Voorjaarsexcursie

Voorjaarsexcursie naar Noord-Brabantse kerken

We wagen ons met de voorjaarsexcursie op 21 mei 2022 over de Maas, de zuidelijke provinciegrens, en bezoeken een vijftal opmerkelijke kerken. De keuze is gevallen op kerken in Heusden, Waalwijk, Sprang en Waspik. De lunch zullen we gebruiken in een etablissement dat onderdeel uitmaakt van het door A.J. Kropholler ontworpen stadhuiscomplex in Waalwijk.

hoge koepel, waaromheen kapellen en nevenruimten liggen met elk een eigen met groen uitgeslagen koper bedekt koepeltje. De koepels worden ondersteund door stalen constructies. De negentien koepels, geven het geheel een oosters aanzien. Voor de ingang van de toren is de oude ingang van de

Jean Gardeniers, Jan Dekkers en Frits van Lochem

Heusden De kern van de hervormde SintCatharinakerk van deze aan de Maas gelegen vestingstad is een driebeukige gotische basiliek uit het begin van de veertiende eeuw. Door het opblazen van de toren in 1944 zijn drie traveeën van het schip verloren gegaan. Het huidige monumentale gebouw bestaat uit het driebeukige schip met koor uit de veertiende eeuw en een noordelijk gelegen dwarsbeuk en zijbeuk uit midden zestiende eeuw. Aan de zuidzijde van het koor ligt een zestiendeeeuwse kapel, die in de zeventiende eeuw is verbouwd. Samen met de aan de westzijde herbouwde delen uit de jaren vijftig vormt het complex, dat ook al herbouwd is na een brand van eind zestiende eeuw, een staalkaart aan verschillende bouwvormen. De kerk heeft houten tongewelven. In het interieur vinden we grafzerken en een grafmonument uit 1733 door JanBaptist Xavery naar ontwerp van Jacob Marot. Het Lohman orgel uit 1828 is afkomstig van de Broederenkerk in Zutphen.

Waalwijk De in 1925 in gebruik genomen roomskatholieke kerk van St.Jan de Doper vormt het spectaculaire middelpunt van de stad. De kerk is ontworpen door Hendrik Willem Valk, die zijn inspiratie haalde uit vroegchristelijke en byzantijnse voorbeelden. Het gebouw heeft een ranke zeskantige toren en een

Bronzen baldakijn St.Jan de Doper Waalwijk. Foto's: Jan Dekkers, 2021

Interieur St.Bartholomeuskerk Waspik naar het oosten. Middeleeuwse muurschildering met Arma Christi in zuidertransept hervormde kerk Sprang.

vorige kerk uit 1837 gebruikt. De majestueuze binnenruimte is uitgevoerd in meerkleurig schoonmetselwerk. Het altaar wordt overhuifd door een bronzen baldakijn (ciborium). De in terracotta uitgevoerde polychrome kruisweg uit 19411942 is van Charles Eyck. De vier barokke biechtstoelen komen uit België, maar hebben ook in de vorige kerk gestaan.

Sprang Het zeker voor een dorp grote kerkgebouw is het resultaat van een lange bouwgeschiedenis. Het oudste nog zichtbare deel is het rond 1400 gebouwde koor. In het begin van de vijftiende eeuw is de zuiderdwarsbeuk gebouwd, waarna in het midden van die eeuw het driebeukige schip volgde. Daarna is de rechtgesloten noorderdwarsbeuk tot stand gekomen. Later in de vijftiende eeuw is het westelijk deel van het schip verbreed en naar het westen toe verlengd. Dit deel van het schip is ook hoger dan het oudere deel. Toen is ook de forse toren gebouwd. De uitbreiding van de kerk is hier gestopt. In het begin van de zestiende eeuw kwam er nog een sacristie aan de noordzijde van het koor bij. Ook de toren is onvoltooid gebleven, waardoor deze vrij stomp oogt. Bij een restauratie in 1956, zijn middeleeuwse muurschilderingen ontdekt. De kansel is gemaakt rond 1660.

Waspik De laatgotische hervormde kerk is gebouwd na de St. Elisabethsvloed van 1421. De kerk heeft nooit een toren gehad. Het oudste deel is het koor uit het midden van de vijftiende eeuw, het schip en de dwarsbeuken zijn kort daarna tot stand gekomen. In de negentiende eeuw zijn de vensters vergroot en voorzien van houten ramen. Bij een restauratie in 1959 kregen de koorvensters bakstenen traceringen. Het koor is door een wand van het schip gescheiden en in verdiepingen verdeeld. Tegen deze wand staat de dooptuin van eikenhouten panelen in rococostijl gemaakt door Petrus Verhoeven in 1771. Ook psalmborden en de tochtportalen zijn van hem. In de dooptuin staat de kansel met daaraan het doopbekken. Het nog in originele staat zijnde orgel is uit 1767 en gemaakt door Matthaeus de Crane uit Culemborg. Het is versierd met beelden van houtsnijwerk van Petrus Verhoeven uit 1769.

Nogmaals Waspik De neoclassicistische roomskatholieke St.Bartholomeuskerk uit 1841 is een prachtvoorbeeld van een dergelijke kerk, vaak onterecht waterstaatskerk genoemd. Bij uitzondering is deze kerk wel door waterstaatsingenieurs, namelijk Jan de Kruijff en Arie de Geus, ontworpen. De klassieke ingangspartij heeft Dorische zuilen die een fronton dragen. Daarboven staat een merkwaardige opbouw als een soort trapgevel. Deze wordt bekroond door een achtkantige open lantaarn. De driebeukige hallenkerk heeft Ionische zuilen en een tongewelf over het schip en over de zijbeuken kruisribgewelven van gestuukt hout. Het fraaie, recent gerestaureerde interieur dateert nog grotendeels uit de bouwtijd. De gebrandschilderde ramen dateren uit 19501951 en werden gemaakt door Max Weiss.

Meer weten?

Bertus Bakker, Zuilen zonder last, Hilversum 2021

Chris Kolman et al., Monumenten in Nederland. Noord-Brabant, Zeist/Zwolle 1997

Wies van Leeuwen, De 100 mooiste kerken van Noord-Brabant, Zwolle 2012

Wies van Leeuwen, De verdwenen kerken van NoordBrabant, Zwolle 2017

H.P.R. Rosenberg, De 19de-eeuwse kerkelijke bouwkunst in Nederland, 'sGravenhage 1972

Jan M.M. Van der Vaart, Hendrik Willem Valk (18861973), Rotterdam 2007