Veiligheidskrant Voor meer veiligheid op het werk in de zware industrie
Uitgave van de Tweede Kamerfractie van de SP / Najaar 2006 / Oplage: 10.000 / 1e druk / Verspreiding o.a. bij alle bedrijven die vallen onder de wet Besluit Risico Zware Ongevallen 1999
In deze Veiligheidskrant: MELD ONVEILIG WERK! - 1 Incidenten? - 2 dubieuze management beslissingen - 3 Publieke aandacht werkt - 3 Corus in de krant - 3 Een interview met Egbert Schellenberg van FNV Bondgenoten - 4 De gevaren van contracting - 4
MELD ONVEILIG WERK! Veiligheid is een groot goed. Voor ons allemaal, werknemers en omwonenden. Stond ‘veiligheid’ de afgelopen jaren vooral in het teken van terrorismebestrijding, als het gaat om de veiligheid van onze werkplek en omgeving kan er best een tandje bij! Met deze krant willen wij alle werknemers in de industrie die zich ook zorgen maken om hun eigen veiligheid én die van hun families, een hart onder de riem steken. Wij willen bovendien aan de bel trekken bij nalatigheid, achterstallig onderhoud en slechte veiligheidsprocedures op uw bedrijf. Het is regelmatig goed mis. Er vallen op de werkplek doden en gewonden. Omwonenden worden ernstig gehinderd en ons milieu wordt vervuild. Branden, explosies, storingen met vergaande gevolgen, lekkende pakkingen, ontsnappende gassen, scheurende leidingen,
veiligheidskrant.indd 3
slecht management bij stops en opstarten, en ga zo maar door. Het grote aantal ‘incidenten’ was al aanleiding voor de Arbeidsinspectie om onderzoek te doen. Het resultaat stemt niet tot vrolijkheid. En wat er vervolgens mee gebeurt al helemaal niet.
Bezuinigen op veiligheid en onderhoud? Wij werken in een ontwikkeld land met over het algemeen kapitaalkrachtige bedrijven. Toch heeft het er alle schijn van dat op veiligheid en onderhoud wordt bezuinigd. Alle zware industriële bedrijven moeten voldoen aan de Best Available Technique (BAT) en emissies zijn As Low As Reasonably Achievable (ALARA). Maar de toegepaste technieken en voorwaarden moeten natuurlijk wel onder-
houden worden. Het ziet er naar uit dat het daaraan regelmatig schort. In deze krant vind je daar een aantal voorbeelden van.
Kom op voor je veiligheid Laat de veiligheid van je werkplek en omgeving te wensen over? Neem contact met ons op bij het Meldpunt Veiligheid. Wij stappen naar de Arbeidsinspectie en indien nodig naar de Onderzoeksraad voor Veiligheid van Pieter van Vollenhoven. Wij zullen niet opgeven totdat alle zaken naar behoren zijn aangepakt. Indien nodig roept de Tweede Kamerfractie van de SP een betrokken minister tot de verantwoording. Uit ervaring weten we dat een beetje publiciteit rondom dergelijke zaken wel eens aardig kan helpen om zaken gedaan te krijgen!
Het Meldpunt Veiligheid Alleen ambtelijke inspecties en controles door de arbeidsinspectie blijken soms onvoldoende om falend beleid van grote ondernemingen te keren. Daarom hebben we een Meldpunt Veiligheid opgezet. Neem contact met ons op!
telefoon: 070 - 318 28 08 e-mail: VEILIGHEID@sp.nl Uw berichten zullen uiteraard strikt vertrouwelijk worden behandeld door de deskundigen van het Meldpunt Veiligheid. Ook anonieme meldingen zoeken we uit en melden we indien nodig aan voor onderzoek bij de Arbeidsinspectie, de nationale Onderzoeksraad voor Veiligheid of in het parlement. Wij willen resultaten zien en zullen daarop blijven aandringen
06-11-2006 15:44:10
Maasvlakte,12 april 2006. multidiciplinaire rampenoefening. Foto:Jean-Pierre Jans/Volkskrant/HH
Incidenten? Lekken, doorgeslagen pakkingen, defecten, spill, slecht management en storingen. Soms zit ’n ongeluk met gevaarlijke stoffen in een klein hoekje, maar niet zelden ligt het simpelweg aan gebrekkig onderhoud – bezuinigingen! – of mismanagement. Zo concludeert ook de arbeidsinspectie. Een uiterst beperkte greep uit gemelde ‘incidenten’ in 2005. Het was eenvoudig geweest deze hele krant te vullen met gemelde ongevallen en incidenten in 2005... Kollo SiC in Farmsum. PRF blijft trippen. (Van jan ’04 t/m apr ’06: 633 meldingen!) Teijin Twaron in Farmsum. Lekkage aniline in koolbed gemeld. Oorzaak: kapotte klep. PerkinElmer te Groningen. Ontploffing waarbij een werknemer om komt en een ander zwaar gewond raakt, bij mengen natriumboorhydride is ‘iets mis gegaan’. Bij Nedmag industries in Veendam komt er stof vrij door een slijtgat in de droger. Nedmag in Veendam, filterzak vol, stofuitstoot een halve dag boven de norm. PPG Industries in Westerbroek, rookgasreiniger stopgezet in verband met een verstopping. Blijft hele jaar voor storingen zorgen. Delesto in Farmsum, storing stroominjectie, uitstoot van NOx.
veiligheidskrant.indd 4
Aluminium Delfzijl , verhoogde uitstoot uit de GRI. Elementis in Twentse Delden, door lekkage zwaveltrioxide vrijgekomen. Kappa in Sappermeer moet twee weken stilliggen door te hoog CZV-gehalte. Kappa in Hoogezand. Gas ontsnapt uit biowaterinstallatie. Aluminium en Chemie in het Botlekgebied. Zwarte rookkolom en teerlucht door brand. Shell in Pernis. Door fout komt zwavelhoudend procesgas direct in buitenlucht. Cerexagri/Arkema in Pernis, door lekke pakking komt 10 liter benzylmercaptaan vrij. Shell in Pernis, door een defect in het besturingssysteem enorme roetzwarte fakkel, wat
tot grote onrust in de omgeving leidt. Gasunie in Hoogvliet, probleem gasleiding. Angstaanjagend gebulder en dus overlast in de omgeving. Atofina in Botlek, door explosie komt zwavelzuur vrij: enkele werknemers raken licht tot zwaar gewond. Shell-fabrieken op het Pernis-terrein, stroomstoring, alle fabrieken moeten afgeregeld worden. Gevolg: enorme roetende fakkels en 481 klachten. Odfjell Terminals in Rotterdam, overpompen chemische MTBE zonder dampretourinstallatie. Gaslucht in wijde omgeving. Esso Botlek, 50 kilo zwavelwaterstof komt vrij (H2S, hetzelfde goedje dat in Ivoorkust dodelijke gevolgen had) vrij. Omwonenden klagen over branderige ogen en zere kelen. Akzo Nobel Chemicals Botlek, chloorgas ontsnapt door gaatje in de koelinstallatie. Dow Benelux in Terneuzen, lekkage propyleen door ‘scheurvorming’. Delta Milieu Gevaarlijk Afval in Terneuzen. Luchtvervuiling door opengescheurde box met zuur. Dow Benelux Terneuzen. Overloper van 6000 acrylonitril.
Dow Benelux. Lekkage 50 kilogram kankerverwekkend benzeen. Total. Weer lekkage benzeen. Dow in Terneuzen, 70 ton polyglycol in de bodem. Thermphos in Vlissingen, door lekkage komt tussen de 80 en 90 kuub afvalwater, vervuild met fosfor, in de bodem. Thermphos, Vlissingen: fosforbrandje door droogvallen opvangbak; gebeurt meerdere malen. Pechiney in Vlissingen, overloper, van 200m3 uit pektank. Dow Benelux in Terneuzen, lekkage van 2000 liter benzeen. Cerestar, Sas van Gent, lekkage HCI. Dow Benelux Terneuzen, brand door hexaan in isolatie. Eastman Chemical Middelburg, lekkage isobutyleen. Yara Sluiskil, Zeeland, brand in opslagplaats van ureum 5.
Corus IJmuiden, in cokesfabriek regelmatig veel te hoge concentraties kankerverwekkend pekstof. DSM, Chemelot, (en andere VR-bedrijven in Limburg) soortgelijke incidenten en ongevallen.
06-11-2006 15:44:13
?
In het rapport van 2003 wees de Arbeidsinspectie op “dubieuze managementbeslissingen” als achterliggende oorzaken: “Hiermee worden bedoeld de (management-)beslissingen die mogelijk lang geleden zijn genomen, maar waarvan het negatieve effect duidelijk wordt ná het incident. Het zijn meestal passieve beslissingen: men laat een situatie ontstaan, waarin men langzamerhand de controle over wat er werkelijk in de organisatie gebeurt verliest. Er is geen sprake meer van actief managen.”
Corus in de krant Bron: Noord Hollands Dagblad, 15-03-06
aantal nalatigheden: onjuiste werkwijzen, onvoldoende testen en onderhoud, gebruik van niet-explosievrij gereedschap, negeren van alarmen, en ga zo maar door. In 7 van de 19 bedrijven (namen worden niet genoemd) bleek de calamiteit te wijten aan gebruikte materialen en installaties.
Niets verbeterd
dubieuze managementbeslissingen De Arbeidsinspectie rapporteert
In Nederland wordt de veiligheid van arbeidsomstandigheden bewaakt door onder andere de Arbeidsinspectie. Door gevraagde en ongevraagde inspecties krijgt zij een goed beeld van wat er op veiligheidsgebied leeft bij bedrijven. Zo moet de Arbeidsinspectie regelmatig onderzoek doen naar ongevallen en calamiteiten in de industrie. Vooral bedrijven die vallen onder het Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO) van 1999 hebben de aandacht van de Arbeidsinspectie, afdeling Major Hazard Control. Nalatigheden Alleen al in 2003 rapporteerde de Arbeidsinspectie 37 incidenten in Rijnmond en Zeeland. Slechts 19 daarvan zijn er uiteindelijk ook echt onderzocht: in al deze geval-
len was sprake van persoonlijk letsel en het vrijkomen van gevaarlijke stoffen, met grote risico’s voor werknemers en omwonenden. De Arbeidsinspectie constateerde een groot
Sinds het onderzoek uit 2003 blijkt er niets verbeterd te zijn. In juli 2006 kwam de Arbeidsinspectie opnieuw met een rapport over de veiligheidssituatie in BRZO-bedrijven. Tussen 1 oktober 2004 en 31 december 2005 bleken er 52 incidenten te hebben plaatsgevonden, met in totaal 40 gewonden. Het vrijkomen van gevaarlijke stoffen was vaak de boosdoener, maar er deden zich ook incidenten voor waarbij werknemers ernstige brandwonden opliepen. De Arbeidsinspectie constateerde “opnieuw dat incidenten veelvuldig een relatie vertonen met het managen van onderhoud en/of het onderhouden zelf. Dit werd ook geconcludeerd in de voorgaande incidentenrapportages”. Volgens de Arbeidsinspectie ontbreekt bij nota bene 90% van de bedrijven “een compleet onderhoudsmanagementsysteem”. In 18 gevallen werd een proces-verbaal opgemaakt.
Regelmatig grote rode stofwolken bij Corus in Wijk aan Zee.
Bron: Noord Hollands Dagblad, 15-03-06
Na een stroomstoring moest Shell dagenlang affakkelen. Foto: Remi Poppe
Het ging hier nota bene om bedrijven die wettelijk verplicht zijn om een Veiligheidsbeheerssysteem (VBS) te hebben. Het viel de Arbeidsinspectie op dat het vooral schortte aan VBS-element 3 – dat wil zeggen: “het toezicht op de uitvoering, te weten de vaststelling en de toepassing van procedures en instructies voor de beheersing van de veiligheid van de bedrijfsvoering, met inbegrip van het onderhoud van de installaties en de tijdelijke stops”. Bovendien moeten deze bedrijven een Preventiebeleid Zware Ongevallen (PBZO) uitvoeren. De bedrijven waren dus verwijtbaar nalatig geweest.
Krantenartikeltjes en foto met dank aan Jan-Paul van der Meij, www.j-p.nl
Publieke aandacht werkt De industriesector is belangrijk voor de Nederlandse economie. Een sector ook met mogelijke veiligheidsproblemen. Waar het gaat over risico voor lijf en leden, zitten de werknemers als het ware aan het front. Voor hen is het letterlijk van levensbelang dat er wordt geïnvesteerd in veiligheid en onderhoud. Een van de beste manieren om veiligheidsmaatregelen af te dwingen is publieke aandacht. Volgens de wet (Besluit Risico’s Zware Ongevalen) moeten ‘risicovolle’ industriebedrijven sinds 1999 incidenten rapporteren aan de overheid. Remi Poppe en Paul Ulenbelt hebben maandenlang gewerkt om deze rapportages op te vragen bij de diverse provincies. Het gevolg: “een waslijst van hier tot ginter”, aldus Poppe. “Reden genoeg om het veiligheidsmanagement van bedrijven flink onder
Minstens net zo interessant was de conclusie van het rapport, dat de verbeterde veiligheidsmaatregelen “pas recent en onder druk van publieke aandacht waren bereikt”. Grote bedrijven zijn vaak gevoeliger voor ‘publieke aandacht’ dan voor handhaving door de overheid!
Remi Poppe was als SP-Kamerlid van 1994 tot 2002 onder andere woordvoerder voor industriële veiligheid. Hij richtte het Milieu Alarmteam op.
Paul Ulenbelt is fractiemedewerker bij de SP. Hij is arbeids- en organisatiepsycholoog, werkte tien jaar voor de FNV en richtte het Bureau Beroepsziekten op.
druk te zetten door publieke aandacht.” Publieke aandacht werkt, weet Poppe. Zo ondervroeg hij ooit als Kamerlid milieuminister Pronk over een ernstig incident bij DSM in Limburg. Bij de acryloNitril (ACN) fabriek was toen het zeer giftige blauwzuurgas (HCN) vrijgekomen. Uiteindelijk leidde een motie van Poppe tot een onafhankelijk onderzoek. Het eindrapport (2002) stelde dat het toezicht in
“Zonder klokkenluiders zien we dat de inspecties niet altijd in actie komen” – Pieter van Vollenhoven, Voorzitter Onderzoeksraad voor Veiligheid in Netwerk, 30 mei 2006
veiligheidskrant.indd 5
dit geval te veel versnipperd was. In Engeland is bijvoorbeeld één nationale instantie verantwoordelijk voor de inspectie van bedrijven met significante risico’s. In Nederland is die verantwoordelijkheid verdeeld over de provincie, de Arbeidsinspectie en de regionale Brandweerkorpsen.
06-11-2006 15:44:30
“Het is nog steeds linke soep in de petrochemie” Een interview met Egbert Schellenberg van FNV Bondgenoten
In de chemie worden installaties regelmatig onderhouden. Dan zullen de gebreken toch wel verholpen worden? “Nee, dat gebeurt niet altijd. Kleine aanpassingen en reparaties worden vaak net zo lang opgespaard tot het echt niet meer kan. Maar daarmee nemen de werkgevers een enorm risico. Uit een enquête van FNV Bondgenoten onder vakbondskaderleden in de chemie bleek in 2003 dat er sprake was van een stijging van incidenten waarbij gewonden vielen, van bijna-ongelukken en ongevallen zonder letsel. Dat had te maken met onvoldoende of slecht onderhoud en het wegvallen van ervaring en kennis op de werkvloer. Elke keer als een installatie wordt stilgelegd, moet het personeel een lijst inleveren van zaken die verholpen moeten worden. Omdat managers vooral kijken of ze wel voldoen aan het beschikbare budget, worden noodzakelijke reparaties vaak weggepoetst. En als zich dan een keer een incident voordoet doordat er bijvoorbeeld een leiding springt, dan blijkt dat het personeel al tot twee keer toe op de onderhoudslijst heeft aangegeven dat een reparatie noodzakelijk was.”
Hoe komt het dat kennis en ervaring op de werkvloer steeds meer wegvallen? “Veel mensen in de chemie beginnen een jaartje ouder te worden. Dus als zij met pensioen gaan, moeten er jongeren klaar staan met voldoende kennis en ervaring. Dat is echter niet het geval. Een jaar of tien, vijftien geleden hebben grote bedrijven als Shell en BP zelf de bedrijfsscholen gesloten. Opleidingen moesten voortaan op de ROC’s plaatsvinden. Maar daar lukt het niet voldoende jongeren te motiveren om in de chemie te gaan werken. Dit betekent dat er te weinig mensen op de werkvloer rondlopen die onveilige situaties goed kunnen inschatten. Daar komt ook nog de krappe bezetting en de hoge werkdruk bij, waardoor niet alle processen meer even goed in de gaten gehouden kunnen worden.”
Heeft het uitbesteden van onderhoudswerk ook gevolgen voor de veiligheid? “Ja, vooral omdat er steeds meer mensen van buiten Nederland
veiligheidskrant.indd 2
bij het onderhoud ingeschakeld worden, omdat er hier te weinig vakmensen zijn. Dus je krijgt steeds vaker te maken met mensen uit Polen en Tsjechië, die geen Nederlands spreken. Je bent dan bezig met onderhoudswerkzaamheden, zonder dat je elkaar kunt verstaan. Dat betekent een enorm risico. Tegenwoordig worden wel tolken ingeschakeld om dit probleem op te lossen. Maar vaak zijn dit weer geen technische mensen, waardoor veel verwarring ontstaat over wat er precies gezegd wordt.”
De Arbeidsinspectie noemt naast slecht onderhoud ook ontwerpfouten in installaties als oorzaken van ongevallen. Is dat niet vreemd?
kan! De kans van grote schadeclaims door de bedrijven is reëel aanwezig. De werkgevers liggen dus niet wakker van deze overheidsinstanties.”
Wat moet er dan gebeuren? “Na het laatste rapport van de Arbeidsinspectie heb ik samen met een collega-bestuurder van FNV Bondgenoten in een gesprek met de Arbeidsinspectie en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aangegeven dat wij ons ernstig zorgen maken over de situatie. Als het aantal incidenten nog steeds even hoog is als in 2003, dan is er toch iets goed mis? We
Foto Egbert Schelleberg
De petrochemie is bij uitstek een sector waar ongelukken grote gevolgen kunnen hebben voor het personeel, de omwonenden en het milieu. Je mag dan ook verwachten dat een veilige productie van benzine, kerosine en ander zeer brandbaar spul, voor de volle honderd procent geregeld is. Maar de praktijk is anders. Uit het laatste rapport van de Arbeidsinspectie blijkt dat er in de petrochemie nog steeds veel ongelukken en bijna-ongelukken plaatsvinden. In 2003 beloofden de werkgevers beterschap, maar daar blijkt niets van terecht te zijn gekomen. Hoe kan dat? We spraken met Egbert Schellenberg, vakbondsbestuurder voor de chemische industrie in Rijnmond.
“In de praktijk blijkt steeds weer dat werkgevers het maken van winst en het drukken van de kosten boven de veiligheid laten gaan. Ze knijpen net zo lang in het budget tot ze keihard tegen de gevolgen aanlopen. Pas dan grijpen ze in” zijn nu benieuwd wat zij gaan doen. Duidelijk is echter wel dat er veel meer politieke druk moet komen om ervoor te zorgen dat chemische bedrijven hun verantwoordelijkheid
voor de veiligheid gaan nemen. Daarom zijn we blij met het initiatief van de SP voor een Meldpunt Veiligheid. We hopen dat dit meehelpt Den Haag wakker te schudden.”
“Ook bij het ontwerpen van installaties kijken bedrijven naar de kosten en wegen zij de hoogte van de investeringen af tegen de eventuele risico’s die nog genomen kunnen worden. Alle bedrijven zeggen dat zij de best denkbare techniek toepassen, maar in hoeverre dat werkelijk gebeurt hangt ook weer van het beschikbare budget af. Een honderd procent goed en veilig ontworpen installatie is dan kennelijk te duur.”
De werkgevers zijn wel tevreden met de statistiek dat er in de chemie de afgelopen tien jaar gemiddeld “slechts” één dode per jaar viel. “In vergelijking met bijvoorbeeld de bouw zijn er in de chemie inderdaad minder doden te betreuren. Maar elke dode is er één. Bovendien gaat het er niet om hoeveel dodelijke ongelukken er precies plaatsvinden, dat is niet de discussie. Het gaat erom dat elk ongeluk of bijna-ongeluk kan uitgroeien tot een veel groter ongeluk, met grote gevolgen voor mensen in de omgeving en voor het milieu. Het mogelijk schadelijke effect is veel groter dan alleen in die ene fabriek.”
Daarvoor heeft de overheid toch de Arbeidsinspectie en de Milieudienst Rijnmond (DCMR) ingesteld? “Deze overheidsinstanties zijn vaak niet dapper op het moment dat zij dapper moeten blijven. Zij houden veel rekening met de grote economische belangen die bij dit soort grote bedrijven spelen. Als de Arbeidsinspectie of de Milieudienst maatregelen overwegen, laten ze eerst juristen uitzoeken of dat wel
Onderhoud uitbesteden = onderhoud uitkleden De gevaren van contracting Veel grote bedrijven hebben hun onderhoudsdiensten opgeheven en besteden onderhoud en reparatie uit aan onderaannemers. De werknemers van deze ‘contractors’ zijn zeker geen slechte vaklui. Maar vaak gaat het om ‘wurgcontracten’ waarin de werkzaamheden op zeer korte termijn gedaan moeten worden. Door deze te hoge werkdruk worden er snel fouten gemaakt. Een ander probleem is dat de contractors het bedrijf en de installaties vaak minder goed kennen dan het eigen personeel. Ook komen veel werknemers van contractors uit het buitenland, wat soms tot taalproblemen leidt. Veel ongevallen komen dan ook voort uit misverstanden en onwetendheid, waarbij het vaak de werknemers van de contractors zelf zijn die grote risico’s lopen.
Een goed voorbeeld is het instorten van de zeer hoge stelling in het ketelhuis van de Amercentrale te Geertruidenberg, waarbij meerdere doden vielen. Dat de stelling qua ontwerp niet deugde bleek al bij de opbouw. Maar vanwege de hoge werkdruk moest er gewoon doorgewerkt worden. Ook was er geen tijd om de stellingplanken te reinigen van het grit dat door het stralen van de wanden vrijkwam. Met het oplopende gewicht op de planken was echter geen rekening gehouden. De gevolgen waren catastrofaal. Ziet u ook in úw werkomgeving dat contractors onverantwoorde risico’s nemen met onderhoud en reparaties? Meld het dan bij ons Meldpunt Veiligheid!
06-11-2006 15:44:41