Գյուղական զբոսաշրջություն /ուսումնական ձեռնարկ

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ ­

ՈՒ­ՍՈՒՄ­ՆԱ­ՄԵ­ԹՈ­ԴԱ­ԿԱՆ ՁԵՌ­ՆԱՐԿ

Ձեռնարկի մշակման համակարգող և կազմող` Անահիտ Ոսկանյան Խմբագիր` Լուսինե Հայրապետյան Գաղափարի հեղինակ` Անահիտ Ղազանչյան

Այս հրապարակումը միտված է զբոսաշրջության ոլորտի կրթական հաս­տա­տու­թյուն­ների, շահագրգիռ կազմակերպությունների և ան­ ձանց ուշադրությանը ներկայացնել ներ­կա­յումս մեծ ար­դի­ա­կա­նու­ թյուն վայելող գյուղական զբոսաշրջության կարևորությունը: Ձեռնարկում ներկայացված են գյուղական զբոսաշրջության կազ­­ մա­կերպ­ման առանձ­նա­հատ­կությունները, կապը մի շարք զբո­ սա­շրջության տեսակների հետ, գյուղական զբո­սա­շրջության մեջ ներ­գրավված անհրաժեշտ ռեսուրսներն ու ենթակառուցվածքները, հան­գստի այս տեսակի հետ զուգորդվող տարատեսակ զբաղ­մունք­ ները, սպասարկող անձ­նա­կազմին ներկայացվող պահանջները և այլն: Ձեռնարկը մշակվել է զբոսաշրջության ոլորտում առկա միջազգային նոր­ մերին և սկզբունքներին համահունչ, գոյություն ունեցող ժա­ մա­նակակից օտարալեզու գրա­կա­նու­թյան ուսումնասիրության, վեր­լու­ծության և ամփոփման հիման վրա՝ հաշվի առնելով վեր­ջին ժա­մանակներում ոլորտում տեղի ունեցող առաջընթացն ու փո­փո­ խու­թյունները: Ձեռնարկը նախատեսված է զբոսաշրջության ոլորտի կրթական հաս­տա­տությունների, ոլոր­տում ուսումնասիրություններ և նո­րա­րա­ րա­կան ծրագրեր մշակողների հա­մար: Այն կարող է կիրառելի լինեն գյուղական համայնքների, զբոսաշրջային կազ­մա­կեր­պու­թյունների, հյուրատների աշխատողների և ոլորտում գործունեություն ծավալող այլ ան­ձանց համար:

­ՆԵ­ՐԱ­ԾՈՒԹՅՈՒՆ

­Ս

ույն ձեռ­նար­կը միտ­ված է գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան` ներ­կա­ յումս մեծ ար­դի­ա­կա­նու­թյուն վայե­լող տե­սա­կի կազ­մա­կերպ­ման ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի բա­ցա­հայտ­մա­նը և մե­թո­դա­բա­նա­կան հիմ­քե­րի հան­րայ­նաց­մա­նը։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լորտն է­ա­կան դե­րա­կա­տա­րու­թյու­ն ու­նի նոր տա­րա­ Չնայած զբո­սա­շր­ջու­թյան ծաշր­ջան­նե­րի տըն­տե­սա­կան յու­րաց­ ոլոր­տի ան­նա­խա­դեպ զար­ման գոր­ ծում և նման գոր­ ծա­ ռույթն գա­ցում­ներին այս ոլոր­տում էլ ո­ւղ­ղոր­դե­լով դե­պի գյու­ղա­կան մի­ տե­­սա­­կան մշա­կում­ները ջա­վայր` ար­դյու­նա­վետ կեր­պով հնա­ շա­րու­նա­կա­բար ետ են րա­վոր է զարկ տալ այդ տա­րածք­նե­ մնում հա­սա­րա­կա­կան րում զբո­սաշր­ջու­թյան հետ ա­ռնչ­վող գոր­ծու­նեության զար­գաց­­ման տն­տե­սու­թյան մի շարք ո­լորտ­նե­րի տեմպերից: ա­ռա­ջըն­թա­ցին։ Հարկ է նշել, որ այ­սօր

զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը աշ­խար­հի ա­մե­նա­խո­շոր և մր­ցու­նակ ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցող ո­լորտ­նե­րից մեկն է հա­մար­վում։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան վե­րա­բե­րյալ տե­ղե­կատ­վու­թյան նկատ­մամբ պա­հան­ջարկն առ­կա է ոչ մի­այն կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րում, այլև տն­տե­սու­թյան այն ա­ռան­ձին հատ­ված­նե­րում, ո­րոնք ո­րոշ չա­ փով ա­ռնչ­վում են հյու­րըն­կալ­ման ո­լոր­տի հետ։ Նման շա­հագր­գիռ 3

հատ­ված­նե­րը կա­րիք ու­նեն այն­պի­սի տե­ղե­կատ­վու­թյան, ո­րը վե­րա­ բե­րում է հատ­կա­պես զբո­սաշր­ջու­թյան ա­ռան­ձին ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րի ո­րո­շա­կի շր­ջա­նակ­նե­րին։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան վե­րա­բե­րյալ հայե­րե­նով ամ­բող­ջա­ կան և հա­մա­պար­փակ տե­ղե­կատ­վու­թյուն ու­նե­նա­լու պա­հան­ջար­կը հան­գեց­րեց այս ձեռ­նա­կի ստեղծ­մա­նը, ո­րը կա­րող է օգ­տա­գործ­ վել թե՛ տե­սա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ներ կա­տա­րե­լու հա­մար, թե՛ պրակ­տիկ- կա­ռա­վար­չա­կան, ձեռ­նար­կա­տի­րա­կան և այլ նպա­տակ­ նե­րով։­ Ու­ղե­ցույ­ցի վեր­նա­գիրն է «­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյուն»։ Գր­քում ներ­կա­յաց­ված է գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան է­ու­թյու­նը, ա­ռանձ­նա­ հատ­կու­թյուն­նե­րը, կա­պը մի շարք զբո­սաշր­ջու­թյան տե­սակ­նե­րի հետ, գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ներգ­րավ­ված ան­հրա­ժեշտ ռե­սուրս­ներն ու են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րը, հանգս­տի այս տե­սա­կի հետ զու­գորդ­վող տա­րա­տե­սակ զբաղ­մունք­նե­րը, սպա­սար­կող ան­ ձնա­կազ­մին ներ­կա­յաց­վող պա­հանջ­նե­րը և այլն։ Ձեռնարկում կար­ևոր­վել է նաև գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը որ­պես` • ­կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյան բա­ղադ­րիչ, • ­միջմ­շա­կու­թային հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան մի­ջոց, • ­տա­րա­ծաշր­ջա­նային տու­րե­րի (շր­ջայ­ցեր) մր­ցու­նա­կու­թյան բար­ ձ­րաց­ման գոր­ծոն։

Զբոսաշրջության ոլորտի ժամանակակից զարգացումների մեջ պետք է կարևորել «գյուղ»-ը, քանի որ այն եզակի արտադրանք առաջարկելու զգալի ներուժ ունի. շնորհիվ իր բնական մի­ջա­վայրի, առանձնահատուկ խոհանոցի և տեղանքին բնորոշ տարատեսակ զբաղմունքների:

4

ԲԱ­ԺԻՆ 1

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ Է­ՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ

1.1 ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱ­ՆԱ­ԿՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ՍՈ­ՑԻ­ԱԼ-ՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ՀԱ­ՄԱ­ԿԱՐ­ԳՈՒՄ­ Ար­դեն եր­կու հա­րյու­րա­մյակ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հա­մար­վում է հա­ մաշ­խար­հային տն­տե­սու­թյան ա­րա­գըն­թաց զար­գա­ցող ճյու­ղե­րից մե­կը։ Զբո­սաշր­ջու­թյան շա­րու­նա­կա­կան զար­գա­ցումն է­ա­կա­նո­րեն խթա­նում է ոչ մի­այն ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տի զար­գաց­մա­նը, այլև պայ­ման­ներ է ստեղ­ծում նո­րա­նոր աշ­խա­տա­տե­ղե­րի ա­ռա­ջաց­ման և բնակ­չու­թյան զբաղ­վա­ծու­թյան ա­ռա­վել բարձր մա­կար­դակ ա­պա­հո­ վե­լու հա­մար։ Բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րի տն­տե­սու­թյան կա­ռուց­ված­քում զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հա­մար­վում է ա­մե­նաե­կամ­տա­բեր ճյու­ղը և նշա­ նա­կա­լի տեղ է զբա­ղեց­նում ո­րոշ ե­րկր­նե­րի հա­մա­խառն ներ­քին ար­ դյուն­քի ձևա­վոր­ման մեջ։ ­Հա­սա­րա­կու­թյան կող­մից հանգս­տի հան­դեպ ցու­ցա­բեր­վող տա­ րա­տե­սակ հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի հետ­ևան­քով ա­ռա­ջա­նում է զբո­ սաշր­ջու­թյան տե­սակ­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյուն։ Յու­րա­քան­չյուր մարդ յու­րո­վի ըն­կա­լե­լով իր մի­ջա­վայ­րը` տար­բեր ա­կն­կա­լիք­ներ է ու­նե­նում հանգս­տից։ Սա­կայն զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­ տը, բա­ցի հանգս­տի կազ­մա­կեր­պու­մից, մի շարք ա­ռա­քե­լու­թյուն­ներ էլ ու­նի։ Ո­լոր­տը մեծ ազ­դե­ցու­թյուն է ու­նե­նում ազ­գային ա­վան­դույթ­ նե­րի վե­րա­կանգն­ման գոր­ծում, բազ­մա­թիվ աս­պեկտ­նե­րով նպաս­ տում է բնա­կան ռե­սուրս­նե­րի պահ­պան­մանն ու ար­դյու­նա­վետ օգ­ տա­գործ­մա­նը։ ­Պե­տու­թյան սո­ցի­ա­լա­կան հա­մա­տեքս­տում զբո­սաշր­ջու­թյու­նը տար­բեր մի­ջոց­նե­րով նպաս­տում է գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րի և տն­ տե­սա­պես ան­բա­րեն­պաստ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում սո­ցի­ա­լա­կան աշ­խու­ժու­թյան ստեղծ­մա­նը, հա­մայն­քային են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի` ճա­նա­պարհ­նե­րի, հանգս­տի հա­մար նա­խա­տես­ված հա­մա­լիր­նե­րի, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյան, տրանս­պոր­տի զար­գաց­մա­նը։ Այս ա­մե­նի ար­ դյուն­քում քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում բարձ­րա­նում է բնակ­չու­թյան կեն­սա­մա­կար­դա­կը և բա­րե­լավ­վում է ապ­րե­լա­կեր­պը։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի սո­ցի­ա­լա­կան նշա­նա­կու­թյու­նը բա­վա­ կա­նին մեծ է, քա­նի որ ո­լոր­տի ա­ճը զու­գորդ­վում է հա­սա­րա­կու­թյան բա­րե­կե­ցու­թյամբ. զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման մի­տում­նե­րի հետ ան­մի­ջա­կա­նո­րեն կապ­վում են բնակ­չու­թյան ե­կա­մուտ­նե­րը և տն­տե­ սա­կան ը­նդ­հա­նուր զար­գա­ցում­նե­րը։ Բնակ­չու­թյան կեն­սա­մա­կար­ դա­կի և տեխ­նո­լո­գի­ա­նե­րի զար­գաց­ման, ճա­նա­պար­հոր­դե­լու ցան­

6

կու­թյան ա­ճին զու­գըն­թաց՝ ի հայտ են գա­լիս զբո­սաշր­ջու­թյան նոր ո­ւղ­ղու­թյուն­ներ` ակ­տի­վաց­նե­լով մր­ցակ­ցու­թյունն այլ ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­ րի միջև։ Դրան­ցից է ներ­կա­յումս մեծ հե­տաքրք­րու­թյուն վայե­լող գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը։ ­Հարկ է նշել, որ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը ճա­նա­չո­ղա­կան, հանգս­տի, ա­ռող­ջա­րա­րա­կան, մար­զա­կան, կրո­նա­կան, ազ­գա­կան­նե­րին այ­ցե­ լու­թյան, մաս­նա­գի­տա­կան, գործ­նա­կան և այլ նպա­տակ­նե­րով բնա­ կու­թյան մշ­տա­կան վայ­րից (ե­րկ­րից) այլ վայր (եր­կիր) ա­ռա­վե­լա­գույ­ նը մինչև մեկ տա­րի ա­նընդ­մեջ ժամ­կե­տով ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյուն է։1­ Այլ կերպ՝ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը գոր­ծու­նե­ու­թյան տե­սակ է, ո­րը կար­ ևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նի ժո­ղո­վուրդ­նե­րի կյան­քում, հզոր տն­տե­սա­ կան մի­ջոց է, ար­վեստ, գոր­ծա­րա­րու­թյուն մարդ­կանց զվար­ճաց­նե­լու և սպա­սար­կե­լու հա­մար,2 ո­րը մի­ա­ժա­մա­նակ նպաս­տում է ե­րկ­րի մի­ ջազ­գային ճա­նաչ­մա­նը` պատ­մամ­շա­կու­թային և տե­ղան­քին բնո­րոշ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի հի­ման վրա։

1.2 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ Ա­ՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան հիմ­քում ճա­նա­պար­հոր­դու­թյունն է, ա­ռա­ջար­կի և պա­հան­ջար­կի փո­խազ­դե­ցու­թյու­նից ձևա­վոր­ված ի­րա­կան զբո­ սա­շրջային ար­դյուն­քը, ո­րն իր վրա է կրում տն­տե­սա­կան և սո­ցի­ա­ լա­կան մի շարք նա­խա­պայ­ման­նե­րի ներ­գոր­ծու­թյու­նը։ Լա­վա­գույն հան­գիս­տը մի­ջա­վայ­րի փո­փո­խու­թյունն է, ո­րի մի­ջո­ցով հնա­րա­վոր է կտր­վել ա­ռօ­րյա հոգ­սե­րից ու խն­դիր­նե­րից։ Ո­ւղ­ևո­րու­թյան նպա­տա­ կային զբաղ­մուն­քից կախ­ված՝ տա­րան­ջատ­վում են հանգս­տի կազ­ մա­կերպ­ման ձևե­րը, ա­կն­կա­լիք­նե­րի, տպա­վո­րու­թյուն­նե­րի և գրավ­ չու­թյուն­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյու­նը։ Հանգս­տի տար­բեր ձևերն ը­նդ­լայ­նում են մար­դու մտա­հո­րի­զո­ նը, ա­պա­հո­վում են մաս­նա­կից­նե­րի հո­գե­կան և ֆի­զի­կա­կան ու­ժե­րի 1 «Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին» ՀՀ օրենք, ըն­ դուն­ված 2003թ. դեկտեմբերի 17-ին, ՀՀՊՏ 2004/6 (305) 29.01.04, Հոդված 2. Օրեն­ քի հիմնական հասկացությունները 2 Ոսկանյան Ա.Զ., Հայաստանի Հանրապետության զբոսաշրջության ոլոր­տում ինովացիոն գործունեության կառավարման հիմնախնդիրները, Ատե­նա­խո­սու­ թյուն, Երևան, 2014, էջ 32-48

7

վե­րա­կանգ­նու­մը, գե­ղա­գի­տա­կան բա­վա­կա­նու­թյու­նը։ Քա­ղաք­նե­ րում մար­դիկ ան­խու­սա­փե­լի­ո­րեն գտն­վում են ակ­տիվ, ան­հան­գիստ, ա­ղմ­կոտ մի­ջա­վայ­րում։ Քա­ղա­քային թո­հու­բո­հից հե­ռա­նալն ու բնու­ թյան, գյու­ղա­կան ան­դոր­րի մեջ հան­գիստ կազ­մա­կեր­պելն այ­սօր բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րում մեծ ար­դի­ա­կա­նու­թյուն է վայե­լում։ Գյու­ղա­ կան զբո­սաշր­ջու­թյունն էլ հան­դի­սա­նում է նմա­նա­տիպ հանգս­տի վառ օ­րի­նակ։ ­Տար­բեր տե­սա­կան մշա­կում­նե­րում, մե­թո­դա­բա­նա­կան աղ­բյուր­ նե­րում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյա­նը տր­վում են բազ­մա­թիվ սահ­մա­ նում­ներ, ո­րոնք ը­նդ­հան­րաց­նե­լով, ստորև ներ­կա­յաց­վում ե­ն գյու­ղա­ կան զբո­սաշր­ջու­թյան հիմ­նա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում հանգսը­ տի կազ­մա­կերպ­ման, գոր­ծա­րար և այլ նպա­տակ­նե­րով (ճա­նա­պար­ հոր­դու­թյան հիմ­նա­կան նպա­տա­կը ժա­ման­ման վայ­րում վճա­րո­վի աշ­խա­տան­քային գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը չէ), ա­ռա­վե­լա­գույ­նը մինչև մեկ տա­րի ա­նընդ­մեջ ժամ­կե­տով ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն ի­րա­կա­նաց­ նող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյուն է։3 ­Հա­մա­ձայն Ժ. Ու. Քլո­սի գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հաս­կա­ցու­ թյուն է, ո­րն իր մեջ նե­րա­ռում է այն ո­ղջ զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­ թյու­նը, ո­րն ի­րա­կա­նաց­վում է զար­գա­ցող գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում։4­ Ա­վան­դա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ձևե­րի կող­քին դի­տար­կե­լով գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը՝ կա­րե­լի է նկա­տել, որ այն նոր եր­ևույթ է, և որ­պես զբո­սաշր­ջու­թյան տա­րա­տե­սակ՝ իր զար­գաց­ման պատ­մու­ թյու­նը սկ­սել է Ա­րևմ­տյան Եվ­րո­պա­յում նա­խորդ դա­րի 60-70-ա­կան թվա­կան­նե­րին։ Տա­րա­ծաշր­ջա­նային ա­ռու­մով այդ եր­ևույ­թը կենտ­րո­նա­ցած էր գե­ րա­զան­ցա­պես Ֆրան­սի­այի, Ի­տա­լի­այի, Գեր­մա­նի­այի գյու­ղա­տնտե­ սա­կան տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում։5 Այս տե­սա­կի զբո­սաշր­ջու­թյան հիմ­նա­կան նպա­տա­կը հա­մար­վում էր գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում կազ­մա­կերպ­ված գոր­ծու­նե­ու­թյան մի­ջո­ցով պահ­պա­նել, վե­րա­կեն­

3 Eurostat. 1998. Community Methodology on Tourism Statistics. European Com­ mis­sion. Luxembourg.

4 Department for food and rural affairs. Tourism statistic. [էլեկտրոնային աղբյուր] URL: http://www.gov.uk/government/collections/rural-economy, 5 French agency for tourism development (AFIT), [էլեկտրոնային աղբյուր], URL: http://www.afit-tourisme.fr

8

դա­նաց­նել տե­ղա­կան սո­վո­րույթ­նե­րը, ար­հեստ­նե­րը և զարկ տալ ձեռ­նար­կա­տի­րա­կան գոր­ծու­նե­ու­թյան զար­գաց­մա­նը։6 Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը բաղ­կա­ցած է հանգս­տի կազ­մա­ կերպ­ման մի շարք տե­սակ­նե­րից.

• ագ­րոզ­բո­սաշր­ջու­թյուն, • ­հա­մայն­քային է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյուն,­ • էթ­նոզ­բո­սաշր­ջու­թյուն, • ս­պոր­տային զբո­սաշր­ջու­թյուն, • ­գաստ­րո­նո­միկ զբո­սաշր­ջու­թյուն • և ո­ւղ­ղա­կի հյու­րըն­կա­լու­թյան կազ­մա­կեր­պում գյու­ղա­կան մի­ջա­ վայ­րում։7 ­ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյուն ա­սե­լով հաս­կա­նում ե­նք մա­քուր օդ, ա­ռողջ քուն, ֆի­զի­կա­կան ակ­տի­վու­թյուն, բազ­մա­թիվ տպա­վո­րու­ թյուն­ներ, նոր ծա­նո­թու­թյուն­ներ, ի­նչ­պես նաև մի նոր աշ­խարհ բա­ ցա­հայ­տե­լու և բո­լո­րո­վին այլ կյան­քով ապ­րե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն։ Գյու­ղա­ցու սր­տա­բաց և ջերմ ըն­դու­նե­լու­թյու­նը, ան­հա­տա­կան մո­տե­ ցու­մը, հո­գա­տա­րու­թյու­նը, է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր սնունդն ու ա­պա­հո­ վու­թյան զգա­ցումն ե­րաշ­խա­վո­րում են ան­վր­դով հան­գիստ։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյունն ըն­տա­նե­կան բիզ­նես է, որ­տեղ հա­ ջո­ղու­թյու­նը կախ­ված է ըն­տա­նի­քում ապ­րող բո­լոր ան­դամ­նե­րի հա­ մա­կարգ­ված աշ­խա­տան­քից։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի ա­ռա­քե­լու­թյու­նը կա­յա­նում է նրա­ նում, որ գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում հյու­րըն­կա­լու­թյան կազ­մա­կերպ­ ման հա­մար ան­հրա­ժեշտ բո­լոր ռե­սուրս­ներն ո­ւղ­ղորդ­վում են դե­պի այ­ցե­լու­նե­րի հան­գիստ հո­գե­վի­ճա­կի ա­պա­հով­մանն ու յու­րո­վի ապ­ րե­լա­կեր­պի հետ ծա­նո­թա­նա­լու հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի բա­վա­րար­ մա­նը։ Հարկ է նշել, որ Եվ­րո­պա­կան մի­ու­թյան (ԵՄ) 27 ան­դամ ե­րկր­նե­րի բնակ­չու­թյան 56%-ն ապ­րում են գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում, դրանք զբա­ղեց­նում են ամ­բողջ ԵՄ տա­րա­ծաշր­ջա­նի 91%-ը։8 Սա հիմք է տա­ 6 «Наше общее будущее»: Доклад Международной комиссии по окружающей среде и развитию (МКОСР)": Пер. с англ/Под ред. и с послесл. С. А. Евтеева и Р. А. Перелета/– М.: Прогресс, 1989 World Travel and Tourism Council. New Levels of Innovation in Sustainable Tourism, [էլեկտրոնային աղբյուր], URL: http://www.wttc.org 7 URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Rural_tourism 8 URL: http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev/index_en.htm

9

լիս են­թադ­րե­լու, որ գյու­ղա­կան տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րի զար­գաց­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մշա­կում­ներն ա­ռա­վել քան կար­ևոր են։ Հատ­ կա­պես ան­հրա­ժեշ­տու­թյուն է ա­ռա­ջա­նում ու­շադ­րու­թյու­նը սևե­ռել գյու­ղա­կան և քա­ղա­քային բնա­կա­վայ­րե­րի հա­մա­չափ զար­գաց­ մանը։9 Ներ­կա­յումս մեծ ու­շադ­րու­թյան են ար­ժա­նա­նում նաև բնա­կան մի­ ջա­վայ­րի ճիշտ կա­ռա­վար­ման և օգ­տա­գործ­ման խն­դիր­նե­րը, ո­րոնց լու­ծում­նե­րը գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում ա­ռա­ջաց­նում են ժա­մա­նա­ կի հրա­մա­յա­կան հան­դի­սա­ցող տն­տե­սա­կան դի­վեր­սի­ֆի­կա­ցի­ա­ներ։ Ն­մա­նա­տիպ գոր­ծըն­թաց­նե­րի հի­ման վրա էլ գյու­ղա­կան զբո­սա­ շրջու­թյու­նը տար­բեր մի­ջոց­նե­րով ազ­դե­ցու­թյուն է ու­նե­նում գյու­ղա­ կան մի­ջա­վայ­րի զար­գաց­ման և բնակ­չու­թյան կեն­սա­մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­ման վրա։ Ո­լոր­տում ստեղծ­ված աշ­խա­տա­տե­ղե­րը և դրանց ար­դյուն­քում ձևա­վոր­ված ե­կա­մուտ­նե­րը հան­դի­սա­նում են տե­ղի բնակ­չու­թյան կող­մից գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րը չլ­քե­լու շար­ժա­ռիթ։ ­Գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման բազ­մա­թիվ նա­խադ­րյալ­ներ կան, և դրանք ի­րենց ա­ռանձ­նա­հատ­ կու­թյուն­նե­րով կա­րող են օգ­տա­գործ­վել զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի զար­գաց­ման հե­ռան­կա­րային նա­խագ­ծե­րում։ Դրանք նպաս­տում են գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում՝ • ­նոր աշ­խա­տա­տե­ղե­րի ստեղծ­մա­նը, • զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում գոր­ծա­րար մի­ջա­վայ­րի ակ­տի­վաց­ մանը, • ­ներդ­րու­մային դաշ­տի ձևա­վոր­մա­նը, • բ­նակ­չու­թյան կեն­սա­մա­կար­դա­կի ա­ճի ա­պա­հով­մա­նը, • մ­շա­կու­թային գոր­ծու­նե­ու­թյան ակ­տի­վաց­մա­նը, • տն­տե­սու­թյան այլ ճյու­ղե­րի զար­գաց­մա­նը` կապ­ված զբո­սաշըր­ ջային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման և մա­տուց­ման հետ։

1.3

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԿԱ­ՆԱՉ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ Է­ՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ

Զ­բո­սաշր­ջո­թյու­նը տն­տե­սու­թյան այն ո­լորտ­նե­րից է, ո­րում կա­նաչ մի­ ջա­վայ­րի պահ­պան­ման և օգ­տա­գործ­ման հիմ­նա­հար­ցե­րը ա­ռա­վել քան ար­դի­ա­կան են հա­մար­վում։ Ը­ստ ՄԱԿ-ի «­Կա­նաչ տն­տե­սու­թյուն» 9 Rural development policy 2007-2013, [էլեկտրոնային աղբյուր], URL:http://ec.europaeu/agriculture/mrdev/index_en.htm

10

զե­կույ­ցի՝ զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը կա­նաչ մի­ջա­վայ­րի բա­րե­լավ­ ման գոր­ծում զգա­լի ներդ­րում­ներ ու­նի։ Դրանք կապ­ված են է­նե­ր­գի­ այի ար­դյու­նա­վետ օգ­տա­գործ­ման, ջրախ­նայո­ղու­թյան, կո­յու­ղի­նե­րի կար­գա­վոր­ման և այլ կեն­ցա­ղային-տն­տե­սա­կան գոր­ծոն­նե­րի հետ, ո­րոնք նպաս­տում են հա­մե­մա­տա­բար աղ­քատ հա­մայն­քային բնակ­ չու­թյան կեն­սա­մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­ման ու աշ­խա­տա­տե­ղե­րի ստեղծ­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րին և դրա­կան ազ­դե­ցու­թյուն են ու­նե­նում զբո­սաշր­ջու­թյան հետ ա­ռնչ­վող տն­տե­սու­թյան հա­րա­կից ճյու­ղե­րի վրա։10 ­Տա­րեց­տա­րի զբո­սաշր­ջային ժա­մա­նում­ներն ա­վե­լա­նում են, ի­սկ ո­լորտն իր ազ­դե­ցու­թյունն է ու­նե­նում Եր­կիր մո­լո­րա­կի վրա։ Կլի­մա­ յա­կան փո­փո­խու­թյուն­նե­րը, բնա­կան մի­ջա­վայ­րի և մթ­նո­լոր­տի աղ­ տոտ­վա­ծու­թյու­նը ա­վե­լաց­նում են դե­պի կա­նաչ, մա­քուր մի­ջա­վայր նա­խընտ­րող­նե­րի պա­հան­ջար­կը։ Դա նպաս­տում է շր­ջա­կա մի­ջա­ վայ­րի կա­յու­նու­թյան, կեն­սա­բազ­մա­զա­նու­թյան պահ­պա­նու­թյան, ջրա­մա­տա­կա­րար­ման և թա­փոն­նե­րի կա­ռա­վար­ման գոր­ծըն­թաց­նե­ րի բա­րե­լավ­ման հան­դեպ ու­շադ­րու­թյան մե­ծաց­մա­նը։ Զբո­սաշր­ջու­ թյու­նը և է­կո­լո­գի­ա­կան կա­յու­նու­թյուն­ն ա­րա­գո­րեն դառ­նում են հա­ մա­գոր­ծա­կից­ներ։11 ­Կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը, ո­րը սահ­ման­վում է նաև որ­պես է­կո­ զբո­սաշր­ջու­թյան բա­ղադ­րիչ, զբո­սաշր­ջու­թյան ա­մե­նաա­րագ զար­ գա­ցող ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րից է։ Կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյան հա­մար որ­պես գրավ­չու­թյան օբյեկտ՝ հան­դի­սա­նում է Ե­րկ­րի լանդ­շաֆ­տը, մա­քուր մի­ջա­վայ­րը, կեն­դա­նա­կան ու բու­սա­կան աշ­խար­հի բազ­մա­զա­նու­ թյու­նը և այլն։ «­Կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը» են­թադ­րում է զբո­սաշր­ջային ար­ դյու­նա­բե­րու­թյան մեջ է­կո­լո­գի­ա­կան մե­թոդ­նե­րի և տեխ­նո­լո­գի­ա­ նե­րի կի­րա­ռում՝ չնա­յած որ զբո­սաշր­ջու­թյան բնա­գա­վա­ռում «­կա­ նաչ» ձևա­կեր­պու­մը սա­կավ է օգ­տա­գործ­վում։ Գյու­ղա­կան կա­նաչ զբոսշրջու­թյունն ա­ռա­վել տա­րած­ված է Ա­Մ Ն-ո­ւմ և Ա­րևմ­տյան Եվ­րո­ պայի ե­րկր­նե­րում։ Եվ­րո­պա­ցի­նե­րի հա­մար վա­ղուց հայտ­նի է, ո­րոր գյու­ղում հանգս­տի կազ­մա­կեր­պու­մը, ե­թե նույ­նիսկ այդ­քան շա­հու­ 10 World Tourism Organization – UNWTO, «Tourism in the Green Economy», UNWTO Sus­ tainable Development of Tourism Programme, [էլեկտրոնային աղբյուր], December 2011, URL: http://www.sdt.unwto.org 11 Jürgen Ringbeck, Amira El-Adawi, Amit Gautam, «Green Tourism. A Road Map for Transformation», 2010 Booz & Company Inc. [էլեկտրոնային աղբյուր], URL: http://www.strategyand.pwc.com/media/file/Green_Tourism.pdf

11

թա­բեր չէ, որ­քան հայտ­նի ծո­վային և լեռ­նա­դա­հու­կային բու­ժա­վայ­ րե­րում (­կու­րորտ­նե­րում), ա­պա, ա­մեն դեպ­քում կա­յուն ե­կա­մուտ ­կա­ րող է ա­պա­հո­վել։ ­Գյու­ղա­կան կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը բազ­մա­կող­մա­նի եր­ևույթ է։ Այն պետք է դի­տար­կել որ­պես գյու­ղա­կան բնակ­չու­թյան ե­կա­մուտ­ նե­րի աղ­բյուր­նե­րի դի­վեր­սի­ֆի­կա­ցի­այի մի­ջոց և որ­պես գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րի ու գյու­ղա­կան են­թա­կա­ռուց­ված­քի հա­մա­լիր զար­ գաց­ման բա­ղադ­րա­մաս, ի­նչ­պես նաև՝ գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում աղ­քա­տու­թյան վե­րաց­ման ռազ­մա­վա­րու­թյան գոր­ծոն։ Այդ պատ­ ճա­ռով զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում գյու­ղա­կան կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­ նը պե­տու­թյան կող­մից ա­մեն կերպ ա­ջակց­վում և խրա­խուս­վում է։ Այս բնա­գա­վա­ռում պար­զեց­ված են սուբյեկտ­նե­րի հնա­րա­վոր բո­ լոր ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րը, կի­րա­ռվում են նաև հար­կային ար­տո­նու­ թյուններ։ ­Կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյունն ա­ռա­ջար­կում է վս­տա­հե­լի, ան­կախ ձեռ­նե­րե­ցու­թյուն՝ ա­ռաջ­նորդ­վե­լով կա­յու­նու­թյան պահ­պան­ման սկզ­բունք­նե­րով։12 Ապ­րուս­տի մի­ջոց­նե­րի հայ­թհայթ­ման հնա­րա­վո­ րու­թյուն­նե­րը գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում սահ­մա­նա­փակ են, և զբո­ սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի զար­գա­ցու­մը դառ­նում է տն­տե­սա­կան և սո­ցի­ա­լա­կան խն­դիր­նե­րի թեթ­ևաց­ման մի­ջոց­նե­րից մե­կը։ Այս ձեռ­նե­ րե­ցու­թյամբ զբաղ­վող­նե­րին ա­վե­լի քիչ ներդ­րում­ներ են հար­կա­վոր։ Ներ­կայիս պայ­ման­նե­րում, ե­րբ ամ­բողջ աշ­խար­հը սկ­սել է պայ­քա­ րել գե­նե­տի­կո­րեն ա­ճեց­ված, ոչ մա­քուր, այս­պես կոչ­ված՝ «բ­նու­թյու­ նից կտր­ված» սնն­դի դեմ, գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հնա­րա­վո­ րու­թյուն է տա­լիս ո­րոշ ժա­մա­նակ զերծ մնալ այդ­պի­սի վնա­սա­կար ազ­դե­ցու­թյուն­նե­րից։13 Զ­բո­սաշր­ջու­թյան մի քա­նի ո­ւղ­ղու­թյուն­ներ գրե­թե նույն նպա­տակն են հե­տապն­դում, միև­նույն ա­ռա­քե­լու­թյա­նը միտ­ված ծրագ­րեր են ի­րա­կա­նաց­նում։ Այդ­պի­սի հա­ման­ման ո­ւղ­ղու­թյուն­ներ են կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը, է­կո­տու­րիզ­մը, կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյու­նը և է­լի մի շարք տե­սակ­ներ (վայ­րի բնու­թյան զբո­սաշր­ջու­թյուն և այլն)։ Այս ո­ւղ­ ղու­թյուն­ներն ո­րոշ տար­բե­րա­կիչ­նե­րով կի­րառ­վում են մաս­նա­գի­տա­

12 URL: http://www.green-tourism.com/ 13 Աղաջանյան Ա.Ս., Զբոսաշրջության ռազմավարական կառավարման ար­ դյու­ նա­ վետության բարձրացման հիմնախնդիրները (ՀՀ նյութերով), Տնտես. գիտ. ատենախոսություն (08.00.02), Երևան, 2013, էջ 97-105

12

կան աս­պա­րե­զում։. Հարկ է նշել, որ պատ­մա­կա­նո­րեն դրանց սկըզբ­ նաղ­բյու­րը հա­մար­վում է կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը։14 ­Գյու­ղա­կան զար­գա­ցող կա­նաչ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը տա­րա­ծում է իր ազ­դե­ցու­թյու­նը ամ­բողջ աշ­խար­հում՝ պահ­պա­նե­լով շր­ջա­կա մի­ ջա­վայ­րը գա­լիք սե­րունդ­նե­րի ժա­ռանգ­ման հա­մար։

1.4 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱՊՆ ԱԳՐՈՏՈՒՐԻԶՄԻ ԵՎ Է­ԿՈ­ՏՈՒ­ՐԻԶ­ՄԻ ՀԵՏ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կապն ագ­րո­տու­րիզ­մի և է­կո­տու­րիզ­մի հետ ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար ան­հրա­ժեշտ է պար­զա­բա­նել, թե ի­նչ են ի­րեն­ցից ներ­կա­յաց­նում ագ­րո­տու­րիզ­մը և է­կո­տու­րիզ­մը։­ Եվ­րո­պա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վը գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան սահ­ մա­նու­մը տա­լիս է ը­ստ ներ­քոն­շյալ եր­կու կար­ևոր հատ­կա­նիշ­նե­րի՝­ • ե­կա­մուտ­նե­րի հոսք, ո­րը վաս­տա­կում է տե­ղի բնակ­չու­թյու­նը զբո­ սաշր­ջիկ­նե­րի այ­ցե­րի ժա­մա­նակ, • ­գյու­ղա­կան մշա­կույթ, ո­րը կազ­մում է զբո­սաշր­ջային ար­դյուն­քի հիմ­նա­կան բա­ղադ­րի­չը։15­ Երկ­րորդ հատ­կա­նիշն ա­ռա­վել կար­ևո­րե­լով՝ կա­րող ե­նք հա­մա­րել, որ զբո­սաշր­ջային ար­դյուն­քի բա­ղադ­րիչ­նե­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ նե­րից կախ­ված՝ զբո­սաշր­ջու­թյան տվյալ տե­սա­կը կա­րող է տրոհ­վել ագ­րո-, է­կո-, ֆեր­մե­րային զբո­սաշր­ջու­թյան։­ Ագ­րո­տու­րիզ­մը գոր­ծու­նե­ու­թյան տե­սակ է, ո­րը կազ­մա­կերպ­վում է գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում։ Այն նա­խա­տե­սում է հա­մա­լի­ր ծա­ռա­յու­թյուն­ նե­րի կազ­մա­կեր­պում և մա­տու­ցում՝ նե­րա­ռե­լով կա­ցու­թյան, հանգս­ տի, սնն­դով ա­պա­հով­ման, է­քս­կուր­սի­ա­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման, ձկ­նոր­ սու­թյան և որ­սոր­դու­թյան հար­ցեր, ո­րոնց ըն­թաց­քում ձեռք են բեր­վում ո­րո­շա­կի գի­տե­լիք­ներ ու մի­ա­ժա­մա­նակ հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ են ըն­ ձեռ­վում զբո­սաշր­ջու­թյան ակ­տիվ ձևե­րով զբաղ­վե­լու հա­մար։16 14 «Natural Capital Limited», The Green Tourism Agenda, Edinburgh, EH3 8JB, September 2002, [էլեկտրոնային աղբյուր], URL: http://fama2.us.es:8080/turismo/ turismonet1/economia%20del%20turismo/turismo%20y% 20medio%20ambiente/ green_tourism_agenda.pdf 15 Baltic County Holidays. Professional information [էլեկտրոնային աղբյուր] URL: http://www.celotajs.lv/en/news/list/p?3&lang=en 16 Определение агротуризма. Ассоциация развития агротуризма [Էլեկ­տրո­նա­

13

Զբո­սաշր­ջու­թյան այս ձևը հի­ա­նա­լի հանգս­տի մի­ջոց է այն մարդ­ կանց հա­մար, ով­քեր մշ­տա­պես բնակ­վում են մեծ քա­ղաք­նե­րում։ Այ­ցե­լու­նե­րը նման հանգս­տի պայ­ման­նե­րում ա­կն­կա­լում են վայե­լել բնու­թյու­նը և ծա­նո­թա­նալ գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րին, ապ­րե­լա­կեր­ պին, ա­վան­դույթ­նե­րին ու ծե­սե­րին։­ Ագ­րո­տու­րիզ­մը հիմ­նա­կա­նում հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ է ստեղ­ծում շեշ­տադ­րե­լու գյու­ղատն­տե­սա­կան բիզ­նե­սի ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ճյու­ ղե­րը՝ գի­նե­գոր­ծու­թյուն, կա­թի վե­րամ­շա­կում, պան­րի ար­տադ­րու­ թյուն, այ­գե­գոր­ծու­թյուն, բնա­կան մի­ջա­վայ­րում այլ գոր­ծու­նե­ու­ թյուն­ներ։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյունն ան­խու­սա­փե­լի­ո­րեն կապ­ված է ագ­րո­տու­րիզ­մի հետ։ Զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի ա­կն­կա­լիք­նե­րը հանգս­տի այս տե­սակ­նե­րից շատ բազ­մա­զան են։ Նրանց սպա­սե­լիք­նե­րի պատ­ շաճ ձևով բա­վա­րա­րու­մը շար­ժա­ռիթ­ներ է ստեղ­ծում տվյալ տա­րա­ ծաշր­ջա­նի զբո­սաշր­ջային գրավ­չու­թյան բարձ­րաց­ման ո­ւղ­ղու­թյամբ։­ Ագ­րո­տու­րիզ­մի և գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մի­ջո­ցով այ­ցե­լու­ նե­րը զգաց­մուն­քային պատ­կե­րա­ցում­նե­րի հեն­քի վրա հիմ­նա­վո­րում են ի­րենց ի­մա­ցա­կան դաշ­տը տվյալ սո­ցի­ա­լա­կան խմ­բի ապ­րե­լա­կեր­ պի մա­սին, ո­րոնց ար­դյուն­քում ձևա­վոր­վում է այդ պե­տու­թյան հա­վա­ քա­կան կեր­պա­րը։ ­Տար­բեր ե­րկր­նե­րում ագ­րո­տու­րիզ­մի զար­գաց­ման հիմ­նա­կան խնդիր­ներն ու­սում­նա­սի­րե­լով՝ կա­րե­լի է ա­ռանձ­նաց­նել ա­ռա­վել ը­նդ­ հա­նուր­նե­րը։ Դրանք ե­ն՝ • ի­րա­վա­կան բա­զայի թույլ զար­գաց­վա­ծու­թյուն, • սե­փա­կան բիզ­նես սկ­սե­լու նկատ­մամբ ցածր պա­տաս­խա­նատ­վու­ թյուն,­ • այդ­պի­սի գոր­ծու­նե­ու­թյամբ զբաղ­վե­լու հա­մար գի­տե­լիք­նե­րի բա­ ցա­կա­յու­թյուն,­ • ապ­րուս­տի պայ­ման­նե­րի, տրանս­պոր­տային և այլ են­թա­կա­ռուց­ վածք­նե­րի ցածր մա­կար­դակ։17 ­

յին աղբյուր], URL: http://www.agritourism.ru, http://5p.ru/?p=308 17 Барановский Н.А., Агротуризм как форма стимулирования развития сель­ ских территорий Украинского полеся, Это-и агротуризм: перспективи развития на локальных территориях: тезисы докл. II междунар.науч.-практ. конф., Бара­но­ вич 2010, стр.13

14

Բազ­մա­թիվ խն­դիր­ներ առ­կա են նաև է­կո­տու­րիզ­մի դաշ­տում։ Եվ այդ ա­մենն իր նշա­նա­կա­լի ազ­դե­ցու­թյունն է ու­նե­նում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման վրա։ Հարկ է նշել, որ գյու­ղա­կան զբո­ սաշր­ջու­թյու­նը եր­բեմն հա­մա­րում են նաև է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյան բաղ­ կա­ցու­ցիչ մաս։­ Է­կո­տու­րիզ­մը զբո­սաշր­ջու­թյան տե­սակ է, ո­րը նպաս­տում է բնա­ կան և մշա­կու­թային ժա­ռան­գու­թյան ճա­նաչ­մանն ու հաս­կա­նա­լուն, և բե­րում է տե­ղի բնակ­չու­թյանն ան­հրա­ժեշտ չա­փով շա­հույթ, որ­ պես­զի մար­դիկ որ­պես ե­կամ­տի աղ­բյուր գնա­հա­տեն և պահ­պա­նեն շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րը։18 Է­կո­տու­րիզ­մի հիմ­նա­կան նպա­տակ­ներն են բնա­կան և մշա­կու­թային ժա­ռան­գու­թյան պահ­պա­նու­թյու­նը, բնա­ պահ­պա­նա­կան ի­րա­զե­կու­թյու­նը և կր­թու­թյու­նը, տե­ղի բնա­չու­թյան բա­րե­կե­ցու­թյան բարձ­րա­ցու­մը։­ Է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյու­նը ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն է դե­պի այն վայ­ րեր, որ­տեղ քիչ թե շատ պահ­պան­ված են կու­սա­կան բնու­թյու­նը։ Այս հանգս­տի տե­սա­կը չի խախ­տում է­կո­հա­մա­կար­գե­րի ամ­բող­ջա­կա­ նու­թյու­նը և նպա­տակ է հե­տապն­դում եր­ևան հա­նել տվյալ վայ­րի բնա­կան և էթ­նո-մ­շա­կու­թային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը։ Մի­ա­ ժա­մա­նակ՝ է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյու­նը տվյալ վայ­րի բնա­կիչ­նե­րի հա­մար բնու­թյան պահ­պա­նու­թյանն ո­ւղղ­ված մի­ջոց­նե­րը հա­վե­լե­լու ձև է։ Այլ կերպ՝ է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյու­նը զբո­սաշր­ջու­թյան մի տե­սակ է` ո­ւղղ­ված դե­պի բնու­թյանն ու դրա վե­րա­կանգն­մա­նը։ Շատ հա­ճախ է­կոզ­բո­ սաշր­ջու­թյու­նը զու­գորդ­վում է ակ­տիվ հանգս­տի կազ­մա­կերպ­մամբ, հատ­կա­պես կա­րող է ը­նդ­գր­կել մշա­կու­թային, ի­նչ­պես նաև ար­կա­ ծային զբո­սաշր­ջու­թյան բա­ղադ­րիչ­ներ, ո­րոնք էլ ա­վե­լի գրա­վիչ են դարձ­նում այս ո­ւղ­ղու­թյու­նը։­ Ագ­րո­տու­րիզ­մի և է­կո­տու­րիզ­մի զար­գա­ցումն ո­ւղ­ղա­կի­ո­րեն կապ­ ված է ո­ւր­բա­նի­զաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րի հետ։ Այ­սինքն` քա­ղա­ քային բնա­կա­վայ­րե­րի և բնակ­չու­թյան ա­վե­լա­ցու­մը, որ­պես կա­նոն, ու­ղեկց­վում է է­կո­հա­մա­կար­գի, գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րի կր­ճա­ տու­մով։ Այս ա­մե­նը քա­ղա­քային բնակ­չու­թյան հա­մար ա­ռա­ջաց­նում է բնու­թյան և գյու­ղա­կան կեն­ցա­ղի ­հետ հա­ղոր­դակց­վե­լու սահ­մա­ նա­փա­կում­ներ։ Հետ­ևա­բար՝ ա­ռողջ ապ­րե­լա­կեր­պի հա­մար բնա­կան մի­ջա­վայ­րից և օր­գա­նա­կան սնն­դամ­թեր­քից օ­գտ­վե­լու կա­րիքն է­կո­ 18 Գալյան Ժաննա, Էկոտուրիզմը բնության հատուկ պահպանվող տա­րածք­ նե­րում, Երևան, «Լուսակն» հրատ., 2007թ., էջեր 8-12

15

տու­րիզ­մի և ագ­րո­տու­րիզ­մի նկատ­մամբ հա­րա­ճուն պա­հան­ջարկ է ա­ռա­ջաց­նում։ ­Սա­կայն է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյու­նը, գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը և ա­գր­տու­րիզ­մը ա­վե­լին են, քան ճա­նա­պար­հոր­դու­թյու­նը, հան­գիս­ տը։ Այս տե­սակ­նե­րի մի­ա­ժա­մա­նա­կյա գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը նպաս­տում է գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րի հա­մա­չափ զար­գաց­մա­նը։ Սրանք յու­ րա­քան­չյուր գյու­ղաբ­նա­կին հնա­րա­վո­րու­թյուն են ըն­ձեռ­նում ի­րենց գոր­ծա­րա­րու­թյու­նը դարձ­նե­լու ա­ռա­վել պա­հան­ջ­ված և բազ­մա­զան։

1.5 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՁԵ­ՎԵ­ՐԻ ԴԱ­ՍԱ­ԿԱՐԳ­ՄԱՆ ՄԵՋ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ հա­ճախ հարկ է լի­նում այն զու­գոր­դել զբո­սաշր­ջու­թյան այլ ձևե­րի հետ։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային փա­թեթ նա­խագ­ծե­լիս կազ­մա­կեր­պիչ­ նե­րը գե­րա­դա­սում են հա­մադ­րել զբո­սաշր­ջու­թյան մի քա­նի ձևեր, օ­րի­նակ` գաստ­րո­նո­միկ, պատ­մամ­շա­կու­թային, ճա­նա­չո­ղա­կան, ար­կա­ծային, սպոր­տային, ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյուն և այլն։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան տե­սակ­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյու­նը պայ­մա­նա­ վոր­ված է մար­դուն ճամ­փոր­դու­թյան մղող շա­հադրդ­ման ներ­քին ո­րոշ գոր­ծոն­նե­րով։ Հարկ է նշել, որ զբո­սաշր­ջու­թյան ձևե­րը տա­րան­ ջատ­վում են ը­ստ ար­տա­քին պատ­ճառ­նե­րի կամ ազ­դե­ցու­թյուն­նե­րի։ Ը­ստ ար­տա­քին չա­փո­րո­շիչ­նե­րի՝ գո­յու­թյուն ու­նեն զբո­սաշր­ջու­թյան ձևե­րը դա­սա­կար­գե­լու բազ­մա­թիվ տար­բե­րակ­ներ, մաս­նա­վո­րա­պես` • ըստ սե­զո­նայ­նու­թյան,­ • ըստ կազ­մա­կերպ­ման ձևի,­ • ըստ զբո­սաշր­ջի­կի տա­րի­քի,­ • ըստ տրանս­պոր­տային մի­ջո­ցի,­ • ըստ զբո­սաշր­ջի­կի ծագ­ման, • և այլն։ ­ յու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րից է հա­մար­ Գ վում տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նում կազ­մա­կերպ­վող զբո­սաշր­ջային գոր­ ծու­նե­ու­թյան խսիտ սե­զո­նայ­նու­թյան սահ­ման­նե­րի ըն­դար­ձա­կու­մը։ Կախ­ված սե­զո­նայ­նու­թյու­նից` ը­նդ­գծ­ված տա­րան­ջատ­վում են ձմե­ ռային և ա­մա­ռային զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյուն­նե­րը։ Այս­պի­սի

16

տա­րան­ջա­տու­մը հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս ու­սում­նա­սի­րել զբո­ սաշր­ջու­թյան պա­հան­ջար­կի դի­նա­մի­կան ը­ստ ե­ղա­նակ­նե­րի։ Տար­վա այն ե­ղա­նա­կը, ո­րին բա­ժին է ը­նկ­նում ի­րա­կա­նաց­ված ճա­նա­պար­հոր­ դու­թյուն­նե­րի գե­րակ­շիռ մա­սը, ան­վա­նում են զբո­սաշր­ջային սե­զոն։ ­Կախ­ված զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ձևի չա­փո­րո­շի­չից՝ տար­բե­րա­կում են խմ­բային և ան­հա­տա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ձևե­րը։ Խմ­բային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը են­թադ­րում է, որ այն ստան­դար­տաց­ ված է. ձևա­վոր­ված են զբո­սաշր­ջային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ժամ­կետ­ նե­րը, հա­մա­լի­րը, եր­թու­ղին, զբո­սաշր­ջային կենտ­րոն­նե­րը և այլն։ Ան­հա­տա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան դեպ­քում զբո­սաշր­ջիկն այն կազ­մա­ կեր­պում և ի­րա­կա­նաց­նում է ի­նք­նու­րույն։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­ թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ մեծ խմ­բային այ­ցե­լու­թյուն­նե­րը մաս­սա­յա­կա­նու­թյուն չեն վայե­լում։ Այն հիմ­նա­կա­նում ըն­տա­նե­կան հանգս­տի հա­մար է և կազ­մա­կերպ­վում է հնա­րա­վո­րինս ի­նք­նու­րույն` ա­ռանց միջ­նորդ օ­ղակ­նե­րի։ Զ­բո­սաշր­ջային շու­կա­յում ը­ստ ճա­նա­պար­հոր­դող­նե­րի տա­րի­ քային սանդ­ղա­կի, տա­րան­ջա­տում են զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հետ­ևյալ խմ­բե­րը՝ • ծ­նող­նե­րի հետ ճա­նա­պար­հոր­դող ե­րե­խա­ներ,­ • ե­րի­տա­սարդ­ներ (15-24 տա­րե­կան), • տն­տե­սա­պես ակ­տիվ և ե­րի­տա­սարդ մար­դիկ (25-44 տա­րե­կան), • մի­ջին տա­րի­քի տն­տե­սա­պես ակ­տիվ մար­դիկ (45-64 տա­րե­կան), • թո­շա­կա­ռու­ներ (65 տա­րե­կան և բարձր)։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ հար­կա­վոր է կա­ րևո­րել այս չա­փո­րո­շի­չը, քա­նի որ գյու­ղա­կան հանգս­տի փա­թեթ ձևա­վո­րե­լիս դրա­նով է պայ­մա­նա­վո­րում զբո­սաշր­ջու­թյան այլ տե­ սակ­նե­րի հետ հա­մա­տե­ղե­լի­ու­թյու­նը։­ Ըստ տրանս­պոր­տային մի­ջո­ցի՝ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ա­ռա­վել տար­բե­րակ­վում են ի­րենց կամ վար­ձա­կալ­ված մե­քե­նայով և հան­րային տրանս­պոր­տով ճա­նա­պար­հոր­դող զբո­սաշր­ջիկ­ներ։ Ըստ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի ծագ­ման չա­փո­րո­շի­չի՝ տար­բե­րա­կում են, ներ­քին, ար­տագ­նա և ներգ­նա զբո­սաշր­ջու­թյուն։19 Այս դեպ­քում «­ծա­գում» բա­ռը նշա­նա­կում է ոչ թե ան­ձի բնօր­րան, այլև ճա­նա­պար­ հոր­դի մշ­տա­կան բնա­կու­թյան վայր։ Ը­ստ այդմ՝ ո­րո­շա­կի տա­րա­ծա­ 19 Дурович А.П., Организация туризма. Издание третье, стереотипное. Минск, ООО «Новое знание», 2006, стр. 30

17

շրջա­նի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը հաշ­վի առ­նե­լով` տար­բե­րա­ կում են զբո­սաշր­ջու­թյան հետ­ևյալ տե­սակ­նե­րը.20 • ­ներ­քին զբո­սաշր­ջու­թյուն (որ­ևէ ե­րկ­րում բնակ­վող քա­ղա­քա­ցի­նե­ րի ի­րա­կա­նաց­րած ճա­նա­պար­հոր­դու­թյունն է, ի­րենց ե­րկ­րի սահ­ ման­նե­րում (բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­ նը զար­գա­նում է ներ­քին զբո­սաշր­ջու­թյան հաշ­վին), • ար­տագ­նա զբո­սաշր­ջու­թյուն (որ­ևէ ե­րկ­րում բնակ­վող քա­ղա­քա­ցի­ նե­րի ճա­նա­պար­հոր­դու­թյունն է դե­պի մեկ այլ եր­կիր (գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ որ­պես ար­տագ­նա ո­ւղ­ղու­թյուն նա­խընտ­րե­լի են հար­ևան ե­րկր­նե­րը, ո­րով էլ զարկ են տր­վում տա­րա­ծաշր­ջա­նային այ­ցե­լու­թյուն­նե­րի զար­գաց­մա­նը), • ­ներգ­նա զբո­սաշր­ջու­թյուն (այլ ե­րկ­րի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հա­մար ըն­ դու­նող ե­րկ­րում հան­գիստ կազ­մա­կեր­պե­լու տե­սակն է (ան­կախ զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ձևից՝ սա հա­մար­վում է ա­մե­ նաե­կամ­տա­բեր տե­սա­կը զբո­սաշր­ջիկ ըն­դու­նող ե­րկ­րի հա­մար)։ ­ Պար­զո­րոշ տե­սա­նե­լի է, որ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­ կեր­պու­մը զբո­սաշր­ջու­թյան ձևե­րի դա­սա­կարգ­ման մեջ ու­նի ի­րեն բնո­րոշ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներ։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան պա­հան­ջարկն ար­տա­հայտ­վում է քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում զբո­սաշր­ջային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի քա­նա­կու­թյան տես­քով։ Ի­սկ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ար­տա­ դ­րան­քը տե­ղան­քին բնո­րոշ այն զբո­սաշր­ջային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ամ­բող­ջու­թյունն է, ո­րը տվյալ գնի դեպ­քում պատ­րաստ են վա­ճա­ռել զբո­սաշր­ջային ար­տադ­րանք թո­ղար­կող­նե­րը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան շու­կյում գոր­ծող ա­ռա­ջար­կի և պա­ հան­ջար­կի դրս­ևոր­մամբ է պայ­մա­նա­վոր­ված այս դա­սա­կար­գիչ­նե­րի առ­կա­յու­թյու­նը, քա­նի որ յու­րա­քան­չյուր խումբ իր պա­հանջ­մունք­նե­ րը բա­վա­րա­րե­լու հա­տուկ վե­րա­բեր­մունք է ա­կն­կա­լում, ո­րոնց դի­մաց նրանք ու­նակ են և պատ­րաստ են վճա­րել։

20 Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին ՀՀ օրենք, ընդունված 2003թ. դեկտեմբերի 17-ին, ՀՀՊՏ 2004/6 (305) 29.01.04, Գլուխ 1, Ընդհանուր դրույթներ, Հոդված 2. Օրենքի հիմնական հասկացությունները

18

1.5.1 ՊԱՏ­ՄԱՄ­ՇԱ­ԿՈՒ­ԹԱՅԻՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹ­ՆՈՒՆ ­Պատ­մամ­շա­կու­թային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը, առ­հա­սա­րակ, զբո­սաշըր­ ջու­թյան ա­մե­նագ­րա­վիչ տե­սակն է։ Այս ո­ւղ­ղու­թյան կազ­մա­կերպ­ման հիմ­քը կազ­մում է ե­րկ­րի պատ­մամ­շա­կու­թային նե­րու­ժը, ո­րը նե­րա­ ռում է սո­ցի­ալ-մ­շա­կու­թային մի­ջա­վայ­րը` նյու­թա­կան և ոչ նյու­թա­կան ար­ժեք­նե­րի հետ հա­մա­տեղ։ ­Պատ­մամ­շա­կու­թային զբո­սաշր­ջու­թյան հա­մար ռե­սուրս­ներ են հա­մար­վում պատ­մա­ճար­տա­րա­պե­տա­կան կա­ռույց­նե­րը, կրո­ նա­կան, պաշ­տան­մուն­քային կո­թող­նե­րը, հնա­գի­տա­կան այլ հու­ շար­ձան­նե­րը, գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րը, պատ­մա­կան բնա­կա­ տե­ղի­նե­րը, կա­մուրջ­նե­րը, աղ­բյուր­նե­րը, մա­հար­ձան-կո­թող­նե­րը, խաչ­քար­նե­րը ու աշ­խար­հիկ կամ կեն­ցա­ղային այլ շի­նու­թյուն­նե­րը, թան­գա­րան­նե­րը, տա­րաբ­նույթ ցու­ցաս­րահ­նե­րը, թատ­րոն­նե­րը և այլ սո­ցի­ա­լա­կան, տն­տե­սա­կան ու մշա­կու­թային կար­ևո­րու­թյուն ներ­կա­ յաց­նող պատ­կամ­շա­կու­թային ռե­սուրս­նե­րը։­ Երկ­րի պատ­մու­թյան ըն­թաց­քում պահ­պան­ված պատ­մա­կան, մշա­կու­թային հի­շար­ժան կո­թող­նե­րը և էթ­նոմ­շա­կու­թային ե­զա­կի­ու­ թյուն ներ­կա­յաց­նող ռե­սուրս­նե­րը մի­այն բա­վա­րար չեն պատ­մամը­ շա­կու­թային զբո­սաշր­ջու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար։ Հար­կա­վոր է ներգ­րա­վել նաև զբո­սաշր­ջու­թյան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մեջ մեծ կար­ևո­րու­թյուն ներ­կա­յաց­նող հա­րա­կից այլ ռե­սուրս­ներ, ո­րի պա­ րա­գա­յում էլ հնա­րա­վոր կլի­նի ի­րա­կա­նաց­նել պատ­մամ­շա­կու­թային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը։ ­Պատ­մա­ճար­տա­րա­պե­տա­կան հու­շար­ձան­նե­րը ներ­կա­յաց­նում են ե­րկ­րի մշա­կու­թային գոր­ծու­նե­ու­թյան հիմ­քեր հնա­գույն ժա­մա­ նակ­նե­րից մինչև մեր օ­րե­րը։ Գա­լով դա­րե­րի խոր­քից` դրանք սե­ րունդ­նե­րին են ներ­կա­յաց­նում ժո­ղովր­դի բազ­մա­դա­րյան նյու­թա­կան մշա­կույ­թի ակ­նա­ռու նվա­ճում­նե­րը։ Այդ հու­շար­ձան­նե­րը տվյալ ե­րկ­ րում ի­րենց ու­նե­ցած դե­րով, քա­նա­կով, բազ­մա­զա­նու­թյամբ ու ար­ ժե­քայ­նու­թյամբ ա­ռանձ­նա­հա­տուկ տեղ են գրա­վում զբո­սաշր­ջային ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մեջ և ա­նընդ­հատ օգ­տա­գործ­վում են տար­բեր տե­սա­կի տուր­փա­թեթ­նե­րում, այդ թվում նաև՝ զու­գորդ­վում են գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան հետ։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը նպաս­տում է հա­սա­րա­կու­թյան կող­մից պատ­մամ­շա­կու­թային ար­ժեք­նե­րի պահ­պան­ման և ճա­նաչ­ման ձըգ­ տում­նե­րին։

19

1.5.2 ՃԱ­ՆԱ­ՉՈ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ ­Ճա­նա­չո­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը միտ­ված է ժո­ղովր­դի մշա­կույ­թի, ապ­րե­լա­կեր­պի և սո­վո­րույթ­նե­րի ներ­կա­յաց­նե­լուն։ Ճա­նա­չո­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը բա­վա­կա­նին ը­նդ­գր­կուն է, և զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի սեգ­մեն­տա­վո­րու­մը այդ­քան էլ խիստ չի դի­տարկ­վում։ Ճա­նա­չո­ղա­կան տու­րե­րի (շր­ջայ­ցե­րի) ա­ռա­վել տա­րած­ված ո­ւղ­ ղու­թյուն է այ­ցե­լու­թյուն­նե­րը տե­սար­ժան վայ­րեր՝ քա­ղաք­ներ, զբո­ սաշր­ջային կենտ­րոն­ներ և այլն, ո­րոնք ի­րենց մեջ կա­րող են ը­նդ­գըր­ կել թան­գա­րան­նե­րի, թատ­րոն­նե­րի, այ­ցե­լած ե­րկ­րի ա­վան­դույթ­նե­րի հետ ծա­նո­թաց­ման նպա­տա­կով ճամ­փոր­դու­թյուն­ներ։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան այս ո­ւղ­ղու­թյունն իր մեջ նե­րա­ռում է նաև ճա­ նա­չո­ղա­կան և ռեկ­րե­ա­ցի­ոն (վե­րա­կանգ­նո­ղա­կան) նպա­տակ­ներ։ Այս ո­ւղ­ղու­թյան հա­մար օգ­տա­գործ­վող տա­րածք­նե­րը պետք է լի­նեն բա­ րե­կարգ, ու­նե­նան տե­ղան­քին հա­մա­հունչ հանգս­տի տա­ղա­վար­ներ, հա­մա­պա­տաս­խան դի­տա­կե­տեր և այլ ան­հրա­ժեշտ ռե­սուրս­ներ, նաև պետք է պար­բե­րա­բար ի­րա­կա­նաց­նել աղ­բա­հա­նում­ներ։ ­Ճա­նա­չո­ղա­կան տու­րերն ու­նեն թե­մա­տիկ ո­ւղղ­վա­ծու­թյուն՝ պատ­ մա­կան, մշա­կու­թային, է­կո­լո­գի­ա­կան, ազ­գագ­րա­կան, թա­տե­րական և այլն։ Այս ձևե­րի կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ եր­բեմն ներ­կա­յաց­վում են տվյալ ո­ւղ­ղու­թյան թե­մա­տի­կայով մի­ջո­ցա­ռում­ներ։ Նման է­քս­ կուր­սի­ա­նե­րը ու­ղեկց­վում են փոր­ձա­ռու գիդ-ու­ղեկ­ցորդ­նե­րի կող­մից, ո­րոնք ցան­կա­լի է, որ խո­սեն զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հա­մար հաս­կա­նա­լի լեզ­վով ա­ռանց թարգ­մա­նի­չի։ Բ­նու­թյան հա­տուկ պահ­պան­վող տա­րածք­նե­րում էլ են կազ­մա­ կերպ­վում ճա­նա­չո­ղա­կան ո­ւղ­ևո­րու­թյուն­ներ։ ­Հարկ է ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել այն հան­գա­ման­քին, որ ճա­նա­չո­ ղա­կան ճամ­փոր­դու­թյուն­նե­րի ծրագր­ման մեջ պետք է ժա­մա­նակ տրա­մադ­րել քա­ղա­քում շր­ջե­լու և գնում­ներ կա­տա­րե­լու հա­մար։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ ներգ­րավ­վե­ լով ճա­նա­չո­ղա­ման բնույ­թի ռե­սուրս­ներ՝ նպաս­տում են զբո­սաշր­ջիկ­ նե­րի հա­մար օ­տար ե­րկ­րի ճա­նաչ­ված, բա­ցա­հայտ­ված լի­նե­լուն։

20

1.5.3 ԳԱՍՏ­ՐՈ­ՆՈ­ՄԻԿ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ ­Գաստ­րո­նո­միկ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հիմն­ված է որ­ևէ տե­ղան­քին բնո­ րոշ ու­տեստ­նե­րի և ըմ­պե­լիք­նե­րի ցու­ցադր­ման, վա­ճառ­քի և վա­ճառ­ քի վայ­րում նրանց պատ­րաստ­մանն ու օգ­տա­գործ­մա­նը միտ­ված գոր­ծըն­թաց­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման վրա։ Ը­նդ ո­րում՝ այդ ա­մենն ու­ ղեկց­վում է հյու­րըն­կալ­ման ո­լոր­տում ի­րա­կա­նաց­վող տար­բեր ծա­ ռա­յու­թյուն­նե­րով` ա­պա­հո­վե­լով հանգս­տի և ժա­ման­ցի հե­տաքր­քիր ըն­թաց­քը։ Զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սակն իր մեջ նե­րա­ռում է նաև այն փա­ռա­տոն­ներ և ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ, ո­րոնք նվիր­ված են խմիչք­ նե­րին կամ ու­տեստ­նե­րին (օ­րի­նակ` Մյուն­հե­նի «Օկ­տո­բեր­ֆես­տը», Ա­րե­նի­ի «­Գի­նու» փա­ռա­տո­նը և այլն)։ Տո­նի վե­րած­ված նման ի­րա­դար­ ձու­թյուն­նե­րը բազ­մաբ­նույթ են դարձ­նում տու­րե­րը և հան­գեց­նում են տվյալ ո­ւղ­ղու­թյան մր­ցակ­ցային ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րի մե­ծաց­մա­նը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ ա­վե­լի քան կի­րառ­վում են գաստ­րո­նո­միկ զբո­սաշր­ջու­թյա­նը բնո­րոշ տար­րեր։ Գաստ­րո­նո­միկ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը բա­ցա­հայ­տում և տա­րա­ծում է տվյալ ե­րկ­րի, ժո­ղովր­դի խո­հա­նո­ցային ար­վես­տը, ա­վան­դա­կան ու­ տեստ­նե­րի և խմիչք­նե­րի պատ­րաստ­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րը։ Ազ­գային խո­հա­նո­ցը ձևա­վոր­վում է դա­րե­րի ըն­թաց­քում և հա­մար­ վում է ազ­գային նկա­րագ­րի վառ օ­րի­նակ։ Բազ­մա­թիվ զբո­սաշր­ջիկ­ ներ ճա­նա­պար­հոր­դու­թյան ըն­թաց­քում կար­ևո­րում են հա­մեղ սն­վե­ լը, և, ի­հար­կե, ազ­գային խո­հա­նո­ցի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րով հա­մե­մում են ի­րենց հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը։ Բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րում ազ­ գային խո­հա­նո­ցը գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում տար­բեր դրս­ևո­րում­ ներ ու­նի, ո­րոնք էլ գաստ­րո­նո­միկ զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ մեծ հե­տաքրք­րու­թյուն են ա­ռա­ջաց­նում։ ­Հատ­կան­շա­կան է, որ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հետ մեկ­տեղ գյու­ղատն­տես­նե­րի տնե­րում ստեղծ­վում են հա­մա­պա­ տաս­խան պայ­ման­ներ` ու­տեստ­նե­րի պատ­րաստ­ման գոր­ծըն­թա­ցը պատ­շաճ ձևով ցու­ցադ­րե­լու և ցան­կու­թյան դեպ­քում զբո­սաշր­ջիկ­ նե­րին այդ ա­մե­նի մաս­նա­կի­ցը դարձ­նե­լու հա­մար։

21

1.5.4 ԱՐ­ԿԱ­ԾԱՅԻՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ­ Ար­կա­ծային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը ակ­տիվ հանգս­տի կազ­մա­կերպ­ման տե­սակ է, ո­րն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար ան­հրա­ժեշտ է ֆի­զի­կա­կան պատ­րաստ­վա­ծու­թյան ո­րո­շա­կի մա­կար­դակ, մշա­կու­թային փոխ­ ներ­գոր­ծու­թյուն և բնա­կան մի­ջա­վայր` ար­դյուն­քում ա­կն­կա­լե­լով ան­ կրկ­նե­լի, սուր և ան­կան­խա­տե­սե­լի տպա­վո­րու­թյուն­ներ։ ­Սա կեն­սաձև է, մտա­ծե­լա­կերպ, հո­գու ա­նըմբռ­նե­լի ա­զա­տու­թյան բա­ցա­հայտ­ման և ադ­րե­նա­լի­նի ձեռք­բեր­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն։ Հո­ գե­բա­նա­կան պատ­րաստ­վա­ծու­թյունն ան­չափ կար­ևոր է զբո­սաշըր­ ջու­թյան այս տե­սա­կով զբաղ­վող ան­ձի հա­մար։ Հա­կա­ռակ դեպ­քում` հետ­ևանք­նե­րը կա­րող են ան­դառ­նա­լի լի­նել։ Այդ պատ­ճա­ռով էլ ա­ռա­ վե­լա­գույնս կար­ևոր­վում է ան­վտան­գու­թյան նոր­մե­րի պահ­պա­նու­մը` հա­տուկ հան­դեր­ձան­քի և այլ պա­րա­գա­նե­րի օգ­տա­գործ­մամբ։ Ար­ կա­ծային զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ա­ռա­վե­լա­պես կի­րառ­վում են գլո­բալ տե­ղայ­նաց­ման հա­մա­կար­գեր (GPS), է­լեկտ­րո­նային քար­տեզ­ներ։­ Ար­կա­ծային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը բա­ժան­վում է եր­կու տե­սա­կի` թեթև և դժ­վա­րին ար­կա­ծային ճամ­փոր­դու­թյուն­նե­րի։ • ­Թեթև ձևե­րը հա­տուկ փոր­ձա­ռու­թյուն չեն պա­հան­ջում, շատ ռիս­ կային չեն և գրե­թե ա­ռանց դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի կա­րող են ի­րա­ կա­նաց­վել ֆի­զի­կա­կան որ­ևէ պատ­րաստ­վա­ծու­թյուն չու­նե­ցող ճա­նա­պար­հոր­դի կող­մից։ Դրանց շար­քին են դաս­վում հետ­ևյալ տե­սակ­նե­րը՝ քեմ­փինգ, հե­ծան­վաար­շավ, սա­ֆա­րի, քայ­լար­շավ, ձի­ա­վա­րու­թյուն, թռչ­նա­դի­տում և այլն։ Ո­րոշ շր­ջան­նե­րում ճա­նա­ պար­հոր­դու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նակ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը կա­րող են ծա­ նո­թա­նալ տար­բեր ազ­գե­րի մշա­կույթ­նե­րի հետ և հա­ճե­լի ժա­մա­ նակ ան­ցկաց­նել շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րում։ • Դժ­վա­րին ձևե­րը ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար հար­կա­վոր է ու­նե­նալ փորձ, քա­ նի որ դրանք ռիս­ կայ­ նու­ թյան բարձր մա­ կար­ դակ են պա­րու­նա­կում, օ­րի­նակ` լեռ­նագ­նա­ցու­թյուն, ռաֆ­թինգ, լեռ­նային հե­ծան­վաար­շավ, ջրա­սու­զում և այլն։ Դժ­վա­րին ձևե­րի մեջ են դա­ սա­կարգ­վում է­քստ­րե­մալ զբո­սաշր­ջու­թյան տա­րա­տե­սակ­նե­րը։ Սրանց սի­րա­հար­նե­րը նա­խընտ­րում են խե­լա­հեղ պա­հեր ապ­րել չբա­ցա­հայտ­ված քա­րան­ձավ­նե­րում, վտ­նա­գա­վոր բարձ­րու­թյուն­ նե­րում և հե­տաքր­քիր այլ վայ­րե­րում։ Նմա­նա­տիպ տու­րե­րի եր­թու­ ղի­նե­րում հաղ­թա­հար­վում են բազ­մա­թիվ խոչն­դոտ­ներ։

22

­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ ա­վե­լի կի­ րա­ռե­լի են ար­կա­ծային զբո­սաշր­ջու­թյան թեթև տե­սակ­նե­րը, քա­նի որ դրանց մեջ գրե­թե ա­ռանց դժ­վա­րու­թյան կա­րո­ղա­նում են ներգ­րավ­ վել տար­բեր սեգ­մեն­տի զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի և ո­րոնք ֆի­զի­կա­կան մեծ ծան­րա­բեռն­վա­ծու­թյուն չեն պա­հան­ջում, նվա­զեց­ված է ճամ­փոր­դու­ թյան ռիս­կայ­նու­թյան մա­կար­դա­կը, կար­ճա­ժամ­կետ և ցած­րար­ժեք են։ Այս տու­րե­րը հա­ճախ են լրաց­վում էթ­նոզ­բո­սաշր­ջու­թյամբ (մ­շա­ կու­թային ա­ռանձ­նա­հա­տուկ տար­րե­րով)։­ Ար­կա­ծային զբո­սաշր­ջու­թյունն ա­րագ զար­գա­ցող տե­սակ է, ո­րը հիմ­նա­կա­նում պա­հան­ջում է փոր­ձա­ռու­թյուն և հնա­րա­վոր է հա­մադ­ րել բազ­մա­թիվ նպա­տա­կներով ի­րա­կա­նաց­վող ճա­նա­պար­հոր­դու­ թյուն­նե­րի հետ։ Զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կը, ի­հար­կե, հնա­րա­վո­ րու­թյուն է տա­լիս մար­դուն հաս­կա­նալ, ի­մաս­տա­վո­րել իր ան­ձը և փոր­ձել սե­փա­կան ու­ժե­րը։

1.5.5 Ի­ՐԱ­ԴԱՐ­ՁԱՅԻՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ­ Ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հա­մե­մա­տա­բար ե­րի­տա­սարդ, տպա­վո­րիչ և հե­տաքր­քիր ո­ւղղ­վա­ծու­թյուն է։ Այն տու­րե­րը, ո­րոնք ի­րենց մեջ հա­մակ­ցում են ա­վան­դա­կան հան­գիս­տը և ե­րկ­րագն­դի ա­մե­նաա­ռանձ­նա­հա­տուկ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին մաս­նակ­ցու­թյու­նը, աս­ տի­ճա­նա­բար մեծ ճա­նա­չում են ձեռք բե­րում։ Ի­րա­դար­ձային զբո­ սաշր­ջու­թյունն ան­սպառ բո­վան­դա­կու­թյուն ու­նի և հիմ­նա­կա­նում են­թադ­րում է տո­նի մի­ջա­վայր։ Այն դա­սա­կարգ­վում է ը­ստ ազ­գային կամ մի­ջազ­գային մա­կար­դակ­նե­րի։ Նման ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը հիմ­ նա­կա­նում գրա­վում են մաս­նա­գետ­նե­րի և պար­զա­պես հե­տաքրք­րա­ սեր զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի։ «Ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյուն» ա­սե­լով նկա­տի ու­նենք զբո­ սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյուն` կապ­ված կար­ևոր նշա­նա­կա­լի հան­ րային ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի, հազ­վա­դեպ, յու­րա­հա­տուկ և էկ­զո­տիկ բնա­կան եր­ևույթ­նե­րի հետ, ո­րոնք ի­րենց ան­կրկ­նե­լի­ու­թյամբ գրա­ վում են ոչ մի­այն տե­ղա­ցի­նե­րին, այլև օ­տա­րերկ­րա­ցի­նե­րին։­ Ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյան մաս են կազ­մում մշա­կու­թային, ազ­գագ­րա­կան, գաստ­րո­նո­միկ փա­ռա­տոն­նե­րը, ցու­ցա­հան­դես­նե­րը, կի­նո­փա­ռա­տո­նե­րը, կառ­նա­վալ­ներն ու ժո­ղովր­դա­կան տո­նե­րը, մի­

23

ջազ­գային սպոր­տային մր­ցակ­ցու­թյուն­նե­րը (օ­րի­նակ` Օ­լիմ­պի­ա­կան խա­ղեր, ֆոր­մու­լա 1-ի ավ­տոմր­ցար­շա­վեր) և այլն։ Ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյունն այն է, որ ա­մեն տա­րի այն հա­մալր­վում է ի­րա­դար­ձային նոր տու­րե­րով, ո­րոնք աս­տի­ճա­նա­բար դառ­նում են կա­նո­նա­վոր։ Ի­րա­դար­ձային տու­րե­րի ան­ցկաց­ման ըն­թաց­քում տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նում ակ­ տի­վա­նում է զբո­սաշր­ջու­թյան են­թա­հա­մա­կար­գե­րի բո­լոր օ­ղակ­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը։ Նկատ­վում է տե­ղի մշա­կու­թային ա­վան­դույթ­նե­րի, սո­վո­րույթ­նե­րի, ժո­ղովր­դա­կան ար­վե­տի վե­րած­նունդ։ ­Գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում կազ­մա­կերպ­վող ի­րա­դար­ձու­թյուն­ նե­րը, փա­ռա­տոն­ներն ու տո­նա­կա­տա­րու­թյուն­նե­րը տն­տե­սա­կան մեծ նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն։ Դրանք գրա­վում են տար­բեր նա­խա­սի­ րու­թյուն­ներ ու­նե­ցող զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին և նպաս­տում են մի­ջազ­ գային շու­կա­յում տվյալ ե­րկ­րի գրա­վիչ նկա­րագ­րի ձևա­վոր­մա­նը։ Ի­սկ ա­մե­նա­հատ­կան­շա­կանն այն է, որ դրանք նպաս­տում են զբո­սաշըր­ ջային սե­զո­նի եր­կա­րաձգ­մա­նը, հա­մայնք­նե­րում զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­մա­նը։ ­Բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րում պե­տա­կա­նո­րեն ու­շադ­րու­թյան է ար­ ժա­նա­նում ի­րա­դար­ձային զբոuաշր­ջու­թյու­նը, ո­րի զար­գա­ցու­մը մեծ խթան է հյու­րըն­կալ­ման ո­լոր­տում ա­պա­կենտ­րո­նաց­ման, այդ թվում` տա­րած­քային, uո­ցի­ալ-տն­տեuա­կան խն­դիր­նե­րի լուծ­ման ու զար­գաց­ման հա­մար (մաu­նա­վո­րա­պեu, Հա­յաս­տա­նում կա­րե­լի է ա­ռանձ­նաց­նել գաստ­րո­նո­մի­ա­կան ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը՝ խո­րո­վա­ ծի փա­ռա­տոն Ախ­թա­լա­յում, դոլ­մայի փա­ռա­տոն Սար­դա­րա­պա­տում, հա­րի­սայի օր Մու­սա լե­ռում, գի­նու փա­ռա­տոն Ա­րե­նի­ում, մեղ­րի փա­ ռա­տոն Բերդ քա­ղա­քում, բեր­քի փա­ռա­տո­ներ տար­բեր մար­զե­րում և այլն)։

1.5.6 ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ՏԵ­ՍԱԿ­ՆԵՐ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան գրե­թե բո­լոր տե­սակ­նե­րը հա­մադ­րե­լի են որ­ևէ տե­ սա­կի, այդ թվում՝ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան հետ` կախ­ված տա­ րա­ծաշր­ջա­նից, ռե­լի­ե­ֆից, շր­ջա­պա­տող բու­սա­կան և կեն­դա­նա­կան աշ­խար­հից, ազ­գային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րից։ Վե­րը նկա­ րագր­ված զբո­սաշր­ջու­թյան տե­սակ­նե­րը բազ­միցս օգ­տա­գործ­վում են գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային փա­թեթ­ներ կազ­մե­լու մեջ, սա­կայն

24

այդ գոր­ծըն­թա­ցում չեն բա­ցառ­վում նաև հետ­ևյալ­նե­րը՝ կրո­նա­կան, սպոր­տային, է­քստ­րե­մալ, ման­կա­պա­տա­նե­ա­կան, հնէ­ա­բա­նա­կան և այլն։ Զ­բո­սաշր­ջային գոր­ծա­րա­րու­թյան մեջ հարկ է ու­շադ­րու­թյու­նը սևե­ռել գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին, ը­ստ ո­րի էլ ի­րա­կա­նաց­նել հանգս­տի մի քա­նի տե­սա­կի հա­մադ­րու­թյու­ նը։ Նման փա­թեթ­նե­րը ի­րենց բազ­մա­զա­նու­թյամբ կա­րող են մի­ջազ­ գային զբո­սաշր­ջային շու­կա­յում ե­րկ­րի հա­մար ա­ռա­ջա­տա­րու­թյուն ա­պա­հո­վել։ Սա­կայն զբո­սաշր­ջու­թյան ո­րոշ տե­սակ­ներ պա­հան­ջում են ան­վտան­գու­թյուն, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյուն, հի­գի­ե­նայի և սա­նի­տա­ րա­կան պայ­ման­նե­րի բարձր մա­կար­դակ, ո­րոնց ո­րա­կի հա­մա­պա­ տաս­խա­նու­թյու­նը գյու­ղա­կան են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րում եր­բեմն չեն հա­մա­պա­տաս­խա­նում պա­հանջ­վող չա­փա­նիշ­նե­րին։ Նման փա­թեթ­ ներ կազ­մա­կեր­պե­լիս պետք է նաև սևե­ռուն ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել այդ հան­գա­մանք­նե­րին։ Պար­զա­պես պետք է ճիշտ գնա­հա­տել գյու­ ղա­կան հա­մայն­քի զբո­սաշր­ջային նե­րու­ժը` ստեղ­ծե­լով շու­կա­յա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի բնույ­թին հա­մա­պա­տաս­խա­նող նո­րա­րա­րա­ կան տուր­փա­թեթ­ներ։

25

26

27

28

­ԲԱ­ԺԻՆ 2

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱ­ԿԵՐՊ­ՄԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵ­ՐԸ

2.1 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶ­ՄԱ­ԿԵՐՊ­ՄԱՆ ՀԱՄԱՐ Ա­ՆՀ­ՐԱ­ԺԵՇՏ ՍՊԱ­ՍԱՐԿ­ՄԱՆ ԵՆԹԱՀԱՄԱԿԱՐԳԵ­ՐԸ ­Ներ­կա­յումս ամ­բողջ աշ­խար­հում զբո­սաշր­ջային են­թա­կա­ռուց­վածք­ նե­րի այ­լընտ­րան­քային տե­սակ­նե­րի մեջ մեծ պա­հան­ջարկ են վայե­ լում այն­պի­սի հաս­տա­տու­թյուն­ներ, ո­րոնք գտն­վում են քա­ղա­քային աղ­մու­կից հե­ռու։ Ժա­մա­նա­կա­կից մար­դու ապ­րե­լա­կեր­պի ան­հան­ գիստ ա­ռօ­րյան, լար­վա­ծու­թյու­նը հան­գեց­նում են քա­ղա­քա­մերձ շըր­ ջան­նե­րում հանգս­տի հա­մար նա­խա­տես­ված են­թա­կա­ռուց­վածք­ նե­րի հան­դեպ հե­տաքրք­րու­թյան ա­ճին։ Բա­րե­կարգ սպա­սարկ­ման ե­նթ­հա­մա­կար­գե­րով գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րը հո­գե­կան բա­վա­րար­վա­ ծու­թյուն է ստեղ­ծում մարդ­կանց մոտ և օգ­նում հաղ­թա­հա­րել դժ­վա­ րու­թյուն­նե­րը` կո­փե­լով մար­դու օր­գա­նիզ­մը, ֆի­զի­կա­պես ու հո­գե­պես հանգս­տի վի­ճակ ա­պա­հո­վե­լով։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյուն նա­խընտ­րող­նե­րը գյու­ղա­կան հա­ մայնք­նե­րի սպա­սարկ­ման են­թա­հա­մա­կար­գե­րում չեն պա­հան­ջում ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կով ի­րա­կա­նաց­վող սպա­սար­կում, սա­կայն ո­րոշ նոր­մեր հար­կա­վոր է պահ­պա­նել։ Թեև վեր­ջին տաս­նա­մյա­կում զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի հան­դեպ ցու­ցա­բեր­վող մեծ ու­շադրու­ թյու­նը հան­գեց­րել է վե­րոն­շյալ հաս­տա­տու­թյուն­նե­րի ո­րա­կա­կան փո­փո­խու­թյուն­նե­րի ա­ռա­ջըն­թա­ցին։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան ժա­մա­նա­կա­կից ար­դյու­նա­բե­րու­թյու­նը կազ­մա­ կեր­պա­կան ա­ռու­մով իր գոր­ծու­նե­ու­թյան մեջ նե­րա­ռում է մի շարք տն­տես­վա­րող սուբյեկտ­նե­րի, ո­րոնք ան­փո­խա­րի­նե­լի դեր ու­նեն նաև գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ։ Դրաք ե­ն՝ • զ­բո­սաշր­ջային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը (տու­րօ­պե­րա­տոր­ներ և տուր­գոր­ծա­կալ­ներ), ո­րոնք զբաղ­վում են զբո­սաշր­ջային ար­տա­ դրան­քի մշակ­մամբ և ի­րաց­մամբ, • ­տե­ղա­բաշխ­ման ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցող կազ­մա­կեր­պու­ թյուն­նե­րը (հյու­րա­նոց­ներ, հյու­րա­նո­ցատիպ հանգր­վան­ներ, զբո­ սաշր­ջային տներ, մո­թել­ներ, քեմ­փինգ­ներ և այլն), • սնն­դի մաս­նա­գի­տաց­ված կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը (ռես­տո­րան­ ներ, սր­ճա­րան­ներ և այլն), • տ­րանս­պոր­տային մաս­նա­գի­տաց­ված կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը (ա­վի­աըն­կե­րու­թյուն­ներ, եր­կա­թու­ղային, ավ­տո­մո­բի­լային և ծո­ վային տրանս­պոր­տի կազ­մա­կեր­պու­թյուն­ներ),

30

• գ­նում­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված ա­ռևտ­րային կազ­մա­կեր­պու­ թյուն­նե­րը (հու­շան­վեր­նե­րի խա­նութ­ներ, շու­կա­ներ և այլն), • ­հանգս­տի և զվար­ճան­քի կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը (կի­նո­թատ­րոն­ ներ, լո­ղա­վա­զան­ներ, զվար­ճան­քի վայ­րեր և այլն), • զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում գոր­ծող պե­տա­կան կազ­մա­կեր­պու­ թյուն­նե­րը, • և այլն։ ­ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան տու­րե­րը հա­ճախ զու­գորդ­վում են տե­ ղան­քին ա­ռանձ­նա­հա­տուկ զբաղ­մունք­նե­րով։ Այդ գոր­ծու­նե­ու­թյունն ի­րա­կաց­նող տն­տե­սու­թյուն­նե­րին կից ստեղծ­վում են վե­րոն­շյալ են­ թա­հա­մա­կար­գե­րի տար­րե­րից, և ա­մե­նա­կար­ևո­րը, որ դրան­ցում ստեղ­ծում են ի­րենց տե­ղան­քին բնո­րոշ կո­լո­րիտ, ի­նչն էլ ա­վե­լի է մե­ ծաց­նում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան գրավ­չու­թյու­նը։­ Եվ­րո­պա­կան ո­րոշ ե­րկր­նե­րում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը դար­ձել է գյու­ղա­կան են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի դի­նա­միկ զար­գաց­ման, ֆեր­մեր­նե­րի զբաղ­վա­ծու­թյան ա­պա­հով­ման և ֆի­նան­սա­վոր­ման լուրջ աղ­բյուր, է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր սնն­դամ­թեր­քի ար­տադր­ման ու մա­տուց­ման գրա­վա­կան։ Գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում սպա­սարկ­ ման են­թա­հա­մա­կար­գե­րը ճամ­փոր­դու­թյուն­նե­րի կազ­մա­կերպ­ման ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցե­լով` գյու­ղա­ցու ե­կա­մտի կար­ևոր աղ­ բյուր­նե­րից են հան­դի­սա­նում, օ­րի­նակ՝ գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րում առ­կա ար­հես­տա­նոց­նե­րում, հու­շար­ձան­նե­րին կից վա­ճա­ռա­կե­տե­ րում, տե­ղա­կան ար­հեստ­նե­րի նմուշ­նե­րի վա­ճառ­քը նպաս­տում է հու­շան­վեր­նե­րի և զբո­սաշր­ջային նշա­նա­կու­թյան այլ ապ­րանք­նե­րի ար­տադ­րու­թյամբ զբաղ­վող են­թա­ճյու­ղե­րի մաս­նա­գի­տաց­մա­նը։ Այս հան­գա­ման­քը հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս գյու­ղե­րում ա­ռևտ­րային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի ակ­տի­վաց­մա­նը, գյու­ղա­կան ըն­տա­նի­քին ֆի­նան­սա­կան ա­ջակց­մա­նը։ Գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում գոր­ծող սպա­սարկ­ման ռե­սուրս­նե­րին հար­կա­վոր է հա­մա­պա­տաս­խան պե­տա­կան հո­գա­ծու­թյուն, օ­րի­նակ՝ վե­րահսկ­ման մե­խա­նիզմ­նե­րի և տա­րաբ­նույթ կազ­մա­կեր­պու­թյուն­ նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյան կոոր­դի­նա­ցում, զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի հա­մար բա­րեն­պաստ պայ­ման­նե­րի ստեղ­ծում, գյու­ղա­կան են­թա­կա­ ռուց­վածք­նե­րի և շր­ջա­պա­տող մի­ջա­վայ­րի հան­դեպ հա­սա­րա­կա­ կան հա­յացք­նե­րի ձևա­վո­րում և այլն։ ­Սա­կայն գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան տե­սան­կյու­նից ե­րկ­րի մա­

31

սին ձևա­վոր­ված ը­նդ­հա­նուր պատ­կե­րը պետք է ամ­րապնդ­ված լի­նի նաև այլ գոր­ծոն­նե­րով, ի­նչ­պի­սիք ե­ն՝ տվյալ ե­րկ­րի գյու­ղա­կան զբո­ սաշր­ջային ռե­սուրս­նե­րի հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թյու­նը մի­ջազ­գային զբո­սաշր­ջային շու­կայի պա­հանջ­նե­րին, գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­ րում տար­բեր ե­րկր­նե­րից ժա­մա­նած զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին սպա­սար­կե­ լու կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, սպա­սարկ­ման են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի ը­նդ­ լայ­նու­մը և բա­րե­լա­վու­մը, ար­դյու­նա­վետ գո­վազ­դը և այլն։

2.1.1 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՕԳ­ՏԱ­ԳՈՐԾ­ՎՈՂ ՀՅՈՒ­ՐԱ­ՆՈ­ՑԱՅԻՆ ՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒԹՅԱՆ ՕԲՅԵԿՏ­ՆԵ­ՐԸ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար ան­հրա­ժեշտ գի­շե­րա­կաց ա­պա­հո­վող կա­ռույց­նե­րը չեն ա­ռանձ­նա­նում ի­րենց բազ­ մա­զա­նու­թյամբ, սա­կայն ի­րենց յու­րօ­րի­նակ գոր­ծու­նե­ու­թյամբ, հար­ դա­րան­քով ու գտն­վե­լու վայ­րով ա­պա­հո­վում են ե­զա­կի­ու­թյուն ու ան­ կրկ­նե­լի գրավ­չու­թյուն։ ­Հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան օբյեկտ­նե­րի տաս­նյակ տե­սակ­ներ գո­յու­թյուն ու­նեն, սա­կայն զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի գոր­ծու­նե­ ու­թյան մեջ նա­խընտ­րու­թյան են ար­ժա­նա­նում մի քա­նի­սը։ Զ­բո­սաշր­ջային տու­նը հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան այն օբյեկտն է, որ­տեղ մեկ շեն­քի կամ բնա­կա­րա­նի տա­րած­քում տրա­մադր­վում է գի­շե­րա­կա­ցի ծա­ռա­յու­թյուն, ի­նչ­պես նաև կազ­մա­կերպ­վում և մա­ տուց­վում են սնն­դի ծա­ռա­յու­թյուն­ներ։21 Այս տե­սա­կի մեջ մտ­նում են.

• Հա­ցու­կաց, կամ մահ­ճա­կալ և նա­խա­ճաշ - B&B (bed and breakfast), • Հոս­թել – hostel։ Զ­բո­սաշր­ջի­կի հա­մար B&B-ն ա­մե­նա­լավ ճա­նա­պարհն է ծա­նո­թա­նա­ լու տե­ղա­կան ա­վան­դույթ­նե­րին, կեն­ցա­ղային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­ թյուն­նե­րին, քա­նի որ մեկ հար­կի տակ ապ­րե­լու է տան­տի­րոջ հետ։ B&B-ներն ու­ժեղ մր­ցա­կից են հա­մար­վում գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­ րին կից այլ հյու­րա­նո­ցա­տիպ հանգր­վան­նե­րի հա­մար։ Գյու­ղա­կան հան­գիստ նա­խընտ­րող­նե­րի հա­մար B&B-նե­րում մր­ցակ­ցային այդ ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րը հատ­կա­պես ա­պա­հո­վում են ջերմ մթ­նո­լոր­տը 21 «Զբոսաշրջության և զբոսաշրջային գործունեության մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 2003թ. դեկտեմբերի 17-ին, ՀՀՊՏ 2004/6 (305) 29.01.04, Հոդված 9. Հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտները

32

և հյու­րըն­կալ վե­րա­բեր­մուն­քը։ B&B-նե­րում մի քա­նի սե­նյակ կա­րող է ու­նե­նալ մեկ լո­գա­րան և մեկ սան­հան­գույց, թեև եր­բեմն սե­նյակ­ներն ա­ռան­ձին ի­րենցն են ու­նե­նում (մինչև վեց մահ­ճա­կալ տրա­մադ­րող B&B-նե­րում մեկ լո­գա­րա­նը թույ­լատ­րե­լի է)։ ­Հոս­թե­լը է­ժա­նա­գին, կար­ճա­ժամ­կետ բնա­կու­թյան հա­մար նա­խա­ տես­ված, հիմ­նա­կա­նում ե­րի­տա­սար­դա­կան հյու­րա­նոց-հանգր­վան է։ Հոս­թե­լի սե­նյակ­նե­րը նա­խա­տես­ված են հա­մա­տեղ բնա­կեց­ման հա­ մար (մինչև 8 հո­գի) և այս­տեղ բա­ցա­կա­յում են լրա­ցու­ցիչ ծա­ռա­յու­ թյուն­նե­րը։ ­Հյու­րա­նո­ցա­տիպ հանգր­վա­նը հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան այն օբյեկտն է, որ­տեղ մա­տուց­վում են հյու­րա­նո­ցային ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մեկ կամ մի քա­նի շի­նու­թյուն­նե­րում եւ ու­նեն ա­ռն­վազն 5 սե­նյակ։ ­Քո­թե­ջը բնա­կե­լի տուն է հա­րա­կից պար­տե­զով՝ ի­նչ­պես քա­ղա­քի սահ­ման­նե­րում, այն­պես էլ դրա­նից դուրս։ Նա­խա­տես­ված է մշ­տա­ կան և ժա­մա­նա­կա­վոր բնա­կու­թյան հա­մար։ Կախ­ված հար­կե­րից՝ ա­ռա­ջին հար­կում սո­վո­րա­բար տե­ղա­բաշխ­վում է խո­հա­նո­ցը, սան­ հան­գույ­ցը, ի­սկ վե­րին հար­կում՝ նն­ջա­րան­նե­րը ։ ­Բուն­գա­լոն ոչ մեծ քո­թեջ է, ո­րը կա­ռուց­ված է բնու­թյան գր­կում։ Այն հիմ­նա­կա­նում նա­խա­տես­ված է ըն­տա­նե­կան հանգս­տի հա­մար։ Կա­ րող է ու­նե­նալ ըն­դար­ձակ պատշ­գամբ և մի քա­նի հարկ։ ­Մո­թե­լը հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան այն օբյեկտն է, ո­րը գտնը­ վում է ճա­նա­պարհ­նե­րի հար­ևա­նու­թյամբ, որ­տեղ մա­տուց­վում են հյու­րա­նո­ցային ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մեկ կամ մի քա­նի շի­նու­թյուն­նե­ րում։ Մո­թե­լում մա­տուց­վում են նաև ավ­տո­մե­քե­նա­նե­րի կա­յան­ման և տեխ­նի­կա­կան սպա­սարկ­ման ծա­ռա­յու­թյուն­ներ։ ­Քեմ­փին­գը հիմ­նա­կա­նում ավ­տո-, մո­տո- և հե­ծան­վային զբո­սա­ շրջիկների հա­մար նա­խա­տես­ված ճամ­բար է։ Այն սո­վո­րա­բար տե­ ղա­բաշխ­վում է քա­ղա­քից դուրս, եր­բեմն մո­թել­նե­րի հար­ևա­նու­թյամբ։ Այս­տեղ զբոսաշրջիկներին տրա­մադր­վում են գի­շե­րա­կա­ցի տե­ղեր վրան­նե­րում կամ ա­մա­ռային տնակ­նե­րում, ո­րոնք ու­նեն ա­ռա­ջին ան­ հրա­ժեշ­տու­թյան հար­մա­րու­թյուն­ներ, ի­նչ­պես նաև խո­հա­նոց` սնն­դի ան­հա­տա­կան պատ­րաստ­ման հա­մար։ ­Քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում հան­դի­պում են նաև հյու­րա­նոց­ներ, ա­ռող­ջա­րան­ներ, հանգս­տյան տներ, ճամ­բա­րային բնա­կա­տե­ղի­ներ և հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան այլ օբյեկտ­ներ։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ կի­րառ­վող հյու­րա­նո­ցային տըն­ տե­սու­թյան օբյեկտ­նե­րին ներ­կա­յաց­վում են մի շարք պա­հանջ­ներ,

33

ո­րոնք եր­բեմն ու­շադ­րու­թյան չեն ար­ժա­նա­նում գի­շա­րա­կաց տրա­ մադ­րող գյու­ղա­ցու կող­մից։ Դրանք ե­ն՝ • ­հաս­տա­տու­թյու­նը պետք է շի­նա­րա­րա­կան ա­ռու­մով ճիշտ պլա­ նա­վոր­ված և հա­մա­պա­տաս­խա­նեց­ված լի­նի հյուր ըն­դու­նե­լուն. հյու­րի սե­նյա­կը տան տի­րոջ սե­նյակ­նե­րից ա­ռան­ձին պետք է լի­նի, • ­ցան­կա­լի է, որ հաս­տա­տու­թյու­նը, հյու­րե­րի հա­մար ու­նե­նա ա­ռան­ ձին լո­գա­րան/­զու­գա­րան, • ­լո­գա­րա­նում յու­րա­քան­չյուր մար­դու հա­մար պետք է լի­նի նվա­զա­ գույ­նը եր­կու սր­բիչ (լո­ղա­նա­լու ու ե­րե­սը սր­բե­լու), ո­րոնք պետք է փոխ­վեն եր­կու օ­րը մեկ ան­գամ, • ­հաս­տա­տու­թյու­նը պետք է հր­դե­հաանվ­տանգ լի­նի, • ­կի­րառ­վող է­լեկտ­րա- և գա­զա- սար­քե­րը պետք է լի­նեն սար­քին, ստուգ­ված և ան­վտանգ, • շ­տապ օգ­նու­թյու­նը, հա­կահր­դե­հային, գա­զի վթա­րային ծա­ռա­յու­ թյուն­նե­րը պետք է հյու­րի հա­մար հա­սա­նե­լի լի­նեն, • ­սե­նյա­կում ու լո­գա­սե­նյա­կում գտն­վող բո­լոր սար­քե­րը պետք է աշ­ խա­տող լի­նեն` վար­դակ­ներ, տա­քա­ցու­ցիչ, լամպ, ցն­ցուղ, ծո­րակ, ար­դուկ և այլն,­ • անհ­րա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քում սե­նյա­կը հյու­րի պա­հան­ջով պետք է տա­քաց­վե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նա, • ­կա­հույ­քը պետք է նվա­զա­գույնս ա­պա­հով­ված լի­նի ՝ մահ­ճա­կալ, ա­թոռ, սե­ղան, պա­հա­րան, հայե­լի, • ­կա­հույ­քը պետք է պատ­շաճ վի­ճա­կում լի­նի, դրա բո­լոր կտոր­նե­րը պետք է ծա­ռայեն ի­րենց ան­մի­ջա­կան նպա­տա­կին, • ­հյու­րի սե­նյա­կի դռ­նից դուրս տա­րած­քը/շր­ջա­կայ­քը պետք է մա­ քուր և աչ­քին հա­ճո լի­նի, • ք­նե­լու պա­րա­գա­նե­րը պետք է շատ մա­քուր լի­նեն, • ­նա­խա­ճա­շը կա­րե­լի է մա­տու­ցել հյու­րի սե­նյա­կում, ճա­շա­սե­նյա­ կում կամ տան­տի­րոջ խո­հա­նո­ցում, • ­նա­խա­ճա­շը պետք է պատ­րաստ­ված լի­նի է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր տե­ղա­կան մթեր­քից, • սնն­դի պատ­րաս­տու­մը պետք է հա­մա­պա­տաս­խա­նի սա­նի­տա­րա­ կան բո­լոր նոր­մե­րին, • սե­նյա­կը մաք­րե­լու ժա­մա­նակ հյու­րը նս­տե­լու, սպա­սե­լու այլ տեղ պետք է ու­նե­նա, • ­սե­նյա­կը պետք է փակ­վի բա­նա­լի­ով, • և այլն։ 34

­Գյու­ղե­րում եր­բեմն հյու­րըն­կա­լու­թյան տնե­րը ար­տա­քին և ներ­քին հար­դա­րան­քում պահ­պա­նում են հին կա­ռուց­ված­քային ո­ճը, հնա­մե­ նի կա­հույքն ու ազ­գային կի­րա­ռա­կան ի­րե­րը։ Դրա­նով հե­տաքր­քիր ցու­ցադ­րա­վայ­րեր են դառ­նում զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հա­մար և գյու­ղա­ցու ա­ռա­տա­ձեռն, հյու­րա­սեր ըն­տա­նի­քը ան­մո­ռա­նա­լի հու­շեր է թող­նում ճամ­փոր­դի հի­շո­ղու­թյուն­նե­րում։

2.1.2 ՀԱՆ­ՐԱՅԻՆ ՍՆՈՒՆԴ ՍՊԱ­ՍԱՐ­ԿՈՂ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵ­ՐԸ ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ՀԱ­ՄԱՅՆՔ­ՆԵ­ՐՈՒՄ ­Գյու­ղա­կան մի­ջա­վայրն իր տա­րած­քում գոր­ծող սնն­դի սպա­սարկ­ման օբյեկտ­նե­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րից ել­նե­լով՝ ու­նի լայն հնա­րա­ վո­րու­թյուն ազ­գային խո­հա­նո­ցը ներ­կա­յաց­նե­լու և զար­գաց­նե­լու դրա ար­դյու­նա­վե­տու­թյու­նը՝ ո­ւղղ­ված ե­րկ­րի, ժո­ղովր­դի ճա­նաչ­մա­նը։ ­Հան­րային սնն­դի սպա­սարկ­ման օբյեկտ­նե­րի տե­սակ­նե­րը բազ­մա­ զան ե­ն՝ ռես­տո­րան­նե­րի տար­բեր տե­սակ­ներ, սր­ճա­րան­ներ, բա­րեր, բու­ֆետ­ներ, ա­րագ սնն­դի սպա­սարկ­ման օբյեկտ­ներ, պից­ցե­րյա­ներ, խորտ­կա­րան­ներ, խո­հա­րա­րա­կան ար­տադ­րան­քի պատ­րաստ­ման և ի­րաց­ման այլ օբյեկտ­ներ։ Սա­կայն քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում դրանց մեծ մա­սը պա­հան­ջարկ չի վայե­լում։­ Այն հան­րային սնն­դի սպա­սարկ­ման օբյեկտ­նե­րը, ո­րոնք գոր­ծում են գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում, հիմ­նա­կա­նում մա­տու­ցում են ազ­ գային ու­տեստ­ներ։ Ազ­գային խո­հա­նո­ցը ձևա­վոր­վում է դա­րե­րի ըն­ թաց­քում և հա­մար­վում է ազ­գային նկա­րագ­րի վառ օ­րի­նակ։ Բազ­մա­ թիվ զբո­սաշր­ջիկ­ներ ճա­նա­պար­հոր­դու­թյան ըն­թաց­քում կար­ևո­րում են հա­մեղ սն­վե­լը, և, ի­հար­կե, տվյալ ազ­գային խո­հա­նո­ցի ա­կունք­նե­ րին ծա­նո­թա­նա­լը։ ­Քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում գտն­վող սնն­դի սպա­սարկ­ման հաս­ տա­տու­թյուն­նե­րը, հատ­կա­պես է­կո-ռես­տո­րան­ներն ա­ռա­ջար­կում են է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր սնունդ, հա­ճախ տնա­կան պայ­ման­նե­րում պատ­րաստ­ված ո­գե­լից և զո­վա­ցու­ցիչ ըմ­պե­լիք­ներ, ո­րոնց պատ­ րաստ­ման հում­քի հիմ­նա­կան մասն ար­տադր­վում և ա­ճեց­վում է շըր­ ջա­կայ­քում։ Գյու­ղա­կան սնն­դի օբյեկտ­ներն եր­բեմն ու­նե­նում են ցու­ցադ­րա­ կան տա­ղա­վար­ներ, որ­տեղ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը տես­նում են (հ­նա­րա­

35

վո­րու­թյան դեպ­քում նաև մաս­նակ­ցում են) կի­սա­պատ­րաստ­վածք­նե­ րի մշակ­ման և կե­րակ­րա­տե­սակ­նե­րի պատ­րաստ­ման գոր­ծըն­թա­ցը։ Հարկ է նշել, որ հա­մայն­քային ռես­տո­րան­նե­րում ու­տեստ­նե­րի տե­ սա­կա­նու բազ­մա­զա­նու­թյուն այն­քան էլ չկա, ի­նչ­պես օ­րի­նակ՝ քա­ղա­ քային մեծ ռես­տո­րան­նե­րում, սա­կայն նրանք ա­ռա­ջար­կում են տե­ ղան­քին բնո­րոշ այն­պի­սի ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կե­րակ­րա­տե­սակ­ներ, ո­րոնք ան­զու­գա­կան են հա­մար­վում, ե­թե մա­տուց­վում են հենց այդ տե­ղան­քում։ ­Քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում ան­հրա­ժեշտ են նաև սնն­դի այլ սպա­ սարկ­ման հաս­տա­տու­թյուն­ներ՝ սր­ճա­րան­ներ, բա­րեր, գի­նետ­ներ, ո­րոնք, որ­պես զվար­ճան­քի և ա­զատ ժա­ման­ցի հաս­տա­տու­թյուն­ներ, բազ­միցս օգ­տա­գործ­վում են գու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­ կերպ­ման ժա­մա­նակ։ Ու­տեստ­նե­րի և ըմ­պե­լիք­նե­րի տե­սա­կա­նին այդ հաս­տա­տու­թյուն­նե­րում չպետք է սահ­մա­նա­փա­կել մի­այն ա­վան­դա­ կան և տե­ղան­քին բնո­րոշ տար­րե­րով, քա­նի որ օ­տա­րի հա­մար մեծ մաս­սա­յա­կա­նու­թյուն վայե­լող սնունդն ա­վե­լի հա­ճախ է օգ­տա­գործ­ վում, քան՝ ազ­գայի­նը։

2.1.3 ՀՈՒ­ՇԱՆ­ՎԵՐ­ՆԵ­ՐԻ ՎԱ­ՃԱ­ՌԱ­ԿԵ­ՏԵՐ­ Օ­տար ե­րկ­րում հանգս­տի նպա­տա­կով ան­ցկաց­րած ժա­մա­նա­կը մար­դիկ ցան­կա­նում են ի­րենց հի­շո­ղու­թյուն­նե­րում ամ­րագ­րել հու­ շան­վեր­նե­րի մի­ջո­ցով։ Զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված ապ­ րանք­նե­րի և հու­շան­վեր­նե­րի ի­րաց­ման վա­ճա­ռա­կե­տերն ի­րենց կար­ ևո­րու­թյունն ու­նեն զբո­սաշր­ջային ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մեջ։ ­Հու­շան­վեր­նե­րի վա­ճա­ռա­կե­տե­րը ո­րոշ չա­փով զարկ են տա­լիս ազ­գային ար­հեստ­նե­րի, ար­վեստ­նե­րի վե­րածն­մա­նը և մաս­սա­յա­կա­ նաց­մա­նը։ Խե­ցե­գործ­նե­րը, ու­լուն­քա­գործ­նե­րը, գոր­գա­գործ­նե­րը, նկա­րիչ­նե­րը և այ­լոք ի­րենց կա­րո­ղու­թյուն­ներն են ար­տա­հայ­տում կեն­ցա­ղային, ա­մե­նօ­րյա օգ­տա­գործ­ման այն ի­րե­րի վրա, ո­րոնք հե­ տաքրք­րում են օ­տա­րերկ­րյա զբո­սաշր­ջի­կին։ ­Գյու­ղա­կան շր­ջան­նե­րում, քա­ղա­քա­մերձ հու­շար­ձան­նե­րի տա­ րածք­նե­րում հու­շան­վեր­նե­րի վա­ճա­ռա­կե­տե­րի առ­կա­յու­թյու­նը նպաս­տում է­՝ • տ­վյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նին և հա­մայն­քին բնո­րոշ խորհր­դա­նիշ­նե­ րի, յու­րօ­րի­նակ ար­ժեք­նե­րի ի հայտ գա­լուն,

36

• ­տե­ղան­քի ի­նք­նա­տիպ ար­տադ­րա­տե­սակ­նե­րի ար­տադ­րու­թյան խթան­մա­նը։ ­Հու­շան­վեր­նե­րի վա­ճա­ռա­կե­տե­րը ար­տադ­րող վար­պետ­նե­րի հետ պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն հա­մա­պա­տաս­խան աշ­խա­տանք­ներ՝ տե­ղա­ կան, ձեռ­քի աշ­խա­տանք հան­դի­սա­ցող հու­շան­վեր­նե­րի պա­հան­ջար­ կը մե­ծաց­նե­լու ո­ւղ­ղու­թյամբ, օ­րի­նակ՝ • ­հու­շան­վեր­նե­րը բարձ­րո­րակ փա­թե­թա­վո­րե­լը (ա­նհ­րա­ժեշ­տու­ թյան դեպ­քում), • ­կի­րա­ռե­լի հու­շան­վեր­ներ պատ­րաս­տե­լը (որ­պես տա­րա­ծաշր­ջա­ նի ա­նուղ­ղա­կի գո­վազդ), • և այլն։ ­ Հու­շան­վեր­նե­րի վրա դաջ­ված տե­ղա­նուն­նե­րը, պատ­կեր­նե­րը պետք է ոչ մի­այն ներ­կա­յաց­նեն ամ­բողջ եր­կի­րը, այլ կոնկ­րետ տվյալ տա­րա­ ծաշր­ջա­նը, տե­ղան­քը կամ գյու­ղը։ Որ­քան զար­գա­ցած է տվյալ ե­րկ­ րում զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը, այն­քան այդ ե­րկ­րի բո­լոր շր­ջան­նե­րի խորհր­դա­նիշ­նե­րը ներ­կա­յաց­ված են հու­շան­վեր­նե­րում։ ­Գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում հու­շան­վե­րի վա­ճա­ռա­կե­տը տն­տե­սա­ պես շատ ար­դյու­նա­վետ է աշ­խա­տում։ Այն գյու­ղա­ցու հա­մար թե՛ աշ­ խա­տա­տե­ղի ե­րաշ­խիք է, թե՛ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րից ե­կա­մուտ ստա­նա­լու աղ­բյուր։

2.1.4 ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋԱՅԻՆ ԿԱԶ­ՄԱ­ԿԵՐ­ՊՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ Զ­բո­սաշր­ջային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը միջ­նորդ են հան­դի­սա­ նում զբո­սաշր­ջի­կի և զբո­սաշր­ջային ապ­րանք­ներ ու ծա­ռա­յու­թյուն­ ներ ար­դա­տադ­րո­ղի միջև։ Զբո­սաշր­ջային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը, կախ­ված ի­րենց գոր­ծու­նե­ու­թյան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րից և նպա­տակ­նե­րից, ու­նեն մի շարք խն­դիր­ներ՝ • զ­բո­սաշր­ջիկ­նե­րի պա­հանջ­մունք­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան՝ զբո­ սաշր­ջային գրա­վիչ ա­ռա­ջարկ թո­ղար­կե­լը, • զ­բո­սաշր­ջային ար­տադ­րան­քի մր­ցու­նա­կու­թյան պահ­պա­նու­մը, • զ­բո­սաշր­ջիկ­նե­րի հա­մար ո­րա­կյալ սպա­սար­կում կազ­մա­կեր­պե­լը, • մշ­տա­կան հա­ճա­խորդ­նե­րի ցան­ցի ստեղ­ծու­մը, • ­ֆի­նան­սա­կան կա­յու­նու­թյան ա­պա­հո­վու­մը։

37

Զ­բո­սաշր­ջային շու­կա­յում ձեռ­նար­կա­տի­րա­կան գոր­ծու­նե­ու­թյան ի­րա­կա­նաց­ման տե­սան­կյու­նից այս կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը տա­ րան­ջատ­վում են եր­կու խմ­բի՝ տու­րօ­պե­րա­տոր­ներ և տուր­գոր­ծա­ կալ­ներ։ Տու­րօ­պե­րա­տո­րը զբաղ­վում է զբո­սաշր­ջային ար­տադ­րան­քի (փա­թե­թի) ձևա­վոր­մամբ, ամ­բող­ջա­կա­նաց­մամբ և փա­թե­թի (տու­րի) վա­ճառ­քով։ Ի­սկ տուր­գոր­ծա­կալն ի­րաց­նում է զբո­սաշր­ջային ար­ տադ­րան­քը հա­ճա­խոր­դին՝ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի հա­մա­լիր կամ ա­զատ ը­նտ­րու­թյան տես­քով։ ­Տու­րօ­պե­րա­տոր­ներն ա­ռաջ­նոր­դող դե­րա­կա­տա­րում ու­նեն, քա­ նի որ նրանց կող­մից ձևա­վոր­ված փա­թեթ­ներն են ո­ւղ­ղոր­դում զբո­ սաշր­ջիկ­նե­րին դե­պի տվյալ տա­րա­ծաշր­ջան կամ հյու­րըն­կալ­ման ձեռ­նար­կու­թյուն։ Ը­ստ գոր­ծու­նե­ու­թյան վայ­րի՝ տար­բե­րում են ար­ տագ­նա, ներգ­նա և ներ­քին տու­րօ­պե­րա­տոր­ներ։ Ներ­քին և ներգ­նա տու­րօ­պե­րա­տոր­նե­րի հա­մա­կարգ­ված աշ­խա­տան­քի ար­դյուն­քում կա­րե­լի է մի­այն ձևա­վո­րել ե­րկ­րի զբո­սաշր­ջային վար­կա­նի­շը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային տու­րե­րի կազ­մա­կերպ­ման տե­սան­ կյու­նից դի­տար­կե­լով՝ ներ­քին և ներգ­նա տու­րօ­պե­րա­տոր­նե­րը պետք է ակ­տի­վո­րեն աշ­խա­տեն դե­պի «­նոր տա­րա­ծաշր­ջան» հե­տաքր­քիր տուր փա­թեթ­ներ ձևա­վո­րե­լու ո­ւղ­ղու­թյամբ, քա­նի որ գյու­ղա­կան մի­ ջա­վայ­րում հանգս­տի նկատ­մամբ պա­հան­ջար­կը օ­րե­ցօր մե­ծա­նում է։ ­Ներ­կա­յումս գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը դար­ձել է զբո­սաշըր­ ջու­թյան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ա­ռա­ջա­տար ճյու­ղե­րից մե­կը, և զբո­ սաշր­ջային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի կող­մից հա­մա­պար­փակ ու­շա­ դրու­թյան են ար­ժա­նա­նում սպա­սարկ­ման այն են­թա­հա­մա­կար­գե­րը, ո­րոնք ներգ­րավ­վում են հանգս­տի այս տե­սա­կի մեջ։ Թեև ա­ռան­ձին գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րի բնա­կան և մար­դա­ծին ռեկ­րե­ա­ցի­ոն ռե­ սուրս­նե­րը հա­մե­մա­տա­բար քիչ չա­փով են օգ­տա­գործ­վում զբո­ սաշր­ջային շու­կա­յում (գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը, օ­րի­նակ, ծո­ վափ­նյա և լեռ­նա­դա­հու­կային զբո­սաշր­ջու­թյան նման ե­կամ­տա­բեր չէ, սա­կայն կա­րող է կա­յուն ե­կա­մուտ ա­պա­հո­վել)։ ­Գյու­ղա­կան տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում առ­կա զբո­սաշր­ջային են­թա­ կա­ռուց­վածք­նե­րը հա­մա­պա­տաս­խան գո­վազ­դային գոր­ծու­նե­ու­ թյուն չեն ծա­վա­լում, որ­պես­զի ար­ժա­նա­նան տու­րօ­պե­րա­տոր­նե­րի ու­շադ­րու­թյա­նը։ Է­լեկտ­րո­նային մի­ջա­վայ­րում էլ է բա­վա­կա­նին թույլ նրանց ներ­կա­յաց­վա­ծու­թյու­նը։ Այս ա­մե­նը հաշ­վի առ­նե­լով՝ շա­հա­ գրգիռ կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի կող­մից տու­րօ­պե­րա­տոր­նե­րի հա­ մար կազմ­վում են տե­ղե­կատ­վա­կան-գո­վազ­դային նյու­թեր, քար­տեզ­

38

ներ, ի­րա­կա­նաց­վում են ճա­նա­չո­ղա­կան տու­րեր դե­պի գյու­ղա­կան հա­մայնք­ներ։ Այդ տու­րերն ը­նդ­գր­կում են այն­պի­սի տար­րեր, ո­րոնք ամ­բող­ջո­վին ներ­կա­յաց­նում են տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նին բնո­րոշ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը, հյու­րըն­կալ­ման հաս­տա­տու­թյուն­նե­րը և այն բո­լոր տար­բե­րակ­ված ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք տուր­փա­թե­ թի բո­վան­դա­կու­թյունն ու գրավ­չու­թյու­նը դարձ­նում են ան­զու­գա­կան։

2.1.5 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԿԻ­ՐԱՌ­ՎՈՂ ՓՈԽԱԴՐԱ­ՄԻ­ՋՈՑ­ՆԵՐ Զ­բո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը են­թադ­րում է մարդ­կանց տե­ղա­փո­ խու­մը մի վայ­րից մյու­սը, ի­նչ­պես ե­րկ­րի ներ­սում, այն­պես էլ նրա սահ­ ման­նե­րից դուրս։ Տրանս­պոր­տային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը հա­մար­վում են զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին մա­տուց­վող հիմ­նա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րից մե­կը (հարկ է նշել տուր­փա­թե­թի կար­ևո­րա­գույն բա­ղադ­րիչ­նե­րից մե­կը՝ տրանս­ֆե­րը, ո­րը զբո­սաշր­ջի­կի փո­խադ­րումն է օ­դա­նա­վա­կա­ յա­նից, կա­յա­րա­նից հյու­րա­նոց, և հա­կա­ռակ ո­ւղ­ղու­թյամբ՝ հետ վե­րա­ դառ­նա­լիս)։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ փո­ խադ­րում­նե­րը լի­նում են հիմ­նա­կան և օ­ժան­դակ։ Դրանք կա­տար­վում են տրանս­պոր­տային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մի­ջո­ցով, ո­րոնք կա­րող են նե­րառ­ված լի­նել տու­րի կազ­մի մեջ կամ ո­րո­շա­կի գու­մա­րի դի­մաց տե­ղում ա­ռա­ջարկ­վել։ Զբո­սաշր­ջի­կը կա­րող է նաև ի­նք­նու­րույն ձեռք բե­րել տրանս­պոր­տային մի­ջո­ցը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նող ըն­տա­նիք­նե­ րը նախ­ընտ­րում են ավ­տո­մո­բի­լային տրանս­պորտ. ե­թե նույ­նիսկ օ­դային տրանս­պոր­տով են ժա­մա­նել տվյալ եր­կիր, վար­ձա­կա­լում են մե­քե­նա­ներ և ի­նք­նու­րույն տե­ղա­շարժ­վում։ ­Քայ­լար­շա­վորդ­նե­րը, ով­քեր նա­խընտ­րում են հանգր­վա­նել գյու­ղա­ կան մի­ջա­վայ­րում, օ­գտ­վում են հան­րային, միջ­քա­ղա­քային տրանս­ պոր­տից, պա­տա­հա­կան մե­քե­նա­նե­րից։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ավ­տո­բու­սի, ավ­տո­մե­քե­նայի, հե­ծան­վի օգ­տա­գոր­ծու­մը կախ­ված է տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նի ճա­ նա­պար­հային ծած­կույ­թի ո­րա­կից (վի­ճա­կից) և հա­րա­կից են­թա­կա­ ռուց­վածք­նե­րից (ավ­տո­տեխզնն­ման հան­գույց­ներ, ճա­նա­պար­հային սնն­դի սպա­սարկ­ման հաս­տա­տու­թյուն­ներ և այլն)։ Այս­տեղ կար­ևոր­

39

վում է նաև այն հան­գա­ման­քը, թե տվյալ ճա­նա­պար­հը ի­նչ նշա­նա­ կու­թյան է՝ մի­ջազ­գային, հան­րա­պե­տա­կան նշա­նա­կու­թյան, վճա­րո­ վի ավ­տոու­ղի­ներ և այլն։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նակ եր­ կա­թու­ղին, ծո­վային և գե­տային տրանս­պորտն էլ է հա­մար­վում և՛ հիմ­նա­կան, և՛ օ­ժան­դակ փո­խադր­ման մի­ջոց։ Այն ե­րկր­նե­րը, ո­րոնք ու­նեն ե­լք դե­պի ծով, զբո­սաշր­ջու­թյան հա­մար նպաս­տա­վոր աշ­խար­ հագ­րա­կան դիրք են զբա­ղեց­նում։ Օվ­կի­ա­նո­սի, ծո­վի, լճի և գե­տի ա­փա­մերձ շր­ջան­նե­րում փոք­րա­չափ նա­վե­րի վար­ձույ­թի հնա­րա­վո­ րու­թյուն­ներն ա­վե­լի են բարձ­րաց­նում այդ տե­ղան­քի զբո­սաշր­ջային գրավ­չու­թյու­նը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ որ­պես փո­խադ­րա­մի­ջոց­ներ կի­ րառ­վում են նաև կեն­դա­նի­ներ - փղեր, ո­ւղ­տեր, ձի­եր, ա­վա­նակ­ներ, շներ և այլ տե­սակ­ներ։ Թերևս մի­այն կեն­դա­նի­նե­րի առ­կա­յու­թյու­նը չի են­թադ­րում, որ նրանց կա­րե­լի է հա­մա­րել «­փո­խադ­րա­մի­ջոց»։ Դրա հա­մար ան­հրա­ժեշտ են, որ, օ­րի­նակ, ձի­ե­րը լի­նեն խնամ­ված, ու­նե­ նան հար­մա­րա­վետ թամ­բեր, փղե­րը ու­նե­նան հա­մա­պա­տաս­խան նս­տա­տե­ղեր և այլն։­ Այս­պի­սով, տար­բեր տե­սա­կի ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն­նե­րը՝ կախ­ ված եր­թու­ղու տե­սա­կից, ճամ­փոր­դու­թյան տևո­ղու­թյու­նից, սե­զո­նայ­ նու­թյու­նից, մաս­նա­կից­նե­րի քա­նա­կից, օգ­տա­գոր­ծում են վե­րոն­շյալ տրանս­պեր­տի տե­սակ­նե­րը՝ կար­ևո­րե­լով ան­վտան­գու­թյու­նը, գի­նը, հար­մա­րա­վե­տու­թյու­նը, ա­րա­գու­թյու­նը և այլ գոր­ծոն­ներ։

2.2 ԲՆԱ­ԿԱՆ ՌԵ­ՍՈՒՐՍ­ՆԵ­ՐԻ ԵՎ ՏԵ­ՍԱՐ­ԺԱՆ ՎԱՅ­ՐԵ­ՐԻ ԴԵ­ՐԸ ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՄԵՋ Մ­շա­կու­թային, պատ­մա­կան և բնա­կան հու­շար­ձան­նե­րը տվյալ ե­րկ­րի ազ­գային սե­փա­կա­նու­թյունն են հա­մար­վում։ Ո­ւս­տի տա­րած­քի յու­ րա­ցու­մը հանգս­տի նպա­տա­կով պա­հան­ջում է հա­մա­պա­տաս­խան վե­րա­բեր­մունք և հո­գա­ծու­թյուն։ ­Քա­նի որ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նի մի­ա­ժա­մա­նակ հա­մադ­րել մի շարք զբո­սաշր­ջու­թյան տե­սակ­ներ, դրան­ցում բնա­կան ու պատ­մամ­շա­կու­թային ռե­սուրս­նե­րի ար­դյու­ նա­վետ օգ­տա­գործ­մանն ու պահ­պան­մա­նը հար­կա­վոր է հան­գա­մա­

40

նա­լից ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել։ Սևե­ռուն հո­գա­ծու­թյան պա­րա­գա­ յում մի­այն դրանք կա­րող են ա­ռևտ­րայ­նաց­վել։ ­Քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­ներն ի­րենց բնո­րոշ բնա­կան ռե­սուրս­նե­րով՝ կեն­սա­բազ­մա­զա­նու­թյամբ, ան­տա­ռա­ծած­կույ­թով, ռե­լի­ե­ֆի խայ­ տաբ­ղե­տու­թյամբ, ջրային ռե­սուրս­նե­րով, մշա­կո­վի այ­գի­նե­րով և տե­ սար­ժան վայ­րե­րով մեծ դեր են խա­ղում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ։ Բ­նու­թյան հա­տուկ պահ­պան­վող տա­րածք­նե­րը նե­րա­ռե­լով գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջային ար­դյուն­քում՝ ի­րենց ռե­ժիմ­նե­րի հա­մա­պա­ տաս­խան, ա­վե­լի բո­վան­դա­կա­լից են դարձ­նում այդ տուր­փա­թեթ­նե­ րը։ Հարկ է նշել, որ բնա­կան ժա­ռան­գու­թյան օբյեկտ­նե­րի շար­քին են դաս­վում՝ • բ­նա­կան հու­շար­ձան­նե­րը, ո­րոնք ստեղծ­վել են ֆի­զի­կա­կան և կեն­ սա­բա­նա­կան գո­յա­ցում­նե­րից կամ այդ գո­յա­ցում­նե­րի խմ­բե­րից, ու­նեն ե­զա­կի, ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ար­ժեք­ներ գի­տու­թյան և գե­ղա­ գի­տա­կան տե­սան­կյու­նից,­ • երկ­րա­բա­նա­կան գո­յա­ցում­նե­րը և խիստ սահ­մա­նա­փակ­ված տա­ րա­ծաշր­ջան­նե­րը, ո­րոնք կեն­դա­նի­նե­րի և բույ­սե­րի ան­հե­տա­ցող տե­սակ­նե­րի տա­րածք­ներ են և ու­նեն ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ար­ժեք­ ներ գի­տու­թյան և բնու­թյան յու­րա­հատ­կու­թյուն­նե­րի պահ­պան­ ման տե­սան­կյու­նից, • բ­նու­թյան տե­սար­ժան վայ­րե­րը և խիստ սահ­մա­նա­փակ­ված գո­ տի­նե­րը, ո­րոնք ու­նեն յու­րա­հա­տուկ ար­ժեք­ներ գի­տու­թյան և բնու­ թյան գե­ղեց­կու­թյան պահ­պան­ման տե­սան­կյու­նից։ ­Հա­մաշ­խար­հային բնա­կան և մշա­կու­թային ժա­ռան­գու­թյան պահ­ պան­ման մա­սին կոն­վեն­ցի­ան ըն­դուն­վել է 1972թ. նոյեմ­բե­րի 16-ին Մի­ա­վոր­ված ազ­գե­րի կազ­մա­կեր­պու­թյան՝ գի­տու­թյան, կր­թու­թյան և մշա­կույ­թի (ՅՈՒ­ՆԵՍ­ԿՕ - The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)22 հար­ցե­րով Գլ­խա­վոր վե­հա­ժո­ղո­վի 27-րդ նըս­ տաշր­ջա­նում։ Տվյալ կոն­վեն­ցի­այի ըն­դուն­ման ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը կապ­ված էր մար­դու բնա­կեց­ման մի­ջա­վայ­րի գլո­բալ փո­փո­խու­թյուն­ նե­րի հետ, ո­րոնք ի հայտ ե­կան 20-րդ դա­րի ե­րկ­րորդ կե­սին։ Այդ ի­րա­ վի­ճա­կում ա­կն­հայտ դար­ձավ շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի պահ­պա­նու­թյան կար­ևո­րու­թյու­նը, որ­տեղ մար­դը պահ­պա­նում է նա­խորդ սե­րունդ­նե­ 22 URL: http://en.unesco.org/

41

րից ժա­ռան­գած բնա­կան և մշա­կու­թային օբյեկտ­նե­րը։ Են­թադր­վում է, որ բնա­կան և մշա­կու­թային ցան­կա­ցած օբյեկտ ե­զա­կի է, և ցան­կա­ ցած նմա­նա­տիպ օբյեկ­տի ան­հե­տա­ցում բե­րում է ան­փո­խա­րի­նե­լի կորս­տի, ո­ւս­տի նաև՝ այդ ժա­ռան­գու­թյան պա­շա­րի սա­կա­վաց­ման։ ՅՈՒ­ՆԵՍ­ԿՕ-ի հա­մաշ­խար­հային ցու­ցա­կում ներգ­րավ­վում են ո­ղջ մարդ­կու­թյան սե­փա­կա­նու­թյու­նը կազ­մող բնա­կան և մշա­կու­թային այն օբյեկտ­նե­րը, ո­րոնք ար­ժա­նի են հա­տուկ վե­րա­բեր­մուն­քի, պահ­ պա­նու­թյան և հա­մաշ­խար­հային հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ու­շադ­րու­ թյան։ Ներ­կա­յումս այդ ցու­ցա­կում մոտ 150 բնա­կան օբյեկտ է։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման ար­դյուն­քում բա­ցա­ հայտ­վում են բնու­թյան, պատ­մամ­շա­կու­թային նոր ար­ժեք­ներ, ո­րոնց մի մա­սը ո­րոշ հիմ­նա­վո­րում­նե­րով հայ­տա­րար­վում է զբո­սաշր­ջային ռե­սուրս և դի­տարկ­վում որ­պես նոր գրավ­չու­թյուն­ներ։ Դրանց հի­ման վրա մշակ­վում են նոր, գրա­վիչ, մր­ցու­նակ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային եր­թու­ղի­ներ։ Զ­բո­սաշր­ջա­վայ­րե­րի, բնու­թյան հա­տուկ պահ­պան­վող տա­րածք­ նե­րի ար­դյու­նա­վետ օգ­տա­գոր­ծումն ա­պա­հո­վող են­թա­կա­ռուց­վածք­ նե­րը քա­ղա­քա­մերձ շր­ջան­նե­րում ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­րա­կի, է­կո­ լո­գի­ա­կան ներ­կա­յա­նա­լի մա­կար­դակ են ա­պա­հո­վում։ Ի­սկ բնա­կան ռե­սուրս­նե­րին կից և տե­սար­ժան վայ­րե­րում կազ­մա­կերպ­վող ձի­ա­ վա­րու­թյու­նը, զբո­սան­քը, հե­ծան­վային ար­շավ­նե­րը, կեն­դա­նա­կան ու բու­սա­կան հարս­տու­թյան ու­սում­նա­սի­րու­մը հա­մայն­քային հան­գիս­ տը ա­վե­լի բո­վան­դա­կա­լից են դարձ­նում։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան յու­րա­քան­չյուր ձև ու­նի իր յու­րա­հատ­կու­թյու­նը, հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի իր սահ­մա­նը, կազ­մա­կերպ­ման ու ան­ցկաց­ ման ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներն ու դժ­վա­րու­թյուն­նե­րը, ին­չը պար­ տա­վո­րեց­նում է մաս­նակ­ցին ու­նե­նալ ոչ մի­այն լավ պատ­կե­րա­ցում և գործ­նա­կան ու­նա­կու­թյուն­ներ, այլև բա­վա­րար գի­տե­լիք­ներ՝ եր­թու­ ղու տվյալ հատ­վա­ծի, նրա ան­ցյա­լի և ներ­կայի մա­սին։ Ել­նե­լով այդ ա­մե­նից՝ կա­րե­լի է ա­սել, որ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հան­դի­սա­ նում է զբո­սաշր­ջու­թյան այն­պի­սի գոր­ծու­նե­ու­թյան տե­սակ, ո­րը տե­ղի է ու­նե­նում բնու­թյան և մի­ջա­վայ­րի բազ­մա­զա­նու­թյան հետ ան­մի­ջա­ կան շփ­ման ըն­թաց­քում։ Չնա­յած զբո­սաշր­ջու­թյան ա­ռան­ձին ձևե­րի յու­րա­հատ­կու­թյուն­նե­րին՝ դրանք բո­լորն էլ միև­նույն նպա­տա­կին են ծա­ռա­յում և լրաց­նում են մի­մյանց։ Հանգս­տի մի­աս­նա­կան, ե­զա­կի ձև պար­տադ­րել մարդ­կանց հնա­րա­վոր չէ, սա­կայն գյու­ղա­կան զբո­ սաշր­ջու­թյունն իր հա­մադ­րե­լի­ու­թյան շնոր­հիվ, բազ­մա­բո­վան­դակ

42

հանգս­տի կազ­մա­կերպ­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րով ան­սպառ տե­ սա­կա­նի կա­րող է ա­ռա­ջար­կել զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին։

2.3 ՏԱ­ՐԱ­ՏԵ­ՍԱԿ ԾԱ­ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶ­ՄԱ­ԿԵՐՊ­ՄԱՆ ՄԵՋ

2.3.1 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ՅՈՒ­ՐԱ­ՏԵ­ՍԱԿ ԶԲԱՂ­ՄՈՒՆՔ­ՆԵՐ ­Գյու­ղատն­տե­սու­թյու­նը գյու­ղի պահ­պան­ման և զար­գաց­ման ա­ռու­մով միշտ դի­տարկ­վել է որ­պես գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ ման հիմ­նա­կան բա­ղադ­րիչ։ ­Գյու­ղաբ­նի­կի հա­մար սո­վո­րա­կան դար­ձած ա­մե­նօ­րյա աշ­խա­ տանք­նե­րը զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի կող­մից ըն­դու­նում են որ­պես ա­ռանձ­ նահ­տուկ հանգս­տի մի­ջոց­ներ։ Գյու­ղե­րում ա­վե­լի շատ են պահ­ պան­վում ազ­գին ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը, ծի­սա­կար­գե­րը, ա­րա­րո­ղու­թյուն­նե­րը և զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի լայ­նա­ծա­վալ կազ­մա­կեր­պումն ա­վե­լի է մե­ծաց­նում դրանց վե­րա­կանգ­նե­լու և մաս­ սա­յա­կա­նու­թյուն վայե­լե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ը­նդ­գրկ­վող յու­րա­տե­սակ զբաղ­ մունք­ներն ե­ն՝ • ­տե­ղում ա­ճեց­ված պտուղ­նե­րի բեր­քա­հա­վա­քը, • ­գյուղմ­թեր­քի վե­րամ­շա­կու­մը,­ • ո­գե­լից խմիչք­նե­րի պատ­րաս­տու­մը, • ­մեղ­րա­քա­մը, • ­կաթ­նամ­թեր­քից ու­տեստ­նե­րի յու­րօ­րի­նակ տե­սա­կա­նու պատ­ րաս­տու­մը,­ • ա­լ յու­րից ու­սեստ­նե­րի տե­սա­կա­նու պատ­րաս­տու­մը, • ­կեն­դա­նի­նե­րի խնամ­քը, • ­ձի­ա­վա­րու­թյու­նը, • ձկ­նոր­սու­թյու­նը, • հո­ղա­գոր­ծու­թյու­նը,­ • ա­վան­դա­կան ար­հես­տա­գոր­ծու­թյու­նը,­ • այլ զբաղ­մունք­ներ։

43

Բա­ցի վե­րոն­շյա­լից՝ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան այն մաս­նա­կից­նե­ րը, ով­քեր ցան­կա­նում են ակ­տիվ հան­գիստ ան­ցկաց­նել, ա­ռա­ջարկ­ վում է գյու­ղա­կան աշ­խա­տան­քի տար­բեր տե­սակ­ներ, օ­րի­նակ` փո­ րել մար­գե­րը, քաղ­հա­նել բան­ջա­րա­նո­ցը, լց­նել կար­տո­ֆի­լի բու­կը, խնա­մել պտ­ղա­տու հա­տապ­տուղ­նե­րի թփե­րը, ի­նչ­պես նաև գյու­ղա­ կան այլ հե­տաքրք­րու­թյուն­ներ։ Ի­սկ ով ցան­կա­նում է ա­վե­լի մո­տի­կից շփ­վել կեն­դան­նե­րի հետ, կա­րող է հոգ տա­նել կեն­դա­նի­նե­րի մա­սին. ա­ռա­ջարկ­վում է կե­րակ­րել խո­զե­րին, հա­վե­րին, բա­դե­րին, ճա­գար­նե­ րին և այլ կեն­դա­նի­նե­րի, ա­րա­ծեց­նել ոչ­խար­նե­րին, այ­ծե­րին, հոր­թե­ րին։ Այն զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը, ով­քեր ձի­ե­րի մեծ սի­րա­հար են, հնա­րա­վո­ րու­թյուն ու­նեն հանգս­տի ժա­մա­նակ ձի խնա­մել և ձի հեծ­նած՝ շր­ջել տա­րած­քով։­ Ա­վե­լի խա­ղաղ և հան­դարտ հան­գիստ նա­խընտ­րող­նե­րի հա­մար ա­ռա­ջարկ­վում է ձկ­նոր­սու­թյուն և սե­փա­կան որ­սից ձկ­նա­պուր պատ­ րաս­տե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն։­ Այս ա­մե­նը հնա­րա­վո­րու­թյուն է ըն­ձեռ­նում՝ • ­գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում կյան­քի ակ­տի­վաց­ման,­ • ա­ռանց մեծ ներդ­րում­նե­րի լրա­ցու­ցիչ ե­կամ­տի ա­պա­հով­ման, • զ­բո­սաշր­ջային սե­զո­նայ­նու­թյան եր­կա­րաց­ման, • ­տե­ղի գաստ­րո­նո­մի­ա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի պահ­պան­ ման,­ • ա­վան­դա­կան ար­հես­տա­գոր­ծու­թյան վե­րա­կեն­դա­նաց­ման։­ Իսկ այս գոր­ծըն­թա­ցում հնա­րա­վոր ա­ռա­ջա­ցող խո­չըն­դոտ­ներն ե­ն՝ • ­մա­տուց­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ցածր ո­րակ, • ­տե­ղի բնակ­չու­թյան օ­տար լեզ­վի չի­մա­ցու­թյուն, • ­ներ­կա­յաց­վող ապ­րանք­նե­րի ոչ պատ­շաճ փա­թե­թա­վո­րում, • ­գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում ազ­գային կո­լո­րի­տի ո­ւր­բա­նա­ցում։

2.3.2 ԱԶ­ԳԱՅԻՆ Ի­ՐԱ­ԴԱՐ­ՁՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԵՎ ՏՈՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ը­ՆԴԳՐԿ­ՎԱ­ԾՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ­ Օ­րե­ցօր ա­վե­լա­նում է այն մարդ­կանց թի­վը, ով­քեր ի­րենց ու­շադ­րու­ թյու­նը սևե­ռում են դե­պի զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի ըն­ձե­ռած հնա­րա­ վո­րու­թյուն­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյա­նը։ Տար­բեր մշա­կույ­թի, կեն­ցա­ղի

44

յու­րա­հատ­կու­թյուն­նե­րի հան­դեպ ցու­ցա­բեր­վող հե­տաքրք­րու­թյուն­ նե­րը հնա­րա­վոր է բա­վա­րա­րել գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մի­ջո­ ցով։ Զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կի մաս­նա­կից­նե­րը ցան­կա­նում են ան­մի­ջա­պես հա­ղոր­դա­կից լի­նել տար­բեր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ազ­գային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րին, ա­վան­դույթ­նե­րին և ապ­րե­լա­կեր­պի այլ դրս­ևո­րում­նե­րին։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ազ­գային սո­վո­րույթ­նե­րի, տո­ նա­կա­տա­րու­թյուն­նե­րի ցու­ցադ­րու­մը պա­հան­ջում է ման­րակր­կիտ ծրագ­րում, ման­րուք­նե­րի նկատ­մամբ մեծ ու­շադ­րու­թյան ցու­ցա­բե­ րում և այլն։ Ճիշտ ը­նտր­ված ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը տո­նա­կա­տա­ րու­թյան կար­ևոր նա­խա­պայ­մանն է, ո­րին նաև զբո­սաշր­ջիկ­ներն են ցան­կա­նում ան­մի­ջա­կան մաս­նակ­ցու­թյուն ու­նե­նալ, այդ ի­սկ պատ­ ճա­ռով էլ հար­կա­վոր է պատ­րաստ լի­նել նաև նման ի­րադ­րու­թյուն­ ներին։ ­Գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում կազ­մա­կերպ­ված ի­րա­դար­ձու­թյուն­ նե­րը բա­վա­կա­նին մեծ ակ­տի­վու­թյուն են ստեղ­ծում տվյալ հա­ մայն­քում։ Դրանք ու­ղեկց­վում են մի շարք կազ­մա­կերպ­չա­կան գոր­ ծըն­թաց­նե­րով, ո­րոն­ցից է, օ­րի­նակ, գո­վազ­դա­տե­ղե­կատ­վա­կան ար­շավ­նե­րի կազ­մա­կեր­պու­մը, հու­շան­վեր­նե­րի կամ ու­տեստ­նե­րի վա­ճա­ռա­կե­տե­րով տա­ղա­վար­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյան կազ­մա­կեր­պու­ մը, աղ­բա­հա­նու­մը, սնունդ սպա­սար­կող ժա­մա­նա­կա­վոր տա­ղա­վար­ նե­րի ա­պա­հո­վու­մը, մշա­կու­թային խմ­բե­րի ներ­կա­յա­ցում­նե­րի հա­մար հար­մա­րա­վե­տու­թյան ստեղ­ծու­մը և այլն։ Նույ­նիսկ հարկ է ա­ռա­ջա­ նում ա­ռանձ­նաց­նել հա­մա­պա­տաս­խան տա­րածք­ներ ավ­տո­կա­յա­ նա­տե­ղի­նե­րի հա­մար, ո­րոնք նույն­պես վճա­րո­վի են լի­նում և տե­ղա­ ցու հա­մար դար­ձյալ հան­դի­սա­նում են որ­պես ե­կամ­տի աղ­բյուր։ ­Տե­ղա­ցի­ներն այս ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րից բա­վա­կա­նին շա­հույթ են ստա­նում և ա­ռա­ջի­կա ամ­բողջ տար­վա ըն­թաց­քում նա­խա­պատ­ րաստ­վում են հա­ջորդ ի­րա­դար­ձու­թյա­նը։ ­Վեր­ջին շր­ջա­նում ի­րա­դար­ձային զբո­սաշր­ջու­թյու­նը մեծ ծա­վա­ լում է գտել ամ­բողջ աշ­խար­հում, և գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րը ի­րենց ա­վան­դա­կան տո­նա­կա­տա­րու­թյուն­նե­րով հա­մա­պա­տաս­խան գո­ վազ­դա­տե­ղե­կատ­վա­կան գոր­ծու­նե­ու­թյուն ծա­վա­լե­լու դեպ­քում, կա­ րող են շատ հե­տաքր­քիր այ­ցե­լա­վայր հա­մար­վել զբո­սաշր­ջու­թյան այդ ո­ւղ­ղու­թյու­նը նա­խընտ­րող­նե­րի հա­մար։ Նման մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը նպաս­տում են նաև ներ­քին զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­մա­նը։

45

2.4 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆԵՐԳ­ՐԱՎ­ՎԱԾ ՍՊԱ­ՍԱՐ­ԿՈՂ Ա­ՆՁ­ՆԱ­ԿԱԶ­ՄԸ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ներգ­րավ­ված են­թա­կա­ռուց­վածք­ նե­րում մարդ­կային ռե­սուրս­նե­րը հիմ­նա­կա­նում ի­րենց ցու­ցա­բե­րած սպա­սարկ­ման մա­կար­դա­կով լի­ար­ժեք չեն բա­վա­րա­րում ժա­մա­նա­ կա­կից պա­հանջ­նե­րին։ Քա­նի որ հա­մայնք­նե­րում զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը դի­տարկ­վում է որ­պես գոր­ծա­րար մի­ջա­վայ­րի աշ­խու­ժաց­ ման հի­ա­նա­լի մի­ջոց, բազ­մա­թից ե­րկր­ներ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային կենտ­րոն­նե­րում մարդ­կային ռե­սուրս­նե­րի հա­մար ի­րա­կա­նաց­նում են կր­թա­կան, վե­րա­պատ­րաստ­ման ծրագ­րեր։ Գյու­ղե­րի հյու­րըն­կալ­ման ո­լոր­տում ո­րա­կյալ կադ­րեր ու­նե­նա­լու հա­մար ան­հար­ժեշտ է՝­ • առ­կա աշ­խա­տու­ժի հա­մար մշա­կել վե­րա­պատ­րաստ­ման ծրագը­ րեր, • ­շու­կայի պա­հան­ջար­կին հա­մա­պա­տաս­խան՝ ա­պա­հո­վել գյու­ղա­ կան տա­րածք­նե­րում գոր­ծող սպա­սարկ­ման ո­լոր­տի կր­թա­կան հաս­տա­տու­թյուն­նե­րի, գոր­ծա­տու­նե­րի և շա­հագր­գիռ մար­մին­նե­ րի ար­դյու­նա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն, • ­բա­րե­լա­վել հյու­րըն­կալ­ման ո­լոր­տում աշ­խա­տող­նե­րի օ­տար լե­զու­ նե­րի ի­մա­ցու­թյունն ու գոր­ծա­ծու­թյան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, • խ­րա­խու­սել ե­րի­տա­սարդ­նե­րի ը­նդ­գրկ­վա­ծու­թյու­նը հա­մայն­քային սպա­սարկ­ման հաս­տա­տու­թյուն­նե­րում։ ­ Հյու­րըն­կա­լու­թյան ո­լոր­տում զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հան­դեպ ցու­ցա­բեր­վող ու­շադ­րու­թյու­նը և է­թի­կայի նոր­մե­րի պահ­պա­նու­մը ա­ռա­վե­լա­գույնս պետք է կար­ևո­րել։ Հատ­կա­պես գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ո­ւղ­ղու­թյամբ գոր­ծու­ նե­ու­թյուն ծա­վա­լե­լիս ան­հրա­ժեշտ է պահ­պա­նել մի շարք նոր­մեր, ո­րոնք կն­պաս­տեն տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նի զբո­սաշր­ջային վար­կա­ նի­շի բարձ­րաց­մա­նը։ Ս­տորև ներ­կա­յաց­վում են ո­րոշ վար­վե­լա­կեր­պի վար­քա­կա­նոն­ներ, ո­րոնք պետք է պահ­պա­նել գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում զբո­սաշր­ջու­ թյան ո­լոր­տում ներգ­րավ­ված աշ­խա­տա­կազ­մի կող­մից։ • Զ­բո­սաշր­ջիկ­նե­րը, ո­րոնք հանգր­վա­նե­լու են գյու­ղա­կան մի­ջա­ վայ­րում, տնե­րում, և ո­րոշ չա­փով ը­նդ­հա­նուր կեն­ցաղ են վա­րե­լու

46

տան­տե­րե­րի հետ, պետք է զգան, որ ի­րենց ան­կեղծ ու­րախ են այդ­ տեղ տես­նել։ • ­Գյու­ղատն­տես-հյու­րըն­կա­լի կող­մից ստեղծ­ված գործ­նա­կան վար­ քա­գի­ծը պետք է հա­մակ­ցել բայ­րա­ցա­կամ հա­յաց­քով և բա­րի վար­ վե­լա­կեր­պով, ի­նչն էլ ստեղ­ծում է ըն­կե­րա­կան մթ­նո­լորտ ու ա­վե­լի դյու­րին է դառ­նում սպա­սար­կու­մը։ • ­Հյու­րին պետք է ըն­դու­նել այն­պի­սին, ի­նչ­պի­սին նա կա։ Մի քա­նի րո­պե շփու­մից հե­տո հար­կա­վոր չէ նրան փոր­ձել փո­խել։ Քա­ղա­ քա­վա­րու­թյան սահ­մա­նը պետք չէ ան­ցնել, որ­պես­զի քծ­նան­քի չվե­րած­վի։ Քա­ղա­քա­վա­րու­թյու­նը տար­բեր ազ­գային պատ­կա­նե­ լու­թյուն, տա­րիք, բնա­վո­րու­թյուն ու­նե­ցող մարդ­կանց հետ շփ­ման հար­ցում ա­մե­նա­հիմ­նա­կան մի­ջոցն է։ • ­Տան­տե­րե­րը, այ­գե­գործ­նե­րը, ֆեր­մեր­նե­րը պետք է աշ­խա­տեն ֆի­ զի­կա­կան ծան­րա­բեռն­վա­ծու­թյունն օր­վա ըն­թաց­քում այն­պես բաշ­խել, որ հյու­րե­րի ժա­ման­ման հիմ­նա­կան ժա­մե­րին կա­րո­ղա­ նան նրանց ա­ռա­վե­լա­գույն ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել։ • ­Տան­տե­րե­րի ու­շա­դիր լի­նե­լը գյու­ղա­կան այդ մի­ջա­վայ­րում բա­րո­ յա-հո­գե­բա­նա­կան մթ­նո­լոր­տի ստեղծ­ման հիմ­նա­կան պայ­մանն է։ Ա­նու­շադ­րու­թյու­նը այ­ցե­լու­նե­րի հան­դեպ դրա­կան փոխ­հա­րա­բե­ րու­թյուն­նե­րի պահ­պան­ման ա­մե­նա­մեծ թշ­նա­մին է։ • ­Գյու­ղատն­տես-հյու­րըն­կա­լը պետք է գի­տակ­ցի, որ զբո­սաշր­ջի­կի հա­մար ա­մեն ի­նչ նոր է տվյալ մի­ջա­վայ­րում, ու զբո­սաշր­ջի­կի կող­ մից ա­մե­նաան­կան­խա­տե­սե­լի վար­քա­կա­նո­նի դրս­ևոր­ման ժա­մա­ նակ էլ ար­հա­մար­հա­կան կամ ագ­րե­սիվ վե­րա­բեր­մունք չդրս­ևո­րի։ • Զ­բո­սաշր­ջի­կի հետ ստեղծ­ված ցան­կա­ցած ա­նա­խորժ պա­հե­րի ժա­մա­նակ պետք է կա­րո­ղա­նալ տի­րա­պե­տել ի­րա­վի­ճա­կին և խու­ սա­փել չա­փից ա­վե­լի բոր­բոք­վե­լուց։ • ­Գյու­ղա­ցու ան­մի­ջա­կա­նու­թյա­նը բնո­րոշ ան­տե­ղի նկա­տո­ղու­թյուն­ ներ հար­կա­վոր չէ ա­նել գյու­ղա­կան զբաղ­մունք­նե­րի մեջ ներգ­րավ­ ված զբո­սաշր­ջի­կին, պետք է բա­վա­րար­վել թեթև խրատ­նե­րով, ճիշտ գոր­ծե­լու ձևե­րը ցու­ցադ­րե­լով, և խու­սա­փել հա­մե­մա­տա­ կան­ներ ան­ցկաց­նել զբո­սաշր­ջի­կի ե­րկ­րի նմա­նա­տիպ գոր­ծու­նե­ ու­թյուն­նե­րի հետ։ • ­Գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րի հյու­րըն­կա­լու­թյան են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­ րում ոչ պատ­շաճ մաք­րու­թյան հան­գա­ման­քը եր­բեմն զբո­սաշըր­ ջի­կի կող­մից բա­ցա­սա­կան ար­ձա­գանք­նե­րի է հան­գեց­նում, նման

47

նկատ­ված կոպ­տու­թյուն­նե­րին հար­կա­վոր է պա­տաս­խա­նել զուսպ և քա­ղա­քա­վա­րի։ • Զ­բո­սաշր­ջի­կի կող­մից կա­տար­ված դի­տո­ղու­թյուն­ներն ու ա­ռա­ ջար­կու­թյուն­նե­րը եր­բեք չպետք է թող­նել ա­ռանց ու­շադ­րու­թյան։ • ­Գի­շե­րա­կաց ա­պա­հո­վող տնե­րում, որ­տեղ գյու­ղա­կան զբո­սաշըր­ ջիկ­նե­րը ա­վե­լի ան­մի­ջա­կան վե­րա­բեր­մուն­քի են ար­ժա­նա­նում, եր­բեմն ի­րենց թույլ են տա­լիս նկա­տո­ղու­թյուն­ներ ա­նել կեն­ցաղ­ վա­րու­թյան որ­ևէ հար­ցում։ Հար­կա­վոր է ան­կեղծ և ժա­մա­նա­կին նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րել, դա նվաս­տա­ցում չէ, այլ ու­ղերձ` ո­ւղղ­ված սպա­սարկ­ման մա­կար­դա­կը հնա­րա­վո­րինս բա­րե­լա­վե­լուն։ • ­Գյու­ղատն­տե­սի ա­մեն ա­րարք պետք է հիմ­նա­վոր­ված լի­նի, որ­ պես­զի զբո­սաշր­ջի­կի մոտ դրանց ար­դա­րա­ցի, ճիշտ լի­նե­լու վե­րա­ բե­րյալ կաս­կած չա­ռա­ջա­նա։ • ­Պետք է գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում յու­րա­քան­չյուր գործ կազ­մա­ կեր­պել այն­պես, որ բարձր պահ­վի գյու­ղատն­տե­սի, գյու­ղի, ե­րկ­րի գրավ­չու­թյունն ու վար­կա­նի­շը։ ­Հա­ճախ գյու­ղա­կան հյու­րըն­կա­լող տնե­րում դժ­վա­րու­թյուն­ներ են ա­ռա­ջա­նում՝ կապ­ված ազ­գային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի հետ։ Զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի պա­հե­լաձ­ևը բնո­րո­շում է նրանց հա­յացք­նե­րը նո­րը ըն­կա­լե­լու հան­դեպ և հյու­րե­րի պա­հե­լաձ­ևի վրա ազ­դե­ցու­թյուն է ու­ նե­նում ոչ մի­այն նրանց բնա­վո­րու­թյան տե­սա­կը, այլև՝ պա­հի ազ­դե­ ցու­թյու­նը։ Սո­վո­րա­բար զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը գյու­ղա­կան տնե­րում ու­նե­նում են ան­հաս­կա­նա­լի պա­հե­լաձև։ Այն ի­րե­նից են­թադ­րում է փո­խա­դարձ շփ­ման ժա­մա­նակ կեն­ցա­ղում ա­ռա­ջա­ցած տվյալ եր­ևույ­թին տված այլ ձևա­չա­փի գնա­հա­տա­կան, ո­րը տան­տե­րե­րի ար­ժե­քային հա­մա­ կար­գին այն­քալ էլ չի հա­մա­պա­տաս­խա­նում։ Սա­կայն այս ա­մե­նը չի նշա­նա­կում, որ պետք է ա­մեն ին­չի հետ հա­ մա­ձայ­նել, ե­թե նույ­նիսկ այ­ցե­լուն սխալ է։ Նման դեպ­քե­րում ա­ռանց ա­ռար­կու­թյան գոր­ծը չի ստաց­վում, բայց պետք է խե­լա­միտ վար­վել ու հա­մա­պատս­խան բա­ռեր օգ­տա­գոր­ծել, օ­րի­նակ` “ի­հար­կե, շատ բա­նե­րում դուք ճիշտ եք, բայց …”։ Կոպ­տութ­յու­նը, նույ­նիսկ ար­դա­ րու­թյան և խլամ­տու­թյան ժա­մա­նակ, ա­մե­նավ­նա­սա­բերն է։ Վեր­ջա­ պես պետք է գի­տակ­ցել, որ շփու­մը խոս­քի և ար­տա­հայ­տիչ շար­ ժուձ­ևի մի­ջո­ցով, մտ­քե­րի ու զգաց­մունք­նե­րի փո­խա­նակ­ման հի­ման վրա ստեղծ­ված փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն է։

48

­Վե­րոն­շյալ դրույթ­նե­րը գյու­ղա­կան զբո­ սաշր­ջու­թյան մեջ ներգը­րավ­ված աշ­ խա­տա­կազ­մի հա­մար պետք է դառ­նա Անհրաժեշտ է հնարավորինս հա­մոզ­մունք, քա­նի որ նրանք մուտք են հասկանալի դարձնել այն գոր­ծում զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լորտ, ո­րն միջավայրը, որտեղ զբո­սա­ շըրջիկնը անց է կացնելու ի­րե­նից ամ­բող­ջու­թյամբ են­թադ­րում է ընդամենը մի քանի օր: սպա­սար­կում և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­ տու­ցում, ին­չի ար­դյուն­քում ո­րոշ չա­ փով բա­րե­լավ­վում է տվյալ գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րի, տա­րա­ծաշր­ջա­նի ապ­րե­լա­կեր­պը։

49

50

51

52

­ԲԱ­ԺԻՆ 3

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑ­ՄԱՆ ՓՈՐ­ՁԸ ՄԻ ՇԱՐՔ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐՈՒՄ

Որ­պես յու­րա­հա­տուկ տու­րապ­րանք` գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը մաս­սա­յա­կա­նու­թյուն է սկ­սել վայե­լել Ա­րևմ­տյան Եվ­րո­պա­յում։ Ֆրան­ սի­ան, Իս­պա­նի­ան, Ա­վստ­րան և մի շարք այլ ա­րևմ­տաեվ­րո­պա­կան ե­րկր­ ներ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­ Գյուղական զբոսաշրջությունը տում ի­րենց ծա­վա­լած գոր­ծու­նե­ու­ տարբեր միջոցներով կարող է թյամբ հիմ­նա­վո­րե­ցին այն փաս­տը, որ ազդեցություն ունենալ գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րում գու­մար համայնքների զարգացման և վաս­տա­կելու հա­մար, բա­ցի գյու­ղատն­ բնակ­չության կեն­սա­մա­կար­ դակի բարձրացման վրա: տե­սական մշակաբույսեր աճեց­նե­լուց Ոլոր­տում ստեղծված աշ­խա­ և ա­նասնապահու­թյամբ զբաղ­վե­լուց, տա­տեղերը և դրանց արդյուն­ կա­րե­լի է նաև մաս­նա­գի­տո­րեն զբաղ­ քում ձևավորված եկա­մուտ­ վել հյուր­ըն­կա­լու­թյամբ։ ները հանդիսանում են տեղի բնակ­չու­թյան կողմից Ս­տորև ներ­կա­յաց­ված են մի շարք գյուղական համայնքները ե­րկր­նե­րում գյու­ղա­կան զբո­սա­շր­ջու­ չլքելու շարժառիթ: թյան զար­գաց­ման վար­կած­նե­րը։

3.1

Ֆրան­սի­ա

Ֆրան­սի­ա­յում 1950-ա­կան թվա­կան­նե­րին նկատ­վում էր ոչ հե­ռան­կա­ րային գյու­ղա­կան շր­ջան­նե­րից բնակ­չու­թյան ա­րա­գըն­թաց ար­տա­ հոսք դե­պի խո­շոր քա­ղաք­ներ։ Ե­րկ­րում մի կարճ ժա­մա­նա­կա­հատ­ ված կտ­րուկ նվա­զե­ցին ֆրան­սի­ա­ցի­նե­րի հա­մար մեծ հպար­տու­թյուն հա­մար­վող գի­նու և պան­րի ար­տադր­ման ծա­վալ­նե­րը։ Այս ա­մե­նը լուրջ մտա­հո­գու­թյան ա­լիք բարձ­րաց­րեց պե­տա­կան կա­ռա­վար­ման հար­թակ­նե­րում։ Պե­տու­թյան կող­մից նա­խագծ­ված մի շարք ծրագ­րե­ րի ի­րա­կա­նաց­ման ար­դյուն­քում վե­րա­կանգն­վե­ցին տաս­նյակ տն­տե­ սու­թյուն­ներ` ա­գա­րակ­ներ, պան­րա­գոր­ծա­րան­ներ, գի­նե­գոր­ծա­կան տն­տե­սու­թյուն­ներ։ Նոր կազ­մա­վոր­վող տն­տե­սու­թյուն­նե­րի տե­րեր ը­նտր­վե­ցին ե­րի­տա­սարդ ա­մու­սին­ներ, ո­րոնք էլ ի­րենց գոր­ծու­նե­ու­ թյան մեջ ա­վե­լի ճկուն կա­ռա­վար­չա­կան գոր­ծե­լա­կերպ դրս­ևո­րե­լով` մեծ մասն ա­րա­գո­րեն ին­տեգր­վե­ցին գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան գոր­ծա­ռույթ­նե­րի մեջ` ա­ռա­վել շա­հա­վետ ձեռ­նար­կա­տի­րա­կան գոր­ ծու­նե­ու­թյուն ու­նե­նա­լու հա­մար։

54

3.2

Ի­տա­լի­ա

Ի­տա­լի­ա­յում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը սկ­սել է զար­գա­նալ 1970-ա­կան թվա­կան­նե­րին։ Են­թադր­վում էր, որ զբո­սաշր­ջային ձեռ­ նե­րե­ցու­թյունն ա­գա­րա­կա­տե­րե­րի հա­մար ոչ մաս­նա­գի­տա­կան գոր­ ծու­նե­ու­թյուն է, ու հնա­րա­վո­րու­թյուն կըն­ձե­ռեր ա­ռանց մե­ծա­ծա­վալ ներդ­րում­ներ կա­տա­րե­լու բա­րե­փո­խել ֆի­նան­սա­կան վի­ճա­կը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյունն իր ա­ռա­ջաց­ման սկզբ­նա­կան շըր­ ջա­նում բա­վա­կա­նին մատ­չե­լի հան­գիստ էր ա­ռա­ջար­կում, սա­կայն մի­ա­ժա­մա­նակ որ­պես հանգս­տի ոչ ա­վան­դա­կան տար­բե­րակ՝ չէր վայե­լում մեծ հե­ղի­նա­կու­թյուն։ Հե­տա­գա­յում ի­րա­վի­ճա­կը սկ­սեց փո­ փոխ­վել։ Ներ­կա­յումս Ի­տա­լի­այի ի­նք­նա­վար մար­զե­րի շր­ջա­նում ագ­րո­ֆեր­ մա­նե­րի մեջ գլ­խա­վո­րող դե­րա­կա­տա­րում ու­նի Տոս­կա­նան` ամ­բողջ ագ­րոտն­տե­սու­թյան 34%, Ո­ւմբ­րի­ան` 14%, Սի­ցի­լի­ան` 7%։ Մեծ է Ի­տա­ լի­այի գյու­ղատն­տես­նե­րի կող­մից ա­ռա­ջարկ­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյու­նը։ Գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում հան­գիս­տը հատ­ կա­պես հա­մադ­րում են զբո­սաշր­ջու­թյան մի շարք տե­սակ­նե­րով. ազ­գային գաստ­րո­նո­մի­ա, բնու­թյուն և կազ­դու­րում, հե­ծան­վային սպորտ, ձի­ե­րով զբո­սանք և այլն։ Ի­տա­լի­ա­յում յու­րա­քան­չյուր ագ­րո­ֆեր­մա ու­նի իր նեղ մաս­նա­գի­ տա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյու­նը և ար­տադ­րում է մթերք­նե­րի այն տե­ սա­կա­նին, ո­րոնք բնո­րոշ են հատ­կա­պես տվյալ տա­րա­ծաշր­ջա­նին։­ Ի­տա­լի­այի գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյա­նը նպաս­տող գոր­ծոն­նե­ րից են դի­տարկ­վում ներ­քոն­շյալ գոր­ծըն­թաց­նե­րը.

• աշ­խար­հում մե­ծա­նում է հե­տաքրք­րու­թյունն է­կո­լո­գի­ա­կան զբո­ սաշր­ջու­թյան հան­դեպ` որ­պես բնու­թյան գր­կում հանգս­տի կազ­ մա­կերպ­ման տե­սակ, ի­սկ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հի­ա­նա­լի կեր­պով ներգ­րավ­վել է է­կոզ­բո­սաշր­ջու­թյան մեջ` որ­պես ժա­մա­նա­ կա­կից հե­տաքրք­րու­թյուն վայե­լող ո­ւղ­ղու­թյուն,­ • արևմ­տյան Եվ­րո­պայի զար­գա­ցած զբո­սաշր­ջային շու­կա­նե­րում հե­տաքրք­րու­թյու­նը նվա­զեց հանգս­տի ա­վան­դա­կան տե­սակ­նե­րի նկատ­մամբ և նոր տո­ւապ­րան­քի պա­հան­ջարկ ա­ռա­ջա­ցավ, • ­գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­մա­նը նպաս­տել են նաև սո­ ցի­ա­լա­կան գոր­ծոն­ներ, օ­րի­նակ, որ­պես հանգս­տի մատ­չե­լի տար­ բե­րակ, շատ հար­մար էր բազ­մա­զա­վակ ըն­տա­նիք­նե­րի և ե­րի­տա­ սարդ­նե­րի հա­մար։

55

3.3

Գեր­մա­նի­ա

Գեր­մա­նի­ա­յում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման մեկ­նար­կը կապ­ված էր ե­րկ­րի ծայ­րա­մա­սե­րում հանգս­տի այդ տե­սա­կի նկատ­ մամբ ցու­ցա­բե­րած հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյամբ։ Դրա ար­դյուն­քում գեր­մա­նա­կան գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան շու­կա­յում այ­սօր ներ­ կա­յաց­վում են բնու­թյան գր­կում հանգս­տի է­ժա­նա­գին ա­ռա­ջարկ­ներ՝ ա­ռանց թան­կար­ժեք են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի օգ­տա­գործ­ման։ Ի­նչ­պես Գեր­մա­նի­ա­յում, այն­պես էլ եվ­րո­պա­կան մի շարք ե­րկր­նե­ րում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման նա­խա­պայ­ման­նե­ րից է գյու­ղատն­տե­սա­կան ճգ­նա­ժա­մը։ Հե­տաքրք­րա­կան է Բա­վա­րի­այի ա­գա­րակ­նե­րից մե­կի օ­րի­նա­կը։ Ը­ստ այդմ՝ բա­վա­րի­ա­ցի մի գյու­ղատն­տես, ու­նե­նա­լով ըն­դա­մե­նը 30­հա հո­ղա­տա­րածք, իր հո­ղատն­տե­սա­կան աշ­խա­տանք­նե­րով չէր կա­րո­ղա­նում դի­մա­կայել տա­րա­ծաշր­ջա­նում գո­յու­թյուն ու­նե­ցող մրցակ­ցու­թյա­նը։ Նա ամ­բող­ջո­վին բա­րե­կար­գում և վե­րա­փո­խում է իր ա­գա­րա­կը` դարձ­նե­լով գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան այ­ցե­լա­վայր։ Ա­գա­րա­կում գոր­ծող սր­ճա­րա­նի տա­րած­քում նա տե­ղադ­րում է ջրա­ ղաց, ցա­խա­նո­ցում հա­վա­քում հնաոճ գյու­ղա­կան սար­քա­վո­րում­նե­րի բա­վա­կա­նին հա­րուստ տե­սա­կա­նի, կա­ռու­ցում ար­հես­տա­կան լճակ, որ­տեղ սկ­սում է ա­ճեց­նել տե­ղան­քի ֆլո­րային և ֆաու­նային բնո­րոշ բա­վա­կա­նին մեծ տե­սա­կա­նի։ Կարճ ժա­մա­նա­կում քիչ ե­կամ­տա­բեր ա­գա­րա­կը վե­րած­վեց ծաղ­կող գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային տն­տե­սու­ թյան, որ­տեղ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին ա­ռա­ջար­կում է­ին բնու­թյան գր­կում հան­գիստ և է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր սնունդ։

3.4

Չե­խի­ա

Չե­խի­ա­յում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը գնա­լով ա­վե­լի ու ա­վե­լի մեծ տա­րա­ծում է գտ­նում։ Ե­րկ­րում, որ­պես գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­ թյան ռե­սուրս, մեծ հռ­չակ են վայե­լում Ա­վստ­րի­այի և Գեր­մա­նի­այի սահ­մա­նա­կից շր­ջան­նե­րի ա­գա­րակ­նե­րը։ Տա­րա­ծաշր­ջա­նային այ­ցե­ լու­թյուն­նե­րի հի­ման վրա այդ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում գյու­ղատն­տես­ նե­րը մե­ծա­ծա­վալ աշ­խա­տանք­ներ են ի­րա­կա­նաց­րել գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման ո­ւղ­ղու­թյամբ։ Չե­խի­ա­յում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­մա­նը խո­չըն­դոտ է հան­դի­սա­ցել ա­ռաջ­

56

նա­հերթ ներդ­րում­նե­րի հա­մար ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­նե­րի պա­կա­սու­ թյու­նը։ Թերևս բա­ցա­ռու­թյուն է կազ­մել Մո­րավս­կո-Սի­լեզս­կա­յա շրջա­ նը, որ­տեղ ֆի­նան­սա­կան դո­տա­ցի­ա­նե­րի մի­ջո­ցով օ­ժան­դա­կել են գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային ռե­սուրս­նե­րին. տե­ղի իշ­խա­նու­թյուն­ներն ա­կնկա­լում են, որ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հետ մեկ­տեղ կն­վա­զի գոր­ծազր­կու­թյու­նը։ Ո­րոշ հե­տա­զո­տող­նե­րի կար­ ծի­քով՝ Չե­խի­ա­յում գյու­ղա­կան տն­տեսվ­արող­նե­րի մոտ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը դեռևս օ­ժան­դակ աղ­բյուր է և ոչ թե՝ հիմ­նա­կան ե­կամ­ուտ ։

3.5

Սլո­վե­նի­ա

Սլո­վե­նի­ա­յում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հա­մար ա­ռա­վել քան նկա­տե­լի է պե­տու­թյան ա­ջակ­ցու­թյու­նը։ Այս­պի­սով, Սլո­ վե­նի­ա­յում Գյուղտն­տե­սու­թյան և ան­տա­ռային տն­տե­սու­թյան նա­ խա­րա­րու­թյան մաս­նակ­ցու­թյամբ, 1997 թ.-ին ստեղծ­վել է Սլո­վե­նի­այի զբո­սաշր­ջային ա­գա­րակ­նե­րի մի­ու­թյու­նը, ո­րը հան­դի­սա­նում է ոչ կա­ ռա­վա­րա­կան և ոչ կո­մեր­ցի­ոն կազ­մա­կեր­պու­թյուն։ Սույն մի­ու­թյան ստեղծ­ման նպա­տա­կը հետ­ևյալն է.

• ­բար­ձաց­նել գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կող­մից ա­ռա­ջարկ­վող տու­րապ­րան­քի ո­րա­կը, • բա­րե­լա­վել գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րի պայ­ման­նե­րը, • ա­պա­հո­վել զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հոսք դե­պի գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­ րեր, • ն­պաս­տել գյու­ղա­կան շր­ջան­նե­րի զար­գաց­մա­նը և պահ­պա­նել գյու­ղա­ցու ե­զա­կի ար­հեստ­ներն ու ժո­ղովր­դա­կան սո­վո­րույթ­նե­րը։ ­Մի­ու­թյա­նը մաս­նա­գի­տա­կան օգ­նու­թյուն են ցու­ցա­բե­րում գի­տա­ հե­տա­զո­տա­կան ի­նս­տի­տուտ­նե­րը, հատ­կա­պես Ցե­լե քա­ղա­քի Գյու­ ղատն­տե­սա­կան և ան­տառտն­տե­սու­թյան ի­նս­տի­տու­տը, որ­տեղ և գտն­վում է Մի­ու­թյան ղե­կա­վար­ման կենտ­րո­նը։ ­Մի­ջի­նում Սլո­վե­նի­այի զբո­սաշր­ջու­թյան մեջ ներգ­րավ­ված ագ­րո­ ֆեր­մա­նե­րի ծան­րա­բեռ­նու­մը կազ­մում է տա­րե­կան 75 օր։ Դրա հետ մեկ­տեղ, այն ագ­րո­ֆեր­մա­նե­րը, ո­րոնք գտն­վում են զբո­սաշր­ջային կենտ­րոն­նե­րի, բու­ժա­ռող­ջա­րան­նե­րի և լեռ­նա­դա­հու­կային կենտ­

57

րոն­նե­րի ան­մի­ջա­կան հար­ևա­նու­թյամբ` զբաղ­ված են տա­րե­կան ա­վե­լի քան 150 օր։ Ս­լո­վե­նի­այի գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան գոր­ծա­րա­րու­թյան մեջ ըն­դուն­ված է ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­րա­կը գնա­հա­տե­լու պար­տա­դիր վկա­յա­կան։ Ո­րա­կա­վոր­ման մի­ջո­ցա­ռումն ան­ցկաց­վում է ե­րեք տա­ րին մեկ ան­գամ։ Վկա­յա­կա­նի տվյալ­նե­րով ագ­րո­ֆեր­մային տր­վում է ո­րա­կա­վոր­ման մե­կից չորս կարգ, ո­րը նշ­վում է «խն­ձոր­նե­րով»23։ Դրա հա­մա­տեքս­տում գնա­հատ­վում է ագ­րո­ֆեր­մա­նե­րի ներ­քին հար­ մա­րա­վե­տու­թյան ո­րա­կը, ի­նչ­պես նաև հյու­րե­րի ա­զատ ժա­մա­նա­կը կազ­մա­կեր­պե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը, նրանց սնուն­դը և այլն։­ Այս ե­րկ­րում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը զար­գա­նում է նաև ներ­քին զբո­սաշր­ջու­թյան հաշ­վին։ Ի­սկ Սլո­վե­նի­ա­յում այլ ե­րկր­նե­րից զբո­սաշր­ջու­թյան այդ ո­ւղ­ղու­թյու­նը նա­խընտ­րում են գեր­մա­նա­ցի­նե­ րը, ի­տա­լա­ցի­նե­րը և խոր­վաթ­նե­րը։

3.6

Կիպ­րոս

Կիպ­րոսն ա­ռա­ջա­տար տեղ է զբա­ղեց­նում հանգս­տի մաս­սա­յա­կան ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րի շար­քում, սա­կայն այս­տեղ էլ գյու­ղա­կան զբո­սաշըր­ ջու­թյու­նը ցու­ցա­բե­րել է զար­գաց­ման ան­նա­խա­դեպ տեմ­պեր։ Գյու­ղա­ կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հայե­ցա­կար­գի հիմ­քում խն­դիր է­ին դրել զբո­սաշր­ջային գեր­ծան­րա­բեռն­ված շր­ջան­նե­րը թեթ­ևաց­ նել՝ ո­ւղ­ղոր­դե­լով այդ հոս­քե­րը դե­պի գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում կազ­ մա­կերպ­վող հան­գիս­տը։ Կիպ­րո­սում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գա­ցու­մը կապ­վում է հետ­ևյալ հան­գա­մանք­նե­րի հետ՝ • կղ­զու հե­ռա­վոր լեռ­նոտ շր­ջան­նե­րում ստեղծ­վել են բարձ­րա­կարգ զբո­սաշր­ջային են­թա­կա­ռուց­վածք­ներ, • զ­բոսշր­ջու­թյան սե­զո­նայ­նու­թյու­նը եր­կա­րաձգ­վել է, քա­նի որ գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը նպաս­տում է այդ հիմ­նախնդ­րի ո­րոշ չա­փով դրա­կան լուծ­մա­նը, • զ­բո­սաշր­ջային մեծ հոս­քե­րի հաշ­վին գյու­ղե­րում ա­ռա­ջա­նում է­ին նոր աշ­խա­տա­տե­ղեր։

23 URL: http://social-culture.ru/index.php?request=full&id=196

58

­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գա­ցու­մը նպաս­տեց կիպ­րո­սյան գյու­ղի ազ­գային կեր­պա­րի, մշա­կու­թային ժա­ռան­գու­թյան պահ­պա­ նու­թյա­նը և բա­րեն­պաստ ազ­դե­ցու­թյուն ու­նե­ցավ շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­ րի պահ­պա­ման գոր­ծում։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զա­րա­ցու­մը կա­տար­վում է ոչ մի­այն Եվ­րո­պա­յում և հանգս­տի հա­մար մաս­սա­յա­կու­թյուն վայե­լող ե­րկըր­ նե­րում, այլև այն­պի­սի ե­րկր­նե­րում, ո­րոնք չու­նեն հաս­տա­տուն գյու­ ղատն­տե­սա­կան մաս­նա­գի­տա­ցում. օ­րի­նակ՝ Սին­գա­պուր, Մա­լա­ զի­ա, Շրի-Լան­կա և այլ ե­րկր­ներ։

3.7

Մա­լա­զի­ա

Մա­լա­զի­ա­յում գյու­ղա­կան զբոսաշր­ջու­թյան զար­գա­ցու­մը ա­ռա­ջին հեր­թին պայ­մա­նա­վոր­ված է գյու­ղատն­տե­սա­կան պար­կե­րի ստեղծ­ մամբ, ո­րոնք հիմ­նա­կա­նում պե­տա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­ներ են։ Դրանց նպա­տակն է ներ­կա­յաց­նել ազ­գային գյու­ղատն­տե­սու­թյու­նը, և թե ի­նչ­պես է հնա­րա­վոր դրանք զբո­սաշր­ջու­թյան գոր­ծա­ծա­րու­ թյան մեջ նե­րա­ռել ու լրա­ցու­ցիչ ե­կամ­տի աղ­բյուր ստեղ­ծել։ Մա­լա­զի­ա­կան ա­ռա­ջին պե­տա­կան գյու­ղատն­տե­սա­կան պար­ կը հիմ­նադր­վել է 1986թ.-ին Գյու­ղատն­տե­սու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ` որ­պես զբո­սաշր­ջա-ցու­ցադ­րա­վայր։ Այն նաև հե­տա­զո­տա­կան կենտ­րոն էր, ո­րը նպա­տակ էր հե­տապն­դում զար­ գաց­նել և հան­րա­մատ­չե­լի դարձ­նել ե­րկ­րի գյու­ղատն­տե­սու­թյու­նը։ Ներ­կա­յումս ամ­բողջ ե­րկ­րով տա­րած­ված են նման պար­կե­րը, ո­րոնք հա­մար­վում են պե­տու­թյան սե­փա­կա­նու­թյու­նը (այդ պար­ կե­րից շատ քչերն են գտն­վում ա­գա­րա­կա­տե­րե­րի մի­ու­թյուն­նե­րի սե­փա­կա­նու­թյան ներ­քո)։ Այդ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րը զբո­սաշր­ջիկ­նե­ րին ա­ռա­ջար­կում են բնա­կու­թյուն ա­վան­դա­կան գյու­ղա­կան կա­ցա­ րան­նե­րում` հյու­րա­տուն, շա­լե կամ հյու­րա­նո­ցա­տիպ հանգր­վան­ներ, ո­րոնք շր­ջա­պատ­ված են ջունգ­լի­նե­րով կամ տե­ղա­կան մշա­կա­բույ­ սե­րի պլան­տա­ցի­ա­նե­րով, ա­ռա­ջար­կում են նաև ազ­գային խո­հա­նո­ցի համ­տե­սում, գյու­ղատն­տե­սա­կան աշ­խա­տանք­նե­րին մաս­նակ­ցե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն ու տար­բեր տե­սա­կի զվար­ճանք­ներ` զբո­սանք ձի­ ե­րով կամ պո­նի­նե­րով, նա­վակ­նե­րով թի­ա­վա­րու­թյուն, ի­նչ­պես նաև ձկ­նոր­սու­թյուն։ Գյու­ղատն­տե­սա­կան պար­կե­րի տու­րե­րի մեջ նե­րա­

59

ռում են նաև այ­ցե­լու­թյուն­ներ կաթ­նամ­թեր­քի խո­շոր գոր­ծա­րան­ներ և 19-րդ դա­րի սկզ­բին հիմ­նադր­ված պատ­մա­կան գյու­ղեր։

3.8

Հա­յաս­տան

Հա­յաս­տա­նում գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գա­ցու­մը դեռ սկըզ­ բա­նակ փու­լում է գտն­վում։ Սա­կայն ի­րա­կա­նաց­վում են բազ­մա­թիվ ծրագ­րեր, ո­րոնք ի­րենց շո­շա­փե­լի ներդ­րումն են ու­նե­նում զբո­սաշըր­ ջու­թյան այս տե­սա­կի ա­ռաջ­խա­ղաց­ման մեջ։ Նման ծրագ­րե­րում կար­ևոր­վում է հա­մայնք­նե­րի ե­րի­տա­սարդ­նե­րի ներգ­րավ­վա­ծու­ թյու­նը, քա­նի որ դա նպաս­տում է ոչ քա­ղա­քային բնա­կա­վայ­րե­րում ե­րի­տա­սար­դու­թյան զբաղ­վա­ծու­թյան ա­պա­հով­մա­նը, ո­րոշ չա­փով աղ­քա­տու­թյան հաղ­թա­հար­մա­նը և ար­տա­գաղ­թի խո­չըն­դոտ­մա­նը։ Հա­յաս­տա­նի գե­ղա­տե­սիլ բնու­թյու­նը, պատ­մամ­շա­կու­թային հա­րուտ ժա­ռան­գու­թյու­նը, հայ­կա­կան խո­հա­նո­ցի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­ րը և հյու­րըն­կալ­ման ջեր­մու­թյու­նը կար­ևոր դեր են խա­ղում գյու­ղա­ կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հա­մար։ Ներ­կա­յումս գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում գոր­ծում են բազ­մա­թիվ հյու­րըն­կա­լող և գի­շե­րա­կաց ա­պա­հո­վող հանգր­վան­ներ, է­կո­լո­գի­ա­ կան գյու­ղա­տե­ղի­ներ, գի­նե­գործ­ներ, կաթ վե­րամ­շա­կող­ներ, ո­րոնք ի­րենց գոր­ծու­նե­ու­թյան մեջ չեն բա­ցա­ռում հյո­ւըն­կա­լու­մը` գի­տակ­ ցե­լով դրա կար­ևո­րու­թյու­նը ե­րկ­րի հա­մա­չափ զար­գաց­ման գոր­ծում։ ­Թեև վե­րոն­շյալ ե­րկր­նե­րի հա­մե­մա­տու­թյամբ Հա­յաս­տա­նը չի կա­ րող մր­ցակ­ցու­թյան դաշ­տում դի­մա­կայել գյու­ղա­կան զբո­սաշըր­ ջու­թյան ա­ռա­ջա­տար­նե­րի կող­քին, այ­դու­հան­դերձ, ներգ­րավ­վե­լով տա­րա­ծաշր­ջա­նային տուր­փա­թեթ­նե­րի մեջ՝ հնա­րա­վա­րու­թյուն­ներ կու­նե­նա մե­ծաց­նել ե­րկ­րի գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային ար­տադ­րան­ քի գրավ­չու­թյու­նը։

60

61

62

63

64

ԲԱ­ԺԻՆ 4

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑ­ՄԱՆ ՄԻ­ՏՈՒՄ­ՆԵ­ՐԸ ԵՎ ՀԵ­ՌԱՆ­ԿԱՐ­ՆԵ­ՐԸ

4.1 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ՈՐ­ՊԵՍ ԿԱՅՈՒՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԲԱ­ՂԱԴ­ՐԻՉ­ Ըստ Ա­ռևտ­րի հա­մաշ­խար­հային կազ­մա­կեր­պու­թյան (WTO - World Trade Organization)24 կող­մից տր­ված սահ­ման­ման՝ կա­յուն զբո­սաշըր­ ջու­թյան նպա­տա­կը հան­դի­սա­նում է զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հետ­ևան­քով ա­ռա­ջա­ցող տն­տե­սա­կան և սո­ցի­ա­լա­կան ա­ռա­վե­լու­ թյուն­նե­րի պահ­պա­նու­մը՝ մի­ա­ժա­մա­նակ նվա­զեց­նե­լով կամ մեղ­մե­լով ան­ցան­կա­լի հետ­ևանք­նե­րը բնա­կան, մշա­կու­թային, պատ­մա­կան և սո­ցի­ա­լա­կան մի­ջա­վայ­րի վրա։ ­Կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյան հայե­ցա­կար­գի հիմ­քում ըն­կած է թո­ ղու­նա­կու­թյան հաս­կա­ցու­թյու­նը։ Դա որ­ևէ զբո­սաշր­ջային օբյեկ­տի ա­ռա­վե­լա­գույն ծան­րա­բեռն­վա­ծու­թյունն է, ո­րը վնաս չի հասց­նում տե­ղա­կան ռե­սուրս­նե­րին, բա­ցա­սա­բար չի ան­դրա­դառ­նում զբո­ սաշր­ջիկ­նե­րի տպա­վո­րու­թյուն­նե­րի վրա, չի ա­ռա­ջաց­նում սո­ցի­ալտն­տե­սա­կան խն­դիր­ներ տե­ղի բնակ­չու­թյան հետ: Թո­ղու­նա­կու­թյու­նը սո­վո­րա­բար լի­նում է ե­րեք տե­սա­կի՝ • զ­բո­սաշր­ջային սո­ցի­ա­լա­կան թո­ղու­նա­կու­թյուն - դես­տի­նա­ցի­այի այ­ցե­լու­թյուն­նե­րի ո­րո­շա­կի քա­նակ է, ո­րի գե­րա­զան­ցու­մը հան­գեց­ նում է զբո­սաշր­ջային տպա­վո­րու­թյուն­նե­րի ան­կման, • ­տե­ղային սո­ցի­ա­լա­կան թո­ղու­նա­կու­թյուն - այ­ցե­լու­թյուն­նե­րի ո­րո­ շա­կի քա­նակ է, ո­րի գե­րա­զան­ցու­մը բա­ցա­սա­բար հետ­ևանք­ներ է ու­նե­նում տե­ղի մշա­կույ­թի վրա, և բար­դեց­նում է տե­ղի բնակ­չու­ թյան և զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը,­ • է­կո­լո­գի­ա­կան թո­ղու­նա­կու­թյուն– դես­տի­նա­ցի­այի այ­ցե­լու­թյուն­նե­ րի ո­րո­շա­կի քա­նակ է, ո­րի գե­րա­զան­ցու­մը հան­գեց­նում է ա­նըն­դու­ նե­լի է­կո­լո­գի­ա­կան հետ­ևանք­նե­րի, ին­չը կա­րող է տե­ղի ու­նե­նալ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի կամ զբո­սաշր­ջային են­թա­ կա­ռուց­վածք­նե­րի գոր­ծու­նե­ու­թյան ար­դյուն­քում։ ­ 24 Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը (URL: www.unwto.org) ՀՀ-ն անդամակցում է WTO-ին 2003թ.՝ լիիրավ անդամի կարգավիճակով։ ԱՀԿ կանոնները կարգավորում են միայն առևտրատնտեսական հա­րա­բե­րու­ թյուն­ները։ ԱՀԿ-ի խնդիրն է ոչ միայն միասնական կանոնների մշակումը, այլև վերահսկողության իրականացումն անդամ երկրների կողմից ստանձնած պար­ տա­ վորությունների կատարման նկատմամբ հատուկ ստեղծված մե­ խա­նիզմի և ԱՀԿ-ի շրջանակներում գործող վեճերի կարգավորման մարմնի միջոցով։

66

Վե­րոն­շյալ խն­դիր­նե­րը հան­գեց­րին նրան, որ 1997թ. UNWTO-ն (United Nations World Tourism Organization)25 ա­ռա­ջար­կեց տալ զբո­սաշր­ջու­ թյան տա­րո­ղու­նա­կու­թյան սահ­մա­նում։ Ը­ստ դրա՝ զբո­սաշր­ջու­թյան տա­րո­ղու­նա­կու­թյունն այն մարդ­կանց քա­նա­կու­թյունն է, ո­րը կա­րող է մի­ա­ժա­մա­նակ այ­ցե­լել նպա­տա­կա­կետ՝ չհան­գեց­նե­լով շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րը ֆի­զի­կա­կան, տն­տե­սա­կան և սո­ցի­ալ-մ­շա­կու­թային քայ­ քայ­ման, ի­նչ­պես նաև՝ այ­ցե­լու­նե­րի բա­վա­րար­վա­ծու­թյան աս­տի­ ճա­նի ան­կման։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը ներգ­րա­վում է ե­րկ­րի բնա­կան, պատ­մամ­շա­կու­թային և սո­ցի­ա­լա­կան ժա­ռան­գու­թյան ռե­ սուրս­նե­րը։ Զբո­սաշր­ջու­թյան հետ­ևան­քով դրանց վրա ա­ռա­ջա­ցած ցան­կա­ցած բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թյուն բա­ցա­սա­բար է ան­դրա­ դառ­նում նաև ե­րկ­րի զբո­սաշր­ջային ար­դյու­նա­բե­րու­թյան վրա։ Տըն­ տե­սա­կան, սո­ցի­ա­լա­կան ո­լորտ­նե­րում և շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի պահ­ պա­նու­թյան եր­կա­րա­ժամ­կետ գոր­ծըն­թաց­նե­րը պետք է գե­րա­կայեն այն­պի­սի կար­ճա­ժամ­կետ նվա­ճում­նե­րից, ո­րոնք կա­րող են բա­ցա­սա­ բար ան­դրա­դառ­նալ որ­ևէ եր­կա­րա­ժամ­կետ զար­գա­ցում­նե­րին։ ­Զար­գա­ցող գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը հար­կա­ վոր է ո­ւղ­ղոր­դել դե­պի բնու­թյան, շր­ջա­կան մի­ջա­վայ­րի, պատ­մամ­շա­ կու­թային և սո­ցի­ա­լա­կան ժա­ռան­գու­թյան պահ­պա­նու­թյա­նը, վե­րար­ տադ­րու­թյանն ու զար­գաց­մա­նը։­ Ըստ Լոն­դո­նի Ipsos MORI սո­ցի­ա­լա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի ի­նս­տի­տու­տի՝ 2008թ.-ի հարց­ման ար­դյունք­նե­րի հա­մա­ձայն՝ եվ­րո­ պա­ցի­նե­րը, պլա­նա­վո­րե­լով ի­րենց հեր­թա­կան ար­ձա­կուր­դը, կար­ևո­ րում են մի շարք է­կո­լո­գի­ա­կան գոր­ծոն­ներ՝ ը­ստ հետ­ևյալ հեր­թա­կա­ նու­թյան՝ • ­մա­քուր լո­ղափ և ջուր, • ­հանգս­տի գո­տում և շր­ջա­կա տա­րածք­նե­րում աղ­բի բա­ցա­կա­յու­ թյուն, • ­գյու­ղա­կան վայ­րե­րում ո­ւր­բա­նի­զաց­ման դրս­ևո­րում­նե­րի բա­ցա­ կա­յու­թյուն,

25 ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպությանը՝ UNWTO (UNWTO - United Nations World Tourism Organization), URL: www.unwto.org ՀՀ-ն ան­դա­մակցում է UNWTO-ին 1997թ.-ին՝ լիիրավ անդամի կարգավիճակով։ ՀՀ ան­դամակցության մասին որոշումը կայացվել է 1997թ. Ստամբուլում տեղի ունեցած ԶՀԿ 12-րդ Գլխավոր Ասամբլեայում։ UNWTO-ի գործունեության հիմ­ նա­կան նպատակը համաշխարհային զբոսաշրջության բնագավառի քա­ղա­ քա­կանության և զարգացման ուղղությունների մշակումն է։

67

• ­հանգս­տի գո­տում բնա­պահ­պա­նա­կան ծա­ռա­յու­թյան առ­կա­յու­ թյուն, • ­բա­ցար­ձակ ա­նաղ­մուկ մի­ջա­վայր,­ • է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր սնունդ, • ­հանգս­տի գո­տում հար­մա­րա­վետ և քիչ քա­նա­կու­թյամբ տրանս­ պոր­տային մի­ջոց­նե­րի առ­կա­յու­թյուն, • ն­պա­տա­կա­կե­տին ավ­տո­բու­սով կամ գնաց­քով հաս­նե­լու հնա­րա­ վո­րու­թյուն, է­կո­լո­գի­ա­պես մա­քուր կա­ցա­րան։ ­Կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյան գլ­խա­վոր տն­տե­սա­կան ներ­գոր­ծու­թյուն­ ներց մեկն այն է, որ պե­տու­թյան բյու­ջե­ում կա­յուն պար­բե­րա­կա­նու­ թյամբ ա­վե­լա­նան ար­տար­ժույ­թի հոս­քե­րը, ի­նչն էլ կն­պաս­տի ե­րկ­րում գոր­ծա­րար հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի ը­նդ­լայն­մա­նը և զբաղ­վա­ծու­թյան մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­մա­նը։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը սեր­տո­րեն կապ­ված է տե­ղի բնակ­ չու­թյա­նը տե­ղա­կան զբաղ­վա­ծու­թյան ա­պա­հով­ման հնա­րա­վո­րու­ թյուն­նե­րով։ ­Կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյու­նը կա­րող է նպաս­տել «զ­գա­յուն շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի» (sensible environment) պահ­պան­մա­նը։ Ըն­դու­նող եր­կի­րը, կի­րա­ռե­լով զբո­սայ­գի­նե­րի, ազ­գային պար­կե­րի և այլ պահ­պան­վող տա­րածք­նե­րի այ­ցե­լավ­ճար­ներ, ի­նչ­պես նաև՝ վա­ճա­ռե­լով հա­տուկ հա­վա­տար­մագ­րեր սե­զո­նային որ­սով և ձկ­նոր­սու­թյամբ զբաղ­վե­լու հա­մար, ստա­նում է ո­ւղ­ղա­կի ֆի­նան­սա­կան մուտ­քեր ե­րկ­րի բնա­ պահ­պա­նա­կան խն­դիր­նե­րի լուծ­ման հա­մար։ ­Կա­յուն զբո­սաշր­ջու­թյու­նը կա­րող է խթա­նել ե­րկ­րում են­թա­կա­ ռուց­վածք­նե­րի բա­րե­լավ­մա­նը՝ ջրա­մա­տա­կա­րար­ման, կո­յու­ղու, ճա­նա­պարհ­նե­րի, է­լեկտ­րա­ցան­ցե­րի, հե­ռա­խո­սային ցան­ցե­րի, հան­ րային տրանս­պոր­տի հա­մա­կար­գի աշ­խա­տանք­նե­րին։ Սրանք և՛ զբո­­սաշրջային նպա­տակ­նե­րի հա­մար են ծա­ռա­յում, և՛ տե­ղի բնակ­ չու­թյան (հատ­կա­պես գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում) կեն­սա­մա­կար­ դա­կի ա­մե­նա­վառ ցու­ցա­նիշն են հան­դի­սա­նում։

68

4.2 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅԱՆ ԱԶ­ԴԵ­ՑՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ՇՐ­ՋԱ­ԿԱ ՄԻ­ՋԱ­ՎԱՅ­ՐԻ ՎՐԱ ­Գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րում զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման հա­մար բնա­կան ռե­սուրս­նե­րի մե­ծա­ծա­վալ շա­հա­գոր­ծու­մը, հյուր­ ըն­կա­լու­թյան հա­մար ան­հրա­ժեշտ շի­նու­թյուն­նե­րի կա­ռու­ցու­մը և զբո­սաշր­ջու­թյան հետ կապ­ված այլ գոր­ծու­նե­ու­թյուն­նե­րի կազ­մա­ կեր­պու­մը ո­րոշ չա­փով բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թյուն են ու­նե­նում շըր­ ջա­կա մի­ջա­վայ­րի վրա։ Այդ­պի­սի ազ­դե­ցու­թյան աս­տի­ճա­նը կախ­ված է զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի քա­նա­կից և կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րի վար­պե­տու­թյու­ նից, ո­րոնք, հանգս­տի կազ­մա­կերպ­մա­նը զու­գա­հեռ, հո­գա­ծու­թյուն պետք է դրս­ևո­րեն շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի հան­դեպ։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նե­լու ժա­մա­նակ ան­ հրա­ժեշտ է հետ­ևո­ղա­կան ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել բնա­կան ռե­սուրս­ նե­րին և հնա­րա­վո­րինս նվա­զեց­նել նրաց վրա ոչ ցան­կա­լի ազ­դե­ցու­ թյու­նը։ Զբո­սաշր­ջու­թյան այս տե­սա­կը գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րում ե­կամ­տա­բե­րու­թյան լրա­ցու­ցիչ աղ­բյուր է հա­մար­վում, և ճիշտ կազ­ մա­կերպ­ման պա­րա­գա­յում՝ հրա­շա­լի մի­ջոց է գյու­ղա­կան հա­մայնք­ նե­րի կա­յուն զար­գաց­ման հա­մար։ Ոչ մաս­նա­գի­տա­կան մո­տեց­ման ար­դյուն­քում ա­ռա­ջա­նում են շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի շա­հա­գործ­ման հետ կապ­ված մի շարք խն­դիր­ներ, ո­րոն­ցից ա­վե­լի ակ­նա­ռու են ներ­ քոն­շյալ գոր­ծըն­թաց­նե­րը։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյունն այլ ձևե­րի հետ զու­գոր­դե­լու ժա­մա­ նակ հա­ճախ տե­ղի է ու­նե­նում խո­տա­ծածկ տա­րածք­նե­րի դեգ­րա­դա­ ցի­ա։ Զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հետ­ևան­քով ա­ռա­ջա­ցած հո­ղային կոշ­տա­ցու­մից փոխ­վում է ֆլո­րայի և ֆաու­նայի կազ­մը և այլն։ Այս ա­մե­նի պատ­ճառ են դառ­նում նաև այ­ցե­լու­նե­րի ոչ ճիշտ պա­հե­լաձ­ևը, օ­րի­նակ՝ այ­ցե­լու­ներն եր­թու­ղու նպա­տա­կա­կե­ տին հաս­նե­լու հա­մար շատ հա­ճախ շեղ­վում են հիմ­նա­կան ճա­նա­ պար­հից և ի­րենց հա­մար փնտ­րում ա­վե­լի մատ­չե­լի ու­ղի­ներ։ Հարկ է նշել, որ չի խրա­խուս­վում զբո­սաշր­ջային ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­ տու­ցող հաս­տա­տու­թյուն­նե­րի կա­ռու­ցու­մը կու­սա­կան բու­սա­կա­նու­ թյամբ հա­րուստ շր­ջան­նե­րում։ Ոչ ցան­կա­լի ազ­դե­ցու­թյու­նը վայ­րի բնու­թյան վրա ա­ռա­ջա­նում է որ­սի և ձկ­նոր­սու­թյան հետ­ևան­քով, ո­րը կր­ճա­տում է կեն­դա­նի­նե­րի և ձկ­նե­րի ո­րոշ տե­սակ­նե­րի պո­պու­լի­ա­ցի­ան։ Ձկ­նոր­սու­թյան և որ­սոր­ դու­թյան կազ­մա­կերպ­ման հա­մար ան­հրա­ժեշտ է ը­նտ­րել մի­այն թույ­

69

լատ­րե­լի ժա­մա­նա­կա­հատ­ված­ներ։ Հա­ճախ կեն­դա­նի­նե­րին ան­ հանգս­ տու­ թյուն են պատ­ ճա­ ռում ոչ թե մար­ դիկ, այլ այն սար­քա­վո­րում­նե­րը, ո­րոնք նրանք օգ­տա­գոր­ծում են հանգս­տի ժա­ մա­նակ, օ­րի­նակ՝ կեն­դա­նի­նե­րին խիստ ան­հանգս­տաց­նում է ռա­դի­ ոըն­դու­նիչ­նե­րի և ավ­տո­մո­բի­լային շար­ժիչ­նե­րի աղ­մու­կը։ Զ­բո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյան հետ­ևան­քով վեր­գետ­նյա ջրային ռե­ Բնության մեջ աղբի վնասա­ սուրս­ներն աղ­տոտ­վում են այն շր­ջան­ կար ազդեցությունից խու­սա­ նե­րում, որ­տեղ տե­ղա­կայ­վում են հյու­ փելու միակ արդյունավետ րըն­կա­լու­թյան և հանգս­տյան տնե­րը, միջոցը դրա կուտակմանը քեմ­փինգ­նե­րը և այլ հյու­րա­նո­ցա­տիպ չնպաստելն է: հանգր­վան­նե­րը։ Այդ ի­սկ պատ­ճա­ռով հա­մայնք­նե­րին կից հանգս­տա­վայ­րե­ րում, որ­տեղ կան լճեր, գե­տեր և այլ ջրային զանգ­ված­ներ հար­կա­վոր է տա­րած­քի մաքըր­ման հետ­ևո­ղա­կան աշ­խա­տանք­ներ ի­րա­կա­նաց­ նել և զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյուն ծա­վա­լե­լիս դրս­ևո­րել աղ­բա­ հան­ման ճիշտ վար­քա­գիծ ։ ­Գյու­ղա­կան տա­րա­րած­քի սա­նի­տա­րա­կան կար­գա­վի­ճա­կի վրա ազ­դե­ցու­թյու­նը ան­խու­սա­փե­լի է։ Զբո­սաշր­ջիկ­նե­րի կող­մից թափ­ված ա­ղբն ու թա­փոն­ներն ա­ռա­ջաց­նում են սա­նի­տա­րա­կան մեծ խըն­ դիր­ներ։ Ա­ռա­ջա­նում են օր­գա­նա­կան և ա­նօր­գա­նա­կան թա­փոն­ներ։ Օր­գա­նա­կան թա­փոն­նե­րը հնա­րա­վոր է վե­րամ­շա­կել և գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րում օգ­տա­գոր­ծել որ­պես պա­րար­տա­նյութ, ի­սկ ա­նօր­ գա­նա­կան թա­փոն­նե­րի դեպ­քում խն­դիրն այլ է։ Ա­նհ­րա­ժեշտ է զբո­ սաշր­ջիկ­նե­րին ար­գե­լել բնու­թյան մեջ ա­ղբ թա­փե­լը (գա­րեջ­րի շշեր, ծխա­խո­տի տու­փեր, պո­լի­է­թի­լե­նային տոպ­րակ­ներ, կապ­րո­նե շշեր, սնն­դի մնա­ցորդ­ներ և այլն)։ Գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րում գտն­վում են հնէ­ա­բա­նա­կան, պատ­ մա­կան և բնա­կան ծագ­ման բազ­մա­թիվ հու­շար­ձան­ներ։ Շատ հա­ ճախ այս օբյեկտ­նե­րը լրաց­նում են բնա­կան է­կո­հա­մա­կար­գե­րը։ Բազ­ մա­թիվ hո­ղա­տա­րածք­ներ, ո­րոնք դեռևս ձևա­վոր­վել են հնա­գույն ժա­մա­նակ­նե­րից, մեծ հե­տաքրք­րու­թյուն են ներ­կա­յաց­նում և ա­նընդ­ հատ ու­սում­նա­սիր­վում են հնէ­ա­բան­նե­րի, ե­րկ­րա­բան­նե­րի կող­մից։ Դրանց մի­ջո­ցով տե­ղե­կու­թյուն­ներ են հա­վաք­վում տվյալ տա­րած­ քին բնո­րոշ ֆլո­րայի և ֆաու­նայի փո­փո­խու­թյան, հո­ղային ծած­կույ­ թի կազ­մի փո­փո­խու­թյան վե­րա­բե­րյալ։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան ժա­մա­նակ դրանց օգ­տա­գոր­ծումն ան­խու­սա­փե­լի է։ Շատ խրա­խու­ 70

սե­լի է, որ տու­րե­րի կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը դրանք ը­նդ­գր­կում են գյու­ղա­ կան զբո­սաշր­ջու­թյան փա­թեթ­նե­րի մեջ, բայց նաև նրանք ա­չա­լուրջ հետ­ևո­ղա­կա­նու­թյամբ պետք է դրանց շր­ջա­կայ­քում հան­գիս­տը կազ­մա­կեր­պեն, քա­նի որ ոչ գրա­գետ վե­րա­բեր­մուն­քը կա­րող է հան­ գեց­նել ան­դառ­նա­լի հետ­ևանք­նե­րի։­ Այս­պի­սով, գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­ նակ գյու­ղա­կան տա­րածք­նե­րի ոչ պատ­շաճ շա­հա­գոր­ծու­մը կա­րող է շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի վրա բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թյուն ու­նե­նալ։ Դրա­նից խու­սա­փե­լու հա­մար՝ ան­հրա­ժեշ­տու­թյուն է ա­ռա­ջա­նում հան­գիստ կազ­մա­կեր­պե­լուն զու­գըն­թաց ձեռ­նար­կել նաև ծրագ­րեր, ո­րոնք, մի­ա­ժա­մա­նակ, ո­ւղղ­ված կլի­նեն շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի պահ­ պան­մանն ու չաղ­տոտ­մա­նը։

4.3 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ՈՐ­ՊԵՍ ՄԻՋՄՇԱԿՈՒ­ԹԱՅԻՆ ՀԱ­ՄԱ­ԳՈՐ­ԾԱԿ­ՑՈՒԹՅԱՆ ՄԻ­ՋՈՑ Շր­ջա­պա­տող աշ­խար­հի մշա­կու­թային բազ­մա­զա­նու­թյան հետ հա­ ղոր­դա­կից լի­նե­լը, նոր ար­ժեք­նե­րի ձեռք բեր­ման, պահ­պան­ման ու փո­խանց­ման ան­հագ ձգ­տու­մը մար­դուն դր­դում է լի­նել միջմ­շա­կու­ թային հա­ղոր­դակց­ման կի­զա­կե­տում։ Մի­ջէթ­նիկ շփում­նե­րի և հա­րա­ բե­րու­թյուն­նե­րի հա­րա­ճուն գոր­ծըն­թա­ցը ան­խու­սա­փե­լի­ո­րեն բե­րում է հա­մայն­քային, գյու­ղա­կան և ա­վե­լի էթ­նիկ-կո­լո­րի­տային տե­ղանք­նե­ րի հան­դեպ հե­տաքրքր­վա­ծու­թյան ա­վե­լաց­մա­նը։­ Ակն­հայտ է, որ հա­սա­րա­կու­թյու­նը զար­գա­նում է տար­բեր ժո­ղո­ վուրդ­նե­րի և նրանց մշա­կույթ­նե­րի փո­խա­դարձ կա­պե­րի ու փոխ­ կապ­վա­ծու­թյան ը­նդ­լայն­ման ճա­նա­պար­հով։ Այս գոր­ծըն­թացն իր վրա է կրում բո­լոր ե­րկր­նե­րի հա­սա­րա­կա­կան կյան­քի տար­բեր ո­լորտ­նե­րը, այդ թվում նաև՝ զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տը։ ­Ներ­կա­յումս ան­հնար է գտ­նել այն­պի­սի էթ­նիկ հա­սա­րա­կու­թյուն­ ներ, ո­րոնք ի­րենց վրա չեն կրում ու­րիշ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի մշա­կույ­թի ազ­դե­ցու­թյու­նը։ Մշա­կույթ­նե­րի փո­խազ­դե­ցու­թյան գոր­ծըն­թացն ո­ւղղ­ված է նրանց մի­աս­նա­կա­նաց­մա­նը։ Ազ­գե­րի մոտ ան­հրա­ժեշ­ տու­թյուն է ա­ռա­ջա­նում սե­փա­կան մշա­կու­թային ար­ժեք­նե­րի պահ­ պան­ման, ի­նչն ա­վե­լի ար­տա­հայտ­ված է գյու­ղա­կան մի­ջա­վայ­րում։ ­Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հա­մար ա­ռիթ է հան­ դի­սա­նում «օ­տա­ր» կեն­ցա­ղի, մշա­կույ­թի, սո­վո­րույթ­նե­րի հետ մեր­

71

ձե­նա­լու ձգ­տում­նե­րը։ Ը­նդ­հա­նուր կեն­ցա­ղա­վա­րու­թյան ժա­մա­նակ ա­ռա­վել ա­կն­հայտ են դառ­նում մշա­կու­թային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­ թյուն­նե­րը։ Ա­ռօ­րե­ա­կան շփ­ման մեջ այդ ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­ րը դառ­նում են ա­կն­հայտ, և օ­տա­րերկ­րա­ցի­նե­րը, զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը սկսում են հաս­կա­նալ, որ գո­յու­թյուն ու­նեն վար­քագ­ծի, ապ­րե­լա­կեր­ պի, մտա­ծե­լա­կեր­պի այլ ձևեր, ո­րոնք է­ա­պես տար­բեր­վում են ի­րենց սո­վո­րա­կա­նից։­ Ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ազ­գային կո­լո­րիտ ու­նե­ցող գյու­ղա­կան բնա­կա­ տե­ղի­ում բազ­մա­զան տպա­վո­րու­թյուն­նե­րը մար­դու գի­տակ­ցու­թյան մեջ փո­խա­կերպ­վում են սպա­սում­նե­րի, ո­րոնք դառ­նում են հա­սա­րա­ կու­թյան մեջ նրա վար­քագ­ծի կար­գա­վո­րիչ­նե­րը։ Զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի գոր­ծըն­թաց­նե­րում՝ միջմ­շա­կու­թային շփ­ման ժա­մա­նակ զբո­ սաշր­ջիկ­նե­րը մի­մյանց մա­սին ո­րո­շա­կի պատ­կե­րա­ցում­ներ են կազ­ մում, փո­խա­դար­ձա­բար կան­խա­տե­սում զրու­ցակ­ցի վար­քա­գի­ծը, ին­չը հեշ­տաց­նում է օ­տար­նե­րի շփու­մը՝ լե­զու­նե­րի, խո­հա­նո­ցի, հա­ գուս­տի, հա­սա­րա­կա­կան վար­վե­լաձ­ևի կա­նոն­նե­րի ծա­նո­թաց­ման և յու­րաց­ման ցան­կու­թյան ա­ռա­ջա­ցու­մը։­ Այս ա­մե­նի ար­դյուն­քում՝ յու­րա­քան­չյուր աշ­խար­հագ­րա­կան թի­ րա­խային շու­կայի հա­մար ներ­կա­յաց­վում են պա­հան­ջար­կին հա­մա­ պա­տաս­խա­նող զբո­սաշր­ջային ո­ւղ­ղու­թյուն­ներ՝ գե­րակշ­ռե­լով գյու­ ղա­կան մի­ջա­վայ­րում կազ­մա­կերպ­վող հան­գիստ և մշա­կու­թային ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյուն։ Վեր­ջին­նե­րիս նպա­տակն է ներ­կա­յաց­նել ե­րկ­րի մշա­կու­թային ի­նք­նա­տի­պու­թյան ա­ռանձ­նա­ հատ­կու­թյուն­նե­րը, ո­րոնց շնոր­հիվ պահ­պան­վում է հե­տաքրքր­վա­ ծու­թյունն ու ի­րա­զեկ­վա­ծու­թյու­նը զբո­սաշր­ջային նոր ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­ րի հան­դեպ և մե­ծա­նում է այ­ցե­լու­թյան հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը։

4.4 ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒ­ՆԸ ՈՐ­ՊԵՍ ՏԱՐԱԱՇՐՋԱ­ՆԱՅԻՆ ՏՈՒՐ­ՓԱ­ԹԵԹ­ՆԵ­ՐԻ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁ­ՐԱՑ­ՄԱՆ ԳՈՐ­ԾՈՆ Գ­լո­բա­լի­զա­ցի­այի դա­րաշր­ջա­նի ներ­կա փու­լում օ­րի­նա­չափ է դառ­ նում տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան մի­տում­նե­րի ու­ժե­ ղա­ցու­մը։ Ի հայտ է գա­լիս մի գոր­ծըն­թաց, ո­րը թե­լադ­րում է տրանս­ սահ­մա­նային նյու­թա­կան, ֆի­նան­սա­կան և մարդ­կային հոս­քե­րի ծա­վալ­նե­րի մե­ծա­ցում, պե­տա­կան սահ­ման­նե­րի «­պատ­նե­շի» դե­րի

72

թու­լա­ցում, ոչ ֆոր­մալ և ֆոր­մալ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ցան­ցի ձևա­ վո­րում հար­ևան սահ­մա­նա­մերձ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րի սուբյեկտ­նե­րի միջև։ Զ­բո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում տա­ րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­գոր­ծակ­ցու­ Տարածաշրջանային երթու­ թյու­նը խթա­նե­լու հա­մար մշակ­վում են ղիների հիմնա­խն­դիր­ներն ռազ­մա­վա­րա­կան ծրագ­րեր՝ հիմն­ված այսօր շատ արդիական են, հա­մա­տեղ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի վրա։ քանի որ հա­մաշխարհային Ո­լոր­տում գոր­ծող բազ­մա­թիվ փոր­ձա­ զբոսաշրջային շուկայում գետ­ներ ար­դեն ի­սկ ե­կել են այն հա­ զբոսաշրջային արդյունքի մոզ­ման, որ այ­սօր ան­խու­սա­փե­լի են խոշորագույն սպառողները միջ­տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­գոր­ նախընտրում են տարա­ծա­ ծակ­ցու­թյան զար­գա­ցում­նե­րը։ շըրջա­նային զբոսաշրջային ­Հարկ է նշել, որ բազ­մա­թիվ պե­­տու­ փաթեթներ: Տարա­ծաշրջա­ թյուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի կող­մից մեծ նային երթուղիները հա­մար­ հե­տաքրք­րու­թյան է ար­ժա­նա­ցել զբո­ վում են գյուղական զբո­սա­ սաշր­ջու­թյան սրըն­թաց զար­գա­ցու­մը, շըրջու­թյան կազմակերպման և մի­ջազ­գային ա­տյան­նե­րում ա­վե­լի ամենահե­ռանկարային հա­ճախ են բարձ­րա­ձայն­վում ո­լոր­տին գործելակերպերից : վե­րա­բե­րող հիմ­նա­հար­ցե­րը։

Զ­բո­սաշր­ջու­թյու­նը որ­պես տն­տե­ սու­թյան ճյուղ ոչ մի­այն կրում է տն­տե­սու­թյան մեջ տե­ղի ու­նե­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րի ազ­դե­ցու­թյու­նը, այլև ու­նե­նում է է­ա­կան դե­րա­կա­ տա­րու­թյուն ի­նչ­պես ե­րկր­նե­րի, այն­պես էլ ա­ռան­ձին տա­րա­ծաշր­ ջան­նե­րի տն­տե­սու­թյան զար­գաց­ման վրա։ Ներ­կա­յումս զբո­սաշր­ջու­ թյան ո­լոր­տում առ­կա ե­ն՝­ • ո­լոր­տում մա­տուց­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ծա­վա­լի աճ, • մր­ցակ­ցու­թյան նպա­տա­կային ո­ւղղ­վա­ծու­թյուն, • զ­բո­սաշր­ջու­թյան վրա տն­տե­սա­կան, սո­ցի­ալ-մ­շա­կու­թային գոր­ ծոն­նե­րի, ի­նչ­պես նաև՝ շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի պահ­պա­նու­թյան աճ, • զ­բո­սաշր­ջային ապ­րան­քի և ը­նտր­ված ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի նկատ­ մամբ պա­հան­ջար­կի աճ, ին­չը հան­գեց­նում է ո­լոր­տում նո­րա­րա­ րու­թյուն­նե­րի ներդր­ման ան­հրա­ժեշ­տու­թյա­նը` ա­պա­հո­վե­լով ո­լոր­ տի ը­նդ­հա­նուր զար­գա­ցու­մը։26­ 26 Ոսկանյան Ա.Զ., Զբոսաշրջությունը որպես տարածաշրջանային տնտե­սու­ թյան զարգացմանը նպաստող ոլորտ, գիրք – Տնտեսության համաչափ զար­ գացման հիմնախնդիրները ՀՀ-ում (գիտաժողովի նյութեր), Եղեգնաձոր, 2013,

73

Որ­պես նո­րա­րա­րա­կան տու­րապ­րանք տա­րա­ծաշր­ջա­նային տուր­ փա­թեթ­նե­րը շեշ­տադ­րե­լով՝ բազ­մա­թիվ ե­րկր­ներ զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում ի­րենց պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան նպա­տակ­նե­րից են սահ­մա­նել հա­մաշ­խար­հային շու­կայից ա­վե­լի մեծ թվով ժա­մա­նում­ նե­րի և ա­վե­լի շատ ե­կա­մուտ­նե­րի ներգ­րա­վու­մը։ Հատ­կա­պես ե­թե այդ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րում թի­րա­խում են գյու­ղա­կան հա­մայնք­նե­րի հա­մա­չափ զար­գաց­ումը՝ գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան կի­րառ­ման գոր­ծոնն էլ է դառ­նում ժա­մա­նա­կի հրա­մա­յա­կան։­ Այն ե­րկր­նե­րը, ո­րոնք աշ­խար­հագ­րո­րեն սահ­մա­նա­կից են, ու­ նեն փոխ­կա­պակց­ված պատ­մա­կան զար­գա­ցում և մոտ ազ­գային ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­ներ, գրե­թե ա­ռանց բար­դույթ­նե­րի ձևա­վո­ րում են տա­րա­ծաշր­ջա­նային փա­թեթ­ներ։ Նմա­նա­տիպ փա­թեթ­նե­րը հիմ­նա­կա­նում ը­նդ­գր­կում են ե­րկ­րի ծայ­րա­մա­սե­րի այ­ցե­լա­վայ­րե­րը, փոքր քա­ղաք­ներն ու մերձ­քա­ղա­քային հա­մայնք­նե­րը, ի­նչն էլ գյու­ ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հիմ­նա­կան գրա­վա­կանն է։ ­Տա­րա­ծաշր­ջա­նային տու­րե­րի կազ­մա­կերպ­ման հետ կապ­ված սահ­մա­նա­մերձ շր­ջան­նե­րում ի հայտ են գա­լիս մի շարք խո­չըն­դոտ­ ներ, օ­րի­նակ՝ սահ­մա­նային ան­ցա­կե­տե­րի սա­կա­վու­թյու­նը, թույլ զբո­ սաշր­ջային են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րը և այլն։­ Իսկ տա­րա­ծաշր­ջա­նային տու­րե­րի ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րից են հան­ դի­սա­նում հա­մե­մա­տա­բար փոքր տա­րածք­նե­րի վրա գո­յու­թյուն ու­նե­ցող մշա­կու­թային, նյու­թա­կան, ոչ նյու­թա­կան և բնա­կան ռե­ սուրս­նե­րի է­ա­կան տար­բե­րու­թյուն­նե­րը՝ ցու­ցադ­րա­վայ­րե­րի բազ­մա­ զա­նու­թյու­նը և այլն։ ­Տա­րա­ծաշր­ջա­նային զբո­սաշր­ջու­թյան կազ­մա­կերպ­ման մեջ հա­ ջո­ղու­թյուն­նե­րի հաս­նե­լու հա­մար ան­հրա­ժեշտ է ա­ռաջ­նայ­նաց­նել թի­րա­խային շու­կա­նե­րը` շա­րու­նա­կա­բար ու­սում­նա­սի­րե­լով դրանց զար­գաց­ման մի­տում­նե­րը։ Տա­րա­ծաշր­ջա­նային փա­թեթ­ներ ձևա­վո­րե­լիս պետք է նաև հաշ­վի առ­նել պե­տու­թյան դե­րա­կա­տա­րու­մը հար­ևան­նե­րի փոխ­հա­րա­բե­ րու­թյուն­նե­րում։ Ե­րբ խոս­քը վե­րա­բե­րում է զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի պե­տա­կան կար­գա­վոր­ման տն­տե­սա­կան մե­խա­նիզմ­նե­րին, հիմ­նա­ կա­նում ել­նում են այն դի­տար­կում­նե­րից, որ զբո­սաշր­ջու­թյու­նը, որ­ պես բազ­մաո­լոր­տային հա­մա­կարգ, ա­վե­լի կա­րիք ու­նի կոոր­դի­նաց­ ման և կար­գա­վոր­ման, քան այլ ո­լորտ­ներ։ էջ 79-82

74

­Տա­րա­ծաշր­ջա­նային տուր­փա­թեթ­նե­րը ներ­կա­յումս մեծ մաս­սա­ յակա­նու­թյուն չեն վայե­լում և նրանց ի­րա­գործ­ման հա­մար ան­հրա­ ժեշտ է մեծ հետ­ևո­ղա­կա­նու­թյուն։ Բ­նակ­չու­թյան կար­գա­վի­ճա­կը, ազ­գային օ­րենսդ­րու­թյու­նը, ե­րկ­րի տն­տե­սա­կան վի­ճա­կը, ի­նչ­պես նաև միջ­պե­տա­կան հա­մա­ձայ­նագը­ րերն ազ­դում են զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում նո­րա­րա­րու­թյուն­նե­ րի ներդր­ման գոր­ծըն­թա­ցին։ Զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյան մեջ դրանց ի հայտ գա­լու պատ­ճառ­նե­րը յու­րա­քան­չյուր ե­րկ­րի հա­մար լի­նում է տար­բեր։ Սա­կայն ը­նդ­հան­րաց­րած տես­քով զբո­սաշր­ջու­ թյան ո­լոր­տում նո­րա­րա­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րի կա­ռա­վար­ման ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը հիմն­վում են հետ­ևյալ ար­ժեք­նե­րի վրա` • ծ­րագ­րա­վո­րում. զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տի զար­գաց­ման բո­լոր ծրագ­րե­րը պետք է հա­մա­պա­տաս­խա­նեն շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի վրա ազ­դե­ցու­թյան գնա­հատ­ման չա­փա­նիշ­նե­րի պա­հանջ­նե­րին և չգե­րա­զան­ցեն կոնկ­րետ տա­րածք­նե­րի հա­մար սահ­ման­ված սո­ ցի­ա­լա­կան սահ­ման­նե­րը, • ­հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն. պետք է ձևա­վո­րել տա­րա­ծաշր­ջա­նային զբո­սաշր­ջային փա­թեթ­ներ և հա­վե­լ յալ ար­դյունք­ներ, ծա­վա­լել աշ­ խա­տանք­ներ զբո­սաշր­ջային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի հետ,­ • յու­րօ­րի­նա­կու­թյուն. գոր­ծու­նե­ու­թյան մեջ պետք է ը­նդ­գծել յու­րօ­ րի­նակ, տար­բեր­վող և ե­զա­կի ա­վան­դույթ­ներ, զբո­սաշր­ջային ար­ դյունք­ներ, գրավ­չու­թյուն­ներ և այլն, • մաս­նակ­ցու­թյուն. նա­խա­տե­սում է զբո­սաշր­ջային ար­դյու­նա­բե­րու­ թյան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի և շա­հագր­գիռ կող­մե­րի ակ­տիվ մաս­ նակ­ցու­թյուն և ներգ­րա­վում, • անվ­տան­գու­թյուն. պետք է ա­պա­հո­վել ան­վտանգ ե­րթ­ևե­կու­թյուն և կե­ցու­թյուն, ա­ռող­ջու­թյան պահ­պա­նում, • ծախ­սե­րի չափ. զբո­սաշր­ջիկ­նե­րը պետք է ստա­նան վճար­ված գու­մա­րին հա­մա­պա­տաս­խան ծա­ռա­յու­թյուն­ներ, • հար­գանք. պետք է ան­հա­տա­կան մո­տե­ցում ցու­ցա­բե­րել զբո­ սաշրջիկ­նե­րի կա­րիք­նե­րին և ա­կն­կա­լիք­նե­րին հա­մա­պա­տաս­ խան։27

27 Ոսկանյան Ա.Զ., Ինովացիաների ներդրումը զբոսաշրջության ոլորտում, գիրք – Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ և կառավարում, Գիտական հոդ­ ված­նե­րի ժողովածու, Երևան, 2010-1, էջ 75-82

75

Տա­րա­ծաշր­ջա­նային տուր­փա­թեթ­նե­րի մր­ցու­նա­կու­թյան բարձ­րաց­ ման հա­մար գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը մեծ դե­րա­կա­տա­րու­ թյուն կա­րող է ու­նե­նալ, քա­նի որ այն ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րը, որ տվյալ գյու­ղա­կան տե­ղանքն է ըն­ձե­ռում, նույ­նիսկ նույն ե­րկ­րի հա­ րա­կից շրջա­նի գյու­ղը չի կա­րող ա­ռա­ջար­կել։ Այս­տեղ հան­գում ե­նք ան­սպառ և տա­րաբ­նույթ զբո­սաշր­ջային ռե­սուրս­նե­րի առ­կա­յու­թյա­ նը, ո­րը շատ է գնա­հատ­վում զբո­սաշր­ջի­կի կող­մից և բարձ­րաց­նում փա­թե­թի մր­ցու­նա­կու­թյու­նը։ Մր­ցու­նա­կու­թյան բարձ­րա­ցու­մը պայ­մա­նա­վոր­ված է նաև սե­զո­ նայ­նու­թյամբ, ին­չը գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­թյու­նը հնա­րա­վո­րինս եր­կա­րաձ­գում է ի­րեն բնո­րոշ գոր­ծըն­թաց­նե­րով, ա­վան­դույթ­նե­րի և ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի կազ­մա­կեր­պու­մով։ Գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջու­ թյան մեջ ա­ռա­վել քան կար­ևոր­վում է ազ­գային կո­լո­րի­տը և ազ­գի ար­ժե­հա­մա­կար­գը, ին­չին հա­ղոր­դա­կից դառ­նա­լու ա­մե­նա­հա­վաս­տի ճա­նա­պար­հը գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջիկ լի­նելն է։ ­Տա­րա­ծաշր­ջա­նային փա­թեթ­նե­րում կար­ևո­րե­լով գյու­ղա­կան զբո­ սաշր­ջու­թյան դե­րը և դրան միտ­ված հե­ռան­կա­րային զար­գաց­ման ծրագ­րե­րը՝ հար­կա­վոր է ի­րա­կա­նաց­նել շու­կա­նե­րի պար­բե­րա­բար հե­տա­զո­տու­թյուն­ներ բազ­մա­զան տվյալ­նե­րի հա­վաք­մամբ, վեր­լուծ­ մամբ, ի­սկ դրանց ի­րա­կա­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցում ներգ­րա­վել տըն­ տե­սա­կան և քա­ղա­քա­կան բազ­մա­թիվ հատ­ված­ներ։

76

77

78

79

ՕԳ­ՏԱ­ԳՈՐԾ­ՎԱԾ ԵՎ Ա­ՌԱ­ՋԱՐԿ­ՎՈՂ ԳՐԱ­ԿԱ­ՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ • «Զ­բո­սաշր­ջու­թյան և զբո­սաշր­ջային գոր­ծու­նե­ու­թյան մա­սին» ՀՀ օ­րենք, ըն­դուն­ված 2003թ. դեկ­տեմ­բե­րի 17-ին, ՀՀՊՏ 2004/6 (305) 29.01.04 • «Առևտ­րի և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­սին» ՀՀ օ­րենք, ըն­դուն­ված 2004թ. նոյեմ­բե­րի 24-ին, ՀՕ-134-Ն • «Զ­բո­սաշր­ջու­թյան զար­գաց­ման հայե­ցա­կար­գից» բխող 2008-2012թթ. մի­ջո­ցա­ ռում­նե­րի ծրա­գիր` հաս­տատ­ված 2008թ. հոկ­տեմ­բե­րի 16-ի կա­ռա­վա­րու­թյան նիս­տի N 1822-Ն ար­ձա­նագ­րային ո­րոշ­մամբ, բա­ժին III – Հա­յաս­տա­նում զբո­սաշր­ ջու­թյան զար­գաց­ման խո­չըն­դոտ­նե­րը և մար­տահ­րա­վեր­նե­րը • ­Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան 2012-2025թթ. հե­ռան­կա­րային զար­գաց­ման ռազ­ մա­վա­րա­կան ծրա­գիր, Եր­ևան, 2012, 180 է­ջ • «­Հյու­րա­նո­ցային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տու­ցե­լու կարգն ու պայ­ման­նե­րը սահ­մա­ նե­լու, հյու­րա­նո­ցային տն­տե­սու­թյան օբյեկտ­նե­րի ո­րա­կա­վոր­ման ըն­թա­ցա­կար­գը հաս­տա­տե­լու մա­սին» ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյան ո­րո­շում, 10 ­հու­նի­սի 2004 թվա­կա­նի N 946-Ն, ՀՀՊՏ 2004.07.21/39(338), Հոդ. 909 • ­Գա­լյան Ժան­նա, Է­կո­տու­րիզ­մը բնու­թյան հա­տուկ պահ­պան­վող տա­րածք­նե­րում, Եր­ևան, «­Լու­սակն» հրատ., 2007թ.

• Ոս­կա­նյան Ա.Զ., Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում ի­նո­ վա­ցի­ոն գոր­ծու­նե­ու­թյան կա­ռա­վար­ման հիմ­նախն­դիր­նե­րը, Ա­տե­նա­խո­սու­թյուն, Եր­ևան, 2014, 203 էջ­ • Ա­ղա­ջա­նյան Ա.Ս., Զբո­սաշր­ջու­թյան ռազ­մա­վա­րա­կան կա­ռա­վար­ման ար­դյու­նա­ վե­տու­թյան բարձ­րաց­ման հիմ­նախն­դիր­նե­րը (ՀՀ նյու­թե­րով), Ա­տե­նա­խո­սու­թյուն, Եր­ևան, 2013, 133 էջ­ • Ոս­կա­նյան Ա.Զ., Զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում ի­նո­վա­ցի­ոն գոր­ծու­նե­ու­թյան պե­տա­ կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը, գիրք – ԵԿ­ՏԱ-ի գի­տա­կան հոդ­ված­նե­րի ժո­ղո­վա­ծու 2 (01), Եր­ևան, 2013, էջ 202 - 210­ • Ոս­կա­նյան Ա.Զ., Զբո­սաշր­ջու­թյու­նը որ­պես տա­րա­ծաշր­ջա­նային տն­տե­սու­թյան զար­գաց­մա­նը նպաս­տող ո­լորտ, գիրք - Տն­տե­սու­թյան հա­մա­չափ զար­գաց­ման հիմ­նախն­դիր­նե­րը ՀՀ-ո­ւմ (գի­տա­ժո­ղո­վի նյու­թեր), Ե­ղեգ­նա­ձոր, 2013, էջ 79 - 83­ • Ոս­կա­նյան Ա.Զ., Ի­նո­վա­ցի­ա­նե­րի ներդ­րու­մը զբո­սաշր­ջու­թյան ո­լոր­տում, գիրք - Տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գի­ա­ներ և կա­ռա­վա­րում, Գի­տա­կան հոդ­ված­նե­րի ժո­ղո­վա­ծու, Եր­ևան, 2010-1, էջ 75-82 • Балабанова А.О., Основные особенности агротуризма в Германии, European researcher = Европейский исследователь. 2011 - № 1.

• Балабанова А.О. К вопросу о разработке общеобразовательных программ для развития сельского туризма. Известия Сочинского государственного университета.

2013. № 1-2 (24) • Барановский Н.А., Агротуризм как форма стимулирования развития сельских территорий Украинского полеся, Это- и агротуризм։ перспективи развития на локальных территориях։ тезисы докл. II междунар.науч.-практ. конф., Баранович 2010 • Биржаков М.Б., Введение в туризм. Издание седьмое, переработанное и дополненное, Москва_Санкт-Петербург, Герда, 2009 • Вавилова Е.В., Основы международного туризма, Учебное пособие, Москва, Гардарики, 2005.

80

• Воскресенский В.Ю., Международный туризм, Инновационные стратегии развития, Москва, ЮНИТИ, 2007, 159 с.

• Гойхман О.Я., Организация и проведения мероприятий, Учебное пособие, Москва, ИНФРА-М, 2008, 119 с.

• Дурович А.П., Организация туризма. Издание третье, стереотипное. Минск, ООО «Новое знание», 2006.

• Зорин И.В., Квартальнов В.А., Энциклопедия туризма. Москва, Финансы и статистика, 2004.

• Кравченко А.И., Культурология։ Учебное пособие для вузов. -3-е изд., Москва, «Академический проект», 2001 • Сенин В.С., Организация международного туризма. Издание второе, Переработанное и дополненное. Москва, Финансы и статистика, 2004.

• Десятова Н.Н. Организация сельского туризма Калининград։ Изд-во КГУ, 2011.

• Нуриахметова А.Ф., Устойчивое развитие агропромышленного комплекса. Экономика и менеджмент инновационных технологий. 2013 - № 6.

• Нуриахметова А.Ф., Важность качества обслуживания в курортных городах. Экономика и менеджмент инновационных технологий. 2013 - № 2.

• Камилова З., Агротуризм – альтернативный путь развития сельских территорий // АПК։ экономика, управление. – 2009 -No4 • Барановский Н.А., Агротуризм как форма стимулирования развития сельских территорий Украинского полеся, Это-и агротуризм։ перспективи развития на локальных территориях։ тезисы докл. II междунар.науч.-практ. конф., Баранович 2010 • Балабанова А.О., Спрос на сельский туризм и отдельные его составляющие, Сочинский государственный университет, http։//ekonomika.snauka.ru/2013/12/3334 • Chloe Lau, Tourism and Hospitality Studies - Meetings, Incentives, Conventions and Exhibitions (MICE), Hong Kong։ Education Bureau, 2009.

• Handszuh Henryk, UNWTO, Meeting on the Development Implications of Tourism Services for Developing Countries։ UNCTAD XII pre-event, Geneva, 19-20 November 2007.

• Voskanyan A., «Rural tourism as a means of improving the competitiveness of a country», ATA (American-Turkish-Armenian) Fellows. A Multilateral University Consortium to Strengthen Tourism Education, Research and Industry Outreach, Sustainable Tourism Issues, Conference of Tourism & Hospitality (97 pages), The Highway to Sustainable Regional Development, (only summaries are printed),Yerevan, 2013.

81

Է­լեկտ­րո­նային աղ­բյուր­ներ • http։//dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_barom13_01_jan_ excerpt_0.pdf • http։//www.moi.aov.cv/tph/rural-tourism • http։//www.visitcyprus.com • http։//www.europeanrtcongress.org/en/index.php • Eurostat. 1998. Community Methodology on Tourism Statistics. European Commission.

Luxembourg.

• Department for food and rural affairs. Tourism statistic. http։//www.gov.uk/government/collections/rural-economy, • French agency for tourism development (AFIT). http։//www.afit-tourisme.fr • «Наше общее будущее»։ Доклад Международной комиссии по окружающей среде и развитию (МКОСР)"։ Пер. с англ/Под ред. и с послесл. С. А. Евтеева и Р. А. Перелета/-М.։ Прогресс, 1989 World Travel and Tourism Council. New Levels of Innovation in Sustainable Tourism, http։//www.wttc.org • http։//ec.europa.eu/agriculture/rurdev/index_en.htm • Rural development policy 2007-2013. http։//ec.europaeu/agriculture/mrdev/index_en.htm • World Tourism Organization – UNWTO, «Tourism in the Green Economy», UNWTO Sustainable Development of Tourism Programme. December 2011. http։//www.sdt.unwto.org • Jürgen Ringbeck, Amira El-Adawi, Amit Gautam, «Green Tourism. A Road Map for Transformation», 2010 Booz & Company Inc. http։//www.strategyand.pwc.com/media/file/Green_Tourism.pdf • http։//www.green-tourism.com/ • «Natural Capital Limited», The Green Tourism Agenda, Edinburgh, EH3 8JB, September 2002, http։//fama2.us.es։8080/turismo/turismonet1/economia%20del%20turismo/ turismo%20y% 20medio%20ambiente/green_tourism_agenda.pdf • Baltic County Holidays. Professional information [է­լեկտ­րո­նային աղ­բյուր] URL։ http։//www.celotajs.lv/en/news/list/p?3&lang=en • Определение агротуризма. Ассоциация развития агротуризма [Է­լեկտ­րո­նային աղ­բյուր], URL։ http։//www.agritourism.ru, http։//5p.ru/?p=308 • http։//en.unesco.org/ • http։//social-culture.ru/index.php?request=full&id=196 • http։//www.unwto.org • http։//www.unwto.org

82

Բովանդակություն ԲԱԺԻՆ 1 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ.................................................................5 1.1 ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ..........6 1.2 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ................................7 1.3 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԿԱՆԱՉ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ...............................................10 1.4 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱՊՆ ԱԳՐՈՏՈՒՐԻԶՄԻ ԵՎ ԷԿՈՏՈՒՐԻԶՄԻ ՀԵՏ.....13 1.5 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՄԵՋ............................................................................................................................16 ԲԱԺԻՆ 2 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԸ.........................29 2.1 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ՍՊԱՍԱՐԿՄԱՆ ԵՆԹԱՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԸ........................................................................30 2.2 ԲՆԱԿԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ԵՎ ՏԵՍԱՐԺԱՆ ՎԱՅՐԵՐԻ ԴԵՐԸ ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՄԵՋ...............................................................40 2.3 ՏԱՐԱՏԵՍԱԿ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՄԵՋ...............................................................................................43 2.4 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆԵՐԳՐԱՎՎԱԾ ՍՊԱՍԱՐԿՈՂ ԱՆՁՆԱԿԱԶՄԸ............................................................................................................46 ԲԱԺԻՆ 3 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՓՈՐՁԸ ՄԻ ՇԱՐՔ ԵՐԿՐՆԵՐՈՒՄ ......53 3.1 Ֆրանսիա..................................................................................................................54 3.2 Իտալիա......................................................................................................................55 3.3 Գերմանիա................................................................................................................56 3.4 Չեխիա......................................................................................................................56 3.5 Սլովենիա.................................................................................................................57 3.6 Կիպրոս....................................................................................................................58 3.7 Մալազիա...................................................................................................................59 3.8 Հայաստան.................................................................................................................60 ԲԱԺԻՆ 4 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԻՏՈՒՄՆԵՐԸ ԵՎ ՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐԸ.....................................................................................................65 4.1 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ ԿԱՅՈՒՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԲԱՂԱԴՐԻՉ................................................................................................................66 4.2 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՎՐԱ.......69 4.3 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ ՄԻՋՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑ.................................................................................71 4.4 ԳՅՈՒՂԱԿԱՆ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ ՏԱՐԱԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ՏՈՒՐՓԱԹԵԹՆԵՐԻ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾՈՆ..............................................................72 ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԵՎ ԱՌԱՋԱՐԿՎՈՂ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ................................................80 Էլեկտրոնային աղբյուրներ...........................................................................................82

83

ԳՅՈՒ­ՂԱ­ԿԱՆ ԶԲՈ­ՍԱՇՐ­ՋՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ­ՍՈՒՄ­ՆԱ­ՄԵ­ԹՈ­ԴԱ­ԿԱՆ ՁԵՌ­ՆԱՐԿ Ձեռնարկի մշակման համակարգող և կազմող` Անահիտ Ոսկանյան Խմբագիր` Լուսինե Հայրապետյան Գաղափարի հեղինակ` Անահիտ Ղազանչյան

Ձևավորումը՝ Վարդան Դալլաքյանի, «Մերտուն» ՍՊԸ Տպագրված է «Գասպրինտ» տպագրատանը Երևան • 2015