')+*$ $
!% + '% ' $
$ )
$ * ' $
$
HERRI MUSIKAREN I. JARDUNALDIAK HERRI MUSIKA – BERTSOLARITZA
Oiartzunen, 2002ko azaroaren 30ean eta abenduaren 1ean
Herri Musika Bilduma, 4
Herri Musika Bilduma, 4 Izenburua: Herri Musikaren I. Jardunaldiak. Herri Musika – Bertsolaritza
Argitalpena: HERRI MUSIKAREN TXOKOA. Tornola, 6. 20180 OIARTZUN
Diseinua, maketazioa eta inprimaketa Michelena artes gráficas, S.L. Astigarraga (Gipuzkoa) I.S.B.N.: 978-84-88917-21-8 L.G.: SS-1743-2007
Herri musikaren I. Jardunaldiak
AURKIBIDEA ......................................................................................................................
5
...............................................................................................................................
6
...................................................................................................................................
6
Zaratatik hotsera Aurkezpena Egitaraua
..............................................................................................................................
8
...................................................................................................................................
8
Presentación Programa
Presentation
...............................................................................................................................
Programmation
.........................................................................................................................
10
...............................................................................................................................
12
......................................................................................................................................
12
Presentation Program
10
I Mintegia: HERRI MUSIKA – BERTSOGINTZA: NORK-NORI-ZER Joanito Dorronsoro: Bertso doinutegia: altxor baten lekuko
................................ .............
29
.............................................................
44
Juan Mari Beltran: Bertsolaritza, herri-musikaren eragile eta sortzaile Andoni Egaña: Bertsoa neurriaren musikan
17
Mahai ingurua: HERRI-MUSIKA ETA BERTSOGINTZA: NORK NORI ZER? Bertsoaren erritmoa eta puntuaren luzera, doinuaren arabera
.......................... .......................
56
........................................................................................................
59
Bertsoa eta kantua tradizio ezberdinetan eta gaurko gizartean Ikasi ala bereganatu
52
Gorputz adierazpena eta beste
..................................................................................
61
Tonu aldaketak
..................................................................................................................
63
Espezializazioa
.................................................................................................................
64
...........................................
67
......................................................................................................
69
JAIALDIA: Bertso kantaera desberdinak (argazki batzuk) AFARIKO argazki batzuk
II Mintegia: HERRI MUSIKA ETA KOPLAGINTZA ERROMERIETAN Iñaki Irigoien: Dantza kantatuak
..................................................................................
Xabier Amuriza: Koplagintzaren ezaugarriak
4
..........................................................
73 88
Herri Musika – Bertsolaritza
Mahai ingurua: HERRI MUSIKA ETA KOPLAGINTZA ERROMERIETAN Inprobisazioa eta koplagintza
......................................................................................
Terminologia eta mailegutza. dantza kantatuen ondarea Inprobisazioa, espezializazioa eta estiloa
...................................
104
...............................................................
110
..............................
114
........................................................
117
.........................................................................................................................
123
Dantza eta bertsoa gaur: eskolak, dantza taldeak, estetika ERROMERIA: Musika eta koplak (argazki batzuk) HEMEROTEKA
102
................................................................................................
133
..............................................................................................................
135
ERABILITAKO BIBLIOGRAFIA PARTE HARTZAILEAK
5
Herri musikaren I. Jardunaldiak
ZARATATIK HOTSERA Jon Martin
6
Gure Natura askea ona da kantan hastea, belarrientzat gozagarri da isiltasuna jaztea.
Xirularen "tururuen", hodi artean estuen; ta ederraren ederraz bere burua lotsatu zuen.
Errekaren murmurio eternal honek serio berau entzuten dakienari zeozer esaten dio.
Besarkatuz biolina dakar melodia fina katuek negar egiten dute... jotzen duenak adina.
Mendian gora kantari doa haizea txistulari eta mendiak ahots sakonez erantzuten dio hari.
Kitarrako sokak dantzan, urduri eta zalantzan entzungo duten belarriren bat egongo den esperantzan.
Urretxindorra luzaro ardaxka gainean dago. Txoria zuhaitz gainean eta bere doinua gorago.
Panderoa ta astoa, ta doinu alai askoa; zeruetako instrumentua da infernuko auspoa.
Han, kaio bat beste kaio bati begira ari zaio; txori guztiak ez dira horren ondo abesteko jaio...
Aitona xaharra alboka are xaharragoa joka, ez du axola musika beti jaioberria dago ta.
Sortu diezazkiguken Naturako hotsak entzuten gure arbasoak ezerezetik musika asmatu zuten.
Gaueko musika ozen hura letra bat berotzen hasi zen, eta arrats hartatik bertso eder bat jaio zen.
Maitaleen kantaera, goxo, belarri ertzera inoiz sortu den instrumenturik perfektuena da bera.
Hitzaren txukuntasuna eta musika leuna. Noizbait ohitura bilakatu zen gau bateko maitasuna.
Perkusiozko bihotza guretzat ez da arrotza gutxi batzuen eskutan arte bilakatu ohi da hotsa.
Orduko harreman bitxi hura gehiagora iritsi; euren bihotzak zabaldu ziren ta orain ezin dira itxi eta ordutik batak bestea gabe ezin dute bizi.
Herri Musika – Bertsolaritza
AURKEZPENA HERRI MUSIKAREN 1. JARDUNALDIAK (Herri musika – bertsolaritza) OIARTZUN, 2002-11-30 / 12-01
Beste gizarte orok bezala, Euskal gizarteak ere, mendeetan zehar bere pozneke eta sentimenduen adierazle bikaintzat har genezakeen herri musika propioa garatu izan du, bertsogintzarekin lotura estuan eta gaur oraindik, bihotzak taupa egiten jarraitzen dio. Ezin esan, ordea, zailtasunik gabeko bidea egiten ari denik, industrializazio garaiak lehenik eta industri osteko garai aldakorrak ahalegin berezia eskatzen du herri musika eta bertsolaritzaren geroratzeko. Bizirik dirauenaren lekuko hor ditugu, bakoitza bere aldetik eta urteetako lanaren ondorio, bi elkarte: HERRI MUSIKAREN TXOKOA alde batetik eta BERTSOZALE ELKARTEA bestetik, ahalegin betean bakoitza bere kultur eremua jorratzen. Ahalegina ez hutsal izaki, Oiartzungo Herri Musikaren Txokoan edo bertsolaritzaren Xenpelar Dokumentazio Zentroan jasotako dokumentazio oparoak azaleratzen du egindakoa. Eginari jarraiki luberri bila hasi eta bi elkarteen artean gogoeta ekimen bat antolatzea erabaki da. Herri musika eta bertsolaritzaren arteko harremana abiapuntu, ibilbide luzeago baterako entrenamendu gisa. Herri musika eta bertsolaritzaren beharginen eseraldia eta jendaurrerako jaialdiak antolatu dira, musika eta bertsolaritzaz blai egiteko. Gura duen oro gonbidatua dago parte hartzera, ondo pasa eta lo ez hartzera, geroa baita apustu. Euskal Herriko Bertsozale Elkartea – Herri Musikaren Txokoa
EGITARAUA Azaroak 30, larunbata 10:00etan MINTEGIA HERRI MUSIKA – BERTSOGINTZA: NORK NORI ZER Tokia: Oiartzungo ARRITXULO aterpetxean Hitzaldiak: Joanito Dorronsoro: “Bertso Doinutegia: altxor baten lekuko” Andoni Egaña: “Bertsoa neurriaren musikan” Juan Mari Beltran: “Bertsolaritza, herri musikaren eragile-sortzailea” Mahai ingurua Moderatzailea: Iñaki Eguren 14:00etan
JATUN ONAREN BAZKARIA
Arratsaldean: Ergoien auzoko Herri Musikaren Txokoan bisita gidatua
7
Herri musikaren I. Jardunaldiak
19:00etan JAIALDIA BERTSO KANTAERA DESBERDINAK Tokia: Oiartzungo Udaletxeko areto nagusian Zuberoatik kantari: Bizkaitik kantari: Gipuzkoatik kantari: Galiziako Regueifa: Aurkezlea:
Jean Mixel Bedaxagar Jon Enbeita Kosme Lizaso eta Joanito Mitxelena Oiartzungo Bertsolariak Anton Castro eta Xaneco Tubio Karlos Aizpurua
22:00etan BERTSO AFARIA Tokia: Girizia elkartean Azaroak 1, igandea 10:30etan MINTEGIA HERRI MUSIKA ETA KOPLAGINTZA ERROMERIETAN Tokia: Oiartzungo ARRITXULO aterpetxean Hitzaldiak: Xabier Amuriza: “Koplagintzaren ezaugarriak” Iñaki Irigoien: “Dantza kantatuak” Mahai-ingurua Moderatzailea: Iñaki Eguren 14:00etan JATUN ONAREN BAZKARIA 17:00etan ERROMERIA Tokia: Oiartzungo Doneztebe Plazan Koplagintza eta herri musikaren arteko lotura oholtzaratuko da erromeria honetan: musika tresna desberdinak, garai desberdinak, adin ez berekoak eta Torrelavegatik datozkigun Panderetera ikusgarriak izango ditu erromeria honek osagai, dantza egin edo beste gabe entzun nahi duen ororentzat eskainia. Aurkezpen koplak Oiartzungo Trikitixa Eskola Lartaun txistulari taldea Torrelavegako Pandereterak Oiartzungo bertso-eskola Hernaniko Dultzaineroak Tapia eta Leturia: Amuriza kantari Aurkezlea: Aitor Arozena
8
Herri Musika – Bertsolaritza
PRESENTACIÓN Primeras JORNADAS DE MÚSICA POPULAR (Música popular – Bertsolarismo) OIARTZUN, 2002-11-30 / 12-01
Al igual que todas las sociedades humanas también la vasca ha desarrollado a través de los siglos una música popular propia que es un excelente medio para transmitir sentimientos, alegrías y pesadumbres. En nuestro caso esta música ha tenido, y tiene, una estrecha relación con la repentización en verso (bertsogintza). Aunque el bertsolarismo es una realidad pujante no se puede decir que su quehacer sea sencillo, puesto que la industrialización y los tiempos posteriores a ella exigen un esfuerzo extra si queremos preservar el futuro de la música popular y del bertsolarismo. Entre los ejemplos de que estos fenómenos están vivos tenemos dos asociaciones, cada una con su trayectoria y el fruto del trabajo de años: HERRI MUSIKAREN TXOKOA (Centro de Música Popular) y BERTSOZALE ELKARTEA (Asociación de los Amigos del Bertso), cada una en su terreno cultural, en pleno desarrollo de sus actividades. Ello se refleja en la abundante documentación recogida en los centros HERRI MUSIKAREN TXOKOA de Oiartzun y XENPELAR DOKUMENTAZIO ZENTROA. En la busqueda de nuevos espacios de debate y estudio, con la vista puesta en el futuro y partiendo de la relación entre música popular y bertsolarismo se ha decidido organizar una inciativa que valga para la reflexión en este terreno de nuestra cultura. Para ello se han organizado unos encuentros de investigadores y aficionados de estos dos campos así como fiestas de cara al público de forma que, una vez henchidos de música popular y de bertsos afrontemos el futuro de la mejor manera posible. Euskal Herriko Bertsozale Elkartea – Herri Musikaren Txokoa
PROGRAMA 2002-11-30, sábado 10.00 en el albergue Arritxulo: SEMINARIO MÚSICA POPULAR – BERTSOGINTZA QUIÉN, A QUIEN, QUE Conferencias: Joanito Dorronsoro: Bertso Doinutegia (la colección de música para bertsos): testigo de un tesoro Juan Mari Beltran: El bertsolarismo, creador y dinamizador de la música popular Andoni Egaña: la métrica del bertso en la música
9
Herri musikaren I. Jardunaldiak
Moderador: Iñaki Eguren 14:00 Comida de los participantes 17.00 Visita al H.M. Txokoa 19.00 En el Salón del Ayuntamiento de Oiartzun: DIFERENTES ESTILOS PARA CANTAR BERTSOS (Concierto-recital de música de bertso): Formas musicales particulares de Oriente (Zuberoa), Centro (Gipuzkoa-Oiartzun), Occidente (Bizkaia). Siguiendo con nuestra costumbre de presentar ejemplos de otras culturas, en este caso contaremos con la presencia de una pareja de “regaiferos” gallegos. Zuberoa, Jean Mixel Bedaxagar Bizkaia: Jon Enbeita Gipuzkoa, Kosme Lizaso y Joanito Mitxelena bertsolaris de Oiartzun Galicia, “regueifa”: ... Anton Castro y Xaneko Tubio Presentador: Carlos Aizpurua 22:00
Bertso – afaria (cena con bertsos)
2002-12-01, domingo 10.30 En el albergue Arritxulo: SEMINARIO Koplagintza dantzan / Erromerian mintegia (La romería / la forma de kopla en la danza) Conferencias: Xabier Amuriza: Koplagintzaren ezaugarriak (características de la composición de coplas) Iñaki Irigoien: Dantza kantatuak (danzas cantadas) Moderador: Iñaki Eguren 14:00 Comida de los participantes 17.00 En la Plaza de Oiartzun (Doneztebe plaza) Romería: Viejos y jóvenes trikitilaris, txistularis, dultzaineros, bertsolaris, pandereteras de Cantabria, ... una ocasión incomparable para poder gozar de manera viva de la forma de copla y su música. Presentación cantada a cargo de la Oiartzungo Bertso Eskola sobre las romerías Escuela de Trikitixa de Oiartzun Grupo de txistularis Lartaun Pandereteras de Torrelavega Dulzaineros de Hernani Oiartzungo Bertso Eskola Tapia eta Leturia, con Xabier Amuriza
10
Herri Musika – Bertsolaritza
PRESENTATION 1. JOURNÉES DE MUSIQUE POPULAIRE (Musique populaire – Bertsolarisme) OIARTZUN, 2002-11-30 / 12-01 Comme toute société humaine la basque a aussi développé au long des siècles une musique populaire propre qui constitue un excellent moyen de transmition des sentiments, joies et chagrins. Chez nous cette musique a eu, et garde toujours, une relation très étroite avec le déchiffrage en vers (bertsogistza). Même s’il s’agit d’une réalité vigoureuse on n’en peut pas dire que la réalisation soit simple puisque l’industrialisation et les temps qui l’on suivit ont exigé un effort extra pour préserver l’avenir de la musique populaire ainsi que celui du bertsolarisme. Parmi les exemples qui confirment que ces phénomènes sont toujours en vie, deux associations, chacune munie d’une évolution propre résultat des années de travail, HERRI MUSIKAREN TXOKOA (Centre de Musique Populaire) et BERTSOZALE ELKARTEA (Association des Amis du Bertso), sont en plein essor d’activités dans leur domaine culturel. La preuve on peut la trouver dans l’abondante documentation recueillie aux centres HERRI MUSIKAREN TXOKOA à Oiartzun et XENPELAR DOKUMENTAZIO ZENTROA. À la recherche de nouveaux espaces pour le débat et l’étude et à partir de la relation entre musique populaire et bertsolarisme, le regard toujours vers l’avenir, on décida d’organiser une initiative qui rende possible la réflexion dans ce terrain de notre culture. Avec cet objectif on a organisé des rencontres de chercheurs et amateurs de ces deux domaines ainsi que des fêtes pour le public en général afin de nous imprégner de musique populaire et de bertsos pour afronter l’avenir le mieux possible. Euskal Herriko Bertsozale Elkartea – Herri Musikaren Txokoa
PROGRAMMATION 2002-11-30, samedi 10.00 à l’Auberge Arritxulo: SEMINAIRE MUSIQUE POPULAIRE – BERTSOGINTZA QUI, À QUI, QUOI Conférences: Joanito Dorronsoro: Bertso Doinutegia (la collection de musique pour bertsos): témoin d’un trésor Juan Mari Beltran: Le bertsolarisme, créateur et dynamisateur de la musique populaire. Andoni Egaña: La métrique du bertso dans la musique Moderateur: Iñaki Eguren
11
Herri musikaren I. Jardunaldiak
14:00 repas des participants 17.00 Visite au H.M. Txokoa 19.00 Au salon de la Mairie d’Oiartzun: DES DIFÉRENTS STYLES POUR CHANTER LES BERTSOS (Concert-récital de musique de bertso): Formes musicales particulières de l’Orient (Zuberoa), Centre (Gipuzkoa-Oiartzun) et Occident (Bizkaia). Suivant la tradition de présenter des exemples d’autres endroits on comptera cette fois-ci avec la présence de deux regueifeiros galiciens. Zuberoa, Jean Mixel Bedaxagar Bizkaia: Jon Enbeita Gipuzkoa, Kosme Lizaso y Joanito Mitxelena bertsolaris de Oiartzun Galicia, regueifa: ... Anton Castro y Xaneco Tubío Presentateur: Carlos Aizpurua 22:00
Bertso – afaria (dîner avec des bertsos)
2002-12-01, dimanche 10.30 À l’auberge Arritxulo: SEMINAIRE Koplagintza dantzan / Erromerian mintegia (La romería [fête populaire] / la forme du couplet à la danse) Conférences: Xabier Amuriza: Koplagintzaren ezaugarriak (caractéristiques de la composition de couplets) Iñaki Irigoien: Dantza kantatuak (danses chantées) Moderateur: Iñaki Eguren 14:00 Repas des participants. 17.00 Sur la Place d’Oiartzun (Doneztebe plaza) Romería (fête populaire): De vieux et de jeunes trikitilaris, txistularis, dultzaineros, bertsolaris, pandereteras de Cantabria, ... une occasion incomparable pour jouir de la forme vivante du couplet et de sa musique. Presentation chantée à la charge d’Oiartzungo Bertso Eskola sur les romerías École de Trikitixa d’Oiartzun Groupe de txistularis Lartaun Pandereteras de Torrelavega Dulzaineros de Hernani Oiartzungo Bertso Eskola - Tapia eta Leturia avec Xabier Amuriza
12
Herri Musika – Bertsolaritza
PRESENTATION FIRST SEMINAR OF POPULAR MUSIC (Traditional Music and Bertsolarismo) OIARTZUN, November 30 and December 1, 2001 Like all human societies Basque society has developed over the centuries traditional music that is an excellent way to convey feelings, joys and sorrows. In our case this music has had -and has- a close relationship with the improvisation in verse (bertsogintza). Although bertsogintza is currently a vibrant reality we can not say that its work is easy, since the industrialization and subsequent times imposed an extra effort if we are to preserve the future of popular music and bertsolaritza. Among the examples of the vitality of this activity we have two associations, each with its own history and the result of years of work: HERRI MUSIKAREN TXOKOA (Center for Popular Music) and BERTSOZALE ELKARTEA (Association of the Friends of Bertso), each one working in its cultural field in full development of their activities. This activity is reflected in the extensive documentation collected at the centres HERRI MUSIKAREN TXOKOA of Oiartzun and XENPELAR DOKUMENTAZIO ZENTROA. In the search for new spaces for discussion and study, with an eye on the future and on the relationship between popular music and bertsolaritza it has been decided to organize an initiative that applies for reflection in this area of our culture. Therefore we have organized some meetings of scholars and lovers of these two fields as well as celebrations to the public so that, once full of popular music and bertsos, we can face the future in the best possible way. Euskal Herriko Bertsozale Elkartea - Herri Musikaren Txokoa
PROGRAM Saturday, November 30, 2002 10.00 in the Arritxulo shelter: SEMINAR POPULAR MUSIC – BERTSOGINTZA WHO, TO WHOM, WHAT Lectures: Joanito Dorronsoro: Bertso Doinutegia (The collection of music for verses): witnessed a treasure Juan Mari Beltran: bertsolaritza, creator and dynamizer of popular music Andoni Egaña: the metric of bertso in music Moderator: Iñaki Eguren 14:00 Lunch 17.00 Visit to HM Txokoa 19.00 In the Oiartzun City Council Chamber:
13
Herri musikaren I. Jardunaldiak
DIFFERENT STYLES OF SINGING BERTSOS (Concert-recital of music for bertso): Musical Forms specific from Orient (Zuberoa), Center (Gipuzkoa-Oiartzun), the West (Bizkaia). In accordance with our practice of presenting examples of other parties in this case we will count on the presence of a pair of “regaiferos” from Galizia. Zuberoa, Jean Mixel Bedaxagar Bizkaia: Jon Enbeita Gipuzkoa, Kosme Lizaso and Joanito Mitxelena bertsolaris from Oiartzun Galicia, “regueifa”: ... Anton Castro and Xaneko Tubio Presenter: Carlos Aizpurua 22:00
Bertso – afaria (dinner with bertsos)
Sunday, December 1, 2002 10.30 In the Arritxulo shelter. SEMINAR: Koplagintza dantzan / Erromerian mintegia (pilgrimage / “kopla” form in dance) Lectures: Xabier Amuriza: Koplagintzaren ezaugarriak (characteristics of the composition of “koplak”) Iñaki Irigoien: Dantza kantatuak (Song dances) Moderator: Iñaki Eguren 14:00 Lunch 17.00 In Doneztebe square. Oiartzun Romeria (Pilgrimage): Old and young trikitilaris, txistularis, dultzaineros, bertsolaris, Cantabrian pandereteras... A unique opportunity to enjoy a live form of kopla and its music. Presentation sung by the Oiartzungo Bertso Eskola on “romerias”. School of Trikitixa of Oiartzun Team of txistulari Lartaun Pandereteras from Torrelavega Dulzaineros from Hernani Bertso School of Oiartzun Tapia eta Leturia, with Xabier Amuriza
14
()
+ ') %'%! + " *(! " + ') ! ' # $ ) $ + ' ' &%+ $ ! ) ( $) # $ * $ ' +" ! $)+ ) ' $ + ! $ '' #*( ! &'% &% ' )* + $ * ')(% $)+ ' ! $ "%)*' ()* $ ) *' %' $ ! %)+ ! ) *& ) $ '' )+ $ % + $ ( $ %' + ") (*$ ! !% ) $ ' $ ! $ *()' " + + % ' ! " $ ! ) $ *()' %() !% ' " !% '' ! " $ ' + (! )+ $ * '' #*( ! ) ')(%" ' )+ ' $ '%' )+ !%