Citizens of Sint-Andries contribute to a more climate-robust neighbourhood Co-Creation Co-Production Climate Change
Groenplaats
Sint Jansvliet
Ste
Vrijdagmarkt
enh
ouw
ers
ves
nts
at
nth
aa
Krone
t
ona
t aa
Pac h
Nati
en
str
mp
str
tstra
at
Bogae
aa
rdeple
t
in
La
ng
eV
lie
Aalm
r.
1
oeze
niers
traat
ona
lestr
aa t
rst
traat
Beg ijne n
Lepels
stra
at
Nati
at stra Riem
str
aat
Rid dde rstr aat
Mu
Lan
ge
Kloo
ster
stra
at
SC ka iel s ich tM Sin
SintAndriesplaats
3 Willem
nck
t
lde
aat
aa
rstr .
str
Vlie
en
Kloosterstraat
he
aag
The Ijzerenw van odoor Rijs wijc kpla ats
mm
ai
2
at
Ka
rte
erstr
Sc
tra
Fra
Ko
Prek
Rid
Mu
tra
lestr
gs
rte
oo
Ko
eb
Po
Ell
de
Oe me
HE
LD
E
om
of
Kr
rst
ve
r
raa
t
t
nburg
straat
Walk through the neighbourhood on October 26, 2017 Inhabitants show their 3 selected projects
PREFACE
Resilience and bottom-up participation goes hand in hand
The residents of Sint-Andries were pleasantly surprised by the invitation of Stadslab2050 to participate in the workshops to come up with co-creative ideas in order to improve the liveability and sustainability of our neighbourhood.
A. The seventies: A positive identity and social resilience The theatre play De Parochie van Miserie (The Parish of Misery) in 1972 was the first Flemish social theatre that described the working-class quarter with its dockworkers and their families in an overpopulated neighbourhood in the period 1900-1940. Besides the misery, there was also friendship, solidarity as well as pleasure and a strong urge to survive. It gave the poor people in the seventies a sense of identity and a strong pride: you do not have to be ashamed to be poor and since that time, they have become self-conscious citizens. This generated a giant momentum for poverty reduction.
In the footsteps of the worldwide movement, the English Transition Towns, some residents started Transitiegroep Sint-Andries. They outlined their objectives for the desired transformation in the Gazet van Sint-Andries of June 2011. Since climate change is a hot issue for many people, it was not so difficult to put together a climate-change team for Sint-Andries. This group took many initiatives. They planted little vegetable gardens in 6 locations in the neighbourhood. They organized gardening workshops in the city and now 55 volunteers are working in 225 m² of gardens in the middle of our city between stone and concrete. Besides the food sovereignty and CSA (community-supported agriculture) topics, there are more than one hundred bee hotels for our wild bees, made by the children of the primary school and the neighbourhood potlucks serving healthy food. Starting point and goal of these activities are to raise awareness of the food problem.
Result: Many initiatives for social development were born. B. The eighties and nineties: revival and residents’ democraty. The eighties-nineties experienced a revival. Many investments and funds for social housing, a cultural meeting place, construction of plazas and other reconstructions for our neighbourhood. Very special is the development of a sustainable residents’democracy. In a resilient, defensive and unruly way, we achieved victories to change our neighbourhood for the better.
When the city made plans to redevelop and redesign some streets and a square, the Transitiegroep, but also many residents of Sint-Andries, immediately prioritized the climate-adaptation challenge of these infrastructure projects: too many paved areas, shortage of green, the problem of heat stress, poor care for the trees, water management, better sewerage, etcetera.
1984 –1999: HERWAARDERINGSGEBIEDEN This programme of the Flemish government for urban development gave a voice to the citizens. Subsidies were only granted to the municipality on the condition that there was an agreement from the citizens. The citizens became important and effective decision makers within each project. The civil servants together with the inhabitants prepared the dossiers for housing, infrastructure, a mobility vision, safety, etcetera. They called this model of consensus the (holy) Trinity of democracy.
The link between the goals for the Klimaatrobuust Sint-Andries project of the city was made and many citizens spontaneously committed themselves to many aspects of climate adaptation. Arduïn Cielen liefdevoordewijk@gmail.com
1999 –2004: INSPRAAKCHARTERS For each dossier a covenant was made: 1. A responsible civil servant. 2. A responsible politician. 3. A responsible citizen.
2
They called this legislative framework the three-leaf clover of democracy: Leaf one = civil servants. Leaf two = politicians. Leaf three = citizens.
Discussions with other cities QUESTIONS • How to introduce your projects to the political leaders of your city? How to create the necessary co-creation and a co-production?
C. The 21° century 2005-2016: In this period there were no effective rules any more to play the democratic game. In 2017, we strive for a switch to embedding participation in a structural and legislative model for the residents’ democraty.
• Gentrification, social displacement, the dual society, affordability and housing crisis among tenants.. are we getting a cold antisocial neighbourhood? How to tackle these problems?
2017: KLIMAATROBUUST SINT-ANDRIES
• Mobility problems: pedestrians, residential areas, residents’ parking, cyclists, public transport, cars, park & ride sites,…? We are missing a global vision and approach. How can we change it?
We opted for a four-leaf clover of democracy: a. Citizens. b. Civil servants (Reinhilde, Nora,…) c. Facilitators/community workers (Koen,…) d. Politicians.
• Affordability of the climate-robust infrastructure: Who is going to pay for our beautiful dreams? • …
1909
2050
The climate change team, September 17 3
1. Hemel(s)water Lode Sebregtspark en omliggende woonerven TE DOEN
WAAR
Lode Sebregtsparkje (en omliggende woonerven).
• Overleg met Water-Link en VMM ivm. zuiveringsgraad.
DOELSTELLINGEN
• Regenwater van de omringende daken afleiden naar parkje en via wadi’s te laten infiltreren.
• Pilootproject uitbouwen om hemelwater te zuiveren tot drinkbaar water en gebruiken in de publieke ruimte.
• Gebruik van het gezuiverde regenwater in de speeltuin, als fontein en om de moestuintjes te begieten.
• Gebruik in speeltuin, als fontein, maar ook om de moestuintjes te begieten.
• Opstellen masterplan voor het parkje: installatie, aanpassing speeltuin, fontein, moestuingebruikers, financiering, …
• Regenwater van de omringende daken afleiden naar parkje en via wadi’s te laten infiltreren in de bodem.
• Uittesten nut en functie door communicatie en bevragingen.
• Van dit parkje met groen, moestuintjes, speelruimte en ook water het kloppend hart maken van dit deel van de wijk.
IMPACT • Klein, maar opschaalbaar. • Buurtparkje aantrekkelijker door water. • Drinkwater te gebruiken als ideale dorstlesser (in plaats van dure drinkfonteintjes). • Afvoer van hemelwater vermindert, alsook het verbruik van leidingwater-drinkwater. • Indien functioneel, dan kan het toegepast worden bij elke particuliere woning.
4
Werking Hemelwater/regen wordt in de bovenste tank (ook flinke bui) van het dak opgevangen. Daarna wordt dit water direct door membraanfiltratie gezuiverd en als Hemel(s)water® opgeslagen in de onderste tank, die voldoende voorraad heeft om een droogte te weerstaan. In NL bijvoorbeeld 6 weken. “Altijd vers water voor iedereen!”
Een tweede groene ader? Het Lode Sebregtspark is gelegen te midden van de woonerven die ook op zoek zijn naar groene oplossingen.
Sleutelstraat
Er een tweede groene ader van maken?
oyt
Bog a
A al m oe
e
arde
Sch
straat
Sint Antoniusstraat
Vandaag staat de leefbaarheid van deze woonerven onder druk. Het snelle doorgaand autoverkeer moet aan banden gelegd worden. Door méér groenstructuren? Zo kan ook dit deel van de wijk klimaatrobuuste straten krijgen.
Happa
ertstra
at
stra
at
zenie rstraa t
Naar aanleiding van de Groene Ader in de omgeving van de Sint-Andriesplaats willen de bewoners van de woonerven een tweede groene ‘vlek’ maken van hun woonstraten met veel groen en ook enkele waterpartijen.
Lode Sebregtspark = samentuinpark nr. 1 Het allereerste samentuin-moestuintje kwam tot stand in dit publieke parkje. Ondertussen zijn er 3 samentuinen in dit park. Enthousiaste vrijwilligers realiseerden de prachtige m²-bakken op het binnenplein van KAVKA aan de Oudaan, de moestuin aan het Munthof, 3 moestuintjes op de Sint-Andriesplaats, balkons met eetbaar groen, talloze m²-bakken in de Van Craesbeekstraat, Prekersstraat en het Heldenplein.
5
2. Groene ader DE GROENE ADER
TE DOEN
Eén ader – een aaneengesloten groen traject van groene straten tussen groene pleinen – van aan de Bergskes, over het Heldenplein, de Pachtstraat, de Sint-Andriesplaats, de Lange Riddersstraat, het Pagadderplein, de Rijke Beukelaarstraat, de Korte Riddersstraat tot aan het Muntplein-Oever-Sint-Jansvliet.
• Rioleringssysteem aanpassen. • Vermindering aantal autoparkeerplaatsen om plaats te maken voor meer groen. • Pachtstraat woonerfstatuut geven in plaats van autoparkeerstraat.
DOELSTELLINGEN
• Sint-Andriesplaats autovrij maken.
• • • •
Verkoeling door meer groen om zo hittestress tegen te gaan. Oplossingen geven voor waterafvoer bij extreme regenval. Waterdrainage naar de wortels van de bomen. Aanpassing capaciteit (dubbel) rioleringsnet, vuil en proper water. • Meer en grotere geveltuinen. • Meer en grotere publieke moestuinen. • Meer tuinstraten. • Buurtpompen. • Open tegelsystemen + spontane vegetatie, die tegelijkertijd waterinfiltratie mogelijk maken. • Eetbare voortuinen op pleinen. • Watertuinen. • Fietstrommels met groendaken. • Mosmuren. • Drinkwater uit hemelwater. • Ondergronds waterbufferingsplan voor de oude bomen.
• Speelweefselplan met groen en water uitbouwen.
6
de
GROENE ADER
Brede geveltuinen
door Sint-Andries
1 Munthof
2
Moestuinen voor iedereen
Waterinfiltratie en wadi’s
3
Pagadderplein Kloosterstraat
Bomen verzorgen en gezond maken
Lange Ridderstraat
4
Rijke Beukelaerstraat
5
Korte Vlierstraat
ergstra
at
Sint-Andriesplaats And d 6
Blinde muren met groen
Steenb
Lang
e Vlie
rstra
at
Pachtstraat
7
Speelweefsel
Prekerstraat
Heldenplein
9
8
De bergskes
10
???
7
Willem Lepelstraat
3. DOELSTELLINGEN
De waterbergskes bevinden zich in de bouwblok tussen de Willem Lepelstraat en de Prekersstraat. In de toekomst zullen deze woningen een grondige renovatie moeten ondergaan. Daarom willen we nu reeds starten met een toekomstgericht en duurzaam ‘plan van aanpak’.
Op dit afgebakend gebied willen we:
19 21
VL IE 14
AA T
21 23 25
20
27
22
29
24
31
65-67
PRE KER 16-18
69 71
1
4
73
75
SSTRAA T
34
38
10
63
3
61
111-11
57
(dh
)
55
12
6
33-35
28 41
14
2
40
42
44
46
3
116
4
19
14/1-14/7
40
aat
21
9
122 131
124 126
(dh)
133
128
135
30
137
130A-1
139
136
143
134
141
132
13
50
146
23
148
52
150
• Betrekken van de bewoners in dit proces: bvb. rond sensibilisering klimaatproblematiek en duurzame campagne drinkwaterverbruik.
Wo1
145
Willem Lepels tr
2
24-28
147
22
138-14
20
144
18
25
149
LEP ELS TRA AT
30-34
14/8-14/12
144
171 169 167
142
177 175 173
16
146
10
151
8
148
6
Wo1
153
161
4
163-165
140 179
22-28
155 157
130-132
11
WILLEM
15
128
MAKELARENPLAATS
9
7
2
125-12
9
11
153
126
Van C raesb eecks
124
15
122
17
120
151
KLOOSTERS TRAAT
120
123
118
5-7
13
13
15
-1
7
118
(dh)
116
traat
9
114
149
5
3
• Ontwikkelen van testprojecten en experimenten voor waterinfiltratie, waterbuffering (o.a. in de bunker), irrigatie/drainage van water naar de wortels van de bomen, globale drainage (versponsen) van het binnengebied, infiltratiebekkens, aanleg van groendaken, mosmuren, zuivering rioolwater, toiletten spoelen met regenwater, enz.
119
112
1
27
40
17
TR
Wo1 37
8
1
Wo1
ER 25 GS TR AA AT T
15
RS
6
9
-1
26
145
32
108
NG E
12
1133
18
35
147
-30
23
(dh)
10
110
3-7
28
2211
EN B
110
LA
33
10
STE
-26
112
3
8
31
24
N
1
AAT TSTR PA CH
9
6
11
29
22
38
5
4
7
6-8
straat
27
2
10-12
terstr Kloos
1
Prekers
143
aat
) 0 10
(dh 2 10
4 10
6 10 10
8
25
2
23
20
36
2
Wo1
18
34
3
2-4
25
Gr
16
1
22
88
5
24
14
114
86 22
90
18-20
(dh) 141
14
• Opmaak van een klimaatbestendig en klimaatneutraal plan.
W
19
12
(dh)
139
17-19
12
20
Wo3
15
10
17 10
Heilig huisken Habbekrats Bunker W o1 Wo1 Woonhaven
119-12 1
99
18
8
1 2
23
16
80
13
6
84
13
13
11
4
9
11
24
Wo1
82
7
AT
• Onderzoekslabo creëren voor beleidsontwikkeling rond een integraal en duurzaam water- en energiebeheer in een sociale woonwijk.
15
87
(d
WAAR
65
54
1
56-58 60-62
SINT-R 6
OCHU
3
SST
5
7
9
11
• Naast de ecologische duurzaamheid willen we de economische en sociale duurzaamheid mee centraal stellen. Een lage of geen energiefactuur kan voor vele burgers een enorme meerwaarde betekenen. Betaalbaarheid van het wonen in deze huurwoningen is het streefdoel. • Tegen 2030 moet deze woonblok een ECO-WOON-PARK worden met 264 energiezuinige huurappartementen in een duurzame groenzone.
8
IMPACT • Het is een testcase: klein in formaat, groot in sensibilisering. • De resultaten van het woonblok later uitvergroten naar de ganse wijk voor de opmaak van een klimaatbestendig plan voor de ganse stad. • De conclusies uit het leertraject rond de sociale duurzaamheid toepassen in andere sociale woonwijken in de stad.
TE DOEN • Wetenschappelijke onderzoekers en diensten inschakelen: UA, KUL, VITO, AQUAFIN, WATER-LINK, RIO-LINK, Woonhaven, VMSW, … • Uitwerken van testcases rond al de bovengenoemde thema’s zoals globale drainage, aanleg van groendaken,… • Aanleggen van WADI’s en blote voetenpad voor de kinderen. • Onderzoeken of de leegstaande bunker kan ingeschakeld worden voor water- en energiebuffering. Kan die energie leveren aan de 264 woningen?
Deze bunker meet 30 op 15 meter, is 5 meter hoog en zou nog 8 meter onder de grond zitten. De muren zijn meer dan 1 meter dik. De opslagcapaciteit voor regenwater is dan zo’n 3000 m³.
• Innovatieve verwarmingssystemen (bvb. warmtepompen) uittesten. • Regenwater om de toiletten te spelen doet het verbruik van drinkwater met een derde dalen. • Uitrollen van een totaal en integraal klimaatrobuust masterplan.
VOORBEELD WADI
De gebouwen van Woonhaven hebben een totale dakoppervlakte van 4700 m². Per 100 m² dak heb je 4 m² wadi nodig. Dus heb je een infiltratiebekken van 200 m² nodig of grootteorde 15 m x 13 m. Het buffervolume moet 25 l/m² dak zijn. Dus heb je 120 m³ buffervolume nodig. Voor een oppervlakte van 200 m² zou dit 60 cm diep moeten zijn. 9
Verslag actiedag 17 september 2017 GVA 18 september 2017
10
RUBRIEK 10 op 10 Een pluim voor het district Antwerpen met hun investering van de ondergrondse groeistructuur voor de bomen op de Oever.
11
Green roofs
A roof to play
The university of Leuven will develop a green roof of 200 m². For the student it is a pilotproject. It is also a smart-city project.
Een groene speelzone bovenop het dak van Habbekrats. Dat is wat je krijgt wanneer je klimaatbewustzijn en een gebrek aan vrije speelruimte met elkaar combineert. What’s not to love? Een groen dak om regenwater op te vangen én extra speelruimte te creëren middenin een druk bewoonde stad.
ACTION • We ask green roofs on all the public buildings in our neighborhood. It is to the city to give a good example. • We ask that the city organizes a promotional campaign for more green roofs.
http://stadslab2050.be/project/klimaatadaptatie/sporten-op-hoog-niveau
Rijke Beukelaarstraat, pioneer and precursor of a climat-robust street
Mosswall
In 1980, the inhabitants dreamed of a green street without cars. The toke action and in 1991 the city inaugarated their dream. 26 year later, this street is still the most livable street of our neighborhood.
We are looking for blind walls, facing north, to install mosswalls. 12