SOCIOLOGICAL AND ANTHROPOLOGICAL THOUGHTS
แนวคิดสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา รหัสวิชา 261124 ภาคเรียนที่ 1 ปการศึกษา 2557 (สัปดาหที่ 15)
อิสระภาพทางความคิดของคนไทย ... ตามแนวคิดมานุษยวิทยา การเลือกปฏิบัติ วาทกรรม ความจริง ความรู และอํานาจ คูตรงขาม และความเปนอื่น ชาติพันธุ และความเปนชายขอบ
การเลือกปฏิบตั ิ
(DISCRIMINATION)
ไดใหความหมายไววา การปฏิบัติที่แตกตางกัน การกีดกัน การหนวงเหนี่ยว หรือการลําเอียงซึง่ มีพื้นฐานมาจากเรื่องเพศ ผิว เชื้อชาติ ศาสนา ความคิดเห็นทางการเมือง สัญชาติ หรือความยากดีมีจน สถานะของแหลงกําเนิด หรือสถานะอื่นๆ ซึ่งมีวัตถุประสงคหรือมีผลกระทบหรือทําใหสูญเปลาหรือทําใหการยอมรับ ตองเสื่อมเสียไป ซึ่งขัดแยงกับสิทธิหรือการใชสิทธิโดยบุคคลทุกคนบน จุดยืนที่เสมอภาคกันซึ่งสิทธิและเสรีภาพทั้งมวล ชุลรี ัตน ทองทิพย กลาววา การเลือกปฏิบัติ หมายความวา การกีดกันหรือ การใหสิทธิพิเศษ อันเนื่องจากความแตกตาง ๆ เชือ้ ชาติ เพศ ศาสนา ความเห็นทางการเมือง การแบงแยกเชื้อชาติหรือสังคม อันนํามาซึง่ ความ เสื่อมเสียตอความเสมอภาคในโอกาส คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงสหประชาชาติ
วาทกรรม คืออะไร (DISCOURSE)
วาทกรรม “กระบวนการในการสรางชุดความคิด ที่แสดงถึงระบบและ กระบวนการในการสราง/ผลิต (constitute) เอกลักษณ (identity) และความหมาย (significance) ใหกับสรรพสิง่ ตางๆ ในสังคม ไมวาจะ เปนความรู ความจริง อํานาจ หรือตัวตนของเราเอง” (ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, 2540: 90) วาทกรรม “จึงเปนการสราง/ผลิตสรรพสิ่ง (ความคิด) ขึ้นมาในสังคมภายใต กฎเกณฑที่ชัดเจนชุดหนึ่ง และกฎเกณฑนี้ก็จะเปนตัวกําหนดการดํารงอยู การเปลี่ยนแปลง หรือการเลือนหายไปของสรรพสิ่งที่ถูกสรางขึ้น จึงกลาวไดวา การเปลี่ยนแปลงสิ่งตางๆในสังคมมักแปรผันควบคูไปกับสรรพสิ่งที่ วาทกรรมสรางขึ้น ” (Foucault, 1972b: 126 - 131)
ปฏิบัติการของวาทกรรม 1
(DISCURSIVE PRACTICE)
การวิเคราะหวาทกรรมจึงเปนพื้นที่ยอยที่มีสภาวะของ “ปฏิสัมพันธใน หลากหลายรูปแบบทั้งปะทะ ประสาน แทนที่ ตอสูแยงชิง ผนวกรวม และ ขจัดออกจากพืน้ ที่เดิม” (ธงชัย วินิจจะกูล, 2534: 30) ภาคปฏิบัติการของวาทกรรมนอกจากจะแสดงผานการพูดของบุคคลในสังคม ไมวาจะเปนการพูดดวยวาจา ตัวหนังสือ สัญลักษณ และ/หรืออากัปกิริยา และไมวาจะเปนการสื่อในระดับใดแลว ยังปรากฏตัวผานจารีตปฏิบัติ ความคิด ความเชื่อ คานิยม และสถาบันในสังคม ที่มีความเกี่ยวของกับ เรื่องนั้นอีกดวย
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 1 อํานาจ ตองกระทําผานวาทกรรมโดยการขุดคุย และแกะรอยเพื่อเปด ชองทางและสรางพื้นที่ใหแกวาทกรรมชุดอื่นที่มีความแตกตาง อํานาจอื่นๆ ที่ถูกกดทับไวจากวาทกรรมกระแสหลักของสังคมใหไดมีโอกาสปรากฏตัว ออกมา การวิเคราะหวาทกรรมจึงตองกระทําไปบนรากฐานความเชื่อมโยงระหวาง อํานาจและความรู เพราะวาทกรรมไมสามารถที่จะดํารงอยูไดอยางอิสระ โดยปราศจากการค้ําจุนของอํานาจ และในทางกลับกันอํานาจก็จะไมสามารถ สถาปนาตัวเองขึ้นมาได หากขาดซึ่งวาทกรรมในการสรางชุดความรู เพื่อการใหกลุมคนที่อยูใตวาทกรรมปฏิบัติตามความคิด จึงเปนที่มาของ อํานาจ
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 2 วาทกรรมและความรูเปนสิ่งที่มีความสัมพันธกัน อยางใกลชิด ในลักษณะ ของการมีผลกระทบถึงกันและกัน อํานาจเปนผูสรางองคความรู โดยความรูที่ถูกสรางขึ้นมาก็จะเขาไปทําหนาที่ รับรองอํานาจ เพื่อใหสามารถยึดครองพื้นที่ เบียดไล และ/หรือแยงชิงพื้นที่ จากอํานาจในชุดอื่นที่แตกตางไปจากตน ความรูจงึ มิได ใสซื่อปลอดจากการถูกครอบงําโดยอํานาจ และความรูก็มิได ถูกสรางขึ้นมาเพื่อการปลดปลอยมนุษยสูชีวิตแหงเสรีภาพ แตความรูเปน พันธนาการที่เขมงวด วางกฎระเบียบ และครอบงํามนุษยใหสยบยอม
(Sarup, 1993: 67)
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 3
แมพื้นที่ในสังคมจะเต็มไปดวยเสนใยของความสัมพันธเชิงอํานาจ แตก็เปน ความสัมพันธที่มีลักษณะของการกระจัดกระจายไปในแตละพื้นที่ ซึ่งนั่นยอม หมายถึง ลักษณะของอํานาจที่กระจัดกระจายอยูทั่วไปในสังคม อํานาจที่มีอยู ในความสัมพันธจึงขาดการรวบรวม สะสม และจัดเรียงใหเห็นถึงความ ตอเนื่อง สงผลใหอํานาจในความสัมพันธเหลานั้นไมสามารถสถาปนาตนเอง ขึ้นไดอยางมั่นคง ชองวางตรงนี้เองที่ทําใหวาทกรรมหลัก ไดมีโอกาสและ ชองทาง ในการเขาไปทําใหเกิดการผลิต สะสม และหมุนเวียนจนเกิดการ รวบรวมและสถาปนาอํานาจขึ้นไดอยางเปนรูปธรรม (Foucault, 1980:
93)
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 4 วาทกรรมไดกลายเปนเปาหมายแหงความปรารถนา เปนการตอสูหรือเปน ระบบของการครอบงํา เปนสิ่งที่สื่อแสดงถึงอํานาจที่จะตองถูกยึดกุม เพราะ หากสามารถเขายึดกุมวาทกรรมและทําใหสมาชิกของสังคมยอมรับในวาท กรรมนัน้ ได ยอมหมายถึง การเขายึดครองอํานาจโดยมีวาทกรรรมเปน เครือ่ งมือครอบงําความคิดไปสูก ารปฏิบัติ ความรู อํานาจ และวาทกรรมจึงเปนฟนเฟองที่สําคัญในการทําใหอํานาจเกิด การหมุนเวียน เปลี่ยนถาย และแทรกซึมไปไดอยางทั่วถึงและตอเนื่องในทุก พื้นที่ของสังคม แมแตในสวนของวิถีปฏิบัติที่เปนสวนตัวของปจเจกบุคคล ไมวาจะเปนครอบครัว รางกาย หรือแมแตเรื่องเพศ (Foucault, 1980:
119 - 120)
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 5 อํานาจยังมีแงมุมที่กอใหเกิดความกดขี่ ชืน่ ชอบ และสยบยอมโดยไมมี ขอสงสัย ซึ่งอํานาจในแงนี้เองที่วาทกรรมเขามาแสดงตัวและมีบทบาทอยาง มาก เพราะวาทกรรมจะเขาไป “สรางความจริง” (the production of truth) ขึ้นมาในรูปลักษณของชุดความรู และดวยรูปลักษณที่ “ดูเหมือน” ใสซื่อ เปนกลาง ทําใหการตอตานขัดขืนชุดความคิด/วาทกรรมเกิดขึ้น ในระดับต่ํา สภาพความเปนจริงของสังคม ที่มีทั้งการใชอํานาจในดานบวกและดานลบ รวมกันเพื่อการควบคุม การจัดการ และการสรางระเบียบวินัยใหแกสังคม ฉะนั้นการพิจารณาถึงอํานาจจึงไมอาจละเลยอีกดานหนึ่งของอํานาจที่อยูใน รูปลักษณของความรู ความจริงได
ปฏิบัติการของวาทกรรม อํานาจและความรู 6 สามารถปรากฏออกมาไดในหลากหลายรูปแบบ ทั้งนี้ขึ้นอยูกับ เงื่อนไขของการผลิต/เผยแพรของผูใหและรูปแบบการบริโภคของผูร ับ การผลิตและสงตอจะตกอยูภายใตการควบคุม (apparatuses) ของกลไกที่มีความสําคัญทางการเมืองและเศรษฐกิจ เชน มหาวิทยาลัย และ กองทัพ ฉะนั้น “ความจริง” จึงหมุนเวียนผานกลไกทางการศึกษา และระบบขอมูล ขาวสารที่มีอยูในสังคม และเปนประเด็นปญหาทางการเมืองที่กอใหเกิดการ ถกเถียงและเผชิญหนากันทางสังคม (Foucault, 1980: 131 - 132) “ความจริง”
วาทกรรม คูตรงขาม และ การกลายเปนอื่น คือความคิดเรื่องการกลายเปนอื่น เชน ดี-เลว รวย-จน เมือง-ชนบท พัฒนา-ดอยพัฒนา ไพร-อํามาตย ราชการ-ราษฎร ฯลฯ มิเชล ฟูโก เรียกความคิดคูตรงขามวา วาทกรรม มนุษยติดอยูในกับดักวาทกรรม ที่มีกระบวนการของการแยงชิง เพื่อใหมีอํานาจ ใชสัญญะเพื่อใหรูวาเราพวกเดียวกันและตางจากพวกอื่น (โดยอาศัยอํานาจในรูปแบบของวาทกรรมเปนตัวเชื่อม) จึงลืมไปวา ความเปนจริงของการเปนมนุษยคืออะไร วาทกรรมบางอยางลดคุณคาความเปนมนุษยลง (รูปธรรมของความไมเทาเทียม) กับดักคูตรงขาม
วาทกรรมคูตรงขาม (DICHOTOMIES)
... คูตรงขาม ... ตั้งแตเมื่อไหร ??? เมื่อมนุษยรวมกันเปนกลุมและแบงแยกกลุมตน ฉัน (ตัวเรา) เธอ (คนอื่น) รวมกัน แขงขัน แยงชิงปจจัย4 โดยการตอสูเพื่อแยงชิงสิ่งเหลานี้ กอเกิดเปน ปญหา ความมมั่นคง และความสงบสุขของสังคมมนุษย มนุษยจึงสรางเครื่องมือเพื่อตอบสนองความรูสึกในสิ่งที่เรียกวาความสุข จึงกอเกิดเปนกรอบ กฏหมายจารีต ขนบ ธรรมเนียม ประเพณี ของกลุม ปฎิบัติสืบทอดสิ่งเหลานี้จนกลายเปนวัฒนธรรมกลุม เมื่อวัฒนธรรมผิดจากกลุมตน มักกอใหเกิด เปนคนอื่น กลุมอื่น คนนอก สิ่งเหลานี้ศัพททางมานุษยวิทยา เรียก ความเปนอื่น (Otherness) มนุษยถูกสอนใหคิดเรื่อง
ความเปนอื่น 1
(OTHERNESS)
แนวคิดความเปนอื่น จะกําหนดตัวเรา กําหนดอารยะธรรมของเรา แนวคิดที่มาจากนักปรัชญาฝรั่งเศส Foucault "ความเปนอื่น" (the other) หมายถึง คนอีกคนหนึ่งหรือกลุมหนึ่งซึ่งไดถูกนิยามในฐานะ ที่เปนคนที่แตกตาง หรือหมายถึงคนที่มีสถานะต่ํากวาหรือเปนรองกวา (sub-human) ที่รวมเขากับเอกลักษณของกลุมๆ หนึ่ง ยกตัวอยางเชน (นาซี-ยิว) กลุมนาซี เขานิยามตัวเองใหแตกตางกับชาวยิว (พยายามที่จะธํารงรักษาความตาง) ในความหมายนี้ "ความเปนอื่น" คือการลดคุณคาลงมา เมื่อมันไดถูกนําไปประยุกตใชกับกลุม คน" (สมเกียรติ ตั้งนโม, 2544) (พัฒนา-ดอยพัฒนา) การ "ดอยพัฒนา" ก็คือ "ความเปนอื่น" ที่ถูกกําหนดขึ้นโดยวาทกรรมของการพัฒนา
ความเปนอื่น 2
(OTHERNESS)
ความเปนอื่น: คือการสรางความเปน ‘ตัวตน’ หรือ ‘องครวม’ ของ กลุมคนนั้น ใหมีความชัดเจนเปนรูปเปนรางขึ้นมา ในขณะเดียวกันก็ปลุกเรา ใหสมาชิกที่อยูในกลุมนั้นเกิดความรูสึกเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และมีความ ตองการที่จะแสดงตนในฐานะที่เปนสวนหนึ่งขององครวมนั้น ในขณะเดียวกัน เราไมอาจปฏิเสธไดวาการกระตุนความเปนกลุม โดยการเปรียบเทียบกับการ มี และดํารงอยูของ ‘ชาติอื่น’ หรือ ‘ความเปนอื่น’ อันสื่อถึงภาพลักษณ และ การแสวงประโยชนที่แตกตาง ที่นํามาซึ่งความไมไววางใจซึง่ กันและกัน ความ หวาดระแวง ความขัดแยง การแกงแยงแขงขัน และความเปนศัตรู
ความเปนอื่น 3
(OTHERNESS)
แนวคิดจาก Erick Erikson มองวา แตเดิมนั้นมนุษยเปนสัตว ประเภทเดียวกัน แตไดแบงแยกตัวเองออกเปนชาติ เปนเผา วรรณะ ชนชั้น ศาสนา และอุดมการณที่ตางกัน จนทําใหเกิดความรูสึกวาตนเทานั้นเปน มนุษยประเภทที่แทจริง กลุมอื่นลวนเปนเพียงอะไรบางอยางที่ต่ํากวามนุษย ติช นัท ฮันห เปนกพระเซนชาวเวียดนามเห็นวา ความยึดมั่นถือมั่นใน "ตัว เรา" "ตัวเขา" "ของเรา" "ของเขา" นั้น ทําใหมนุษยขาดความสามารถที่จะ มองเห็นความเปนมนุษยของผูอื่น เกิดความไมพยายามที่จะเขาใจผูอื่น และ ไมเปดใจกวางยอมรับซึง่ กันและกัน จนตกเปนเหยื่อของลัทธิความเชื่อใด ความเชื่อหนึ่งไดอยางงายดาย
ความเปนอื่น 4
(OTHERNESS)
ความเปนอื่น นั้นถูกนิยามวาเปนความแตกตางจากตน (self/oneness) ใน ดานหลักๆ 2 ดาน คือ ความเปนอื่นเชิงวัตถุวิสัย (objective otherness) และความเปนอื่นเชิงอัตวิสัย (subjective otherness) ความเปนอื่นเชิงวัตถุวิสัย หมายถึงความเปนอื่นทางภูมิศาสตร (geographical others) ซึ่งหมายถึงคนที่มาจากที่อื่นๆ ที่มิใชพื้นที่ของตน เชน ภาค ประเทศ โซน และทวีป เปนตน ความเปนอื่นเชิงอัตวิสัย คือ ความเปนอื่นในแงของกลุมหรือองคกรที่มีพื้นที่ เฉพาะ (spatial organization) ซึ่งมิใชพื้นที่ทางธรรมชาติเชนเดียวกับ ความหมายแรก แตเปนในแงของสังคม วัฒนธรรม ความประพฤติ หรือ แมกระทั่งความแตกตางในเรื่องของความคิดเห็นหรือมุมมอง และรวมถึง สําเนียงการพูด (Murdick et al., 2004)
อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 1
สถานการณ: ในประเทศไทยจึงกลายเปนชาวเขา ไมใชชาวเราเหมือนคนไทย ทั่วไป และโดยมากชาวเขาเหลานี้ก็ไมมีสิทธิที่พึงมีตามกฏหมายดวย เปนเหตุ ใหไมไดรับการบริการและการปฏิบัติตลอดจนทัศนคติ มุมมองที่ดีจากบาง หนวยงานและเจาหนาที่ของรัฐบางคน ความพยายามของมนุษยที่จะแยกแยะความแตกตางทางวัฒนธรรมมีมานาน แลว ในระยะแรกๆนั้น มักจะแยกแยะกันตามลักษณะรูปธรรมของวัฒนะรรมที่ มองเห็นไดชัดเจน เชน ความแตกตางของภาษาพูดบาง เครื่องแตงกายบาง และวิธีการดํารงชีวิตบาง แตหลังจากลัทธิลาอาณานิคมไดขยายตัวออกไปทั่ว โลก ชาวยุโรปตะวันตกไดเริ่มใช อคติทางชาติพันธุ (Ethnocentrism)มาเปนพื้นฐานในการแยกแยะความแตกตาง ทางวัฒนธรรมมากขึ้น ดวยการจัดแบงประชากรในโลกออกเปน เชื้อชาติตาม สีผิว (Race) ซึ่งแฝงนัยของลําดับชั้นของความยิ่งใหญไวดวย เพราะมักจะ
อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 2 ความพยายามของมนุษยที่จะแยกแยะความแตกตางทางวัฒนธรรมมีมานาน
แลว หลังจากลัทธิลาอาณานิคมไดขยายตัวออกไปทั่วโลก ชาวยุโรปตะวันตกได เริ่มใช อคติทางชาติพนั ธุ (Ethnocentrism) มาเปนพื้นฐานในการแยกแยะ ความแตกตางทางวัฒนธรรมมากขึ้น ดวยการจัดแบงประชากรในโลกออกเปน เชื้อชาติตามสีผิว (Race) ซึ่งแฝงนัยของลําดับชั้นของอํานาจความยิ่งใหญของ ความเปนมหาอํานาจไวดวย โดยมักจะจัดใหชาวผิวขาวของตนเองนั้นเปนเชื้อ ชาติที่ย่ิงใหญที่สุด สวนชาวสีผิวอื่นๆก็จะลดลําดับความสําคัญรองลงมา แตชาว ผิวสีดําจะถูกจัดใหอยูในลําดับต่ําที่สุด การจัดลําดับเชนนี้ก็ถูกทําใหเปนจริงเปน จังมากขึ้นเรื่อยๆ จนยึดถือกันเสมือนวาเปนจริงตามธรรมชาติ โดยไมมีการตัง้ คําถามใดๆทั้งตัวเหยื่อเองและผูไดรับประโยชนจากการจัดลําดับเชนนี้
อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 3 เมื่อไมมีการตั้งคําถามใดๆ
ในที่สุดก็กอใหเกิดลัทธินิยมเชื้อชาติตามสีผิว อยางบาคลั่งหรือ ลัทธิเหยียดสีผิว (Racism) ซึ่งเปนสาเหตุของโศกนาฏกรรม ในการฆาลางเผาพันธุ ตั้งแตป ค.ศ. 1980 เปนตนมา นักมานุษยวิทยาคนสําคัญของอเมริกาคือ Franz Boas ไดคนพบจากการวิจัยจํานวนมากวา สายพันธุทางชีววิทยากับ วัฒนธรรมและภาษาไมจําเปนจะสอดคลองตองกันเสมอไป และเสนอใหแยก ประเด็นของเชื้อชาติตามสีผิวออกจากภาษาและวัฒนธรรม พรอมๆกับตอตาน ลัทธิเหยียดสีผิว
อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 4 นักมานุษวิทยาเสนอใหหันมาการศึกษาเกี่ยวกับ ความเปนชาติพนั ธุ (Ethnicity) เพราะเปนกระบวนการแสดงความเปนตัวตนทางวัฒนธรรม และความสัมพันธระหวางกลุม ชน แทนการจัดลําดับเชื้อชาติตามสีผิว ซึง่ ถือเปน กระบวนการกีดกันทางสังคม นนักมนุษยวิทยาเสนอใหเรียกกลุมชน ที่แสดงความแตกตางกันทางวัฒนธรรม วา กลุมชาติพันธุ (Ethnic Groups) แทน ชนเผา (Tribe) ซึ่งแฝงไวดวย แนวความคิดวิวัฒนาการ ที่จัดใหชนเผาเปนกลุมชนบทในสังคมแบบบุพกาล ดั้งเดิม ในความหมายที่ลาหลังและแฝงนัยในเชิงดูถูกดูแคลนไวดวย เพราะเปน ขั้นตอนแรกของวิวัฒนาการสังคมที่ยังไมมีรัฐ กอนที่จะกาวไปสูสังคมรัฐแบบ จารีต และสังคมทันสมัยในที่สุด ซึ่งเต็มไปดวยอคติตางๆ โดยไมสามารถหา หลักฐานมายืนยันในเชิงประวัติศาสตรไดเสมอไป
อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 5 เชน
ชาวเขาในประเทศไทยมักจะถูกเรียกวาเปนชนเผา ทั้งๆที่ในประวัติศาสตร ชาวเขาบางกลุมไมวาจะเปนชาวอาขาก็ดี ชาวลีซอก็ดี หรือชาวลาหูก็ดี ลวนสืบทอดวัฒนธรรมเดียวกันกับกลุมชนที่เคยปกครองอาณาจักรนานเจา ในอดีต ในภาษาไทย คําวาชนเผามีนัยแตกตางจากความหมายชนเผาของชาวตะวันตก อยูบาง ตรงที่คนทั่วไปจะใชกับชนเผาไทยดวย ซึ่งนาจะแสดงวา ภาษาทั่วไปใช คําวา ชนเผา ในความหมายเดียวกับกลุมชาติพันธุในทางวิชาการดวย ดังนั้นเพื่อหลีกเลี่ยงนัยในเชิงงดูถูกที่อาจเกิดขึ้นไดจากการใชคําวาชนเผา ใน งานทางวิชาการจึงควรใช กลุม ชาติพันธุ เมื่อพูดถึงกลุมชนที่แตกตางกัน ทาง วัฒนธรรม
การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 1
ในปจจุบันการเมืองของความสัมพันธุทางชาติพันธุ นับวาเปนประเด็นสําคัญ อยางมาก เพราะกลายเปนสวนหนึ่งในกระบวนการของการสรางความหมาย เพื่อ การแยกแยะกลุมชนตางๆ บนพื้นฐานของความสัมพันธุเชิงอํานาจ ในกรณีของ สังคมไทย การเมืองในลักษณะเชนนี้เริ่มตนขึ้นตั้งแตชวงแรกของกระบวนการ สรางรัฐ ประชาชาติ เมือ่ ผูนําทางการเมืองและการปกครองในกรุงเทพฯ ที่เปน ศูนยกลางของอํานาจ เริ่มสรางภาพของ ความเปนคนอื่น (The Otherness) ใหกับกลุมชนตางๆในชาติ ดวยการมองวา กลุมชนที่อยูหางออกไปจากศูนยกลาง เปนคนบานนอก และถาอยูหางออกไปอีก ก็ถึงกับเรียกวาเปนคนปา ทั้งๆที่พวก เขาตางก็อยูรวมในรัฐประชาชาติเดียวกัน นัยที่เกิดขึ้นจากการสรางภาพดังกลาว ไดกลายเปน วาทกรรม (Discourse) หรือการนิยามความหมายเชิงอํานาจ ที่ ผลักดันใหกลุมชนที่อยูหางไกลจากศูนยกลางของอํานาจ
การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 2
การตกอยูในสภาวะไรอํานาจ ที่ผลักดันใหกลุมชนที่อยูหางไกลจากศูนยกลาง ของอํานาจ ตองตกอยูในสภาวะไรอํานาจ หรือที่เรียกวา สภาวะชายขอบของ สังคม (Marginality) ซึ่งเทากับเปนกระบวนการกีดกันใหกลุมชนที่อยู หางไกลเหลานั้น ตองสูญเสียสิทธิตางๆที่พึงมีพงึ ไดจากการพัฒนาตางๆในรัฐ ชาติ ในทางสังคมวิทยาจะเรียกกระบวนการเชนนี้วา กระบวนการสรางสภาวะ ความเปนชายขอบ (Marginalization) ซึง่ สามารถเกิดขึ้นไดกับกลุมชนที่ อยูหางไกลจากอํานาจ ทั้งในแงของระยะทางและความสัมพันธ ดังจะพบวาใน ปจจุบัน แมจะอยูในกรุงเทพฯ แตคนในชุมชนแออัดก็ตองตกอยูในสภาวะเปนคน ชายขอบ เพราะอยูหางไกลจากความสัมพันธุเชิงอํานาจ สําหรับกลุมชนที่อยู หางไกลจากอํานาจในแงระยะทางดวยแลว ก็จะยิ่งไรอํานาจมากขึ้น เชนในกรณี ของชาวเขาในภาคเหนือ
การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 3 ชาวเขามักจะถูกกีดกันตางๆ
นานา ทั้งในแงของสิทธิในความเปนพลเมือง สิทธิ ในการตั้งถิ่นฐาน และสิทธิในการจัดการทรัพยากร จนขยายตัวเปนปญหาของ ความขัดแยงอยางรุนแรงในปจจุบัน เมื่อชาวเขาตองถูกคุกคามและถูกกดดันให ยายตั้งถิ่นฐานออกจากปา เพราะรัฐไมรับรองสิทธิของชาวเขาในการตัง้ ถิน่ ฐานอยู ในปา ทั้งๆที่พวกเขาอยูอาศัยมากอน ขณะเดียวกันก็มีความพยายามที่จะหา ประโยชนจากวัฒนธรรมของชาวเขา ดังปรากฏในรูปของ กระบวนการทําใหชาติ พันธุเปนสินคา ซึ่งหมายถึงการใชวัฒนธรรมของกลุมชาติพันธุเปนสินคา สําหรับการหารายไดจากการทองเที่ยวในรูปตางๆไมวาจะเปนเครื่องแตงกาย หัตถกรรม และวิถีชีวิต ในกระบวนการดังกลาวจะมีการสรางภาพของชาวเขาให เปนเสมือนชุมชนดัง้ เดิม เพือ่ ดึงดูดนักทองเที่ยวใหมาสัมผัสความแปลกที่แทจริง จึงเทากับยิ่งตอกย้ําภาพของชาวเขาที่หยุดนิ่งตายตัวมากขึ้น
การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 4 เมื่อกลุมชาติพันธุตางๆ
บนที่สูงไมยอมตั้งรับแตฝายเดียวเชนในยุคกอน แตหันมารวมตัวกันเพื่อเรียกรองสิทธิตางๆที่พึงมีพึงไดในฐานะพลเมืองไทย พรอมๆกับการออกมาแสดง ความมีตัวตนทางชาติพันธุ (Ethnic Identity) ดวยการสรางอัตลักษณของชาวเขาผานทั้งพิธีกรรมและการแสดงออกตางๆ ที่แสดง วาชาวเขานั้นมีความรูและศักยภาพในการอนุรักษทรัพยากรปา ในดานหนึ่งก็เพื่อตอบโตอคติตางๆ ที่มีอยูในวาทกรรมของรัฐ ในอีกดานหนึ่ง ก็เพื่อสรางความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันในหมูชาวเขาเอง
การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 5 มานุษยวิทยาเรียกกระบวนการขางตนนี้วา
การเปดพื้นทีท่ างสังคมและ วัฒนธรรม (Social and Cultural Space) ของกลุมชาติพันธุ ที่ เปรียบเสมือนพื้นที่ในการแสดงออกของ สิทธิของกลุมชาติพันธุ (Ethnic Rights) รวมทั้ง ภูมิปญญาความรู (Indigenous Knowledge) เพื่อนิยามการดํารงอยูทางวัฒนธรรมอยางแตกตาง และกําหนดความสัมพันธุ ทางสังคมของตนเองกับกลุมอื่นๆในสังคม แทนที่จะปลอยใหผูอื่นเปนผูกําหนด ฝายเดียว ซึ่งก็ถือไดวาเปนสิทธิชุมชนอยางหนึ่ง ที่รัฐในระบอบประชาติธิปไตย จะตองยอมรับ ในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของประชาสังคม
ความเปนไทย ... ในบริบทของความเปนอื่น 1 ตองกลาวถึง ความเปนไทย (Thainess) ภายใตบริบทของ สังคมไทยที่ทําใหภาพของ “ความเปนอื่น” นั้นเดนชัดขึน้ เนื่องจาก“ความ เปนไทย” ถูกใชในการสรางชาติเพื่อใหเกิดความเปนหนึ่งเดียวกันซึ่งเปนการ รับประกันความมั่นคงของชาติ และทําใหความเปนชาติไทยถูกสงวนไวสําหรับ คนไทยเทานั้น ซึง่ ทําใหตัดสินคนอื่นที่แตกตางจากตนพรอมจะ เบียดขับพวก เขาเหลานั้น โดยเฉพาะอยางยิ่งกลุมชาติพันธุอื่นหรือคนอื่นที่มีสถานะดอยกวา ทางดานเศรษฐกิจและสังคม (โสฬส, 2551; สายชล, 2551) จนกลายเปนการ เปดโอกาสใหเกิดการเลือกปฏิบัติกับคนที่ “เปนอื่น” (Traitongyoo,
ในความเปนอื่น
2008)
แรงงานเด็กผิดกฏหมาย... ในบริบทของความเปนอื่น
แรงงานเด็กผิดกฏหมายกับความเปนอื่นในสังคมไทย ดวยความเปนอื่นที่ เชื่อมโยงกับการเขาถึงบริการสาธารณะ การคุมครองแรงงาน ยิ่งเปนภาพ สะทอนความ (ไม) สามารถเขาถึงทรัพยากร และการไดรับผลประโยชนจาก การพัฒนาตางๆไมวาจะเปนดานเศรษฐกิจ สังคม และการศึกษา ที่จัดใหโดย รัฐไทย ทั้งนี้เนื่องจากพวกเขาถูกมองวาเปน“คนอื่น” ที่มีสถานะเปนเพียง แรงงานราคาถูกในกระบวนการผลิตเทานั้น
คนชายขอบ 1
(MARGINAL
MAN)
การที่คนสวนนอยที่สูญเสียสิ่งที่มีคาในชีวิต เพราะถูกผลักดันออกไปจาก เครือขายของผลประโยชน ทีร่ ะบบศูนยกลางอํานาจ ดูแลคุมครองใหกับคน สวนใหญซึ่งสัมพันธใกลชดิ กับระบบอํานาจ อาจดวยสาเหตุที่คนสวนนอย ดังกลาว ตัดขาดตนเองอยูนอกขอบเขตทางกายภาพของสังคมใหญ คําวา “คนชายขอบของสังคม” จึงมีนัยพอที่จะครอบคลุมถึงใครก็ตามที่ถูกกระทํา ใหไรตัวตนไรเกียรติและศักดิศ์ รีในสังคม”
คนชายขอบ 2
(MARGINAL
MAN)
ความเปนชายขอบนั้นไมไดเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แตทวาเกิดจาก การถูกกระทําเปนชายขอบ โดยมีสาเหตุใหญๆ อาทิ การกําเนิดรัฐชาติ การพัฒนา และโลกาภิวัตน เริ่มตนจากการกําเนิดรัฐชาติ ทําคนที่มิใชพลเมือง ของรัฐชาติหรือ “คนอื่น” กลายเปนคนชายขอบ เนื่องจากไมไดถูกนับรวม วาเปนพวก (self/one) สวนการพัฒนานั้นที่ผานมา มิติการพัฒนาได มุงเนนไปที่ศูนยกลาง โดยทําใหพื้นที่ที่ถูกละเลย โดยเฉพาะพื้นที่ที่เรียกวา “ไกลปนเที่ยง” กลายเปนพื้นที่ชายขอบ และคนที่อาศัยอยูในพื้นที่หลานนั้น ก็กลายเปนคนชายขอบ สําหรับโลกาภิวัตน กระแสของโลกาภิวัตนที่เกิดขึ้น และดําเนินอยูไดทําใหผูคนที่ไมสามารถปรับตัวเขากับกระแสในมิติการเมือง เศรษฐกิจ สังคม การศึกษา และวัฒนธรรม กลายเปนคนชายขอบ อีกรูปแบบหนึ่ง (สุริชัย, 2550)
เพศที่สาม ... กับการเปนชายขอบในสังคมไทย 1 เพศที่สามถูกสังคมวางเอาไว
ใหกลายเปนคนชายขอบไมไดรับการคุมครอง ทางกฎหมาย ถูกจํากัดสิทธิเสรีภาพ และกลายเปนคนบาป ของสังคม เหตุใดเพศที่สามจึงมีภาพลักษณกลายเปนแบบนี้ ? เพราะวาความแตกตางกันของเกียรติ ศักดิ์ศรี คุณคาของมนุษยที่เกิดใน สถานะภาพตางๆลวนแตเปนสิ่งที่ไดรับ การอางเหตุผลรองรับดวยความเชื่อ ทางศาสนา
เพศที่สาม ... กับการเปนชายขอบในสังคมไทย 2 (วาทกรรม: ศาสนา) ตราหนาเพศที่สามวา “เปนบุคคลที่เสื่อมจากสิริของ พระผูเปนเจา” ศาสนาอิสลาม กลาวถึงเพศที่สามไววา “การเปนเพศที่ 3 จะมีความผิดเมื่อ การเปนเชนนัน้ เกิดจากความพยายามที่จะเปน (ความผิดทํานองเดียวกับ การศัลยกรรมรูปรางหนาตา เพราะไมพอใจตอสิ่งที่มีอยูเดิมตามธรรมชาติ) หรือ แสดงออกในสิ่งที่ผิดศีลธรรมของสังคมอิสลาม” ศาสนาพุทธ พูดถึงเหตุของการเกิดเปนเพศที่สามเอาไววา “คนที่เกิดเปน เพศที่สามเปนเพราะชาติที่แลวทํากรรม ผิดศีลขอกาเม” ศาสนาคริสต
เพศที่สาม ... กับการเปนชายขอบในสังคมไทย 3 ในการแบงแยกเพศที่สามออกจากสังคม มีหลักการอยางไร ?? สิ่งนี้สามารถอธิบายไดดวยแนวคิดเรื่อง “การขยายออกของตัวตน” และ “การขามพนตนเอง” ตัวตนของเราสามารถขยายออกไดในอีกแบบหนึ่ง คือในการเกิดขึ้นของความเปน “พวกเรา” และ “คนอื่น” นี่คือสิ่งที่เราเรียกวา “อัตลักษณรวม” (Collective Identity) เมื่อคนกลุมหนึ่งมีอะไรหลายๆอยาง รวมกันจนสามารถตั้งชื่อพิเศษใหกับกลุมของตน สรางความรูสึกพิเศษใหแก กลุมของตน ตีวงแยกกลุมของตนออกจากคนอื่นที่เหลือทั้งหมด สรางความรูสึก ยกยองในเกียรติและคาของตนเองที่เกิดขึ้นจากความรูสึกวากลุมของตน อยูเหนือผูอื่น ซึ่งศาสนาก็ใชแนวคิดนี้เองในการแบงแยกเพศที่สาม และทําใหเพศที่สามกลายเปนแพะรับบาปของสังคม
ชาย-หญิง เพศสภาพกับการเปนชายขอบในสังคมไทย ประเด็นนี้แสดงใหเราเห็นวาธรรมชาติของอัตลักษณรวม
คือ การแสวงหา อํานาจใหกลุมตัวเองอยูเหนือผูอื่น แกนแทของอัตลักษณรวมจึงเปนเรื่องของ อํานาจที่จะครอบครองทรัพยากรอยางมีตนเองเปนใหญ สังเกตไดวาวาในทุกอารยะธรรมใหญๆของมนุษยมีการกําหนดใหผูหญิงมี สถานะที่ตํ่ากวาผูชาย นั่นก็เปนอยางหนึ่งที่แสดงใหเห็นการสรางอัตลักษณรวม คือ เมื่อเพศชายรวมตัวกันมากขึ้นก็สรางความยกยองในเกียรติและคาของ ตนเองออกจากเพศหญิง และสรางความเชื่อเขาไปในศาสนาวา เพศหญิงเปน เพศที่มีกรรม ตองเกิดมาใชกรรม แตแลวเมื่อเกิดมีเพศที่สามขึ้นในหมูเพศชาย ที่ยกตัวขึ้นเหนือกวาผูหญิง ทําใหมีความรูสึกเหมือนถูกกบฏ จึงมีการกลาวอาง จากศาสนาเขามาวา เพศที่สามเปนคนบาป เปนเรื่องดางพรอยของสังคม
รายงานกลุม ตอน แชท แชร+รูป profile ในfacebook ของคนในกลุม (กลุมตัวตนของกลุมสวนใหญ) สรุปวัฒธรรมชุปแปงทอด
สรุปเด็กขายพวงมาลัย
ชีวิตชายขอบในเมือง (กลุมตัวตนของกลุมสวนนอย)