ร ร รฑร ยณร รนร ยปรฑร รณ, รนยณร ร รกรฑ ร ยณร ยณร ยณร ร ยปรฑร ยณรฑ รฏยจรกร รกรตร ร ยณร ร ยปรง ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ยฟ ร ร รนร ยณร ยณรซรฏยณรฏรญยปร รกรฑรฅยปรซ ร ยปรฏยณยฝรกรฏยณร ยณร ยณรฉยณร ร ร ร ฮผร ยณยทยณรญยณรฉ48: ยฒร รซ ยณรฉรกรตร รกรญ รฅยณรฏร ยณยทร รฏรกรตร ร ยณร ยณรฉยณรง ร ยณรฉยณร รกรตร ยฟ ร ยปร ยณร ร ร ยณรฑยจรกรฑ ร ร ร ร ยณร ร ยนร รฑยช ฮผยณยฝร ยณรฃยณรทรกรตร ร รกรตร ร รณ ยณร รณรกรตร ร ยณรฏยณรฑยปร ยนยปรฅร ยงร ร ยณรซร ยณร ยณร รฅยณรฏร ยณร ยณร รฏยจรกร รกรตร ร ยณร ยจ รฏยปรนรซรฏร ร ยจยณร ยปรฑรฅรกรตร ร ยฆ49: ร รกรซรนร ฮผรกร รกรฑรกรญร ร ยฟร ร ยปรฏยณยฝรกรฏรกรตร ร ยณร ยณรฉยณรฑร ยณร ร ร ยณร ร ยปรฑ ร ยปรฏยณรนรฑรนรฑรกรตร ร ยณร ร รฑรงยณร ยณร ร ยปรฑร รกรตร ร ยณร ร ร ร ยนร ยณร ร ร ยณร ร ยณรซร ร รฃยฟ50, ยณร ร รฅยณร ยณร รงรกรตร ยฟ ยงร ร รฏยปร ยณร ยณร ยณร ร ร ยณร ยณร ยณร ร ร , รกรฑร ร ร ร ยณร รกรตร ยฟ ยนยณร ยนยณร , ยณร ร รนยณร ยนยณร ยนยณร , รกรฑ ร รญรกรตร ยฟ ยณร ร ยณรฑร ยฆ, รกรฑรกรญร ยปรฏยจ ร ร ยณร ร ยณร ยน ยนยปรฅรนรกรตร ยฟ ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ยงยณยฝยณรฏยณยทรฑรญยปร ร รฑยณยนยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ยทยปรฑรกรตร ร รกรตร ร รณ, รกรฑรฅยปรซยฝร ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ร ร ร ร ร รฑร ร ร ยนรฑยณร รณ รญยปรฑยณยนยณรฉร ยณร ยจ ยนร รฏยณรฑร ยปร ฮผรกร รกรฑรกรญร ร ยณร ร ร ยณร ยณรณรนรกรญยฆ51: ร ยณร ยณร ยณร ร รญยปรฑรกร ร ร ร ยณร ยปรฑยปรน รฃยณรทรกรตร ร ร ยปรฑร ฮผร ยณร ยณร รกร ร ยณร ยณยนรฑรกรตร ร ยณร ร ยณร ยณรฑ รผ. ยดรฑรกยนยปร ร ยณรฉยณรงยณยนรฑรกรตร ยฟรฑ ยงรฃยณรทยณยฝยณร รณ ยปรฑร ยณรฑ รฏยจรกร รกรตร ร ยณร ยฆ (le temps tres long) ร ร ยณรณรนร : ยฒร รซ รฃยณรทรกรตร ร , ยงยปร ยป ยณร ร ยทรกร รกรตร ร รกรตร รกรตร ร , ยณรฅยณ รฅยปรฏรน ยฟ รกรฑ ร ร ร ร ร ร ยณรซรฏรกรตร ร ยปรฑร ร ยณร ยณร ยณร ร ,BG 9GK:J MGJ J>EGJ-ยฆ, รกรฑร ร ร รฑรกรตร รฅยณรฏร ยณยทยปรฏร รญยปรฑยณรณยณรฑร รกรตร ยจ รญยปรฑยณร ยณรฉรกรตรณรกรตร ยฟ รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ยปรฉยณรฃยณรท ร ร ฮผรฉร รกรตร ร 52: ยบรญ ร ร ยณร ร ยณร รซ ร ยณร ยณร ยณร ร ร ยณรฑยณรญรกรฑ ร ร ร ร ร รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร ร ยณรซร ยณร ยณร ยงร ร รฑยณรญร ร ยณร ร ร ยนยทรฑร รกรตร ร ยปรฑรฅรกรญยฆ, ยปรฑฮผ ยงรฅยณรฏร รกรตร ร ยณร ฮผรกร รกรฑ ร ยณรฑร ยณร ร ยปรฑร , ยนรฑยณร รณ ฮผรกร รกรฑ ฮผยณยฝร ยณยฝยณร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร , รฅยณรฏร ยณร ยณร ร ยณร ยณร ยณร ร ฮผรกร รกรฑ รฅยณร ร ร รกรตร ร ยปรฑร ร ยปรฑ ยณรฉรงยจ ร ร ยณรฉร ยปร ยช รญยปรฑร ร ร ร รกรตร รญยปร รกรญ ยณร รซ ร ร รซยณร ร ยณรฑร ร รกรฑรกรตร ร รกรตร ร รณ, ร ยณร รฑรกรตร ร ยณร ร ยปร รฏรฑรกร ร รณ, รกรฑร ร รกรตรฑรง รฅรฏรฏรญรกรตร ยฟ ยณร ยปร ร ร รฃยฆ53: รคยณรฏร รกรตร ร ยณร ยณร รซ รฃยณรทรกรตร ร ร ร รฏรกรตร รกรตร ร ร ร ยณรญรกรฑยปร รกรต รกร รง ร ยณรฑยนร รกรตร ร ยณร ร , ร ร ร ฮผยปรฑยปร รกรต ร รฑยณ ร ยณรญยณร รกรตร ร ร ยณร ยณร ยณร ร ยจ รฏยณรฑยณร รกรตร ร ยณร ร ยปรง: ร ร รฏรกรตร รกรตร ร ร รฑยณร ร ยณร ยณร ร ฮผยปร รกรต ร ฮผรฑยจ ยงรฏร ยปยฝยปรฑยณร ยณร ร ร ยณรญรกรฑยฆ: ร ยณร ยณร ยณร ร รผ. ยดรฑรกยนยปร ร ยช ยงรฃยณรทยณยฝยณร รณ ยปรฑร ยณรฑ รฏยจรกร รกรตร ร ยณร ร ยณร ยณร ยณร ร ยฆ ร ยณรฑยนร รกรตร ร ยณร ยณรฉยณรงร ร ร ยณรณร ยงร ร ยณรฑยณรญรกรฑ รกรตร ร ร ยปรฑร รณ ร ยปร ร ยฟ ร ร ยณร ร ยฆ54: ยฒร รซรฅร รซร ร ยฟ รผ. ยดรฑรกยนยปร ร รฅยณรฏร ยณร ยณร ร ยณร ยณร ยณร ร ร ยณรฉรกรตร รณร : ยฒร ร ร รกรตร ร ยณรฑยนร รกรตร ยณรญยปรฏ ยงยทรกรฑร ร รนยฆ ยฟ รฅยณรฏร รกรตร ร รกรตร ร ร ยณร ยณร รกร ร ยณร ร รกรฑยปร ยจ ร ยณร ยณรฃยณรท ร ร ฮผรฉร ยปร รกรต ร ยณร ยณรฑยช รฅยณรฑยณรฉยปร รกรญ ร รฑยณ ฮผรกร รกรฑ ร ยณรฑยจรกรฑ ร ยณรฑร รกรตร ร รกรตร ร ยปรฑร ยช ร ยณรซร ยณรญรกรฑ ยนยปรฅรนยปรฑร รณ ร ร ร รฃยจ ร ยณร ร ร ยนร ยณร รกรตรฑ ร รฑยณยนยณรฑร รกรตร ร รกรตร , ยณรฉยณร ร ร ร ยณร ร ยณรฏร รณ ร ร ร รฃยจ ร ยณร รกรตรฑ ร ยณรฑยนร รกรตร ร รกรตร ร : รคยณรฏร ยณร ยณร ร ยณร ยณร ยณร ร ยปรฑร ยณรฑ รฏยจรกร รกรตร ร ยณร ร ยปรฏร ยณร รกรฑรนร รญรฑยณ ยฟร รผ. ยดรฑรกยนยปร ร ร ยณรฉรกรตรณรกรตร ยฟ ยงร ยณร ยณร ยณร ร รนยณร ยณรนยณร รฑร ยณร ยณร รฃยณรทรกรตร ร ร ยฆ, ร ร ร ยณรฑยณรณรกรตร รณ, รกรฑร ร รฑยณรณรกรตรณร รฃ ยณยฝยนยณร ยจ ฮผรกรญยณร ยนยณร รกรตร ร รกรตร ยฟ ร ยณร รกรฑยนรกรตร รฅยณรฏร รกรตร ร ยณร 48 รฎยปยฐรซ $

% & \ Rยฆ R U.V ยฆ ยดq ยต ! &&ย ""; 49 ยฒ. รชรฏยปรทยณร ร ยณร , ยบ. ร ยณรฑยทยณรฑร ยณร , ยณร ยน, ยฟรง 38: 50 รฎยปยฐรซ F. Braudel ย @?F9J JH? BIย FJ9CF?G : 7$ 51 Ibidem.

52 รฎยปยฐรซ Ibid., : %ย 53 Ibid., : 7$ 54 Ibid., : <"

"&$

2. §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýñ³ ã³÷áñáßÇãÝ»ñÁ

55 î»°ë P. Rich F FBF >9FCNJ FN H?C:G>N >NM C?BM FJ9C? D G>::?>FJ>B C 98G MG>J C D?NCBM C NPGG ¢G?N>NM A?>HMGB >NM =>?J8>BB CMEJCN 8G H?C:G>N GE>@ 7 , &&&- : ;$"

ì¿Ù

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

§ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ѳëϳóáõÃÛ³Ý ÁÙμéÝáõÙÁ ¨ Ýñ³ ï»ë³μ³ÝáõÙÁ ͳ·»É áõ ݳ˳å³ïñ³ëïí»É »Ý ³ñ¨Ùï³»íñáå³Ï³Ý ÇÙ³ëï³ëÇñ³Ï³Ý ¨ å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ÙïùÇ Ñ³Ù³ÍÇñáõÙ: Àݹ áñáõÙ, ³ÛÝ ëϽμݳå»ë Ý»ñÑ³Ï ¿ñ §½áõï å³ïٳϳݦ ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ³ñ¹»Ý 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñç»ñÇó ¹³éÝáõÙ ¿ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï³½áïÙ³Ý Ù»Ãá¹³μ³Ý³Ï³Ý Ñ»Ýù»ñÇó Ù»ÏÁ: ÆëÏ ³ñ¹»Ý 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽμÝ»ñÇÝ Ó¨³íáñíáõÙ »Ý §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇ ï»ë³μ³ÝÙ³Ý »ñ»ùª ·»ñٳݳϳÝ, ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý ¨ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÁ: ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ï»ë³μ³ÝÙ³Ý Ýáñ ³ÉÇùÝ Ç Ñ³Ûï »Ï³í ºñÏñáñ¹ ³ß˳ñѳٳñïÇ ³í³ñïÇÝ ¨ §ë³éÁ å³ï»ñ³½ÙǦ ëϽμݳíáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ, »ñμ ÏñÏÇÝ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹ñí»óÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇ ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÁ55: àõß³·ñ³í ¿, áñ ÝáõÛÝ ³Ûë ųٳݳÏÝ»ñáõÙ ¿É ³ÝݳɳϳÝÝ»ñÇ Ã»Ù³ïÇÏ³Ý ÁݹɳÛÝí»Éáíª ¹áõñë ¿ñ »Ï»É ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝïÝï»ë³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó, áõëïǨ ³éϳ ¿ñ å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ݳËÏÇÝ Ñ³ñ³óáõÛóÇ í»ñ³Ã³ñÙ³óÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ: ¸ñ³ ³ñͳñÍáõÙÁ ßáõïáí ÷á˳¹ñí»ó ѳݹ»ëÇ Ëáñ³·ñÇ Ù»çª Ýñ³Ý ï³Éáí §î³ñ»·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ. ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñ¦ ,DNN>BGJ @CNCKFOHGJ C@FG9LJ F FBFJ>9FCNJ- ³ÝáõÝÁ: ²Ýßáõßï, §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÁ ѳݹ»ëÇ Ëáñ³·ñáõÙ ³Ù»Ý¨ÇÝ ¿É å³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿ñ, ù³Ý½Ç ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ñ ³ÝݳɳϳÝÝ»ñÇ å³ïÙ³·ÇïáõÃÛ³Ý í»ñ³ñŨáñÙ³Ý Ó·ïáõÙÁ: ºí ³ÛÝ ßáõïáí í»ñ³Íí»ó å³ïÙ³ï»ë³Ï³Ý ÑÇÙݳñ³ñ áõÕÕáõÃÛ³Ý, áñáõÙ Ù»Í ¿ñ ü. ´ñá¹»ÉÇ Ý»ñ¹ñáõÙÁ: гñϳí, ü. ´ñá¹»ÉÁ ù³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý Çñ ï»ëáõÃÛáõÝÁ ϳéáõó»ÉÇë Ù»ÏݳñÏáõÙ ¿ñ ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹Çñ-áõëáõóÇãÝ»ñÇ, Ù³ëݳíáñ³å»ë È. ü¨ñÇ å³ïÙ³ï»ëáõÃÛáõÝÇó: Àëï È. ü¨ñǪ å³ïÙ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï»óáõÃÛ³Ý ½³Ý³½³Ý ß»ñï»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÁ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ Ùß³ÏáõóÑá·»μ³ÝáõÃÛáõÝÁ: гٳӳÛÝ Ýñ³ª ÑÇßÛ³É ß»ñï»ñÝ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý ãáñë »Ýó߻ñï: ²Ûëå»ë, ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÝ ³éÝãíáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÏÛ³ÝùÇݪ Ï»Ýë³Ï»ñå, μݳÏãáõÃÛ³Ý í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ (ÁÝï³ÝÇù, ³½·³ÏóáõÃÛáõÝ, ë»é³ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ), ³éáÕçáõÃÛáõÝ, ÑǷǻݳ, ËÙÇãù, ëÝáõݹ, ѳ·áõëï, ³ß˳ï³Ýù, ½í³ñ׳Ýù, å³ßïå³Ýí³ÍáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: îÝï»ë³Ï³ÝÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁª ßáõϳ, ·Ý»ñ, å³Ñ³Ýç³ñϳé³ç³ñÏ, ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷á˳ݳÏáõÙ, ï»ËÝÇϳ, ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: ø³Õ³ù³Ï³Ý »Ýó߻ñïÇ Ù»ç Ý»ñ³éíáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇç¨ Çß˳ݳϳÝ-ѳëï³ïáõÃ»Ý³Ï³Ý ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÝ ¿ª ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ, ÝáñÙ»ñÁ, Çñ³íáõÝùÁ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ, ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: ÆëÏ Ùß³ÏáõóÑá·»μ³Ý³Ï³Ý »Ýó߻ñïÁ

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

§Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõݦ ÁÙμéÝÙ³ÝÁ:

"&7

Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ñá·¨áñ ÏÛ³ÝùÇ áÉáñïÝ Çñ ³ñÅ»ù³ÛÇÝ áÕç ѳٳÉÇñáí: гñ¹ÛáõÝë ³Ûë ãáñë »Ýó߻ñïÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ÷á˳½¹»óáõÃ۳ݪ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ ѳÙÁݹ·ñÏáõÝ ÙÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Ó¨³Ï»ñå»É Çμñ¨ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ: àõëïÇ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝݦ, Áëï È. ü¨ñÇ, §ÝÛáõÃ³Ï³Ý ¨ Ñá·¨áñ, μ³Ý³Ï³Ý ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý ³ÛÝ Ñ³Ù³Ñ³í³ë³ñ³ÏßÇé áõÅÝ ¿, áñÁ Ý»ñ·áñÍáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý íñ³ ųٳݳÏÇ ïíÛ³É Ñ³ïí³ÍáõÙ, ïíÛ³É ï³ñ³ÍùáõÙ¦56: âÝ³Û³Í §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñǪ È. ü¨ñÇ Ý߳ݳϳÉÇó ×ß·ñïáõÙÝ»ñÇÝ, ³ÛÝ, ³Û¹áõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ¹»é¨ë ³ÙμáÕç³Ï³Ý ã¿ñ: ¸ñ³ ѳٳÉñÙ³ÝÝ ¿É ÙÇïí³Í ¿ñ μñá¹»ÉÛ³Ý Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ×Ç·Á: §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ѳëϳóáõÃÛ³ÝÁ ü. ´ñá¹»ÉÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ¹»é¨ë Çñ §ØÇç»ñÏñ³ÍáíùÁ ¨ ÙÇç»ñÏñ³ÍáíÛ³Ý ³í³½³ÝÁ üÇÉÇå II-Ç ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ¦ ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý Ý³ËÝ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñáõÙ (1947 ¨ 1949 ÃÃ.), áñÇ ï»ë³Ï³Ý ³Ù÷á÷áõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ݳ˪ §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ. ³ÝóÛ³ÉÁ Ù»Ïݳμ³ÝáõÙ ¿ Ý»ñϳݦ57 Ñá¹í³ÍÇ ¨ ³å³ª §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõݦ58 ¨ §ÜÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ϳåÇï³ÉǽÙÁ, XV-XVIII ¹¹.¦ ٻݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç: ´³Ûó §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÁ ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ÍÇñáõÙ ¹Çï³ñÏ»Éáõó ³é³ç ü. ´ñá¹»ÉÁ ݳ˪ ÷áñÓáõÙ ¿ñ å³ñ½»É §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ѳëϳóáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³ ÝϳïÙ³Ùμ á°ã Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ, á°ã ¿É ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÁ μáÉáñáíÇÝ ¿É ÝáõÛÝ³Ï³Ý ã¿ÇÝ: ²Ûë ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùμ Ñ»ÕÇݳÏÝ ³é³ç³¹ñ»É ¿ §á±ñÝ ¿ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ëïáõÛ· å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦59 ѳñó³¹ñáõÙÁ, áñÇÝ Ñݳñ³íáñÇÝë ѳٳå³ñ÷³Ï å³ï³ëË³Ý ï³Éáõ ѳٳñ ü. ´ñá¹»ÉÁ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñÁ ùÝݳñÏáõÙ ¿ñ »ñÏáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ. ݳ˪ í»ñçÇÝë §Çñ ÇëÏ ³ÏáõÝùÝ»ñǦ, ³å³ª §Ùß³ÏáõÛæ ѳëϳóáõÃÛ³Ý ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: ܳ Çñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÁ ϳéáõó»É ¿ ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ñ»ïݳËáñùáõÙ60, áñå»ë½Ç Ñݳñ³íáñ ÉÇÝÇ ÁÙμéÝ»É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ¨ Ùß³ÏáõÛÃÁ §Çñ»Ýó ϻݹ³ÝÇ ÇÙ³ëïÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ¦: ØÇïáõÙÝ ¿ª Ñ»ï¨»É ¹ñ³Ýó ÷á˳ϻñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝóóùÇÝ ³ñ¹Ç ¹³ñ³ßñç³ÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ¹Çï³ÝÏÛáõÝÇó61: ü. ´ñá¹»ÉÁ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ »½ñÁ ݳ˨³é³ç ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ §μ³Ý³Ï³Ý, ï»ËÝÇϳϳÝ, μ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ å³ñ½»óí³Í ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇó¦ª ÙÇÝã í»ñçÇÝÇë Ïáïáñ³ÏáõÙÁ ¨ ï³ñ³ë»é »ÝóÇÙ³ëïÝ»ñÇ áõ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ62: ²Ûë ³éáõÙáí áõñí³·ÍíáõÙ »Ý Ùáï»óÙ³Ý 56 # . V < 57 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G :: 77 ;"$ 58 F. Braudel, Grammaire des civilisations, Paris, 1993. Ò»éݳñÏ»Éáí ³Ûë ¹³ë³·ÇñùÁª ü. ´ñá¹»ÉÁ ݳ˳ï»ëáõÙ ¿ñ ³ñ¹Ç å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ѳٳ¹ñ»Éáíª Ý»ñ¹Ý»É ¹åñáó³Ï³Ý ¹³ë³í³Ý¹Ù³Ý Íñ³·ñ»ñáõÙ: ê³Ï³ÛÝ Ýñ³ μ³ñ»÷áË³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÁ Ó³ËáÕíáõÙ »Ý ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý ³ç»ñÇ áõ ӳ˻ñÇ Ñ³Ù³¹³ßÝ Áݹ¹ÇÙáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí, û¨ ü. ´ñá¹»ÉÝ ³ÛÝ ùã»ñÇó ¿ñ, áí ã¿ñ ·ïÝíáõÙ ù³Õ³ù³Ï³Ý á°ã Ù»Ï, á°ã ¿É ÙÛáõë ׳Ùμ³ñáõÙ: гñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù³ëݳíáñ³å»ë ëñíáõÙ »Ý ݳ˳·³Ñ Ä. äáÙåǹáõÇ å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý ͳÛñ³Ñ»Õ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí, áí ³Ýѳñ·³ÉÇó í»ñ³μ»ñÙáõÝù áõÝ»ñ ³ÛÉáó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å: 59 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : 7< 60 Ibidem.

61 Ibid., : 7 62 Ibid., : 7#

"&

63 î»°ë ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 39: 64 ²Ý¹, ¿ç 39: 65 F. Braudel ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ : ;% 66 Ibid., p. 288.

67 î»°ë M. Aymard A?>HMGB GNJGFENG BI FJ9CF?G FN ¢ A?>HMGB @?F9J JH? BI FJ9CF?G : "% 68 î»°ë F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : <# 69 Ibidem.

70 Ibidem.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

»ñÏáõ ã³÷áõÙÝ»ñª »½³ÏÇ ¨ Ñá·Ý³ÏÇ63: º½³ÏÇ ã³÷áõÙÝ Ç Ñ³Ûï ¿ »Ï»É 18-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ¸ñ³ÝáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ §Çμñ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³é³çÁÝóóÇ óáõóÇ㦪 í³Ûñ»ÝáõÃÛáõÝÇó ¹»åÇ Éáõë³íáñ ³å³·³64: ÆëÏ Ñá·Ý³ÏÇ ã³÷áõÙÝ Ç Ñ³Ûï ¿ »Ï»É ³ñ¹»Ý 19-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇó, »ñμ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ¹³¹³ñáõÙ ¿ ѳٳñí»É §½áõï μ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ μ³Ý³Ï³Ý ³ñÅ»ù¦65: гٳӳÛÝ í»ñçÇÝÇëª å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñ (¨ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñ) ß³ï »Ý »Õ»É ¨ ϳݪ û° ³ÝóÛ³ÉáõÙ áõ û° Ý»ñϳÛáõÙ: âÝ³Û³Í áñáß ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ¹ñ³Ýù áõÝ»Ý Çñ»Ýó ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÐÁÝóóë ³Ûë ³Ù»ÝǪ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñÇ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ ³ëïÇ׳ݳμ³ñ μ³ñ¹³ÝáõÙ ¨ Ó»éù ¿ñ μ»ñáõÙ ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý ÇÝã-ÇÝã ï³ññ»ñ: Æ Ù³ëݳíáñǪ ¹Åí³ñ³ÝáõÙ ¿ñ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ¨ §Ùß³ÏáõÛæ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×ß·ñÇï ï³ñ³μ³Å³ÝáõÙÁ: ²Ûë Ýå³ï³Ïáí ü. ´ñá¹»ÉÁ ³é³ç³¹ñ»É ¿ §ãáñë ù³ÛɳÝáó¦ Çñ Ùáï»óáõÙÁ, Ñáõë³Éáí, áñ ¹³ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ Ý»ñϳ۳óÝ»É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁª áñå»ë §Ï³ñ×³ï¨ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³ã³Ó¨Ù³Ùμª »ñϳñ³Å³ÙÛ³ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ»é³Ýϳñ ëï»ÕÍ»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõݦ66: ܳ Ùß³ÏáõÙ ¿ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñÇ ë»÷³Ï³Ý μ³é³ñ³ÝÁª ϳï³ñ»Éáí ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Éñ³óáõÙÝ áõ í»ñ³ñŨáñáõÙÁ, Ùáï»óáõÙ, áñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë Ó¨³Ï»ñå»É §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ÁÙμéÝáõÙÁª ¹ñ³ Ù»ç ß»ßï³¹ñ»Éáí Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³í»ÉÇ μ³½Ù³ß»ñï ϳéáõÛóÁ67: ²Û¹ Íñ³·ñÇ ³é³çÇÝ ËݹÇñÝ ¿ñ §Ññ³Å³ñáõÙÁ áñáß ³í³Ý¹³Ï³Ý ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÇóª ³ÝÏ³Ë ¹ñ³Ýó ɳí ϳ٠í³ï ÉÇÝ»Éáõó¦: ºñÏñáñ¹Áª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇ Ñëï³Ï»óáõÙÁ: ºññáñ¹Áª Ýñ³ ÇÙ³ëïÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ï³ñμ»ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ: ºí ãáññáñ¹Áª ³Û¹ ³Ù»ÝÇ ÁݹѳÝñ³óáõÙÁ68: ¸ñ³Ýáí ѳݹ»ñÓ å³ïÙ³·»ïÁ Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ñ áñáß É»½í³Ï³Ý ϳñÍñ³Ï»ñå»ñÇó, ãËáë»Éáí ³Ûɨë ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý (ÇÝãå»ë ݳ¨ Ùß³ÏáõÛÃÇ)ª áñå»ë ûñ·³ÝǽÙÇ Ï³Ù ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: Ðñ³Å³ñíáõÙ ¿ñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ áõÕÕ³·ÇÍ (ÙdzÛÝ Í³·áõÙÇ, ½³ñ·³óáõÙÇ ¨ ٳѳóÙ³Ý) ѳٳï»ùëïáõÙ ¹Çï³ñÏ»Éáõó, áñÁ ã³÷³½³Ýó å³ñ½»óÝáõÙ ¿ ³ÛÝ69: Ðñ³Å³ñíáõÙ ¿ñ ݳ¨ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ §ÇÝùݳμ³í, ÷³Ï ѳٳϳñ· Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõó, ÇÝãå»ë ݳ¨ ¹ñ³ ó³Ýϳó³Í ßñç³÷áõɳÛÇÝ (óÇÏɳÛÇÝ) Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³Ý μ³ó³ñӳϳݳóáõÙÇó¦70: ²Ýßáõßï, μáÉáñ ³Ûë Ññ³Å³ñáõÙÝ»ñÁ ϳ٠μ³ó³ëáõÙÝ»ñÁ å»ïù ¿ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ß³ï ½·áõßáõÃÛ³Ùμ. ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ (ϳ٠Ùß³ÏáõÛÃ) ѳëϳóáõÃÛ³Ý Ù»ç å»ïù ¿ñ Áݹ·ñÏ»É μáÉáñ Ñݳñ³íáñ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñå»ë½Ç Ñݳñ³íáñ ÉÇÝ»ñ ³í»ÉÇ å³ñ½ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇó ³Ýóáõ٠ϳï³ñ»É Ù»Í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ (major civilisations): ºí, áñ ϳñ¨áñ ¿ª Ù»Í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³ñμ³Å³Ý»É »Ýóù³Õ³ù³ÏñÃáõ-

"&%

ÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñáÝó μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÝ »Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ, ³½·»ñÁ: ²ÛÝáõѻ飯 ѳñÏ ¿ñ ÙÇÙÛ³Ýó ß³Õϳå»É ³Û¹ ÷áùñ ï³ññ»ñÁ ¨ Ñ»ï¨»É ¹ñ³Ýó ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇÝ: ÐáõÛŠϳñ¨áñ ¿ñ ݳ¨ å³ïÙáõÃÛ³Ý ¨ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ ¨ ³Ûë ѳٳï»ùëïáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ Ñݳñ³íáñ Ëáõë³÷»É §Ùß³ÏáõÛæ ¨ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ëïáñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëáëÏ³Ï³Ý Ñ³Ï³¹ñáõÙÇó, ù³ÝÇ áñ §å³ïñ³Ýù³ÛÇÝ ¿ ³Ûë »ñÏáõëÁ ÙÇÙÛ³ÝóÇó Ù»ÏáõëÇ ¹Çï³ñÏ»ÉÁ¦: àõëïǪ §ÙÇ ß³ñù ѳçáñ¹³Ï³Ý »ñÏËáëáõÃÛáõÝÝ»ñǦ ßÝáñÑÇí ¿ ÙdzÛÝ Ñݳñ³íáñ ¹³éÝáõÙ å³ïÙáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù Ý»ñμ»ñ»É ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³ë»é ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ¨ ÁÙμéÝ»É §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ¨ §Ùß³ÏáõÛæ ëïáñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ëáñù³ÛÇÝ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ71: ²Ûëï»ÕÇó ¿É μËáõÙ ¿ñ ü. ´ñá¹»ÉÇ Ñ³çáñ¹ª ÁݹѳÝñ³óÝáÕ ù³ÛÉÁ: ²ÛÝ ÙÇïí³Í ¿ñ óáõÛó ï³Éáõ, áñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ïÇå³μ³ÝáõÃÛ³Ý, μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ¨ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ñ³Ï³ë³Ï³Ý ÁÝϳÉáõÙÝ»ñÁ Ù»Í Ù³ë³Ùμ å³Ûٳݳíáñí³Í »Ý å³ïٳϳÝ, ÇÙ³ëï³ëÇñ³Ï³Ý, ÁÝÏ»ñ³μ³Ý³Ï³Ý, Ùß³Ïáõóμ³Ý³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñǪ ÙÇÙÛ³ÝóÇó Ù»ÏáõëÇ ¹Çï³ñÏÙ³Ùμ: ²Ûë Ùáï»óáõÙáí ·Çï³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³ÝÓݳóíáõÙ ¿ÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ (¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ¨ ÙÇç¿ÃÝÇϳϳÝ), ÷áõɳÛÇÝ (ݳËݳ¹³ñÛ³Ý, ݳ˳³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, Ñ»ï³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ), ½³ñ·³óáõÙ³ÛÇÝ-ýáñÙ³óÇáÝ (ëïñϳïÇñ³Ï³Ý, ³í³ï³ïÇñ³Ï³Ý, ϳåÇï³ÉÇëï³Ï³Ý, ëáódzÉÇëï³Ï³Ý), ÉáÏ³É (Áëï ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùǪ »íñáå³Ï³Ý, ³ëdzϳÝ, Ù»ñÓ³íáñ³ñ¨»ÉÛ³Ý ¨ ³ÛÉÝ), å³ïÙ³Ùß³ÏáõóÛÇÝ ¨ ųٳݳϳ·ñ³Ï³Ý (ßáõÙ»ñ³Ï³Ý, ãÇݳϳÝ, ³ÝïÇÏ ¨ ³ÛÉÝ), ÏñáÝ³Ï³Ý (μáõ¹¹Ñ³Û³Ï³Ý, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý, ÇëÉ³Ù³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ) ¨ ³ÛÉ Ï»ñå»ñÁ72: ²é ³Û¹ª ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ Ñëï³Ï áñáß³ñÏ»É §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃ۳ݦ ï³ñ³μÝáõÛà Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ïÏáñáßÇãÝ»ñÁ, ù³Ý½Ç ³éϳ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ ß³ï ˳ݷ³ñáõÙ ¿ñ, ù³Ý û Ýå³ëïáõÙ ÑÇÙݳËݹñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ: àõëïÇ, ü. ´ñá¹»ÉÝ ³é³ÝÓݳóÝáõÙ ¿ñ ³ß˳ñѳ·ñáõÃÛáõÝÁ, ÁÝÏ»ñ³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ÏáÉ»ÏïÇí Ùï³Ï»óí³ÍùÝ»ñÁ, áñáíÑ»ï¨ §ãÝ³Û³Í ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï å³ïÙáõÃÛ³Ý »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ýϳï³éÙ³ÝÁª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ñ ³í»ÉÇ ß³ï Ùáï»óáõÙÝ»ñ Ý»ñϳ۳óݻɦ73: ²Ûë μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ ï³ñμ»ñ ÉÍáñ¹áõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ëï»ÕÍíáõÙ ¿ñ ѳٳѳí³ë³ñ³ÏßÇé ù³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÁª Çñ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ ÇÝùÝáõÃÛ³Ùμ: ²é³çÇÝÇ ¹»åùáõÙª Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ (³ÝÏ³Ë Ýñ³ ï³ñ³Í³Ï³Ý Áݹ·ñÏáõÙÝ»ñÇó) ï»Õ³ÛݳóíáõÙ ¿ ù³ñï»½Ç íñ³: Üñ³ ¿³Ï³Ý ÏáÕÙÁ ϳËí³ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ¹ÇñùÇó (ËáãÁݹáïÝ»ñ ϳ٠³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñ): ²Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ Ëáë»É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݪ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ñ Ëáë»É §ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÑáÕ»ñÇ, é»ÉÇ»ýÝ»ñÇ, ÏÉÇٳݻñÇ, μÝ³Ï³Ý é»ëáõñëÝ»ñÇ, μáõë³Ï³Ý ͳÍÏáõÛÃÇ, ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ù³ëÇÝ: ºí ³ÛÝ ³Ù»ÝÇ, áñáÝù μËáõÙ »Ý ¹ñ³ÝóÇó: ²ÛÝ ¿ª §·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, 71 Ibid. :: #" #$ #% 72 î»°ë # ' * * W U V U , R U U V U - ´® V U + U µ ! "#< < # 73 F. Braudel, ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ : $&

"&<

74 Ibid : $" 75 Ibid. : $; 76 Ibid. : $$ 77 ú. Þå»Ý·É»ñ (Oswald Arnold Gottfried Spengler, 1880-1936) - ·»ñٳݳóÇ ³Ï³Ý³íáñ ÷ÇÉÇëá÷³ ¨ Ùß³Ïáõóμ³Ý: ÐÇÙݳ¹ÇñÝ ¿ §ÆÝùݳμ³í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñǦ ï»ëáõÃÛ³Ý: ä³ïÙ³÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÁ Ù³ëݳíáñ³å»ë í³é »Ý ³ñï³Ñ³Ûïí»É Ýñ³ Ý߳ݳíáñ §ºíñáå³ÛÇ Ù³Ûñ³ÙáõïÁ¦ (Çñ³Ï³ÝáõÙª §²ñ¨ÙáõïùÇ Ù³Ûñ³ÙáõïÁ¦) »ñÏѳïáñ ÏáÃáÕ³ÛÇÝ ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç: 78 F. Braudel ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ : 7& 79 Ibid :: 7 7;

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

³Ý³ëݳå³ÑáõÃÛáõÝÁ, ëÝáõݹÁ, ïÝ»ñÁ, ѳ·áõëïÁ, ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝÁ... ØÇ μ»Ù³Ñ³ñóÏ, áõñ ˳ÕáõÙ »Ý ³Ûë ã³í³ñïíáÕ Ã³ï»ñ³Ë³Õ»ñÁ¦74: ²ëí³ÍÇ ßÝáñÑÇí áõñí³·ÍíáõÙ ¿ñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ï³ñ³Í³Ï³Ý ïÇå³μ³ÝáõÃÛáõÝÁª Áëï áñáß³ÏÇ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý-ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ·áïÇÝ»ñÇ: ØÇç³í³ÛñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ùμ Ó¨³íáñí³Í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É, ûñÇݳÏ, §·»ï³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ (ÑݹϳϳÝ, ãÇݳϳÝ, ÙÇç³·»ïùÛ³Ý), §Íáí³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ (÷ÛáõÝÇÏÛ³Ý, ÑáõݳϳÝ, ÑéáÙ»³Ï³Ý), §³Ý³å³ï³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ (³ñ³μ³Ï³Ý, ÙáÝÕáɳϳÝ) ¨ ³ÛÉÝ, áñáÝó å³ñ³·³ÛáõÙ ³ÝÑݳñ ¿ Ñëï³Ï áñáß³ñÏ»É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ: سëݳíáñ³å»ë, »ñμ ïíÛ³É ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÇ Ù»ç Ý»ñ³éí³Í »Ý μ³½Ù³ÃÇí §Ùß³ÏáõóÛÇÝ ·áïÇÝ»ñ¦, áñáÝóáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ μ³ñ¹ ϳéáõóí³Íù ¿ Ó»éù μ»ñáõÙ75: ºñÏñáñ¹ ¹»åùáõÙ` §·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ áã ÙÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ ³é³Ýó ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý, áñÁ Ýñ³ ÏñáÕÝ ¿¦. §Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÇó ï³ñ³Ýç³ï ÉÇÝ»É. »ñÏáõëÝ ¿É í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý ÙǨÝáõÛÝ Ð³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÝÛáõÃ³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ¦76: ³Ý¹ñ³¹³ñÓÝ ¿: ÆëÏ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ÑÇÙݳñ³ñ Ù³ñïÏáóÝ ¿, áñáí ëÝíáõÙ ¨ ϳñ·³μ»ñíáõÙ »Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гÛïÝÇ ¿, áñ áñáß ÁÝÏ»ñ³μ³Ý³Ï³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý μÝáñáß ÙÇç³í³Ûñ ¿ ѳٳñíáõÙ ù³Õ³ù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ: Üñ³ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, Áëï ¹ñ³Ýó Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ, ϳñ»ÉÇ ¿ Ëáë»É ÙdzÛÝ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÜÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ý í»ñçÇÝ Ëáßáñ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ú. Þå»Ý·É»ñÝ77 ¿ñ: ø³Õ³ù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ ¹»åÇ Çñ»Ý ¿ Ó·áõÙ ¨ Çñ Ù»ç ¿ å³ñ³éáõÙ ßñç³Ï³ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÁ: ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Íª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³Ñ»ëï³íáñáõÙÝ»ñÝ »Ý, ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ó³Ýϳó³Í ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ Ï³Ëí³Í ¿ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý, Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý, ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ³ÛÉ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: àõëïÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ïÇå³μ³Ý»É ݳ¨ Áëï ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÇ: ²Ûëï»ÕÇó ¿É »ññáñ¹ μ³Õ³¹ñÇãÁª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙݳËݹÇñÁ, »ñμ §ÝÛáõÃ³Ï³Ý ¨ Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÝ ³Ýí»ñçáñ»Ý Ý»ñ³½¹áõÙ »Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×³Ï³ï³·ñÇ íñ³¦78: ÄáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý, Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý, ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÁ ã³÷³½³Ýó ϳñ¨áñ »Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ½³Ý³½³Ý»Éáõ ¨ áñáß³ñÏ»Éáõ ѳٳñ: ¸ñ³Ýóáí »Ý ÙṻɳíáñíáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁª Áëï ïÝï»ë³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÇ, ûñÇݳÏ, ݳ˳³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, Ñ»ï³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý79: Àݹ áñáõÙª ü. ´ñá¹»ÉÁ ÅËïáõÙ ¿ñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áõÕÕ³·ÇÍ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ, ÝϳïÇ áõݻݳÉáí Ý³Ë ¨ ³é³çª Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÝ»ñÇ

"&#

í»ñ³μ»ñÛ³É æ. ìÇÏáÛÇ, ú. ÎáÝïÇ, Î. سñùëÇ80 ¨ ³ÛÉáó Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ: ü. ´ñá¹»ÉÇ ¹Çï³ÝÏÛáõÝÇóª ϳñ¨áñ ¿ áã ÙdzÛÝ ³ÝÁݹѳïáõÃÛáõÝÁ, ³Ûɨ ÁݹѳïáõÃÛáõÝÝ Çμñ¨ å³ïÙáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝóóÇ ³Ýϳåï»ÉÇ ã³÷áõÙ: ²Ûë ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùμ ݳ ³é³ç³¹ñáõÙ ¿ å³ïÙáõÃÛ³Ý μ³½Ù³½³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñÇ, éÇÃÙ»ñÇ ¨ ÏÇë³éÇÃÙ»ñÇ Ï³ñ¨áñÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ81: ºí, í»ñç³å»ë, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ïÇå³μ³ÝáõÃÛ³Ý ÙÛáõë ϳñ¨áñ μ³Õ³¹ñÇãÝ ¿ Ùï³Ï»óí³ÍùÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, áñÇ ÍÇñáõÙ Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõ٠ݳËáñ¹ »ñ»ùÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ø³ÝÇ áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹³ñ³ßñç³Ý áõÝÇ Çñ»Ý ѳïáõÏ Ùï³Í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á (áñÝ ³é³í»É ùÇã ½·³ÛáõÝ ¿ ųٳݳÏÇ ×ÝßáõÙÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ), áõëïÇ Ñݳñ³íáñ ¿ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ¹Çï³ñÏ»É Å³Ù³Ý³ÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: àñå»ë Ùï³Ï»óí³Íù³ÛÇÝ ÇñáÕáõÃÛáõݪ ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Çï³ñÏ»É Í»ë»ñÁ, ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ, ³ñí»ëïÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ·ñ³íáñ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ, ÏñáÝÁ ¨ ³ÛÉÝ: ²ëí³ÍÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñáß³ñÏ»É Áëï ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ³ñÅ»ùÝ»ñǪ ¹ñ³Ýù ³ñï³Ñ³ÛïáÕ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï áõÝ»ó³Í ÷á˳éÝãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: ø³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ³Ûë μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ ÙdzÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³ñμ»ñ ÙÇç³í³Ûñ»ñáõÙ, ï³ñμ»ñ ¹³ñ³ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ËÇëï ³é³ÝÓݳѳïáõÏ »Ý: ¸ñ³Ýó ß÷Ù³Ý Ï»ï»ñáõÙ §³ÝËáõë³÷»ÉÇáñ»Ý ·áÛ³ÝáõÙ »Ý ÷áËß÷áõÙÇ ¨ ÷áËÝ»ñ·áñÍáõÃÛ³Ý ¹³ßï»ñ¦82: ¸³ Ñݳñ³íáñ ¿ ßÝáñÑÇí Ùß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ §×³Ù÷áñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñǦ, áñáÝù §Ñ³×³Ë ѳëï³ïíáõÙ »Ý áñ¨¿ ï»ÕáõÙ ¨ ß³ñáõݳÏáõÙ Çñ»Ýó áõÕÇÝ (ï³ñí³ Ï³Ù Ñ³ñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ï¨áÕáõÃÛ³Ùμ)ª »ñμ»ù ã¹³¹³ñ»óÝ»Éáí Çñ»Ýó ßñç³åïáõÛïÁ, Ùáé³óíáõÙ »Ý ¨ ÏñÏÇÝ í»ñ³ÍÝíáõÙ¦83: ø³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ Ñ»ï³ùñùÇñ ¿ ¹ñ³Ýó ÷á˳¹³ñÓ Ù»ñÅÙ³Ý ¨, Áݹѳϳé³ÏÁ, ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ: Àëï ü. ´ñá¹»ÉǪ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ §Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Ñ³Ý¹áõñÅáÕ ¨ ³é³ï³Ó»éÝ áõ ¹ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ݳ¨ª Ý»ñ÷³Ï áõ ³Ýμ³ñ»Ñ³ÙμáõÛñ. Ýñ³Ýù ï³ñ÷áËíáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó ³Ûó»É»Éáí, ˳ճճë»ñ »Ý ¨, ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ïª é³½Ù³ï»Ýã, ½³ñٳݳÉÇáñ»Ý ϳÛáõÝ áõ ݳ¨ ß³ñÅáõݦ84: îíÛ³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝÁ ϳ٠ϻÝëáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Ù»Í Ù³ë³Ùμ μËáõÙ ¿ ÝÙ³Ý ï³ñ÷áËÙ³Ý áõݳÏáõÃÛáõÝÇó. §¸Çýáõ½Ç³ÛÇ »ñ¨áõÛÃÁ ϳñáÕ ¿ ïíÛ³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï»ÝëáõݳÏáõÃÛ³Ý ¨ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛ³Ý Ñáõë³ÉÇ ÷áñÓ³ù³ñÁ ÉÇݻɦ85: Àݹ áñáõÙª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»° »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ ¨ û° ÙÇÙÛ³Ýó ѳϳ¹ñáõÙÁ ϳñáÕ »Ý Ó·í»É ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ù»ç: ¸ñ³Ýù ϳñáÕ 80 æ. ìÇÏá (Giovanni Battista (Giambattista) Vico or Vigo (1668 –1744) – Çï³É³óÇ Ý߳ݳíáñ ÷ÇÉÇëá÷³, ³ñ¹Ç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ù³ñ¹³μ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³½·³·ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÁ: ú. ÎáÝï (Isidore Marie Auguste François Xavier Comte, 1798-1857) – ýñ³ÝëdzóÇ ÷ÇÉÇëá÷³ ¨ ÁÝÏ»ñ³μ³Ý, ¹ñ³å³ßïáõÃÛ³Ý (åá½ÇïÇíǽÙÇ), ÇÝãå»ë ݳ¨ ÁÝÏ»ñ³μ³ÝáõÃ۳ݪ Çμñ¨ ÇÝùÝáõñáõÛÝ ·ÇïáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÁ: Î. سñùë (Karl Heinrich Marx, 1818 - 1883) - ·»ñٳݳóÇ ÷ÇÉÇëá÷³, ÁÝÏ»ñ³μ³Ý, ïÝï»ë³·»ï, ù³Õ³ù³Ï³Ý ÅáõéݳÉÇëï, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍÇã: Üñ³ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³ñͳñÍí³Í ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý, ÁÝÏ»ñ³μ³Ý³Ï³Ý, ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý, ëáódzÉù³Õ³ù³Ï³Ý ѳۻó³Ï³ñ·»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ѻﳷ³ÛáõÙ ëï»ÕÍí»É ¿ §Ù³ñùëǽ٦ ³Ýí³ÝáõÙÁ ëï³ó³Í áõëÙáõÝùÁ, ͳí³Éí»É »Ý ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý ¨ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÁ: 81 î»°ë

óêàç. ñî÷ "<$ 82 ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 39: 83 ( R V

7#; 84 © 7<# 85 F. Braudel @?F9J JH? BI FJ9CF?G : #$

""&

86 î»°ë ¢ A?>HMGB ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ : ; 87 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : #; 88 Ibid : ;& 89 î»°ë F. Braudel, ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ : % 90 ²Ûëï»Õ μñá¹»ÉÛ³Ý §»ñϳñ ï¨áÕáõÃ۳ݦ ÑÕ³óùÁ ѳÙÁÝÏÝáõÙ ¿ Î.Ú³ëå»ñëÇ §³é³Ýóù³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³ÏǦ ÑÕ³óùÇ Ñ»ï: ²í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»°ë Ê. ßñïåðñ, Ñìûñë è íàçíà÷åíèå èñòîðèè, Ì.,

1991.

91 ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 39: 92 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : #; 93 ( R V

&7 94 © &< 95 ©

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

»Ý ï»ÕÇ áõÝ»Ý³É ÇÝãå»ë ÇÝùݳμ»ñ³Ï³Ý ÁÝóóùáí, ³ÛÝå»ë ¿É ·Çï³Ïóí³Í86: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ, ³Û¹ §É³Ûݳͳí³É ßñç³åïáõÛïÁ »ñμ»ù ãÇ ¹³¹³ñáõÙ¦87: ²Ûë ¹»åùáõÙ ³í»ÉÇ Ñëï³Ï ¿ ¹³éÝáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙÁ, ù³ÝÇ áñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇó §Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ¨ μáÉáñÁ (ÙdzëÇÝ í»ñóí³Í) Ù»½ Ý»ñ³éáõÙ »Ý ÑëÏ³Û³Ï³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý, ųٳݳÏÇ ã³÷³½³Ýó »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ù»ç¦88: àõëïÇ ÏñÏÝ»Ýù Ù»Ï ³Ý·³Ù ¿Éª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ ÁÙμéÝ»ÉÇ »Ý ÙdzÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ89: ê³Ï³ÛÝ, ѳÙÁÝÏÝ»Éáí μñá¹»ÉÛ³Ý §»ñϳñ ï¨áÕáõÃ۳ݦ Ñ»ïª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ãÇ ÝáõÛݳÝáõÙ ¹ñ³Ý, ³ÛÉ Áݹ³Ù»ÝÁ í»ñçÇÝÇë μ³½Ù³ÃÇí ã³÷áõÛÃÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿: ijٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ μ³½Ù³ÃÇí ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñª û° ï³ñ³Å³Ù³Ý³ÏÛ³ ¨ û° ѳٳųٳݳÏÛ³ ѳñÃáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ijٳݳÏÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¹ñ³Ýù ÙdzíáñíáõÙ »Ý Çñ»Ýó μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí ѳݹ»ñÓ90: ²Ûëï»ÕÇó Ñ»ï¨áõÃÛáõݪ §ãϳ Ù»Ï Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ ¨ ³Ýϳë»ÉÇ ûñ»Ýù ϳ٠ëϽμáõÝù, áñáí ϳñ»ÉÇ ÉÇÝ»ñ μ³ó³ïñ»É μáÉáñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ»ñÝ áõ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ÁݹѳÝñ³å»ë¦91: ü. ´ñá¹»ÉÁ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ¹ñ³ ÑÇÙݳñ³ñ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ ½³Ý³½³Ý ÉÍáñ¹áõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí å³ïÙáõÃÛ³Ý ïÇñáõÛÃÝ ³í»ÉÇ Áݹ·ñÏáõÝ ¹³ñÓñ»ó: ¸³ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ Ýáñ ѻﳽáï³Ï³Ý Ù»Ãá¹³μ³ÝáõÃÛáõÝ ¨ ³ß˳ï³Ýùª ѳٳ¹ñ»Éáõ §Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ѳٳϳñ·»ñÁ, áñáÝù ß³Õϳåí³Í »Ý ÙÇÙÛ³Ýó¦92: âÝ³Û³Í ü. ´ñá¹»ÉÁ Ëáõë³÷áõÙ ¿ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ëïáñá·áõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É áñ¨¿ ÏáÝÏñ»ï ë³ÑÙ³ÝáõÙ ï³Éáõó, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ç ÙÇ μ»ñ»Éáí ÑÕ³óùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ýñ³ ½³Ý³½³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÁª ëï³ÝáõÙ »Ýù Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ. §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ùß³Ïí³Í ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï³ñ³Íù ¿, áñÇÝ Ù³ñ¹ÇÏ ¨ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ïí»É »Ý áñáß³ÏÇ Ï³éáõóÇÏáõÃÛáõݦ93, ï³ñ³Íù, áñáí §áñáß³ñÏíáõÙ »Ý Ýñ³ μݳËáë³Ï³Ý (ýǽÇáÉá·Ç³Ï³Ý) Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ å³ÛٳݳíáñáõÙ ½³ñ·³óÙ³Ý ËÇëï ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ¦94: Àݹ áñáõÙ, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ãÇ ëå³éíáõÙ ÙdzÛÝ ³½·³·ñ³Ï³Ý ÁÙμéÝáõÙÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáí, ³ÛÉ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ §ï³ñ³Í³Ï³Ý-ѳٳϻó³Ï³Ý ·áïÇÝ»ñ, áñáÝù ÙÇ ÏáÕÙÇó Ù³ñ¹Ï³Ýó ûɳ¹ñáõÙ »Ý Ýñ³ ·áÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇóª Ùß³ÏÙ³Ý »ÝóñÏíáõÙ Ýñ³Ýó ëï»Õͳ·áñÍ ×Ç·»ñáí¦95: ²ÛÉ Ëáëùáíª §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ áñáß³ÏÇ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ï³ñ³ÍùÇ Ù»ç å³ñ³éí³Í¦, §áñáß³ÏÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñ·Ç¦, §ïÝï»ë³Ï³Ý Ï»Ýë³Ï»ñåǦ ¨ §ÏáÉ»ÏïÇí Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý (Ùï³Ï»óí³ÍùÇ)¦ ѳٳ¹ñ³Ï³Ý-»ñÏËáë³ÛÇÝ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ ͳí³ÉíáõÙ ¿ å³ïÙáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³»ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ÍÇñáõÙ: ²Ûë ³éáõÙáíª §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý

111

å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ѳÝáõñ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ¿, μ³Ûó í»ñóí³Í áñáß³ÏÇ Ñ»é³ÝϳñáõÙ, ¹Çï³ñÏí³Í Ù³ùëÇÙ³É Ñݳñ³íáñ ųٳݳϳ·ñ³Ï³Ý ïÇñáõÛÃáõÙª å³ïÙ³Ï³Ý ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏóáõÙÝ»ñÇ Ñ»ïݳËáñùÇ íñ³¦: Àݹ áñáõÙª ïíÛ³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ÁÝϳɻÉáõ ѳٳñ ѳñÏ ¿ §³ÝÁݹѳï Ùáï»óáõÙª Ýñ³ ÏáÝÏñ»ï Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ϳéáõÛóÝ»ñÇÝ, ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇÝ ¨ é»ëáõñëÝ»ñÇÝ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ïÇå³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ùï³Ï»óí³ÍùÝ»ñÇÝ, Ùß³ÏáõÛÃÇÝ ¨ ÏñáÝÇÝ, ³ñí»ëïÇÝ ¨ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ºí ³Û¹ ³Ù»ÝÁª ÏáÝÏñ»ï ųٳݳÏÇ (»é³ã³÷) ã³÷áõÛÃÇ Ù»ç¦96: ²ÛëåÇëáíª Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ýß»É, áñ ü. ´ñá¹»ÉÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ݳËáñ¹ ѻﳽáïáÕÝ»ñÇ (¨ Ù³ëݳíáñ³å»ëª È. ü¨ñÇ ¨ Ø. ´ÉáÏÇ) ÷áñÓ³éÝáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï ¨ Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ ¿ñ: ²ÛÝ Ñ³Ý·»óñ»ó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ýáñ ÁÙμéÙ³ÝÁ, áñÁ ѳÛïÝÇ ¿ §μñá¹»É۳ݦ ³Ýí³Ùμ: ܳ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ýáñ Ù»ÏÝ³Ï»ï ¿ñ í»ñóÝáõÙª ÝÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÑÕ³óùÁ, ³é³ç³¹ñ»Éáí ÑÇÙݳËݹñÇ Ýáñ ÉáõÍáõÙ, áñÁ Ç Ñ³Ûï ¿ñ »Ï»É ¹»é¨ë §Ùß³ÏáõÛæ ¨ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ëïáñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³Ý³½³ÝÙ³Ý ¨ ѳٳ¹ñÙ³Ý ¹Çï³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇ ùÝݳñÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:

3. ÜÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýñ³ ã³÷áñáßÇãÝ»ñÁ ü. ´ñá¹»ÉÇ Ùß³Ï³Í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ï»Õ áõÝÇ §ÝÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÁ: §Ð³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõݦ ¨ §å³ïÙáõÃÛ³Ý »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõݦ ëïáñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÉáõÛëÇ Ý»ñùá Ýñ³Ý ѳçáÕí»É ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ ¨ ѳٳϻóáõÃÛáõÝÁ ¹Çï³ñÏ»É ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇó Ù»ÏǪ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ¹Çï³ÝÏÛáõÝÇó. §Ä³Ù³Ý³ÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁª ³Ûë »ñÏáõ ݳËÁÝïñ»ÉÇ ëïáñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý Éñ³óáõóÇã ¹³ë³Ï³ñ·áõÙª Ý»ñѳïáõÏ μáÉáñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, áñáÝù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ñ³Ù³ï»Õ¦97: гٳӳÛÝ å³ïÙ³·»ïǪ ³ëí³ÍÝ ³í»ÉÇ ù³Ý í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ²ñ¨ÙïÛ³Ý ºíñáå³ÛÇݪ ëÏë³Í XV ¹³ñÇó: ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³Ûë ï³ñ³ï»ë³ÏÇ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï ¹Çï³ñÏáõÙÁ ü. ´ñá¹»ÉÝ Çñ³·áñÍ»É ¿ Çñ §ÜÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ϳåÇï³ÉǽÙÁ XV-XVIII ¹¹.¦98 ÏáÃáÕ³ÛÇÝ Ù»Ý³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ì»ñçÇÝÇë Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÝ Çñ»Ýó ë»ÕÙ ÁݹѳÝñ³óáõÙÝ »Ý ëï³ó»É Ñ»ÕÇݳÏÇ í»ñçÇݪ §üñ³ÝëdzÛÇ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ¦99 ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ÐÇß»Ýù, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μñá¹»ÉÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ Çμñ¨ μ³½Ù³ß»ñï áõ μ³½ÙÇÙ³ëï ÙÇ Ï³éáõÛó, áñÇ Ù»ç (Áëï ¹³ñ³ßñç³ÝÇ Ù³ñï³Ññ³í»ñÇ) ϳñáÕ »Ý ³ÏïÇí³Ý³É Ýñ³ ù³Õ³ù³Ï³Ý, Ùï³Ï»óí³Íù³ÛÇÝ, ÏñáݳϳÝ, ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÁ: ºíñáå³ÛÇ å³ñ³·³ÛÇݪ Üáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³ñß³ÉáõÛëÇÝ, Ù»Í Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ Ó»éù μ»ñ»ó ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý §ïÝï»ë³Ï³Ý-ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý¦ ½³ñ·³óáõÙÁ: §ÜÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ »½ñÁ, ÉÇÝ»Éáí ÁݹѳÝñ³Ï³Ý §ù³Õ³96 F. Braudel, ?>KK>F?G MGJ @F FBFJ>9FCNJ :: $& $% 7& 7;

< 97 F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG L@CNCKFG G9 @>:F9>BFJKG ¤§G ¤§ G JF @BG >?FJ 9 : $ 98 î»°ë F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG L@CNCKFG G9 @>:F9>BFJKG ¤§G ¤§ G JF @BG >?FJ 99 "#%# 99 î»°ë F. Braudel IFMGN9F9L MG B> ¢?>N@G ; CBB >?FJ "#<

112

100 F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : < 101 Ibid. : "7 102 î»°ë Ibidem.

103 î»°ë T. Stoianovich, C@F>B FJ9C? G?J:G@9F G C 98G DNN>BGJ :>?>MFEK G FG

;/$ ,"#%%- : 7< 104 F. Braudel F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : $ 105 Ibid., : "& 106 î»°ë P. Burke, C: @F9 : $ 107 Ibid., : ;" 108 F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : "# 109 ²éïÝÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝ , I8FJ9CF?G MH OHC9FMFGN- – å³ïÙ³·Çï³Ï³Ý »½ñÁ óñ·Ù³Ý»É »Ýù §³éïÝÇݦ μ³éáí, áñå»ë½Ç ãß÷áûÝù §³éûñ»³Ï³Ý¦-Ç Ñ»ï, áñÁ μñá¹»ÉÛ³Ý å³ïÙ³ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ïÏ»ñáõÙ μáÉáñáíÇÝ ³ÛÉ ÇñáÕáõÃÛáõÝ ¿:

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ëïáñá·áõÃÛ³Ý μ³ÕϳóáõóÇãÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, áõÝÇ ï³ñ³ë»é μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ: ²ÛÝ μ³ó³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ Ý³Ë ¨ ³é³ç ³éïÝÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ½³Ý³½³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇ Ù»ç (³é¨ïáõñ, Íáí³·Ý³óáõÃÛáõÝ, ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝ, ù³Õ³ù, ¹ñ³Ù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ, ëÝáõݹ, ·Ý»ñ, μݳϳí³Ûñ»ñ ¨ ³ÛÉÝ): §ºñϳñ ï¨áÕáõÃ۳ݦ ÍÇñáõÙ ¹ñ³Ýó ѳٳÉÇñ ¹Çï³ñÏáõÙÝ ¿É ü. ´ñá¹»ÉÁ ѳٳñáõÙ ¿ §ÝÛáõÃ³Ï³Ý Ï»óáõÃÛáõÝ Ï³Ù ÝÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ100, áñÁ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ §³Ù»Ýáõñ, ÏñÏÝíáÕ ¿, ³ÝÁݹѳï Éñ³óíáõÙ ¿, ÑáëáõÙ ¿ ÏñÏÝáõÃÛ³Ý Ýß³ÝÇ Ý»ñùá (routine)¦101: Þ»ßï»Ýù Ù»Ï ³Ý·³Ù ¿Éª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³Ûë ï³ñ³ï»ë³ÏÇ Ù»ç ·»ñ³Ï³ÛáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáÝÁ102: àõëïǪ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ñݳñ³íáñÇÝë Áݹ·ñÏáõÝ Ï»ñåáí Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ ѳٳñ ü. ´ñá¹»ÉÁ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ÏáÕùÇÝ ³ÏïÇí³óÝáõÙ ¿ ݳ¨ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÁ (socio-économies)103: ²Û¹áõѳݹ»ñÓ, ݳ Ñëï³Ï å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ ¿, áñ ¹³ ѻﳽáï³Ï³Ý ÑÇÙݳËݹñÇ §³ÝÑñ³Å»ßï å³ñ½»óáõÙ ¿¦, ù³Ý½Ç §ÙdzÛÝ ³Ûë »ñÏáõª ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ïááñ¹ÇݳïÝ»ñÝ ³Ýμ³í³ñ³ñ »Ý¦104: àõëïǪ ݳ ¹ÇÙáõÙ ¿ñ §»ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝóÛ³ÉÇ áõ Ý»ñϳÛÇ »ñÏËáëáõÃ۳ݦ ѳٳ¹ñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ105ª ³ÛÝ ¹Çï³ñÏ»Éáí »ñ»ù ÑÇÙݳñ³ñ ã³÷áõÛÃÝ»ñÇ Ù»ç106: ¸ñ³ÝóÇó ³é³çÇÝÁ ϳåí³Í ¿ Ù»½ ³ñ¹»Ý ѳÛïÝÇ §³Ýß³ñÅ å³ïÙáõÃ۳ݦ, »ñÏñáñ¹Áª ѳëï³ïí³Í ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ¹³Ý¹³Õ ÷á˳ϻñåÙ³Ý, ÇëÏ »ññáñ¹Á (ÏÛ³ÝùÇ ³é³í»É ³ñ³·)` ù³Õ³ù³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ü. ´ñá¹»ÉÁ ѳïϳÝßáõÙ ¿ñ, áñ Çñ Ýå³ï³ÏÝ ¿ μ³ó³Ñ³Ûï»É §ÝÛáõÃ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùǦ (ÇÝãå»ë ݳ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ) μ³½Ù³ï»ë³Ï ëÛáõŻݻñÁ¦107: ²Ûëå»ë, Çñ ³éç¨ ËݹÇñ ¹Ý»Éáí ó÷³Ýó»É §áã Ó¨³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³Ýó÷³ÝóáõÃÛ³Ý ·áïÇÝ»ñÁ¦ª ü. ´ñá¹»ÉÁ ÷áñÓáõÙ ¿ ѳÕóѳñ»É ³í³Ý¹³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ §Áëï ÑáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³ñÃáõÃ۳ݦ μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõª ¹ñ³å³ßïÝ»ñÇ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ: ܳ Ñëï³Ï ·Çï³ÏóáõÙ ¿, áñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÇÝã-áñ ѳٳë»é ¨ ÇÝùݳμ³í áÉáñïÝ»ñÇ Ù»Ë³ÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³Ýñ³·áõÙ³ñ ϳ٠ѳçáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ã¿: àñå»ë ³é³çÇÝ ù³Ûɪ ü. ´ñá¹»ÉÁ ѻﳽáïáõÃÛ³Ý ³é³ñϳ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³éïÝÇÝ Ï³Ù ÝÛáõÃ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ áÉáñïÝ»ñÁª ÅáÕáíñ¹³·ñáõÃÛáõÝ, ·Ý»ñ, ï»ËÝÇϳ, μݳϳí³Ûñ»ñ, ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, ßáõϳݻñ, ù³Õ³ùÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: Üå³ï³ÏÝ ¿ª áñáß³ñÏ»É ïÝï»ë³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ·áïÇÝ»ñÇ §Ñݳñ³íáñ áõ ³ÝÑݳñÇÝ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ¦. §ÜÛáõÃ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ Ù³ñ¹ÇÏ »Ý ¨ Çñ»ñÁ, Çñ»ñÝ »Ý áõ Ù³ñ¹ÇÏ: лﳽáï»É Çñ»ñÁª ëÝáõݹ, ϳó³ñ³Ý, ѳ·áõëï, å»ñ׳ÝùÇ ³é³ñϳݻñ, ·áñÍÇùÝ»ñ, ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ, ·ÛáõÕ»ñÇ áõ ù³Õ³ùÝ»ñÇ Ñ³ï³Ï³·Í»ñ, ÙÇáí μ³ÝÇíª ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ ͳé³ÛáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ, ³Ñ³ ³ÛÝ ÙÇ³Ï ÙÇçáóÁ, áñáí Ñݳñ³íáñ ¿ ³éïÝÇÝ Ï»óáõÃÛ³Ý ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ¦108: Èáõë³μ³Ý»Éáí ³éïÝÇÝ109 ÏÛ³ÝùÁª ü. ´ñá¹»ÉÁ ÝϳïÇ áõÝÇ §Î»óáõÃÛ³Ý ³ÛÝ

113

ÏáÕÙÁ, áñÇ Ù»ç Ù»Ýù Ý»ñ·ñ³íí³Í »Ýùª ³Ý·³Ù ÇÝùÝ»ñë Ù»½ ѳßÇí ãï³Éáí, ù³ÝÇ áñ ëáíáñáõÛÃǪ ÇÝùÝÇÝ ÑáëáÕ ¨ ³í³ñïíáÕ Ñ³½³ñ³íáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý å³Ñ³ÝçáõÙ áñ¨¿ Ù»ÏÇ í×ÇéÁ: ¸ñ³Ýù ϳï³ñíáõÙ »Ý` ·ñ»Ã» ã³éÝãí»Éáí Ù»ñ ·Çï³ÏóáõÃÛ³ÝÁ¦110: ºí ù³ÝÇ áñ ³éïÝÇÝ áÕç ÏÛ³ÝùÁ Ù³Ýñ ÷³ëï»ñÇó ¿ μ³Õϳó³Íª ųٳݳÏÇ ¨ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳ½Çí Ýϳï»ÉÇ, ³å³ ¹ñ³Ýó ѻﳽáïáõÃÛáõÝÁ ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë Ù»Ïݳμ³Ý»É ³ß˳ñÑÇ ¹³Ý¹³Õ ÷á÷áËíáÕ ³é³ÝÓÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýó Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñÁ, ³Ýѳí³ë³ñ ï»Õ³ß³ñÅ»ñÁ: ²ÛÉ å³ñ³·³ÛáõÙ ¹ñ³Ýù ·ñ»Ã» ³ÝÝÏ³ï »Ý ÙÝáõÙ111: ²Ûë ÑÇÙ³Ùμ, §÷áùñÇÏ å³ï³Ñ³ñÝ»ñÇó »ñ¨³ÏíáõÙ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ¦: ²ÝÝÏ³ï ¨ í³Õ³ÝóÇÏ ¹»åù»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùμ ϳéáõóíáõÙ ¿ §Ññ³åáõñÇ㦠å³ïÏ»ñÝ»ñÇ ÙÇ ß³ñ³Ý, áñÇ ÙÇçáóáí ëÏëáõÙ ¿ Ç Ñ³Ûï ·³É §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦112: ÜÙ³Ý å³ïÏ»ñÝ»ñÇ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, áñ å³ïÙ³·»ïÁ å»ïù ¿ ¹³ë³Ï³ñ·Ç ¨ ѳٳϳñ·Çª Ñݳñ³íáñ ¹³ñÓÝ»Éáí ¹ñ³Ýó å³ïÙ³Ï³Ý Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ѳñÏ ¿ §Ù»ÏÁݹÙÇßï Ó»ñμ³½³ïí»É ³í³Ý¹³Ï³Ý Ñݳå³ßïáõÃÛ³Ý Ï³å³ÝùÝ»ñÇó¦113: ²Ûëï»ÕÇó ¿É μËáõÙ ¿ ü. ´ñá¹»ÉÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ٳϳñ¹³ÏÁª §÷á˳ݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³Õ»ñÁ¦: ²ÛÝ Ýå³ï³Ï áõÝÇ í»ñÉáõÍ»É ïÝï»ë³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅ»ñÇ ½³Ý³½³Ý Ï»ñå»ñÁª ÷áÕáó³ÛÇÝ ßáõϳݻñÇó ÙÇÝ㨠Ïñå³ÏÝ»ñ, ˳ÝáõÃÝ»ñ, ïáݳí³×³éÝ»ñ áõ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·áïÇÝ»ñ: ²Ûë §÷á˳ݳϳÛÇÝ Ë³Õ»ñÁ¦ ü. ´ñá¹»ÉÁ ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ »ñÏáõ ٳϳñ¹³Ïáíª ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý (§μݳϳݦ) ¨ ϳåÇï³ÉǽÙÇ (§³ñÑ»ëï³Ï³Ý¦)ª ѳÙá½í³Í, áñ §³Û¹åÇëÇ ½³Ý³½³ÝáõÙÁ ÉÇáíÇÝ ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿, ù³ÝÇ áñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë μ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ÙÇ ÏáÕÙÇó ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ý»ñ·ñ³íí³Í ï³ñ³ë»é áõÅ»ñÁ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇóª ¹ñ³Ýù Çñ³·áñÍáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Ýå³ï³Ï³¹ñáõÙÝ»ñÁ (Ùï³Ï»óí³ÍùÝ»ñÁ)¦114: ²Ûë Ï»ñå ü. ´ñá¹»ÉÁ ï³ñ³Ýç³ïáõÙ ¿ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ áõ ϳåÇï³ÉǽÙÁª ¹ñ³Ýù ¹Çï³ñÏ»Éáí Çμñ¨ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ÷á˳ݳÏáõÃÛ³Ý »ñÏáõ ï³ñμ»ñ ѳٳϳñ·»ñ115: ´ñá¹»ÉÛ³Ý ³Ûë Ùáï»óáõÙÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³ÉÇë ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ÷á˳ݳÏáõÙÝ»ñÇ ÁÝóóùÁ ¹Çï³ñÏ»É ³í³Ý¹³Ï³Ý ßáõϳÛÇó ¹»åÇ Ï³åÇï³ÉÇëï³Ï³Ý ßáõϳÝ: ¶áñÍÁÝóóÁ Ñ»ÕÇݳÏÝ áõëáõÙݳëÇñáõÙ ¿ Ý³Ë ¨ ³é³ç ØÇçݳ¹³ñÇó ¹»åÇ Üáñ ¹³ñ»ñ ³ÝóÙ³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ: Üå³ï³ÏÇÝ Ñ»ï³Ùáõïª Ý³ ¹ÇÙáõÙ ¿ Ä. ¶áõñíÇãÇ §ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ Ñá·Ý³ÏÇáõÃ۳ݦ, ê. Îáõ½Ý»óÇ §·Ý³·áÛ³óٳݦ, Î. öáɳÝÛÇÇ §Ù³ñ¹³μ³Ý³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛ³ÝÁ116: ¸³ Ýñ³ Ùáï»óáõÙÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ §Ï³éáõóÇÏ ¨ μ³½Ù³μáí³Ý¹³Ï¦117: гçáñ¹ ÑÇÙݳËݹÇñÁ, áñ ͳé³ó»É ¿ñ ü. ´ñá¹»ÉÇ ³é³ç, å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ ѳÕóѳñ»É ϳåÇï³ÉǽÙÇ 110

V ( *VR ¬[ ­ "##; "; 111 î»°ë + / 2 T Q R S . V T Q R S !

S + U V U + W V ¤§ ¤§ " ( . . R V © V © ! &&% ¤¤ 112 F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : "% 113 Ibid. : $& $$ 114 F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : < 115 F. Dosse £: @F9 : "$< 116 î»°ë ê. Îáõ½Ý»ó (Simon Smith Kuznets; 1901- 1985) – éáõë³Ï³Ý ͳ·áõÙáí ³Ù»ñÇϳóÇ ïÝï»ë³·»ï, Üáμ»ÉÛ³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ (1971): Î. öáɳÝÛÇ (Karl Paul Polanyi, 1886-1964) - ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ¨ ϳݳ¹³Ï³Ý ïÝï»ë³·»ï, Ù³ñ¹³μ³Ý ¨ ÁÝÏ»ñ³μ³Ý (ÑáõÝ·³ñ³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùμ): îÝï»ë³Ï³Ý Ù³ñ¹³μ³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: 117 P. Burke, £: @F9 : $#

114

118 î»°ë F. Braudel, F FBFJ>9FCN K>9L?FGBBG 9 : "& 119 î»°ë !

S + U V U + W V ¤§ ¤§ + ;

! &&% ¤§ 120 © ¤§ 121 G. Gemelli, ¢G?N>NM A?>HMGB >?FJ "##7 : #7 122 !

S + U V U + ;

123 î»°ë

V <7

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç §ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÃÛáõÝÁ¦ ¨ ³Ýóáõ٠ϳï³ñ»É §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇÝ118: Àëï Ýñ³ª ³Ûë ÑÕ³óùÁ å»ïù ¿ ³ñï³Ñ³Ûï»ñ ³ß˳ñÑáõ٠ͳí³ÉíáÕ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³Ýѳٳã³÷áõÃÛáõÝÁ ¨ Ý»ñϳ۳óÝ»ñ ¹ñ³Ýù ѳí³ë³ñ³ÏßéáÕ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý áõ ·»áå³ïÙ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÁ: îíÛ³É Ùáï»óÙ³Ùμª §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ å³ïÙ³·»ïÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ Çμñ¨ ÙÇ ÑÇÙݳñ³ñ »½ñª Ïáãí³Í ß»ßï»Éáõ, áñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³Ïñá ¨ ÙÇÏñá (³é³ÝÓÇÝ ïÇñáõÛÃÝ»ñÇ) ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (ÇÝãå»ë ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ) Ù»ç ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ áñáß³ÏÇ ³ëïÇ׳ݳϳñ·ª ÑÇÙÝí³Í ½³ñ·³óÙ³Ý ³Ýѳٳã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: §²ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ѳí³ë³ñ³ÏßÇé ·áñÍÁÝóóÝ ³í»ÉÇ ÁÙμéÝ»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ ѳٳñ ü. ´ñá¹»ÉÝ ³é³ç³¹ñáõÙ ¿ñ §³ß˳ñÑÇ Å³Ù³Ý³Ï¦ ÁÙμéÝáõÙÁ, áñÁ §ãÇ Ï³½ÙáõÙ, ãÇ Ï³½Ù»Éáõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ³ÙμáÕç³Ï³Ýáñ»Ý¦, áñÁ, ϳËí³Í ï»ÕÇó ¨ ¹³ñ³ßñç³ÝÇó, ϳé³í³ñíáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ ëϽμáõÝùÝ»ñáí ¨ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí119: Àëï Ñ»ÕÇݳÏǪ §³ß˳ñÑÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ¦ ϳ½ÙáõÙ ¿ ѳÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛ³Ý í»ñݳ߻ÝùÁ120: ¸ñ³ÝóÇó ü. ´ñá¹»ÉÝ ³Í³ÝóáõÙ ¿ í»ñÁ ùÝݳñÏí³Í §Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ¨ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Àݹ áñáõÙª §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ ݳ ѳϳ¹ñáõÙ ¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ §Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇÝ: ²ÛÝ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ·»ñٳݻñ»Ý §Weltwirtschaft¦ »½ñÇ μñá¹»ÉÛ³Ý Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿¦121: ü. ´ñá¹»ÉÁ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛ³ÝÁ¦ ï³ÉÇë Çñ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÁ. §Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ͳí³ÉíáõÙ ¿ ³ß˳ñÑáí ٻϦ, ÇëÏ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ³ß˳ñÑÇ ëáëÏ ÙÇ Ù³ëáõÙª ÇÝùݳμ³í ÉÇÝ»Éáõ ÁݹáõݳÏ, áñÇ Ý»ñùÇÝ Ï³å»ñÝ áõ ÷á˳ݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³å³ÑáíáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ ûñ·³Ý³Ï³Ý ÙdzëÝáõÃÛáõݦ122: лﳷ³ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇó å³ñ½íáõÙ ¿, áñ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝݦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñ ÙÇïáõÙÝ»ñÁ: ²Û¹áõѳݹ»ñÓ, ùÝݳñÏíáÕ ÑÕ³óùÁ μáÉáñáíÇÝ ¿É ãÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ áñ¨¿ áñáß³ÏÇ §ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ ϳ٠§Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõݦ: ²ÛÝ áõÝ³Ï ¿ Ùdzíáñ»Éáõ ÙÇ ù³ÝÇ (»ñμ»ÙÝ ÑáõÛÅ ï³ñμ»ñ) ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñª ²ñ¨ÙïÛ³Ý ºíñáå³, ØÇç»ñÏñ³Ï³Ý ÍáíÇ ³í³½³Ý, лé³íáñ ²ñ¨»Éù, ȳïÇÝ³Ï³Ý ²Ù»ñÇϳ ¨ ³ÛÉÝ: гٳӳÛÝ ü. ´ñá¹»ÉǪ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ áñáß³ñÏíáõÙ ¿ »ñ»ù ÑÇÙݳñ³ñ ѳïϳÝÇß»ñáí: ²é³çÇݪ áõÝÇ áñáß³ÏÇ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï³ñ³Íù ¨ ѳÕáñ¹³Ïó³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ: ¸ñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É ÇÝãå»ë μݳϳÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ïÝï»ë³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ, Ñá·¨áñ (Ùï³Ï»óí³Íù³ÛÇÝ), ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ: Àݹ áñáõÙª ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ûå»ï μ³í³Ï³ÝÇÝ ¹³Ý¹³Õ, μ³Ûó ÷á÷áËíáõÙ »Ý: ºñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý Ù»ç Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ×»ÕùáõÙÝ»ñ123: ø³ÝÇ áñ ü. ´ñá¹»ÉÁ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ѻﳽáïáõÙ ¿ áñå»ë ïÝï»ë³Ï³Ý ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ, ³å³ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ½»ï»ÕíáõÙ »Ý ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ ëÏëíáõÙ »Ý ÝáõÛݳϻñå

115

áõñÇß ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ÇÝã-áñ ·Í»ñÇ, ³í»ÉÇ ëïáõÛ·ª ÇÝã-áñ ·áïÇÝ»ñÇ »ñϳÛÝùáí: ¸ñ³Ýó ѳï³ÝóáõÙÁ ÇÝãå»ë ³Ûë, ³ÛÝå»ë ¿É ³ÛÝ ÏáÕÙÇóª ïÝï»ë³Ï³Ý ³éáõÙáí ߳ѳí»ï ¿ ÙdzÛÝ μ³ó³éÇÏ ¹»åù»ñáõÙ¦124: Øß³ÏáõÛÃÁ ¨ë Ý»ñ³½¹áõÙ ¿ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ íñ³ª å³ïÝ»ß Ï³Ù Ï³åáÕ ûÕ³Ï Ñ³Ý¹Çë³Ý³Éáí ïÝï»ë³Ï³Ý ÷á˳ݳÏáõÙÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñÑÇÝ: Øß³ÏáõÛÃÁ ¨ë ϳñáÕ ¿ Ó¨³íáñ»É ѳٳϻó³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ §Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ÑÇÝ ·áñÍáÕ ³ÝÓÝ ¿. ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷á˳ñÇÝ»É »Ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ëáñï³Ïí»É »Ý, ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ѳçáñ¹»É ÙÇÙÛ³Ýó, μ³Ûó Ùß³ÏáõóÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÁ ß³ñáõݳÏí»É ¿¦125: ü. ´ñá¹»ÉÝ Áݹ·ÍáõÙ ¿, áñ §Ùß³ÏáõóÛÇÝ ù³ñ﻽ݻñÝ ³Ýå³ÛÙ³Ýáñ»Ý ã»Ý ѳÙÁÝÏÝáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³ñ﻽ݻñÇݦ: ºÃ» ïíÛ³É §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ ³ÛÉ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇݦ ¹»Ù ³é ¹»Ù Ó·ïáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï³ñ·»ñÇ ÙdzëݳóÙ³Ý, ³å³ §Çñ ÇëÏ Ý»ñëáõÙ ù³ñ﻽³·ñí³Í Ùß³ÏáõÛÃÝ áõ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ »Ý áõÅ·ÇÝ ï³ñ³Ýç³ïí»É, »ñμ»ÙÝ ¿É ѳϳ½¹»É ÙÇÙÛ³Ýó¦126: ºñÏñáñ¹ª §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ áõÝÇ Çñ 쨻éÁ ϳ٠ϻÝïñáÝÁ, ³ÛÝ ¿ª ïÇñ³å»ïáÕ ù³Õ³ùÁ (³ÝóÛ³ÉáõÙª ù³Õ³ù-å»ïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÅÙª Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ ϳ٠ïÝï»ë³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÁ): Àݹ áñáõÙª ù³Õ³ùÝ»ñÇ §³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ ѳٳӳÛÝ»óíáõÙ ¿ñ ïíÛ³É Ù³Ûñó³Ù³ùÇ ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý Ñ»ï¦, ѳݹÇë³Ý³Éáí ÙÇ ÛáõñûñÇÝ³Ï §ÜáÛÛ³Ý ï³å³Ý¦, áñÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ §å³ñï³¹ñ³Ï³Ý ѳٳμ»ñáõÃÛáõݦª ÈáݹáÝ, ö³ñǽ, ²Ùëï»ñ¹³Ù, ÜÛáõ-Úáñù, îáÏÇá, ä»ÏÇÝ, ØáëÏí³: ÆëÏ Ñ³Ù³μ»ñáõÃÛ³Ý Ññ³ßùÝ»ñÁ ÏñÏÇÝ áõ ÏñÏÇÝ Ç Ñ³Ûï ¿ÇÝ ·³ÉÇë §³Ù»Ýáõñ, áõñ »ñ¨³Ý »Ý ·³ÉÇë ßáõϳݻñÇ Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñ¦127: ØǨÝáõÛÝ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñáÕ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É »ñÏáõ ϳ٠³í»ÉÇ ïÝï»ë³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñ: ²Û¹ Ï»ÝïñáÝÁ ϳ٠ϻÝïñáÝÝ»ñÁ ÙݳÛáõÝ ã»Ý ¨ »Ýóϳ »Ý ÷á÷áËáõÃ۳ݪ ÑÁÝóóë ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ³ß˳ñÑ-ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý: Ðݳñ³íáñ ¿ ݳ¨ ³ÛÉ ï³ñμ»ñ³Ï. ϳñáÕ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï ¨ Ùñó³Ïó»É ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï128: ÆëÏ áñ¨¿ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ Ï»ÝïñáÝÇ ³ÝÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ áõÅ»Õ óÝóáõÙÝ»ñÁ ½·³ÉÇ »Ý ³Ý·³Ù §³Ù»Ý³Ñ»é³íáñ ͳÛñ³Ù³ë»ñáõÙ¦129: ºññáñ¹` §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ¦ ³ëïÇ׳ݳϳñ·³ÛÇÝ Ï³éáõÛó ¿ª μ³Õϳó³Í ÙÇÙÛ³Ýó Ý»ñÑ³Ï Ï³Ù Ñ³Ù³¹ñíáÕ ·áïÇÝ»ñÇó130: àõÕճѳ۳ó ³ëïÇ׳ݳϳñ·Á Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñáí, áñáÝù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ μáÉáñ ·áïÇÝ»ñáõÙ: ²ëïÇ׳ݳϳñ·Á §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ï³ñ³Í³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ ¿: ²ÛÝ ·»áÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ· ¿, áñÁ μ³Õϳó³Í ¿ »ñ»ù ·áïÇÝ»ñÇóª §Ï»Ýïñáݦ, §ÙÇçÇÝ ·áïǦ ¨ §Éáõë³Ýóù³ÛÇÝ ·áïǦ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ÙÇçáóáí ü. ´ñá¹»ÉÁ ÙṻɳíáñáõÙ ¿ §³ß˳ñÑïÝï»ëáõÃ۳ݦ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ: ²Ûë ÇÙ³ëïáíª §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ·áñͳéݳϳݳóáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ §ÙÇçÇݦ ¨ 124 !

S + U V U + ; "< "# 125 © $% 126 © $< 127 © "& "" 128 © <$ <7 129 © "$ 130 î»°ë

V <

116

131 î»°ë !

S + U V U + ; "< 132 © <% 133 ¡NG BG¶CN MI8FJ9CF?G MG ¢G?N>NM A?>HMGB 8·9G>H >BBCN ±CH?NLGJ ¢G?N>NM A?>HMGB >?FJ "#< : "$7 134 T Q R S !

S + U V U + ; 7" 135 ©

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

ì¿Ù

§Éáõë³Ýóù³ÛÇݦ ·áïÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å §Ï»ÝïñáÝǦ Ùßï³Ï³Ý ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïÙ³Ý ÑÇÙùÇ íñ³: ÆëÏ ¹³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ å³ÛٳݳíáñáõÙ ¿ ³Ýѳí³ë³ñ, áã ѳٳñÅ»ù ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ131: ²Ûë ³Ù»ÝÇ Ñ³Ù³ÍÇñáõÙ ü. ´ñá¹»ÉÝ ³é³ç³¹ñáõÙ ¿ §Ï³åÇï³Éǽ٦ ÑÕ³óùÇ áã ³í³Ý¹³Ï³Ý μ³Ý³Ó¨áõÙÁ: Àëï Ýñ³ª §Ï³åÇï³ÉǽÙÁ á°ã ѳë³ñ³Ï³Ï³ÝïÝï»ë³Ï³Ý ýáñÙ³ódz ¿, á°ã áñáß³ÏÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ·³íáñáÕ ¨ ë»÷³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñáí ³ñï³¹ñáõÃÛ³ÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñåáÕ Ñ³Ù³Ï³ñ· ¿, á°ã ¿É ÇÝã-áñ ÙÇ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛó¦: §Î³åÇï³ÉǽÙÁ¦ ³Û¹ ³Ù»ÝÇ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿, ÛáõñûñÇÝ³Ï ÙÇ §ÇݹÇϳïáñ¦, áñÇ Ñ»ï³½áïáõÙÁ §Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý Ùáï»Ý³É ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇÝ ¨ ³ÏáõÝùÝ»ñÇÝ: ¸ñ³Ýù »Ýª ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ, ïÝï»ë³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ï³ñμ»ñ μݳ·³í³éÝ»ñÁ, ³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѳñÛáõñ³ÙÛ³ ¨ ³í»ÉÇ ³ÝϳÛáõÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ ³ëïÇ׳ݳϳñ·Ç ó³Ýó»ñÁª ïñ³Ù³Ë³ãíáÕ ¨ ˳éݳÏíáÕ (ã³ë»Éáõ ѳٳñ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ å³Ûù³ñ), ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ...¦132: γåÇï³ÉǽÙÁ ѳٳå³ñ÷³Ï ¿ª Ç ëϽμ³Ý» Ý»ñϳ ó³Ýϳó³Í §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ѳٳÍÇñáõÙ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ó³Ýϳó³Í ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ. §ù³Ù»É»áÝ, áñÁ ϳñáÕ ¿ ÷áË»É ·áõÛÝÁ, μ³Ûó áñÁ, ãÝ³Û³Í ¹ñ³Ý, ÙÇßï ¿É ÙÝáõÙ ¿ ù³Ù»É»áݦ133: ²ÛÝ ¿ª ÷á˳ϻñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ³ÙμáÕç ·áñÍÁÝóó ųٳݳÏÇ »ñϳñ ï¨áÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ, ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ ³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇÙÛ³Ýó ÷á˳ñÇÝ»Éáõó ÙÇÝ㨠³ñ¹Ç ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³ñ·Ç Ó¨³íáñáõÙÁ: ü. ´ñá¹»ÉÇÝ Ñ³çáÕí»É ¿ §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇ ßÝáñÑÇí ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ-ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å Ýáñ ѳ۳óù Ó¨³íáñ»É: ¸ñ³ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ μËáõÙ ¿ñ ó³Û¹ ·»ñ³Ï³ÛáÕ å³ïÙ³Ï³Ý Ù³ï»ñdzÉǽÙǪ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÇó, áñÁ ÙÇïáõÙ áõÝ»ñ ѳٳÛÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ μ³ó³ïñ»É ëáëÏ §ïÝï»ë³Ï³Ý ¹»ï»ñÙÇÝǽÙǦ ëϽμáõÝùáí: ´áÉáñ å³ïÙ³Ï³Ý ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙù ѳٳñíáõÙ ¿ñ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁª ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, ßáõϳ, ¹ñ³Ù³÷á˳ݳÏáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: ØÇÝã¹»é, §³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ÑÕ³óùÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ëï»ÕÍ»É ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÇ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ñ³óáõÛó, áñÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý μ³½Ù³ã³÷ ¨ μ³½Ù³ß»ñï ÁÙμéÝÙ³Ý íñ³, ù³ÝÇ áñ §³ß˳ñÑÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ëáëÏ Ñ³Ù³·áÛáõÃÛáõÝ ã¿, áñÁ Ù»Ýù å»ïù ¿ Ñ»ï¨áճϳÝáñ»Ý ¹Çï³ñÏ»Ýù ï³ñμ»ñ ¹³ñ³ßñç³ÝÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ¦134: §êË³É ¿ ³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳óÝ»É áñå»ë áÕç ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ϳé³í³ñáÕ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³Ûɳ½³Ý ϳñ·»ñÁ áñáß³ñÏáÕ Ñ³Ù³Ï³ñ·¦, ù³ÝÇ áñ §ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ »ñμ»ù Ù»Ïáõë³óí³Í ãÇ ÉÇÝáõÙ¦135: ÀݹѳÝñ³óÝ»Ýù: ì»ñáß³ñ³¹ñÛ³ÉÇó ³ÏÝѳÛï ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ ü. ´ñá¹»ÉÇ §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ÑÕ³óùÁ áõÝÇ Ñ³Ù³å³ñ÷³Ï-ѳٳÉÇñ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ, áñÇ ÍÇñáõÙ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ûÅïíáõÙ ¿ ÇÙ³ëï³ÛÇÝ ¨ ϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ ÁݹɳÛÝÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ´ñá¹»ÉÛ³Ý »é³ß»ñï ųٳݳϳã³÷áõÛÃÇ Ñ»ïݳËáñùÇ íñ³ª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý, ÇÝùÝáõÃÛ³Ý, Ùï³Ï»óí³ÍùÝ»ñÇ ¨

""%

³ß˳ñÑ-ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³Ý³½³Ý ÉÍáñ¹áõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõÙ å³ïÙáõÃÛ³Ý §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõݦ ÁÙμéÝáõÙÁ: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ïª í»ñçÇÝë ãÇ Ñ³Ý·áõÙ Ù»Ï §×ßÙ³ñÇï¦ ¨ Ùdz·ÇÍ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³Ý: ´ñá¹»ÉÛ³Ý §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ å³ñ³éáõÙ ¿ Çñ ³é³ÝÓÇÝ Ù³ë»ñÝ Çμñ¨ ѳٳϳñ·í³Í ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ: Àݹ áñáõÙª ¹ñ³Ýó ÉÍáñ¹áõÙÝ»ñÝ áõ ѳٳ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùdzï»ë³Ï ã»Ý: Üñ³ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇëÁ »ñμ»ÙÝ ³é³çݳÛÇÝ ¹»ñ »Ý ˳ÕáõÙ, ÙÛáõëÝ»ñÁª »ñÏñáñ¹³Ï³Ý: Ð³×³Ë ³Û¹ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙÝ»ñÁ ÷áËíáõÙ »Ý: ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Íª §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃ۳ݦ ÍÇñáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ï³å»ñÁ μ³ó³ñÓ³Ï Ñ³ëï³ïáõÝ Ï³Ù ³Ýß³ñÅ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ã»Ý: ¸ñ³Ýù ï³ñμ»ñ »Ý å³ïÙ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ØÇ ÇñáÕáõÃÛáõÝ, áñÁ ×ÏáõÝáõÃÛáõÝ ¿ ѳÕáñ¹áõÙ ¹Çï³ñÏíáÕ ÑÕ³óùÇÝ: î³ñ³ë»é ÉÍáñ¹áõÙÝ»ñÁ å³ïÙáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ýáñ³Ýáñ ·ñ·ÇéÝ»ñ »Ý ѳÕáñ¹áõÙ: ¸ñ³ ßÝáñÑÇí Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝáõÙ §å³ïÙáõÃÛ³Ý ÑáñǽáÝݦ ³ÝÁݹѳï ï»Õ³ß³ñÅ»É, ¹áõñë μ»ñ»É ѳëï³ï³·ñí³Í ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó: àõëïǪ §Ñ³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ ÁݹɳÛÝíáÕ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ù»ç: ²ÛÝ å³ïÙ³·»ïÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ï³ñ³ã³÷ ¨ ï³ñ³ñÅ»ù Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²ÛëåÇëáí` ü. ´ñá¹»ÉÁ Ù»ñÅáõÙ ¿ñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³ÝÇ ·áñÍáÝÝ»ñáí Ù»Ïݳμ³ÝáÕ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ. §âϳ ³í»ÉÇ ·³ÛóÏÕÇã ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³í»ÉÇ å³ïñ³Ýù³ÛÇÝ ÇñáÕáõÃÛáõÝ, ù³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ Ùdz·ÇÍ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿¦136: §Ð³ÙÁݹ·ñÏáõÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦, Ù»ÏݳñÏ»Éáí ųٳݳÏÇ μ³½Ù³éÇÃÙ ÁÙμéÝáõÙÇó, »Ýó¹ñáõÙ ¿ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³ÝÁݹѳï í»ñ³¹ñë¨áñÙ³Ý (¨ í»ñ³ß³ñ³¹ñ³ÝùÇ) ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ. §½Ç ÑÁÝóóë ųٳݳÏÇ ÷á÷áËíáõÙ ¿ ѻﳽáïáÕÇ μ³Ý³Ï³Ý ³ãùÇ áëåÝÛ³ÏÁ, ¨ í»ñçÇÝë ëÏëáõÙ ¿ ³ÝóÛ³ÉáõÙ Ýϳï»É ÷³ëï»ñ, ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ÇÙ³ëï³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñ, áñáÝù ó³Û¹ Ùݳó»É ¿ÇÝ ³ÝÝÏ³ï ¨ ³ñŨáñí»É ûñǦ137: êñ³Ýáí ü. ´ñá¹»ÉÁ Ùáï»ó»É ¿ñ §Çñ ÇëÏ ëï»ÕÍ³Í Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳÕóѳñÙ³Ý ë³Ñٳݳ·ÍÇݦ138, áñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¨ ÁÝóóù »Ý ï³ÉÇë ºññáñ¹ ë»ñÝ¹Ç ³ÝݳɳϳÝÝ»ñÁ:

136 F. Braudel, @?F9J JH? BI FJ9CF?G : ";; 137 ². êï»÷³ÝÛ³Ý, ä³ïÙáõÃÛáõÝÝ Çμñ¨ ï»ùëï (Ø»ÏÝáõÃÛáõÝ ¨ ·ñáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ), ä³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ÏñÃáõÃÛáõÝ, 1-2, ( 2005), ¿ç 13: 138 ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 40:

118

In the context of the French Historical Annals School the achievements of the second Generation are significant. This mainly concerns Fernand Braudel in particular (1902-1985). He is famous not only in the framework of the School, but also in the historiography of the XX century.

F. Braudel’s main contribution to the theory of history was the concept of “Universal History.” It was outlined by L. Febvre and M. Bloch as a synthesis of different methods. The concept of “Universal History” is the result of that very approach.

The abovementioned makes it clear that Fernand Braudel’s concept of “Universal History” has a holistic and complex content. At the same time it doesn’t turn into one “true” and “common” interpretation. Braudel’s concept of Universal History combines its different parts into one system. Moreover, their synthesis is various. Some of them have a primary, others a secondary role. Sometimes they tend to change. The concept of “Universal History” is possible as a consequence of the harmonization of the terms “civilization,” “identity,” “mentality,” and “world-economy,” in three-dimensional time. In other words, the concept of “Universal History” is a constant element of Braudel’s understanding of history. They differ in different historical ages and events.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

Smbat Kh. Hovhannisyan

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 1 (33) ÑáõÝí³ñ-Ù³ñï, 2011

FERNAND BRAUDEL’S THEORY OF HISTORY

ì¿Ù

Summary

""#