Prehistoric Macedonian Ladies - Праисториските дами од Македонија by Sonjce Marceva

ПРАИСТОРИСКИТЕ ДАМИ ОД МАКЕДОНИЈА PREHISTORIC MACEDONIAN LADIES

Katalog Skopje 2007.indd 3

8.12.2007 14:19:14

Katalog Skopje 2007.indd 1

8.12.2007 14:19:13

издавач МУЗЕЈ НА МАКЕДОНИЈА, Скопје

published by MUZEJ NA MAKEDONIJA, Skopje

за издавачот

for the publisher

Љиљана Стојчевска

Ljiljana Stojčevska

автор на каталогот и организатор на изложбата

author of the catalogue and organizer of the exhibition

Ирена Колиштркоска Настева

Irena Kolištrkoska Nasteva

автори на каталошки единици-стручни соработници

authors of the catalogue items - expert collaborators

Ирена Колиштркоска Настева, И. К. Н.

Irena Kolištrkoska Nasteva, I. K. N.

Музеј на Македонија, Скопје

Museum of Macedonia, Skopje

Марија Василева, М. В.

Marija Vasileva, M. V.

Завод и музеј - Битола, Битола

Institute and Museum - Bitola, Bitola

Драгиша Здравкоски, Д. З.

Dragiša Zdravkovski, D. Z.

Музеј на Македонија, Скопје

Museum of Macedonia, Skopje

Марија Атанасова, М. А.

Marija Atanasova, M. A.

Музеј на Македонија, Скопје

Museum of Macedonia, Skopje

Душко Темелкоски, Д. Т.

Duško Temelkovski, D. T.

Завод и Музеј - Прилеп, Прилеп

Institute and Museum - Prilep, Prilep

Завод и Музеј - Прилеп, Прилеп

Institute and Museum - Prilep, Prilep

Александар Миткоски, А. М.

Aleksandar Mitkoski, A. M.

Маргарита Стаменова - Атанасова, М. С. А.

Margarita Stamenova - Atanasova, M. S. A.

Завод и музеј - Струмица, Струмица

Institute and Museum - Strumica, Strumica

Трајанка Јовчевска, Т. Ј.

Trajanka Jovčevska, T. J.

Народен музеј - Велес, Велес

National Museum - Veles, Veles

Музеј на град Скопје, Скопје

Museum of the City of Skopje, Skopje

Милош Билбија, М. Б.

Miloš Bilbija, M. B.

Ленка Трајковска, Л. Т.

Lenka Trajkovska, L. T.

Народен Музеј - Куманово, Куманово

National Museum - Kumanovo, Kumanovo

Трајче Нацев, Т. Н.

Trajče Nacev, T. N.

Завод и музеј - Штип, Штип

Institute and Museum - Štip, Štip

лектор

proof reading

Александар Јорданоски

Aleksandar Jordanoski

превод на англиски јазик

translation into English

Нада Андоновска

Nada Andonovska

Музеј на Македонија, Скопје

Museum of Macedonia, Skopje

дизајн и компјутерска обработка

design and layout

Зоран Рунчев

Zoran Runčev

фотографии

photographs

Мирослав Димовски

Miroslav Dimovski

Музеј на Македонија, Скопје

Museum of Macedonia, Skopje

конзервација и препарација Станка Петковска, Музеј на Македонија, Скопје Славица Стојковска, Музеј на Македонија, Скопје

conservation and preparation

Stanka Petkovska, Museum of Macedonia, Skopje Slavica Stojkovska, Museum of Macedonia, Skopje

Проектот Праисториските дами од Македонија е финансиран од Министерството за култура на Република Македонија печати ТОТЕМ, Скопје, Р. Македонија

Realization of the project Prehistoric Macedonian Ladies was funded by The Ministry of Culture of the Republic of Macedonia printed by TOTEM, Skopje, R. Macedonia

тираж 500 примероци

edition 500 copies

СКОПЈЕ, 2007

SKOPJE, 2007

ISBN 9989-917-32-9

Katalog Skopje 2007.indd 2

8.12.2007 14:19:13

Katalog Skopje 2007.indd 4

8.12.2007 14:19:14

Изложбата Праисториските дами од Македонија е уште еден ценет придонес кон сеопфатната музејска дејност реализирана од страна на Музејот на Македонија. Идејата и заложбите на авторот е на стручната јавност и пошироката публика да се претстават резултатите од шестдецениските истражувања од областа на археологијата низ призмата на духовното и естетското изразување на древната популација што живеела на овие простори. Колектирани се 95 неолитски и енеолитски дами од шестиот, петтиот и четвртиот миленум п.н.е. од Музејот на Македонија и од повеќето музејски институции во државата. Во оваа прилика им благодарам на колегите за нивната отворена соработка. Изразувам особена благодарност до Министерството за култура на Република Македонија што го одобри и финансираше реализирањето на проектот. Директор Љиљана Стојчевска

The exhibition Prehistoric Macedonian Ladies is yet another distinguished contribution to the overall museum activities accomplished by the Museum of Macedonia. The idea and the efforts of the author are aimed to the scholarly circles and the public at large to represent the accomplishment from the six decades of researches in the domain of archaeology, through the prism of spiritual and aesthetic expression of the ancient population living on these territories. Ninety-five Neolithic and Eneolithic ladies have been collected dated to the sixth, the fifth and the fourth millennia BC from the Museum of Macedonia and from most of the other museum institutions in the country. On this occasion I would like to thank to the colleagues to their willingness to cooperate. I would like to express gratitude to the Ministry of Culture of the Republic of Macedonia for approving and financing the accomplishment of this project. Director, Ljiljana Stojčevska

Katalog Skopje 2007.indd 5

8.12.2007 14:19:14

Katalog Skopje 2007.indd 6

8.12.2007 14:19:14

ногубројноста од откриените теракотни фигурини со претстава на жена од праисторијата, поточно, од периодот на неолитот и енеолитот во Р. Македонија, ја наметна идејата да се соединат најголем број од нив и да се презентираат во една заедничка изложба насловена Праисториските дами од Македонија. Ова е обид на едно место да се изложат археолошки артефакти кои меѓусебно ги поврзува само една идеја - жената. Целта е да се прикаже сегмент од богатиот духовен живот на праисториските жители што ја населувале оваа територија, од шестиот милениум п.н.е. па до средината на третиот милениум п.н.е.. На изложбата се експонирани деведесет и пет фигурини, изработени од глина, со исклучок само на една која е изведена во мермер (сл. 1). Оваа збирка е оформена со археолошките ископувања низ изминатите 60-ина години македонска археологија. ИСТРАЖУВАЧИ Низ годините наназад, бројни археолози ги допираа праисториските дами: Грбиќ М., Гоцкова П, Мачкиќ П., Гарашанин М., Китаноски Б., Симоска Д., Санев В., Саржоски С., Билбија М., Миотревски Д., Здравковски Д., Колиштркоска Настева И., Стаменова Атанасова М., Василева М., Јовчевска Т., Трајковска Л., Атанасова М., Темелкоски Д., Миткоски А., Нацев Т. и други. АНАЛОГИИ, ХРОНОЛОШКИ РАМКИ И КУЛТУРНИ ГРУПИ Аналогии на наодите (фигурини) се вршат, пред сé, со анализи на севкупниот откриен археолошки материјал, како недвижен (куќи, објекти, земјанки и др.) така и движен од одредено наоѓалиште. Тие сознанија и резултати се споредуваат со најблиските и најсродни културни групи во регионот, а и пошироко. На тој начин откриениот материјал добива хронолошки рамки. Во повеќегодишните археолошки ископувања, истражувања и рекогносцирања, од кои последните триесетина години се со поинтензивен ритам, на територијата на Р. Македонија се осознаени околу четиристотини праисториски локалитети од периодот на неолитот и енеолитот. Само на мал дел од нив се вршеле археолошки ископувања кои досега дале солидна слика за праисторискиот хронолошки развој. Приклонувајќи се кон анализите вршени на севкупниот откриен археолошки материјал, фигурините ја добиваат определената хронолошка рамка, како и карактеристиките и особеностите од дефинираниот период. Со лабораториските испитувања С-14, вршени кај нас и пошироко во соседните држави, а воедно и по пат на споредби и анализи, неолитот се определува од 6500-4800 год. п.н.е., а енеолитот од 4800-2500 год. п.н.е. За периодот на неолитот на територијата на Р. Македонија прифатени се основните културни групи Анзабегово-Бршник, Зелениково и Велушина-Породин. Според севкупните хронолошки анализи, неолитот се дели на ран, среден и доцен. Истите приклонуваат кон пошироките балкански културни коплекси првично кон Балканско-анадолскиот, потоа Старчево, односнo

Katalog Skopje 2007.indd 7

8.12.2007 14:19:14

Винча-Тордош, Зелениково, Караново, Протосескло, Сескло и Димини. Секоја од наведените културни групи според одредени стилски карактеристики и хронолошки определби, има и свои одбележувања во подгрупи. За периодот на енеолитот основна енеолитска група кај нас е Шуплевец-Бакарно Гумно која приклонува кон поширокиот културен комплекс во регионот Бубањ-Салкутца-Криводол. И енеолитот е поделен во подетални хронолошки рамки - на ран, среден и доцен., со внатрешни определувања на подгрупи. НАСЕЛБИ И ЖИВЕАЛИШТА Населбите во неолитот се релативно мали, од 20-30 куќи, кои најчесто се поставувани на тумби во рамнините. Секогаш во близина имало чиста вода за пиење, плодна почва за одгледување житарици, основни ресурси, како што е земјената сол, која била неопходна за одгледување на добитокот и други потреби. Куќите ги граделе од носечки вертикални столбови, меѓу кои се преплетувани прачки. Врз нив налепувале кал измешана со измет, што служела како врзивно средство. Над оформените ѕидови поставувале покрив со лесна конструкција, веројатно на две води и покриен со слама. Ентериерните решенија ги изведувале со парапетни ѕидови. Во ширина димензиите на куќите се 5-6 м, а во должина 10 м. Во енеолитот населбите се помали, со помалку куќи, поставени на повисоки места, со стратешка точка. Куќите се речеси идентични со неолитските. МЕСТА НА ОТКРИВАЊЕ НА ДАМИТЕ Откривани се речеси секогаш во куќите, во одреден простор кој е на некој начин назначен како култно место, каде што тие биле поставувани, на пиедестален подиум (Gimbutas M., Goddesses and Gods of Old Europe 6500-3500, Los Angeles 1982, 72). Некогаш се претпоставува дека целиот објект бил определен како светилиште за изведување одредени култни обреди. (Санев В., Macedonia acta archaeologica IX, Skopje 1988, 9-30). ТИПОЛОШКА ОПРЕДЕЛБА Во периодот на неолитот типолошката анализа ги распознава фигурините како: 1. слободни фигурини со израз и поза од секојдневието, стоечки и седечки (сл. 1-17, 17-26, 28-37); 2. слободни фигурини - стилизирани, честопати столбовидно претставени со акцентирани одредени женски атрибути (сл. 8-16) и 3. цилиндрични фигурини, поставени на модел од куќа (сл. 38-40, 42-54). Повеќето од нив биле украсени со белегзии, ѓердани и разновидни фризури. Во периодот на енеолитот цилиндерот со модел од куќа отсуствува, а преостануваат: 1. слободни, реалистични, стоечки и седечки фигурини, честопати украсени со врежани декорации врз телото, кои наликуваат на тетоважи (своите тела ги исцртувале веројатно на одредени празнувања и верувања) (сл. 89-95) и 2. слободни фигурини - стилизирани, стоечки и седечки или делумно стилизирани, со акцентирани женски атрибути, накит, фризури и делови од облека (сл. 55-80, 82-88). Кон ова може да се додаде дека во изведбата се забележуваат одредени разлики: неолитските

Katalog Skopje 2007.indd 8

8.12.2007 14:19:14

фигурини често се прикажани без облека или, пак, се делумно облечени, а повеќето од енеолитските се претставени со назначена облека. Во обата периода не постојат суштествени разлики во идејата за претставувањето на жената, освен горенаведените. Тука би се издвоиле артефакти со друг карактер, како утилитарните предмети - вази со претстави на жена (сл. 27 и 81) за кои истражувачите сметаат дека имале одредена функција при изведување култни церемонии (Тодорова Х., Вайсов И., Ново каменнaта епоха в България, София 1983, 214). Необична и единствена засега е претставата на тотемот од Маџари (сл. 41), која со својот волумен предизвикува чувство на восхит, почит и заштита. ИЗРАБОТКА Фигурините се изведени рачно, речеси секогаш од добро прочистена глина, а по обликувањето се добро испечени на температура од 900°С до 1000°С. Поголемите фигурини или жртвеници при извдбата биле обликувани врз дрвен колец кој имал улога на носач и сигурносна основа за тешкиот глинен материјал кој се нанесувал. При печењето тие согорувале. Така, од внатрешната страна на скулптурите видливи се траги од дрвени колци. Декорациите врз телата ги нанесувале како апликации или со врежување со остри коскени алетки. Изведени се со силен творечки дух. Секоја од нив е уникатна, иако по стилско-типолошките анализи кои се правени, често наликуваат една на друга. Таков е случајот, на пример со Големата Мајка-Божица, која е откривана како во скопскиот, тетовскиот, кумановскиот и овчеполскиот регион (сл. 38-40, 42, 44, 46, 48, 49, 52 и 53) така и во пелагонискиот регион (сл. 43, 45, 47, 50, 51 и 54). Ова секако треба да го земеме во обзир, пред сé, бидејќи ни кажува за меѓусебни контакти на населението од овие области, како и почитување и верување во исти идеи и божества. Споменатите божици имаат ограничени територијални рамки. Имено, тие засега се откриени само во Р. Македонија. Во нашето поблиско соседство се евидентирани фрагменти кои не може со сигурност да се утврдат дека се од овој тип жртвеници, што укажува за одредени локални верувања и карактеристики на ова тло. Се наметнува прашањето - кој ги изработувал дамите, маж или жена? Во прилог на ова, интересен е податокот што произлезе при анализите на отисоците од прсти останати на глината. Во одредени примери тие се потенки, така што наметнуваат претпоставка дека некогаш биле создавани од женски раце (сл. 78, видливи се и траги од ткаенина врз глината, преку која се вршело обликување на фигурината). Меѓутоа, не секогаш се видливи траги од прсти, така што со сигурност не би можеле да го тврдиме претходно наведеното. Прашањето бездруго ќе остане недефинирано. Факт е дека речеси секогаш станува збор за вешти раце, кои се грижеле за верно претставување на објектот. Во случај ако претставата на фигурините била со стилизиран израз, авторот се трудел на неа ликовно да ги акцентира женските атрибути. Богатството и разновидноста на фризурите и накитот упатува на реални примери од секојдневниот живот. ВЕРУВАЊА Следејќи ги сознанијата од археолошките ископувања, заклучуваме дека фигурините се откриени во самите куќи, во домот каде битисувале нашите предци. Ги поставувале на

Katalog Skopje 2007.indd 9

8.12.2007 14:19:14

осмислен простор во вид на платоа, пиедестали, жртвени маси, назначени како култен простор. Претставите на бремени жени ги има во поголем број (сл. 3, 4, 5, 6, 7, 46 и 60) и веројатно ги почитувале, пред сé, како носители на идниот живот кој доаѓа, на поколението кое следи. Поради честата фрагментарност на фигурините при откривањето се смета дека тие биле ритуално кршени, веројатно при изведување на одредени обреди кои во себе носеле желба и порака за плодност, успешен и лесен пород - како за мајаката-родилка при самото породување, без губитоци, така и за мајката-земја. Според семантиката и стилските особености на фигурините и она што ги побудувало праисториските творци да ги создавааат, успеавме да ги спознаеме и како симбол на убавината. Од определени фигурини рефлектира нејзината грижа за огништето - домот, куќата и семејството. Такви се примероците со жртвеници познати како Големата Мајка (Мајка-Божица, Magna Mater), која, покрај споменатите, го носи во себе и космогонскиот симбол, врската меѓу мајката-земја и вселената. Веројатно тие претстави токму затоа имаат отвори на главите-цилиндри, а понекогаш и на дното од моделот на куќа, за лесна комуникација на силите земја-куќа-мајка-плодородие-вселена. Жената преточена во симбол, обликувана во фигурина, мултиплицирана во разни варијанти, укажува дека таа била мнгоу почитувана во сферата на тогашниот општествен поредок, а нејзиниот придонес во заедницата бил особено почитуван. Гледано од денешен аспект, општествениот статус на жената, главно, сé уште ги има истите особености, барем на нашите простори, па така не ни претставува особена тешкотија да ги толкуваме симболичните елементи кои ги среќаваме на одредени фигурини. Восхитот, обожувањето и почитувањето на жената во праисторијата е потврден тукуречи во секој дом. Речеси не постои истражена куќа во која не е откриен идол на жена, како во неолитот така и во енеолитот. Низ изложбата може да се видат и почуствуваат вештите раце на нашиот предок, со неизмерно чувство за убавина, складност, во одредени моменти и неодолива потреба за стилизираност, а секогаш со цел да се прикаже ТАА многу почитуваната, многу обожуваната праисториска Дама. Силно почитувана и изведувана во глина во периодот на неолитот и енеолитот, а подоцна кон крајот на енеолитот и почетокот на бронзеното време приматот во животот го презема новооткриениот метал (бакарот и бронзата) и сите креации и апетити се вперени кон него. Така, глината и обликувањето на фигурини од неа полека замира. За сметка на нив се акцентираат новите трендови во изработка на детали. Почнуваат да се прават култни предмети, висулци, копчи, токи, игли, појаси и др. кои го задоволуваат духовниот здив и потреба на праисториската популација. Ирена Колиштркоска Настева

Katalog Skopje 2007.indd 10

8.12.2007 14:19:14

he abundance of terracotta figurines depicting women from prehistory. i.e. from the Neolithic and Eneolithic, discovered in R. Macedonia, have imposed the idea of conjoining the most of them together and displaying them in an exhibition titled Prehistoric Macedonian Ladies. It embraces an attempt to present, in a single display, archaeological artifacts that are inter-related merely by one concept - the woman. The exhibition aims to elucidate a segment of the rich spiritual life of the prehistoric populace settling these territories from the sixth until the third millennia BC. The exhibition displays ninety four figurines, all of which have been made in clay, with the exception of one statuette in marble (fig.1). This collection has been compiled from excavations carried out throughout the sixty years of Macedonian archaeology. RESEARCHERS In the course of years, archaeologists have been tackled by a number of archaeologists. Among them are Grbić M., Gočkova P., Mačkić P., Garašanin M., Kitanoski B., Simoska D., Sanev V., Saržoski S., Bilbija M., Mitrevski D., Zdravkovski D., Kilištrkoska Nasteva I., Stamenova Atanasova M., Vasileva M., Jovčevska T., Trajkovska L., Atanasova M., Temelkoski D., Mitkoski A., Nacev T. etc. ANALOGIES, CHRONOLOGICAL FRAMEWORKS AND CULTURAL GROUPS Analogies to the finds (figurines) are being found, mainly by analysis of the overall discovered archaeological material, including both the architecture (houses, structures, dug-outs, etc.) and the movable material excavated at particular sites. These observations and accomplishments are being compared with the features of the nearest and most closely associated cultural groups in the region and further afield. In this way the archaeological artifacts are assigned within a certain chronological framework. Throughout the decades of archaeological excavations, researches and reconnaissance activities that were rather intense in the past thirty years, about four hundred prehistoric sites have been identified on the territory of R. Macedonia dating from Neolithic and Eneolithic period. Archaeological excavations have been carried out only at some of them, having resulted with pretty clear picture of the prehistoric chronological development. Having been correlated by the overall analysis of the archaeological material, the figurines have been ascribed to a given chronological framework. They have also been attributed specific features and traits of the designated period. By C14 analysis carried out in R.Macedonia and in neighboring countries, and also by comparative analysis, the chronological framework of the Neolithic has been set to 6500 - 4800 BC and of the Eneolithic to 4800 - 2500 BC. Concerning the Neolithic on the territory of R. Macedonia the basic widely accepted cultural groups are Anzabegovo-Višnik, Zelenikovo and Velušina-Porodin. On the grounds of overall chronological analysis three stages have been identified in the Neolithic, classified as Early, Middle and Late Neolithic. They correlate with the wider cultural complexion in the Balkans, more particularly with the Balkan-Anatolian complex, than with the Starčevo, i.e. Vinča-Tordoš complex, Zelenikovo; and the 11

Katalog Skopje 2007.indd 11

8.12.2007 14:19:14

complexes Karanovo; Proto-Sesklo, Sesklo and Dimini. Each of the mentioned cultural complexions has been classified into sub-groups according to specific stylistic features and the chronological definition. As to the Eneolithic, the basic cultural group in R. Macedonia is Ĺ uplevec-Bakarno Gumno, which corresponds to the wider cultural complexion in the region Bubanj-Salkutica-Krivodol. The Eneolithic has also been assigned a more detailed chronology, having been classified as Early, Middle and Late Eneolithic with further division into sub-groups. SETTLEMENTS AND DWELLINGS Neolithic settlements were relatively small, consisting of twenty or thirty houses located on mounds in plains. In their vicinity there was clear drinking water, fertile soil for cultivating grains, natural resources of salty earth for the cattle and other necessities. Houses were built of vertical support beams with wattle-and-daub between them. They were coated with mud mixed with cattle manure as binding material. Walls built in this way were covered with thatched straw of light structure, presumably with a pitched type of roof. The interior was divided with partition walls. The width of houses was normally five to six meters, their length measuring up to ten meters. In the Eneolithic, the settlements were smaller, with fewer houses, situated on higher spots with a particular strategic position. Houses were more or less the same as the Neolithic dwellings. PLACES OF DISCOVERY OF THE LADIES The figurines of the Prehistoric ladies were discovered mainly in houses, or places which were in some way marked as cult sites, where they were placed on pedestal altars (M. Gimbutas, The Goddesses and Gods of Old Europe, 6500-3500, Los Angeles 1962, p.72). Sometimes there are assumptions that the entire structure was used as a shrine for performing certain ritual activities. (V. Sanev, Macedoniae Acta Archaeologica, No.9, Skopje 1988, p.9-30). TYPOLOGICAL CLASSIFICATION In regard to the Neolithic, based on typological analysis, figurines have been classified as: 1. freestyle figurines expressing postures from everyday life, standing or seated (figs. 1-7, 17-26 and 28-37); 2. free-style figurines showing stylization, often column-shaped with emphasized feminine features (figs. 8-16) and 3. cylinder-figurines, laid on top of the house models (figs. 38-40, 42-54). Most of the depicted women were adorned with bracelets, armbands, necklaces and diverse hairdos. The Eneolithic period lacked the type of cylinder-figurine on house model, whereas production continued of: 1. free-style realistic, standing and seated figurines, often adorned with engraved decoration on the body, resembling tattoos (bodies were presumably painted on the occasion of festivities or to express some beliefs (figs. 89-95), 2. free-style figurines showing stylization, standing and seated also slightly stylized, with emphasized feminine attributes, jewelry, coiffure and pieces of clothing (figs. 55-80, 82-88). It should be added that certain differences can be perceived in the execution: Neolithic figurines were often depicted nude or partly dressed, whereas clothing was rendered on most of the Eneolithic ones. There are no essential differences between the two periods in the concept of representing 12

Katalog Skopje 2007.indd 12

8.12.2007 14:19:14

women, apart from the ones stated above. Some artifacts of different nature should be singled out, such as domestic utensils - vases depicting women (figs. 27 and 81), which are considered by some scholars to have played a particular role in performing cult ceremonies (Todorova H., Vaisov I., Ново каменнaта епоха в България , София 1983, p.214). Very unusual and so far unique is the totem from Madzari (fig.41), which arouses a sense of admiration, respect and protection by its voluptuousness. PRODUCTION The figurines were made by hand, mainly out of well purified clay. After modeling they were baked at a high temperature from 900°C to 1000°C. Larger figurines or altars were molded around a wooden pole, which served as a carrier for holding the heavy clay. These poles must be burnt in the process of baking, but there are visible imprints of them on the inside of the figurines. Decorations on the bodies were made either by applying amounts of clay ornamentation or by carving with sharp bone tools. The figurines have been executed with a high sense of creativity. Each figurine is unique, although they often resemble each other, according to the stylistic-typological analysis carried out. Such is the case with the Great Mother - Goddess, whose image has been discovered in the regions of Skopje, Tetovo, Kumanovo and Ovče Pole (figs. 38-40, 42, 44, 46, 48, 49, 52 and 53), as well as in Pelagonija (figs. 43, 45, 47, 50, 51 and 54). This should certainly be taken into consideration, since it indicates close contact between the populations of these areas, showing also that they worshiped the same gods and shared the same beliefs. These goddess-figurines were confined to a specific area. Namely, so far they have been discovered merely in R. Macedonia. In some neighboring countries fragments have been discovered, that might have belonged to the type of altar-figurine but this cannot be confirmed with any certainty. This is an argument in favor of certain local beliefs and features distinctive only to this territory. One question arises – who were these ladies made by - a man or a woman? In that sense, interesting information has been obtained from analyses of fingerprints preserved on the clay. In some cases, fingers were thinner, which leads to an assumption that they were sometimes created by woman’s hands (fig. 78, traces of textile are visible on the clay, with which the figurine was modeled). However, obvious traces of fingers have not always been preserved, so what we have stated above can only be a presumption, not a given fact. The question shall almost certainly remain unanswered. The fact is that they were always designed by the hands of a skilled artisan showing concern for accurate depiction. In cases where the image showed stylized expression, the creator made a particular effort to emphasize the feminine attributes. The abundance and diversity of coiffures and jewelry point to realistic examples from everyday life. BELIEFS Following the data acquired from the archaeological excavations we can conclude that figurines have been discovered inside the houses, within the home of our ancestors. These images were placed in areas designed especially for that purpose, forming podiums, pedestals, altar tables, identified as 13

Katalog Skopje 2007.indd 13

8.12.2007 14:19:15

cult places. There are a considerable number of images of pregnant women (figs. 3, 4, 5, 6, 46 and 60). They were probably adored, above all, as carriers of the forthcoming new life, of the generations to come. Due to the fact that figurines were frequently found in fragments, they are considered to have been ritually broken during performance of certain rites, conveying wishes for fertility, easy birth without loss for the mother-to-be, and invoking regeneration for the Mother-Earth. According to the semantics and the stylistic features of the figurines, as well as the issues that inspired the creative spirit of prehistoric artisans, woman was sometimes captured as a symbol of beauty. Some figurines reflect womenâ&#x20AC;&#x2122;s concern for the hearth and the home, the house and the family. Example for this are altars with the image of the Great Mother (Mother Goddess, Magna Mater) embracing the cosmogonic symbol, the relation between Mother-Earth and the universe. Presumably, this is the reason why these images have holes on the top of the cylinder-heads and, occasionally, on the floor of the house model. They are to facilitate the communication of the earth-house-mother-birthing-cosmos forces. The woman epitomizing a symbol, modeled into a figurine and multiplied in diverse varieties implies that she was highly esteemed in the prehistoric community. From the present view, the social status of women was about the same characteristics, at least in these territories, so, we find no difficulties in interpreting the symbolic elements encountered in some figurines. The worship, adoration and respect of women in prehistory was confirmed in almost every house. There was hardly any of the researched Neolithic and Eneolithic houses that did not contain an idol of woman. In the exhibition, one can feel the skillful hands of our ancestors showing a sense of beauty, harmony and, at some points, the irresistible urge for stylization, always with the sole purpose of depicting HER - the highly respected and widely worshiped prehistoric Lady. Women were adored intensively and modeled in clay in the Neolithic and Eneolithic periods. However, towards the end of the Eneolithic and the beginning of the Bronze Age the predominance was taken by the newly discovered metal (copper and bronze) and the creative potentials of artisans was focused on these new media instead. Designing figurines of clay gradually died out. New trends emerged in execution of details as cult objects, including pendants, buttons, buckles, pins, belts, etc., inspiring new breath in the spirit of the prehistoric population. Irena KoliĹĄtrkoska Nasteva

Katalog Skopje 2007.indd 14

8.12.2007 14:19:15

НАОЃАЛИШТА НА ДАМИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА FINDING SITES OF THE LADIES IN MACEDONIA

SR BG

GR 1. АЛИ ЧАИР, ПРИЛЕП 2. АМАМ, с.ЛОПАТЕ, КУМАНОВСКО 3. БАКАРНО ГУМНО, с.ЧЕПРИГОВО, ПРИЛЕПСКО 4. БАРУТНИЦА, с.АМЗАБЕГОВО, СВЕТИНИКОЛСКО 5. ВЕЛУШКА ТУМБА, с.ПОРОДИН, БИТОЛСКО 6. ВИСОК РИД, с.БУКРИ, БИТОЛСКО 7. ВРШНИК, с.ТАРИНЦИ, ШТИПСКО 8. ВРБЈАНСКА ЧУКА, с.СЛАВЕЈ, ПРИЛЕПСКО 9. ГОЛЕМА ТУМБА, с.ТРН, БИТОЛСКО 10. ГОЛЕМИ КАМЕН, с.ЛОПАТИЦА, ПРИЛЕПСКО 11. ГРГУР ТУМБА, БИТОЛА 12. ДОЛНО ОРЕОВО, с.ШУПЛЕВЕЦ, БИТОЛСКО 13. ЃОРЕВ РИД, с.СУВОДОЛ, БИТОЛСКО 14. ЃУМУШНИЦА, ПРИЛЕП 15. ЖЕГЛИГОВСКИ КАМЕН, с.МЛАДО НАГОРИЧАНЕ, КУМАНОВСКО 16. ЅУНИВЕР, с.ИЗВОР, ВЕЛЕШКО 17. КАРТАЛИЦА, с.ИЗВОР, ВЕЛЕШКО 18. КРУШЕАНСКА ЧУКА, с.ВРБЈАНЕ, ПРИЛЕПСКО 19. КУТЛИНЕ, с.РАКЛЕ, ПРИЛЕПСКО 20. МАЧЕВО, БЕРОВО

21. МОГИЛА, с.СЕНОКОС, ПРИЛЕПСКО 22. МРАМОР, н.ЧАШКА, ВЕЛЕШКО 23. ПИЛАВО, с.БУРЛИЧЕВО, КОЧАНСКО 24. РУГ БАИР, с.ГОРУБИНЦИ, СВЕТИНИКОЛСКО 25. СТОБИ, ГРАДСКО 26. СТРАНАТА, с.АНГЕЛЦИ, СТРИМИЧКО 27. ТРЕШТЕНА СТЕНА, с.МАНАСТИР, ПРИЛЕПСКО 28. ТУМБА СРЕДСЕЛО, с.МОГИЛА, БИТОЛСКО 29. ТУМБА, н.ЧАИР, СКОПЈЕ 30. ТУМБА, с.ДОЛНО ПАЛЧИШТЕ, ТЕТОВСКО 31. ТУМБА, с.МАЏАРИ, СКОПЈЕ 32. ТУМБА, с.ЦРНОБУКИ, ПРИЛЕПСКО 33. ТУМБА, с.МРШЕВЦИ, КУМАНОВСКО 34. ТУМБА, с.ОПТИЧАРИ, БИТОЛСКО 35. УСТИЕ НА ДРИМ, СТРУГА 36. ЦАРЕВИ КУЛИ, СТРУМИЦА 37. ЦЕРЈЕ, с.ГОВРЛЕВО, СКОПСКО 38. ЦРКВЕНИ ЛИВАДИ, СТРУШКО 39. ЧУКА, с.ТОПОЛЧАНИ, ПРИЛЕПСКО

Katalog Skopje 2007.indd 15

8.12.2007 14:19:16

Katalog Skopje 2007.indd 16

8.12.2007 14:19:16

1. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, мермер Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит (5800-5300 год п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 6.8 см, инв. бр. 317

1. FEMALE FIGURINE, marble Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 6.8 cm, inv. No. 317

Стилизирана женска статуетка извајана од еден камен со стеаотопигија. Главата е откршена, а торзото е триаголно со мали гради. Рацете се спуштени на стомакот, а пубичниот дел е слабо нагласен. Половината е тенка, нозете куси и набиени, а глутеите се нагласени. Мермерот е ситнозрнест со светло и темно сива боја и траги од горење. Откриена е во Куќата 6 во 1989 год. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З.

Stylized female figurine sculpted in marble. The broken-off head is missing and the triangular torso shows small breasts. The hands are resting on the belly. The thin waist continues in steatopygous hips in short legs with emphasized thighs. The figurine is made of fine-grained marble in dark and light gray colour. It was discovered at House VI in 1989. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 17

8.12.2007 14:19:17

2. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, теракота Амам, с. Лопате, кумановско Доцен неолит (5300-4800 год п.н.е.), Анзабегово-Вршник IV културна група Вис. 5.1 см, инв. бр. А80 Долна половина од женска статуетка што седи. Задникот е фино обликуван, а нозете се составени. По боја е светлоокер. Откриена 1978 год. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З.

2. FEMALE FIGURINE, terracotta Amam, v. Lopate, Kumanovo region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik IV culture H. 5.1 cm, inv. No. A80 Lower part of seated female figurine. The backside is finely modeled and legs are joined. The light ochre figurine was discovered in 1978. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 18

8.12.2007 14:19:19

3. СТАТУЕТКА, теракота Гургур Тумба, Битола Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 5.5 см, инв. бр. 953 Жена што стои. Горниот дел е столбест. Главата на темето е зарамнета, а носот е пластично обликуван. Рацете се поставени на стомакот. Има нагласени глутеи, а на струкот е прикажан колан со пластични брадавичести апликации. Бојата е сивокафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

3. FIGURINE, terracotta Gurgur Tumba, Bitola Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 5.5 cm, inv. No. 953 Standing female figurine of column-shaped upper body. She has flattened top of the head and modeled nose, hands resting on the belly. Thighs are emphasized and the belt depicted on the waist is adorned with applied ornaments. The colour is grayish-brown. Institute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 19

8.12.2007 14:19:20

4. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Оптичари, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 6.2 см, инв. бр. 1054 Стилизирана женска фигурина што седи. Рацете се поставени на колковите, а задникот е нагласен. Главата наликува на птичја. Има издолжен нос, а очите и ушите се пластично поставени. Косата е собрана на темето во шест кокчиња. Бојата е светлокафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

4. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Optičari, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 6.2 cm, inv. No. 1054 Stylized figurine of a seated woman, hands resting on emphasized hips. The backside is emphasized as well. She has long nose and finely modeled eyes and ears. The coiffure is brown in six buns at the nape. The colour of the figurine is light brown. Institute and Museum - Bitola, M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 20

8.12.2007 14:19:22

5. СТАТУЕТКА, теракота Велушка Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 6 см, инв. бр. 3606 Женска фигурина што стои. Има благо заоблен стомак и нагласени глутеи. Пубичниот дел е поставен со кружна апликација и две продупчувања. Бојата е окер. Завод и музеј - Битола; М. В. Симоска Д., Санев В., Праисторијата во централна Пелагонија, Битола 1976, 33, сл. 35

5. FIGURINE, terracotta Veluška Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 6 cm, inv. No. 3606 Stylized figurine with a slightly roundish belly and emphasized thighs. The pubic area is represented with round application and two pierces. The colour is ochre. Institute and Museum - Bitola, M. V. Simoska D., Sanev V., Prehistory in central Pelagonia, Bitola 1976, 33, fig. 35

Katalog Skopje 2007.indd 21

8.12.2007 14:19:24

6. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Оптичари, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 8.4 см, инв. бр. 1095

6. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Opti�ari, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 8.4 cm, inv. No. 1095

Стилизирана женска фигура што седи. Рацете се поставени на стомакот. Главата (триаголна) наликува на птичја. Устата и папокот се означени со импресо украсување. Бојата е окер. Завод и музеј - Битола; М. В.

Stylized figurine of a seated woman, with hands resting on the belly. The triangular head resembles a bird head. The mouth and the navel are rendered with impresso technique. The colour is ochre. Institute and Museum - Bitola, M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 22

8.12.2007 14:19:26

7. СТАТУЕТКА, теракота Велушка Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 7 см, инв. бр. 10209 Бремена жена која седи. Главата е откршена, а рацете се свиткани, едната на стомакот, а другата под градите. Колената на нозете се пластично нагласени. Бојата е црвенкастокафена. Завод и музеј - Битола; М. В. Симоска Д.,Санев В., Неолитска населба Велушка тумба кај Битола, Macedoniae Acta Archaeologica 1, Прилеп 1975, T. XI, сл. 1, T.XX, сл. 1; Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Битола 1976, 33, сл. 35

7. FIGURINE, terracotta Veluška Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 7 cm, inv. No. 10209 Seated pregnant woman, head missing. Arms are folded, one resting on the belly the other one under the breasts. Knees are marked on the legs. The figurine is reddish brown. Institute and Museum - Bitola, M. V. Simoska D., Sanev V., Neolitska naselba Veluška Tumba kaj Bitola, Macedoniae Acta Archaeologica 1, Prilep 1975, T. XI, fig. 1, T.XX, fig. 1; Симоска Д., Санев В., Prehistory in Central Pelagonia, Bitola 1976, 33, fig. 35

Katalog Skopje 2007.indd 23

8.12.2007 14:19:27

8. ФИГУРИНА, теракота Мрамор, нас. Чашка, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 3.4 см, инв. бр. I-8 Фрагмент од женска статуетка од која е зачувано торзото и столбовидно изведениот врат и глава. Главата е стилизирана и единствено се забележува нагласениот пластично изведен нос. Торзото е плоскато со благо нагласен стомак. Рацете се брадавичесто изведени и се благо нагласени. Бојата е кафена, Народен музеј - Велес; Т. Ј.

8. FIGURINE, terracotta Mramor, v. Čaška, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 3.4 cm, inv. No. I-8 Fragment of a female figurine where only the torso, the neck and the column-shaped head have been preserved. Only the emphasized nose is modeled on the stylish head. The torso is flat with slightly indicated belly. Arms are marked with angular shape. The colour is brown. National Museum - Veles, T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 24

8.12.2007 14:19:29

9. ЖЕНСКА ФИГУРИНА СО ПТИЧЈИ ОЧИ, теракота Страната, с. Ангелци, струмичко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 7.2 см, инв. бр. 1022 Стилизирана женска фигурина со рамно издолжено тело, а во профил со плосната форма. Под заоблениот горен крај, врежани се очи, а носот е извлечен и потсеќа на лик од птица. Под лицето истакнати се мали гради. Аплицираните раце над стомакот недостасуваат. Бојата е темнокафена. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Санев В. Стаменова М., Зборник на трудови, Струмица 1989, 9-24

9. FEMALE FIGURINE WITH BIRD-EYES, terracotta Stranata, v. Angelci, Strumica region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 7.2 cm, inv. No. 1022 Stylized female figurine with a flat oblong body, very thin in profile. Under the roundish top are incised eyes and a modeled nose reminiscent of a bird’s beak. Small breasts aresculpted below the face. There are traces of arms at the belly. The colour is dark brown. Institute and Museum - Strumica; M. S. A. Sanev V., Stamenova M., Collection of works, Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 25

8.12.2007 14:19:31

10. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 634

10. FEMALE FIGURINE, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic (5800-5300 BC), Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 9.5 cm, inv. No. 634

Женска статуетка со плоскато тело. Главата и лицето се Female figurine of flat body. The long head and face portray издолжени со плитко врежани очи. Носот е мал, а веѓите eyes carved in low relief, small nose and finely се тенки, полукружни и се пластично претставени. Косата е sculpted thin eyebrows. The hair is elaborate in a afro hairdo. пластично обликувана со афро-фризура. Темето е продупчено The top of the head is pearced and has burnt traces. со траги од горење. По боја е окер. Its colour is ochre. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 26

8.12.2007 14:19:32

11. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 14 Столбеста женска фигура. Носот и очите се пластично обликувани. Отворената уста е прикажана со вдлабнување. На вратот има ѓердан. Ушите и зачуваната десна рака, која е претставена како израсток се продупчени за обесување. Бојата е сива. Завод и музеј - Битола; М. В. Грбиќ М., Мачкиќ П., Наѓ Ш., Симоска Д., Санев В., Породин, касно неолитско насеље на тумби код Битољ, Битољ 1960, T. XXIX, сл. 3; Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Битола 1976, 35, сл. 80

11. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 9.5 cm, inv. No. 14 Column-shaped female figurine. The nose and the eyes are finely modeled and the wide open mouth shows the cavity. The figure is adorned with a necklace. The ears and the preserved right arm are pierced for suspending. The colour of the figurine is gray. Institute and Museum - Bitola, M. V. Grbić M., Mačkić P., Nađ Š., Simoska D., Stalio B., Porodin, kasno neolitsko naselje na tumbi kod Bitolj, Bitolj 1960, Pl.XXIX, fig. 3; Simoska D., Sanev V., Prehistory in Central Pelagonija, Bitola 1976, p.35, fig. 80

Katalog Skopje 2007.indd 27

8.12.2007 14:19:34

12. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 10 см, инв. бр. 13

12. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 10 cm, inv. No. 13

Столбовидна женска фигура. Носот и очите се пластично Column-shaped female figurine. The nose and the eyes are обликувани. Отворената уста е прикажана со вдлабнување. finely modeled and the wide open mouth shows the cavity. The На вратот има ѓердан. Ушите и зачуваната лева рака, која е figure is adorned with a necklace. The ears and the претставена рудиментирано, се продупчени за обесување. preserved left arm are pierced for suspending. Бојата е сива. The colour of the figurine is gray. Завод и музеј - Битола; М. В. Institute and Museum - Bitola, M. V. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Simoska D., Sanev V., Битола 1976, 35, сл. 79 Prehistory in Central Pelagonija, Bitola 1976, p.35, fig.79

Katalog Skopje 2007.indd 28

8.12.2007 14:19:35

13. СТОЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Чука, с. Тополчани, прилепско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 8.6 см, инв. бр. 907 Фигурина со столбовидно тело, овално зарамнето теме и пластично извлечен нос. Очите се претставени со коси длабоки зарешки, а рацете и градите се назначени. По боја е сива Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Македноско наследство 17, Скопје 2001, 61, Т. I, 1

13. STANDING FIGURINE, terracotta Čuka, v. Topolčani, Prilep region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 8.6 cm, inv. No. 97 Figurine shaping a column with oval, flattened top and modeled nose. Eyes are depicted with deep slanting incisions. Arms and breasts are slightly indicated. The colour is gray. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Macedonian Heritage 17, Skopje 2001, p.61, Pl. I, fig. 1

Katalog Skopje 2007.indd 29

8.12.2007 14:19:37

14. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, теракота Барутница, с. Амзабегово, светиниколско Доцен неолит (5300-4800 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник IV културна група Вис. 10 см, инв. бр. бб Столбовидна женска статуетка во стоечка положба и сплескана елипсовидна форма. Лицето е просопоморфно, со врежани очи, пластичен нос и благо нагласени веѓи. Рацете се собрани и потенцирани со по две врежани линии. Косата на темето има цик-цак врежани линии. По боја е светлоокер. Случаен наод. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З. Корошец П. и Ј., Барутница, Прилеп 1973, Т. XI, сл. 11

14. FEMALE FIGURINE, terracotta Barutnica, v. Amzabegovo, Sveti Nikole region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik IV culture H. 10 cm, inv. No. N/A Column-shaped standing figurine, oval in plan. The prosopomorphic face shows carved eyes, modeled nose and slightly marked eyebrows. Folded arms are merged with the body and marked with engraved line. The hair is depicted on the top with incised zigzag line. The light ochre figurine is a random find. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z. Korošec P. and J., Barutnica, Prilep 1973, T.XI, fig.11

Katalog Skopje 2007.indd 30

8.12.2007 14:19:38

15. ЖЕНСКА ФИГУРИНА, теракота Стоби, Градско Доцен неолит (5300-4800 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник IV културна група Вис. 8.5 см, инв. бр. MF 675 Столбовидна женска статуетка во стоечка положба, со сплескана елипсовидна форма. Лицето е просопоморфно, со врежани очи, пластичен нос и веѓи благо нагласени. Рацете се извлеченми и потенцирани со две дупчиња. По боја е светлоокер. Откриена е 1978. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З. Санев В., Водич низ археолошката поставка, Скопје 1992, 23

15. FEMALE FIGURINE, terracotta Stobi, Gradsko Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik IV culture H. 8.5 cm, inv. No. MF 675 Column-shaped figurine in standing position, oval in plan. The prosopomorphic face shows engraved eyes, modeled nose and slightly marked eyebrows. Hands are slightly indicated and marked with two small holes. The figurine of light ochre colour was discovered in 1978. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z. Sanev V., Guide of the Archaeological Exhibition, Skopje 1992, p.23

Katalog Skopje 2007.indd 31

8.12.2007 14:19:40

16. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Доцен неолит (5300-4800 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник IV културна група Вис. 2.7 см, инв. бр. 528 Минијатурна женска статуетка со столбесто тело, просопоморфно лице со нагласен нос и коси врежани очи. Косата е собрана во сплескана пунџа, а кај вратот е малку задебелена. По боја е бледоокер. Откриена 2003 год. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З.

16. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Late Neolithic, Anzabegovo-Vršnik IV culture H. 2.7 cm, inv. No. 528 Miniature female figurine of column-shaped body. The prosopomorphic face shows emphasized nose and incised slanting eyes. The hair is drawn in a chignon at the top. The figurine is slightly wider at the bottom. It colour is light ochre. It was discovered in 2003. Museum of Macedonia - Skopje; D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 32

8.12.2007 14:19:41

17. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, теракота Мачево, Берово Доцен неолит (5300-4800 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 10.1 см, инв. бр. бб Долен дел од женска фигурина во стоечка положба. На мевот има три боцнати точки. Има слаба стеатопигија, а на нозете врежани точки во ленти со остра аглеста форма. По боја е светлокафена. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З. Санев В., Водич низ археолошката поставка, Скопје 1992, 22, Керамитчиев А., Берово, Археолошка карта, Т 2, Скопје 1996, 10-11

17. FEMALE FIGURINE, terracotta Mačevo, Berovo Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 10.1 cm, inv. No. N/A Lower part of a female standing figurine. It has three rows of impressed decoration on the belly. The hips are slightly steatopygous and on the legs are impressed dots forming angular patterns. The figurine colour is light brown and is accidental finding. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z. Sanev V., Guide of the Archaeological Exhibition at MM, Skopje 1992, p.22 Keramitčiev A., Berovo, Archaeological Map, T2, Skopje 1996, p.10-11

Katalog Skopje 2007.indd 33

8.12.2007 14:19:43

18. ФИГУРИНА, теракота Ѕунивер, с. Извор, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 4.2 см, инв. бр. I-59 Дел од женска статуетка изработена од црвена глина. Од статуетката е зачуван само дел од десната нога, бедрото и половината. Фигурината има стеатопигија и нагласени бедра, а ногата надолу благо се стеснува, но некаде на средината е откршена. Од половината е сочуван само дел кој исто така благо се стеснува. Од внатрешната страна ногата е грубо зарамнета. Народен Музеј - Велес; Т. Ј.

18. FIGURINE, terracotta Zuniver, v. Izvor, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 4.2 cm, inv. No. I-59 Part of a female figurine modeled in reddish clay. Only legs, the hips and the waist have been preserved. The figurine shows steatopygia and emphasized hips. The legs preserved down to the knees are narrower at the bottom. The waist also becomes slightly narrower. The inner side the leg is roughly flattened. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 34

8.12.2007 14:19:45

19. ФИГУРИНКА НА ЖЕНА ШТО СТОИ, теракота Страната, с. Ангелци, струмичко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 7.4 см, инв. бр. 1023 Женска статуетка со нагласена стеатопигија, а горниот дел од телото е плоснато со мали пластично нагласени гради. Нозете ѝ се со ѕвонолик завршеток, веројатно за стабилно стоење на фигуринката. Бојата е светлокафена. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Санев В., Стаменова М., Зборник на трудови, Струмица 1989, 9-24

19. FIGURINE OF STANDING WOMAN, terracotta Stranata, v. Angelci, Strumica region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 7.4 cm, inv. No. 1023 Female figurine showing steatopygia. Small breasts are finely modeled on the flat upper body and the legs are bell-shaped at the bottom, presumably for the purpose of stability of the figurine. The colour is light brown. Institute and Museum -Strumica; M. S. A. Sanev V., Stamenova M., Collection of Works, Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 35

8.12.2007 14:19:46

20. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Врбјанска Чука, с. Славеј, прилепско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 4.2 см, инв. бр. 48 Фигурина со плоскат горен дел од телото кој е зафрлен наназад. Главата е откршена, рацете се слабо назначени и има стеатопигија. Пубичниот дел назначен со мало кружно импресо втиснување. Нозете се разделени со рез и завршуваат заоблено. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Македонско наследство 17, Скопје 2001, 61 Т. II, 7

20. SEATED FIGURINE, terracotta Vrbjanska �uka, v. Slavej, Prilep region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 4.2 cm, inv. No. 48 Figurine of flat body leaning backwards, head missing. It has slightly indicated arms, emphasized steatopygia. The pubic area is indicated with a small circular pierce. The legs are marked with a notch and end in oval shape. The colour is brown. NI Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Macedonian Heritage 17, Skopje 2001, 61, Pl.II, 7

Katalog Skopje 2007.indd 36

8.12.2007 14:19:48

21. ЖЕНСКА ФИГУРИНА, теракота Страната, с. Ангелци, струмичко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 3.3 см, инв. бр. 1024 Долна половина од женска статуетка со куси, рамно засечени нозе, убаво обликувани и нагласени глутеи, а пубичниот дел е акцентиран со врежана латинична буква V. Од напред бојата е кафена, а на задниот дел е темносива. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Санев В., Стаменова М., Зборник на трудови, Струмица 1989, 9-24

21. FEMALE FIGURINE, terracotta Stranata, v. Angelci, Strumica region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 3.3 cm, inv. No. 1024 Lower part of a female figurine with short, finely modeled steatopygous tights cut flat at the bottom. The pubic area is marked with a carved V-shape line. The figurine is brown on the front and dark gray on the back. Institute and Museum - Strumica; M.S.A. Sanev V., Stamenova M., Collection of Works, Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 37

8.12.2007 14:19:49

22. ФИГУРИНА, теракота Ѕунивер, с. Извор, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 3.2 см, инв. бр. I-186 Дел од женска статуетка во седечка положба. Изработена е од пречистена глина со црвена боја. Фрагментот претставува дел од левото бедро, задникот и половината. Задникот и бедрата се стеатопигни и масивни, и веројатно преминувале во куси нозе. Од торзото на статуетката е зачуван само дел од половината, која е значително потесна во однос на телото. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

22. FIGURINE, terracotta Zuniver, v. Izvor, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 3.2 cm, inv. No. I-186 Part of a seated female figurine modeled in purified reddish clay. The fragment depicts the thighs, the rear and the waist. The steatopygous rear and hips probably continued in short legs. Only the waist has been preserved of the torso, which is considerable thinner than the hips. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 38

8.12.2007 14:19:51

23. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Могила, с. Сенокос, прилепско Доцен неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 5.4 см, инв. бр. бб Фигурина со стеатопигија. Горната половина и долниот дел од нозете се откршени, а пубичниот дел е назначен со врежан триаголник. Нозете се означени со длабок рез. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

23. SEATED FIGURINE, terracotta Mogila, v. Senokos, Prilep region Late Neolithic, Velušina-Porodin culture H. 5.4 cm, inv. No. N/A Figurine showing steatopygia. The upper body and the lower part of the legs are broken off. Pubic area is marked with incised triangle. Legs are depicted with carved line. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 39

8.12.2007 14:19:53

24. ДВОДЕЛНА ФИГУРИНА, теракота Али Чаир, Прилеп Доцен неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 5.5 см, инв. бр. 420 Сочуван долен дел од фигурина со малку нагласена бременост. Пубичниот дел и нозете се назначени со длабок рез. Тие се откршени во долниот дел и имаат продупчени колена. На задната страна е претставен �рбетот со вертикална врежана низа од коси зарешки. Во горниот, речеси триаголен пресек, се забележува отвор за вметнување спојка. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Македонско наследство 17, Скопје 2001, 60 Т. I, 2

24. TWO-PART FIGURINE, terracotta Ali Čair, Prilep Late Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 5.5 cm, inv. No. 420 Lower body of a figurine with slightly indicated pregnancy and pubic area marked with a deep notch. Legs indicated with carved line are broken-off in the lower part and the knees are pierced through. On the back side a vertical row of slanting notches depicts the spinal column. The top of almost triangular cross-section has a hole for inserting head. The colour of the figurine is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Macedonian Heritage 17, Skopje 2001, 60, Pl.I, 2

Katalog Skopje 2007.indd 40

8.12.2007 14:19:54

25. ФИГУРИНА, теракота Ѕуницер, с. Извор, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 4.2 см, инв. бр. I-57

25. FIGURINE, terracotta Zuniver, v. Izvor, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 4.2 cm, inv. No. I-57

Предметот претставува фрагмент од антропоморфна женска Anthropomorphic female figurine in a sitting position. статуетка во седечка положба од која е зачувана само десната The figurine depicts merely the rear, voluminous hips and legs. нога, која во долниот дел е оштетена. Зачуваната нога е куса The short legs end sharply at the bottom. и набиена, со остар (брадавичест) завршеток во пределот на The colour is brownish-red. стапалото. Бедрото е масивно и нагласено. Од внатрешната National Museum - Veles; T. J. страна ногата е рамна, а во пресекот има полутопчеста форма. Бојата е кафено-црвена. Народен Музеј - Велес; Т. Ј.

Katalog Skopje 2007.indd 41

8.12.2007 14:19:56

26. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. а2.4 см, инв. бр. 8 Женска фигурина што стои со рацете на колковите. Пубичниот дел е претставен со кружна апликација. Бојата е кафена. Завод и музеј - Битола; М. В. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Битола 1976, 35, сл. 76

26. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 12.4 cm, inv. No. 8 Standing female figurine with hands resting on the hips. Pubic area is indicated with round appliqué. The colour of the figurine is brown. Institute and Museum - Bitola, M. V. Simoska D., Sanev V., Prehistory in Central Pelagonija, Bitola 1976, p.35, fig.76

Katalog Skopje 2007.indd 42

8.12.2007 14:19:57

27. АНТРОПОМОРФНА ВАЗА - ЈОФКА, теракота Вршник, с. Таринци, штипско Неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 7,5 см, инв. бр. I/103

27. ANTHROPOMORPHIC VASE - JOFKA, terracotta Vršnik, v. Tarinci, Štip region Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 7.5 cm, inv. No. I/103

Антропоморфен сад со претстава на долната половина од Anthropomorphic vase depicting lower part of female body женско тело, изведено со изразена стеатопигија. modeled with pronounced steatopygia and very short legs. It is Извлечени се кузи нозе. Украсен е со вдлабнати ситни decorated with impressed dots to form triple parallel lines and втиснувања во хоризонтални, паралелни тројни низи и double zigzag patterns. When is discovered in an archaeological цик-цак двојни низи. При археолошкото откривање на campaign, a necklace of snails and shells was found inside. предметот, во него е пронајден ѓердан од полжави и It could be assumed to have been used for keeping jewelry or for школки. Може да претпоставиме дека служел за чување certain ritual purposes. накит или за изведување на одредени ритуали. It has polished surface in gray colour. Површината е полирана, а делумно е оштетен левиот бут. The left thigh has been slightly damaged. Бојата е сива. Institute and Museum - Štip., T. N. Завод и музеј - Штип; Т. Н. Garašanin M., Sanev V., Simoska D., Kitanoski B.,catalogue, Гарашанин М, Санев В., Симоска Д., Китаноски Б., Les civilisations prehistoriques de la Macedonie, Предисториски култури во македонија, Штип 1971, 40, Štip 1971, 40, fig.48 сл. 48; Санев В., Симоска Д., Китаноски Б., Саржоски С., Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., S.Saržoski, catalogue, Праисторија во Македонија, Скопје 1976, 39, сл.91; Санев В., Urgeschichte Makedoniens, Skopje 1976, 39, fig.91; Sanev V., Водич низ археолошката поставка на Музеј на Македонија, Guide Through Archaeological Exhibition at the Скопје 1992, 12 Museum of Macedonia, Skopje 1992, 12 43

Katalog Skopje 2007.indd 43

8.12.2007 14:19:59

28. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Могила, с. Сенокос, прилепско Среден енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 7.7 см, инв. бр. 1946 Фигурина со плоскато тело и отвор за вденување на главата. Рацете, нозете и едната града се откршени. Има малку нагласена бременост. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

28. SEATED FIGURINE, terracotta Mogila, v. Senokos, Prilep region Middle Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 7.7 cm, exc. No. 1946 Figurine of flat body with special hole for inserting head. Hands, legs and one breast are broken-off. It has slightly indicated pregnancy. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 44

8.12.2007 14:20:00

29. КРСТОВИДНА ФИГУРИНА, теракота Големи Камен, с. Лопатица, прилепско Доцен енеолит Вис. 6.1 см, инв. бр. бб Крстовидна стилизирана женска фигурина со плоскато тело. Горниот дел, кај нозете е заоблен. Рацете се хоризонтално извлечени. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

29. CRUCIFORM FIGURINE, terracotta Golem Kamen, v. Lopatica, Prilep region Late Eneolithic H. 6.1 cm, inv. No. N/A Cruciform stylized figurine of flat body. It is cut-flat on the top and roundish at the bottom, showing modeled breasts and arms sculpted horizontally. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 45

8.12.2007 14:20:02

30. ГОРНА ПОЛОВИНА ОД ФИГУРИНА, теракота Ѓумушица, Прилеп Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 6.2 см, инв. бр. бб Фигурина со глава со триаглест пресек, пластично извлечен нос и бадемасти очи со коси засеци. Устата и градите се назначени, а рацете и долниот дел се откршени. Косата е претставена со густи паралелни врeжувања која во долниот дел, од задната страна, завршува со кружна апликација. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

30. UPPER BODY OF A FIGURINE, terracotta Ðumušica, Prilep Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 6.2 cm, inv. No. N/A Figurine with a head of triangular cross-section has emphasized nose, almond eyes depicted with slanting notches and modeled mouth and breasts. Arms and lower body are missing. The coiffure depicted of densely incised lines drown into a chignon at the nape. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 46

8.12.2007 14:20:03

31. СТИЛИЗИРАНА ФИГУРИНКА, теракота Црквени Ливади, струшко Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 5 см, инв. бр. 125 Целосно сочувана фигуринка со претстава на жена. Телото во профил е плоскато. а однапред се назначени само градите. Рацете се кусо извлечени и раширени, а главата се слева во телото, која е сосема стилизирана. По боја е светлокафена. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н.

31. STYLIZED FIGURINE, terracotta Crkveni Livadi, Struga region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 5 cm, inv. No. 125 Completely preserved figurine depicting a woman. The body is flat in profile, showing small sculpted breasts. Rudmintary hands are spread and the head is merged with the body. The figurine‘s colour is light brown. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 47

8.12.2007 14:20:05

32. СТОЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Могила, с. Сенокос, прилепско Доцен неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 5.8 см, инв. бр. бб Фигурина со плоскат горен дел, столбести нозе со обликувани стапала и триаглесто извлечен заден дел. Главата и рацете се откршени, а колковите се брадавичесто нагласени. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

32. STANDING FIGURINE, terracotta Mogila, v. Senokos, Prilep region Late Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 5.8 cm, inv. No. N/A Figurine of flat upper body, broken-off head and arms missing. It has triangular rear, column-shaped legs with sculpted feet and emphasized hips. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 48

8.12.2007 14:20:07

33. СТОЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Могила, с. Сенокос, прилепско Доцен неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 5.8 см, инв. бр. бб Фигурина со столбовидно тело. Рацете, нозете и едната града се откршени, а носот е пластично извлечен. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

33. STANDING FIGURINE, terracotta Mogila, v. Senokos, Prilep region Late Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 5.8 cm, inv. No. N/A Figurine of column-shaped body and broken-off arms, legs and one breast. It has finely sculpted nose. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 49

8.12.2007 14:20:08

34. ФИГУРИНА, теракота Ѕунивер, с. Извор, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 5.3 см, инв. бр. I-55 Статуетка изработена од црвена глина со примеси на зрнца од песок. Од фигурината е зачуван само горниот дел, односно торзото од рамениците до стомакот. Торзото е плоскато изведено. Рацете се симетрично претставени. Тие се брадавичести и благо извлечени од трупот на статуетката. Градите се пластично изработени и се незначително нагласени. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

34. FIGURINE, terracotta Zuniver, v. Izvor, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 5.3 cm, inv. No. I-55 Fragment of a female figurine modeled in reddish-brown clay mixed with sand. Only the flat upper body has been preserved, down to the waist, where symmetrical arms have been merely indicated by the angular shape and small breasts finely modeled. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 50

8.12.2007 14:20:10

35. ФИГУРИНА, теракота Мрамор, с. Чашка, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 6.4 см, инв. бр. I-9 Фрагмент од женска статуетка, изработена од светлокафена глина. Нозете се тенки и издолжени со пластично нагласен заден дел. Горниот дел од статуетата веројатно бил плоснато изведен. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

35. FIGURINE, terracotta Mramor, v. Čaška, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 6.4 cm, inv. No. I-9 Fragment of a female figurine modeled in light brown clay. The long thin legs has an emphasized rear. The upper body of the figurine must have been flat. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 51

8.12.2007 14:20:11

36. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Кутлине, с. Ракле, прилепско Доцен неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 4.5 см, инв. бр. 126 Фигурина со плоската горна половина и стеатопигија. Главата и нозете се откршени, а рацете се пластично изведени. Има малку нагласена бременост. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

36. SEATED FIGURINE, terracotta Kutline, v. Rakle, Prilep region Late Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 4.5 cm, inv. No. 126 Figurine of flat body, head and legs missing. It shows steatopygia, modeled arms and slightly indicated pregnancy. It’s colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 52

8.12.2007 14:20:13

37. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 845 Плоската претстава на женско торзо. Има длабок отвор за всадување на главата. Градите се пластично претставени. Рацете крилјасто се шират од рамениците, а над лактите се откршени. Нагласениот стомак е украсен со врежани линии. Бојата е темносива и има сјајна површина. Завод и музеј - Битола; М. В.

37. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 9.5 cm, inv. No. 845 The flat torso of a female figurine has a deep opening on the top for inserting head. Breasts are sculpted and the emphasized belly is depicted with engraved lines. The colour is dark gray with shiny surface. Institute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 53

8.12.2007 14:20:14

38. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 18 см, инв. бр. 591 Антропоморфен цилиндер е дел од жртвеникот Големата Мајка. Има блага четвртеста форма. Извајан е околу дрво. Лицето е со плитко врежани затворени очи кои се спуштени на крајот од носот. Тој е мал и од него започнуваат убави полукружни веѓи. Косата е пластично обликувана во двојни плетенки фатени со вертикална шнола. Темето е продупчено и има траги од горење. По боја е светлоокер. Откриен е во 1985 год. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З.

38. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 18 cm, inv. No. 591 The anthropomorphic cylinder is part of an altar portraying the Great Mother. Its has soft quadrangle shape. Has been sculpted around a wooden stick. The face portrays closed eyes carved in low relief. The line of the eyes goes slightly downwards the inside touching the small nose, which continues in the fine lines of the eyebrows. The hair is parted in many tresses and fastened with vertical hair-pin. The cylinder has a hole on the top. Its colour is ochre. It was discovered in 1985. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 54

8.12.2007 14:20:16

39. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 14 см, инв. бр. 66 Дел од жртвеникот - Големата Мајка. Има блага четвртеста форма. Извајан е околу дрво. Лицето е со пластично прикажани бадемести очи. Веѓите со убав лак поаѓаат од малиот нос, назначувајќи ја очната дупка. Устата е назначена со мало пластично крукче. Под него се наоѓаат малите пластично обликувани гради. Рацете се откршени. Косата е обработена со афро-фризура. На темето има дупка. По боја е црвеникав. Откриен е во 1981 год. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З., М. А.

39. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 14 cm, inv. No. 66 The anthropomorphic cylinder is part of an altar portraying the Great Mother. Its has soft quadrangle shape. Has been sculpted around a wooden stick. Almond-eyes are modeled on the face and the fine vow-lines of eyebrows start from the small nose, marking the eye-hole. The mouth is sculpted with a small circle. Bellow the mouth are finely modeled breasts. Broken-off arms are missing. The hair is modeled with fine curls. The cylinder has a hole on the top. Its colour is reddish. It was discovered in 1981. Museum of Macedonia - Skopje; D. Z., M. A.

Katalog Skopje 2007.indd 55

8.12.2007 14:20:17

40. АНТРОПОМОРФНА ГЛАВА, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 9 см, инв. бр. 418 Глава од жртвеник од типот Големата Мајка, откршена во коренот на вратот. Лицето е стилизирано со блага триаглеста форма. Очите се полуотворени, врежани со пластично нагласени краеви на капаците. Веѓите во благ лак почнуваат од малиот нос. Под него устата е собрана во грч. Косата е со длабоки врежани линии. На темето има дупка со траги од горење. По боја е светлоцрвена. Откриен е во 1985 год. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З.

40. ANTHROPOMORPHIC HEAD, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 9 cm, inv. No. 418 Head from and altar depicting the Great Mother preserve down to the bottom of the neck. The face of slightly triangular form has half-open incised eyes with modeled edges of the eyelids and eyebrows starting from the small nose. The mouth is small as well. The hair is depicted with deep carved lines. On the top of the head there is a hole with burnt traces. The reddish-ochre figurine was discovered accidentally in 1988. Museum of Macedonia - Skopje; M.A., D.Z.

Katalog Skopje 2007.indd 56

8.12.2007 14:20:19

41. АНТРОПОМОРФНА ГЛАВА - TOTEM, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит, Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 29 см, инв. бр. 493 Глава изработена од непречистена земја. Таа е многу едноставно обликувана околу голем колец. Лицето е сплескано, очите се плитко врежани, веѓите се слабо назначени, а носот е мал. Лицето е премачкано со неколку премази од глина и е споено со масивниот врат. Косата е исплетена во прцлиња и е собрана во кок на левата страна. Главата е откршена, најверојатно од монументална статуа - тотем. По боја е бледоокер. Случаен наод од 1984 год. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З.

41. ANTHROPOMORPHIC HEAD - TOTEM, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 29 cm, inv. No. 493 The head of impure clay has been simply modeled around a thick pole. The eyes are carved in low-relief on the flat face. The nose is small and the eyebrows are slightly marked. The face is coated with several layers of clay and merged with the thick neck. The hair is modeled in tresses to form a chignon on the right side. The head has been broken-off presumably from a monumental statue - totem. Its colour is pale-ochre. Was founded accidentally in 1984. Museum of Macedonia - Skopje; D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 57

8.12.2007 14:20:21

42. ГОЛЕМА МАЈКА, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит, Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 39 см, инв. бр. 68

42. THE GREAT MOTHER, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vršnik III culture H. 39 cm, inv. no. 68

Altar with the image of the Great Mother depicted down to the Жртвеник од типот - Големата Мајка. Таа е прикажана waist on top of a house model. The column-shaped head and допојасно врз четириаголна куќа. Главата и телото се body have been modeled around a pole, of which there are imстолбесто обликувани врз колец од кој има остатоци prints on the inside. The fine bow-shaped eyebrows start from на позитив. Лицето е рамно, а веѓите се полукружни и започнуваат од носот. Очите се затворени и плитко врежани. the nose on the flat face. Closed eyes are engraved in low-relief. Small breasts and a big navel have been modeled on the body. Градите се мали, а стомакот е со голем папок. Косата е The elaborate coiffure shows finely sculpted curls and three пластично прикажана во убава фризура. На челото се насликани три шишки со кафена боја. На темето има дупче. brown painted fringes on the forehead. There is a small hole on the top. The face has been coated with several layers of clay. Лицето е премачкано со неколку премази од глина. Folded arms adorned with two bracelets rest on the house with Во ниво на градите, рацете се свиткани и потпрени со finger-spread palms. The altar depicts the birth of the Mother дланките врз куќата со раширени прсти. Прикажан е мигот emerging from the house and watching over the serenity of the кога Мајката се раѓа и бдее врз мирот над домашното home. The quadrangular house has two oval openings on the огниште. На рацете има по две масивни белезници. Куќата е четириаголна со по два елипсовидни отвора на фронталната front and rear side respectively. Each of the flanking walls has a и задната страна. Отстрана отворите се големи и четвртести. quadrate opening. There are small holes for suspending in each corner of the roof. The brownish-ochre altar На четирите агли од поривот има дупчиња за закачување. was discovered in House 1 in 1981. По боја е светлокафена. Откриена е во 1981 год. во Куќата 1. Museum of Macedonia - Skopje; D. Z. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З. Sanev V., Neolitsko svetilište od Tumba vo s. Madžari, Skopje Санев В., Неолитско светилиште од Тумба во с.Маџари, 1981, (catalogue); Neolitsko svetilište od Tumba vo Madžari, Скопје 1981, (каталог); Неолитско светилиште од Тумба во Skopsko, Macedoniae acta archeaologica 9-39, Skopje с.Маџари, Скопско, Macedoniae Acta Archaeologica 9-39,Скопје

Katalog Skopje 2007.indd 58

8.12.2007 14:20:22

43. ЖРТВЕНИК, теракота Тумба, с. Породин, Битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 25.5 см, инв. бр. 55 Антропоморфен модел на куќа со отвори на сите четири страни, кои се во форма на буквата Т обратно поставена. На оџакот е претставена главата на Големата Богинка (Магна Матер), која овде се среќава како заштитничка на домот. Околу вратот има зракасто поставен ѓердан, со аплицирани топчиња - монистра. Површината е мазнета, а бојата е темнокафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

43. ALTAR, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic Velušina-Porodin culture H. 25.5 cm, inv. No. 55 Anthropomorphic model of a house, topped with chimneyshaped cylinder depicting the head of the Great Goddess (Magna Mater). The goddess rendered as protector of the house wears a ray-shaped necklace ornate with pellets. The house has inverted T-shaped openings on all four sides. The altar of burnished surface is in dark brown colour. Institute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 59

8.12.2007 14:20:24

44. ГОЛЕМА МАЈКА, теракота Тумба, с. Маџари, скопско Среден неолит, Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 31,5 см, инв. бр. 592 Жртвеник од типот Големата Мајка. Таа е прикажана допојасно врз четириаголна куќа. Лицето е рамно, а очите се затворени и коси, и се плитко врежани. Веѓите се слабо истакнати. Носот е остар. Косата е собрана во убава афрофризура. На темето има дупче со траги од горење. Куќата е четвртеста со по четири елипсовидни отвори на фронталната и задната страна. Странично има голем отвор во форма на буквата М. На четвртата страна има два коси отвора. На четирите агли од покривот има дупчиња за закачување. По боја е светлокафена. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З.

44. THE GREAT MOTHER, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 31.5 cm, inv. No. 592 Altar with the image of the Great Mother depicted down to the waist on top of the house model. The flat face portray a pointed nose, slightly marked eyebrows and closed slanting eyes carved in low relief. The house of a cubic plan has four oval openings on the front and read sides respectively. On one side wall there is M-shaped opening and on the opposite wall are two slanting holes. There are small holes for suspending on each corner of the roof. The colour is brown. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 60

8.12.2007 14:20:25

45. ЖРТВЕНИК, теракота Ѓорев Рид, с. Суводол, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 16 см, инв. бр. 1139 Антропоморфен модел на куќа. На оџакот е претставена жена до половина. Нејзиното здолниште е покривот, а самата куќа - утробата. Влезот е прикажан со врежан триаголник кој го симболизира пубичниот дел. Има квадратна основа, кружен отвор на подот, а на страничните ѕидови по два триаголни прозорци. На задниот ѕид има еден правоаголен влез. Бојата е црвенокафена, на места прегорена. Завод и музеј - Битола; М. В.

45. ALTAR, terracotta Djorev rid, v. Suvodol, Bitola region Middle Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 16 cm, inv. No. 1139 Anthropomorphic model of a house topped with chimney depicting a woman down to the waist. Her skirt is the roof and the house itself symbolizes the womb. The entrance depicted by incised triangle symbolizes the pubic area. It is cubic in plan and has a round opening on the floor, two triangular windows on each of the flanking walls and rectangular entrance on the rear wall. The colour of the figurine is reddish-brown with traces of burning. Institute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 61

8.12.2007 14:20:27

46.ГОЛЕМА МАЈКА, теракота Церје, с. Говрлево, скопско Среден неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 35 см, инв. бр. 176 Фигура со тело и глава цилиндрично моделирани на кубусно овален постамент, со отвори од напред и назад. Над очите се нагласени веѓи, а носот е извлечен. Рацете се свиткани во лактите кои со прстите се потпираат на постаментот. Посебно се нагласени дојките и бремениот стомак со папокот. На засеченото теме има дупка, како и на четирите агли на постаментот, кој наликува на модел од куќа. Надлактиците и подлактиците се украсени со по два пара белегзии, а околу вратот, на градите, рамениците и грбот е врзан лентест ѓердан, со по една алка, додека преку струкот има колан во вид на бобинки. Фризурата е назначена со коси врежувања. Музеј на град Скопје - Скопје; М. Б. Miloš Bilbija, Arheološki pregled 26, Ljubljana 1986, 36; Георгиев З., Билбија М., Културно наследство, Завод за заштита на спомениците, Скопје 1984, 41; Санев В., Археолошка карта на Република Македонија, Том 1, МАНУ, Скопје 1994, 40; Чаусидис Н., Лилќиќ В., Серафимова А., Алексиев Е., Македонија - културно наследство, Скопје 1995, 33

46. THE GREAT MOTHER, terracotta Cerje, v. Govrlevo, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vršnik culture H. 35 cm, inv. no. 176 Figurine with cylindrically modeled body and head on top of the cubic and oval post with openings at the front and the back. Above the eyes, the eyebrows are accented and the nose is pointed. The arms are bent on the elbows and leaning on the post. The notched top has a hole as well as the four angles on the post, resembling the model of the house. The upper and the lower part of the arms are decorated with pair of arm bands, and around the neck, on the chests, on the shoulders and the back is knotted a stripe-like necklace with a link, but around the waist it has a berry-like belt. The hairdo is marked with angled cuts. Museum of the City of Skopje - Skopje; M. B. Miloš Bilbija, Archaeological Report 26, Ljubljana 1986, 36; Georgiev Z., Bilbija M.; Culture Heritage, Institute for Protection, Skopje 1984, 41; Sanev V., Archaeological Map of Macedonia, T. I, MANU, Skopje 1994, 40; Čausidis N., Lilčić V., Serafimova A, Aleksiev E., Macedonia - Culture Heritage, Skopje 1995, 33

Katalog Skopje 2007.indd 62

8.12.2007 14:20:29

47. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба Средсело, с. Могила, битолско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 13.3 см, инв. бр. 339 Празен цилиндер, дел од жртвеникот- Големата Мајка. Носот е пластично нагласен. Тој е голем и излегува од линијата на веѓите. Очите се бадемести со спуштен поглед и нагласени горни капаци. Устата е собрана и назначена со едно задебелување, како да сака да асоцира срамежлив бакнеж. Вратот завршува со пластичен ѓердан во форма на буквата М. По боја е црвена. Музеј на Македонија- Скопје; М. А., Д. З. Санев В., Од археолошкото богатство на СР Македонија, каталог, Скопје 1980, 21, кат. бр. 56

47. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba Sredselo, v. Mogila, Bitola region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 13.3 cm, inv. No. 339 The hollow cylinder is part of an altar, depicting the Great Mother. A big nose is modeled over the eyebrow line. Almond-shaped eyes are looking down, showing emphasized eyelid. The round lips are merely indicated, as association of the first shy kiss. The bottom of the neck is adorned with M-shaped necklace. The colour is reddish. Museum of Macedonia - Skopje; M.A., D.Z. Sanev V., From the Archaological Treasure of the SR Makedonija, catalogue, Skopje 1980, 21, cat. No.56 3

Katalog Skopje 2007.indd 63

8.12.2007 14:20:30

48. ГОЛЕМА МАЈКА, теракота Тумба Средсело, с. Мршевци, скопско Среден неолит, Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 15,7 см, инв. бр. 318

48. THE GREAT MOTHER, terracotta Tumba Sredselo, v. Mrševci, Skopje region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 15.7 cm, inv. No. 318

Жртвеник од типот Големата Мајка. Таа е прикажана допојасно Altar with the image of the Great Mother depicted down to врз четириаголна куќа. Главата и телото се столбесто the waist on top of the house model. The column-shaped head обликувани врз колец од кои се остатоци во позитив. Главата and body have been modeled around a pole. The front part недостига. Во ниво на градите рацете се свиткани и потпрени of the head is missing. Folded arms rest on the house fingerсо дланките врз куќата со раширени прсти. На десната spread palms. Armband is depicted on the right upper arm. надлактица има белезница. Куќата е со четвртеста заоблена The house plan shapes a roundish quadrangle. форма. По боја е светлокафена. The light brown altar was descovered in 1987. Откриена во 1987 год. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З. Sanev V., Sredselo Mrševci, Archaeological Map of Macedonia, Санев В., Средсело Мршевци, Археолошка карта од T II, Skopje 1996, 378-379 Македонија, Том 2, Скопје 1996, 378-379 4

Katalog Skopje 2007.indd 64

8.12.2007 14:20:32

49. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Маџари, битолско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 10.5 см, инв. бр. 339

49. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, v. Madžari, Skopje Middle Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik III culture H. 10.5 cm, inv. No. 339

The hollow cylinder is part of an altar portraying the Great Празен цилиндер, дел од жртвеникот - Големата Мајка. Mother. Big nose is portrayed on the face, touching the semiЛицето е со голем нос во кој завршуваат полукружните веѓи. round eyebrows. Almond-shaped eyes are wide-open. Очите се бадемести и широко отворени. На темето има дупче. The hair is modeled in tresses fastened on the back in a form Косата е сплетена во прцлиња кои се триаголни собрани. of triangle. The cylinder has a hole on the top. По боја е бледоцрвена. Откриен е во 1982 год. Its colour is ochre-brown. It was discovered in 1982 Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 65

8.12.2007 14:20:33

50. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Оптичари, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 19 см, инв. бр. 2326 Цилиндерот е со пластично изработен човеков лик и нагласена брада. На ушите има полутопчести обетки, а на вратот ѓердан од полутопчести апликации. Бојата е кафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

50. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, v. Optičari, Bitola region Middle Neolithic, Velušina-Porodin culture H. 19 cm, inv. No. 2326 The cylinder is modeled to form a human countenance of finely modeled chin. Earrings are depicted on the ears and the necklace is rendered by semi-spheric applications. The colour is brown. Insitute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 66

8.12.2007 14:20:35

51. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Велушка Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 10 см, инв. бр. 10220

51. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Veluška Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velušina-Porodin culture H. 10 cm, inv. No. 10220

Дел од жртвеник во облик на куќа. Оџакот е со пластично Part of an altar that must have been chimney on top of a аплициран лик на богинката, т.н. Големата Мајка. На ушите house model. The cylinder portrays the image of a goddess има обетки т.е. висулци. Жртвеникот е шуплив, бидејќи referred to as the Great Mother, wearing earring-pendants. бил моделиран на парче од дрво. Темето е зарамнето, а во The hollow cylinder is flat on the top and средината има отвор. Бојата е кафена. has an opening in the middle. The colour is brown. Завод и музеј - Битола; М. В. Institute and Museum - Bitola; M. V. Симоска Д., Санев В., Неолитска населба Велушка тумба Simoska D., Sanev V., Neolithic settlement Veleška Tumba near кај Битола, Macedoniae acta archaeologica 1, Прилеп 1975, Bitola, Macedoniae Acta Archaeologica 1, Т. XXIII, сл. 1; Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Prilep 1975, Pl. XXII, fig. 1; Simoska D., Sanev V., Пелагонија, Битола 1976, 33, сл. 42 Prehistory in Central Pelagonia, Bitola 1976, 33, fig. 42

Katalog Skopje 2007.indd 67

8.12.2007 14:20:36

52. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Долно Палчиште, тетовско Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 6.5 см, инв. бр. 255 Дел од лице со пластично прикажани и широко отворени бадемести очи. Погледот е “надалеку”, а веѓите со убав лак поаѓаат од носот, назначувајќи ја очната дупка. Носот е мал. Главата завршува со две косо врежани линии, кои веројатно се дел од ѓердан. Косата е пластично прикажана со врежани плитки цик-цак линии. По боја е црвеникава. Има траги од горење. Откриен е во 1987 год. Музеј на Македонија - Скопје; Д. З. Здравковски Д., Саржоски С., Arheološki pregled, Ljubljana 1989, 43; Саржоски С., Здравковски Д., Macedoniae acta archaeologica 12, Скопје 1991, 131-144

52. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, v. Dolno Palčište, Tetovo region Middle Neolithic, Anzabegovo-Vršnik III culture H. 6.5 cm, inv. No. 255 Part of a head showing finely portrayed, wide open almondshaped eyes with ‘far-away’ look. Eyebrows are depicted by fine bows starting from the small nose, marking the eye-hole. Two incised slanting lines at the bottom are presumably part of a necklace. The hair is rendered by zigzag lines carved in low relief. The cylinder is in reddish-ochre colour with traces of burning. It was discovered in 1987. Museum of Macedonia - Skopje; D. Z. Zdravkovski D., Saržoski S., Archaeological Report 28, Ljubljana 1989, 43; Saržoski S., Zdravkovski D., Macedoniae Acta Archaeologica 12, Skopje 1991, 131-144

Katalog Skopje 2007.indd 68

8.12.2007 14:20:38

53. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, нас. Чаир, Скопје Среден неолит (5800-5300 год. п.н.е.), Анзабегово-Вршник III културна група Вис. 15.5 см, инв. бр. 501 Антропоморфен цилиндер, дел од жртвеникот - Големата Мајка. Има блага четвртеста форма. Извајан е околу дрво од кое се останати траги во позитив. Лицето е со врежани очи и мал нос, од кои започнуваат убави полукружни веѓи. Устата е мала и е плитко врежана. Косата е пластично обликувана во афро-фризура. Темето е продупчено. По боја е светлоокер. Откриен е случајно во 1999 год. Музеј на Македонија - Скопје; М. А., Д. З.

53. ANTHROPOMORPHIC CYLINDER, terracotta Tumba, Čair, Skopje Middle Neolithic, Anzabegovo-Vršnik III culture H. 15.5 cm, inv. No. 501 The anthropomorphic cylinder is a part of an altar portraying the Great Mother. Its basic plan forms an irregular square and has been sculpted around a wooden stick. The face is depicted with incised eyes and a small nose continuing in fine semi-circular eyebrows. The small mouth is engraved in low-relief. The hair is modeled with fine curls. The cylinder has a hole on the top. It’s colour is ochre. Found accidentally in 1999. Museum of Macedonia - Skopje; M. A., D. Z.

Katalog Skopje 2007.indd 69

8.12.2007 14:20:40

54. АНТРОПОМОРФЕН ЦИЛИНДЕР, теракота Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 12 см, инв. бр. 33

54. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velušina-Porodin culture H. 12 cm, inv. No. 33

Цилиндер кој претставува дел од жртвеник во облик на куќа. The cylinder must have been a part of an altar shaping На оџакот е претставена Големата Мајка. Овде се среќава со a house model, representing its chimney. It portrays the image овални обетки и ѓердан претставен со лента од по два реда of the Great Mother wearing semi-spherical earrings and импресо* украсувања. Бојата е кафена. a necklace depicted by two lines of impressed dots. Завод и музеј - Битола; М. В. The figurine is in brown colour Грбиќ М., Мачкиќ П., Наѓ Ш., Симоска Д., Сталио Б., Породин, Institute and Museum - Bitola; M. V. касно неолитско насеље на тумби код Битољ, Битољ 1960; Grbić M., Mačkić P, Nađ S., Somoska D., Stalio B., Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелогонија, Porodin, kasno neolitsko naselje na Tumbi kod Bitolj, Bitola Битола 1976, 35, сл. 93 1960; Simoska D., Sanev V., Prehistory in Central Pelagonia, Bitola 1976, 35, fig. 93 *Втиснувања (украсувања) во керамиката со нокти или остар предмет. 0

Katalog Skopje 2007.indd 70

8.12.2007 14:20:41

55. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Трештена стена, с. Манастир, прилепско Доцен неолит Вис. 6 см, тер. бр. 1356 Фигурина со откршени глава, лева рака и нозе. Десната рака е свиткана и се допира на стомакот, градите се пластично назначени. По боја е сивокафена. Завод и музеј – Прилеп; Д. Т., А. М.

55. SEATED FIGURINE, terracotta Treštena Stena, v. Manastir, Prilep region Late Eneolithic H. 6 cm, exc. no. 1356 Figurine with head broken-off, left arm and legs are missing. It has modelled breasts, the folded right arm touching the belly. The coulour is grayish-brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 71

8.12.2007 14:20:43

56. ДАМА ШТО СЕДИ, теракота Устие на Дрим, Струга Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 7.5 см, инв. бр. 276

56. SEATED LADY, terracotta River Drim Outfall, Struga Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 7.5 cm, inv. No. 276

Woman sitting in a yoga position. It has polished round head Жена што седи во јога положба. Има кружна мазна глава која продолжува на високиот цилиндричен врат, поставен на merging with a long cylindric neck, which stands on an upright body. Eyes,nose and mouth are slightly marked on the face. исправeното тело во седечка положба. Има благо назначени Hands are depicted on the belly with impressed line. очи, нос и уста. Рацете се обележени со втисната линија врз The bottom and the legs forming a triangle, stable for sitting. стомакот, а задникот и нозете во основа се триаголнести, со The back bears engraved pattern of double diamond. мазна стабилна површина за седење. На грбот е врежана The colour i dark gray. шара со двоен ромб. По боја е темносива. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Garašanin M., Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Les CiviliГарашанин М., Санев В., Симоска Д., Китаноски Б., sations préhistoriques de la Macedonie, Štip 1971, fig 129; Предисториски култури во Македонија, Штип 1971, сл Kolištrkoska Nasteva I., Guide through the Archaeologic 129; Колиштркоска Настева И., Водич низ археолошката Exhibition at the Museum of Macedonia, Skopje 1992, p.30; поставка на Музеј на Македонија, Скопје 1992, стр. 30, Санев Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Saržoski S., В, Симоска Д., Китаноски Б., Саржоски С., Праисторија во Urgeschichte Macedoniens, Skopje 1976, 48, fig.359 Македонија, Скопје 1976, 48, сл. 359 2

Katalog Skopje 2007.indd 72

8.12.2007 14:20:44

57. ЖЕНА ШТО СЕДИ, теракота Цареви Кули, Струмица Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 4.9 см, инв бр. 1079 Долна половина од фигурина на жена што седи, со спастрени нозе без стапала. Изведена е со нагласени глутеи и мало стомаче, а во тенкиот струк е прекршена. Бојата е светлокафена со траги на потемна боја кај спојот на нозете и под стомакот. Завод и музеј - Струмица; М. С. А.

57. SEATED WOMAN, terracotta Carevi Kuli, Strumica Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 4.9 cm, inv. No. 1079 Lower part of a seated female figurine preserved up to the thin waist. It has a small belly and joined legs with emphasized thighs, but without feet. The figurine is light brown with ttraces of darker nuance in the pubic area and under the belly. Institute and Museum - Strumica; M. S. A.

Katalog Skopje 2007.indd 73

8.12.2007 14:20:46

58. СТАТУЕТКА, теракота Тумба, с. Породин, битолско Среден неолит, Велушина-Породин културна група Вис. 7 см, инв. бр. 7

58. FIGURINE, terracotta Tumba, v. Porodin, Bitola region Middle Neolithic, Velušina-Porodin culture H. 7 cm, inv. No. 7

Фигурина на жена што седи. Главата е откршена, рацете се Seated female figurine. The head is missing, folded hands rest преклопени под стомакот, а глутеите се нагласени. Површината below the belly. Thighs are emphasized. е мазнета и има висок сјај, а бојата е црносива. The polished surface is in grayish-black colour. Завод и музеј - Битола; М. В. Insitute and Museum - Bitola; M. V. Грбиќ М., Мачкиќ П., Наѓ Ш., Симоска Д., Сталио Б., Породин, Grbić M., Mačkić P, Nađ S., Somoska D., Stalio B., Porodin, касно неолитско насеље на тумби код Битољ, Битољ 1960; Porodin, Late Neolitic Setlement at Tumba near Bitola, Bitola Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелогонија, 1960; Simoska D., Sanev V., Prehistory in Central Pelagonia, Битола 1976, 35, сл. 77 Bitola 1976, 35, fig. 77

Katalog Skopje 2007.indd 74

8.12.2007 14:20:47

59. СТИЛИЗИРАНА ФИГУРА ШТО СЕДИ, теракота Тумба, с. Црнобуки, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 4.7 см, инв. бр. бб Крушковидна фигуринка што седи. Има рудиментирани нозе и поставени раце на колкови. Изведена е со брз потег, т.е. стилизирано. По боја е кафена. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н.

59. STYLIZEED SEATED WOMAN, terracotta Tumba, v. Crnobuki, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 4.7 cm, inv. No. N/A Pear-shaped seated figurine with rudimented legs, hands resting on the hips. The figurine has been modeled hastily in stylized manner. Its colour is brown. Museum of Macedonia; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 75

8.12.2007 14:20:49

60. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 8 см, инв. бр. 953

60. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 8 cm, inv. No. 953

Претстава на бремена жена што седи на четириножно Depiction of a pregnant woman seated on a four-legged stool, столче. Главата е откршена, а градите назначени. Бојата е with modeled breasts. The head is missing. црвенокафена. The colour of the figurine is reddish-brown. Завод и музеј- Битола; М. В. Institute and Museum - Bitola; M. V. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Simoska D., Sanev V., Prehistory in cenrtal Pelagonia, Битола 1976, 48, сл. 225 Bitola 1976, 48, fig. 225

Katalog Skopje 2007.indd 76

8.12.2007 14:20:51

61. СТАТУЕТКА, теракота Голема Тумба, с. Трн, битолско Доцен неолит, Трнска културна група Вис. 7 см, инв. бр. 298 Женска фигурина што седи на столче. Главата и рацете се откршени. Телото е плоскато, а градите се пластично претставени. Бојата е црвено-кафена. Завод и музеј - Битола; М. В. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Битола 1976, 44, сл. 159

61. FIGURINE, terracotta Golema Tumba, v. Trn, Bitola region Late Neolithic, Trn culture H. 7 cm, inv. No. 298 Female figurine seated on a chair, head and arms missing. Breasts are modeled on the flat upper body. The colour is reddish-brown. Institute and Museum - Bitola; M. V. Simoska D., Sanev V., Prehistory in cenrtal Pelagonia, Bitola 1976, 44, fig. 159

Katalog Skopje 2007.indd 77

8.12.2007 14:20:52

62. ФИГУРИНА ШТО СЕДИ, теракота Тумба, с. Црнобуки, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 47

62. SEATED FEMALE FIGURINE, terracotta Tumba, v. Crnobuki, Prilep region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 9.5 cm, inv. No. 47

Изведена женска фигура со плоскато тело во профил. Female figurine of flat body in profile. At the front, carved lines На предната страна се врежани линии нагласени се делови mark the breasts and the pubic area, depicting also pieces of од гардероба, гради и пубичен дел. Има траги од фризура на garment. There are traces of hair-do on the top of the head. темето, а ликот е стилизиран, односно извлечен со три прста. The countenance is stylized. Нозете се со конусна основа. По боја е кафена. The legs form a cone at the bottom. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. The colour of the figurine is brown. Настева Колиштркоска И., Водич низ археолошката поставка Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. на Музеј на Македонија, Скопје 1992, 30; Колиштркоска Nasteva Kolištrkoska I., Guide through the archaeological Настева И., Археолошка карта на Р. Македонија, МАНУ, exhibition at the MM, Skopje 1992, 30; Kolištrkoska Nasteva I., Скопје 1994, 50 Archaeological Map of Macedonia, Vol. I, MANU, Skopje 1994, 50

Katalog Skopje 2007.indd 78

8.12.2007 14:20:54

63. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 8.3 см, инв. бр. 5877 Грубо изработена претстава на жена што седи. На главата има капа во вид на шубара. Рацете се раширени. Бојата е кафена. Завод и музеј - Битола; М. В. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Битола 1976, 48, сл. 225

63. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 8.3 cm, inv. No. 5877 Coarsely modeled depiction of a seated woman wearing hat. The arms are spreaded. The colour of the figurine is brown. Institute and Museum - Bitola; M. V. Simoska D., Sanev V., Prehistory in cenrtal Pelagonia, Bitola 1976, 48, fig. 225

Katalog Skopje 2007.indd 79

8.12.2007 14:20:55

64. ФИГУРИНА НА ЖЕНА ШТО СЕДИ, теракота Тумба, с. Црнобуки, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 6.2 см, инв. бр. бб

64. FIGURINE OF A SEATED WOMAN, terracotta Tumba, v. Crnobuki, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 6.2 cm, inv. No. N/A

Stylized figurine of a seated woman with cone-shaped head Стилизирана фигурина на жена што седи. Има конусно merging with the shoulders. Spread hands are raised to the изведена глава која се прелева во рамениците. Рацете level of the breasts. The woman has emphasized and swallen и се раширени и кренати во висина на градите. belly and ineptly applied breasts. The legs folded at the knees Стомакот е набрекнат и нагласен. Има невешто are shorter, without feet. The figurine is dark-brown. аплицирани гради, а нозете се подвоени кај колената и Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. скусени. Фигурината е без стапала. По боја е темнокафена. Simoska D., Sanev V., Prehistory in cenrtal Pelagonia, Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Bitola 1976, 46, fig. 205; Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Saržoski S., Битола 1976, 46, сл. 205; Санев В., Симоска Д., Китаноски Б., Prehistory in Macedonia, Skopje 1976, 50, fig. 414 Саржоски С., Праисторија во Македонија, Скопје 1976, 50, сл. 414 0

Katalog Skopje 2007.indd 80

8.12.2007 14:20:57

65. ДОПОЈАСНА ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 6.7 см, инв. бр. 3/II Горна половина на жена со стилизирана глава. На ликот има двогрбаво извлечен нос. На местата кај развлечените уши издупени се, едно под друго, по две дупчиња, кои можеби служеле за протнување на врпца, доколку фигурината била висулец. Недостасува долниот дел од телото и рацете. Под пазувите е декорирана со куси коси засеци. Нагласени се градите и пубичниот дел со врежани триаголници. Видливи се траги од црвена боја врз мазната, светлокафена основа. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Колиштркоска Настева И., Macedoniae acta archaeologica 15, Скопје 1999, 28

65. UPPER BODY OF A WOMAN, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 6.7 cm, inv. No. 3/II Upper part of a woman with stylized head. Only two-humped nose has been modeled on the face. On both sides on the big ears there are two pierced holes one above another, which might have been used for passing a tread and used as a pendant. It is decorated with short slanting notches under the armpits. The breasts and the pubic area are marked with incised triangles. There are traces of red colouring on the burnished light brown surface. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. Kolištrkoska Nasteva I., Macedoniae Acta Archaeologica 15, Skopje 1999,28 1

Katalog Skopje 2007.indd 81

8.12.2007 14:20:58

66. ФИГУРИНА, теракота Карталица, с. Извор, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 3.7 см, инв. бр. I-187 Фрагмент од женска статуетка од кој е зачуван само дел од вратот и мал дел од торзото во пределот на рамениците и градите. Вратот е масивен и столбовиден. Од него надолу продолжуваат благо нагласените раменици. Во пределот на градите теракотата има пластично извден медалјон прицврстен на врежано изведена нишка. Бојата е окер. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

66. FIGURINE, terracotta Kartalica, v. Izvor, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 3.7 cm, inv. No. I-87 Fragment of a female figurine of which pnly part of the neck and the torso have been preserved down to the breasts. The massive neck shapes a column. It continues in slightly modelled shoulders. In the breast area a moulded round medallion is suspended on a necklace rendered by carved line. The colour is ochre. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 82

8.12.2007 14:21:00

67. ФИГУРИНА - ТОРЗО, теракота Бакарно Гумно, с. Чепигово, прилепско Среден енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 5 см, инв. бр. 1206

67. FIGURINE - TORSO, terracotta Bakarno Gumno, v. Čepigovo, Prilep region Middle Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 5 cm, inv. No. 1206

Фигурина со овално тело и отвор за вметнување на глава. Површината е сјајно измазнета. Рацете и долниот дел се откршени, а градите се пластично назначени. По боја е темносива. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Праисторија во Македонија, Скопје 1976 (каталог), кат. бр. 388

Figurine of oval body with special hole for inserting head. Arms and lower body are missing. It has burnished surface and modeled breasts. The colour is dark gray. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Prehistory in Macedonia, Skopje 1976, (catalogue), cat. No.388

Katalog Skopje 2007.indd 83

8.12.2007 14:21:02

68. ФИГУРИНА - ТОРЗО, теракота Цареви Кули, Струмица Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 2.6 см, инв. бр. 544 Фрагмент од статуетка од кое е сочувано торзото, пласното обликувана, со остатоци од откршени раце. Градите се благо нагласени, а помеѓу нив се врежани две вертикални линии. Бојата е црвенкасто-кафена. Завод и музеј - Струмица; М. С. А.

68. FIGURINE - TORSO, terracotta Carevi Kuli, Strumica Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 2.6 cm, inv. No. 544 Fragment of a figurine where only the torso and part of the arms have been preserved. Two vertical lines are carved between the slightly marked breasts. The colour is reddish-brown. Institute and Museum - Strumica; M. S. A.

Katalog Skopje 2007.indd 84

8.12.2007 14:21:03

69. ЅВОНЕСТА ФИГУРИНА, теракота Могила, с. Сенокос, прилепско Доцен енеолит, Велушина-Породин културна група Вис. 7.3 см, инв. бр. бб

69. BELL-LIKE FIGURINE, terracotta Mogila, v. Senokos, Prilep region Late Neolithic, Velu�ina-Porodin culture H. 7.3cm, inv. No. N/A

Ѕвонеста фигурина со шуплива внатрешност. Долниот дел е Hollow figurine of which the broken-off lower body is missing. откршен, носот е пластично извлечен, а очите се претставени It has portrayed nose, eyes depicted with slanting notches, со коси зарешки. Рацете и градите се назначени. Предната modeled arms and breasts. The figurine is decorated with површина е украсена со врежани ромбови. По боја е кафена. incised lozenges at the front. The colour is brown. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 85

8.12.2007 14:21:05

70. СТАТУЕТКА НА ЖЕНА, теракота Страната, с. Ангелци, струмичко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 7.8 см, инв. бр. 1025 Средишен дел од женско тело, недостасуваат горниот дел од телото и нозете. Изведена е со нагласена стеатопигија, а пубичниот дел е нагласен со врежан триаголник. Стомакот е нагласен, можеби покажува бременост, а над задникот, со две длабнатини, потенциран е лубо-сакралниот дел. Бојата на фигурината е светлокафена. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Санев В., Стаменова М., Зборник на трудови, Струмица 1989, 9-24

70. FIGURINE OF A WOMAN, terracotta Stranata, v. Angelci, Strumica region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 7.8 cm, inv. No. 1025 Middle part of female figurine showing streatopygia. The upper body is broken-off and the legs are missing. The pubic area is marked with an incised triangle. The belly is emphasized possibly showing pregnancy. Two concave spots mark the lumbar-sacral area. The colour is light brown. Institute and Museum - Strumica; M. S. A. Sanev V., Stamenova D., Collection of Works, Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 86

8.12.2007 14:21:06

71. ТОРЗО ОД ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 6.5 см, инв. бр. 134/II Зачувана горна половина од женско тело. Главата и рацете, кои биле раширени во поза на адорација, се откршени. Под вратот, во латинична буква V, врежани се двојни линии, а на грбот во пределот на слабината, врежани се исти такви но обратно поставени. Видливи се траги од откршен стомак. Површината е замазнета, а наместа има остатоци од црвена боја. Во основа торзото е со светлокафена боја. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н.

71. TORSO OF FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 6.5 cm, inv. No. 134/II Upper part of female figurine. Broken-off head is missing and hands raised in posture of adoration have not been fully preserved. Below the neck, a V-shaped double line is incised and the same inverted pattern is carved at the back near the waist. There are traces of the partly broken-off belly. The surface is burnished, showing remaining of red colouring. The torso is light brown. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 87

8.12.2007 14:21:08

72. ФИГУРИНА СО ВРЕЖАНИ ЕЛЕМЕНТИ, теракота Кутлине, с. Ракле, прилепско Доцен неолит, Ангелци-Зелениково културна група Вис. 8.3 см, инв. бр. Бб Горен дел од фигурина со плоскато тело. Главата е откршена, а рацете и градите се пластично назначени. Има малку нагласена бременост. Во долниот дел се забележува отвор за вметнување на спојка. Со врежани линии и кружни пластични апликации, од предната и задната страна, е прикажан дел од облеката. По боја е кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Македонско наследство, број 17, Скопје 2001, 60, Т. III, 1

72. FIGURINE WITH ENGRAVED DECORATION, terracotta Kutline, v. Rakle, Prilep region Late Neneolithic, Angelci-Zelenikovo culture H. 8.3 cm, inv. No. N/A Upper part of a figurine of flat body, head is missing. The figurine has modeled arms and breasts, showing slightly indicated pregnancy. Clothing is depicted with engraved lines and attached round ornaments on the front and on the back. At the bottom a hole can be seen for inserting a stick in the process of modeling. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Macedonian Heritage No.17, Skopje 2001.60, T.III, 1

Katalog Skopje 2007.indd 88

8.12.2007 14:21:10

73. ФИГУРИНА, теракота Мрамор, нас. Чашкa, велешко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 5.2 см, инв. бр. I-2

73. FIGURINE, terracotta Mramor, v. Čaška, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 5.2 cm, inv. No. I-2

Фрагмент од женска фигурина со плоскато изведено торзо и ненагласени раце. На стомакот од торзото е врежана една хоризонтална линија. Градите се декорирани со еден пластично изведен кужен медалјон прицврстен на три врежани нишки. По боја е кафено-сива. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

Fragment of a female figurine showing flat torso with no marks for arms. One horizontal line is incised on the belly. Breasts are adorned with a modeled round medallion suspended on three incised lines. The colour is brownish-gray. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 89

8.12.2007 14:21:11

74. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 10 см, инв. бр. 845

74. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 10 cm, inv. No. 845 Female figurine of flat body with deep opening for inserting a Плоската престава на жена со длабок отвор за всадување head. Legs are shattered, the breasts and belly finely на главата. Нозете се откршени, а градите и стомакот се modeled. The pubic triangle is rendered with пластично изведени. Под стомакот е означен триаголник double incised line. со по две врежани линии. Бојата е светлокафена. The colour is light brown. Завод и музеј - Битола; М. В. Institute and Museum - Bitola; M. V. Симоска Д., Санев В., Праисторија во централна Пелагонија, Simoska D., Sanev V., Prehistory in Central Pelagonia, Битола 1976, 47, сл. 223 Bitola 1976, 47, fig. 223

Katalog Skopje 2007.indd 90

8.12.2007 14:21:13

75. СТАТУЕТКА, теракота Висок Рид, с. Букри, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 7.4 см, инв. бр. 2210 Долен дел од оштетена женска фигура. Има пластично нагласени стомак и бутови. Под стомакот одбележан е пубичниот триаголник со врежување. Бојата е сиво-кафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

75. FIGURINE, terracotta VIsok Rid, v. Bukri, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 7.4 cm, inv. No. 2210 Lower part of damaged female figurine. It has modeled belly, emphasized thighs and incised pubic triangle below the belly. Its colour is grayish-brown. Institute and Museum - Bitola; M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 91

8.12.2007 14:21:14

76. ФРАГМЕНТ ОД АНТРОПОМОРФНА СТАТУЕТКА, теракота Страната, с. Ангелци, струмичко Доцен неолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 1021 Дел од тело и долна половина на статуетка со нагласени глутеи над кои има вдлабнатинка. Горниот дел недостасува. Бојата е светлокафена. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Санев В., Стаменова М., Зборник на трудови, Струмица 1989, 9-24

76. FRAGMENT OF ANTHROPOMORPHIC FIGURINE, terracotta Stranata, v. Angelci, Strumica region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 9.5 cm, inv. No. 1021 Part of the upper body and lower part of a figurine with emphasized thighs. Two concave spots mark the lumbar-sacral area. The colour is light brown. Institute and Museum - Strumica; M. S. A. Sanev V., Stamenova D., Collection of Works, Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 92

8.12.2007 14:21:16

77. СТАТУЕТКА, теракота Висок Рид, с. Букри, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 12 см, инв. бр. 2211 Долен дел од оштетена женска фигура. Стомакот и бедрата се пластично нагласени. Под стомакот има зарамнет триаголник со канелури. Нозете се споени и без стапала. Бојата е сиво-кафена. Завод и музеј - Битола: М. В.

77. FIGURINE, terracotta Visok Rid, v. Bukri, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 12 cm, inv. No. 2211 Lower part of a damaged female figurine. The modeled belly and hips are emphasized. The pubic triangle is rendered with cannelures. The colour is geayish-brown. Institute and Museum - Bitola, M. V.

Katalog Skopje 2007.indd 93

8.12.2007 14:21:18

78. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Тумба, с. Црнобуки, прилепско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 15 см, инв. бр. 5131 Грубо изработена фигура на жена што седи, главата недостасува, а била поставена на стапче и припоена кон телото. Необични се втиснатите траги од ткаенина на нејзината површина, што говори дека таа била обликувана преку парче текстил. Градите се благо нагласени, рацете се куси и раширени, а нозете се со полукружен завршеток. Површината е груба, а бојата е кафена. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н

78. SEATED GFEMALE FIGURINE, terracotta Tumba, v. Crnobuki, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 15 cm, inv. No. 5131 Roughly modeled figurine of a seated woman. Her head, now missing, must have been set on a stick and attached to the body. There are peculiar imprints of textile on the surface, which show that the figurine must have been molded with a piece of fabric. Breasts are slightly indicated. The arms are short and spread wide, whereas the legs are roundish at the bottom. The coarse surface of the figurine is brown. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 94

8.12.2007 14:21:19

79. ДОПОЈАСНА ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 7.4 см, инв. бр. 68/II Дел од долна половина на женска фигурина, сочувана до колена. Нагласен пубичен дел и стеатопигија. По боја е светлокафена со траги од горење. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Колиштркоска Настева И., Macedoniae acta archaeologica 15, Скопје 1999, 28

79. FRAGMENT OF FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burličevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 7.4 cm, inv. No. 68/II Fragment of a female figurine preserved from the waist down to the knees. It has emphasized back and indicated pubic area. The colour is light brown with traces of burning. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. Kolištrkoska Nasteva I., Macedoniae Acta Archaeologica 15, Skopje 1999, 28

Katalog Skopje 2007.indd 95

8.12.2007 14:21:21

80. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Трештена стена, с. Манастир, прилепско Доцен енеолит Вис. 6.1 см, тер. бр. 1125 Од фигурината откршен е горниот дел од телото и долниот дел од нозете. Пубичниот дел е назначен со врежан триаголник. По боја е светлокафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

80. SEATED FIGURINE, terracotta Treštena Stena, v. Manastir, Prilep region Late Eneolithic H. 6.1 cm, exc. No. 1125 Upper part of the body and lower part of the legs of the figurine are missing. It has incised pubic triangle. The colour is light brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 96

8.12.2007 14:21:23

81. АНТРОПОМОРФЕН САД, теракота Трештена стена, с. Манастир, прилепско Доцен енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 20.7 см, тер. бр. 39 Оштетен сад со мазнети површина. Има висок цилиндричен врат кој во горниот дел е со изливник. Градите се пластично назначени, а рацете се во вид на извлечени брадавици. По боја е кафен. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

81. ANTHROPOMORPHIC VESSEL, terracotta Treštena Stena, v. Manastir, Prilep region Late Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 20.7 cm, exc. No. 39 Vessel of burnished surface. It has a high cylindrical neck with a spout on the top, modeled breasts and rudimentary arms. The colour is brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

Katalog Skopje 2007.indd 97

8.12.2007 14:21:24

82. СЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Трештена стена, с. Манастир, прилепско Доцен енеолит Вис. 11 см, тер. бр. 595

82. SEATED FIGURINE, terracotta Treštena Stena, v. Manastir, Prilep region Late Eneolithic H. 11 cm, exc. No. 595

Фигурина со откршена глава. Градите се пластично назначени, Figurine with the head missing. It has modeled breasts, folded а рацете се свиткани и се потпираат на колковите. Пубичниот arms resting on the hips and engraved pubic triangle. дел е предимензионирано назначен со врежан триаголник. Joined legs end with roundish cone. Нозете се споени и завршуваат конусно заоблени. The colour is reddish. По боја е црвеникава. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

Katalog Skopje 2007.indd 98

8.12.2007 14:21:26

83. ФИГУРИНА, теракота Mрамор, нас. Чашка, прилепско Доцен енеолит, Анзабегово-Вршник културна група Вис. 4.1 см, инв. бр. I-11 Фрагмент од женска статуетка во седечка положба. Има нагласена стеатопигија. Од статуетката е зачувано десното бедро и горниот дел од ногата. Ногата е декорирана со хоризонтални и вертикални линии во вид на пајакова мрежа. Долниот дел од ногата е декориран со кружни линии. Бојата е темносива. Народен музеј - Велес; Т. Ј.

83. FIGURINE, terracotta Mramor, v. Čaška, Veles region Late Neolithic, Anzabegovo-Vr�nik culture H. 4.1 cm, inv. No. I-11 Fragment of a seated female figurine showing steatopygia. Only the right thigh and the top part of the leg have been preserved. The legs are decorated with incised horizontal and vertical lines featuring cobwebs and with incised circles at the bottom. The colour is dark brown. National Museum - Veles; T. J.

Katalog Skopje 2007.indd 99

8.12.2007 14:21:28

84. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 6 см, инв. бр. 956 Долна половина на жена што седи. Има нагласен стомак и врежан триаголник на потстомачниот дел. Колената се нагласени пластично со испупчување. Бојата е кафена. Завод и музеј - Битола; М. В.

84. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 6 cm, inv. No. 956 Figurine of a seated woman. The broken-off upper part is missing. It has emphasized sculpted belly and incised pubic triangle. Knees are marked with protrusions. The colour is brown. Institute and Museum - Bitola, M. V.

100

Katalog Skopje 2007.indd 100

8.12.2007 14:21:29

85. ФРАГМЕНТ ОД ГОРЕН НА САД, теракота Големи камен, с. Лопатица, прилепско Доцен енеолит Вис. 3.6 см, инв. бр. бб Фрагмент од сад со врежана претстава на женска фигура која е хоризонтално поставена под венецот на ободот. По боја е темносива. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М.

85. UPPER PART OF A VESSEL, terracotta Golemi Kamen, v. Lopatica, Prilep region Late Eneolithic H. 3.6 cm, inv. No. N/A Fragment of a vessel bearing engraved depiction of female figure laid horizontally under the rim. The colour is dark gray. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M.

101

Katalog Skopje 2007.indd 101

8.12.2007 14:21:31

86. ЖЕНСКА СТАТУЕТКА, теракота Жеглиговски Камен, с. Младо Нагоричане, кумановско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 3.5 см, инв. бр. I/2-97 Торзо од женска фигурина. Недостасуваат главата, нозете и рацете. Горниот слој од предната страна е излупен. Има назначени глутеи, а задникот е складно изведен. По боја е темносива. Народен музеј - Куманово; Л. Т.

86. FEMALE FIGURINE, terracotta Žegligovski Kamen, v. Mlado Nagoričane, Kumanovo region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 3.5 cm, inv. No. I/2-97 Torso of a female figurine. The head, the arms and the legs are missing. It shows slightly modeled hips and finely sculpted back-side. The top layer of the clay has been peeled-off. The colour of the figurine is dark gray. National Museum - Kumanovo; L. T.

102

Katalog Skopje 2007.indd 102

8.12.2007 14:21:32

87. КОЛЕНА ОД ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 7 см, инв. бр. 135/II

87. KNEES OF FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 7 cm, inv. No. 135/II

Зачувани колена, потколена и благо извлечени стапала од Only the knees and the lower part of the legs with slightly фигурина на жена во седечка положба. Споените нозе се modeled feet have been preserved of a seated female figurine. назначени со длабоко врежана линија меѓу нив. Црти од Joined legs are marked with a deep carved line in-between. хоризонтални линии и траги од црвеникава боја се нанесени Traces of horizontal lines and traces of reddish colouring have над колената, односно врз бутовите. Наликуваат на дел од been preserved as applied above the knees, облекa (здолниште). Во основа е светлокафена. i.e. on the preserved part of the thighs. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. The decoration resembles a piece of garment (skirt). The colour is light brown. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

103

Katalog Skopje 2007.indd 103

8.12.2007 14:21:34

88. ПОЛУСЕДЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Бакарно Гумно, с. Чепригово, прилепско Среден енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 8.2 см, тер. бр. 1205 Фигурина со откршена горна половина. Пубичниот дел е назначен со врежан триаголник, а нозете со длабок рез. Завршуваат со обликувани стапала. По боја е сиво-кафена. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Санев В., Симоска Д, Китаноски Б., Саржоски С., Urgeschichte Makedoniens, Скопје 1976, (каталог) кат. бр. 387

88. HALF-SEATED FIGURINE, terracotta Bakarno Gumno, v. Čepigovo, Prilep region Middle Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 8.2 cm, inv. No. 1205 Figurine where the upper part of the body is missing. It has incised pubic triangle. The legs are marked with deeply incised line and end with modeled feet. The colour is grayish brown. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Saržoski S., Urgeschichte Makedoniens, Skopje 1976 (catalogue), cat. No. 387

104

Katalog Skopje 2007.indd 104

8.12.2007 14:21:36

89. ФИГУРИНА НА ЖЕНА ШТО СТОИ, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 11 см, инв. бр. 133/II Фигурина на жена што стои со споени нозе. Недостасуваат стапалата и горната половина до нагласениот струк. Изведена е со стеатопигија. Телото е украсено со хоризонтални, коси и аглести врежани линии. Декорацијата наликува на тетоважа. По боја е темносива. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н.

89. FIGURINE OF STANDING WOMAN, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 11 cm, inv. No. 133/II Figurine of a standing woman with joined legs, without feet. The upper part is broken at the thin waist is missing. The figurine showing steatopygia is decorated with incised horizontal, slanting and angular lines. The decoration resembles a tattoo. The colour is dark gray. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 105

8.12.2007 14:21:37

90. ФИГУРИНА НА ЖЕНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 10.2 см, инв. бр. 1/II

90. FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 10.2 cm, inv. No. 1/II

Figurine of a woman standing with joined legs, without feet. Фигурина на жена што стои. Нозете с еспоени, а стапалата ги The upper broken-off part below the waist is missing. It is нема. Горната половина недостасува. Украсена е со врежани decorated with incised horizontal, angular lines and circles, the хоризонтални, аглести и кружни линии, а на задникот е bottom is showing carved “double-egg” pattern. врежан мотив т.н. двојно јајце. Декорацијата наликува на The decoration resembles a tattoo. тетоважа. Изведена е со стеатопигија. По боја е сиво-кафена. The colour of the figurine is dark gray. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Атанасова И., Ангелов В., Водич низ културните вредности Atanasova I., Angelov V., Guide to the cultural values of Kočani i Kočani region, Kočani 2004, 7; Kolištkoska Nasteva I., на Кочани и кочанско, Кочани 2004, 7; Колиштркоска Guide to the Archaeological Exhibition, Museum of Настева И., Водич низ археолошката поставка, Музеј на Macedonia, Skopje 1992, 26; Kolištkoska Nasteva I., Македонија, Скопје 1992, 26; Колиштркоска Настева И., Archeological Map of the Republic of Macedonia, MANU, Археолошка карта на Република Македонија, МАНУ, Скопје Skopje 1994, 50; Kolištkoska Nasteva I., 1994, 50; Nasteva I., Arheološki pregled 28, Ljubljana 1989, 49; Archaeological Review 28, Ljubljana 1989, 49; Kolištkoska Колиштркоска Настева И., Macedoniae acta archaeologica 15, Nasteva I., Macedoniae Acta Archaeologica 15, Skopje 1999, 27 Скопје 1999, 27 10

Katalog Skopje 2007.indd 106

8.12.2007 14:21:39

91. ФИГУРИНА НА ЖЕНА ШТО СЕДИ, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 132/II

91. SEATED FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 9.5 cm, inv. No. 132/II

Фигурина на жена што седи. Недостасува горната половина Figurine of a seated woman, showing steatopygia. до струкот. Украсена е со врежани хоризонтални линии, The upper part, broken at the waist, is missing. аглести шари, а листовидните шари кои се косо поставени It is decorate with carved horizontal lines, angular patterns. под назначениот пубичен дел. Декорацијата наликува на Slanting leaf-shaped patterns are carved below the pubic area. тетоважа. Нозете се изведени без стапала и се благо одвоени. The decoration resembles a tattoo. Фигурината е претставена со стеатопигија. The legs modeled without feet are set slightly apart. По боја е темносива. The colour is dark gray. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N.

Katalog Skopje 2007.indd 107

8.12.2007 14:21:41

92. ДОЛНА ПОЛОВИНА ОД ЖЕНСКА ФИГУРИНА, теракота Пилаво, с. Бурилчево, кочанско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 3.9 см, инв. бр. 69/II Долна половина од женска фигуринка. Недостасува горниот дел. Декорирана е со врежани хоризонтални и коси линии. Мотивот е двојна спирала на колковите и “дупло јајце” на задникот. Женските облини се нагласено обликувани. По боја е темнокафено-сива. Музеј на Македонија - Скопје; И. К. Н. Колиштркоска Настева И., Macedoniae acta archaeologica 15, Скопје 1999, 27

92. LOWER PART OF FEMALE FIGURINE, terracotta Pilavo, v. Burilčevo, Kočani region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 3.9 cm, inv. No. 69/II Lower part of female figurine, the upper part is missing. It is decorated with incised horizontal and slanting lines, showing double spiral on the hips and a “double-egg” pattern on the bottom. The figurine has emphasized femminine shape. The colour is brownish-gray. The colour is dark gray. Museum of Macedonia - Skopje; I. K. N. Kolištrkoska Nasteva I., Macedoniae Acta Archaeologica 15, Skopje 1999, 27

Katalog Skopje 2007.indd 108

8.12.2007 14:21:42

93. ФРАГМЕНТ ОД АНТРОПОМОРФНА СТАТУЕТКА, теракота Цареви Кули, Струмица Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 9.1 см, инв. бр. 1080

93. FRAGMENT OF ANTHROPOMORPHIC FIGURINE, terracotta Carevi Kuli, Strumica Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 9.1 cm, inv. No. 1080

Долна половина од статуетка, која во горниот дел од телото Lower part of a figurine preserved up to the waist. The waist продолжува плоснато. Во висина на стомакот е прекршена. is thin and flat. The figurine is decorated with carved parallel Декорирана е со врежани линии, над задникот со паралелни angular lines at the waist and a double-egg pattern at the rear. аглести мотиви, на задникот со кружни “дупло јајце”, а на The legs are adorned with slanting lines. нозете коси шари. Бојата е светлокафена, на места изгорена. The figurine is light brown, burnt at some spots. Завод и музеј - Струмица; М. С. А. Institute and Museum - Strimica; M. S. A. Санев В., Стаменова М., Зборник на трудови, Sanev V., Stamenova M., Collection of Works, Струмица 1989, 9-24 Strumica 1989, 9-24

Katalog Skopje 2007.indd 109

8.12.2007 14:21:44

94. СТОЕЧКА ФИГУРИНА, теракота Крушеанска Чука, с. Врбјани, прилепско Среден енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 14 см, инв. бр. 1885

94. STANDING FIGURINE, terracotta Krušeanska Čuka, v. Vrbjani, Prilep region Middle Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 14 cm, inv. No. 1885

Фигурина со плоскато тело и отвор за вметнување на глава. Figurine of flat body with special hole for inserting head. Рацете и левата града се откршени. Пубичниот дел е назначен The arms and the left breast are broken-off. со врежана линија, а нозете се споени, назначен со длабок The pubic area is indicated with a notch. The legs are marked рез. Завршуваат со обликувани стапала. Целата површина е with incised line and end with modeled feet. The entire украсена со косо и хоризонтално поставени врежани линии surface is adorned with engraved slanting and horizontal lines кои ја претставуваат облеката. По боја е сива. depicting the clothing or body painting. The colour is gray. Завод и музеј - Прилеп; Д. Т., А. М. Institute and Museum - Prilep; D. T., A. M. Macedoniae acta archaeological 15, Скопје 1999, сл. 10 Macedoniae Acta Acta Archaeologica 15, Skopje 1999, fig. 10

110

Katalog Skopje 2007.indd 110

8.12.2007 14:21:45

95. СТАТУЕТКА, теракота Долно Ореово, с. Шуплевец, битолско Енеолит, Шуплевец-Бакарно Гумно културна група Вис. 9.5 см, инв. бр. 843 Оштетена женска фигурина со претставени украси на телото изведена со врежување. Стомачето и колената се нагласени. Бојата е темносива. Завод и музеј - Битола: М. В.

95. FIGURINE, terracotta Dolno Oreovo, v. Šuplevec, Bitola region Eneolithic, Šuplevec-Bakarno Gumno culture H. 9.5 cm, inv. No. 843 Damaged female figurine with carved ornaments. The belly and the knees are slightly accented. Its colour is dark gray. Institute and Museum - Bitola; M. V.

111

Katalog Skopje 2007.indd 111

8.12.2007 14:21:47

СОРАБОТНИЦИ ИРЕНА КОЛИШТРКОСКА НАСТЕВА, автор на каталошки единици

МАРГАРТИРА СТАМЕНОВА-АТАНАСОВА, автор на каталошки единици

МАРИЈА АТАНАСОВА, автор на каталошки единици

ДРАГИША ЗДРАВКОВСКИ, автор на каталошки единици

МАРИЈА ВАСИЛЕВА, автор на каталошки единици

ДУШКО ТЕМЕЛКОСКИ, автор на каталошки единици

АЛЕКСАНДАР МИТКОСКИ, автор на каталошки единици

ТРАЈАНКА ЈОВЧЕВСКА автор на каталошки единици

ЛЕНКА ТРАЈКОВСКА, автор на каталошки единици

МИЛОШ БИЛБИЈА, автор на каталошки единици

ТРАЈЧЕ НАЦЕВ, автор на каталошки единици

АЛЕКСАНДАР ЈОРДАНОСКИ, лектор

НАДА АНДОНОВСКА, превод на англиски јазик

ЗОРАН РУНЧЕВ, компјутерско-дизајнерски решенија

112

Katalog Skopje 2007.indd 112

8.12.2007 14:21:50

УЧЕСНИЦИ И РЕАЛИЗАТОРИ НА ИЗЛОЖБАТА

МИРОСЛАВ ДИМОВСКИ, фотографии

ТРАЈЧЕ ДИМЧЕВСКИ, ликовни решенија

МАРИЈА ВИДЕСКА, ентерирни решенија

АНГЕЛ ГЕОРГИЕВ, ликовни решенија

ВЕСНА ЈАНКОВСКА, тејничко обликување

ВЕРА ТОДОРОВА, техничко обликување

СТАНКА ПЕТКОВСКА, конзерваторски зафати

СЛАВИЦА СТОЈКОВСКА, конзерваторски зафати

ВЛАДО ДЕЛОВСКИ, ликовни решенија

МИХАЈЛО СТОЈАНОВСКИ, записи на камера

НАУМ СПИРОВСКИ, осветлување 113

Katalog Skopje 2007.indd 113

8.12.2007 14:21:52

CIP - Каталогизација во публикација Народна и универзитетска библиотека �Св.Климент Охридски”, Скопје 903:730.031.12/.13(497.7)(083.824) 730.031.12/.13(497.7)(083.824) КОЛИШТРКОСКА Настева, Ирена Праисториските дами од Македонија : [каталог] � [автор на каталогот и организатор на изложбата Ирена Колиштркоска Настева ; стручни соработници-автори на каталошки единици Ирена Колиштркоска Настева, ... [и др.] ; превод на англиски јазик Нада Андоновска; Фотограф Мирослав Димовски] = Prehistoric Macedonian Ladies : [catalogue] / [author of the catalogue and organiser of the exhibition Irena Kolistrkoska Nasteva ; expert collaborators and authors of the catalogue items Irena Kolistrkoska Nasteva, ... [и др.] ; translation into English Nada Andonovska ; photos Miroslav Dimovski]. - Skopje : НУ музеј на Македонија = Skopje : Museum of Macedonia, 2005. - 114 стр. : илустр. во боја ; 21х21 см Текст напоредно на англ. јазик ISBN 9989-917-32-9 I. Kolistrkoska Nasteva, Ирена види Колиштркоска Нaстева, Ирена а) Женски фигурини - Археолошки наоди, предисториски - Македонија - Каталози од изложби

114

Katalog Skopje 2007.indd 114

8.12.2007 14:21:52