Het slachtoffer centraal - Juli 2012

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

VOORSTELLEN VAN DE TWEEDE KAMERFRACTIE VAN DE SP TER VERSTERKING VAN DE POSITIE VAN SLACHTOFFERS EN NABESTAANDEN IN HET STRAFPROCES

Sharon Gesthuizen Juli 2012

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

2

VOORSTELLEN VAN DE TWEEDE KAMERFRACTIE VAN DE SP TER VERSTERKING VAN DE POSITIE VAN HET SLACHTOFFER HET SLACHTOFFER IN HET STRAFPROCES CENTRAAL

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

VOORSTELLEN VAN DE TWEEDE KAMERFRACTIE VAN DE SP TER VERSTERKING VAN DE POSITIE VAN SLACHTOFFERS EN NABESTAANDEN IN HET STRAFPROCES

Sharon Gesthuizen Juli 2012

3

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

4

HET SLACHTOFFER SAMENVATTING CENTRAAL

SAMENVATTING De positie van het slachtoffer in het strafproces moet worden versterkt. De verbeteringen die de laatste jaren aan slachtoffers zijn beloofd, zijn er in de praktijk niet of nauwelijks gekomen. Dat blijkt uit gesprekken met onder meer advocaten en agenten.

De hulp en ondersteuning aan slachtoffers is soms zelfs verslechterd. Zoals bij de rechtsbijstand. Een slachtoffer heeft baat bij deskundige juridische ondersteuning in de procedure, bijvoorbeeld om informatie op te vragen of de vordering tot schadevergoeding beter te onderbouwen. Maar het beleid om een advocaat toegevoegd te krijgen is juist strenger geworden: slachtoffers van licht lichamelijk letsel hebben geen recht meer op een gratis advocaat.

Ook de informatievoorziening aan slachtoffers schiet tekort. Nog steeds horen slachtoffers niet consequent wanneer de rechtszaak tegen de verdachte eigenlijk plaatsvindt. Ook de schadevergoedingsmaatregel is voor verbetering vatbaar.

Aan alleen maar strengere straffen heeft een slachtoffer niets, dat helpt onvoldoende om het geschonden rechtsgevoel te herstellen. Waar het slachtoffer wel iets aan heeft, is het gevoel serieus genomen te worden. Van begin af aan moet het slachtoffer door alle betrokken partijen centraal worden gesteld.

5

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

6

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

INLEIDING Jaarlijks wordt 25 procent van de Nederlanders slachtoffer van een strafbaar feit. Vaak heeft een misdrijf een gigantische impact op het slachtoffer. Niet alleen bij gewelds- en zedendelicten, ook mensen die het slachtoffer zijn van fraude en oplichting verliezen het vertrouwen in de samenleving en de medeburger. Zeker wanneer zij zich na het misdrijf niet juist behandeld voelen door de overheid. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat de slachtoffers in staat zijn om na zo’n gebeurtenis de draad weer op te pakken. De positie van slachtoffers moet daarvoor op onderdelen worden versterkt.1 Voor de SP staat het slachtoffer bij een misdrijf centraal.

HET STRAFFEN VAN DE DADERS IS MAAR EEN DEEL VAN HET WERK Als het gaat om het belang van het slachtoffer, dan willen rechtse partijen vooral dat er strenger gestraft wordt. Dat is zeer discutabel. Wie gevraagd wordt hoe streng de moordenaar of verkrachter van een kind moet worden gestraft, zal (vaak) geen enkele straf hoog genoeg vinden. Dit toont aan dat alleen streng straffen absoluut geen garantie is om aan het rechtsgevoel van slachtoffers, nabestaanden of de samenleving als geheel tegemoet te komen. Daar is dus blijkbaar meer voor nodig.

Het is goed dat in concrete gevallen de strafrechter moet oordelen over de hoogte van de straf. Maar tegelijkertijd is het ook belangrijk dat een slachtoffer zich mag uitlaten tijdens de strafzaak. Een SP-voorstel om het spreekrecht uit te breiden is in november 2009 aangenomen.2 Het wetsvoorstel dat er voor zorgt dat ook ouders van jonge slachtoffertjes en bijvoorbeeld vertegenwoordigers van verstandelijk gehandicapten mogen spreken is in mei 2012 in de Tweede Kamer behandeld.

Wat de SP betreft moeten er ook niet al te veel inhoudelijke beperkingen worden gesteld aan het spreekrecht. Om te voorkomen dat het slachtoffer ondervraagd kan worden door de verdediging, kan dit uitgebreide spreekrecht beter een andere plek krijgen in de strafprocedure. Er zou een knip in het strafproces moeten komen: eerst laat de rechter zich uit over de bewezenverklaring waardoor de verdachte schuldig wordt bevonden of vrijgesproken wordt. Daarna mag het slachtoffer spreken en omdat het nu niet meer om een verdachte maar om een dader gaat, hoeven er minder inhoudelijke beperkingen te worden gesteld aan het spreekrecht. Pas daarna stelt de rechter de strafmaat vast.

Van rechters mag worden verwacht dat zij hun vonnissen goed motiveren en ook in voor leken duidelijke taal opstellen. Hiermee worden veel vragen die bij betrokkenen en in de maatschappij leven beantwoord. Ook de beslissing op de vordering van de benadeelde partij (de schadevergoeding) moet beter worden gemotiveerd dan nu gebeurt, daarover bestaat nu ontevredenheid. Duidelijke en goed gemotiveerde uitspraken zijn een onderdeel van een goede bejegening van het slachtoffer.

INFORMATIE Het is belangrijk voor het slachtoffer om goed op de hoogte gehouden te worden van de voortgang in de zaak. Over wanneer de veroordeelde dader wordt berecht, welke straf er wordt opgelegd, wanneer de dader vrij komt of bijvoorbeeld op verlof gaat. Dat gebeurt in de praktijk nu onvoldoende.

Agent Anthony van Baal: “Veel genoemde punten in jullie notitie zouden logisch moeten zijn en het is dan ook schandalig dat deze desondanks toch nog genoemd moeten worden. Zoals de informatiestroom naar het slachtoffer. In de praktijk weten slachtoffers vaak niet eens dat en wanneer de verdachte voor moet komen.”

7

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

Een agent van het KLPD: “Punt van zorg blijft de communicatie naar het slachtoffer. Vooral bij opvolging door justitie.

Daardoor krijgt het slachtoffer niet altijd de aandacht die het verdiend.”

Een advocaat te Amsterdam: “Cliënte (de vrouw), echtgenote van een man die haar in deze relatie ruim 30 jaar mishandeld had, durfde na een mishandeling eindelijk aangifte te doen. De man werd opgepakt voor deze laatste mishandeling van de vrouw. De man bekende het delict. De vrouw ontving vervolgens een oproep voor de zitting van 8 maart 2012 inzake deze mishandeling. Op 8 maart zitten de vrouw en haar kinderen in de rechtbank te wachten op de zitting die komen gaat. Alle drie bloednerveus. De vrouw opgeladen om de confrontatie aan te gaan en tegenover de rechter en haar ex-man haar verhaal te vertellen. De Officier van Justitie komt naar ons toe en zegt: ‘De zitting is vorige week al geweest. De datum was verplaatst. De man heeft een taakstraf gekregen van 24 uur. Het spijt mij dat wij de wijziging van de zittingsdatum nooit aan u hebben doorgegeven’. Dat deze vrouw en kinderen na deze mededeling geen vertrouwen meer hebben in de Nederlandse rechtsstaat, begrijp ik.”

De SP is er voorstander van dat de veroordeelde daders een gebiedsverbod krijgen opgelegd om bij slachtoffers uit de buurt te blijven. In de praktijk moet de Officier van Justitie nog geregeld door de advocaat van het slachtoffer worden gewezen op deze mogelijkheid. Wat de SP betreft moet een gebiedsverbod standaard overwogen worden bij een veroordeling voor een ernstig gewelds- of zedenmisdrijf.

DIRECT POLITIE Voor slachtoffers is het cruciaal dat zij een zorgvuldige en juiste behandeling krijgen bij de politie. Dat betekent dat aangiftes moeten worden opgenomen en ook in behandeling moeten worden genomen. Vanwege capaciteitsgebrek gebeurt er nu onvoldoende met alle aangiftes, veel zaken belanden op de plank. Dat schaadt het vertrouwen in de overheid. Anoniem aangifte doen is op papier wel mogelijk, maar er wordt in de praktijk nog niet altijd goed mee omgegaan. Dat moet beter.

Het is erg belangrijk dat slachtoffers van bijvoorbeeld mishandeling of huiselijk geweld snel bezocht kunnen worden door agenten, onder meer om de aangifte op te nemen. Dat geldt ook als de spoed niet heel erg groot lijkt. Als de politie weet dat het vanwege drukte (bijvoorbeeld vanwege 112-gevallen) wel eens langer dan een half uur kan duren voor ze bij het slachtoffer zijn, dan moet het slachtoffer goed op de hoogte gehouden worden. Een slachtoffer moet niet moederziel alleen gelaten worden; er moet (bijvoorbeeld telefonisch) regelmatig contact zijn tot de politie er is.

Hij of zij moet geïnformeerd worden over hoe laat de politie verwacht kan worden. En ook is het van groot belang om in contact te blijven met een angstig of erg geschrokken slachtoffer. Soms geven slachtoffers aan dat juist het ontbreken van duidelijkheid en directe hulp of zorg de traumatische ervaring heeft versterkt. Wie lang moet wachten op de komst van politie loopt het risico nog meer het vertrouwen in rechtvaardigheid te verliezen en daardoor langer te moeten herstellen van het gebeurde.

DIRECT BIJSTAND VAN EEN ADVOCAAT Slachtoffers hebben groot belang bij deskundige juridische bijstand van een advocaat. Sinds het Salduz-warrest heeft immers een verdachte binnen twee uur recht om te spreken met een advocaat. Het zou dan ook niet meer dan redelijk zijn als dit ook voor slachtoffers het geval is.

In sommige arrondissementen bestaat een slachtofferpiket voor zedenslachtoffers. Slachtofferpiket zou in het hele land moeten worden ingevoerd – zeker bij zedenslachtoffers, slachtoffers van ernstige misdrijven, mensen met een beperking of kinderen die slachtoffer zijn geworden. Slachtoffers hebben namelijk vaak geen idee wat hun rechten en plichten zijn en hebben te weinig kennis van de juridische molen waarin ze belanden, nadat ze slachtoffer zijn geworden. Door direct het dossier op te kunnen vragen, bekend te zijn bij de rechercheurs en mee te kunnen helpen bij de slachtofferverklaring op het politiebureau lopen de slachtofferadvocaten niet meer achter de feiten aan.

Slachtoffers met zogenaamd ‘licht’ lichamelijk letsel (zoals een gebroken neus, een hersenschudding of het kwijtraken van enkele tanden bij mishandeling) hebben geen recht meer op rechtsbijstand.3 Dat is erg nadelig voor het slachtoffer. Zo missen zij de deskundige hulp om hun rechten te waarborgen, bijvoorbeeld bepaalde informatie te krijgen of de vordering tot schadevergoeding te onderbouwen, terwijl de dader wel wordt bijgestaan door een (gratis) advocaat.

Wanneer de vordering tot schadevergoeding niet goed wordt onderbouwd, wordt deze afgewezen.

Een advocaat te Amsterdam: “Laatst vertelde een collega dat de rechter tijdens de zitting opmerkte dat de vordering tot schadevergoeding benadeelde partij die zij namens het slachtoffer had ingediend, zo degelijk en goed onderbouwd

8

VOORSTELLEN VAN DE TWEEDE KAMERFRACTIE VAN DE SP TER VERSTERKING VAN DE POSITIE VAN HET SLACHTOFFER HET SLACHTOFFER IN HET STRAFPROCES CENTRAAL

was. De rechter vertelde dat hij dat vaak anders meemaakte. De vordering van het slachtoffer werd dientengevolge volledig toegewezen.”

Mr. Hendriks, advocaat te Amsterdam: “Wij hebben in de praktijk weinig tot geen verbeteringen voor onze cliënten gemerkt. De Raad voor Rechtsbijstand wijst toevoegingsaanvragen voor voegingen benadeelde partij standaard af, tenzij het om hele zware delicten gaat. Dat betekent dat wij voor cliënten die bijvoorbeeld slachtoffer zijn van mishandeling en bedreiging, geen toevoeging krijgen. Verlenen van rechtsbijstand wordt daardoor voor ons erg lastig, omdat het merendeel van onze cliënten onvoldoende inkomsten heeft om zelf te betalen.”

Een advocaat te Amsterdam: “Ik heb een vordering benadeelde partij ingediend namens een slachtoffer van € 8.000.

Het slachtofferloket had namens een ander slachtoffer in dezelfde zaak ook een vergoeding verzocht van € 1.300. De Officier van Justitie ging volledig mee met de vordering van cliënte en eiste ook € 8.000. In deze zaak is de verdachte vrijgesproken, maar als de verdachte was veroordeeld en de rechter had een oordeel moeten geven over de schadevergoeding benadeelde partij dan was het heel waarschijnlijk geweest dat het slachtoffer dat was bijgestaan door het slachtofferloket een veel lager bedrag toegekend had gekregen dan mijn cliënte. En dat alleen maar, omdat het slachtoffer dat werd bijgestaan door het slachtofferloket een te laag bedrag had gevorderd bij de rechter. Leg dat maar eens uit aan dat slachtoffer.”

SCHADEVERGOEDING Veel slachtoffers hebben recht op een schadevergoeding. Maar omdat men van een crimineel (‘kale kip’) vaak niet kan plukken vissen veel slachtoffers achter het net. De SP vindt dat de overheid schadevergoedingen voor slachtoffers moet voorschieten om deze daarna te verhalen op de daders. Dat is nu alleen voor de zedenmisdrijven en de meeste (niet alle) geweldsmisdrijven het geval.4 In het Uitvoeringsbesluit voorschot schadevergoedingsmaatregel wordt ‘geweldsmisdrijf’ te beperkt opgevat, een gijzeling of een bedreiging valt hier nu niet onder.

Als de overheid de door de strafrechter opgelegde schadevergoeding voor zou schieten aan het slachtoffer, kan voorkomen worden dat het slachtoffer zelf juridische actie moet ondernemen naar de dader toe, wat jaren kan duren en niet bijdraagt aan het kunnen afsluiten van een moeilijke en ingrijpende ervaring. Bovendien heeft de overheid meer machtsmiddelen tot haar beschikking om het geld uiteindelijk te krijgen dan de burger die slachtoffer is geworden.

De SP vindt dat daders moeten betalen voor de misdrijven die zij hebben gepleegd. Wij zijn groot voorstander van het plukken van criminelen, misdaadgeld moet altijd worden afgepakt. Maar het heeft geen enkele zin om daders die de schadevergoeding niet kúnnen betalen (onderscheiden van niet wíllen betalen) in de gevangenis te zetten (gijzeling of vervangende hechtenis). Het CJIB doet dat nu wel, hetgeen bijzonder ineffectief is. Door zo star te opereren komt er juist eerder minder geld binnen dan meer. Beter zou het zijn om te kijken naar de omstandigheden van het geval.

Soms heeft het meer zin om te proberen aan daders realistischere voorwaarden te stellen; dan wordt langer de tijd gegeven om het geld terug te betalen maar komt het geld uiteindelijk wel. Daar schiet het slachtoffer veel meer mee op dan met hechtenis – dan is er immers geen mogelijkheid dat de dader gaat werken voor zijn geld en bovendien kost het de samenleving klauwen met geld.5 Meestal oordeelt de rechter dat de (strafrechtelijke) schadevergoedingsmaatregel hetzelfde bedrag betreft als de (civielrechtelijke) vordering benadeelde partij. Dat biedt voordelen voor het slachtoffer, zoals het voorschieten door de overheid. Wanneer de rechter hiervan af wenst te wijken moet er een uitgebreidere motivering volgen die aangeeft welke bijzondere redenen daarvoor zijn.

Het moet ook mogelijk worden dat een schadevergoedingsmaatregel wordt opgelegd indien het ten laste gelegde feit bewezen is verklaard, maar de ontoerekeningsvatbaarheid van de dader leidt tot plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis of tbs-kliniek.

SLACHTOFFER-DADERGESPREKKEN WAAR GEWENST Slachtoffer-dadergesprekken kunnen helpen in de rouwverwerking van het slachtoffer. Veel slachtoffers zijn hier blij mee. En ook op daders hebben dergelijke confrontaties met het slachtoffer vaak positieve effecten, zeker als het om een jeugdige dader gaat kan dit een belangrijk opvoedkundig effect hebben. De SP vindt dat dergelijke gesprekken (uiteraard van beide zijden op vrijwillige basis! anders heeft het geen zin) vaker plaats zouden moeten vinden.6 Uiteraard moeten betrokkenen in vrijheid en in eigen tempo bepalen hoe het contact met elkaar er uit ziet en op welk moment dit plaatsvindt. De mogelijkheid tot een gesprek zou bij iedere dader (mits er sprake lijkt van berouw of zelfinzicht)

9

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

onder de aandacht moeten worden gebracht door medewerkers in de (jeugd)gevangenis of de reclassering. Dat gebeurt nu nog onvoldoende.

Tot slot benadrukt de SP dat het ook in het belang van slachtoffers is om nieuwe strafbare feiten (en dus slachtoffers) te voorkomen. Alleen maar harder of soberder straffen zonder enige behandeling of therapie leidt daar aantoonbaar niet toe.

1 http://www.sp.nl/nieuwsberichten/7053/091103-gerkens_wil_positie_slachtoffers_van_misdrijven_verbeteren.html 2 SP-voorstel van 2009. http://www.sp.nl/justitie/nieuwsberichten/7075/091110-spreekrecht_voor_ouders_in_rechtszaal.html 3 Antwoorden van 14 november 2011 op Kamervragen van Sharon Gesthuizen en Nine Kooiman over de ontwikkelingen rond het bijstaan van slachtoffers in een strafproces. Tweede Kamer, vergaderjaar 2011-2012, Aanhangsel van de Handelingen nummer 657.

4 Beloofd is om dit per 2016 uit te breiden, SP krijgt haar zin: http://www.sp.nl/justitie/nieuwsberichten/10216/110907-vroeg_ of_laat_voorschot_schadevergoeding.html 5 Een dag in de gevangenis kost de maatschappij â‚Ź 247 per dag!

6 Het aantal gesprekken stijgt wel, maar 1200 gesprekken per jaar is nog steeds erg laag. http://www.nu.nl/algemeen/2783452/meer-daders-zoeken-contact-met-slachtoffer.html

10

HET SLACHTOFFER ONZE VOORSTELLEN CENTRAAL

ONZE VOORSTELLEN • Slachtoffers van misdrijven komen centraal te staan. Betrokken partijen moeten daarvan doordrongen raken. Alleen maar ‘strenger straffen’ herstelt niet het geschonden rechtsgevoel, een juiste en zorgvuldige behandeling is belangrijker.

• Het spreekrecht voor slachtoffers wordt uitgebreid. Er komt een knip in het strafproces zodat er niet langer sprake is van een verdachte maar van een dader.

• Rechters moeten uitspraken goed motiveren en ook in voor leken begrijpelijke taal opstellen. Dat geldt ook voor de beslissing over de schadevergoeding.

• Slachtoffers moeten beter op de hoogte gehouden worden door de politie, het OM en het ministerie, bijvoorbeeld ook over verlof of (voorwaardelijke) invrijheidstelling van de dader. Ook over de (behandeling van de) aangifte wordt het slachtoffer goed op de hoogte gehouden.

• Bij ernstige gewelds- en zedenmisdrijven moet standaard overwogen worden een gebiedsverbod op te leggen.

• De mogelijkheden om anoniem aangifte te doen worden verbeterd.

• Slachtoffers van bijvoorbeeld mishandeling of huiselijk geweld moeten snel bezocht worden door agenten. Tot dat deze er zijn moet telefonisch contact met het slachtoffer worden gehouden.

• Ook slachtoffers hebben recht op een advocaat. Het slachtofferpiket voor zedenslachtoffers moet landelijk worden ingevoerd.

• De beleidswijziging dat slachtoffers met licht lichamelijk letsel geen recht meer hebben op rechtsbijstand, wordt teruggedraaid.

• De overheid gaat schadevergoedingen voor slachtoffers voorschieten en verhalen op de dader, niet alleen bij gewelds- en zedenmisdrijven.

• Criminelen moeten de schade van slachtoffers vergoeden en de criminele winst moet worden afgepakt.

• Een schadevergoedingsmaatregel moet ook opgelegd kunnen worden indien het ten laste gelegde feit bewezen is verklaard, maar de dader ontoerekeningsvatbaar is.

• Slachtoffer-dadergesprekken zouden vaker plaats moeten vinden, natuurlijk op vrijwillige basis van slachtoffer én dader. Deze mogelijkheid zou bij alle daders onder de aandacht moeten worden gebracht.

• We moeten er meer aan doen om nieuwe strafbare feiten te voorkomen. Er moet meer behandeld worden aan verslaving en/of stoornis tijdens de straf, dat scheelt (nieuwe) slachtoffers.

11

HET SLACHTOFFER CENTRAAL

12

WWW.SP.NL