Interview Gunter Pauli by Sociogroep

NRC Handelsblad Vrijdag 2 november 2012

100

Groen op vrijdag

Gunter Pauli heeft honderd „door de natuur geïnspireerde” innovaties verzameld voor een duurzame economie.

VRAAG AAN HET GROENE PANEL

100 innovatieve projecten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

Blauw

is beter dan groen

De groene economie is achterhaald, vindt Gunter Pauli. De Belgische duurzaamheidsexpert kiest voor de blauwe samenleving. Over het nut van piëzo-elektriciteit.

van de mensen. Onze welvaart kan stijgen door de dingen die we zo hard nodig denken te hebben gewoon niet meer nodig te hebben. En dan hoeven al die dingen ook niet meer naar de vuilstort.” In de afgelopen decennia heeft Pauli honderd „door de natuur geïnspireerde” innovaties verzameld. In sommige heeft hij een voortrekkersrol gespeeld, bij een groot aantal is hij een „heel actief lid van het team”, en er is een aantal waarbij Pauli „de leerjongen” is. De business-modellen staan allemaal gratis toegankelijk op de website zeri.org. Pauli is de spreekbuis van de grote groep ontwikkelaars die achter die innovaties zit. Hij promoot de ideeën en gebruikt ze als casestudy’s in zijn presentaties voor managers, duurzaamheidstypes en andere belangstellenden. Zondag geeft hij in het Amsterdamse Paradiso de Premsela-lezing, voor een publiek van ontwerpers en architecten. Pauli was in Zuid-Afrika op uitnodiging van regeringspartij ANC, dat zijn advies wilde over de geëscaleerde mijnwerkersstakingen van de afgelopen maanden. „Gaat het nu echt alleen maar over een looneis van 25 procent”, vroeg hij de mijnbouwbedrijven en de bestuurders. „Nee, het gaat hier over een economisch bestel dat niet in staat is om aan de basisbehoeften van de mensen te voldoen. Laten we in plaats van hogere lonen eens kijken naar een verhoging van de koopkracht. Wat hebt u en hoe kunnen we ervoor zorgen dat u daar veel meer mee kunt doen? Die benadering zwengelt een heel ander soort innovatie aan.” Een van de problemen in de Zuid-Afrikaanse mijnbouw is het tekort aan water. Het is Pauli’s stijl om dat te willen omdraaien: hij bedacht een plan om de mijnen juist een centrum van waterproductie te maken. „Als 25 procent van de kosten zit in het oppompen van water, begrijp ik wel dat de bedrijven willen besparen op loonkosten. „Zuid-Afrika staat vol met eucalyptusbomen die zijn geplant door de Britse kolonisten. Die hebben het land uitgedroogd. Dan zeg ik: in plaats van een miljard dollar uit te geven aan een nieuwe waterpijplijn, kun je ook een miljard uitgeven aan het kappen van die exoten en het herplanten van lokale bomen. Onder eucalyptusbomen groeien geen struiken, onder inheemse bomen wel. Met inheemse bomen en struiken verlaag je de bodemtemperatuur. Als er dan wolken overkomen geven die sneller regen. Behalve het water win je zo banen voor de mensen die de bomen moeten kappen.”

Herstel van regenwoud met behulp van schimmel Kringloopsysteem voor landbouw en voedselverwerking Paddestoelen op koffieresten Van CO2 naar voedingsstoffen en biobrandstoffen Geïntegreerde biosystemen voor brouwerijen Zijde voor teelaarde Huizen van bamboe Het recyclen van papier tot bouwmaterialen Ecologische afvalwaterzuivering 7: Bamboe kan beton en staal verAfbreekbare brandwerende middelen vangen als bouwmateriaal. Het is Van niet-recyclebaar glas tot bouwmaterialen sterk, licht, flexibel en het groeit snel. Luchtstroming als in een regenwoud De Colombiaan Maestro Simon Velez Bescherming tegen UV-licht ontwierp een bamboepaviljoen dat Plastics uit zetmeel uit voedselafval voldeed aan Duitse bouwverordeninVan hout naar voedsel gen en te zien was op de WereldBiologische brandstoffen van prairieplanten tentoonstelling van 2000. Zolang een Geen batterijen of accu’s bamboegebouw licht naar binnen Metalen terugwinnen met filmtechnologie helt, is het flexibel genoeg om overVortexmodellen als vervanging van chemische processen eind te blijven bij een aardbeving. Vaccins bewaren zonder koeling Het vereist dus dat er gebouwd Plakken zonder lijm wordt met hoeken van 85° in plaats De communicatie tussen bacteriën verstoren van 90°. Zoetwaterwinning zonder osmose Reinigen zonder zeep Beweging met gereduceerde wrijving Pigmentvrije kleuren Verstuiven zonder drijfgassen Klimaatbeheer zonder machines Door onze redacteur Hanneke Chin-A-Fo Verwarming uit de grond Afvangen van CO2 in de cementindustrie ls Gunter Pauli een presentatie geeft, Voedselverpakking van eiwitten laat hij altijd een verblufte zaal achKoude verwerking van keramisch materiaal Papier zonder chemicaliën ter. De toehoorders lachen, ze stralen Kwikvrije lampen zelfs, maar je ziet ze ook licht fronsen. Is het echt zo eenvoudig om op een waarOplossingsmiddelvrije chemie Pijnloze injecties lijk duurzame manier te produceren? En kun je daar dan nog goed mee verdienen ook? Waar zit Maden voor wondgenezing het addertje? Je ziet ze denken, je hoort ze de Waterzuivering met eiwitten vraag aan elkaar stellen, maar Waterzuivering via grafiet Waterzuivering met het principe van de pistoolgarnaal ze vinden het addertje niet. Pauli (56), een Vlaamse ecoWaterzuivering met het principe van de moerascipres Impactdemping op basis van diatomeeënschelpen noom, reist de wereld over om 37: Maden worden van oudsher gewat hij noemt een blauwe ecoPlastics uit CO en CO2 bruikt om de bacteriën in wonden op nomie te bepleiten. Blauw omPolyesters uit algen te eten. Deze methode wordt tegendat de aarde een blauw stipje is Biobatterij uit sidderroggen woordig weer geïntroduceerd als als je haar vanuit de ruimte beVerwarming met het algoritme van planten bacteriën resistent blijken tegen anLoodbinding met behulp van gele geraniums kijkt. Dat is het perspectief van tibiotica. Maden produceren bovenKoperbinding met behulp van boompaddestoelen Gunter Pauli. dien enzymen die de celgroei stiHij denkt zo groot dat andeToepassing fibonaccispiraal muleren door afgifte van zeer kleine Verbindingen zonder lijm, bouten of moeren ren hem nauwelijks kunnen elektrische ladingen. Deze stoffen volgen. Hij koppelt maden aan Lijm zonder formaldehyde kunnen worden gewonnen door mawondgenezing, tomatenschilNatuurlijke antibiotica den in zout water onder te domlen aan zonbescherming en verVogelgriepbeheersing pelen, waardoor ze moeten braken. Afweermiddel tegen gele koorts klaart met droge ogen dat zonMaden kunnen groeien op slachtafnepanelen ook ’s nachts een Schimmelbestrijding met rode kidneybonen val, zodat ook dit een nuttige be51: Mosselen staan voortdurend Drinkwater uit condensatievocht functie hebben. Zelf noemt hij stemming heeft. dit: werken volgens de wetten bloot aan het beuken van de golven. Ontzilting zoals bij de oogklieren van de pinguïn van de fysica. In plaats van ons Ze hebben een waterbestendige lijm Zoutwerend membraan ontwikkeld die zo elastisch is dat ze Drinkwater uit de lucht te verlaten op de chemie, moezich toch aan rotsen kunnen hechten we met onze maakindustrie Zelfreinigende oppervlakken ten. Op basis van deze lijm ontwikde natuurkundige functies binKeramische composietmaterialen kelde Kaichang Li, een onderzoeker Smeermiddelen nen ecosystemen nabootsen. aan Oregon State University, een lijm Witmakers op basis van de iriserende kleuren van kevers „Met een beetje geluk zullen die gebruikt kan worden als vervanNanocomposieten we beseffen dat het creëren van ging van epoxylijmen, die gemaakt Verpakkingen die kunnen uitzetten afval niet het probleem is dat we moeten oplossen”, schrijft zijn van formaldehyde. Dit leidt tot Waterdicht maken zoals bijen dat doen een betere kwaliteit van de binnenHout verteren voor papier Pauli in zijn boek Blue Economy, lucht van gebouwen. waarvan afgelopen zomer de Blauw licht Pijpen en leidingen voor gebouwen Nederlandse vertaling verDunne filmzonnecellen scheen. „Als een levend wezen Geconcentreerde zonne-energie geen afval voortbrengt is het waarschijnlijk dood, of in elk geval erg ziek. Het probleem dat Warmteconversie Verminderen van water- en luchtweerstand wij hebben, en dat we moeten aanpakken, is dat we ons afval verspillen. Geen enkel lid van een Aerodynamische efficiency ecosysteem heeft fossiele brandstof of een aanWaterstof uit zonlicht Biokatalysatoren sluiting op het elektriciteitsnet nodig om outEnergie uit golven put te realiseren, noch is afval een uitkomst van natuurlijke systemen.” Terugdringen files Zelfverwarming De groene economie is achterhaald, vindt Pauli. Recycling is dom. „Een boom denkt niet Antivries op basis van eiwitten van de meeltor Depositie van silicium in de lente: laat ik mijn oude blaadjes weer vastplakken. Maar wij vinden wel dat we van oude Vervormingsvrije lenzen Zelfassemblerende chips plastic flesjes nieuwe plastic flesjes moeten maGeleiding in pacemakers, afgekeken van het walvishart ken”, zegt hij per telefoon vanuit Zuid-Afrika. Geleidende gels zoals haaien die produceren „De groene economie probeert batterijen te ontwikkelen die milieuvriendelijker zijn. Dunne filmlenzen Infraroodsensoren Maar dat hoeft toch niet meer? Mobiele telefoons kunnen nu ook zonder batterij werken. Beveiliging van luchthavens, afgekeken van de navigatie van vleermuizen 78: Volgens Darya Popiv van de Die techniek bestaat al. De druk van je stem kan Richtinggevoelig gehoor Technische Universität München verworden omgevormd tot elektriciteit. Je kunt Akoestische lenzen toont de interactie tussen auto’s in Gehoorapparaten gebaseerd op de roep van de olifant elektriciteit maken van het temperatuurververkeersstromen gelijkenis met hoe schil tussen je oor en het materiaal van de teleOptische vezels zoals zeesponzen die maken insectenzwermen zich gedragen. InDataoverdracht onder water secten geven elkaar signalen door foon. En je kunt de radiofrequenties in de lucht omvormen tot elektriciteit.” Iets vervangen Waterafstotend middel middel van feromonen. Popiv stelt Ontvochtiging volgens woestijnkakkerlakken dat de visuele signalen van auto’s, door niets, noemt Pauli dat. Hij rekent ook altijd even voor wat dat opleMalariabestrijding op basis van de Oost-Afrikaanse springspin zoals remlichten, richtingaanwijzers, vert: „We kunnen dan een paar miljard batterijResistentie tegen radioactieve straling vaart minderen of juist versnellen, op en minder maken, dan hebben we minder Schokdemping zoals spechten dat doen dezelfde manier werken als de lokReductie van lichaamsvet stoffen van mieren. mijnbouw nodig, dan drukken we de prijs van telefoons en dan verhogen we de koopkracht Maagzuurremming op basis van de dril van maagbroedkikkers

it ervaring weet Pauli dat het bijzonder moeilijk kan zijn om directeuren, ingenieurs en ministeries voor zulke veelomvattende plannen te winnen. „De groene economie heeft de connotatie dat het duurder is. Maar als je redeneert vanuit de blauwe economie wordt het goedkoper. Als ik een financieel directeur spreek, leg ik hem uit dat zijn kapitaalkosten en zijn operationele kosten zullen dalen. Dan begint hij te luisteren. En dan vertel ik hem dat zijn nettowinst van 3 naar 8 procent kan stijgen. En ik vraag hem of hij weet wat de beursanalist in New York zal denken als hij hoort dat de energiekosten van het bedrijf omlaag zullen gaan. Die zal dat zeker interessant vinden.”

Nederland is stekeblind, vindt Pauli. En niet alleen Nederland, heel Europa. „We zijn koppige zakenmensen. We willen weten wat het resultaat is voordat we beginnen. Het ontbreekt ons aan een kader. Ik stel voor dat ons kader is om de wetten van de fysica te volgen en te elimineren wat we niet nodig hebben. Dat we zeggen: ik wil niet een groene batterij, maar geen batterij. Moet je je eens voorstellen wat dat voor innovatie zal opleveren. Oneindig veel!”

oe komt het dat wij niet zo denken? Zijn we te laf? Te fantasieloos of te dom? Pauli: „Ik denk dat Europa zo behoudzuchtig is geworden, dat we niet in staat zijn risico’s te nemen. Maar in de huidige crisis moeten we het niet gewoon een beetje beter doen. We moeten het véél beter doen. We zijn zo materialistisch-realistisch geworden, dat we niet meer in staat zijn om onze fantasie te gebruiken en verder te kijken dan werkloosheidscijfers, kasstroom en marktaandeel. We kunnen ons niet meer herbronnen in een veel dieper patroon voor onze markteconomie.” „Nu het crisis is, gaan we toch zeker geen zonnepanelen meer op ons dak zetten?”, vervolgt hij. „Die waren er veertig jaar geleden ook al. Dat is oude koek. Daar gaan we onze economie toch geen nieuwe visie mee geven?” Pauli vertelt over het Zweedse bedrijf Solarus, dat zonnepanelen aan twee kanten laat werken. Omdat de panelen dan oververhit kunnen raken, worden ze gekoeld met water, dat ’s nachts weer zo ver kan afkoelen in het systeem dat het gebruikt kan worden om een ruimte op 6 graden te houden. „Zo kun je van je kelder een ijskast maken. En overdag is het water zo heet dat je er je eigen drinkwater mee kunt zuiveren.” Nog zo’n voorbeeld: „Als we een huis bouwen stapelen we een hoop stenen of betonplaten op elkaar. We berekenen de stabiliteit, de trekkracht en de drukkracht, maar we zetten niet de volgende stap: waarom zouden we hier geen piëzo-elektriciteit mee maken? Door de druk van zware materialen op elkaar kunnen we energie opwekken, op voorwaarde dat er een kleine beweging is. Die kun je bereiken met een dak met een grote overhang. Daardoor krijgt het gebouw een slingerbeweging. Als je dan kleine kwartsdeeltjes plaatst in de delen die op elkaar drukken, genereer je permanent elektriciteit. Zo zie ik in ieder gebouw een energiecentrale. Bij een gewoon ontwerp kun je hoogstens iets maken dat het verbruik van het gebouw compenseert. Dan zeg ik: dat is niet goed genoeg.” Naar eigen zeggen is Pauli nooit moe. „Deze onderwerpen geven mij zoveel energie. Vorige week sprak ik in Mexico per satelliet 100.000 studenten op 33 campussen toe. Ik heb zes dagen nodig gehad om de terugkoppeling te verwerken. Na afloop kwamen studenten me vragen hoe zij zonder geld en ervaring aan deze ideeën konden beginnen. Dan organiseerde ik een sessie met ze. Ze waren wildenthousiast. En wordt het niet eens tijd dat we passioneel worden voor het opbouwen van een maatschappij die kan voorzien in onze basisbehoeften? Stel je voor dat we alleen maar naar kasstromen moeten kijken. Hoeveel passie krijg je in kasstromen geduwd? Ik krijg het er niet in.”

Econoom en handelsreiziger in duurzame ideeën Gunter Pauli (56) is geboren in Antwerpen. Hij studeerde er economie. In 1981 begon hij zijn eerste bedrijf, dat zich richtte op de import van Belgische goederen in Japan. Later volgden er nog elf bedrijven. Volgens Pauli zijn er twee

mislukt en tien succesvol geweest. Begin jaren negentig was hij eigenaar en directeur van Ecover, het bedrijf in natuurlijk afbreekbare zepen. Hij stopte daarmee toen hij zich realiseerde dat er in Indonesië tropisch regenwoud gekapt werd voor de palmolieproductie voor Ecover. Pauli’s belangstelling voor duurzame innovaties werd gewekt tijdens een ontmoeting met Aure-

lio Peccei, oprichter van de Club van Rome. Tegenwoordig is hij zelf lid. Ook is hij lid van Al Gores expertpanel en lid van de World Academy of Art and Science. In 1994 richtte hij in Japan het Zero Emission Research Initiative (Zeri) op, een wereldwijd netwerk van innovatieontwikkelaars. Pauli woont in Japan, is getrouwd en heeft vijf kinderen.

Auteur: Gunter Pauli Titel: Blauwe economie, Uitgeverij: Nieuw Amsterdam ISBN: 978 90 468 13201 Prijs: 24,95 euro

‘Bruggen slaan’ is er. Is het regeerakkoord van VVDPvdA ambitieus op het terrein van duurzaamheid?

Meer sociaal ondernemen Het is positief dat het nieuwe kabinet duurzaamheid in een breed perspectief plaatst: meer dan ‘groen’ alleen. Verder geven ze een goed signaal door in het regeerakkoord een specifiek hoofdstuk op te nemen met de titel ‘Duurzaam groeien en vernieuwen’. Ik waardeer de stimulering van lokaal ondernemerschap voor energieopwekking. Wel zou ik dat graag breder trekken en ook voor andere maatschappelijke thema’s zoals de zorg en sociaal ondernemerschap gestimuleerd wil-

Andius Teijgeler is verantwoordelijk voor Communicatie en Duurzaamheid bij ABN Amro.

len zien. Ik zie een grote toekomst voor social entrepreneurship. Zoals ook in het akkoord is vermeld, is langdurige commitment gewenst.

Onvoldoende concreet Het goede nieuws is dat energiebesparing in de gebouwde omgeving prioriteit krijgt en het coöperatief opwekken van duurzame energie fiscaal gestimuleerd gaat worden. Top! Maar de ambitie ‘transitie naar een duurzame economie en groene groei’ zie ik nog onvoldoende concreet ingevuld. Welke maatregelen horen daarbij? Het extra geld in het Lenteakkoord voor duurzaamheid wordt weer teruggedraaid en ik zie geen andere invulling van duurzame maatrege-

Vera Dalm is directeur van Milieu Centraal.

len. Om in 2016 16 procent van de energie duurzaam te laten zijn, moet er echt een forse sprint gemaakt worden. Wie gaat die trekken? Misschien is alle begin moeilijk?

Voortvarend doorpakken Groene groei is een belangrijk, maar nog niet gedetailleerd stuk in het regeerakkoord. Positief is dat er onderkend wordt dat stabiel beleid nodig is. Dan kunnen groeiende groene ambities, investeringen en businessontwikkeling ook echt waargemaakt worden. Het nieuwe kabinet legt een grote verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven en wil de samenwerking tussen bedrijven, overheid, wetenschap en maatschappij stimuleren. Bedrijven zoals DSM werken aan duurzame processen en een duurzaam productaanbod. Daarom investeren we in de bio-based economie met duurzame produc-

Fokko Wientjes is directeur duurzaamheid bij DSM.

ten gemaakt van reststromen van landbouw zonder de voedselketen te beïnvloeden. Het regeerakkoord is in dat opzicht bemoedigend, nu gaat het erom gezamenlijk – overheid, bedrijfsleven, wetenschap en maatschappij – voortvarend door te pakken!

De urgentie ontbreekt Het regeerakkoord kon alleen maar beter zijn dan het vorige en dat is het ook. Er komen veel zinnen in voor waar we blij mee zijn, zoals steun voor de circulaire economie. Er wordt alleen weinig concreet gemaakt en ik mis de urgentie. Een deadline voor 100 procent duurzame energie in 2050 leggen, is te ver weg en voorkomt dat we op tijd de energietransitie gaan maken die nodig is. Ook in de bestaande bouw en de mobiliteitssector is een reuze omslag nodig. Dat vergt rigoureuze maatregelen, die ik niet zie. Het

Marjan Minnesma is directeur van Stichting Urgenda.

niet toestaan van het verrekenen van zelfopgewekte stroom (salderen op afstand) is een gemiste kans om veel burgers weer het vertrouwen te geven dat de politiek hen ook steunt.

Heeft u ook een vraag? Mail naar groen@nrc.nl of twitter @GroenNRC Foto’s Thomas Bokeloh