ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ | ΠΡΟΞΗΜΙΚΗ και ΔΙΑΔΡΟΜΟΜΕΤΡΟ by Georgia Stamou

ΠΡΟΞΗΜΙΚΗ

και

ΔΙΑΔΡΟΜΟΜΕΤΡΟ "Εργαλεία για την καταγραφή της ανθρώπινης χρήσης του χώρου και των επιπτώσεων που έχει η σημειολογία της απόστασης στις κοινωνικές συμπεριφορές." Μελέτη Περίπτωσης: Η κοινωνική αποστασιοποίηση στην εποχή της Πανδημίας.

Ερευνητική Εργασία:

"Προξημική και Διαδρομόμετρο" "Εργαλεία για την καταγραφή της ανθρώπινης χρήσης του χώρου και των επιπτώσεων που έχει η σημειολογία της απόστασης στις κοινωνικές συμπεριφορές." Μελέτη Περίπτωσης : Η κοινωνική αποστασιοποίηση στην εποχή της Πανδημίας.

Γεωργία Στάμου Επιβλέποντες: Γιώργος Τζιρτζιλάκης Μαρία Παπαδημητρίου

Σεπτέμβριος 2020, Βόλος Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου, Γιώργο Τζιρτζιλάκη και Μαρία Παπαδημητρίου, για την στήριξη και την καθοδήγηση κατά την διάρκεια της εργασίας.

Περιεχόμενα Εισαγωγή

Η συμπεριφορά ως βιολογικό γνώρισμα Ο Heini Hediger και ο ζωολογικός κήπος Οι αποστάσεις των ζώων Χωρικοί Μηχανισμοί στα ζώα

5 6 7 7

Απόσταση φυγής Κρίσιμη απόσταση Είδη επαφής και μη-επαφής

Προσωπική απόσταση

Κοινωνική απόσταση

Σύστημα ελέγχου πληθυσμού

Το Umgebung και το Umwelt

Η Βιολογία του Ανθρώπου

Αντίληψη του χώρου: δέκτες απόστασης (μάτια, αυτιά, μύτη) 15 Οπτικός και ακουστικός χώρος Οσφρητικός χώρος Αντίληψη του χώρου: άμεσοι υποδοχείς (δέρμα και μυς)

Θερμικός χώρος Απτικός χώρος Οπτικός χώρος

Η όραση ως σύνθεση Ο μηχανισμός της όρασης Μελέτη Περίπτωσης

Μεθοδολογία

Τα Δεδομένα

Επεξεργασία Δεδομένων

Αποτελέσματα Δεδομένων

Πίνακες Συνολικής Διάρκειας Πίνακες Μηνιαίας Διάρκειας

Εργαλειοθήκη Χώροι Συλλογής Δεδομένων

83 103

Κλειστοί Χώροι Ανοιχτοί Χώροι Σταθμοί και Στάσεις Μεταφορικά Μέσα Ανακεφαλαίωση «Παράδοξο» - Πανδημία COVID-19

237 239 243

Μετάδοση

244

Πρόληψη

245

Αρχείο εικόνων κατά την διάρκεια της Πανδημίας

249

Η προξημική της Πανδημίας Σημαντικές Αποστάσεις

265 265

Η κοινωνική απόσταση Σταγονίδια Σάλιου Προξημική 2.0 Τα «Παράδοξα» Δεδομένα Χρονοδιάγραμμα Βέλγιο-Ελλάδα

271 273 275

Χρονοδιάγραμμα Κρουσμάτων Χρονοδιάγραμμα Έκτακτων Μέτρων Επανεξέταση των «Παραδόξων» στα Αρχικά Δεδομένα

279

Γενικά Συμπεράσματα

293

Appendix

295

Βιβλιογραφία

297

Index

303

«Σημειολογία της απόστασης (η) [proxemics] : Όρος που χρησιμοποιείται στην ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ και αναφέρεται στη μελέτη των διαφορών στη στάση, στη διαπροσωπική απόσταση και στην απτική επαφή στην ανθρώπινη ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αυτές οι διαφορές στο διαπροσωπικό διάστημα συχνά είναι διαμορφωμένες ανάλογα με την πολιτισμική προέλευση και μπορούν να αναλυθούν σύμφωνα με το φύλο, την ηλικία, την οικειότητα, τον κοινωνικό ρόλο και άλλους τέτοιους παράγοντες.» Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής Ντ. Κρύσταλ, Μετάφραση Γ. Ξυδόπουλος, σ. 378

Εισαγωγή “...δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε επίγνωση του κόσμου όπως πραγματικά είναι, αλλά μόνο όσο... μας επιτρέπει η πρόσκρουση των φυσικών δυνάμεων στους αισθητήριους δέκτες...” F. P. KILPATRICK Explorations in Transactional Psychology Από βιολογικής άποψης ο Kilpatrick είχε απόλυτο δίκιο, αλλά αυτό που παρέλειψε να αναφέρει είναι ότι δεν φτάνει μόνο να λαμβάνουν οι αισθητήριοι δέκτες μας δεδομένα για να έχουμε επίγνωση του κόσμου όπως πραγματικά είναι, αλλά, και να έχουμε τα απαραίτητα «εργαλεία» για να τα κατανοήσουμε. Όλα τα έμψυχα όντα, όπως και ο άνθρωπος, λαμβάνουν δεδομένα από το περιβάλλον τους και ο οργανισμός τους τα μεταφράζει αυτόματα. Αυτά τα ερεθίσματα καθορίζουν την συμπεριφορά τους. Ο άνθρωπος πάντα ενδιαφερόταν να καταλάβει πως ‘λειτουργεί’ ο κόσμος, και ειδικά ο ίδιος ως μηχανισμός. Προσδοκεί την εξήγηση σε κάθε του πράξη και ενέργεια, ακόμη κι αν δεν είναι αναγκαία. Μόνιμη επιθυμία του, είναι να μετατρέψει το ασυνείδητο σε συνειδητό, και να μπορέσει να το ελένξει. Τι θα συνέβαινε άμα μπορούσαμε να αντιληφθούμε απόλυτα την αιτία των ασυνείδητων πράξεων μας; Αν μπορούσαμε να καταλάβουμε γιατί στο συγκεκριμένο μπαρ νιώσαμε δυσφορία ενώ σε ένα άλλο άνεση; Πως θα ήταν άμα πέρα από την χάραξη της πορείας μας σε έναν ψηφιακό χάρτη, μπορούσαμε να δούμε το αποτύπωμα αυτής της περιπλάνησης, μαζί με τις αποστάσεις που εμείς οι ίδιοι έχουμε οριοθετήσει ασυνείδητα, στις κοινωνικές μας σχέσεις; Η χρήση ψηφιακών χαρτών εντείνει αυτό το φαινόμενο, καθιστώντας κάθε διαδρομή ασυνείδητη και σε μεγάλο ποσοστό μη-καταγεγραμμένη στο σύστημα πληροφοριών του κάθε ατόμου. Ακόμα και για διαδρομές που πραγματοποιούνται σε καθημερινή βάση... Στόχος, αυτής της ερευνητικής εργασίας είναι η εξερεύνηση της περιπλάνησης του ατόμου σε ένα προξημικά δομημένο περιβάλλον. Ένα περιβάλλον, που δεν αποτελείται μόνο από τα χωρικά όρια που δημιουργούνται από τα «άψυχα» αντικείμενα, αλλά και από τα «έμψυχα» κινητά και ακίνητα υποκείμενα που επηρεάζουν διαρκώς την περιπλάνηση του ατόμου. Για να επιτευχθεί αυτή η εξερεύνηση αρχικά πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το άτομο από θέμα 1

βιολογικής αλλά και ψυχολογικής κατάστασης, ξεκινώντας από τη βάση που ξεκίνησε η σημειολογία της απόστασης, τα ζώα. Πως κινείται, γιατί κινείται, τι αντιλαμβάνεται από την κίνηση του και από το περιβάλλον του. Η Μελέτη Περίπτωσης επικεντρώνεται στην δημιουργία ενός μηχανισμού καταγραφής και ανάλυσης διαδρομών, μερών αλλά και αποστάσεων μέσα σ’ ένα αστικό ιστό. Αυτή η μέθοδος καταγραφής απαιτεί την ύπαρξη ενός υποκειμένου του οποίου η καθημερινή δραστηριότητα καταγράφεται και ταξινομείται μέσα από ένα μηχανισμό αναγνώρισης των κινήσεων και της τοποθεσίας με χρονικές μεταβολές. Στην προκειμένη περίπτωση, αποτέλεσα το υποκείμενο της έρευνας, για τη χρονική περίοδος 6 μηνών στο Βέλγιο. Η επιλογή του υποκειμένου έγινε καθαρά για την ευκολία με την οποία μπορούσαν να συλλεχθούν τα δεδομένα. Παρόλ’ αυτά η μέθοδος που προτείνεται μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε υποκείμενο. Μετά την εξαγωγή των δεδομένων αυτού του χρονικού διαστήματος, θα γίνει μία πρώτη ανάλυση των αποτελεσμάτων των δεδομένων, ώστε να δημιουργηθεί μία εργαλειοθήκη. Η ανάλυση αυτής της εργαλειοθήκης επικεντρώνεται στη συμπεριφορά του υποκειμένου μέσα σε κάθε χώρο (μέρη και Μέσα Μαζικής Μεταφοράς), η οποία επηρεάζεται από την αντίληψη της «σημειολογίας της απόστασης» (Proxemics) όπως την αναλύει ο πολιτισμικός ανθρωπολόγος Edward T. Hall στο βιβλίο του The Hidden Dimension. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην μελέτη της εγγύτητας μεταξύ των ανθρώπων, και στις αποστάσεις που κρατούν μεταξύ τους, δημιουργώντας έναν νέο τρόπο προσέγγισης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η προσέγγιση αυτή θα αποτελέσει την πυξίδα για την κατανόηση των δεδομένων αυτού του μηχανισμού και των «παραδόξων» μέσα σ’ αυτά. Στόχος του μηχανισμού αυτού, είναι να δημιουργηθεί ένα εργαλείο, μέσω του οποίου κάθε υποκείμενο θα μπορεί να αντιληφθεί την συνολική εικόνα των «αποτυπωμάτων» του και της συμπεριφοράς του στον αστικό ιστό και στο δημόσιο χώρο.

Τα παρακάτω αποσπάσματα συλλέχθηκαν από το βιβλίο του Edward T. Hall, The Hidden Dimension (1966) για να διαμορφώσουν στον αναγνώστη μία γενική εικόνα της συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Η συμπεριφορά ως βιολογικό γνώρισμα Ως συμπεριφορά ενός ζώου ορίζεται η αντίδρασή και ο τρόπος αντίδρασης του σε ένα περιβαλλοντικό ερέθισμα. Η συμπεριφορά ως βιολογικό γνώρισμα ποικίλει και χαρακτηρίζει κάθε είδος όπως όλα τα άλλα φυσιολογικά και ανατομικά του χαρακτηριστικά. Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα της άμεσης επίδρασης της φυσικής επιλογής πάνω στο φαινότυπο και έµµεσα πάνω στον αντίστοιχο γονότυπο. Συνεπώς η συμπεριφορά αποτελεί ένα σύνολο προσαρμογών που βοηθούν τα άτομα ενός Π. είδους να επιβιώσουν σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Η συμπεριφορά ενός ζώου μπορεί να μεταβάλλεται συνεχώς, ανταποκρινόμενη στις αλλαγές των ερεθισμάτων από το εσωτερικό ή εξωτερικό του περιβάλλον. Μερικές από αυτές τις συμπεριφορές είναι απλά και αναμενόμενα αντανακλαστικά. Κάποιες άλλες εξαρτώνται άμεσα από πληροφορίες που έχουν αποθηκευτεί από προηγούμενη εμπειρία. Η μάθηση ενέχει συνεχείς αλλαγές στην συμπεριφορά ως αποτέλεσμα μεταβολής προηγουμένων εμπειριών. Η δυνατότητα των ατόμων να αποκρίνονται κατάλληλα σε μεταβαλλόμενες Π. καταστάσεις μέσω της δυνατότητας μάθησης είναι πολύ σημαντική για ζώα τα οποία ζουν σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Προσέγγιση της συμπεριφοράς Η μελέτη της συμπεριφοράς ενός ζώου είτε στο φυσικό του περιβάλλον, είτε στο εργαστήριο, πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι κάθε οργανισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από το περιβάλλον στο οποίο ζει. Η οικολογία της συμπεριφοράς είναι η μελέτη της συμπεριφοράς των οργανισμών στο φυσικό τους περιβάλλον υπό το πρίσμα της εξέλιξης. Σήμερα η οικολογία της συμπεριφοράς τείνει να αντικαταστήσει ως όρο την ηθολογία, η οποία πλέον χρησιμοποιείται για να περιγράψει την συνολική συμπεριφορά ενός ζώου. Για την κατανόηση της συμπεριφοράς οι σύγχρονοι μελετητές χρησιμοποιούν αναλύσεις που βασίζονται στο κόστος ή την ωφέλεια που προκύπτει από την συγκεκριμένη συμπεριφορά. Κάθε συμπεριφορά πρέπει να βοηθά ένα ζώο να εξασφαλίζει την τροφή του, το νερό του, να το προστατεύει, να βοηθά στην αναπαραγωγή και τέλος να του εξασφαλίζει τον ζωτικό του χώρο. Τα οφέλη συνήθως συνεισφέρουν στην άμεση αρµοστικότητα των ατόμων η οποία εξασφαλίζει την αναπαραγωγική επιτυχία και μετριέται με τον αριθμό των επιβιωσάντων απογόνων. Η συμπεριφορά όμως ενέχει και κάποιο κόστος όπως για παράδειγμα η απομάκρυνση των γονιών από τη φωλιά για αναζήτηση τροφής, η οποία εκθέτει τα νεογνά στους εχθρούς. Εάν τα οφέλη είναι περισσότερα από 5

το κόστος τότε η συγκεκριμένη συμπεριφορά θεωρείται προσαρμοστική. Έτσι συμπεριφορές που προάγουν την επιτυχή αναπαραγωγή αυξάνουν την πιθανότητα στα ζώα που τις εκδηλώνουν να περάσουν τα γονίδια τους στις επόμενες γενιές.

Π.

Ο Heini Hediger και ο ζωολογικός κήπος Ο Heini Hediger (30 Νοεμβρίου 1908 - 29 Αυγούστου 1992) ήταν Ελβετός βιολόγος, αναγνωρισμένος για την δουλειά του πάνω στην προξημική σχετικά με την συμπεριφορά των ζώων και είναι γνωστός ως «πατέρας της βιολογίας ζωολογικών κήπων». Ο Hediger ήταν πρώην διευθυντής του Tierpark Dählhölzli (1938–1943), του ζωολογικού κήπου της Βασιλείας (1944-1953) και του ζωολογικού κήπου της Ζυρίχης (1954-1973). Το 1942 ο Heini Hediger ανέπτυξε την επιστήμη των άγριων ζώων που βρίσκονται υπό την ανθρώπινη φροντίδα και δημοσίευσε την ιδέα του για έναν νέο, ειδικό κλάδο της βιολογίας, που ονομάζεται «βιολογία ζωολογικού κήπου». Η κύρια δήλωση είναι ότι τα ζώα στους ζωολογικούς κήπους δεν πρέπει να θεωρούνται «αιχμάλωτοι» αλλά ως «ιδιοκτήτες ιδιοκτησίας», δηλαδή του εδάφους των περιφράξεων τους. Σημαδεύουν και υπερασπίζονται αυτήν την περιοχή όπως συμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον, και εάν τα περιβλήματα περιέχουν αυτά τα στοιχεία που είναι σημαντικά για αυτά στο φυσικό τους περιβάλλον, δεν έχουν ούτε ανάγκη ούτε επιθυμία να εγκαταλείψουν αυτήν την ιδιοκτησία, αλλά αντίθετα, επιθυμούν να παραμείνουν μέσα , ακόμη και όταν θα είχαν την ευκαιρία να ξεφύγουν ή να επιστρέψουν σε αυτό το «ασφαλές καταφύγιο», εάν κατά λάθος είχαν δραπετεύσει. Τόνισε συνεπώς ότι η ποιότητα των περιβλημάτων («επίπλωση», δομή) είναι εξίσου ή ακόμη πιο σημαντική από την ποσότητα (χώρος, διαστάσεις) και το τεκμηριώνει αυτό με παρατηρήσεις από το φυσικό περιβάλλον. Μεταξύ άλλων, κατέστησε σαφές ότι τα ζώα στο φυσικό περιβάλλον δεν χρειάζονται τεράστιους χώρους, όταν όλες οι ανάγκες τους μπορούν να ικανοποιηθούν σε κοντινή απόσταση. Στην πραγματικότητα, τα ζώα δεν κινούνται για ευχαρίστηση αλλά για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Στη βιολογία του ζωολογικού κήπου συνεπώς, πρέπει να μελετηθεί η ζωή των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον, προκειμένου να τους παρέχονται οι αντίστοιχες συνθήκες συντήρησης στην ανθρώπινη φροντίδα. Στην κτηνοτροφία, ο σκοπός αυτής της έννοιας - καθοδηγούμενος από το ρητό «αλλαγή κλουβιών σε περιοχές» - ήταν η ικανοποίηση των βιολογικών και ηθολογικών απαιτήσεων των εκθεθέντων ζώων. Οι δημοσιεύσεις του Hediger επηρέασαν τη διατήρηση άγριων ζώων στην ανθρώπινη φροντίδα, όπως επίσης στην κατασκευή των περιφράξεων και στο σχεδιασμό ζωολογικών κήπων. Η έρευνα του Hediger έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου στο περιβάλλον του, καθώς και στον σχεδιασμό χώρων. 6

Π.

Οι αποστάσεις των ζώων Συγκριτικές μελέτες των ζώων βοηθούν να δείξουν πώς οι απαιτήσεις του χώρου του ανθρώπου επηρεάζονται από το περιβάλλον του.1 Ο κατάλογος που ακολουθεί δεν είναι πλήρης, ούτε αντιπροσωπευτικός για όλα τα είδη. Δείχνει τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη της συμπεριφοράς συστήματος. Ένα σύστημα που εξελίχθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό με τον ίδιο τρόπο που αναπτύχθηκαν τα ανατομικά χαρακτηριστικά. Εκτός από την διατήρηση του είδους και του περιβάλλοντος, οι προσωπικές και κοινωνικές λειτουργίες συνδέονται με την εδαφικότητα.2 Με την ίδια ενστικτώδη συμπεριφορά, και ο άνθρωπος έχει εδαφικότητα όπως επίσης έχει εφεύρει διάφορους τρόπους για την υπεράσπιση της γης του.3

Χωρικοί Μηχανισμοί στα ζώα Εκτός από την περιοχή που αναγνωρίζεται με ένα συγκεκριμένο οικόπεδο εδάφους, κάθε ζώο περιβάλλεται από ένα σύνολο αόρατων φυσαλίδων ή ακανόνιστα διαμορφωμένων μπαλονιών που χρησιμεύουν για την συντήρηση κατάλληλης απόστασης μεταξύ των μονάδων αυτών. Ο Hediger έχει εντοπίσει και έχει περιγράψει ένα σύνολο τέτοιων αποστάσεων που φαίνεται να χρησιμοποιούνται με διάφορες μορφές από τα περισσότερα ζώα. Δύο από αυτές – η απόσταση φυγής και η κρίσιμη απόσταση – χρησιμοποιούνται όταν τα άτομα διαφορετικών ειδών συναντώνται. Ενώ η προσωπική και κοινωνική απόσταση, μπορεί να παρατηρηθεί κατά την διάρκεια των αλληλεπιδράσεων μεταξύ μελών του ίδιου είδους.3 Απόσταση φυγής Οποιοσδήποτε μπορεί να παρατηρήσει ότι, ένα άγριο ζώο θα επιτρέψει σε έναν άνθρωπο ή άλλο δυνητικό εχθρό να το προσεγγίσει μόνο μέχρι μια δεδομένη απόσταση πριν τραπεί σε φυγή. Ο Hediger χρησιμοποιεί τον όρο "Απόσταση φυγής" για να εξηγήσει αυτόν τον μηχανισμό απόστασης μεταξύ των ειδών. Ως γενικός όρος, υπάρχει μία αναλογία στο μέγεθος ενός ζώου και της απόστασης φυγής του - όσο μεγαλύτερο είναι το ζώο, τόσο μεγαλύτερη η απόσταση που πρέπει να κρατήσει ανάμεσα στον εαυτό του και τον εχθρό. Για παράδειγμα, μία αντιλόπη θα φύγει όταν ο εισβολέας πλησιάσει τα πεντακόσια μέτρα. Αντίθετα, η απόσταση φυγής μιας σαύρας σε έναν τοίχο, από την άλλη πλευρά, είναι περίπου 2 μέτρα.4 1 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 7 2 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 9 3 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 10

Παρόλο που ο άνθρωπος είναι ζώο που ζει μόνο του, η διαδικασία εξημέρωσης είναι μερική. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε ορισμένους τύπους σχιζοφρενείς που αντιδρούν με απόσταση φυγής. Όταν προσεγγιστούν πολύ στενά, πανικοβάλλονται, όπως ένα ζώο που κλειδώθηκε πρόσφατα σε ένα ζωολογικό κήπο. Αυτοί οι ασθενείς, περιγράφοντας τα συναισθήματά τους, αναφέρονται σε οτιδήποτε συμβαίνει μέσα στην απόσταση «φυγής» τους, ως κάτι που συμβαίνει κυριολεκτικά μέσα τους. Δηλαδή, τα όρια του εαυτού τους εκτείνονται πέρα από το σώμα.4

Εικόνα 1 Απόσταση Φυγής

Κρίσιμη απόσταση

Οι κρίσιμες αποστάσεις ή ζώνες υπάρχουν οπουδήποτε και κάθε φορά που υπάρχει αντίδραση φυγής. Η "κρίσιμη απόσταση" είναι η στενή ζώνη που χωρίζει την απόσταση φυγής από την απόσταση επίθεσης.5

Απόσταση φυγής

Απόσταση επίθεσης

Κρίσιμη Απόσταση Εικόνα 2 Κρίσιμη Απόσταση

4 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 11 5 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 12

Π.

Είδη επαφής και μη-επαφής Όσον αφορά τη χρήση του χώρου, μπορούμε να παρατηρήσουμε μία βασική και μερικές φορές ανεξήγητη διχοτόμηση στο ζωικό βασίλειο. Ορισμένα είδη συσσωρεύονται και απαιτούν φυσική επαφή μεταξύ τους. Άλλα αποφεύγουν εντελώς την επαφή. Δεν υπάρχει προφανής λογική που διέπει την κατηγορία στην οποία ένα είδος ανήκει. Τα πλάσματα επαφής περιλαμβάνουν τον θαλάσσιο ίππο, τον ιπποπόταμο, το χοίρο, την καφέ νυχτερίδα, το παπαγάλο και το σκαντζόχοιρος ανάμεσα σε πολλά άλλα είδη. Το άλογο, ο σκύλος, η γάτα, ο αρουραίος, ο μοσχοπόντικας, το γεράκι και ο γλάρος δεν είναι είδη επαφής. Περιέργως, ορισμένα στενά συγγενικά τους ζώα, μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες.6 Άλλες λειτουργίες που μπορεί να εξυπηρετούνται από τη συμπεριφορά των επαφών δεν είναι γνωστές. Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι, τα ζώα επαφής οργανώνουν και ενδεχομένως εκμεταλλεύονται τον περιβάλλοντα χώρο τους διαφορετικά σε σχέση με τα ζώα που δεν έρχονται σε επαφή.6 Τα είδη μη-επαφής, θα σκεφτόταν κανείς, ότι είναι περισσότερο ευάλωτα Π. στις πιέσεις που ασκεί ο συνωστισμός. Όλα τα θερμόαιμα ζώα αρχίζουν τη ζωή στη φάση επαφής. Αυτή η φάση είναι μόνο προσωρινή για πολλά είδη μη-επαφής, καθώς τα νεαρά την εγκαταλείπουν μόλις αποχωριστούν από τους γονείς και βρεθούν μόνα τους. Από αυτό το σημείο του κύκλου ζωής και των δύο τύπων, μπορεί να παρατηρηθεί η τακτική απόσταση μεταξύ των ατόμων.6

6 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 13

Εικόνα 3 Αναπαράσταση είδους επαφής, Edward T. Hall (1966)

Εικόνα 4 Αναπαράσταση είδους μη-επαφής, Edward T. Hall (1966)

Προσωπική απόσταση Η προσωπική απόσταση είναι ο όρος που χρησιμοποιεί ο Hediger για την κανονική απόσταση που διατηρούν τα ζώα μη-επαφής μεταξύ των ομοίων τους. Αυτή η απόσταση λειτουργεί ως αόρατη φούσκα που περιβάλλει τον οργανισμό. Εκτός της φούσκας, δύο οργανισμοί δεν εμπλέκονται τόσο στενά μεταξύ τους, όσο όταν οι φούσκες επικαλύπτονται. Η κοινωνική οργάνωση αποτελεί παράγοντα της προσωπικής απόστασης.7 Ωστόσο, για να εξασφαλιστεί η επιβίωση του είδους, η επιθετικότητα πρέπει να ρυθμιστεί. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: με την ανάπτυξη ιεραρχιών και αποστάσεων. Οι ηθολόγοι φαίνεται να συμφωνούν ότι η απόσταση είναι η πιο πρωτόγονη μέθοδος, όχι μόνο επειδή είναι το πιο απλό, αλλά επειδή είναι λιγότερο ευέλικτο.8

Κοινωνική απόσταση Τα κοινωνικά ζώα μένουν σε επαφή μεταξύ τους. Η απώλεια επαφής με την ομάδα μπορεί να είναι θανατηφόρα για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε αρπακτικά ζώα. Η κοινωνική απόσταση δεν είναι απλά η απόσταση από την οποία ένα ζώο θα χάσει την επαφή με την ομάδα του (δηλαδή, την απόσταση στην οποία δεν μπορεί πλέον να δει, να ακούσει ή να μυρίσει την ομάδα), αλλά πρόκειται περισσότερο για την ψυχολογική απόσταση, στην οποία το ζώο αρχίζει να αισθάνεται άγχος όταν υπερβαίνοντας τα όριά του. Μπορούμε να την θεωρήσουμε ως την κρυφή ζώνη που εμπεριέχει την ομάδα.8 Η κοινωνική απόσταση δεν είναι πάντα σταθερή αλλά καθορίζεται εν μέρει από τη κατάσταση. Όταν τα νεαρά των πιθήκων και των ανθρώπων είναι ευκίνητα, αλλά δε βρίσκονται ακόμη υπό τον έλεγχο της φωνής της μητέρας, η κοινωνική απόσταση μπορεί να είναι το μήκος της προσέγγισής της. Αυτό εύκολα παρατηρείται μεταξύ των μπαμπουίνων σε ζωολογικό κήπο. Όταν το μωρό προσεγγίζει ένα συγκεκριμένο σημείο, η μητέρα φτάνει την άκρη της ουράς του και το τραβάει προς τα πίσω. Όταν προστεθεί ο απαραίτητος έλεγχος λόγω κινδύνου, η κοινωνική απόσταση συρρικνώνεται. Για να τεκμηριωθεί αυτό στον άνθρωπο, πρέπει κανείς να παρακολουθήσει μια οικογένεια με πολλά μικρά παιδιά που κρατιούνται χέρι χέρι καθώς διασχίζουν ένα πολυάσχολο δρόμο.9 Η κοινωνική απόσταση στον άνθρωπο έχει επεκταθεί μέσω τηλεφώνου, τηλεόρασης, και υπολογιστή, που καθιστά δυνατή την πραγματοποίηση Π. ομαδικών δραστηριοτήτων σε μεγάλες αποστάσεις. Η αυξανόμενη κοινωνική απόσταση αναδιαμορφώνει σήμερα τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς με τρόπους που μόλις πρόσφατα ξεκίνησε η μελέτη τους.9 7 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 13-14 8 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 14 9 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 15

Εικόνα 5,6 Αναπαράσταση της πρωσοπικής απόστασης, Edward T. Hall (1966).

Εικόνα 7 Η κοινωνική προσέγγιση των νεαρών πιθήκων καθορίζεται από την μητέρα.

Σύστημα ελέγχου πληθυσμού Στα κρύα νερά της Βόρειας Θάλασσας ζει μια μορφή καβουριού, η Hyas araneus. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του είδους είναι η μετατροπή κάποιων καβουριών σε θηράματα από άλλα του είδους, τα οποία και «θυσιάζονται» προκειμένου να διατηρηθεί ο αριθμός του πληθυσμού χαμηλά. Περιοδικά, όταν το καβούρι ρίχνει το κέλυφος του, η μοναδική του προστασία είναι ο χώρος που το χωρίζει από τα καβούρια που έχουν ακόμα σκληρό κέλυφος. Μόλις τα καβούρια με σκληρό κέλυφος φτάσουν αρκετά κοντά όπου μπορούν να οσφρηστούν τους «μαλακούς» όμοιους τους, η μυρωδιά οδηγεί το αρπακτικό με το σκληρό κέλυφος στο επόμενο γεύμα του.9

Εικόνα 8 Αναπαράσταση είδους Hyas araneus, Edward T. Hall (1966)

Το είδος Hyas araneus μας δίνει ένα παράδειγμα τόσο για τον "κρίσιμο χώρο" όσο και για μια "κρίσιμη κατάσταση". Αυτοί οι όροι χρησιμοποιήθηκαν αρχικά από τον Wilhelm Schafer, Διευθυντή του Μουσείου της Φυσικής Ιστορίας της Φρανκφούρτης. Ο Schafer, στην προσπάθεια να κατανοήσει τις βασικές διαδικασίες της ζωής, υπήρξε ένας από τους πρώτους που εξέτασε τους τρόπους που οι οργανισμοί χειρίζονται τον χώρο. Η μελέτη του, το 1956, ήταν μοναδική στο να κατευθύνει την προσοχή στις κρίσεις επιβίωσης.10 Ο Schafer ανέλυσε την διαδικασία που συνδέει τον έλεγχο του πληθυσμού με την λύση άλλων σημαντικών προβλημάτων της ζωής.11 Όπως έχουμε ήδη δει, όλα τα ζώα έχουν μία απαίτηση ελάχιστου χώρου, χωρίς την οποία δεν είναι δυνατή η επιβίωση. Αυτό είναι ο "κρίσιμος Π. χώρος" του οργανισμού. Όταν ο πληθυσμός έχει αυξηθεί τόσο πολύ που ο κρίσιμος χώρος δεν είναι πια διαθέσιμος, αναπτύσσεται μια "κρίσιμη κατάσταση".11 Ο απλούστερος τρόπος για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης είναι να αφαιρεθούν ορισμένα άτομα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ποικίλους τρόπους, ένας από αυτούς απεικονίζεται από το είδος Hyas araneus.11 10 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 15-16 11 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 16

Το Umgebung και το Umwelt Μια ενδιαφέρουσα θεωρία για τον κόσμο των ζώων, είχε γράψει ο Jakob von Uexküll, που σήμερα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ζωολόγους του εικοστού αιώνα και ανήκει στους ιδρυτές της οικολογίας. Ο Uexküll ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για το πώς τα έμβια όντα αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους. Υποστήριξε ότι οι οργανισμοί βιώνουν τη ζωή σε όρους ειδικούς για είδη , χωροχρονικών, υποκειμενικών πλαισίων αναφοράς που ονόμασε Umwelt (περιβάλλονκόσμος, φαινομενικός κόσμος, αυτο-κόσμος , περιβάλλον). Αυτοί οι Umwelten (πληθυντικός του Umwelt) είναι ξεχωριστοί από αυτό που ο Uexküll ονόμαζε «Umgebung» που θα ήταν το περιβάλλον του ζωντανού όντος όπως φαίνεται από την ίδια προοπτική ή τον Umwelt του ανθρώπινου παρατηρητή. Ο Umwelt μπορεί επομένως να οριστεί ως ο αντιληπτικός κόσμος στον οποίο υπάρχει ένας οργανισμός και δρα ως υποκείμενο. Μελετώντας πώς λειτουργούν οι αισθήσεις διαφόρων οργανισμών, όπως τσιμπούρια, αχινοί, αμοιβάδες, μέδουσες και θαλάσσια σκουλήκια, κατάφερε να δημιουργήσει θεωρίες για το πώς βιώνουν τον κόσμο. Επειδή όλοι οι οργανισμοί αντιλαμβάνονται και αντιδρούν στα αισθητηριακά δεδομένα ως σημεία, ο Uexküll υποστήριξε ότι έπρεπε να θεωρηθούν ως ζωντανά άτομα. Αυτό το επιχείρημα ήταν η βάση της βιολογικής του θεωρίας στην οποία τα χαρακτηριστικά της βιολογικής ύπαρξης («ζωή») δεν μπορούσαν απλώς να περιγραφούν ως άθροισμα των μη οργανικών μερών της, αλλά έπρεπε να περιγραφούν ως θέμα και μέρος ενός συστήματος σημαδιών. Στην πραγματικότητα, το Umgebung είναι το δικό μας Umwelt , στο οποίο ο Uexküll δεν αποδίδει κάποιο ιδιαίτερο προνόμιο και το οποίο, ως τέτοιο, μπορεί επίσης να διαφέρει ανάλογα με την οπτική από την οποία το παρατηρούμε. Η συμπεριφορά του ζώου δεν είναι ποτέ μια αντίληψη του κάτι σαν κάτι. Το ζώο είναι κλειστό στον κύκλο των ανασταλτικών του, όπως, σύμφωνα με τον Uexküll, είναι κλειστό στα λίγα στοιχεία που ορίζουν τον αντιληπτικό του κόσμο. Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με τον Uexküll, «όταν το ζώο συσχετίζεται με κάτι άλλο , μπορεί να έρθει μόνο σε αυτό που «επηρεάζει» και έτσι ξεκινά η ικανότητά του. Όλα τα άλλα είναι ανίκανα να διεισδύσουν στο δαχτυλίδι γύρω από το ζώο.

Η Βιολογία του Ανθρώπου Αντίληψη του χώρου: δέκτες απόστασης (μάτια, αυτιά, μύτη) Η μελέτη των έξυπνων προσαρμογών που εμφανίζονται στην ανατομία, τη φυσιολογία και τη συμπεριφορά των ζώων οδηγεί στο γνωστό συμπέρασμα ότι κάθε ζώο έχει εξελιχθεί για να ταιριάζει η ζωή του στην κάθε ιδιαίτερη γωνιά του κόσμου... κάθε ζώο επίσης κατοικεί έναν υποκειμενικό κόσμο που δεν είναι προσβάσιμος για άμεση παρατήρηση. Αυτός ο κόσμος αποτελείται από πληροφορίες που διαβιβάζονται στο πλάσμα από τον εξωτερικό χώρο με τη μορφή των μηνυμάτων που συλλέγονται από τα αισθητήρια όργανα του. H. W. LISSMAN “Electric Location by Fishes,” Scientific American Αυτές οι δύο δηλώσεις τονίζουν τη σημασία των υποδοχέων για την κατασκευή των πολλών διαφορετικών κόσμων αντίληψης στους οποίους κατοικούν οργανισμοί. Οι δηλώσεις αυτές δείχνουν επίσης ότι οι διαφορές σε αυτούς τους κόσμους δεν μπορούν να αγνοηθούν. Για να κατανοήσουμε τον άνθρωπο, πρέπει να γνωρίζουμε κάτι από τη φύση των συστημάτων των υποδοχέων του και πως ο τρόπος λήψης των πληροφοριών από αυτούς τους υποδοχείς, τροποποιείται με τον πολιτισμό. Ο αισθητήρας του ανθρώπου εμπίπτει σε δύο κατηγορίες, οι οποίες μπορούν να ταξινομηθούν κατά προσέγγιση ως εξής: 1. Οι υποδοχείς απόστασης: όσοι ασχολούνται με την εξέταση απομακρυσμένων αντικειμένων, δηλαδή τα μάτια, τα αυτιά και η μύτη. 2. Οι άμεσοι υποδοχείς: αυτοί που χρησιμοποιούνται για την εξέταση του κόσμου κοντά, δηλαδή ο κόσμος της αφής, οι αισθήσεις που λαμβάνουμε από το δέρμα, τις μεμβράνες και τους μύες.12 Αυτή η ταξινόμηση μπορεί να αναλυθεί ακόμη περισσότερο. Το δέρμα, για παράδειγμα, είναι το κύριο όργανο της επαφής και είναι επίσης ευαίσθητο στην αυξομείωση της θερμότητας, καθώς ό,τι ακτινοβολεί ή διεξάγει θερμότητα ανιχνεύεται από το δέρμα. Ως εκ τούτου, το δέρμα είναι τόσο άμεσος όσο και έμμεσος υποδοχέας ερεθισμάτων.12 Υπάρχει μια γενική σχέση μεταξύ της εξελικτικής ηλικίας του συστήματος των υποδοχέων και της ποσότητας και ποιότητας πληροφοριών που μεταφέρει στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η ικανότητα αντίδρασης στα ερεθίσματα είναι ένα από τα βασικά κριτήρια της ζωής. Τα συστήματα

της αφής είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ζωή. Η όραση ήταν η τελευταία και η πιο εξειδικευμένη αίσθηση που αναπτύχθηκε στον άνθρωπο. Όταν οι πρόγονοι του ανθρώπου άρχισαν να σκαρφαλώνουν στα δένδρα η οσμη που χρησιμοποιούσαν στο έδαφος έγινε λιγότερο σημαντική από την όραση. Αυτο συνέβη επειδή χωρίς την όραση, πηδώντας από κλαδί σε κλαδί η ζωή γίνεται πολύ επισφαλής. Η στερεοσκοπική όραση είναι απαραίτητη για τη ζωή στα δέντρα.12

Εικόνα 9 Δέκτες απόστασης -μάτια, αυτιά, μύτη-

12 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 41-42

Οπτικός και ακουστικός χώρος Η ποσότητα των πληροφοριών που συλλέγεται από τα μάτια, σε αντίθεση με τα αυτιά, δεν έχει υπολογιστεί με ακρίβεια. Ένας τέτοιος υπολογισμός δεν περιλαμβάνει μόνο μια διαδικασία μετάφρασης. Η έλλειψη γνώσης στο τι μπορεί να μετρηθεί ως εισερχόμενη πληροφορία από τα αυτιά, έχει παραλύσει τους επιστήμονες. Μια γενική ιδέα όμως, των συγγενικών πολυπλοκών των δύο συστημάτων μπορεί να επιτευχθεί συγκρίνοντας το μέγεθος των νεύρων που συνδέουν τα μάτια και τα αυτιά με το κέντρα του εγκεφάλου. Δεδομένου ότι το οπτικό νεύρο περιέχει περίπου δεκαοκτώ φορές περισσότερους νευρώνες από το κοχλιακό νεύρο, υποθέτουμε ότι μεταδίδει τουλάχιστον τόσες περισσότερες πληροφορίες. Στην πραγματικότητα, σε κανονικά προειδοποιητικά θέματα, είναι πιθανό ότι τα μάτια μπορεί να είναι χίλιες φορές πιο αποτελεσματικά από τα αυτιά στη σάρωση πληροφοριών.13 Ο τύπος και η πολυπλοκότητα των εργαλείων που χρησιμοποιούμε ως επέκταση του ματιού και του αυτιού υποδεικνύουν την ποσότητα πληροφοριών που χειρίζονται τα δύο συστήματα. Για παράδειγμα, το ραδιόφωνο είναι πολύ πιο απλό να κατασκευαστεί και αναπτύχθηκε πολύ πριν από την τηλεόραση. Ακόμα και σήμερα, με τις εξευγενισμένες τεχνικές μας για την επέκταση των αισθήσεων του ανθρώπου, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στην ποιότητα των αναπαραγωγών ήχου και των εικόνων. Είναι δυνατό να παραχθεί ένα επίπεδο ηχητικής πιστότητας που υπερβαίνει την ικανότητα του αυτιού να ανιχνεύσει την παραμόρφωση, ενώ η οπτική εικόνα είναι λίγο περισσότερο από ένα κινούμενο σύστημα υπενθύμισης που πρέπει να μεταφραστεί πριν μπορέσει να ερμηνευτεί από τον εγκέφαλο.14 Όχι μόνο υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποσότητα και τον τύπο των πληροφοριών που μπορούν να επεξεργαστούν τα δύο συστήματα υποδοχής, αλλά επίσης στο μέγεθος του χώρου που μπορεί να ανιχνευθεί αποτελεσματικά από αυτά τα δύο συστήματα. Ένα ηχητικό φράγμα σε απόσταση ενός τετάρτου του μιλίου είναι δύσκολο να ανιχνευθεί. Αυτό δεν θα ήταν το ίδιο για ένα ψηλό τοίχο ή μία οθόνη που εμποδίζει μία θέαση. Επομένως, ο οπτικός χώρος έχει εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα από τον ακουστικό χώρο. Οι οπτικές πληροφορίες τείνουν να είναι λιγότερο διφορούμενες και περισσότερο επικεντρωμένες απ’ ότι οι ακουστικές πληροφορίες. Μια σημαντική εξαίρεση είναι η ακοή ενός τυφλού που μαθαίνει να παρακολουθεί επιλεκτικά τις υψηλότερες συχνότητες ήχου, που του επιτρέπουν να εντοπίσει αντικείμενα σε ένα δωμάτιο.14 Η αντίληψη του χώρου δεν είναι μόνο θέμα του τι μπορεί να γίνει αντιληπτό αλλά τι μπορεί να εξαλειφθεί οπτικά.15 13 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 42 14 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 43

Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε διαφορετικούς πολιτισμούς, μαθαίνουν από παιδιά, χωρίς να γνωρίζουν ποτέ ότι έχουν κάνει κάτι τέτοιο, να προβάλλουν ένα είδος πληροφορίας ενώ δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε μια άλλη. Μόλις οριστούν, αυτά τα αντιληπτικά μοτίβα προφανώς παραμένουν αρκετά σταθερά καθ’ όλη τη ζωή. Οι Ιάπωνες, για παράδειγμα, εξαλείφουν οπτικά εμπόδια με ποικίλους τρόπους αλλά είναι απόλυτα ικανοποιημένοι με τα χάρτινα τοιχώματα ως ακουστικές μονώσεις. Περνώντας τη νύχτα σε ένα ιαπωνικό πανδοχείο, ενώ ένα πάρτι συμβαίνει στην επόμενη πόρτα είναι μια νέα αισθητηριακή εμπειρία για τον Κάτοικο της Δύσης. Αντίθετα, οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί εξαρτώνται από πυκνούς τοίχους και διπλές πόρτες για την εξάλειψη ήχου, και έχουν δυσκολία να βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις συγκέντρωσης για να εξαλείψουν τον ήχο. Εάν δύο δωμάτια έχουν το ίδιο μέγεθος και το ένα είναι ηχομονωτικό, αλλά το άλλο δεν είναι, ο ευαίσθητος Γερμανός που προσπαθεί να συγκεντρωθεί θα αισθανθεί λιγότερο συνωστισμένος στο πρώτο επειδή θα αισθάνεται λιγότερο προσβαλλόμενος.15

Εικόνα 10 Ακουστικός χώρος Edward T. Hal (1966)

Ιαπωνικό σπίτι

Ευρωπαικό σπίτι Εικόνα 11 Οπτικός χώρος Edward T. Hal (1966)

15 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 44-45

Οσφρητικός χώρος Στη όσφρηση, οι Αμερικανοί είναι πολιτιστικά ανεπαρκώς αναπτυγμένοι. Η εκτεταμένη χρήση των αποσμητικών και η καταστολή της οσμής σε δημόσιους χώρους οδηγεί σε μια οσφρητική ηπιότητα και ομοιομορφία που θα ήταν δύσκολη να την αναπαράγει κανείς οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Αυτή η ηπιότητα δημιουργεί αδιαφοροποίητους χώρους και μας στερεί από πλούτο και ποικιλία στη ζωή μας. Σκοτεινιάζει επίσης τις μνήμες, επειδή η μυρωδιά προκαλεί πολύ βαθύτερες αναμνήσεις από ό,τι η όραση ή ο ήχος. Δεδομένου ότι η αμερικανική εμπειρία της οσμής είναι τόσο ανεπαρκώς αναπτυγμένη, φαίνεται χρήσιμο να ανασκοπήσουμε εν συντομία τη λειτουργία της οσμής ως βιολογική δραστηριότητα. Πρόκειται για μια αίσθηση που πρέπει να έχει διαμορφώσει σημαντικές λειτουργίες στο παρελθόν μας.16 Η χημική βάση της όσφρησης Η οσμή είναι μία από τις πρώτες και πιο βασικές μεθόδους επικοινωνίας. Είναι κατά κύριο λόγο χημική εκ φύσεως και αναφέρεται ως η χημική αίσθηση. Εξυπηρετώντας διάφορες λειτουργίες, όχι μόνο διαφοροποιεί τα άτομα αλλά καθιστά δυνατή την εντόπιση της συναισθηματικής κατάστασης των άλλων οργανισμών.17 Αν και η επικοινωνία των διαφόρων τύπων είναι μια σημαντική λειτουργία της οσμής, αυτό δεν θεωρείται γενικά ως σύστημα σήματος ή μηνύματος. Και μόνο πρόσφατα η αλληλεξάρτηση μεταξύ οσφρήσεων (εξωκρινολογία) και χημικών ρυθμιστών στο σώμα (ενδοκρινολογία) έχει γίνει γνωστή.18 Όσφρηση στους ανθρώπους Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει δυσαρέσκεια όταν βρίσκεται μέσα στο οσφρητικό φάσμα ενός άλλου ατόμου με τον οποίο δεν έχει σε στενούς δεσμούς, ιδιαίτερα σε δημόσιους χώρους.19

16 17 18 19

Hall, Hall, Hall, Hall,

Edward Edward Edward Edward

T. T. T. T.

(1966). (1966). (1966). (1966).

The The The The

Hidden Hidden Hidden Hidden

Dimension. Dimension. Dimension. Dimension.

Anchor Anchor Anchor Anchor

Books Books Books Books

σ. σ. σ. σ.

45-46 46 47 49

Εικόνα 12 Οσφρητικό φάσμα ενός άλλου ατόμου

Αντίληψη του χώρου: άμεσοι υποδοχείς (δέρμα και μυς) Ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας του Frank Lloyd Wright ως αρχιτέκτονα ήταν λόγω της κατανόησης των πολλών διαφορετικών τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι βιώνουν τον χώρο. Το παλιό ξενοδοχείο Imperial στο Τόκιο παρέχει στον Δυτικό με μια σταθερή οπτική, κιναισθητική και απτή υπενθύμιση ότι βρίσκεται σε διαφορετικό κόσμο. Η αλλαγή στα επίπεδα, η κυκλική, εντοιχισμένη, οικεία σκάλα προς τα πάνω δάπεδα, και η μικρή κλίμακα είναι όλες νέες εμπειρίες. Οι επιμήκεις διάδρομοι μειώθηκαν σε κλίμακα κρατώντας τους τοίχους σε απόσταση. Ο Wright, κατέχοντας τη χρήση της υφής, χρησιμοποίησε σκληρά τούβλά, στη συνέχεια τα διαχώρισε με λείο, επιχρυσωμένο κονίαμα τοποθετώντας τα ενάμιση εκατοστό από την επιφάνεια. Περπατώντας κατά μήκος των διαδρόμων ο επισκέπτης είναι σχεδόν υποχρεωμένος να αγγίξει με τα δάχτυλά του τις αυλακώσεις. Αλλά ο Wright δεν είχε αυτη την πρόθεση. Τα τούβλα είναι τόσο τραχιά που άμα κανείς υπακούσει σ’ αυτή την ώθηση θα διακινδυνεύσει ένα δάχτυλο. Με αυτό το τέχνασμα ο Wright ενισχύει την εμπειρία του χώρου εμπλέκοντας προσωπικά τους ανθρώπους με τις επιφάνειες του κτιρίου.20

Εικόνα 13 Άμεσοι υποδοχείς –δέρμα και μυς–

20 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 51

Θερμικός χώρος Οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τους υποδοχείς απόστασης (τα μάτια, αυτιά και μύτη) παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητά μας, που λίγοι από εμάς θα σκεφτόμασταν ακόμη και το δέρμα ως σημαντικό νοητικό όργανο. Ωστόσο, χωρίς την ικανότητα να αντιληφθούμε τη θερμότητα και το κρύο, οι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, θα χάνονταν σύντομα. Οι άνθρωποι θα πάγωναν το χειμώνα και θα υπερθερμαίνονταν το καλοκαίρι. Μερικές από τις πιο λεπτές αισθητήριες (και επικοινωνιακές) ιδιότητες του δέρματος είναι συνήθως παραμελημένες. Αυτές είναι οι ιδιότητες που σχετίζονται επίσης με την αντίληψη του ανθρώπου για το χώρο.21 Η θερμοκρασία έχει να κάνει με το πώς ένα άτομο βιώνει τον συνωστισμό. Μια αλυσιδωτή αντίδραση κατά προσέγγιση τίθεται σε κίνηση όταν δεν υπάρχει αρκετός χώρος για να διαλυθεί η θερμότητα του πλήθους με αποτέλεσμα να συσσωρεύεται. Προκειμένου να διατηρηθεί ο ίδιος βαθμός άνεσης και έλλειψης εμπλοκής, ένα ζεστό πλήθος απαιτεί περισσότερο χώρο από ένα δροσερό.22 Οι επιστήμονες συχνά έρχονται αντιμέτωπο με την ερμηνεία της συνειδητοποίησης (ή της έλλειψης) των πολλών μηνυμάτων που λαμβάνουμε από τους θερμικούς μας υποδοχείς. Η διαδικασία είναι πιο περίπλοκη από ό, τι φαίνεται αρχικά. Οι εκκρίσεις του θυρεοειδούς, για παράδειγμα, μεταβάλουν την ευαισθησία του κρύου. Ο υποθυρεοειδισμός προκαλεί στα υποκείμενα να αισθάνονται κρύο, ενώ ο υπερθυρεοειδισμός παράγει το αντίθετο αποτέλεσμα. Το φύλο, η ηλικία και η ατομική χημεία εμπλέκονται. Νευρολογικά, η ρύθμιση της θερμότητας βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλο και ελέγχεται από τον υποθάλαμο. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να ασκήσουν λίγο ή καθόλου συνειδητό έλεγχο σ’ ολόκληρο το σύστημα θερμότητας τους, μπορεί να εξηγήσει γιατί τόσο λίγες έρευνες έχουν γίνει γι 'αυτό το θέμα. Όπως ο Φρόιντ και οι οπαδοί του παρατηρούσαν, η δική μας κουλτούρα τείνει να τονίζει αυτό που μπορεί να ελεγχθεί και να αρνηθεί αυτό που δεν μπορεί. Η θερμότητα του σώματος είναι εξαιρετικά προσωπική και συνδέεται μέσα στο μυαλό μας με την οικειότητα καθώς και με τις εμπειρίες από την παιδική ηλικία.23 Απτικός χώρος Οι απτικές και οι οπτικές χωρικές εμπειρίες είναι τόσο συνυφασμένες μεταξύ τους που δεν μπορούν να διαχωριστούν.24 Σχολιάζοντας την αντίληψη του χώρου, ο καλλιτέχνης Braque διέκρινε ανάμεσα στον οπτικό και στον απτικό χώρο ότι: ο "απτικός" χώρος 21 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 54 22 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 57 23 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 58

χωρίζει τον θεατή από αντικείμενα ενώ ο "οπτικός" χώρος διαχωρίζει αντικείμενα μεταξύ τους. Τονίζοντας τη διαφορά μεταξύ αυτών των δύο ειδών χώρου και τις σχέσεις τους με την εμπειρία του χώρου, είπε ότι η «επιστημονική» προοπτική δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα τέχνασμα του ματιού που καθιστά αδύνατο για τον καλλιτέχνη να μεταφέρει την πλήρη εμπειρία του χώρου.24 Ο James Gibson, ο ψυχολόγος, επίσης συνδέει το όραμα με την αφή.24 Δηλώνει ότι εάν κατανοήσουμε αυτά τα δύο ως κανάλια πληροφόρησης στα οποία το άτομο διερευνά ενεργά (σάρωση) και με τις δύο αισθήσεις, ενισχύεται η ροή των αισθητήριων εντυπώσεων. Ο Gibson διακρίνει την ενεργή αφή (απτική σάρωση) από την παθητική αφή (άγγιγμα από το περιβάλλον). Αναφέρει ότι η ενεργή αφή ενεργοποίησε υποκείμενα να αναπαράγουν αφηρημένα αντικείμενα που ελέγχθηκαν από τη θέαση με 95% ακρίβεια. Μόνο 49% ακρίβεια ήταν δυνατή με την παθητική επαφή.24 Ο Michael Balint, γράφοντας στη Διεθνή Εφημερίδα της ψυχανάλυσης, περιγράφει δύο διαφορετικούς αντιληπτικούς κόσμους, έναν οπτικά προσανατολισμένο, και έναν απτικά προσανατολισμένο. Ο Balint βλέπει την αφή προσανατολισμένη ως πιο άμεση και πιο φιλική από τον ορατό κόσμο στον οποίο ο χώρος είναι φιλικός, αλλά είναι γεμάτος με επικίνδυνα και απρόβλεπτα αντικείμενα (άτομα).24 Π.

Σε περιόδους καταστροφής, η ανάγκη αποφυγής φυσικής επαφής μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας. Δεν μιλούμε για αυτά τα περιστατικά κρίσιμης σημασίας όπου ο υπερπληθυσμός προκαλεί καταστροφή, όπως τα πλοία σκλάβων με 0,1 έως 0,7 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο, αλλά "κανονικές" καταστάσεις σε υπόγειες διαβάσεις, ανελκυστήρες, καταφύγια αεροπορικής επιδρομής, νοσοκομεία και φυλακές. Τα περισσότερα από τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό των κριτηρίων συνωστισμού είναι ακατάλληλα επειδή είναι υπερβολικά ακραία. Αυτοί που μελετούν τον συνωστισμό, λόγω έλλειψης οριστικών μέτρων, υποχωρούν επανειλημμένα πίσω σε περιστατικά στα οποία ο συνωστισμός ήταν τόσο ακραίος ώστε να οδηγήσει σε παραφροσύνη ή θάνατο. Καθώς μαθαίνουμε όλο και περισσότερο για τους ανθρώπους και για τα ζώα, καθίσταται σαφέστερο ότι το δέρμα το ίδιο είναι ένα μη ικανοποιητικό όριο ή σημείο μέτρησης για τον συνωστισμό. Όπως τα κινούμενα μόρια που συνθέτουν όλη την ύλη, τα ζωντανά πράγματα κινούνται και ως εκ τούτου απαιτούν περισσότερο ή λιγότερο χώρο ανάλογα. Το απόλυτο μηδέν, το κάτω μέρος της κλίμακας, επιτυγχάνεται όταν οι άνθρωποι είναι τόσο συμπιεσμένοι ώστε η κίνηση δεν είναι πλέον δυνατή. Πάνω από αυτό το σημείο, τα όρια μέσα στα οποία ο άνθρωπος βρίσκεται του επιτρέπουν να κινηθεί ελεύθερα ή αλλιώς τον αναγκάζουν να σκοντάψει, να πιέσει και να σπρώξει . Το πώς αυτός ανταποκρίνεται σε αυτό το ‘στριμωξίδι’, και 24 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 60

επομένως στον κλειστό χώρο, εξαρτάται από το πώς νιώθει να τον αγγίζουν οι ξένοι.25 Η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του είναι σε συνάρτηση με την αισθητήρια δομή του καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτή η δομή είναι ρυθμισμένη να αντιδρά. Σήμερα, η ασυνείδητη εικόνα του εαυτού ενός ατόμου,η ζωή που αυτός χειρίζεται, η διαδικασία των λεπτών προς τη στιγμή της ύπαρξης, είναι κατασκευασμένη από τα κομμάτια αισθητήριας ανάδρασης σε ένα ευρέως κατασκευασμένο περιβάλλον. Μια ανασκόπηση των άμεσων υποδοχέων αποκαλύπτει ότι τα άτομα που ζουν αστικές και προαστιακές ζωές έχουν όλο και λιγότερες ευκαιρίες για ενεργές εμπειρίες είτε με τα σώματα τους είτε με τους χώρους που καταλαμβάνουν. Οι αστικοί χώροι μας παρέχουν μικρό ενθουσιασμό ή οπτικές διακυμάνσεις και ουσιαστικά δεν υπάρχει καμία ευκαιρία να οικοδομηθεί ένα κιναισθητικό ρεσιτάλ των χωρικών εμπειριών. Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι είναι κιναισθητικά στερημένοι και ακόμη και ‘ανάπηροι’. Επιπλέον, το αυτοκίνητο φέρνει τη διαδικασία της αλλοτρίωσης από το σώμα και το περιβάλλον ένα βήμα παραπέρα. Κάποιος θα μπορούσε να έχει την εντύπωση ότι το αυτοκίνητο βρίσκεται σε πόλεμο με την πόλη και πιθανόν και με την ίδια την ανθρωπότητα. Δύο πρόσθετες αισθητικές ικανότητες, η μεγάλη ευαισθησία του δέρματος σε αλλαγές στη θερμότητα και την υφή, δεν ενεργούν μόνο για να ειδοποιούν το άτομο για τις συναισθηματικές αλλαγές των άλλων, αλλά και για να τον ανατροφοδοτούν για πιθανές αλλαγές στο περιβάλλον του.26 Η αίσθηση του ανθρώπου για τον χώρο συνδέεται στενά με την αίσθηση του εαυτού του, ο οποίος βρίσκεται σε μια μιμητική συναλλαγή με το περιβάλλον του. Ο άνθρωπος μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει οπτικές, κιναισθητικές, απτικές, και θερμικές πλευρές του εαυτού του που μπορεί είτε να παρεμποδιστούν είτε να ενθαρρυνθούν να αναπτυχθούν από το περιβάλλον του.26

Εικόνα 14 Η αίσθηση του χώρου, Edward T. Hall (1966)

25 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 61-62 26 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 62-63

Οπτικός χώρος Η όραση ήταν η τελευταία από τις αισθήσεις που εξελίχθηκε και είναι μακράν η πιο πολύπλοκη. Τροφοδοτούνται πολλά περισσότερα δεδομένα στα νευρικά συστήματα μέσω των ματιών και με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό, παρά μέσω του αγγίγματος ή της ακρόασης.27 Στον άνθρωπο τα μάτια εκτελούν πολλές λειτουργίες. Του επιτρέπουν να μπορεί να: 1. Προσδιορίσει τα τρόφιμα, τους φίλους και τη φυσική κατάσταση πολλών από απόσταση. 2. Περιηγηθεί σε κάθε πιθανό έδαφος, αποφεύγοντας τα εμπόδια και τον κίνδυνο. 3. Φτιάχνει εργαλεία, να περιποιηθεί τον εαυτό του και άλλους, να αξιολογεί τις οθόνες και να συλλέξει πληροφορίες σχετικά με τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων. Τα μάτια θεωρούνται συνήθως τα κύρια μέσα με τα οποία ο άνθρωπος συλλέγει πληροφορίες. Όσο σημαντική κι αν είναι η λειτουργία τους ως "συλλέκτες πληροφοριών", δεν πρέπει να παραβλέπουμε τη χρησιμότητά τους στη μεταφορά πληροφοριών. Για παράδειγμα, μία ματιά μπορεί να τιμωρήσει, να ενθαρρύνει ή να εδραιώσει την κυριαρχία. Το μέγεθος των κορών μπορεί να δείξει ενδιαφέρον ή απορία.28

Εικόνα 15 Η χρησιμότητα των ματιών στην μεταφορά πληροφοριών

27 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 65 28 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 65-66

Η όραση ως σύνθεση Ένα βασικό στοιχείο για την ανθρώπινη κατανόηση, είναι η αναγνώριση ότι ο άνθρωπος σε ορισμένα κρίσιμα σημεία συνθέτει την εμπειρία. Ένας άλλος τρόπος να δηλωθεί αυτό, είναι ότι ο άνθρωπος μαθαίνει ενώ βλέπει και αυτό που μαθαίνει επηρεάζει αυτό που βλέπει. Αυτό κάνει μεγάλη προσαρμοστικότητα στον άνθρωπο και του επιτρέπει να εκμεταλλευτεί προηγούμενη εμπειρία.29 Σε οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με την όραση είναι απαραίτητο να γίνει διάκριση μεταξύ της εικόνας του αμφιβληστροειδούς και του τι αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος. Ο ψυχολόγος Cornell James Gibson, έχει επισημάνει τεχνικά το πρώτο ως "οπτικό πεδίο" και το άλλο ως "οπτικό κόσμο". Το οπτικό πεδίο αποτελείται από διαρκώς μεταβαλλόμενα μοτίβα φωτός που καταγράφονται από τον αμφιβληστροειδή, τα οποία ο άνθρωπος χρησιμοποιεί για να κατασκευάσει τον οπτικό του κόσμο. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος διαφοροποιεί ασυνείδητα τις αισθητήριες εντυπώσεις που διεγείρουν τον αμφιβληστροειδή από αυτό που βλέπει, δείχνει ότι τα αισθητήρια δεδομένα από άλλες πηγές χρησιμοποιούνται για τη διόρθωση του οπτικού πεδίου.29 Καθώς κινείται μέσα στον χώρο, ο άνθρωπος εξαρτάται από τα μηνύματα που λαμβάνει από το σώμα του, για να σταθεροποιήσει τον οπτικό του κόσμο. Χωρίς τέτοιου είδους ανατροφοδότηση του σώματος, πολλοί άνθρωποι χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα και αποκτούν παραισθήσεις. Η σημασία της ικανότητας της ενσωμάτωσης της οπτικής και της κιναισθητικής εμπειρίας έχει αποδειχθεί από δύο ψυχολόγους, Held και Heim, όταν κουβάλησαν κάποια γατάκια μέσα από έναν λαβύρινθο κατά μήκος της ίδιας τροχιάς, στην οποία άλλα γατάκια είχαν τη δυνατότητα να περπατήσουν. Τα γατάκια που μεταφέρθηκαν απέτυχαν να αναπτύξουν "κανονικές οπτικές χωρικές ικανότητες". Δεν έμαθαν τους λαβύρινθους τόσο καλά όπως τα υπόλοιπα. Η κιναισθησία ως διορθωτικό μέσο της όρασης έχει πειραματικά μελετηθεί επανειλημμένως από τον Adelbert Ames και τους άλλους συνεργαζόμενους ψυχολόγους. Στα άτομα που βλέπουν ένα παραμορφωμένο δωμάτιο που έμοιαζε ορθογώνιο δόθηκε ένα ραβδί και τους είπαν να χτυπήσουν ένα σημείο κοντά σε ένα παράθυρο. Αυτοί πάντοτε θα έχαναν το σημάδι στις πρώτες δοκιμές. Όμως έμαθαν σταδιακά να διορθώνουν το στόχο τους και όταν ήταν σε θέση να χτυπήσουν το στόχο με την άκρη του ραβδιού, τότε είδαν το δωμάτιο όχι σαν κύβο αλλά στην αληθινή του παραμορφωμένη μορφή. Ένα διαφορετικό, πιο ατομικό παράδειγμα είναι το βουνό που ποτέ δεν φαίνεται το ίδιο όταν ο θεατής το έχει ανέβει.29 ‘...Ας υποθέσουμε ότι αντιλαμβάνομαι μέσω της όρασης την αχνή και σκοτεινή ιδέα από κάτι που αμφιβάλλω αν είναι άνθρωπος ή ένα δέντρο 29 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 66-67

Π.

ή ένας πύργος, αλλά κρίνω ότι είναι σε απόσταση περίπου ένα μίλι. Είναι σαφές ότι δεν μπορώ να πω ότι αυτό που βλέπω είναι ένα μίλι μακριά, ή ότι είναι μια εικόνα ή μία ομοιότητα από οτιδήποτε που είναι ένα μίλι μακριά, δεδομένου ότι κάθε βήμα που παίρνω προς αυτήν την κατεύθυνση, η εμφάνιση αλλάζει, και από το να είναι σκοτεινή, μικρή, και εξασθενημένη, μεγαλώνει, είναι σαφής και έντονη. Και όταν εγώ φτάνω στο τέλος του μιλίου, αυτό που είδα πρώτα είναι έχει χαθεί, ούτε βρίσκω κάτι παρόμοιο με αυτό.’29 Ο Berkeley περιγράφει το άκρως αυτοσυνείδητο οπτικό πεδίο του επιστήμονα και του καλλιτέχνη. Εκείνοι που επικρίνουν βασίζονταν στις κρίσεις τους με το δικό τους πολιτισμικό σχήμα "οπτικού κόσμου". Όπως και ο Berkeley, πολύ αργότερα, ο Piaget τόνισε τη σχέση του σώματος με την όραση και ανέφερε ότι "οι χωρικές έννοιες είναι εσωτερικευμένη δράση." Ωστόσο, όπως τόνισε ο ψυχολόγος James Gibson, υπάρχει μία αλληλεπίδραση μεταξύ της όρασης και της γνώσης του σώματος (κιναισθησία) που δεν αναγνωρίστηκε από το Berkeley. Υπάρχουν καθαρά οπτικές ενδείξεις στην αντίληψη του χώρου, όπως το γεγονός ότι το οπτικό πεδίο διευρύνεται καθώς κινείσαι προς κάτι και συστέλλεται καθώς απομακρυνθείς από αυτό.30 Η θεωρία ότι η ομιλία και η κατανόηση είναι μία συνθετική διαδικασία, είναι ευκολότερη να την δεχτεί κανείς από την ιδέα ότι η όραση συντίθεται, επειδή έχουμε λιγότερη επίγνωση της ενεργητικής αντίληψης της όρασης από της ομιλίας. Κανείς δεν σκέφτεται ότι πρέπει να μάθει πώς να "βλέπει". Ωστόσο, εάν αυτή η ιδέα γίνει αποδεκτή, πολλά άλλα πράγματα μπορούν να εξηγηθούν από ό,τι είναι δυνατό κάτω από την παλαιότερη, πιο διαδεδομένη αντίληψη ότι μια σταθερή, ομοιόμορφη "πραγματικότητα" καταγράφεται σε ένα παθητικό οπτικό σύστημα ερεθισμάτων, έτσι ώστε αυτό που φαίνεται να είναι το ίδιο για όλους τους ανθρώπους και ως εκ τούτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παγκόσμιο σημείο αναφοράς.31 Η ιδέα ότι δύο άνθρωποι δεν βλέπουν ακριβώς το ίδιο πράγμα όταν χρησιμοποιούν ενεργά τα μάτια τους, σε μια φυσική κατάσταση, είναι συγκλονιστική σε μερικούς ανθρώπους, επειδή σημαίνει ότι δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια αντίληψη του κόσμου γύρω τους με τον ίδιο τρόπο. Χωρίς την αναγνώριση αυτών των διαφορών, ωστόσο, η διαδικασία της μετάφρασης ενός κόσμου μιας αντίληψης σε έναν άλλο, δεν μπορεί να λάβει χώρα. Η απόσταση μεταξύ των κόσμων αντίληψης δύο ανθρώπων του ίδιου πολιτισμού είναι σίγουρα λιγότερος από ότι μεταξύ δύο ανθρώπων διαφορετικών πολιτισμών, αλλά μπορεί ακόμα να παρουσιαστούν προβλήματα. Σημαντικές ενδείξεις, ότι οι άνθρωποι που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς ζουν σε διαφορετικούς αντιληπτικούς κόσμους (κόσμους αντίληψης), βρίσκονται στον τρόπο προσανατολισμού τους στο 30 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 67-68

χώρο, πώς κινούνται και μετακινούνται από το ένα σημείο στο άλλο.31 Ο μηχανισμός της όρασης Πώς μπορεί να υπάρξουν τόσο μεγάλες διαφορές στους οπτικούς κόσμους δύο ατόμων γίνεται πιο σαφές εάν είναι γνωστό ότι ο αμφιβληστροειδής (το ευαίσθητο στο φως τμήμα του ματιού) αποτελείται τουλάχιστον από τρία διαφορετικά μέρη ή περιοχές: το βοθρίο, η ωχρά κηλίδα (macula) και η περιοχή όπου εμφανίζεται η περιφερειακή όραση. Κάθε περιοχή εκτελεί διαφορετικές οπτικές λειτουργίες, επιτρέποντας στον άνθρωπο να δει με τρεις πολύ διαφορετικούς τρόπους. Επειδή αυτοί οι τρεις διαφορετικοί τύποι όρασης συμβαίνουν ταυτόχρονα και μπλέκονται μεταξύ τους, κανονικά δεν διαφοροποιούνται.32 Σε εστιατόρια, βιβλιοθήκες και δημόσιους χώρους, μειώνοντας την κίνηση στο περιφερειακό πεδίο μπορεί κάπως να μειώσει την αίσθηση του συνωστισμού, ενώ η μεγιστοποίηση της περιφερειακής διέγερσης θα μπορούσε να δημιουργήσει μια έντονη αίσθηση συνωστισμού.33

Iris

Lateral Rectus Muscle Eyeball Rotation Sclera

Aqueous Humour

Retina Pupil Macula Cornea

Lens

Optic Nerve

Vitreous Humour

Medial Rectus Muscle Εικόνα 16 Ο μηχανισμός της όρασης

31 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 69 32 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 70 33 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. Anchor Books σ. 72

Μελέτη Περίπτωσης Μεθοδολογία Περιπλάνηση στην εποχή του ψηφιακού κόσμου “Αφύπνιση στη συνήθεια που επιβάλλει η διαδοχή του χρόνου.” Αυτή είναι η ιδέα του φιλόσοφου Walter Benjamin για τον ιστορικό. Αυτή η φράση αποτέλεσε και το έναυσμα για την δημιουργία του μηχανισμού. Στην εποχή του υπερκαταναλωτισμού πληροφοριών και της ταχείας μεταφοράς, τα άτομα δεν μπορούν πια να συνειδητοποιήσουν με τον ίδιο βαθμό την κίνηση τους σ’ έναν αστικό ιστό. Ο Benjamin χρησιμοποιεί το παρελθόν, σαν ένα πλέγμα εναλλακτικών διαδρομών και πιστεύει ότι η αναστοχαστική περιπλάνηση της πόλης θα ανασύρει τα απομεινάρια του παρελθόντος που έχουν ξεθωριάσει από την νεωτερικότητα και το μύθο της προόδου. Συνεπώς η μνήμη έγραφε ο Μπένγιαμιν, δεν είναι ένα εργαλείο εξερεύνησης του παρελθόντος, αλλά το θέατρο του. Η Μελέτη Περίπτωσης θα αντιμετωπιστεί με την τέχνη της περιπλάνησης ως εργαλείο αστικής ανάλυσης, σε δύο κλίμακες. Την κλίμακα της πόλης και την κλίμακα του ανθρώπου. Τα δεδομένα της κλίμακας της πόλης καταγράφονται ήδη από τα συστήματα πλοήγησης που χρησιμοποιούμε. Σχεδόν όλοι μας κουβαλάμε έναν «πομπό» (κινητό, συσκευές πλοήγησης gps κ.τ.λ.) που καταγράφει κάθε στιγμή τις συντεταγμένες μας, είτε πρόκειται για στατική περιπλάνηση (το άτομο δεν κινείται, αλλά βρίσκεται σε κινούμενο όχημα) είτε για κινητική περιπλάνηση (το άτομο κινείται), είτε για στασιμότητα. Τα δεδομένα της κλίμακας του ανθρώπου θα αποτελέσουν την εργαλειοθήκη. Έχοντας δημιουργήσει την βάση από τα δεδομένα της κλίμακας της πόλης, o μηχανισμός χρησιμοποιεί τον «μεγεθυντικό φακό» και καταγράφει την κίνηση του υποκειμένου μέσα στους χώρους με γνώμονα την σημειολογία της απόστασης.

Τα Δεδομένα Επεξεργασία Δεδομένων Τρόπος εξαγωγής δεδομένων Η εφαρμογή ‘Χάρτες Google’, το 2015, ξεκίνησε ένα καινούργιο εργαλείο καταγραφής και παρουσίασης των δεδομένων που συλλέγει από τον χρήστη. Το ιστορικό των διαδρομών που διανύουν οι χρήστες των υπηρεσιών της Google, τις τοποθεσίες που επισκέπτονται, τη χρονική στιγμή και τη διάρκεια αυτών, αλλά και τις φωτογραφίες που έχουν τραβήξει στην πορεία του χρόνου εμφανίζονται στο νεότευκτο ‘Χρονολόγιο’. Μέσω αυτού του εργαλείου μπορούμε να εξάγουμε τα δεδομένα οποιασδήποτε μέρας θέλουμε, αλλά σε μορφή KML. [KML (Keyhole Markup Language) είναι μία μορφή αρχείου που χρησιμοποιείται για την απεικόνιση γεωγραφικών δεδομένων σε εφαρμογές γεωγραφικής πλοήγησης, όπως οι ‘Χάρτες Google’, το ‘Google Earth’ κ.τ.λ.. Το KML χρησιμοποιεί μία δομή βασιζόμενη σε ετικέτες με ένθετα στοιχεία και χαρακτηριστικά και βασίζεται στο πρότυπο XML.] Στην προκειμένη περίπτωση, εξήχθησαν τα 1781 δεδομένα από τον Οκτώβριο έως και τον Μάρτιο.

Εικόνα 17 Το ‘Χρονολόγιο’ στους ‘Χάρτες Google’

Εισαγωγή δεδομένων μορφής KML σε προγράμματα επεξεργασίας Για την ανάγνωση των παραπάνω δεδομένων επιλέχθηκαν δύο προγράμματα. Ένα σχεδιαστικού τύπου, για την οπτική κατανόηση (Autocad map 3D), και ένα υπολογιστικό, για την ποσοτική κατανόηση (Excel). Autocad map 3D Το λογισμικό AutoCAD Map 3D παρέχει πρόσβαση σε GIS και χαρτογράφηση δεδομένων για υποστήριξη του σχεδιασμού, και της διαχείρισης δεδομένων. Excel Το Microsoft Excel είναι πρόγραμμα λογιστικών φύλλων. Διαθέτει υπολογισμούς, εργαλεία γραφημάτων, συγκεντρωτικούς πίνακες. Αρχειοθέτηση Δεδομένων μέσα στα προγράμματα επεξεργασίας Autocad map 3D Τα δεδομένα εισάγονται στο πρόγραμμα σε μορφή point (στασιμότητα) και polyline (κίνηση) και χωρίζονται σε layers για κάθε ημερομηνία. Excel Τα δεδομένα εισάγονται στο πρόγραμμα και αρχειοθετούνται σε διάφορες κατηγορίες κατευθείαν για την βέλτιστη παραγωγή αποτελεσμάτων αργότερα. Οι κατηγορίες έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με το λεξιλόγιο της εργαλειοθήκης που θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια και έχουν την παρακάτω μορφή: Name Description Start End Duration Distance (m) Type of Place Type of Space Type Coordinates

Έχοντας εκτελέσει όλα τα προηγούμενα βήματα, παράχθηκε το αντίστοιχο ένθετο «Τα Δεδομένα» του υποκειμένου, και έπειτα, μέσω αυτού και των σχεδιαστικών προγραμμάτων, βγήκαν τα παρακάτω αποτελέσματα:

Αποτελέσματα Δεδομένων (Η Κλίμακα της πόλης) Μεθοδολογία Έχοντας λοιπόν εισάγει και κατηγοριοποιήσει τα δεδομένα μέσα στο excel, βγήκαν τα παρακάτω γραφήματα. •

Πίνακες Συνολικής Διάρκειας: Αρχικά αντιμετωπίζουμε τα δεδομένα όλης της χρονικής διάρκειας. Μέσω αυτών μπορούμε να έχουμε μία ολική εικόνα των αποτυπωμάτων του υποκειμένου στην κλίμακα της πόλης.

•

Πίνακες Μηνιαίας Διάρκειας: Έπειτα διαχωρίζουμε τα δεδομένα σε μήνες ώστε να είναι πιο ξεκάθαρες οι κινήσεις και η συμπεριφορά του υποκειμένου.

Παράλληλα με κάθε γράφημα υπάρχει και ο αντίστοιχος Χάρτης που απεικονίζει την κίνηση και την χρονική περίοδο που αναλύεται.

Πίνακες Συνολικής Διάρκειας

Παρατηρήσεις:

Πίνακας Μερών και Διαδρομών

- 55.82% σε ένα προσωπικά δομημένο περιβάλλον που εμπεριέχει τις δραστηριότητες του ύπνου, της υγιεινής, ψυχαγωγίας

Description of Place Home Work Airbnb On a bus Walking On a train DanceParty Bar Dance School Store Sightseeing Hotel On a tram Museum Restaurant Cafeteria SuperMarket Train Station On the subway Cultural Center Farm Market In a car House Bus Stop Train Stop Public Square Tram Stop Public Park Metro Station Restaurant Take Away Zoo Park Airport ShoppingMall Driving Inauguration On a plane Live Concert Inside Christmas Market School Church Street Asian Market Bridge Shopping Street Parking Center Book Store Bench GasStation On a ferry BusStation Meat Market Cemetery Live Concert Outside Traffic Uber Waiting Grand Total

Duration 2620:46:30 976:54:19 440:42:43 83:46:55 64:12:11 50:56:46 46:09:55 41:59:33 33:43:21 31:58:54 31:31:22 26:17:38 24:25:52 22:30:02 17:59:41 17:12:32 16:48:44 15:05:54 13:06:22 10:46:18 10:38:58 10:24:59 10:01:21 8:49:18 6:19:25 6:15:16 4:23:06 4:18:55 4:08:34 3:18:18 3:17:15 3:10:43 3:08:36 3:07:25 2:48:45 2:44:10 2:21:41 2:03:36 2:01:56 1:48:10 1:43:13 1:41:59 1:18:50 1:05:54 1:05:08 1:00:24 0:59:45 0:41:31 0:32:23 0:32:02 0:29:17 0:27:52 0:23:15 0:21:59 0:15:28 4694:44:59

Percentage 55.82% 20.81% 9.39% 1.78% -Άλλες τοποθεσίες των παραπάνω 1.37% 1.09% δραστηριοτήτων παρατηρούνται στα 0.98% ποσοστά 9.39% Airbnb και 0.56% 0.89% Hotel, και υποδηλώνουν κάποια 0.72% 0.68% ταξίδια. 0.67% 0.56% - Το 1/4 του συνολικού χρόνου 0.52% 0.48% βρισκόταν στο εργασιακό 0.38% περιβάλλον, όπου πρόκειται για μία 0.37% καθημερινή δραστηριότητα με 0.36% 0.32% συγκεκριμένα μοτίβα κίνησης που θα 0.28% δούμε στην πορεία. Πρόκειται για 0.23% ένα στενά ελεγχόμενο περιβάλλον για 0.23% 0.22% όλα τα άτομα που παρευρίσκονται 0.21% εκεί. 0.19% 0.13% 0.13% -Το συνολικό ποσοστό στα Μέσα 0.09% Μαζικής Μεταφοράς (Μ.Μ.Μ.) ήταν 0.09% 5.4% και αποτελείται από αμάξι, 0.09% 0.07% τρένο, τραμ, μετρό, λεωφορείο, 0.07% βάρκα, αεροπλάνο και πόδια. 0.07% 0.07% 0.07% -Κύριες ασχολίες ψυχαγωγίας οι 0.06% συγκεντρώσεις χορού, τα μαθήματα 0.06% 0.05% χορού, τα μπαρ, τα ψώνια και τα 0.04% αξιοθέατα. 0.04% 0.04% 0.04% 0.04% 0.03% 0.02% 0.02% 0.02% 0.02% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 100.00% Πίνακας 1

Σχεδιάγραμμα Πίτα

Γράφημα 1

Πίνακας Μερών Description of Place Home Work Airbnb DanceParty Bar Dance School Store Sightseeing Hotel Museum Restaurant Cafeteria SuperMarket Train Station Cultural Center Farm Market House Bus Stop Train Stop Public Square Tram Stop Public Park Metro Station Restaurant Take Away Zoo Park Airport ShoppingMall Inauguration Live Concert Inside Christmas Market School Church Street Asian Market Bridge Shopping Street Parking Center Book Store Bench GasStation BusStation Meat Market Cemetery Live Concert Outside Traffic Uber Waiting Grand Total

Παρατηρήσεις: Duration 2620:46:30 976:54:19 440:42:43 46:09:55 41:59:33 33:43:21 31:58:54 31:31:22 26:17:38 22:30:02 17:59:41 17:12:32 16:48:44 15:05:54 10:46:18 10:38:58 10:01:21 8:49:18 6:19:25 6:15:16 4:23:06 4:18:55 4:08:34 3:18:18 3:17:15 3:10:43 3:08:36 2:48:45 2:21:41 2:03:36 2:01:56 1:48:10 1:43:13 1:41:59 1:18:50 1:05:54 1:05:08 1:00:24 0:59:45 0:41:31 0:32:02 0:29:17 0:27:52 0:23:15 0:21:59 0:15:28 4441:39:53

Percentage 59.00% 21.99% 9.92% 1.04% 0.95% 0.76% 0.72% 0.71% 0.59% 0.51% 0.41% 0.39% 0.38% 0.34% 0.24% 0.24% 0.23% 0.20% 0.14% 0.14% 0.10% 0.10% 0.09% 0.07% 0.07% 0.07% 0.07% 0.06% 0.05% 0.05% 0.05% 0.04% 0.04% 0.04% 0.03% 0.02% 0.02% 0.02% 0.02% 0.02% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 0.01% 100.00%

-Το πρώτο μέρος με το μεγαλύτερο ποσοστό (59%) αποτελεί το σπίτι, και δεύτερο η δουλειά (21.99%) -46 συνολικές ώρες σε πάρτι χορού και 41 ώρες σε μπαρ. Πρόκειται για δύο παρόμοιες δραστηριότητες από θέμα τοποθεσίας. Παρόλ’ αυτά η περιπλάνηση είναι τελείως διαφορετική καθώς στα πάρτι χορού πρόκειται για μια συνάθροιση κυρίως των ίδιων ατόμων σε ένα μέρος. Ενώ το μπαρ πρόκειται για ένα μέρος που γεμίζει με ξένους. -Επίσης οι ώρες sightseeing και store, δύο πολύ διαφορετικές δραστηριότητες, έχουν σχεδόν ίδιο ποσοστό και παρόμοια μορφή κίνησης. -Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκριση Train Station με Cultural Center, όπου ένα μέρος μικρής σημασίας έχει παραπάνω ώρες από έναν μέρος μεγάλης σημασίας.

Πίνακας 2

Σχεδιάγραμμα Πίτα

Γράφημα 2

Πίνακας Διαδρομών Description of Place Duration On a bus 83:46:55 Walking 64:12:11 On a train 50:56:46 On a tram 24:25:52 On the subway 13:06:22 In a car 10:13:02 Driving 3:07:25 On a plane 2:44:10 On a ferry 0:32:23 Grand Total 253:05:06

Παρατηρήσεις: Distance (m) 2955321 318057 1525066 303295 160565 540115 235714 1854571 4143 7896847

-Κύρια Μ.Μ.Μ.: λεωφορείο, πόδια, τρένο, τραμ, μετρό, αυτοκίνητο, αεροπλάνο, βάρκα -Τις περισσότερες ώρες αλλά και τα περισσότερα χιλιόμετρα ήταν με το λεωφορείο. Σε αντίθεση με το αεροπλάνο που ήταν λίγες ώρες για πολλά χιλιόμετρα, και τα πόδια που ήταν πολλές ώρες για λίγα χιλιόμετρα. (Αναλογία χιλιομέτρων ανά ώρα) -Η στατική περιπλάνηση (εξαιρείται το περπάτημα) αποτέλεσε 188 ώρες από τις 4694 ώρες συνολικά. Στους Χάρτες 1, 2, 3, 4, έχουμε μία απεικόνιση των διαδρομών (στατικής και κινητικής φύσης)

Πίνακας 3

Distance (m)

Duration 84:00:00

3500000