18 IK MAAK VERSCHIL
Elk kind een familie
Broers en zussen horen samen Elk kind heeft het recht om op te groeien in een liefdevolle familie en een veilige omgeving, sámen met zijn broers en zussen. Wanneer kinderen in Nederland uithuisgeplaatst worden, gebeurt dat in naar schatting de helft van de gevallen niet gezamenlijk. Met alle gevolgen van dien. De programma’s van SOS Kinderdorpen laten zien dat het anders kan. TEKST JOLIEN STORSBERGEN EN MICHAEL DE LEENER ILLUSTRATIE SASKIA TANNEMAAT
H
et is woensdag in de namiddag. Terwijl zijn vier jongere broers en zussen op de schommel spelen, maakt Denis zich klaar om te gaan bowlen. Een verjaardagsfeestje. Zijn kleine zus vraagt aan bege leidster Anne of ze straks een dutje mag doen. ‘Vincent stond vanoch tend al om zes uur op mijn bed te springen!’ Denis en zijn broers en zussen wonen niet meer bij hun ouders. De jeugdrechtbank besloot dat ze daar niet veilig en gezond konden opgroeien. Een plaatsing in een voorziening van de jeugdzorg drong zich op. Omdat SOS Kinderdorpen een bijzondere focus heeft op het gezamenlijk opvangen van broers en zussen, wonen zij nu alle vijf samen in een SOS familiehuis in België.
EEN LABORATORIUM VAN EXPERIMENTEREN Stéphanie Haxhe, voormalig medewerker bij SOS Kinderdorpen, psychologe en gespe cialiseerd in familietherapie met broers en zussen, vertelt waarom dat zo bijzonder is. ‘Het is algemeen bekend dat de relatie met de ouders cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling, maar over de band tussen broers en zussen wordt minder gesproken.’ Dit terwijl gezamenlijke opvang bijdraagt aan een gevoel van veiligheid en hun ont wikkeling. Haxhe: ‘De dynamiek tussen broers en zussen is voor kinderen een labo ratorium waar ze vrij kunnen experimen teren. Grenzen aftasten. Knallende ruzie maken en een kwartier later weer samen spelen. Een unieke mix van solidariteit, rivaliteit en liefde die handelingen toelaat die in andere relaties niet zomaar aanvaard worden. Die relatie maakt een belangrijk verschil in de ontwikkeling van kinderen.’ Voor kinderen die opgroeien in de jeugd zorg, is de band met broers en zussen nog belangrijker. Daar zijn grosso modo drie redenen voor: 1. Een gemeenschappelijk verleden - ze delen hetzelfde verhaal, dezelfde vraag stukken en emoties over hun verleden, dezelfde confrontatie met hun ouders. Dat creëert een band die belangrijk is om dat verleden een plaats te geven. 2. De meest duurzame familierelatie broers en zussen betekenen voor elkaar vaak de laatste link naar de familie waar ze uit voortkomen. Omdat ze ook van dezelfde generatie zijn, is het de meest duurzame familierelatie.
3. De start van een sociaal netwerk - door hun turbulente verleden hebben zij vaak weinig hechte vriendschappen of familierelaties. Dat wordt vooral een probleem als ze op hun achttiende plots alleen moeten gaan wonen. Ten eerste omdat ze niemand hebben die hen helpt bij alle uitdagingen. Ten tweede omdat ze zich vaak erg eenzaam voelen. Broers en zussen zijn dan de eerste stap naar een sociaal netwerk.
‘DANKZIJ ZIJN BROERS EN ZUSSEN KENNEN WE OOK DENIS’ ZORGZAME KANT. EN HIJ ONTDEKT DIE ZELF OOK’
‘WE HEBBEN ZOVEEL VAN ELKAARS LEVEN GEMIST’ Ravi werd op zijn zesde jaar uit huis geplaatst, net als zijn oudste zusje. Het jongste zusje bleef bij zijn moeder, die toen zwanger was van zijn broertje. Een lange periode van verschillende opvangplekken volgde. Ravi: ‘Ik heb de meeste tijd in woongroepen doorgebracht. De laatste groep, waarin ik op mijn twaalfde terechtkwam, was een fijne plek. Er werd naar mij geluis terd en met mij gepraat. Niet óver mij. Als ik boos of vervelend was, werd ik niet gestraft, maar werd er gezocht naar de reden voor mijn ge drag en dáár werd dan vervolgens wat aan gedaan.’ Wat er misging in de opvang is duidelijk voor Ravi. ‘Mijn begelei ders zijn nooit eerlijk tegen mij ge weest. Waar ik ook werd geplaatst, altijd kreeg ik te horen dat ik snel weer terug zou gaan naar mijn moeder, dat het maar een tijdelijke plaatsing was. Hierdoor heb je ner gens rust en wil je je ook nergens thuis gaan voelen; je gaat toch bijna weer weg. Denk je.’ ‘Mijn twee zussen, mijn broer en ik zijn niet samengeplaatst. Daar hebben we nog steeds last van. We hebben zoveel van elkaars leven gemist. We zien elkaar wel en ik zou ook alles voor mijn familie doen, maar een echte emotionele band hebben we niet. Met mijn moeder heb ik inmiddels weer een goed contact, maar ook met haar mis ik die warme connectie.’
Ravi (31) werkt als ervaringsdeskundige zzp’ er in de jeugdhulp. ‘Er is in mijn jeugd behoorlijk wat misgegaan. Met mijn erva ring hoop ik andere jongeren te helpen die nu in hetzelfde schuitje zitten.’
AANDACHT VOOR HET KIND Wat er in de jeugdhulp anders moet? ‘Ik denk dat er veel beter en met meer aandacht gekeken en geluisterd moet worden naar het kind. Wat is er pre cies aan de hand en wat heeft dit kind nodig? In mijn geval was het veel beter geweest als ik samen met mijn zusjes en broertje in één gezin was geplaatst. Ik ben ervan overtuigd dat samen opgroeien in een fijn gezin, met toegewijde gezins- of pleegou ders, de familieband met mijn zussen en broer had versterkt.’
GEZAMENLIJK VERLEDEN SOS Kinderdorpen zorgt niet alleen dat broers en zussen in dezelfde familie kunnen opgroeien, het gaat ook proactief aan de slag met de onderlinge relaties. ‘De relatie tussen broers en zussen is een wereld op zich’, zegt psychologe Haxhe. ‘Als je hen samen ziet, hun gedrag en emoties als geheel kunt beschouwen, dan heb je alle stukjes van de puzzel. Als ze niet bij elkaar zijn, mis je dat globale beeld. Denis kan soms een kort lontje hebben. Die boosheid is meestal gelinkt aan bepaalde gevoelens uit het verleden, herinneringen of recente gebeurtenissen, de moeder die niet kwam opdagen voor een ontmoeting, bijvoorbeeld. In nabij heid van zijn broers en zussen, kun je die boosheid in een context plaatsen. Zonder is dat moeilijk.’ SOS Kinderdorpen begeleidt de kinderen ook in de relatie met hun ouder(s), om de verhouding te herstellen en de kans op terugkeer naar de eigen familie open te houden. In het geval van Denis en zijn broertjes en zusjes zijn er maandelijkse ontmoetingen met hun moeder. Hierbij leren ze ook waarom ze nu eigenlijk uithuisgeplaatst zijn. ‘De moeder erkende onlangs dat ze tekortschoot als moeder’, vertelt Haxhe. ‘Dat ze niet de moeder kon en kan zijn die ze wil zijn. En ze vertelde over de moeilijk heden van de familie waarin zij zelf was opgegroeid. Dit betekent zo veel voor de kinderen. We zien heel vaak dat kinderen zichzelf de schuld geven van hun plaats ing, ‘omdat ze niet braaf genoeg waren’. Nu zagen Denis en zijn broers en zussen heel duidelijk dat hun moeder problemen had, slecht in haar vel zat. En dat ze daar om nu in een familiehuis wonen.’ ELKAAR VERSTERKEN ‘Die ontmoetingen zijn niet altijd even makkelijk. De moeder zit vaak niet lekker in haar vel, de kinderen zijn wispelturig in hun gedrag. Ik probeer die communica tie vlot te laten verlopen en help de moeder om in contact te treden met haar kinderen. Denis is een tiener, hij is wat teruggetrokken en vindt het moeilijk om zich uit te drukken. De moeder is geneigd dit te interpreteren als een gebrek aan interesse, maar dat klopt niet. Denis miste nog nooit een bezoek, dat spreekt boek delen. Ik ben eigenlijk de decoder, zoals bij de televisie: ik breng de boodschappen over zoals ze die bedoelen zodat ze elkaar goed begrijpen. De broers en zussen
IK MAAK VERSCHIL 19
Elk kind een familie
‘DE KINDEREN ZIEN NU IN DAT ZIJ GEEN SCHULD HEBBEN AAN HUN UITHUISPLAATSING. DAT IS ZO BELANGRIJK’ doen dat ook naar elkaar. Denis vroeg zich bijvoorbeeld af of hij zijn vader mocht toevoegen op Facebook. Hij wilde dat zijn moeder blijkbaar zelf niet vragen. Maar zijn jongere zus deed het wel voor hem. En zo zijn er in elke ontmoeting kleine momenten waarop ze elkaar versterken, individueel en in hun relatie naar hun moeder toe. En de ene profiteert van de progressie van de andere. Namen kinderen zijn wegens privacy gefingeerd. Bronnen: Kronenberg, 2015; Rapport ‘Samen, tenzij’ van het Nederlands Jeugdinstituut.
ZO MAAKT SOS KINDERDORPEN HET VERSCHIL SOS Kinderdorpen is sinds 2018 actief in Nederland met de Simba Familiehuizen: een nieuw soort gezinshuizen waar broertjes en zusjes gezamenlijk worden opgevangen als het thuis door problemen niet meer gaat. Door kinderen samen in een familie te plaatsen, met een vaste familie begeleider die intensieve onder steuning biedt aan de kinderen en de ouders, en door belangrijke personen in het leven van de kin deren actief te betrekken, krijgen de kinderen de persoonlijke aandacht en professionele onder steuning die ze nodig hebben. Per kind en situatie bekijken we hoe de zorg zo passend mogelijk ge maakt kan worden. Zo maken we het verschil in hun leven. Meer op simbafamiliehuizen.nl.