Het Kravaalbos
NATUURGEBIED
Natuurgebied Kravaalbos is open van zonsopgang tot zonsondergang. Het sluit bij het intreden van de duisternis en bij hevige wind en storm.
vind je ›› op het grondgebied van Meldert en Baardegem (Aalst), Asse-ter-Heide (Asse) en Mazenzele (Opwijk) ›› op de grens van de provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant ›› tussen de Putstraat, Huizekensstraat, Vogelenzang en Heerbaan ›› aan bushalte Meldert Kravaalbos (Belbus 340 Faluintjes - Opwijk) ›› in de buurt van fietsknooppunten 45 en 13 ›› in de buurt van wandelknooppunten 26, 47, 70 en 73 van het wandelnetwerk Brabantse kouters)
is ± 80 ha groot en de helft is eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en biedt ›› een gevarieerd bosgebied met veel reliëf ›› kleurrijke voorjaarsbloeiers ›› bronnen van de Molenbeek ›› een historische steengroeve ›› een mooie hoogstamboomgaard ›› toiletten bij boscafé Stinne (Putstraat, Meldert; open vrijdag, in het weekend en op feestdagen) en de Kleine Deugd (Lepelstraat 10, Mazenzele; open in het weekend Honden zijn welkom, maar enkel aan de leiband. De paden mogen niet verlaten worden. Het bos zelf is niet toegankelijk voor ruiters, fietsers en gemotoriseerde voertuigen. Voor ruiters en fietsers loopt er een pad aan de rand ervan. Het Kravaalbos ›› is als landschap beschermd (KB van 30 november 1977); ›› ligt binnen de perimeter van het Vlaams ecologisch netwerk en de speciale beschermingszone ‘Bossen van de Vlaamse Ardennen en andere Zuid-Vlaamse bossen’.
3
Bos op grenzen Het Kravaalbos is, net zoals het ZoniĂŤnwoud, een overblijfsel van het Kolenwoud dat in de vroege middeleeuwen bijna volledig Midden-BelgiĂŤ bedekte. Het ligt op het grondgebied van vier (deel)gemeenten: Meldert en Baardegem (Aalst), Asse-ter-Heide (Asse) en Mazenzele (Opwijk). De provinciegrens doorkruist het gebied. Ongeveer de helft van het bos is eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos. De andere helft is private eigendom, maar wel toegankelijk op de aangeduide paden.
Het bos is beschermd als landschap. Errond zijn er nog aardig wat mooie weilanden, omzoomd door kleine landschapselementen. Dit zorgt voor mooie vergezichten. Het Kravaalbos ligt op de grens van de zandleemstreek en de leemstreek. Door de vaak zware lemige bodem is de natuur erg kwetsbaar. Bij regenweer zijn de paden erg drassig en moeilijk begaanbaar. Daarom zijn de boswegen enkel toegankelijk voor wandelaars.
4
5
Zandsteenwinning In de middeleeuwen kreeg het bos grote faam door zijn zandsteengroeves. De ontginning van zandsteen gebeurde op initiatief van de abdij van Affligem. Deze zandsteen was toen één van de belangrijkste bouwstenen in Vlaanderen. Vele kerken en gebouwen uit de ruime omgeving werden erin opgetrokken (kerk van Meldert, Sint-Martinuskerk in Aalst, kathedraal van Antwerpen, kathedraal van Amiens,…).
De kerk van Meldert-Aalst
6
De grote vijver in het Kravaalbos is nog een overblijfsel van zo’n historische steengroeve. Op de plaats van het Hof te Putte bevond zich reeds in de 12de eeuw een gesloten hoeve die dienst deed als steenpoelbedrijf. Hof te Putte en de Putstraat verwijzen duidelijk naar de steengroeven. Ook het bos heeft zijn naam eraan te danken: Kravaal komt van ‘car’ en ‘vaal’, wat staat voor ‘steen’ en ‘vallei’. 7
Kleurrijke, kwetsbare flora In dit eiken-beukenbos tref je een rijkdom aan bloemen en planten aan. In het voorjaar kleuren bosanemonen en wilde hyacinten het bos wit en paars. Ook meiklokjes komen veelvuldig voor. In de nattere gedeelten vind je ook speenkruid, slanke sleutelbloem, dotterbloem‌ Wanneer je deze bloemenpracht komt bewonderen, is het belangrijk dat je op de paden blijft. Wanneer er een aantal keer op een hyacint wordt getrapt, sterft het knolletje namelijk af. In platgetrapte grond krijgen de nieuwe zaadjes hun wortel niet in de bodem, waardoor de bloemen uiteindelijk verdwijnen.
wilde hyacinten (grote foto)
8
|
bosanemoon
|
slanke sleutelbloem
9
W 10
A
N
D
E
L
I
N
G
E
N 11
Leven in het bos Veel dieren voelen zich hier thuis, zoals grote bonte specht, boomklever, bosuil, eekhoorn en ree. ‘s Ochtends vroeg of bij valavond is een ontmoeting met een ree geen uitzondering. Ook de zeldzame kleine ijsvogelvlinder kan je hier aantreffen. Zijn waardplant is de wilde kamperfoelie in de zonnige bosranden. Een andere zeldzame gast in dit vochtige eiken-beukenbos is de vuursalamander. Deze grote landsalamander heeft een opvallend zwart-geel vlekkenpatroon. Hij brengt het grootste deel van de tijd door onder rottende boomstammen of takkenhopen. ’s Nachts jaagt hij op landslakken, miljoenpoten, regenwormen en spinnen. Voor veel plant- en diersoorten is variatie belangrijk. Daarom zijn in een bos ook open plekken, bosranden, struiken en kruiden belangrijk. Ook de verwevenheid met het omliggende landschap via hagen, heggen en houtkanten is noodzakelijk. boomklever | kleine ijsvogelvlinder | vuursalamander
12
13
Bronnen en beekjes Het Kravaalbos ligt op het hoogste punt van de omgeving, op ruim 70 meter. Het bos heeft een heel uitgesproken reliëf en bevat vele droge valleitjes. Deze geulen zijn ontstaan door smeltwater tijdens warme zomers in de ijstijden. Door het reliëf bleef het bos grotendeels gespaard van landbouw, ondanks de vruchtbare grond.
Molenbeek-Graadbeek
In het bos ontspringen tal van beekjes. Deze komen samen in de Graadbeek, een bovenarm van de Molenbeek, die ter hoogte van de SintAnnabrug in Aalst uitmondt in de Dender. De Molenbeek heeft nog een vrij natuurlijke, sterk meanderende loop en een met bomen of bosrestanten omzoomde vallei. Daardoor vormt ze een belangrijke natuurverbinding tussen het Kravaalbos, het Kluizenbos en de Dender. Dieren en planten kunnen via natuurverbindingen van het ene ecologisch waardevolle gebied naar het andere gaan. Dit verhoogt hun overlevingskansen.
Kaalkap uit het verleden Het bos bevat relatief weinig oude bomen en veel jonge opslag van berk, vlier en varens. Dit wijst op kaalkap. De grote periodes van kaalkap vonden plaats tijdens de twee wereldoorlogen. Tijdens WOI werd er gekapt door de Duitse bezetter. De stammen werden toen gebruikt voor het verstevigen van de loopgraven. In WOII werden de bomen gerooid door een privéfirma die de stammen verwerkte tot brandstof voor voertuigen. Op de ontstane open plekken groeiden eerst lichtminnende boomsoorten waarvan de zaden worden verspreid door de wind, zoals berk en wilg. Later werden die verdrongen door eiken en beuken. Er werd na de kaalkap ook veel heraangeplant met Amerikaanse eik en tamme kastanje.
14
15
Open plek De open plek in het bos aan Terrenberg is eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos. In grotere boscomplexen zorgen open plekken voor een betere structuur door monotone vlakken te doorbreken. Sommige dieren zijn afhankelijk van de warmte op zonnige open plekken, lichtminnende planten voelen er zich thuis en roofvogels hebben ze nodig om muizen en andere prooien makkelijk te kunnen opsporen. Ook voor de wandelaar zijn de leuke vergezichten, de doorkijken en de zonnige plekken een welkome afwisseling. Op deze open plek werd de oude boomgaard versterkt met een groot aantal nieuwe hoogstammige kerselaars. Er werd gekozen voor oude streekgebonden variëteiten, goed bestand tegen ziekten en plagen. Naast de landschappelijke waarde van een hoogstamfruitboomgaard, denk maar aan de prachtig witte bloesems in het voorjaar, is ook de ecologische waarde van belang. Ze zijn het jaar door een thuis voor tal van insecten en vogels. Een gekende bezoeker is de eikelmuis. Zijn bijnaam, ‘het fruitratje’, laat er geen twijfel over bestaan waar hij graag vertoeft. eikelmuis kersenbloesem
Het witte dorp In het noordoosten ligt het bos op grondgebied van Mazenzele, een deelgemeente van Opwijk. De Mazelaars kregen ooit de spotnaam ‘kersenboeren’, door de vele kersenboomgaarden. In de lente kwamen de witte bloesems open en noemde men Mazenzele ook wel ‘het witte dorp’. Vele kersenboomgaarden zijn verdwenen. De gemeente Opwijk tracht de identiteit van het dorp te versterken door verwaarloosde boomgaarden te herwaarderen, nieuwe boomgaarden aan te planten en deskundig beheer te garanderen. Het bos strekte zich vroeger uit over Mazenzele en Baardegem tot in Lebbeke. De Kravaalvelden of Mazelkouter werd rond 1850 ontbost en verkaveld voor landbouwgronden. Iets verderop langsheen de Schaapheuzel kan je elke 3de zondag van de maand een authentieke collectie van honderden oude landbouwwerktuigen bezichtigen in het landbouwmuseum ‘De Vedderboom’.
16
17
Voor het Kravaalbos werd een bosbeheerplan opgemaakt. Het doel is een bos waar natuurwaarde, houtproductie en recreatie hand in hand gaan. Hierin staat beschreven welke ingrepen er de komende 20 jaar moeten worden uitgevoerd. Het beheer zal er voor zorgen dat het aandeel dikke bomen, dood hout, gevarieerde randen en open plekken op termijn zal toenemen. Hopelijk wordt dit bos op lange termijn opnieuw een geschikte woonplaats voor de majestueuze zwarte specht en de zeldzame middelste bonte specht. Deze spechtsoorten hebben vooral nood aan voldoende dikke oude beuken en eiken.
zwarte specht
In het noorden, de omgeving van het Herenbos, komen heel wat populierenaanplantingen voor. Op termijn worden ze gekapt en vervangen door inheems kwaliteitshout. Het westelijke deel van het Kravaalbos is lager gelegen, vochtiger en voedselrijker. Hier is houtproductie ondergeschikt aan de natuurfunctie. In de drogere delen van het bos staan momenteel vooral soorten zoals de uitheemse Amerikaanse eik en in mindere mate tamme kastanje, beuk en lork. De komende jaren zal het beheer vooral bestaan uit het kappen van Amerikaanse eik en in mindere mate van lork. Zo komt er weer plaats voor inheemse soorten als beuk en zomereik.
18
19
DIENST MILIEU & NATUUR administratief centrum Werf 9 9300 Aalst 053 77 9300 leefmilieu@aalst.be www.aalst.be
D/1799/2019/17 foto’s: Stad Aalst bedankt Jo De Coninck voor het gratis ter beschikking stellen van beelden | Shutterstock v.u.: Christoph D’Haese, burgemeester | p.a. Werf 9 | 9300 Aalst