De Gerstjens NATUURGEBIED
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 1
17/05/2017 14:11:22
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 2
17/05/2017 14:11:25
Natuurgebied Gerstjens is open van zonsopgang tot zonsondergang ; het sluit bij het intreden van de duisternis en bij hevige wind en storm.
vind je ›› langs de rechteroever van de Dender tussen Erembodegem-Dorp en de Brusselsesteenweg, rechtover natuurgebied Osbroek ›› op 2 kilometer van de Grote Markt via het jaagpad aan de Dender ›› op 10 minuten stappen van de NMBS-stopplaats in Erembodegem-Aalst ›› aan bushalte Aalst Overhamme (lijn 214 & 340) en Erembodegem Brug (lijn 2 & 13) ›› aan fietsknooppunt 38 (zij-ingang)
is 35 ha groot - de helft stadseigendom en publiek toegankelijk, & biedt ›› 4 ha speelzone ›› een ecologische vijver van ongeveer 1000 m² (hengelen verboden) ›› hangbruggen, wallen, grachten en knuppelpaden ›› 2 picknickbanken en 2 fietsenstalplaatsen ›› toegankelijkheid voor minder-mobielen op het buitenste pad ›› geen toiletten, geen horeca Honden zijn welkom, maar enkel aan de leiband. Fietsen is enkel toegelaten op de verbinding tussen de Louis Camustraat en het jaagpad aan de Dender. De paden mogen niet worden verlaten, uitgezonderd in de speelzone door jongeren. Parkeren kan aan het einde van de Gerstenstraat.
3
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 3
17/05/2017 14:11:25
Historiek ‘Gerstjens’ komt van de naam van een eigenaar of van ‘gere’: spits toelopende eigendom of ‘gersto’: omsloten ruimte. Oorspronkelijk was er een elzenbos dat bij hoog water van de Dender onderliep. In de 12de eeuw werd het kasteel Overhamme opgetrokken met wallen, een ophaalbrug en vijvers. Het kasteel Ronsevaal werd op het einde van 19de eeuw gebouwd. Zo kreeg het landschap geleidelijk aan het uitzicht van een kasteeldomein met parkaanleg, weiden, drainagegrachten en een flinke boomgaard. In 1945 werd het kasteel Overhamme gesloopt, maar de bijgebouwen en grachten bleven bewaard. Aan de Dender werd op ongeveer 6 ha van 1954 tot 1958 vliegas, van de vlakbij gelegen elektriciteitscentrale, opgespoten. Hierin ligt de oorsprong van de aarden wallen en de ringdijken. Ongeveer 3 ha werden nadien bedekt met teelaarde en geïntegreerd bij het kasteeldomein Overhamme. Op de overige oppervlakte, bekend als het ‘asveld’, ontwikkelde zich vanzelf een bos. Inmiddels zijn de Gerstjens grotendeels eigendom van Stad Aalst en wordt het domein beheerd als natuurgebied. De delen van de Gerstjens die vroeger tot het domein Ronsevaal hoorden (o.a. de vijver) zijn sinds 2 mei 2012 beschermd als monument. Het verdwenen kasteel Overhamme 4
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 4
17/05/2017 14:11:27
Engels landschapsschilderij
achterkant kasteel Ronsevaal
De Engelse landschapsstijl Net voorbij de hoofdingang kan je genieten van het uitzicht op de achterkant van kasteel Ronsevaal. Hier zie je de Engelse landschapsstijl vanuit een omgekeerd gezichtspunt. Het park moest vanop het kasteelterras een idyllisch landschap tonen. Coulissen van decoratieve bomen leiden je blik over een glooiend grasveld naar meanderende vijvers met sierlijke randbeplanting.
Hier werd iedere boom zorgvuldig uitgekozen op vorm en kleur. Doordat de paden dieper dan het maaiveld liggen, verstoren ze het schilderachtige beeld niet. De ontwerpers van zo’n landschapsparken waren aanhangers van de romantische denkers en schilders die de natuur verheerlijkten van half 18de eeuw tot het begin van de 19de eeuw.
5
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 5
17/05/2017 14:11:29
De Gerstjensvijver De voor het kasteelpark uitgegraven vijver ziet er nu heel natuurlijk uit en wordt ook zo beheerd. De oeverbegroeiing is er kleurrijk en afwisselend. Je ziet er grote waterweegbree, moerasspirea, rietgras, watermunt, moerasvergeet-mij-nietje en liesgras.
Ondanks het hengelverbod werden er ooit illegaal vissen in uitgezet. Vooral karperachtigen, planteneters, wervelen er op zoek naar voedsel de bodem om. Azen heet dit. Dat kan leiden tot een sterke groei van zwevende algen. Het water wordt dan troebel en de planten onder wa-
6
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 6
17/05/2017 14:11:30
Gerstjensvijver met gele treurwilgen & blauwe reiger
ter verdwijnen, net als dieren zoals salamanders en kikkers. Via elektrovisserij, waarbij de vissen elektrisch verdoofd worden, kregen ongeveer 80 kg vissen, voornamelijk kleine schubkarpertjes en giebels, een meer geschikte thuis in een Wetterse visvijver.
Ook de dodaars broedt aan de Gerstjensvijver
7
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 7
17/05/2017 14:11:31
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 8
17/05/2017 14:11:31
Beken, grachten en knuppelpaden De rechte ontwaterende grachten die het gebied doorkruisen zijn plaatselijk verbreed tot poelen en moerasjes. Hierin groeien nu waterplanten zoals waterviolier en waterweegbree naast moerasplanten zoals moesdistel, wolfspoot en grote kattenstaart. Op de oevers verschijnen - afhankelijk van het seizoen - klimopereprijs, bosveldkers, hondsdraf, peterselievlier, bosandoorn en gewone hennepnetel. Ook meer zeldzame soorten zoals egelboterbloem en gele dovenetel zijn er van de partij. Via knuppelpaden (zie foto voorblad) kun je deze natte zones met droge voeten van nabij verkennen.
Met wat geluk zie of hoor je een ijsvogel aan de grachten | waterviolier
De Somergembeek stroomt geheel op het grondgebied van Aalst, zonder inbuizing. Ze ontspringt in het Kluisbos en komt hier aan de Gerstjens uit in de Dender. Door de beperkte doorlaatbaarheid van de bodem staat er steeds water maar de stroming is sterker in de winter doordat het een echte regenbeek is. Door de aanleg van collectoren voor afvalwater verhoogt de ecologische waterkwaliteit hier sterk, een kans voor heel wat planten en dieren. Het afvalwater van de huizen komt dan immers niet langer in de beek terecht. Deze beek is zeer belangrijk als trekmogelijkheid voor vissen. Hogerop vinden ze tussen de planten en in de holtes en bochten de nodige beschutting voor hun eitjes.
v.l.n.r.: grote waterweegbree | gele dovenetel | grote kattenstaart
9
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 9
17/05/2017 14:11:32
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 10
17/05/2017 14:11:33
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 11
17/05/2017 14:11:34
Bos en wei Met een bosbeheersplan streven we hier naar een rijker en diverser bos met een mooi evenwicht tussen natuurontwikkeling en recreatie en het behoud van zeldzame soorten en bijzondere boselementen. De niet-streekeigen canadapopulieren werden in fasen gerooid en vervangen door streekeigen bomen en struiken. Je vindt er nu bomen zoals abeel, ratelpopulier en zomereik; en struiken zoals Gelderse roos, kornoelje en sporkehout. Een aantal overgebleven populieren mogen staande sterven. Dood hout is immers ook van belang. Het geeft onderdak en voedsel aan tal van schimmels, insecten en holtebewoners.
De oude boomgaard bleek te nat voor nieuwe hoogstamfruitbomen. Nu wordt het vroegere parklandschap er versterkt door moerascipres, Chinese moerascipres, mammoetboom, kustmammoetboom en Canadese Hemlockspar. De eigendom van de stad wordt grotendeels omringd door een meidoornhaag, een ‘gersto’ dus. De graslanden worden maar één keer per jaar gemaaid. Door de afvoer van dit maaisel verarmt de bodem wat de verscheidenheid aan bloemen en kruiden verrijkt. De orchideeën en koekoeksbloemen die hier nu groeien, krijgen elders in bemeste grasvelden weinig kans. Het lange gras herbergt ook tal van insecten. Langs
12
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 12
17/05/2017 14:11:35
de vijveroevers biedt het een vluchtstrook en overwinteringsplaats voor amfibieën. Snoeihout wordt gebruikt om de zogenaamde takkenrillen (grote foto) te maken. Deze herbergen in de winter allerlei kleine dieren en vogels. Padden en bruine kikkers houden onder de takkenbossen en tussen de afgevallen bladeren hun winterslaap. Woel- en spitsmuizen vinden er beschutting en voedsel. Allerlei insectenlarven overwinteren er. Voor kleine vogelsoorten zoals het winterkoninkje is dit de ideale plaats om een nest te bouwen. Na verloop van tijd zullen de takkenbossen verteren. Daarbij geven ze nog voeding aan een resem van zwammen en
paddenstoelen. Een bijkomend voordeel is dat er niet vervoerd of gehakseld moet worden wat zowel energie bespaart als luchtvervuiling en een hoop lawaai tegengaat.
De grote bonte specht waardeert de dode bomen
13
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 13
17/05/2017 14:11:35
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 14
17/05/2017 14:11:39
Vleermuizen slapen graag bij een constante temperatuur Al van oudsher bewaarden mensen sneeuw en ijs in afgeschermde putten. Dat groeide uit tot ingenieuze ijskelders. Op kasteeldomeinen zoals hier zijn ze soms nog te vinden, dichtbij de vijver waaruit het ijs werd gehaald. Dankzij hun perfecte ventilatiesysteem, de spouwen, de afvoer van smeltwater, de lage deuren, isolatie met stro en een verkoelend bladerdak van de bomen kon het ijs er vaak een heel jaar in bewaard blijven. Door hun constante binnentemperatuur zijn het nu ideale overwinteringsplaatsen voor vleermuizen. Om de ijskelder in de Gerstjens vleermuisvriendelijk te maken, waren er onder andere een vandalismebestendige deur en meer wegkruipmogelijkheden voor de diertjes nodig. Het herstel van de beschermende grondlaag bovenop de kelder en het aanplanten van beschaduwende wintergroene taxussen maken het nog aantrekkelijker voor de fladderaars. Het bosje rond de ijskelder is in het voorjaar prachtig getooid met bosanemoon en wilde narcis. Deze grote plekken vol bloemen wijzen op een oude onverstoorde bosbodem. De wortelstokken van bosanemoon breiden immers heel langzaam uit.
›› de ijskelder in de Gerstjens(1) ›› schematische doorsnede van een ijskelder(2) ›› de Franjestaart werd in de ijskelder van de Gerstjens gezien(3) ›› De wilde narcis vind je in onze streek maar sporadisch(4)
15
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 15
17/05/2017 14:11:40
Speelzone met hangbruggen en een megapicknickbank Aantrekkelijk voor jong en oud zijn de hangbruggen. Deze beweeglijke bruggen overspannen 14 en 26 meter brede grachten en verbinden de ringdijken in de speelzone. Aan jou de keuze: de trappen in de dijken of de bruggen eroverheen. Plezier verzekerd! De buitenmaatse picknickbank nodigt uit om in groep te genieten van de rust en schoonheid. Ook met een rolstoel schuif je hier makkelijk bij. 16
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 16
17/05/2017 14:11:42
Er werd bewust gekozen om geen tropisch hardhout te gebruiken, maar wel onbehandeld hout van robinia of gewone acacia met een levensduur van wel 25 jaar. Robiniahout ‘werkt’ lang waarbij het nog verder krom trekt of zelfs barst. De boom groeit grillig, zelden met lange rechte stammen. De stam wordt ook niet zuiver rond en krijgt hierdoor net een natuurlijke vorm en uitzicht. 4 ha is officieel speelzone, en noemt men ook wel speelbos. Hier kunnen kinderen, jongeren en hun begeleiders vrij spelen, waarbij ze ook de paden mogen verlaten. Je mag er kampen maken met het aanwezige dode hout en touwenparcours aanleggen met een maximale valhoogte van 1 m. Na je activiteit ruim je alle opgestelde constructies op en herstel je het bos in zijn oorspronkelijke staat. De twee hangbruggen zijn een bron van plezier De picknickbank biedt plaats aan zeker 18 mensen
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 17
17/05/2017 14:11:44
18
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 18
17/05/2017 14:11:45
NATUURINRICHTINGSPROJECT
OsbroekGerstjens Met een natuurinrichtingsproject willen we de natuur in deze aan elkaar grenzende gebieden nog een duwtje in de rug geven en ze dichter bij elkaar brengen, als het ware tot één groot geheel Osbroek - Gerstjens. De natuur krijgt hierdoor meer kansen op voortbestaan, herstel en ontwikkeling. Planten en dieren zitten dan niet meer geïsoleerd van mekaar. Ze kunnen andere soortgenoten bereiken. Een kwetsbare populatie met een kleine genenpoel wisselt dan haar erffactoren uit met nieuwkomers en zo krijgen ze sterkere nakomelingen met meer overlevingskansen Binnen dit project is ook de algemene toegankelijkheid van het gebied verbeterd, met speciale aandacht voor minder mobiele bezoekers. De natuurbeleving is er voor jong en oud op vooruit gegaan. Het natuurinrichtingsproject is een samenwerking tussen ›› Stad Aalst ›› Agentschap voor Natuur & Bos ›› Vlaamse Landmaatschappij ›› Provincie Oost-Vlaanderen ›› Vlaamse Milieumaatschappij ›› Aquafin ›› Natuurpunt ›› Werkgroep Bomen Park Osbroek
19
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 19
17/05/2017 14:11:47
LEEFMILIEU administratief centrum Werf 9 9300 Aalst 053 77 9300 leefmilieu@aalst.be www.aalst.be
D/1799/2017/19 foto’s: Jo De Coninck | Schutterstock v.u.: Christoph D’Haese, burgemeester | p.a. Werf 9 | 9300 Aalst
2016_broch 20 pp_Gerstjens.indd 20
17/05/2017 14:11:47