εφήμερη αρχιτεκτονική by Stavroula Tsafou

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Σταυρούλα Ελένη Τσάφου

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εφήμερη Αρχιτεκτονική Παράμετροι [Εφήμερης] Αρχιτεκτονικής

χρόνος τόπος εμπειρία μνήμη σύνθεση υλικότητα

επιβλέπων: Δ.Παπαλεξόπουλος

Μάρτιος 2012

Σταυρούλα Ελένη Τσάφου

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Περιεχόμενα Α| Εισαγωγή

|| Περίληψη

Β| Εφήμερο

|| Έννοιες – Ορισμοί

|| Εξέλιξη Εφήμερου στην Κοινωνία

Γ| Αρχιτεκτονική

|| Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Εξέλιξη αρχιτεκτονικής από το μόνιμο στο εφήμερο

|| Παράμετροι [Εφήμερης] Αρχιτεκτονικής

# χρόνος

# τόπος

# εμπειρία

# μνήμη

# σύνθεση

# υλικότητα

|| Παραδείγματα

# Burning man festival

# Diller+Scofidio_ Blur building

# Σύνοψη

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Δ| Συμπεράσματα

|| Ephemeral/permanence dialectics

|| Αποδοχή εφήμερου

|| Συνοπτικά το εφήμερο στην αρχιτεκτονική

Ε| Παράρτημα

|| Παραπομπές

|| Βιβλογραφία

|| Πηγές φωτογραφιών

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Η έρευνα εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου Οκτώβριος 2011 - Μάρτιος 2012 στη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. Ευχαριστώ πολύ τον κ. Παπαλεξόπουλο για την καθοδήγησή του καθώς και όσους με βοήθησαν με τις απόψεις και τις γνώμες τους.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Α | Εισαγωγή || Περίληψη

Εφήμερα φαινόμενα κατακλύζουν τη φύση, την τέχνη, την θνητή ανθρώπινη ζωή. Εκθέσεις, συναυλίες, φεστιβάλ και άλλα γεγονότα που διαδραματίζονται στο δημόσιο χώρο δημιουργούν ένα είδος αρχιτεκτονικής που εμφανίζει ημερομηνία λήξης με το πέρας όλων αυτών των γεγονότων. Στην παρούσα διάλεξη μελετάται η έννοια του εφήμερου στην αρχιτεκτονική σε σχέση πάντα με την μονιμότητα που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο μέρος του κτισμένου χώρου. Η έρευνα ξεκινά με τη μελέτη του εφήμερου στη φύση και πώς ο άνθρωπος ζούσε υπό αυτές τις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες, που τον καθιστούσαν σε μια συνεχή κατάσταση μετακίνησης της κατοικίας και της εργασίας του. Συνεχίζει με την εισαγωγή παραμέτρων υπό το πρίσμα των οποίων η εφήμερη αρχιτεκτονική γίνεται αντιληπτή. Η έννοια του εφήμερου στην αρχιτεκτονική εξαρχής θέτει ερωτήματα για το πόσο αυτό διαρκεί [χρόνος]. Αυτή η διάρκεια, άλλοτε υποκειμενική και άλλoτε στηριζόμενη στη λειτουργική ανάγκη, θέτει τη βάση για τον σχεδιασμό και τα δεδομένα με τα οποία η αρχιτεκτονική αυτή θα σταθεί, τοποθετηθεί, ενταχθεί στον τόπο. Η εφήμερη αρχιτεκτονική πραγματώνει την ύπαρξή της μέσω της εμπειρίας του χώρου που λαμβάνει ο χρήστης, το υποκείμενο και τείνει να παραμείνει στην μνήμη του πολύ περισσότερο από ότι στον ίδιο τον τόπο. Συμβατικές και μη υλικότητες χρησιμοποιούνται στην έκφραση της εφήμερης αρχιτεκτονικής, εμφανίζοντας τα νοήματα και τις αρχές του σχεδιασμού και της σύνθεσης. Με τη χρήση παραδειγμάτων γίνεται μια πληρέστερη κατανόηση του εφήμερου στην αρχιτεκτονική και θεμελιώνονται οι βάσεις για μια περαιτέρω κριτική. Παραδείγματα αντλούνται από festival και expo και συγκεκριμένα αφορούν το Burning man festival και το Blur building στη Swiss Expo 2002. Με τη μελέτη των παραδειγμάτων αυτών αντιλαμβανόμαστε ότι η συνήθης

|| Περίληψη

έκφανση της εφήμερης αρχιτεκτονικής έχει να κάνει είτε με το θέαμα και τις υψηλών προδιαγραφών και κόστους κατασκευές είτε με πειραματικές εφαρμογές που απευθύνονται σε πιο εξειδικευμένο κοινό. Ωστόσο γίνεται φανερό ότι οι εφήμερες ποιότητες που παρουσιάζονται στην ΕΑ μπορούν να θίξουν θέματα του δημόσιου χώρου, μορφής και κατασκευής τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν και σε κτήρια μόνιμης παρουσίας. Λέξεις κλειδιά : εφήμερη αρχιτεκτονική, εφήμερες ιδιότητες, διαλεκτική του εφήμερου-μόνιμου, festival, pavilion, events, Expo, χρόνος – τόπος, εμπειρία – μνήμη, αντίληψη, Blur building, Burning man festival, νομαδική σκέψη

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Β | Εφήμερο || Έννοιες – Ορισμοί

επί+ ημέρα εφήμερος -η -ο : 1. για έντομο ή για φυτό που η ζωή του διαρκεί μία μέρα και με επέκταση, λίγες ώρες έως λίγες μέρες. (ως ουσ.) το εφήμερο. 2α. που, εξαιτίας της φύσης του ή του χαρακτήρα του, δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ (για να δηλώσουμε τη ματαιότητα των πρόσκαιρων): H ζωή είναι εφήμερη, δεν είναι αιώνια. β. (ως ουσ.) β1. το εφήμερο, η ιδιότητα του εφήμερου: Tο εφήμερο των απολαύσεων. β2. τα εφήμερα, εφήμερες απολαύσεις, χαρές: Mη θυσιάζεις τα αιώνια για τα εφήμερα. [1] συνώνυμα βραχύβιος,

βραχυχρόνιος,

ημερήσιος, ημερόβιος, μικρής διάρκειας,

βραχύχρονος, κοντόχρονος, μικρόβιος,

μονομεριάτικος, ολιγόζωος, ολιγόχρονος,

διαβατάρικος,

διαβατικός,

λιγοζώητος, λιγόχρονος, μονημερίτικος,

μονοήμερος,

παροδικός,

περαστικός,

πρόσκαιρος, προσωρινός, σύντομος, φευγαλέος

|| Έννοιες – Ορισμοί

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

“the decisive moment, it is the simultaneous recognition, in a fraction of a second, of the significance of an event as well as the precise organization of forms which gives that event its proper expression.” Henri Cartier Bresson

Εικ. [1] Henri Cartier Bresson

Εικ. [2] Robert Hodgin, Using Processing

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Η έννοια του εφήμερου υποδηλώνει την ύπαρξη και τον χρόνο. Αυτή η ύπαρξη ονομάζεται εφήμερη όταν τα στοιχεία που την απαρτίζουν εκτίθενται στο χρόνο, δηλαδή είτε διαρκούν λίγο είτε δεν μπορούν να διαρκέσουν πολύ. Μέσω της μικρής του διάρκειας, το εφήμερο συνδέεται με την αλλαγή μιας κατάστασης, το στιγμιαία μεταβαλλόμενο που έρχεται σε μια αντίθεση με το στατικό και το μόνιμο. Ωστόσο ο ίδιος ο ορισμός μπορεί να παρουσιασθεί με διαφορετική όψη εμπεριέχοντας και αρνητικά και θετικά στοιχεία. Η σχέση που αναπτύσσει κανείς με το χρόνο επιβάλλει και την όψη από την οποία θα δει το εφήμερο. Θαυμασμός εφήμερων στιγμών ή φόβος της ημερομηνίας λήξης σε οτιδήποτε κατακλύζει την ανθρώπινη ζωή; Η υποκειμενικότητα του χρόνου εμφανίζεται έτσι να παίζει βασικό ρόλο στον καθορισμό των χρονικών περιθορίων και της χρονικής διάρκειας μιας εφήμερης οντότητας. Η φύση και τα φαινόμενά της εμφανίζουν ιδιότητες εφήμερες υποδηλώνοντας τη σύντομη στιγμή [dt] του φυσικού φαινομένου που συμβαίνει, όπως για παράδειγμα η ανατολή και δύση του ήλιου. Παρά την επαναληψιμότητα που εμφανίζει η μικρή στιγμή που αυτό συμβαίνει και που ο άνθρωπος αδυνατεί να καταμετρήσει, δίνει τη φευγαλέα χρονική διάσταση στο γεγονός αυτό. Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος

|| Έννοιες – Ορισμοί

έρχεται συνέχεια σε επαφή με εφήμερες ποιότητες μαζί με τις οποίες και την ύπαρξή του. Πέρα από την υποκειμενικότητα που καθορίζει τη χρονική διάρκεια στην έννοια του εφήμερου, η εκάστοτε εποχή, συνοδευόμενη από τις αντίστοιχες κοινωνικές συνθήκες, θέτει ένα πλαίσιο στο οποίο η ισχύς του ορισμού διαφοροποιείται. Στη σημερινή εποχή η ανθρώπινη ζωή καταιγίζεται από εφήμερες ποιότητες είτε αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις είτε τη μόδα και την τεχνολογία. Αλλαγή του στυλ, αλλαγή καριέρας, αλλαγή προσώπων. Ο ορισμός του εφήμερου ανανεώνεται συνεχώς και επαναπροσδιορίζεται αποκτώντας διαφορετική σημασία από αυτή της ημερήσιας διάρκειας. Η διάρκεια του εφήμερου πλέον σταματά εκεί που χάνεται ο δεσμός του υποκείμενου με την κάθε συνθήκη και περίπτωση στην οποία εφήμερες ιδιότητες και ποιότητες γίνονται αντιληπτές.

||Εξέλιξη Εφήμερου στην Κοινωνία

Εικ. [3] An Oglala

Εικ. [4] Early Day

Lakota tipi, 1891

fruit stand.

Εικ. [5] Plowing the field.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Εξέλιξη Εφήμερου στην Κοινωνία Την εποχή που η ζωή και η καθημερινότητα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με τη φύση και τα φαινόμενά της, ο άνθρωπος κυνηγός ζούσε σε συνθήκες μετακίνησης όπου προσπαθούσε συνεχώς να βρει το καταλληλότερο μέρος για εργασία και κατοικία. Οι πρώτες μορφές κατοίκησης νομαδικών λαών όσο απλοϊκές φαίνονται τόσο ουσιαστικές είναι, εξυπηρετώντας το σκοπό της κατοίκησης στο χώρο για όσο χρονικό διάστημα η γη προσέφερε τροφή. Αυτή η εφήμερη σύνδεση με τον τόπο αποδεικνύει ότι για τους νομάδες σημασία δεν έχει η μόνιμη εγκατάσταση αλλά το πέρασμα από ένα τόπο στον οποίο δεν διεκδικούν καμία ιδιοκτησία. Με τον τρόπο αυτό δίνεται ιδιαίτερη αξία στα μονοπάτια που οι λαοί αυτοί χρησιμοποίησαν σαν πέρασμα. Η σύνδεση με τον τόπο και η αναζήτηση για ιδιοκτησία έρχεται αργότερα όταν δημιουργείται η αγροτική κοινωνία όπου εκεί η μόνιμη εγκατάσταση γίνεται αναγκαία για την παραγωγή της τροφής. Η εξάρτηση του ανθρώπου από ένα τόπο δεν προσφέρει μόνο τροφή αλλά δημιουργεί παράλληλα συνθήκες ανάπτυξης κοινοτήτων. Με τη δημιουργία καταλυμάτων για την παροχή ασφάλειας, από τους άλλοτε κινδύνους που η συνεχής μετακίνηση έκρυβε, ενισχύθηκε η δημιουργία και ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών και θεσμών. Η δημιουργία συνθηκών μόνιμης

διαβίωσης και η απόκτηση ιδιοκτησίας της γης επέτρεψε στον άνθρωπο να ζήσει ασφαλής από τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες αυξάνοντας παράλληλα το προσδόκιμο της ζωής του. Από εδώ και στο εξής οι δεσμοί με ένα τόπο συνεπάγονται με την ανάγκη ιδιοκτησίας που θα προσφέρει στον άνθρωπο τη βάση ανάπτυξης της κοινωνίας του. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου, καθώς και τα καταναλωτικά πρότυπα ζωής που προβάλλουν η μόδα και τα νέα προϊόντα, αναδεικνύουν το εφήμερο ως βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της καθημερινότητας όλων. Στην σημερινή αναπτυγμένη κοινωνία, της οποίας οι δομές συνεχώς μεταβάλλονται, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων, που χαρακτηρίζονται ως techno-nomads και μετακινούνται από τόπο σε τόπο με μεγάλες ταχύτητες, που τα γρήγορα τρένα και τα αεροπλάνα μπορούν να προσφέρουν, για λόγους εργασίας και διαβίωσης. Ο όρος techno-nomads αναφέρεται στους σύγχρονους ανθρώπους που μετακινούνται συνεχώς έχοντας όμως την τεχνολογία ως μέσο σύνδεσης με την εργασία, τις οικονομικές συναλλαγές και το οικείο περιβάλλον τους. Ωστόσο η ηλεκτρονική διεύθυνση ενός techno-nomad δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη μόνιμη διεύθυνση κατοικίας του που θα επιτρέψει σε τράπεζες και κρατικές υπηρεσίες να τον εντοπίσουν,

||Εξέλιξη Εφήμερου στην Κοινωνία

αποδεικνύοντας την εξάρτηση του ανθρώπου από το μόνιμο που επιβάλλει είτε η κοινωνία του είτε οι θεσμοί της. Στις σύγχρονες κοινωνίες γίνεται φανερή η τάση συνύπαρξης του εφήμερου και του μόνιμου σε σημείο που πολλές φορές αυτά να μην διαχωρίζονται. Το κυνήγι εφήμερων αξιών, υπό το πρίσμα της παγκοσμιοποίησης, συνυπάρχει με την συνεχόμενη επιθυμία του ανθρώπου να δημιουργήσει σίγουρες συνθήκες διαβίωσης που θα του επιτρέψουν να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής του, αφήνοντας παράλληλα το στίγμα του στο πέρασμα του χρόνου. Έτσι η διαφοροποίηση ανάμεσα στο μόνιμο και το εφήμερο συγκεντρώνεται στη λεπτή γραμμή που συγχρόνως χωρίζει και ενώνει τις έννοιες αυτές. Ο καθορισμός του μόνιμου και του εφήμερου υπόκειται στην υποκειμενικότητα της αντίληψης κάθε ατόμου αλλά και στην κοινωνική δομή στην οποία το άτομο αναπτύχθηκε.

The transformations that we are observing today are inseparable from conditions like globalization. Antoine Picon

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Γ | Αρχιτεκτονική || Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Μέσα από την εξέλιξη του εφήμερου στην κοινωνία επηρεάστηκε και η αρχιτεκτονική στεγάζοντας τις εκάστοτε εφήμερες ανάγκες που προέκυπταν. Η αρχιτεκτονική έκφραση, όταν γίνεται στα πλαίσια μιας εφήμερης κατάστασης, προσαρμόζεται και παράγει διαφορετικά αποτελέσματα, αναδεικνύοντας έτσι την εφήμερη φύση της λειτουργίας που στεγάζει. Για την κατανόηση του εφήμερου στην αρχιτεκτονική, αναζητείται κάποιος ορισμός που να μπορεί να δώσει μια εικόνα, για να γίνει αντιληπτό για ποιού είδους αρχιτεκτονικές εκφράσεις μπορούμε να μιλάμε. Εφήμερη αρχιτεκτονική είναι εκείνη που εμφανίζεται σε ένα τόπο για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου θα στεγάσει μια λειτουργία. Για όσο διάστημα η λειτουργία αυτή συμβαίνει θα αναπτύσσει δεσμούς με τον ίδιο τον τόπο αλλά και τους ανθρώπους, κυρίως μέσω της εμπειρίας τους στο χώρο. Όταν αυτή η λειτουργία και η κατασκευή ή χωρική διάταξη που τη στεγάζει πάψουν να υπάρχουν, το τί συνέβη μένει στη μνήμη όλων όσων σχετίστηκαν με αυτή. Μεταφερόμενες [trans-portable] και μεταβαλλόμενες κατασκευές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αμιγώς ως κομμάτι της εφήμερης αρχιτεκτονικής καθώς η ύπαρξή τους είναι μόνιμη, έστω και αν η μορφή και ο τόπος εγκατάστασής τους αλλάζει. Περιπτώσεις στις οποίες υπάρχουν ζητήματα στέγασης λειτουργιών εκτάκτων αναγκών αυτές οι επιλύσεις είναι προσωρινές, στα πλαίσια της ξαφνικής ανάγκης που προέκυψε και της στρατηγικής που αναπτύχθηκε για την επίλυσή της.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο

Εικ. [6] Κολοσαίο, Ρώμη Εικ. [7] Crystal Palace

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο # Μόνιμη αρχιτεκτονική Με το εφήμερο να αποδίδεται σε ένα μικρό και μη προνομιούχο κομμάτι της κοινωνίας, η δυτική αρχιτεκτονική βασίστηκε στις διαχρονικές τυπολογίες και στις σαφώς καθορισμένες γεωμετρίες που επέτρεπαν την έκφραση μιας εικόνας σιγουριάς και ασφάλειας. Η ταύτιση της αρχιτεκτονικής με τη μονιμότητα γίνεται από τη στιγμή που η ίδια η αρχιτεκτονική συνδέεται, στο μυαλό των περισσοτέρων, με τα μνημεία, την ιστορία αλλά και την αγωνία για μόνιμες και ασφαλείς συνθήκες κατοίκησης. Αυτή η λογική αναπόφευκτα προκαλεί το αίσθημα ότι το εφήμερο δεν αποτελεί μια έκφραση της αρχιτεκτονικής. Ως επί το πλείστον αυτό συμβαίνει λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης ότι μπορεί επάξια να καλύψει τις βασικές ανάγκες κατοίκησης και στέγασης θεσμών που συστήνουν ένα κράτος. Είναι σχεδόν απίθανο λοιπόν να δει κανείς κτήρια, στα οποία διαφυλάσσονται κρατικοί θεσμοί [τράπεζες, δικαστήρια, υπηρεσίες κλπ], να εκφράζουν την εικόνα τους μέσω της εφήμερης αρχιτεκτονικής. Ωστόσο ο πολιτισμός σαν θεσμός αποτελεί εξαίρεση και ξεφεύγει από την παγιωμένη εικόνα των υπολοίπων θεσμών καταλαμβάνοντας διαφορετική χωρική παρουσία, ανοιχτή στις εφήμερες ποιότητες αλλά και στα διαδραστικά περιβάλλοντα. # Ανατολή και εφήμερο Ο τρόπος αντίληψης της

αρχιτεκτονικής στη Δύση έρχεται σε αντίθεση με την Ανατολή όπου αυτός εκφράζεται πιο έντονα από το παράδειγμα της Ιαπωνίας. Εκεί, η διάρκεια των κτηρίων, που δεν ξεπερνά τα 30 χρόνια, δεν απειλεί ούτε την ασφάλεια ούτε την αξία της παράδοσης και της ιστορίας. Η διαφοροποίηση αυτή έγκειται είτε στην διαφορετική κουλτούρα, παράδοση και θρησκεία είτε στις φυσικές συνθήκες που δεν επέτρεψαν την εμφάνιση της αρχιτεκτονικής μέσω μόνιμων σταθερών στοιχείων. Παράλληλα, η ενσωμάτωση της τεχνολογίας γίνεται με τέτοιο τρόπο που η παράδοση δεν διαταράσσεται αλλά εμπλουτίζεται από την εξέλιξη αυτή, διαφοροποιώντας έτσι το λαό αυτό από τη δυτική τυφλή λατρεία προς την ιστορία και την παράδοση. Η αξία και ο σεβασμός ενός κτηρίου για τους Ιάπωνες, σε αντίθεση με τη Δύση, δεν ταυτίζεται με τη μεγάλη ηλικία, αναδεικνύοντας έτσι τη διαφορετική αντίληψη που αποκτάει η Ανατολή σε σχέση με το χρόνο. Ο χρόνος δεν αντιμετωπίζεται σαν μια γραμμική διαδικασία αλλά ως ένα περιοδικό φαινόμενο. Κατ’αναλογία και η ζωή των κτηρίων μπορεί να θεωρηθεί ότι διανύει περιοδικά τα ίδια στάδια της γέννησης, της ζωής και του θανάτου[2]. Η διαφορετική αυτή αντίληψη εμφανίζεται έντονα μέσα από το παράδειγμα του ναού του Ise. Κάθε 20 σχεδόν χρόνια κατασκευάζεται από την αρχή

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [8] Christo

Εικ. [9] On

and Jeanne-Claude:

Kawara, Date

Reichstag

Paintings

Εικ. [10] Richard Long, Earthquake Circle

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

ένα όμοιο κτήριο δίπλα στο παλιό. Στη συνέχεια, το παλιό κατεδαφίζεται και η επιφάνεια μένει άδεια περιμένοντας μετά από άλλα 20 χρόνια να υποδεχτεί τη νέα κατασκευή του ναού. # Τέχνη Η τέχνη εξελίσσεται παράλληλα με την ανθρώπινη ζωή εκφράζοντας το πνεύμα της κάθε εποχής. Ωστόσο άλλοτε αυτή εκφράζεται μέσω της ανάγκης του καλλιτέχνη να αφήσει το στίγμα του στις επόμενες γενιές και άλλοτε η φύση της είναι τέτοια που διαρκεί πολύ λίγο. Το εφήμερο της τέχνης εμφανίζεται υπό τη μορφή των installation, performances αλλά και της τοπιακής τέχνης [environmental art, land art] και η διάρκεια είναι προκαθορισμένα σύντομη. Οι καλλιτέχνες Christo και Jeanne-Claude είναι γνωστοί για τα τυλίγματα που έκαναν τόσο σε αντικείμενα όσο και σε κτήρια μεγάλης κλίμακας. Ανάμεσα στα πιο γνωστά είναι η κάλυψη του γερμανικού κοινοβουλίου [Reichstag] αλλά και της ακτής Little Bay στο Sydney όπου τα πανιά ενώ απέκρυπταν από το βλέμμα του θεατή το ίδιο το αντικείμενο, δημιουργούσαν παράλληλα μια εφήμερη τέχνη που έθετε ερωτήματα για τα αποκρυπτόμενα στοιχεία της. Ένας άλλος καλλιτέχνης είναι ο Richard Long που δημιουργούσε γλυπτά έργα σε εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο χρησιμοποιώντας υλικά που έβρισκε στην περιοχή εγκατάστασης τους. Ο Joseph Beuys είναι ένας από

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο

τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες που έγινε γνωστός για τα performances και τα installations του που έρχονταν σε ρήξη με την επικρατούσα έννοια της τέχνης που το κοινό την περίμενε να είναι συμβατική και κλασική. Έτσι το εφήμερο κάνει την παρουσία του αισθητή και στην τέχνη χωρίς να την καθιστά αναλώσιμο προϊόν και χωρίς να μειώνει την αξία της. # Μεταβολή Η άλλοτε αναμφισβήτητα μόνιμη πλευρά της αρχιτεκτονικής και της τέχνης αρχίζει να αλλάζει και να γίνεται λιγότερο ισχυρή στα πλαίσια αυτής της συνεχώς μεταβαλλόμενης, τόσο στη δομή όσο στην έκφρασή της, κοινωνίας που μας περιβάλλει. Η αλλαγή του μοντέλου της άλλοτε πυρηνικής οικογένειας, τα διαζύγια, ο υπερκαταναλωτισμός, η μόδα αλλά και οι συνεχείς αλλαγές σε περιβάλλοντα εργασίας και κατοίκησης επιφέρουν και αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη μονιμότητα των πραγμάτων αφενός και αφετέρου επιτρέπουν στην αποδοχή εφήμερων καταστάσεων που άλλοτε ήταν στιγματισμένες με μια διάσταση εντελώς ευτελή και φτωχική. Μέσα από το πλαίσιο που δημιουργείται από την παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο, την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, τους techno-nomads και τα social media η ανάγκη για συνεχώς μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα εφήμερης λογικής ολοένα και αυξάνει.

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [11] Yoko OnoArata Isozaki Εικ. [12] Buckminster

Εικ.

Fuller, US Pavilion at

Floyd, The Wall

Montreal Exposition,

1994, Mark Fisher

1967

[13]

Pink

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# Τεχνολογία Στην ανάγκη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η τεχνολογία και ο τρόπος που εμπλέκεται σε κάθε βήμα της ανθρώπινης εξέλιξης. Η τεχνολογία λοιπόν με τον ρυθμό που εξελίσσεται βοηθάει τον άνθρωπο να αντιληφθεί ευκολότερα την εφήμερη πλευρά των πραγμάτων, υλικών και μη, καθώς οτιδήποτε αγοράζει, είτε προϊόν είτε υπηρεσία, δεν περιμένει να έχει διάρκεια εφόρου ζωής. Εγγυήσεις δίνονται για κάποιο μικρό σχετικά χρονικό διάστημα όπου καλύπτεται το περιορισμένο της διάρκειά τους, λόγω άμεσης αντικατάστασης από νέο βελτιωμένο προϊόν. Ο καταναλωτισμός αυτός παρατηρείται να προχωράει και στην αρχιτεκτονική, είτε λόγω της ενσωμάτωσης της τεχνολογίας από τον σχεδιασμό έως την τελική εικόνα, είτε λόγω της ανάγκης για νέες εικόνες και αρχιτεκτονικές εμπειρίες. Ωστόσο, όσο ελιτίστικο και να φαίνεται, όταν ο καταναλωτισμός ενσωματώνεται στο σχεδιασμό με τρόπο τέτοιο που να ενισχύει την εφήμερη και όχι μόνιμη ύπαρξη της αρχιτεκτονικής τότε την υπηρετεί πιστά. Η αρχιτεκτονική που έχει στόχο να διαρκέσει χρησιμοποιώντας τεχνολογικά μέσα εφήμερης λογικής, αποτυγχάνει στο στόχο της καθώς επιλέγει εφήμερες ποιότητες για να εκφραστεί. # Χρήσεις Το εύρος εφαρμογής της μη-μόνιμης αρχιτεκτονικής εκτείνεται από κατασκευές που στεγάζουν συναυλιακούς χώρους και festival έως περίπτερα εκθέσεων, εμπορικές εκθέσεις αλλά και

|| Εξέλιξη - από το μόνιμο στο εφήμερο

το δημόσιο χώρο. Από τις χρήσεις γίνεται φανερό ότι η εφήμερη αρχιτεκτονική προσανατολίζεται στο χώρο του θεάματος, της τέχνης και του πολιτισμού αφενός, και αφετέρου στην αρχιτεκτονική ως γεγονός [event]. Ωστόσο η φύση αυτών των αρχιτεκτονικών επιτρέπουν εφαρμογές που δεν βρίσκουν περιορισμό στην χρήση, ανοίγοντας έτσι και θέματα πειραματικής αρχιτεκτονικής. # Παράμετροι Η έννοια της εφήμερης αρχιτεκτονικής συνδέεται πρωτίστως με το χρόνο. Η διάρκεια μιας εφήμερης κατασκευής είναι μια πρώτη, χρονική, διαφοροποίηση ανάμεσα στην μόνιμη και την εφήμερη αρχιτεκτονική. Η μη-μόνιμη διάρκεια μιας κατασκευής απαιτεί ιδιαίτερο σχεδιασμό σε σχέση με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται. Πολλές φορές ο ίδιος ο τόπος αποζητά μια μη-μόνιμη επίλυση καθώς είτε αυτός είτε οι ανάγκες των χρηστών του μεταβάλλονται στο χρόνο. Η εφήμερη αρχιτεκτονική πραγματώνει την ύπαρξή της μέσω της εμπειρίας του χώρου που λαμβάνει ο χρήστης και παραμένει στην μνήμη του πολύ περισσότερο από ότι στον τόπο, καθώς αυτή δεν αφήνει σημάδια ύπαρξής της. Ο χώρος αυτός συντίθεται από έννοιες και νοήματα αλλά και από υλικότητα. Μια υλικότητα που η υπόστασή της μπορεί και να αποδομείται αφήνοντας πίσω της εφήμερες ποιότητες.

# χρόνος

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

The degree of slowness is directly proportional to the intensity of memory;the degree of speed is directly proportional to the intensity of forgetting. Milan Kundera

Εικ. [14] Fixing time Εικ. [15] Holbein-

Εικ. [16] Daily

death_The Dance stress of Death

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# χρόνος || Παράμετροι [Εφήμερης] Αρχιτεκτονικής

# Γενικά Το ζήτημα το χρόνου ανέκαθεν απασχολούσε και συνεχίζει να απασχολεί την ανθρωπότητα σε θέματα που αφορούν τη φιλοσοφία, την επιστήμη, τη φυσική, την ψυχολογία αλλά και την αρχιτεκτονική. Πολλά είναι εκείνα τα ερωτήματα που έχουν προκύψει και που εγείρουν την ανθρώπινη περιέργεια όσον αφορά το χρόνο. Ανάμεσα σε αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται και κάποια που αφορούν την ύπαρξη του ίδιου του χρόνου, το πώς αυτός μετράται ή εάν τείνει στο άπειρο, τί μορφή έχει αλλά και εάν κάθε άνθρωπος τον αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Η ματαιοδοξία επιμήκυνσης της διάρκειας σε πράγματα που ο άνθρωπος αγαπάει αλλά και στην ίδια του τη ζωή συναντάται συχνά στο πέρασμα της ιστορίας, ωστόσο το λατινικό ρητό memento mori [3] υπενθυμίζει πως η ύπαρξη της θνητότητας αποτελεί κινητήριο δύναμη στο να δώσει ο άνθρωπος αξία ακόμα και στις πιο μικρές εφήμερες στιγμές της ζωής του. # Φιλοσοφία Πολλοί φιλόσοφοι και επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να προσδιορίσουν τί είναι ο χρόνος απαντώντας στα συνεχή υπαρξιακά ερωτήματα που ο άνθρωπος θέτει. Το να δοθεί ένας ολοκληρωμένος ορισμός για τον χρόνο είναι αδύνατο. Γι’αυτό το λόγο είναι πιο σημαντικό να χτιστεί μια ολόκληρη θεωρία η οποία να μπορεί να είναι αντιληπτή και να επιλύει τα ανθρώπινα ερωτήματα πάνω στο χρόνο[...] Μια θεωρία που να μπορεί να περιγράψει την σχέση μεταξύ στιγμών και συμβάντων και ίσως να επεξηγεί τη σχέση ανάμεσα σε παρελθόν, παρόν και μέλλον[4] Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι ο χρόνος είναι το μέτρο της μεταβολής [αλλαγής] ενώ ο Καντ έδωσε την δική του έννοια, εμπλέκοντας τον άνθρωπο και λέγοντας ότι ο χρόνος αποτελεί μια μορφή συνειδητής εμπειρίας και ότι η δική μας αίσθηση του χρόνου είναι αναγκαία συνθήκη για την εμπειρία μας. Άλλοι υποστηρίζουν την ύπαρξη του φυσικού και του ψυχολογικού χρόνου

# χρόνος

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [17] Tour Eiffel progress Εικ.

[18]

σκίτσο

Εικ. [19]

πυροτεχνημάτων

Πυροτεχνήματα

B.Tschumi

στη Villette

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[physical-psychological time] και η σκέψη για το τί είναι χρόνος συνεχίζει να απασχολεί τον άνθρωπο. # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Στην εφήμερη πλευρά της αρχιτεκτονικής η εμπλοκή του χρόνου αποκτά διαφορετική σημασία σε σχέση με κτήρια μόνιμης παρουσίας, καθώς οι κατασκευές διαρκούν πιο περιορισμένα. Με αυτή τη διαφοροποίηση της χρονικής διάρκειας φαίνεται ότι ο τρόπος που ο χρόνος επηρεάζει τα συμβατικά κτήρια είναι αλλιώτικος από ότι στις εφήμερες κατασκευές. Με αυτόν τον περιορισμό χρόνου ο αρχιτέκτονας - σχεδιαστής τοποθετεί την παράμετρο αυτή ως βασική αρχή για το σχεδιασμό και μεριμνά για ένα αποτέλεσμα που θα επηρεάσει έντονα τον άνθρωπο-χρήστη . Το εφήμερο σαν παράμετρος στο σχεδιασμό προϋποθέτει ότι η διάρκεια χρόνου ανέγερσης μιας κατασκευής δεν μπορεί να υπερβαίνει το χρόνο χρήσης της, καθώς με αυτό τον τρόπο αυτόματα απορρίπτεται ο όρος εφήμερο όσο και αν αυτή ήταν η αρχική πρόθεση του αρχιτέκτονα. Ένα σημαντικό στοιχείο που επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το χρόνο σε σχέση με την ΕΑ είναι η υποκειμενικότητα του χρήστη. Το πόσο δηλαδή διαρκεί το εφήμερο είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό και συνήθως καθορίζεται από τις προσδοκίες για τη διάρκεια μιας κατασκευής που έχει είτε ο χρήστης

# χρόνος

είτε ο σχεδιαστής. Ο χρόνος, που το υποκείμενο χρειάζεται να αλληλεπιδράσει και να κατανοήσει το χώρο, τις αρχές της σχεδίασης και τη σημασία της ίδιας της αρχιτεκτονικής, περιορίζεται όσο μικραίνει η διάρκεια που οι δυο, άνθρωπος και χώρος, έρχονται σε επαφή. Έτσι στην εφήμερη αρχιτεκτονική η σχέση που αναπτύσσει το υποκείμενο, μέσω της αλληλεπίδρασης με τον κατασκευασμένο χώρο, θα πρέπει να μορφώνεται άμεσα από τη στιγμή που βρεθεί στο χώρο επιρροής του κτηρίου, μέσα και έξω από αυτό. Η σχέση αυτή μπορεί να αποδειχθεί μεγαλύτερη και βαθύτερη, σε αντίθεση με ένα κτήριο μόνιμο στο οποίο ο χρήστης δεν αλληλεπίδρασε με τρόπο τέτοιο ώστε να του αποδώσει μια σημαντική χωρική εμπειρία ικανή να μείνει στην μνήμη του. Η αμεσότητα, που είτε σχεδιάζεται είτε συμβαίνει στις κατασκευές εφήμερης αρχιτεκτονικής, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο που το υποκείμενο να αντιλαμβάνεται τα ενσωματωμένα νοήματα. Για να γίνει όμως αυτό, σημαντικές είναι και οι προσλαμβάνουσες του υποκείμενου από διαφορετικού είδους χωρικές εμπειρίες.

# χρόνος

Στη δημιουργία αυτής της σχέσης υποκείμενο και κατασκευή αντιμετωπίζουν το κοινό πεπρωμένο τους, που είναι το εφήμερο της ύπαρξής τους, αποδίδοντας έτσι και το στοιχείο της κατανάλωσης. Good architecture must be conceived, erected and burned in vain. The greatest architecture of all is the fireworkers’: it perfectly shows the gratuitous consumption of pleasure.[5] Ο ελβετός αρχιτέκτονας B.Tschumi στα εγκαίνια του πάρκου της Villete σχεδίασε με ακρίβεια τα πυροτεχνήματα στην τελετή αποδίδοντας μεγάλη αξία στο εφήμερο του θεάματος. # Σχέση χρόνου – χώρου Καθώς είναι αδιανόητο να φανταστούμε ένα συμβάν χωρίς την αναφορά της τοποθεσίας όπου αυτό θα συμβεί αντιλαμβανόμαστε την άμεση σχέση χρόνου και τόπου για τον καθορισμό γεγονότων.[6] Στην καθημερινότητα όμως τα πάντα συνδέονται με τον χρόνο ο οποίος δεν είναι ποτέ αρκετός. Η απόσταση μεταξύ τόπων και σημείων στο χάρτη μετράται χρονικά και όχι χιλιομετρικά και η γρήγορη συνδεσιμότητα δίνει την ψευδαίσθηση στον άνθρωπο ότι εξαπατά το χρόνο κερδίζοντάς τον. Κοντινά και μακρινά μέρη συνδέονται μεταξύ τους μέσω του χρόνου και όχι πλέον από τη διαμεσολάβηση του χώρου.[7] Ο D.Harvey γράφει για αυτή την συμπίεση χρόνου-τόπου και υποστηρίζει: θα ήθελα να πω ότι έχουμε βιώσει μια εντατική φάση συμπίεσης χρόνου-τόπου το οποίο έχει μια αποπροσανατολιστική και διασπαστική επίδραση στην πολιτικο-οικονομική πρακτική, στην ισορροπία της τάξης της εξουσίας, όπως και στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή.[8]

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

from the labyrinths beyond time and space seeks his way out to a clearing Marcel Duchamp

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# τοπος # Γενικά Στην αρχιτεκτονική, η έννοια του τόπου και του χώρου έχουν συζητηθεί από πολλούς φιλόσοφους και αρχιτέκτονες αποδίδοντας ο καθένας διαφορετική ποιότητα στον ορισμό τους. Κανείς από εμάς δεν έχει ποτέ δει, μυρίσει ή νιώσει ένα χώρο. Φανταζόμαστε πως έχουμε, επειδή η αναλογία, ο ρυθμός, η συνέχεια, το φως και η υφή ενός δωματίου μας δίνουν την αίσθηση ενός χώρου.[9] Μέσα από αυτή τη σκέψη εκφράζεται το γεγονός ότι ο τόπος δεν αποτελείται από ύλη την οποία ο άνθρωπος να μπορεί να αντιληφθεί με τις αισθήσεις του και για αυτό το λόγο είναι πολλές εκείνες οι ποιότητες με τις οποίες είναι δυνατό να περιγραφεί ένας χώρος ή μια τοποθεσία. Ο τόπος και ο χρόνος με τη μη υλική υπόστασή τους χρειάζονται κάποιες υλικές ποιότητες μέσω των οποίων αυτοί θα γίνουν αντιληπτοί. Η αρχιτεκτονική μπορεί και προσφέρει αυτή την υλική διάσταση η οποία δημιουργεί το πλαίσιο αντίληψης του χώρου και κατ’επέκταση του χρόνου και του τόπου. Αυτή η χωρική αντίληψη, κατά συνέπεια, βοηθάει το υποκείμενο να συσχετιστεί με τον υπόλοιπο εξωτερικό κόσμο. Ο Χάιντιγκερ χρησιμοποιεί το παράδειγμα της ανέγερσης μιας γέφυρας και αναφέρει σχετικά με τον τόπο ότι : ο τόπος δεν υπάρχει ήδη πριν από τη γέφυρα[...] Έτσι λοιπόν αυτό που συμβαίνει πρωταρχικά δεν είναι το γεγονός ότι η γέφυρα στήνεται σε ένα τόπο, αλλά το γεγονός ότι από την ίδια τη γέφυρα γεννιέται καταρχάς ένας τόπος.[10] Αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι ίδιες οι λειτουργίες που είτε συμβαίνουν είτε ανεγείρονται σε ένα τόπο γίνονται αφορμή και αιτία της ύπαρξης του ίδιου του τόπου και όχι το αντίθετο. Με τον ίδιο τρόπο και στην εφήμερη αρχιτεκτονική, η αφορμή για το σχεδιασμό δεν δίνεται από τον τόπο απαραίτητα αλλά από το πρόγραμμα και το γεγονός που θα λάβει χώρα εκεί. Οι εφήμερες κατασκευές ωστόσο, που εμφανίζονται λόγω μιας περίστασης σε ένα τόπο, κινδυνεύουν πολλές

# τόπος

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [20] Από τη γέφυρα γεννιέται ένας τόπος Εικ. [21] Τυνησία,

Εικ. [22] Νέα

τοπίο ερήμου

Υόρκη, τοπίο από ουρανοξύστες

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

φορές να χαρακτηριστούν ως γενικά αρχιτεκτονικά αντικείμενα [generic architectural objects] τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν οπουδήποτε σε όλο τον κόσμο προβάλλοντας ένα διεθνές στυλ.[11] # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Στην εφήμερη αρχιτεκτονική η διαδικασία ανέγερσης μιας κατασκευής παίζει μεγάλο ρόλο σε σχέση με τον τόπο αλλά και τον χρόνο που διατίθεται για αυτό το σκοπό. Η πράξη αυτή αποτελεί ένα γεγονός στο οποίο ακόμα και άνθρωποι μη εμπλεκόμενοι με την κατασκευή, απλοί περαστικοί για παράδειγμα, μπορούν από τη διαδικασία αυτή να αντιληφθούν ότι κάποια εκδήλωση πρόκειται να συμβεί. Όσον αφορά την θεμελίωση, σε κατασκευές μικρής κλίμακας η σύνδεση με το έδαφος μπορεί να μην απαιτείται, με την έννοια που συναντάται στα κτήρια μόνιμης παρουσίας, και έτσι να γίνεται λόγος για τοποθέτηση ή εγκατάσταση της κατασκευής πάνω στο έδαφος. Μικρά πληροφοριακά περίπτερα, για παράδειγμα, καταλαμβάνουν ένα χώρο στον οποίο, μετά την απομάκρυνσή τους, δεν αφήνουν κάποιο σημάδι ύπαρξης αποκτώντας σχέση με τον τόπο μόνο για όσο χρονικό διάστημα βρισκόντουσαν εκεί. Μεγάλες εμπορικές εκθέσεις όπως οι Expo από την άλλη, εμφανίζουν μεγαλύτερη επίδραση στον τόπο καθώς εγκαθίστανται εκεί για διάστημα που φτάνει μέχρι και τους 6 μήνες δημιουργώντας μια

# τόπος

συγκυρία πόλης που προσκαλεί χιλιάδες κόσμου να την επισκεπτούν. Ο τρόπος ανέγερσης μιας ή και περισσότερων κατασκευών, που εξαρτάται από την κλίμακά της και την τοποθεσία όπου βρίσκεται, προβάλλει εκτός των άλλων και το ζήτημα της ένταξης. Στους δημόσιους χώρους μιας πόλης, η ένταξη μιας εφήμερης κατασκευής επιτυγχάνεται μέσω της σχέσης που θα αναπτύξει με τους χρήστες και περαστικούς αλλά και με τον ίδιο τον αστικό ιστό. Τα σύγχρονα αστικά τοπία επιζητούν τέτοιους δεσμούς, ικανούς να συμπορευθούν με την ανθρώπινη καθημερινότητα η οποία μεταβάλλεται παρόμοια με την πόλη και με τρόπο τέτοιο που το εφήμερο γίνεται αναγκαίο. Σε τοπία ανέπαφα από την αρχιτεκτονική επίδραση οι εφήμερες κατασκευές επιτυγχάνουν την ένταξή τους μέσα από τις λειτουργίες που στεγάζουν, οι οποίες είναι εκείνες που ευθύνονται από τη μεριά τους για τον άρρηκτο δεσμό τους με το ευρύτερο περιβάλλον. Ο δεσμός του ανθρώπου με τόπους και μέσω τόπων με χώρους στηρίζεται στο κατοικείν του. Η σχέση ανθρώπου και χώρου δεν είναι τίποτε άλλο από το ουσιωδώς εννοούμενο κατοικείν.[12] Η δημιουργία συνθηκών ‘κατοίκησης’ ενός τόπου προκύπτει την κάθε εποχή με διαφορετικούς όρους τους οποίους η ανθρώπινη εξέλιξη και κουλτούρα

# τόπος

επηρεάζει. Η σημερινή εποχή, με τις τρέχουσες τεχνολογικές εξελίξεις να συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα, έρχεται αντιμέτωπη με την ψηφιακή διάσταση των πραγμάτων που εμφανίζουν τον τόπο, τον χρόνο, την πόλη με τρόπο διαφορετικό. Αυτή η αντίληψη του τόπου μεταβάλλεται καθώς τρόπος αναπαράστασής του γίνεται πλέον με συστήματα ψηφιακά, τα οποία μπορεί να κατέχει ο κάθε άνθρωπος, δημιουργώντας έτσι μια νέα εικόνα του τόπου στον χρήστη καθώς και νέες λειτουργίες δράσης σε αυτόν. Η αρχιτεκτονική φαίνεται πως επηρεάζεται άμεσα από τη νέα αυτή αντίληψη του χώρου και τα νέα αναπαραστατικά μέσα και προσπαθεί να εκφραστεί από ευέλικτα, σύγχρονα και μεταβαλλόμενα συστήματα στα οποία οι νέες εξελίξεις έχουν ενσωματωθεί.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# εμπειρία # Γενικά Η εμπειρία που λαμβάνει ο κάθε άνθρωπος από το περιβάλλον του διαφέρει τόσο από την υποκειμενικότητα της αντίληψής του όσο από τα στοιχεία κοινωνικά, πολιτιστικά, προσωπικά που έχουν εγγραφεί στο γονίδιό του. Μέσω των 5 αισθήσεων και της αντίληψης ο άνθρωπος συλλέγει δεδομένα από το περιβάλλον του και μέσω αυτών των πληροφοριών δημιουργείται μια εμπειρία την οποία και κατέχει. Η εμπειρία αυτή εμπλουτίζεται από επόμενες και όλες μαζί δρουν συνολικά την επόμενη φορά που ο άνθρωπος εκτίθεται σε ένα περιβάλλον, έτοιμος να συλλέξει και πάλι εμπειρίες. Το σώμα, οι αισθήσεις, η αντίληψη βοηθούν στην γνώση πραγμάτων αλλά και του περιβάλλοντος όπου το υποκείμενο εκτίθεται. # Αισθήσεις Ως όντα βιολογικά, τα αισθητήρια όργανα είναι εκείνα που μας βοηθούν στην κατανόηση και κατάκτηση της γνώσης του κόσμου που μας περιβάλλει. Όραση, όσφρηση, ακοή, αφή και μυρωδιά δρουν σαν πομποί που λαμβάνουν την πληροφορία από το ευρύτερο περιβάλλον και σε συνδυασμό με την υποκειμενική αντίληψη αποκτούμε αυτή τη γνώση. Ωστόσο δεν εμπιστευόμαστε όλες τις αισθήσεις το ίδιο δίνοντας προτεραιότητα στην όραση που προσφέρει πιο πλούσια θεάματα υψηλής αισθητικής αξίας. Η αρχιτεκτονική όμως έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί χώρους όπου εγείρονται όλες οι αισθήσεις και να μην εμμένει μόνο στη θεαματική εικόνα που ικανοποιεί το βλέμμα. # Αντίληψη Ο τρόπος που ο χρήστης αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του μεταβάλλεται ανάλογα με τα δεδομένα που λαμβάνει μέσα από την αντίληψη και το σώμα του. Ο Mauris Merleau Ponty πιστεύει πως η αντίληψη δεν εκφέρεται μόνο από τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου αλλά συμπληρώνεται από το σώμα και την ανθρώπινη ύπαρξη και συγκεκριμένα αναφέρει: η αντίληψή μου δεν είναι ένα σύνολο από οπτικά, απτικά

# εμπειρία

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

The hands want to see, the eyes want to caress, J.W.Goethe Integrating digital technology is not a necessary condition for architecture to address embodied perception in order to trigger experience events. But it can of course be a very powerful tool for this, because it allows cross-connections that were never before possible. Brian Massumi Εικ. [23] Cloudscape Transsolar and Tetsuo Kondo Architects Εικ. [24] Peter

Εικ. [25] Olafur

Zumthor Therme

Eliasson, weather

Vals

at Tate Modern Gallery

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

και ακουστικά δεδομένα, αντιλαμβάνομαι με ένα ολιστικό τρόπο με όλο μου το είναι : κατανοώ τη μοναδική δομή του αντικειμένου, τον μοναδικό τρόπο ύπαρξής του, το οποίο μιλάει σε όλες τις αισθήσεις μου μονομιάς.[13] Αυτός ο τρόπος, αυτή η μεταφυσική αντίληψη των πραγμάτων εγκαταλείφθηκε και αυτό που έμεινε ήταν μόνο η εικόνα στην οποία μοναδικά ο άνθρωπος περιμένει να βρει την αλήθεια. [14] Ένα μεγάλο κομμάτι της αντίληψης του ανθρώπου δεν παύει να είναι αναπαραστατικό, με την έννοια ότι αντιλαμβάνεται τον κόσμο όπως τον βλέπει ενώ αυτό δεν αποδεικνύεται πως είναι πάντα η αλήθεια που ψάχνει. # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Με την [εφήμερη] αρχιτεκτονική δίνεται η ευκαιρία στον άνθρωπο να βιώσει χώρους και μέσα από τις λειτουργίες των χώρων αυτών, συναισθήματα. Πολλές είναι οι ανθρώπινες στιγμές που συνδέονται με συγκεκριμένους χώρους στους οποίους ο άνθρωπος κατακλύζεται από συναισθήματα που προκαλεί ο ίδιος ο χώρος ή η λειτουργία [τελετουργία] που λαμβάνει χώρα. Στην εφήμερη αρχιτεκτονική ο περιορισμός του χρόνου ύπαρξης της κατασκευής, λόγω της μικρής διάρκειας του γεγονότος που έχει προγραμματιστεί, δημιουργεί διαφορετικές συνθήκες για τη βίωση του χώρου. Ο δεσμός ανάμεσα στο γεγονός και τον άνθρωπο

# εμπειρία

πρέπει να γίνει άμεσα καθώς ο χρόνος ζωής της κατασκευής μετράει αντίστροφα. Η εμπειρία ενός χώρου εφήμερης ύπαρξης είναι κυριολεκτικά μοναδική καθώς δεν θα μπορέσει να υπάρξει με τους ίδιους όρους άλλη φορά. Η εμπειρία ενός χώρου με εφήμερες ποιότητες στη σημερινή εποχή εμπλουτίζεται από τα νέα μέσα. Η χρήση ψηφιακών μέσων στη δημιουργία χώρων, κυρίως εκθεσιακών και pavilions, συμβάλλει στην δημιουργία καινούριων εμπειριών στο χώρο. Με τη συμβολή της τεχνολογίας και των μέσων δημιουργείται μια επαυξημένη πραγματικότητα [Augmented Reality] στην οποία τίθεται το υποκείμενο. Αυτή η πραγματικότητα δεν είναι φανταστική, απλά παρουσιάζεται εμπλουτισμένη με πληροφορίες οι οποίες προστίθενται ψηφιακά. Αυτό συναντάται, για παράδειγμα, σε εφαρμογές σε κινητά νέας τεχνολογίας που συνοδεύουν τους επισκέπτες μιας Expo και τους ενημερώνουν για τις εκδηλώσεις της έκθεσης. Πιο συγκεκριμένα το Netherlands Architecture Institute ανέπτυξε μια εφαρμογή στην οποία ο χρήστης θα μπορεί να σκανάρει σημεία της πόλης και στη συνέχεια το κινητό του θα του προβάλλει την εικόνα της πόλης όπως ήταν στο παρελθόν, όπως πιθανά να γινόταν με έργα που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ αλλά και πώς αυτή θα γίνει στο μέλλον.

# μνήμη

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [26]

Εικ. [27]

Corinne

Vionnet

Εικ. [28] Corinne Vionnet

The object of a creative act is not only identified and observed by the eye and touch, it is introjected, to use a psychoanalytical notion, identified with one’s own body and existential conditions Juhani Pallasmaa

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# μνήμη # Γενικά Σύμφωνα με την ψυχολογία η μνήμη είναι η ικανότητα ενός οργανισμού να αποθηκεύει, να διατηρεί και να ανακαλεί πληροφορίες και εμπειρίες. Υπάρχουν πολλοί τύποι μνήμης και τρόποι ταξινόμησης ανάλογα με τον τύπο πληροφορίας [δηλωτική, διαδικαστική] ή με την χρονική κατεύθυνση [αναδρομική, προοπτική]. Μερικές μορφές υπό τις οποίες παρουσιάζεται η ανθρώπινη μνήμη είναι η ατομική, η συλλογική, η αισθητηριακή, η αντιληπτική.[15] Οι πληροφορίες που αποθηκεύει στη μνήμη του ο άνθρωπος προέρχονται από γεγονότα, συμβάντα που έχουν εκτυλιχθεί και συνδεθεί με τόπους και χρόνους. Τα μνημεία γίνονται μέσο έκφρασης της συλλογικής μνήμης επιδρώντας έτσι και στην κουλτούρα ενός λαού. # Κοινωνία Μέσα από τις αισθήσεις και την αντίληψη, η εμπειρία ενός χώρου επιδρά και στη μνήμη του χρήστη, ο οποίος λειτουργεί και διαδρά σε νέα περιβάλλοντα με βάση τις εμπειρίες του. Οι μνήμες προσφέρουν μια βάση ανάπτυξης επικοινωνίας και κοινωνικότητας στα μέλη μιας κοινότητας και με αυτό τον τρόπο γίνονται το εργαλείο με το οποίο ο άνθρωπος δημιουργεί μια αφετηρία, ούτως ώστε να χαράξει την πορεία του στο μέλλον. Αναμφισβήτητα η γνώση της ιστορίας ενός έθνους εμπλουτίζει τη συλλογική μνήμη και λειτουργεί ως συνδετικό στοιχείο μεταξύ των ανθρώπων. Το μέσο από το οποίο η μνήμη διοχετεύεται και στις επόμενες γενιές είναι τα μνημεία που στέκουν στο πέρασμα του χρόνου θυμίζοντας σε όλους γεγονότα και ανθρώπους του παρελθόντος. Παρόλα αυτά, τα μνημεία από μόνα τους δεν μπορούν να δώσουν εξ ολοκλήρου μια ταυτότητα χωρίς την ατομική μνήμη. Όσο οι μνήμες μας αδυνατούν τόσο εύκολα χάνεται και η αίσθηση του να ανήκεις κάπου και της κοινωνικής μας ταυτότητας.[16] Η απώλεια της μνήμης, κυριολεκτικά και μεταφορικά, μπορεί να σχετιστεί και με την απώλεια της ταυτότητας που αποκτά ο άνθρωπος στα πλαίσια της κοινωνίας

# μνήμη

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

We transfer all the cities and towns that we have visited, all the places that we have recognized, into the incarnate memory of our body. Juhani Pallasmaa

Εικ. [29] Έμμεση μνήμη Josef Koudelka Czechoslovakia 1968 Εικ. [30]

Εικ. [31] Judisches

Holocaust

Museum, Berlin

Memorial Berlin

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

και του πολιτισμού που γεννιέται και πεθαίνει. # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Με την εφήμερη αρχιτεκτονική όμως δεν παράγονται μνημεία τα οποία να υπενθυμίζουν στο άνθρωπο ένα μεγάλο κατόρθωμα, την ύπαρξη ενός θεσμού ή μιας ημέρας πένθους. Ωστόσο η μνήμη μιας τέτοιας αρχιτεκτονικής συνδέεται κυρίαρχα με το γεγονός που έλαβε χώρα και έκανε απαραίτητη την ύπαρξη μιας κατασκευής. Η εφήμερη ιδιότητα της κατασκευής αυτής, υπονοεί ότι κάποια στιγμή αυτή θα πάψει να υπάρχει σαν οντότητα αλλά θα συνεχίζει να υπάρχει, μέσω της εμπειρίας του υποκείμενου, με τη μορφή μνήμης. Η μνήμη μπορεί να είναι άμεση, από τον χρήστη της κατασκευής και τον επισκέπτη του γεγονότος, αλλά και έμμεση, από εκείνον που έλαβε την πληροφορία του γεγονότος και της κατασκευής χωρίς να έχει υπάρξει φυσικά στο χώρο αυτό. Αυτό συμβαίνει μέσω της τεκμηρίωσης που επιβεβαιώνει την ύπαρξη αυτών των κατασκευών. Η τεκμηρίωση αυτή αποτελείται από φωτογραφικό υλικό, κείμενα και βίντεο τα οποία είναι ικανά να δημιουργήσουν κάποιου είδους μνήμης που δεν προκύπτει από την φυσική ανθρώπινη παρουσία και εμπειρία του χώρου, αλλά μέσω του αντίκτυπου που αυτά προκάλεσαν. Η δύναμη της εικόνας που προβάλλει η αρχιτεκτονική προωθεί την εικονική, και οπττική μνήμη περισσότερο, παραμερίζοντας

# μνήμη

τις μνήμες εκείνες που σχετίζονται με τα υπόλοιπα αισθητήρια όργανα. Η μνήμη που αποκτούν οι χρήστες του διαδικτύου από φωτογραφίες μιας εφήμερης κατασκευής καταλαμβάνει διαφορετική θέση και αξία σε σχέση με τους ανθρώπους που το επισκέπτηκαν και το έζησαν σε χρόνο πραγματικό. Ωστόσο εφόσον η μνήμη μπορεί και εμπεριέχεται σε αντικείμενα όπως οι φωτογραφίες, τότε μπορεί και επηρεάζει και τη μνήμη εκείνων που δεν βίωσαν τον χώρο αλλά έγιναν γνώστες αυτού έμμεσα.

# σύνθεση

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [32] Boxel

Εικ. [33] Vienna

Pavilion

Εικ. [34] Ο σχεδιασμός ως προγραμματισμός Grasshopper script

So you begin by programming forces rather than forms - the form emerges from the interaction. Brian Massumi

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# σύνθεση # Γενικά Πολλοί είναι οι παράγοντες που καθορίζουν τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας κατασκευής ή ενός κτηρίου. Ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να ταξινομήσει τους παράγοντες αυτούς και να ξεκινήσει το σχεδιασμό. Η συνθετική ιδέα που θα ικανοποιήσει τη ζητούμενη λειτουργία είναι μόνο η αρχή για μια μακρά διαδικασία. Στην πορεία του σχεδιασμού προκύπτουν πολλά ζητήματα τα οποία ο αρχιτέκτονας και η ομάδα θα πρέπει να επιλύσουν για να φτάσουν στο στάδιο της πραγματοποίησης. Στις εφήμερες κατασκευές το τελικό στάδιο δεν αποτελούν τα εγκαίνια της λειτουργίας αλλά η απομάκρυνση ή η αποσυναρμολόγηση της κατασκευής. # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Ο σχεδιασμός μιας κατασκευής περιορισμένης χρονικής διάρκειας δημιουργεί εξαρχής προϋποθέσεις και περιορισμούς στους οποίους ο αρχιτέκτονας θα βασιστεί. Η χρονική διάρκεια του γεγονότος, που η κατασκευή θα στεγάσει, είναι ο βασικός παράγοντας που θα προσδιορίσει τη διάρκεια υλοποίησής της αλλά και το concept, δηλαδή την ιδέα πίσω από την κατασκευή. Είτε αφορά μια συναυλία που θα λάβει χώρα για μια μέρα είτε μια Expo που θα διαρκέσει 6 μήνες ο σχεδιασμός προσαρμόζεται σε αυτά τα δεδομένα. # Ιδέα & σχεδιασμός Οι ιδέες και τα νοήματα μιας αρχιτεκτονικής σύνθεσης ολοένα και περισσότερο επηρεάζονται από την συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών. Αυτό συμβαίνει με την ευρεία διάδοση των τεχνολογικών επιτευγμάτων σε περισσότερα κοινωνικά στρώματα, από ότι παλαιότερα, καθώς και με την συνεργασία και διασταύρωση διαφορετικών επιστημονικών πεδίων, που εως τώρα δεν εμφάνιζαν κάποιο άμεσο συσχετισμό στην ευρεία σκέψη. Έτσι δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο στο οποίο η παρουσία της εφήμερης αρχιτεκτονικής λαμβάνει μεγαλύτερη αξία αφού το κοινό, που σχετίζεται με αυτού του είδους την αρχιτεκτονική, πλέον

# σύνθεση

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Shelters will no longer be static objects but dynamic objects sheltering and enhancing human events.[18]

Εικ. [35] Parametric Design Εικ. [36]

Εικ. [37]

Parametric Design

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

μπορεί να αντιληφθεί ευκολότερα τις νέες ιδέες και νοήματα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και η ενσωμάτωσή της στον παραγόμενο χώρο δημιουργούν εκτός των άλλων μια στέρεη βάση για την ανάπτυξη νέων μορφών και αρχιτεκτονικών συνόλων που βρίσκονται σε στάδιο πειραματισμού. Το γεγονός ότι ο σχεδιασμός ξεφεύγει από την απλή αναπαράσταση χώρου αλλά και το ότι εισάγονται νέα σχεδιαστικά εργαλεία δίνει περισσότερες δυνατότητες στην παραγωγή χώρου έστω και αν αυτός διαρκεί για λίγο. Τα νέα σχεδιαστικά εργαλεία προέκυψαν από προγράμματα με τα οποία ο χρήστης μπορούσε να κάνει μετασχηματισμούς προτού καν υπάρξει κάποιο αντικείμενο για να μετασχηματίσει. Η παραμετροποίηση του σχεδιασμού και της γραμμής παραγωγής επέτρεψε την ακριβή παραγωγή των μελών της κατασκευής που δημιουργούν τις νέες μορφές αφενός και αφετέρου μειώνουν το χρόνο κατασκευής, το κόστος μεταφοράς και την επιτόπου εργασία. Όλες οι ιδέες για ένα νέο τρόπο σχεδιασμού και κατασκευής εμφανίστηκαν αρχικά ως ακραίες ή ουτοπικές, στη συνέχεια όμως μπόρεσαν να υλοποιηθούν καθώς η τεχνολογία των υλικών είχε προχωρήσει μαζί με την τεχνολογία των υπολογιστών, των συστημάτων κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις εφήμερης αρχιτεκτονικής

# σύνθεση

εμφανίζεται η χρήση των τεχνολογικών μέσων ως η κύρια ιδέα στην οποία θα στηριχτεί η κατασκευή λειτουργικά και κατασκευαστικά. Αυτή η εισαγωγή των μέσων, που εκτός από οπτικοακουστικά γίνονται και απτικά, δεν γίνεται μόνο για λόγους θεάματος καθώς επιζητούν την διάδραση με το υποκείμενο. Με τον τρόπο αυτό, το υποκείμενο λαμβάνει πιο ενεργό ρόλο και η παρουσία του είναι αναγκαία για τη λειτουργία της χρήσης. [17] Η παρουσία του ανθρώπου και η διάδρασή του με τον κτισμένο χώρο είναι κάτι που πάντα επιζητά η αρχιτεκτονική για να υποστηρίξει την παρουσία της, ωστόσο στις εφήμερες κατασκευές αυτό γίνεται με πιο έντονο τρόπο καθώς ο σχεδιαστής θέλει να προκαλέσει άμεσα την αντίδραση και συμμετοχή του υποκείμενου για λόγους νοήματος αλλά και για λόγους περιορισμού του χρόνου ύπαρξης της κατασκευής.

# υλικότητα

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [38] Spanish Pavilion Shanghai Expo 2010 Εικ. [39] GKD Metal

Εικ. [40] Inflate,

Fabrics, Mediamesh

Big M, U.K. 2006

stainless-steel textile

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

# υλικότητα # Γενικά Στην αρχιτεκτονική η σύνθεση ενός κτηρίου ή μιας κατασκευής δεν μπορεί να γίνει ορατή δίχως την ύπαρξη ενός υλικού φυσικής υπόστασης από το οποίο θα εκφράζεται. Σε κάποιες αρχιτεκτονικές εκφράσεις τα υλικά αποτελούν μέρη ενός κτηρίου και διαχωρίζονται σε φέροντα και πλήρωσης και άλλοτε το ίδιο το υλικό γίνεται αντιληπτό ως σώμα ενιαίο. Η αντίληψη αυτή αλλάζει καθώς η δημιουργία του υλικού ενσωματώνεται πλέον στην σχεδιαστική διαδικασία. Έτσι καθώς το υλικό γεννιέται μαζί με τη μορφή, τόσο η διαδικασία παραγωγής του όσο και η κατασκευαστική διαδικασία αποτελούν μέρος του συνθετικού προβλήματος.[19] Η άρρηκτη σχέση σύνθεσης και υλικότητας εμφανίζεται ισχυρή καθώς το υλικό αποτελεί κάτι παραπάνω από ένα φινίρισμα.[20] Η ανάπτυξη της τεχνολογίας των υλικών έχει επιφέρει μια πληθώρα νέων υλικών και υλικοτήτων που παρουσιάζουν καινούριες ιδιότητες τις οποίες ο αρχιτέκτονας μπορεί να εντάξει στο σχεδιασμό του με στόχο την ανάδειξη νέων μορφών. Οι γνώριμες παραδοσιακές δομές με υλικά προερχόμενα από τη φύση και επεξεργασμένα από τον άνθρωπο δίνουν τη θέση τους στις νέες υλικότητες που αφενός παράγουν νέες μορφές και αφετέρου μπορούν να επιλύσουν πιο πολύπλοκα δομικά συστήματα. #Υλικό - Υλικότητα “Οι λέξεις ύλη και υλικότητα φέρουν αμφίρροπες σημασίες. Από τη μία πλευρά, το υλικό ορίζεται ως «τα πράγματα που είναι υλικά», το οποίο τονίζει την φυσική πλευρά των πραγμάτων. Από την άλλη πλευρά, σημαίνει «(σε διάφορες μη-φυσικές εφαρμογές), κάτι που μπορεί να παράγεται ή να επεξεργάζεται, ή εκείνο από το οποίο οτιδήποτε μπορεί να συγκροτείται.» Ο δεύτερος ορισμός μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητός μέσω της σχέσης του με τον πρώτο ορισμό ο οποίος, πάλι, μπορεί να διακριθεί σε δύο κυρίαρχες έννοιες:

# υλικότητα

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [41] U.K. Pavilion Shanghai 2010 Εικ. [42] plinthos

Εικ. [43] Media

mab architecture

Facade

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

1) κάτι υλικό είναι αυτό που «ανήκει σε μία ύλη αντιτιθέμενη με τη μορφή”. 2) αυτό που “σχετίζεται με την ύλη ή το σώμα. Σχηματίζεται ή αποτελείται από ύλη. «Σωματικό», Έτσι, ενώ το υλικό ορίζει τη φυσική ύλη, λαμβάνει παράλληλα τη δυναμική του από την ένωσή του με τη μη-φυσική ύλη.”[21] # Υλικά Τα υλικά, σήμερα, δεν περιορίζονται στις δύο διαστάσεις, δεν αποτελούν μόνο επιφάνειες που καλύπτουν το κτίριο. Είναι 3-διαστάσεων, καταλαμβάνουν χώρο. Είναι 4-διαστάσεων, εξελίσσονται στο χρόνο. Είναι ακόμα και 5διαστάσεων καθώς μεταφέρουν ή μεταδίδουν πληροφορία.[22] Μέσω αυτής της παρατήρησης γίνεται αντιληπτό ότι τα υλικά συνδέονται με το χώρο και το χρόνο αλλά αποκτούν και μια νέα ιδιότητα αυτή της μεταφοράς και μετάδοσης πληροφορίας. Η χωρική σχέση γίνεται αντιληπτή σε πρώτο επίπεδο λόγω της φυσικής υπόστασης του υλικού. Στη συνέχεια ο χρόνος είναι αυτός που στο πέρασμά του μεταβάλλει το υλικό. Υλικά όπως η πέτρα και το ξύλο εκφράζουν την αντοχή τους στο χρόνο αλλά και την ιστορία των ανθρώπων που τα χρησιμοποίησαν[23], ενώ υλικά που προκύπτουν από τη βιομηχανία αποδίδουν μια διαχρονική αξία που καθιστά την ύπαρξή τους μόνιμη στο χρόνο. Η άποψη αυτή δεν βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στη σημερινή εποχή όπου η λεγόμενη

# υλικότητα

παττίνα του χρόνου εμφανίζεται και σε φυσικά και σε τεχνητά υλικά απλά σε χρόνο διαφορετικό. Στην εφήμερη αρχιτεκτονική ωστόσο, ο χρόνος δεν επιδρά μεταβάλλοντας τα υλικά καθώς δεν του το επιτρέπει η σύντομη διάρκεια του γεγονότος ή της συγκυρίας που επέβαλε τη λύση μιας εφήμερης δομής. # Εφήμερη Αρχιτεκτονική Η σωστή επιλογή υλικού στην αρχιτεκτονική μπορεί να κριθεί εξίσου σημαντική με τη συνθετική ιδέα. Κριτήρια που θα καθορίσουν το υλικό μπορεί να είναι οι συνθήκες του τοπίου, η λειτουργία ή σε πολλές περιπτώσεις το ίδιο υλικό μπορεί να γίνει η αιτία για τη σύλληψη της ιδέας. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για εφήμερες κατασκευές συνήθως εκφράζουν τη δομή τους χωρίς να χρησιμοποιούν επικαλύψεις οι οποίες επιβαρύνουν την κατασκευή με επιπρόσθετο βάρος αλλά και περιπλέκουν τη διαδικασία με πολλά στάδια στην επι τόπου συναρμολόγηση. Στις εφήμερες κατασκευές τα υλικά που προτιμώνται κατά βάση είναι το ξύλο και το μέταλλο, τα οποία μπορούν εύκολα να αποσυναρμολογηθούν, ενώ το σκυρόδεμα δεν αποτελεί επιλογή καθώς η κατασκευή του χρειάζεται χρόνο, επηρεάζει τον τόπο και το τοπίο σε μεγάλο βαθμό και δεν εκφράζει το εφήμερο της αρχιτεκτονικής λόγω δυσκολίας απομάκρυνσής του από το σημείο.

# υλικότητα

Με τη βοήθεια και εξέλιξη της τεχνολογίας η υλική υπόσταση, που επιτρέπει στον άνθρωπο να αντιληφθεί και να δει την αρχιτεκτονική, τείνει στην αποϋλικοποίηση [dematerialization]. Η εφήμερη αρχιτεκτονική γίνεται το μέσο από το οποίο αυτή η αποϋλικοποίηση μπορεί να γίνει αντιληπτή καθώς ολοένα και περισσότερα έργα εκφράζονται από ποιότητες, που δεν έχουν υλική υπόσταση, αλλά από στοιχεία που δημιουργούν μια ατμόσφαιρα η οποία επιτρέπει στο αόρατο να υπερισχύσει έναντι του ορατού[24] Με το βαθμό υλικής υπόστασης [degree of material substances][25] να εφημεροποιείται* προκύπτει μια αρχιτεκτονική όπου σταδιακά περισσότερα θα μπορούν να επιτυγχάνονται με λιγότερα [26] ή με το τίποτα. Η ενσωμάτωση αυτής της γνώσης και της εξέλιξης δεν αφορά κτήρια καθημερινής χρήσης και κατοίκησης αλλά πιο πολύ λειτουργίες που χαρακτηρίζονται εφήμερες. Παρόλα αυτά δεν είναι καθόλου απίθανο αυτή η γνώση να μεταφερθεί μελλοντικά και σε κτήρια μόνιμης παρουσίας. *Ephemeralization: “progressively accomplishing more with less”

A gradually smaller and smaller amount of materials and effort will accomplish more and more useful functions. We get better and better at using materials in more sophisticated ways, so we need less and less quantity of materials. Flemming Funch

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Παραδείγματα

1. Burning Man Festival

[

Leave no trace - Self-expression, Participation

]

Nevada - Black Rock City

2. Blur Building [ Diller+Scofidio – Swiss Expo 2002

formless, featureless, depthless, scaleless, massless, surfaceless and dimensionless

]

# Burning Man Festival

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [44] Αεροφωτογραφία από Burning Man Fesstival 2011

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Burning Man Festival Nevada - Black Rock City

Το Burning Man Festival είναι ένα μη - εμπορικό φεστιβάλ ελεύθερης έκφρασης που από το 1991 και κάθε χρόνο σχηματίζεται για 7 μέρες πριν από την αργία του Labor Day στην έρημο της Νεβάδα. Στο φεστιβάλ αυτό, οι συμμετέχοντες εκφράζονται με τρόπο ελεύθερο και με εκδηλώσεις οι οποίες ολοκληρώνονται με ένα τελετουργικό, που αφορά το κάψιμο ενός τεραστίων διαστάσεων ομοιώματος ανθρώπου. Οι συμμετέχοντες φτάνουν μέχρι και τις 50.000 δημιουργώντας μια εφήμερη πόλη με τον όνομα Black Rock City, της οποίας τα ίχνη εξαφανίζονται με το κάψιμο του ομοιώματος. Σε αυτό το φεστιβάλ, οι συμμετέχοντες κατασκηνώνουν στην έρημο είτε με σκηνές και τροχόσπιτα είτε με ειδικές ιδιο-κατασκευές για το σκοπό αυτό. Γλυπτά, installations, performances και κατασκευές δημιουργούν σημεία ενδιαφέροντος στο τοπίο της ερήμου. Βασική αρχή όσων συμμετέχουν είναι να μην αφήσουν κανένα σημάδι της ύπαρξής τους στον τόπο αυτό, θυμίζοντας νομάδες. Στα πλαίσια της εφήμερης αρχιτεκτονικής το φεστιβάλ αυτό αποτελεί ένα παράδειγμα που η διάρκειά του είναι μικρή και που η οντότητά του εξολοκλήρου είναι εφήμερη. Η ιστορία ξεκινάει από το Σαν Φρανσίσκο όπου μερικοί φίλοι, ανάμεσά τους και οι σημερινοί διοργανωτές του φεστιβάλ Larry Harvey και Jerry James, το καλοκαίρι του 1986 μαζεύτηκαν στην παραλία Bak-

[

Leave no trace - Self-expression, Participation

]

er και έκαψαν ένα ομοίωμα ανθρώπου που υψωνόταν στα 2,7 μέτρα σε ένδειξη μιας αυθόρμητης ελεύθερης έκφρασης. Αυτή η έκφραση συνεχίστηκε και για τα επόμενα χρόνια προσελκύοντας όλο και περισσότερο κοινό. Το καλοκαίρι του 1990 η αστυνομία σταμάτησε τη συγκέντρωση αυτή λόγω ζητημάτων ασφάλειας. Την επόμενη χρονιά η συγκέντρωση αυτή γίνεται φεστιβάλ και μεταφέρεται στην έρημο της Νεβάδα προσκαλώντας το συνεχώς αυξανόμενο πλήθος να συμμετάσχει με όποιο τρόπο έβρισκε προσωπική έκφραση. #10 αρχές# 1.Radical Inclusion 2.Gifting 3.Decommodification 4.Radical Self-reliance 5.Radical Self-expression 6.Communal Effort 7.Civic Responsibility 8.Leaving No Trace 9.Participation 10.Immediacy. Η ύπαρξη των αρχών δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη αυτής της κοινότητας ανθρώπων που στοχεύει στη δημιουργία ισχυρών δεσμών μέσα από την κουλτούρα που αναδύεται από το φεστιβάλ. Αξίες όπως η συμμετοχή, η αμεσότητα και η ελευθερία έκφρασης δημιουργούν ένα πνεύμα και ένα μοντέλο κοινωνίας που δυνητικά μπορεί να δράσει με τρόπο θετικό και στις υπόλοιπες κοινωνίες του κόσμου. Η προσωπική έκφραση των ανθρώπων στο ερημικό τοπίο δε θα πρέπει να παρέμβει τον βασικό κανόνα leave no trace [ μην αφήσεις κανένα ίχνος ] στον οποίο

# Burning Man Festival

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ.[47] Campa City Sun

Εικ.[45] διάταξη φεστιβάλ το 1999

10:00

9:45

9:30

Lim Kin ina de l Jo rg ur ar ne te In n y it Ha iatio n jj Gr ad u Fu ne atio n En r ga al Div ge m or en Co ce t m in Bir g t Ou An hda t y niv er s a Es ry pla na de

2:00

2:15

Walk-In Camping Area

2:30

2:45

9:15

3:00

9:00

Εικ.[48] Palmanova, Italy 8:30

3:30

Center

8:00

4:00 Camp Ro

d 's R o a d

7:30

6:30

6:00

Stri ing

Walk-In Camping Area

7:00

4:30

5:00

Land

5:30

BLACK ROCK CITY 2011 5000'

7.6.11

Εικ.[46] διάταξη φεστιβάλ το 2011

Εικ.[49] Burning Man Festival

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

βασίζεται όλη η ιδέα. Ωστόσο μια πόλη, όσο εφήμερη και αν είναι, δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς την ύπαρξη ενός δικτύου δρόμων είτε αυτό είναι προσχεδιασμένο από κάποιον ειδικά για μια περίπτωση πόλης είτε γίνεται αυτοσχέδια από την ίδια την ανάπτυξη της πόλης. Έτσι και εδώ δημιουργείται ένα δίκτυο που μπορεί και καλύπτει πολλαπλές κινήσεις και ανάγκες της διοργάνωσης που εμπλουτίζεται χρόνο με το χρόνο από την κερδισμένη εμπειρία. Για την βασική συνθετική ιδέα του σχεδίου αυτής της πόλης υπεύθυνος είναι ο Rod Garrett ο οποίος ήρθε σε συνεργασία με τους διοργανωτές και δημιούργησε τα σχέδια. Από τα σχέδια αυτά προκύπτουν αλλαγές, που γίνονται κάθε χρόνο, λόγω ανεπαρκούς λειτουργίας του σχεδίου καθώς εμφανίζονται συνέχεια νέες ανάγκες. Τα σχέδια που παρατίθενται δείχνουν μια διάταξη ημι-κυκλικής μορφής, παραπέμποντας σε κάτοψη αρχαίου θεάτρου, που περικλείεται από ένα πεντάγωνο το οποίο και οριοθετεί την περιοχή του φεστιβάλ από την υπόλοιπη έρημο. Στο κέντρο της διάταξης τοποθετείται το ομοίωμα του ανθρώπου που υπερυψώνεται σε μια βάση καταλήγοντας μέγιστα τα 32 μέτρα πάνω από τη γη ώστε να γίνεται ορατό από όλη την περιοχή της κατασκήνωσης. Οι χαράξεις της περιοχής της κατασκήνωσης ξεκινούν με βάση το κέντρο, στο οποίο θα τοποθετηθεί το ομοίωμα,

# Burning Man Festival

και με διαφορετικές ακτίνες δημιουργούνται δρόμοι σαν διαζώματα καθώς και δρόμοι ίδιας ακτίνας που χαράσσονται ανά 15ο, οι οποίοι ονομάζονται σύμφωνα με τις ώρες του ρολογιού. Η ονομασία των δρόμων από τους αριθμούς του ρολογιού προέκυψε τη χρονιά που το φεστιβάλ είχε θέμα Wheel of Time ωστόσο παρέμεινε έτσι από τότε γιατί, σε συνδυασμό με τα ονόματα των ομόκεντρων δρόμων, δημιουργούσαν ένα εύκολο σύστημα εύρεσης τοποθεσίας. Η επανάληψη των ομοκεντρικών δρόμων δίνει ένα ευέλικτο τρόπο επέκτασης του σχηματισμού της πόλης, η οποία όπως φαίνεται να συμβαίνει από την αρχή του σχεδιασμού της το 1997 όπου ήταν 5 και το 2007 έγιναν 13. Γεγονός αποτελεί ότι η πόλη που σχηματίστηκε για τις ανάγκες του φεστιβάλ το 2000 ήταν η 7η μεγαλύτερη στη Νεβάδα με πληθυσμό 25.400.[27] Οι περιοχές ανάμεσα στο δίκτυο των δρόμων καταλαμβάνονται από τους κατασκηνωτές ενώ περιμετρικά του ομοιώματος υπάρχει μια περιοχή στην οποία δεν μπορεί να κατασκηνώσει κανένας, ωστόσο διάσπαρτα στις περιοχές αυτές γύρω και έξω από την ημικυκλική διάταξη βρίσκονται οι εκάστοτε κατασκευές, συνήθως μεγάλης κλίμακας, στις οποίες γίνονται διάφορα performances και μαζεύονται όλοι οι συμμετέχοντες. Παράλληλα με την περιοχή κατασκήνωσης, όπου έχουν οριοθετηθεί ζώνες

# Burning Man Festival

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[50] [51] [52]

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

στις οποίες έχουν στηθεί ειδικά θεματικά camps, υπάρχει και χώρος όπου οι διοργανωτές χειρίζονται το φεστιβάλ, θέματα ασφάλειας που μπορούν να προκύψουν, ειδικό τμήμα στο οποίο εθελοντές εργάζονται για τις προετοιμασίες του φεστιβάλ αλλά και αεροδρόμιο. Βασικοί παράγοντες που επέδρασαν για το σχεδιασμό αυτής της ‘στιγμιαίας’ πόλης αποτέλεσαν οι περιβαλλοντικές συνθήκες [ προσανατολισμός, κατεύθυνση ανεμοθύελλων], η δημόσια ασφάλεια, η μετακίνηση και μεταφορά όλων των στοιχείων προς κατασκευή, η οικονομία των κινήσεων, ακόμα και ο συμβολισμός της τοποθέτησης του ομοιώματος στο κέντρο αυτής της πόλης. Ιδεατά σχήματα που ξεπηδούν από ουτοπικές πόλεις της ιταλικής αναγέννησης θυμίζουν το σχηματισμό αυτής της εφήμερης πόλης που γεννιέται ξαφνικά, ανθίζει για μερικές μέρες κάθε χρόνο και εξαφανίζεται αφήνοντας πίσω μόνο στάχτες και μια μοναδική εμπειρία στη μνήμη όλων των συμμετεχόντων. Κριτική #εισαγωγή# Το φεστιβάλ αυτό είναι καθ’ολοκληρίαν εφήμερο είτε αφορά τη χρονική του διάρκεια, τη σύνδεση με τον τόπο είτε την υλικότητα και την επίδρασή του στη μνήμη των συμμετεχόντων του.

# Burning Man Festival

Πρόκειται για μια προσπάθεια ανθρώπων, που μέσω του εθελοντισμού, της εμπειρικής προσέγγισης, της μαστόρικης γνώσης και της συμμετοχικής διαδικασίας δημιουργούν μια εφήμερη πόλη. Τα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι αυτός ο σχηματισμός αποτελεί μια πόλη είναι το γεγονός ότι υπάρχει η κλίμακα της πόλης, ένα δίκτυο δρόμων, κατασκήνωσης και κατοίκησης, πληθυσμός που την κατοικεί καθώς και 10 αρχές λειτουργίας της πόλης και του πληθυσμού της. Η μικρή διάρκεια και η εξαφάνιση κάθε δεσμού με τον τόπο μετά το πέρας του φεστιβάλ αναδεικνύουν τον εφήμερο χαρακτήρα της.[28] Η αναπάντεχη δημιουργία αυτής της πόλης με ημερομηνία λήξης, που φιλοξενεί χιλιάδες ‘πολίτες’ και αποτεφρώνεται δίχως να αφήσει ίχνος πίσω της, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα εφήμερο γεγονός και ένα παράδειγμα ικανό να αποδώσει τις ιδιότητες και τις παραμέτρους που μορφώνουν την εφήμερη αρχιτεκτονική. #χρόνος# Η μικρή διάρκεια του φεστιβάλ αρχικά και η σύντομη εμφάνιση μιας κοινότητας και μιας πόλης μπορούν και του προσδίδουν την εφήμερη ταυτότητα. Εντύπωση προκαλεί αρχικά η μεγάλη κλίμακα της πόλης στα πλαίσια της εφήμερης υπόστασής της. Αξιοσημείωτες είναι οι αεροφωτογραφίες ακόμη και οι δορυφορικές λήψεις που αναδεικνύουν το μέγεθος

# Burning Man Festival

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[53] [54] [55] [56] [57]

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

της εφήμερης πόλης που μεταβάλλεται χρόνο με το χρόνο. Στην Black Rock City ο χρόνος περνάει παράλληλα με την εναλλαγή μέρας και νύχτας και όλοι οι συμμετέχοντες καθημερινά λειτουργούν σύμφωνα με αυτό, θυμίζοντας ένα πολιτισμό δεμένο και εξαρτημένο με τη φύση και τις εναλλαγές της. #τόπος# Πάνω στη γη και κάτω από τον ουρανό[29], οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν ιδιαίτερη σχέση με τον τόπο, μια σχέση που αίρεται από τη στιγμή που το φεστιβάλ τελειώνει και συνεχίζει να υπάρχει μέσω της εμπειρίας τους. Οι καλλιτέχνες που διεξάγουν performances ή που εγκαθιστούν κατασκευές σε ένα τοπίο που μοιάζει να βρίσκεται στη μέση του πουθενά, δημιουργούν πιο βαθιές σχέσεις με τον τόπο αφού αυτός έχει παίξει το ρόλο του καμβά στο έργο τους. Η έκφραση των συμμετεχόντων, η οποία δεν περιορίζεται ως συνήθως σε κάποιο χώρο που υπάρχει για αυτή τη λειτουργία, βρίσκει στον τόπο αυτό αφετηρία και αναφορά. Με τη βασική αρχή του φεστιβάλ leave no trace οι συμμετέχοντες, σαν άλλοι νομάδες, αφήνουν τον τόπο που τους φιλοξενεί ανέπαφο από την δική τους ύπαρξη. Κανένα σημάδι δεν μαρτυρά το πέρασμα τόσων χιλιάδων ανθρώπων, γεγονός που ενισχύει την εφήμερη πλευρά του φεστιβάλ. Η έννοια του τόπου καθώς εμπλουτίζεται από τις νέες πρόσφατες τεχνολογίες, δημιουργεί μια

# Burning Man Festival

νέα εικόνα και ποιότητα. Με τη βοήθεια συστημάτων GPS γίνεται η χαρτογράφηση του φεστιβάλ που συμπεριλαμβάνει όλα τα σημεία ενδιαφέροντος και στη συνέχεια ανεβαίνει στο Google Earth από όπου μπορεί κανείς, μέσω ενός κινητού, να ενημερωθεί για την τοποθεσία του κάθε installation. Έτσι δίνεται μια διαφορετική διάσταση του τόπου η οποία παρέχει μια εικόνα ακόμα και σε εκείνους που βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το φεστιβάλ. #μνήμη#εμπειρία# Σύμφωνα με τους διοργανωτές το να περιγράψει κανείς το φεστιβάλ αυτό, σε κάποιον που δεν έχει συμμετάσχει, είναι αδύνατο, ωστόσο οι πολλές προσωπικές περιγραφές σε συνδυασμό με το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που προκύπτει κάθε χρονιά μπορούν να αποδώσουν μια εικόνα του τί συμβαίνει σε αυτό τον τόπο από αυτή τη συγκέντρωση. Ο συνδυασμός της αίσθησης ενός αχανούς τοπίου και ο ελεύθερος τρόπος με τον οποίο οι συμμετέχοντες εκφράζονται δημιουργούν ένα κλίμα ευφορίας και ελευθερίας. Στο γλωσσάρι ορισμών του φεστιβάλ [30] υπάρχει η έκφραση Burning Man Shock που αντιτίθεται με την έκφραση Cultural Shock αντιπαραβάλλοντας έτσι το συναίσθημα της χαράς και της ευφορίας που αισθάνεται κάποιος στο φεστιβάλ και του ‘πολιτισμικού σοκ’ που μπορεί να υποστεί μετά από το φεστιβάλ γυρνώντας στην ζωή που έχει στον κανονικό κόσμο

# Burning Man Festival

The touchstone of value in our culture will always be immediacy: experience before theory, moral relationships before politics, survival before services, roles before jobs, embodied ritual before symbolism, work before vested interest, participant suptport before sponsorship. [59] [58] Mission Statement by Burningmanfestival.com [60]

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[Default World]. Η δυνατή εμπειρία που κερδίζει ο καθένας που συμμετέχει στο Burning Man Festival αρχικά εγγράφεται στο σώμα-δέκτη, μέσα από την προσωπική του συμμετοχή στις εκδηλώσεις, και στη συνέχεια ενσωματώνεται στην μνήμη του. Δυνητικά μπορεί κανείς να πει ότι η διαδικασία αυτή μοιάζει με τις παιδικές αναμνήσεις, οι οποίες όσο και θολές να είναι, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή τους καθενός λόγω της δύναμης της εμπειρίας. Έτσι και στην περίπτωση του φεστιβάλ, φεύγοντας από τον τόπο που λειτούργησε σαν μήτρα φιλοξενίας πολλών ανθρώπων ο καθένας παίρνει το κομμάτι εμπειρίας που του αναλογεί. Πολλοί φανατικοί του φεστιβάλ [Burners] επιστρέφουν κάθε χρόνο, έτοιμοι να εμπλουτίσουν τις μνήμες τους με νέες εμπειρίες. Το γεγονός ότι ένα τέτοιο φεστιβάλ μικρής διάρκειας μπορεί και επιδρά στις ζωές τόσων ανθρώπων, που περιγράφονται μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες σε blogs, επηρεάζει ταυτόχρονα και την μνήμη των αποδεκτών αυτών των ιστοριών και των εικόνων που τις συνοδεύουν. Ο τρόπος είναι έμμεσος αλλά επιδεικνύει πώς ένα εφήμερο ‘κατασκεύασμα’ και ιδιαίτερα μια πόλη, μέσα από την εφήμερη διάστασή της, δημιουργεί μεγάλο αντίκτυπο ακόμα και σε αυτούς που δεν την έζησαν. #υλικότητα-κατασκευές# Κάθε χρόνο που ανακοινώνεται ο τίτλος του

# Burning Man Festival

φεστιβάλ, καλλιτέχνες που πρόκειται να συμμετέχουν προετοιμάζουν τα installations, τα γλυπτά τους και όποιες άλλες κατασκευές μέσω των οποίων βρίσκουν την προσωπική τους έκφραση, για να κατακλύσουν την Black Rock City. Ανάμεσά τους φυσικά κάθε χρόνο βρίσκεται το ομοίωμα του ανθρώπου που υψώνεται στο κέντρο του φεστιβάλ περιμένοντας τις φλόγες να τον τυλίξουν. Πολλές διαφορετικές κατασκευές, μικρής και μεγάλης κλίμακας, στήνονται διάσπαρτα στον ευρύτερο χώρο του φεστιβάλ. Η χρήση των υλικών και των κατασκευών γίνεται με τρόπο που να ενισχύει το εφήμερο του φεστιβάλ, καθώς πρόκειται κυρίως για ξύλινες κατασκευές, τέντες, γλυπτά από ευτελή υλικά, installations κ.α. που και αυτές μαζί με το ανθρώπινο ομοίωμα θα καούν φέροντας ένα είδος εξαγνισμού σε όλους τους συμμετέχοντες.

# Blur Building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ.[61] Diller+Scofidio, Blur building

# Blur Building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Blur Building Diller+Scofidio – Swiss Expo 2002

Το blur building των Diller-Scofidio αποτελεί μια πλατφόρμα που κατασκευάστηκε στην Ελβετία, στην περιοχή Yverdon-les-Bains, συμμετέχοντας στην Expo.02. Το κατασκεύασμα αυτό δεν αποτελεί κάποιο κτήριο με την καθομιλουμένη έννοια, καθώς το υλικό το οποίο χρησιμοποιείται για τον συνεχή σχηματισμό του είναι το νερό της λίμνης Neuchatel πάνω από την οποία βρίσκεται. Με τη βοήθεια ενός συστήματος που αποτελείται από 31.500 ακροφύσια που ψεκάζουν συνεχόμενα νερό, δημιουργείται το κτήριο από ένα ελεγχόμενο, σε σχέση με τις καιρικές συνθήκες, σύννεφο. Η πλατφόρμα πάνω στην οποία είναι ενσωματωμένο το σύστημα αυτό αποτελείται από ένα μεταλλικό σκελετό, του οποίου η κατασκευή αποτέλεσε ένα ακριβό και δύσκολο έργο. Οι επισκέπτες προτού επισκεφτούν το κτήριο συμπληρώνουν κάποια ερωτηματολόγια και στη συνέχεια προμηθεύονται με ειδικά αδιάβροχα, τα οποία εκτός από την προστασία τους από την υγρασία, συλλέγουν και πληροφορίες για τους ίδιους μέσω μιας ενσωματωμένης τεχνολογίας. Οι επισκέπτες πλησιάζουν το σύννεφο μέσα από μια γέφυρα και καθώς εισέρχονται σε αυτό αποκτούν την αίσθηση αποπροσανατολισμού λόγω της έλλειψης της οπτικής επαφής. #Expo# Οι Expo αποτελούν κατ’εξοχήν εφήμερες εκθέσεις όπου ο σκοπός τους είναι κυρίως εμπορικός

[

formless, featureless, depthless, scaleless,

massless, surfaceless and dimensionless

]

αλλά παράλληλα στοχεύουν στον εντυπωσιασμό μέσα από φανταχτερά περίπτερα και στην ανάδειξη των ίδιων κρατών μέσα από την προώθηση νέων ιδεών. Εξυπηρετώντας διαφορετικά συμφέροντα κάθε φορά και με την εισροή πολλών κεφαλαίων οι Expo, εκτός των άλλων, αναδεικνύουν και αρχιτεκτονήματα που η αξία τους παραμένει μεγάλη ακόμα και μετά την λήξη της εφήμερης αυτής έκθεσης. Στην Ελβετία το 2002 η Expo πραγματοποιήθηκε σε 5 μέρη γύρω από τις λίμνες Neuchatel, Bienne/Biel και Morat/Murten και για κάθε περιοχή υπήρχε ένα διαφορετικό θέμα όπως Φύση και Τεχνητό, Το Σύμπαν και Εγώ, Στιγμές και Αιωνιότητα και Εξουσία και Ελευθερία. Μέσα από τους τίτλους αυτούς φαίνεται η κατεύθυνση της έκθεσης σε κάποια δίπολα που ενώ αρχικά αντιτίθενται, η συμπληρωματική σχέση τους μπορεί και αναδεικνύει την ολοκληρωμένη εικόνα ενός κόσμου. Στη λίμνη Neuchatel που βρίσκεται το blur building θέμα αποτελεί το ‘Σύμπαν και Εγώ’ όπου φαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη για μια δημιουργία ολοκληρωμένης εικόνας-πραγματικότητας για τον άνθρωπο στο μέλλον. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας γίνεται μέσο και συνδετικός κρίκος βοηθώντας τον άνθρωπο να έρθει πιο κοντά με το άπειρο και άγνωστο σύμπαν που τον περιβάλλει. #κτήριο# Το blur είναι μια κατασκευή ελλειψοειδούς

# Blur Building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ.[62] Diller+Scofidio, Blur building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

σχήματος με μεγάλο άξονα 100 μέτρα, μικρό άξονα 65 μέτρα και ύψος 25 μέτρα. Ουσιαστικά αποτελεί ένα χωροδικτύωμα με κάναβο 10μ x 10μ κεντρικά και 5μ x 5μ στις περιφέρειες του μεγάλου άξονα. Η άκαμπτη κατασκευή αυτή αρθρώνεται σε όλες τις διευθύνσεις πάνω σε ένα κεντρικό κύλινδρο ο οποίος υποστηρίζεται πάνω σε μια σειρά υποστηλωμάτων που με τη σειρά τους μεταβιβάζουν το βάρος σε πυλώνες που βρίσκονται κάτω από το νερό της λίμνης. Με μια μεταλλική ράμπα 140 μέτρων γίνεται η είσοδος στην κατασκευή, που συνεχίζει με σκάλες, καταλήγοντας στο πάνω επίπεδο. Εκεί βρίσκεται το Angel Bar όπου προσφέρονται διαφορετικά είδη νερού καθώς και η πανοραμική θέα του ελβετικού τοπίου. Ο επισκέπτης καταλήγει και πάλι στο επίπεδο της Expo από μια ράμπα αντίστοιχης της εισόδου. #ατμόσφαιρα - σύννεφο# Με μια διαφορετική χωρική εμπειρία το blur building δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να μπουν μέσα σε ένα σύννεφο, εκπληρώνοντας ίσως τα παιδικά τους όνειρα. Πλησιάζοντας αυτή την ατμόσφαιρα από μακριά δίνεται η αίσθηση ενός αιωρούμενου σύννεφου πάνω από τη λίμνη, που όσο έρχεται κανείς πιο κοντά της νοιώθει να τον ενσωματώνει στη μάζα του νέφους, εξαφανίζοντας έτσι το όριο μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού. Οι αισθήσεις αλλάζουν προτεραιότητα και η ηγεμονία

# Blur Building

της όρασης παραμερίζεται από τις υπόλοιπες, ωστόσο δεν εξαφανίζεται στο σκοτάδι αλλά μετατρέπεται σε μια όραση χαμηλής ευκρίνειας [white-out]. Ο αποπροσανατολισμός και η ασάφεια στην αίσθηση του χώρου δημιουργούν μια διαφορετική εμπειρία που ξεφεύγει από τη συνηθισμένη αντιμετώπιση κτηρίων ως θεάματα σε τέτοιου είδους εκθέσεις. Η αιώρηση πάνω από τη λίμνη γίνεται περισσότερο αισθητή όταν οι επισκέπτες οδηγούνται στο πάνω μέρος του κτηρίου όπου υπάρχει ένα ξέφωτο, με διαφορετικές θεάσεις, από το οποίο απολαμβάνουν το τοπίο. #τεχνολογία# Η τεχνολογία παίζει καθοριστικό ρόλο για την ύπαρξη αυτού του κτηρίου καθώς την βρίσκουμε να είναι ενσωματωμένη τόσο στο ίδιο το κτήριο όσο και, με έμμεσο τρόπο, στους ίδιους τους επισκέπτες. Φαίνεται ότι όσο σημαντικός είναι ο σχεδιασμός της πλατφόρμας άλλο τόσο είναι σημαντική η λειτουργία που ελέγχει την ατμόσφαιρα με βάση τις επικρατούσες συνθήκες κάθε στιγμή, για τη δημιουργία αυτού του θολού σκηνικού. Με δεδομένο το σκηνικό αυτό, που επιτηδευμένα στερεί στο υποκείμενο στοιχεία που τον βοηθούν στην αντίληψη του περιβάλλοντός του, η τεχνολογία έρχεται να υποβαθμίσει την έλλειψη αυτή με την παροχή ενός συστήματος επικοινωνίας. Η επικοινωνία αυτή δεν γίνεται ως συνήθως μέσω της προφορικής γλώσσας, αλλά εκφέρεται από ένα

# Blur Building

Εικ.[63] Ερωτηματολόγια

Εικ.[65] κλίμακα συμπάθειας-αντιπάθειας

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ.[64] Log-in, Log-out χρήστη

Εικ.[66] δύο πιθανοί χρήστες

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

σύστημα ενσωματωμένο στα έξυπνα αδιάβροχα [braincoats] που επεξεργάζεται τα δεδομένα που έχουν ήδη συλλεχθεί από τους επισκέπτες. Η τεχνητή αυτή επιδερμίδα επιτρέπει στον επισκέπτη να λειτουργήσει σαν άλλο ερπετό, το οποίο λαμβάνει τις πληροφορίες από το περιβάλλον του, βοηθώντας στην περιήγησή του και στη διάδραση με τους υπόλοιπους, ανάλογα με το χρώμα το οποίο αποτυπώνεται πάνω στο ‘δέρμα’ του. Ηλικίες, φύλα, εθνικότητες και κοινωνικές τάξεις δεν γίνονται εμφανείς μέσα στο blur επιβάλλοντας ένα είδος ανωνυμίας. Στην θολή αυτή ατμόσφαιρα μια 25-χρονη γιαπωνέζα μοντέλο, ένα 13-χρονο αγόρι από την Ινδία και μια 70-χρονη γιαγιά από τη Ρωσία[31] δεν θα γίνονταν αντιληπτοί από την εξωτερική τους εικόνα αλλά από το χρώμα του αδιάβροχου. Κριτική #εισαγωγή# Οι εμπορικές Expo από την καθιέρωση του θεσμού και με αφετηρία το Crystal Palace έχουν να επιδείξουν πολλά κτήρια εφήμερης αρχιτεκτονικής. Το εφήμερο γίνεται αντιληπτό λόγω της αρχικής σύμβασης ότι αυτές οι εκθέσεις έχουν περιορισμένη διάρκεια με το ίδιο να ισχύει και για τα κτήρια [περίπτερα] που χρησιμεύουν στην ανάδειξη των προϊόντων και των νέων ιδεών. Ωστόσο πολλές φορές τα περίπτερα αυτά παρέμειναν στη θέση τους μεταβάλλοντας τον άλλοτε εφήμερο χαρακτήρα τους

# Blur Building

σε μόνιμο αξιοθέατο[Tour Eiffel]. Στην περίπτωση του blur και σύμφωνα με τα λεγόμενα των αρχιτεκτόνων το blur δεν είναι κτήριο αλλά μια ατμόσφαιρα[32] ενισχύοντας την εφήμερη πλευρά του. Ωστόσο η μισή υπόστασή του είναι υλική και η άλλη μισή είναι άυλη χωρίς αυτά τα δύο να μπορούν να σταθούν ξεχωριστά. Είναι γεγονός ότι χρειάστηκε πολύ δουλειά για τον σχεδιασμό και κατασκευή του σκελετού για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί αυτό το ‘τίποτα’.[33] Ο συνδυασμός της μεταλλικής κατασκευής με την εφήμερη ιδιότητα του νέφους, που πραγματώνεται μέσω της ενσωματωμένης τεχνολογίας, αναδεικνύει το blur ως μια κατασκευή εφήμερης αρχιτεκτονικής. #χρόνος# Το εφήμερο από πλευράς χρόνου γίνεται κατανοητό μέσα από την περιορισμένη διάρκεια της έκθεσης. Όλα τα περίπτερα που κατασκευάζονται για τις ανάγκες μιας Expo είναι γνωστό ότι εμφανίζουν ημερομηνία λήξης που ταυτίζεται με το πέρας της έκθεσης. Ωστόσο αυτός ο περιορισμός του χρόνου γίνεται αντιληπτός διαφορετικά με αποτέλεσμα να αποδίδεται και διαφορετικά. Στο blur building οι ελεγχόμενες συνθήκες που δημιουργούν το σύννεφο αποδίδουν ένα συνεχόμενο σκηνικό που δεν εμφανίζει κάποια αισθητή μεταβολή. Δεδομένης αυτής της μημεταβολής ο χρόνος, που γίνεται αντιληπτός από την μεταβολή μιας κατάστασης, φαίνεται να παγώνει

# Blur Building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

“Παράξενο να περπατάς στην ομίχλη! Μοναχικός, είναι ο κάθε θάμνος και η κάθε πέτρα, το ένα δέντρο δεν βλέπει το άλλο, τα πάντα είναι μόνα τους..” Hermann Hesse

Εικ. [67] Μέσα στο σύννεφο Εικ. [68] Ακρο-

Εικ. [69] Pepsi

φύσιο δημιουργεί Pavilion 1970, Fuyiko Nakaya νέφος

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

συλλαμβάνοντας έτσι τη στιγμή. Μια στιγμή μοναδικά και διαφορετικά αντιληπτή από τον κάθε επισκέπτη. #τόπος# Η επιλογή της τοποθέτησης του σύννεφου μέσα στη λίμνη καθιστά εξαρχής μια ιδιαίτερη σχέση του τόπου με την κατασκευή. Αυτό γίνεται αντιληπτό αρχικά καθώς το νερό, ως μέσο συνεχούς δημιουργίας της μάζας του blur, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του τοπίου της λίμνης. Παράλληλα η πρόθεση των αρχιτεκτόνων να θέσουν το κτήριό τους σε στρατηγικό σημείο, ανέπαφο από την αρχιτεκτονική των υπόλοιπων περιπτέρων, δημιουργεί την κατάλληλη απώλεια της κλίμακας [scaleless] αποδίδοντας μεγαλύτερη αίσθηση στην αιώρηση πάνω στο κατασκευασμένο σύννεφο. Κοιτάζοντας μετά από 10 χρόνια το παραλίμνιο μέτωπο της Yverdon-lesBains, κανένα ίχνος ύπαρξης της έκθεσης δεν είναι φανερό. Ο τόπος πλέον δεν μαρτυρά την ύπαρξη αυτού του τεχνητού σύννεφου πάνω από τη λίμνη Neuchatel. Το γεγονός αυτό ενισχύει την εφήμερη αλλά μοναδική σχέση που ανέπτυξε με τον τόπο. Μια σχέση ίσως που η πραγματική χρονική διάρκειά της ήταν μικρή αλλά η νοηματική περισσότερο ισχυρή. #μνήμη#εμπειρία# Καθώς οι αρχιτέκτονες ενσωματώνουν νέες τεχνολογίες πλήρως στα κτήριά τους, αυτό που πραγματικά σχεδιάζουν είναι δυνατότητες εμπειρίας. Δεν κτίζουν απλά

# Blur Building

για πρακτικές λειτουργίες. Γίνονται μηχανικοί της εμπειρίας [...] και η ενσωματωμένη ψηφιακή τεχνολογία στην αρχιτεκτονική πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες για τη μεταβολή της αντίληψης [34] Η εμπειρία που λαμβάνει κανείς από το blur building είναι καθαρά υποκειμενική και εξαρτάται από τις προσλαμβάνουσες που έχει το κάθε υποκείμενο, όσον αφορά το φυσικό και κτισμένο χώρο. Η διαφορετική αυτή αντίληψη επιτρέπει την ύπαρξη πολλών διαφορετικών εμπειριών. Ωστόσο φαίνεται ότι οι DillerScofidio προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια όσο το δυνατό ενιαία εμπειρία, καθώς εμπόδισαν την όραση, την αίσθηση που μας βοηθάει άμεσα στην αντίληψη του κόσμου. Παράλληλα έδωσαν στους επισκέπτες ένα καινούριο εργαλείο επικοινωνίας, με το οποίο κανείς δεν ήταν εξοικειωμένος, υποβοηθώντας έτσι την ομογενοποίηση της εμπειρίας όλων. Όσο όμως και να προσπάθησαν να σχεδιάσουν εξολοκλήρου μια εμπειρία, αυτό αποτυγχάνει στον απόλυτο αυτό σκοπό καθώς τον βασικό λόγο έχει το υποκείμενο. Έτσι από τα λεγόμενα του Brian Massumi αυτό που πραγματικά σχεδιάζουν οι αρχιτέκτονες είναι πιθανότητες εμπειριών που προσπαθούν να μεταβάλλουν την υπάρχουσα αντίληψη του χώρου. Οι αρχιτέκτονες του blur προσπάθησαν με όλο αυτό το παιχνίδι της μη-εικόνας και του μη-θεάματος να ανατρέψουν την

# Blur Building

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Εικ. [70] Μεταλλική κατασκευή Εικ. [71] Το

Εικ. [72] Το

Angel Bar

blur με φόντο τη λίμνη

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

επικρατούσα άποψη για τα θεαματικά περίπτερα που άλλοτε κατέκλυζαν τις εκθέσεις πουλώντας φαντασμαγορικές εικόνες. Ο πλουραλισμός της εικόνας και η δύναμη που προσφέρεται από την όραση, στα πλαίσια της καταναλωτικής κοινωνίας που συνέχεια αποζητάει την τέλεια απομίμηση της πραγματικότητας, φαίνεται να εξαλείφονται στο σύννεφο που θολώνει το πραγματικό σκηνικό και σε καλεί να ζήσεις την εμπειρία και όχι να τη δεις. #υλικότητα-τεχνολογία# Η αντισυμβατική υλικότητα του νερού σε μορφή νέφους δημιουργεί μια εφήμερη ανάλαφρη ατμόσφαιρα που πιο πολύ θυμίζει την πρωινή ομίχλη που εμφανίζεται στο βουνό παρά ένα τεχνητό περιβάλλον μέσα σε ένα περίπτερο έκθεσης. Εδώ τα στοιχεία της φύσης έρχονται κοντά με τα στοιχεία της τεχνολογίας, έστω και αν αυτά τα ‘φυσικά’ δημιουργούνται και χειρίζονται με τρόπο τεχνητό. Η καθοδήγηση μέσα στην πλατφόρμα γίνεται από δεσμίδες φωτός LED οι οποίες σηματοδοτούν την πορεία σε αυτό και ενισχύουν την ασφάλεια του χώρου. Η υπόσταση του νέφους είναι τόσο εφήμερη όσο και η τεχνολογία που το παράγει με την έννοια ότι και αύτη συνέχεια μεταβάλλεται, εξελίσσεται και αυτό γίνεται φανερό από τους ίδιους τους αρχιτέκτονες που αναφέρουν: ο στόχος μας είναι να υφάνουμε μαζί με την αρχιτεκτονική και τις ηλεκτρονικές τεχνολογίες,

# Blur Building

ανταλλάσσοντας όμως ιδιότητες κάθε μιας με εκείνες της άλλης. Κατά συνέπεια η αρχιτεκτονική θα αποϋλοποιούταν και τα ηλεκτρονικά μέσα, συνήθως εφήμερα, θα γίνονταν προφανή στο χώρο. Και τα δύο απαιτούσαν εξεζητημένες τεχνολογίες που θα ήταν εξ ολοκλήρου αόρατες, αφήνοντας να γίνουν αντιληπτά μόνο τα αποτελέσματά τους. [35] Η υψηλή τεχνολογία, που ενσωματώνεται στον εξοπλισμό που φοριέται από τους επισκέπτες, δεν εμφανίζεται σε πρώτο πλάνο αλλά γίνεται αισθητή μέσω του αποτελέσματος που αυτή επιφέρει, δηλαδή μια γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών.

“Tensegrity describes a structural-relationship principle in which structural shape is guaranteed by the finitely closed, comprehensively continuous, tensional behaviors of the system and not by the discontinuous and exclusively local compressional member behaviors. Tensegrity provides the ability to yield increasingly without ultimately breaking or coming asunder.” Buckminster Fuller, Synergetics, page 372]

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Συνοπτικά Μέσα από την παρουσίαση και κριτική των παραπάνω παραδειγμάτων γίνονται εμφανείς οι ποιότητες του εφήμερου, ωστόσο ο τρόπος που αυτές εμφανίζονται διαφέρει. Ως κοινή βάση φαίνεται να είναι η ημερομηνία λήξης του γεγονότος που επέβαλε την παρουσία τους στο χώρο. Το φεστιβάλ από την πλευρά του εμφανίζεται ως εφήμερο εξ ολοκλήρου αφενός επειδή οι κατασκευές των συμμετεχόντων παραδίδονται στις φλόγες και αφετέρου λόγω απουσίας ίχνους μετά το πέρας του. Από την άλλη πλευρά το blur building θα μπορούσε κανείς να πει ότι το σύννεφο με την άτυπη μορφή του αλλά και οι ενσωματωμένες τεχνολογίες στην κατασκευή είναι εκείνα που αποτελούν τα εφήμερα στοιχεία του. Η ανάλυση των παραδειγμάτων υπό το πρίσμα των παραμέτρων [εφήμερης] αρχιτεκτονικής βοήθησε στην εκτενέστερη κατανόηση της δομής και σύνθεσης του εφήμερου, αυτή τη φορά πρακτικά. Οι χρήσεις, τις οποίες η εφήμερη αρχιτεκτονική στέγασε, αφορούσαν τον πολιτισμό και την ψυχαγωγία. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα πρέπει να είναι αυτό το όριο και το τέρμα της ΕΑ. Μελλοντικές εφαρμογές και άλλες λειτουργίες του κτισμένου χώρου πιθανά να μπορέσουν να στεγαστούν από τις ποιότητες του εφήμερου εν μέρει ή συνολικά.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Δ| Συμπεράσματα || Ephemeral/permanence dialectics

Το εφήμερο και το μόνιμο είναι δύο έννοιες αντιτιθέμενες, που ο ορισμός των νοημάτων τους προκύπτει όταν αυτές έρθουν σε σύγκρουση. Με άλλα λόγια η ύπαρξη του ενός προϋποθέτει και την ύπαρξη του άλλου καθώς μόνιμο και εφήμερο αλληλοσυμπληρώνονται με τρόπο που πότε υπερισχύει το ένα και πότε το άλλο. Μέσα από αυτή τη σχέση, η θέση του εφήμερου δεν κατείχε πάντα αξία στην ανθρώπινη ιστορία καθώς το μόνιμο μεταφραζόταν περισσότερο ως αναγκαία συνθήκη επιβίωσης. Με αυτή την παραδοχή ο άνθρωπος επεδίωξε μόνιμες συνθήκες για τη ζωή του, την εργασία του, την κατοικία του, αφήνοντας πίσω το εφήμερο της φύσης και του περιβάλλοντός του. Στην ψυχανάλυση υπάρχουν δύο όροι οι λεγόμενοι ocnophile και philobate[36], τους οποίους εισήγαγε ο ψυχαναλυτής Michael Balint για να περιγράψει δυο διαφορετικές καταστάσεις στην ανθρώπινη ψυχολογία. Με τον όρο ocnophile περιέγραφε ένα άτομο που προσκολλάται σε πράγματα και άτομα και που συνδέεται έντονα με σταθερές σχέσεις και αξίες, ενώ με τον όρο philobate εμφάνιζε ένα ανεξάρτητο άτομο τον οποίο εκφράζει η περιπέτεια και οι συνεχόμενες εναλλαγές σκηνικού και ατόμων γύρω του. Σε ελεύθερη μετάφραση και στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι ocnophile είναι εκείνος που προτιμά μόνιμες, σταθερές συνθήκες στη ζωή του ενώ ο philobate είναι εκείνος που εκφράζεται από εφήμερες καταστάσεις που του προσφέρουν ελευθερία. Επειδή όμως αυτός ο διαχωρισμός δεν θα μπορούσε να περιγράψει όλο το φάσμα του ανθρώπινου χαρακτήρα φαίνεται ότι και τα δύο συμβάλλουν για τον προσδιορισμό του. Στη αρχιτεκτονική το ερώτημα μόνιμο ή εφήμερο εμφανίζει δύο διαφορετικές στάσεις και απόψεις οι οποίες φαινομενικά και όχι ουσιαστικά

|| Ephemeral/permanence dialectics

Εικ. [73] The lives of fishermen and coastal lagoons in central Vietnam HAI NGUYEN HUU, Viet Nam

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

είναι αντίθετες. Με τη μελέτη της εφήμερης αρχιτεκτονικής εντούτοις δεν μπορεί να αποδοθούν μόνο πλεονεκτήματα στην ίδια και μειονεκτήματα σε αυτή της μόνιμης έκφρασης, καθώς η δεύτερη αποδίδεται στο μεγαλύτερο μέρος του κτισμένου χώρου. Το μόνιμο στην αρχιτεκτονική προσφέρει τις υποδομές πάνω στις οποίες δυναμικά συστήματα εφήμερης λογικής μπορούν να λειτουργήσουν καλύπτοντας πολλαπλές ανάγκες. Η σιγουριά και η ασφάλεια που προκύπτει από μια σταθερή σχέση ανθρώπου με τον κτισμένο χώρο αντιπαραβάλλεται με τις ιδιότητες του εφήμερου, που αφορούν την ευκολία προσαρμογής χρήσεων σε προσωποποιημένες ανάγκες. Η έννοια της μονιμότητας στην αρχιτεκτονική, κυρίως στον δυτικό κόσμο, οδηγεί πολλούς στη λανθασμένη αντίληψη ότι πρόκειται για κτήρια τα οποία διαρκούν για πάντα σαν ένα τέλειο και ολοκληρωμένο σύστημα που καλύπτει όλες τις προκύπτουσες ανάγκες. Στην πραγματικότητα όμως τα κτήρια έχουν πάψει προ πολλού να εκλαμβάνονται ως στατικά αντικείμενα από τη στιγμή που, σε όλες τις εκφάνσεις τις ανθρώπινης ζωής, συμβαίνουν αλλαγές με ραγδαίο ρυθμό, οι οποίες αποζητούν από τη μεριά τους ευέλικτους και δυναμικούς τρόπους χωρικής έκφρασης. Έτσι φαίνεται ότι οι προσδοκίες των χρηστών από τα κτήρια μεταβάλλονται ανάλογα με

την εποχή στην οποία βρίσκονται. Η σημερινή ψηφιακή εποχή όπου περισσότερη τεχνολογία φτάνει στα χέρια των καταναλωτών δεν μπορεί να μην επιδράσει πάνω στην αρχιτεκτονική με τέτοιο τρόπο που να καθορίζει το πώς θα διαμορφώνεται ο χαρακτήρας της. Η σύγχρονη κουλτούρα, της οποίας μέρος αποτελούμε όλοι, επιτρέπει στην αποδοχή τέτοιων μη-μόνιμων αρχιτεκτονικών ευκολότερα καθώς πλέον η τεχνολογία και οι εξελίξεις της δεν αφορούν μόνο τον κόσμο που είναι καταρτισμένος σε αντίστοιχα ζητήματα, αλλά φτάνει ως τελικό προϊόν στο ευρύ κοινό. Ένα πολύ απλό παράδειγμα αποτελεί το ΑΤΜ μιας τράπεζας το οποίο καταλαμβάνει ελάχιστο χώρο και βρίσκεται πολλαπλασιασμένο σε πολλά σημεία εξυπηρετώντας τον άνθρωπο παρόμοια με την ίδια την τράπεζα. Η χρήση του κτηρίου της τράπεζας μειώνεται όσο o περισσότερος κόσμος πραγματοποιεί τις συναλλαγές του μέσω διαδικτύου ή μέσω χρήσης αυτόματου μηχανήματος, επιτυγχάνοντας την εφημεροποίηση, με όρους Buckminster Fuller. Παρόλα αυτά πάντοτε θα υπάρχει η ανάγκη για μόνιμα κτήρια μέσα στα οποία θα μπορούν να φυλάσσονται οι servers.[37] || Αποδοχή εφήμερου Μέσα από τη διαδικασία αντιπαράθεσης μόνιμου και εφήμερο, που πότε προωθείται η παρουσία του

|| Αποδοχή εφήμερου

Εικ. [74] Εφήμεροι σχηματισμοί σμήνους πουλιών

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

ενός και πότε του άλλου, βρίσκει αφετηρία η σκέψη ότι εφήμερες ποιότητες και ιδιότητες μπορούν δυνητικά να γίνουν εκφραστές σε κτήρια μόνιμης παρουσίας, στο κομμάτι που συνθετικά και νοηματικά ταιριάζει, εάν συνδυαστούν με τις μόνιμες. Ήδη αυτό το βλέπουμε από το παράδειγμα του blur όπου το εφήμερο στοιχείο του σύννεφου μαζί με την τεχνολογία εμφανίζονται στη μεταλλική κατασκευή που θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί μια μόνιμη λύση. Η ιδιότητα των υλικών, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, να μεταφέρουν και να μεταδίδουν την πληροφορία διαμορφώνει τη βάση για τη δημιουργία ενός δυναμικού συστήματος το οποίο θα στηριχτεί σε εφήμερες ποιότητες. Πολλές είναι εκείνες οι χρήσεις, και αφορούν σε μεγαλύτερη κλίμακα τον πολιτισμό, που επιζητούν εφήμερης λογικής επιλύσεις οι οποίες θα μπορούν εύκολα να εμφανίζονται σε ένα τόπο στεγάζοντας γεγονότα και ανθρώπους. Η εμπειρία του χώρου και του γεγονότος που αποκτά ο άνθρωπος μέσα από αυτές τις χρήσεις, διευκολύνει την αποδοχή του προς την εφήμερη αρχιτεκτονική. Η κατοίκηση ως καθημερινή συνθήκη και διαβίωση δύσκολα θα μπορέσει να ενσωματώσει αυτές τις εφήμερες ποιότητες, ωστόσο ο δημόσιος χώρος μπορεί να τις υποδεχθεί αναδεικνύοντας δυναμικές σχέσεις ανθρώπου και χώρου.

||Συνοπτικά το εφήμερο στην αρχιτεκτονική Η σχέση του ανθρώπου με το μόνιμο και το εφήμερο μεταβάλλεται συνεχώς στην ιστορία ανάλογα με τις συνθήκες που του καθορίζουν τον πολιτισμό, την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση. Ξεκινώντας ως κυνηγός και νομάς έζησε μαζί με το εφήμερο το οποίο στη συνέχεια υποτίμησε κερδίζοντας μονιμότητα μέσω της ιδιοκτησίας της γης που του προσέφερε εργασία και τροφή. Η αναζήτηση όμως καλύτερων συνθηκών αλλά και η εξέλιξη της τεχνολογίας που επιβλήθηκε στη ζωή επέφερε πολλές αλλαγές στην αξία που κατείχε το μόνιμο και στατικό. Στην έρευνα αυτή μελετήθηκε το πλαίσιο στο οποίο η ΕΑ κάνει την παρουσία της στη σύγχρονη εποχή και κοινωνία είτε γίνεται αποδεκτή είτε όχι. Παράλληλα έγινε προσπάθεια να περιγραφούν οι ιδιότητες και οι παράμετροι που έχει το εφήμερο και όχι ο καθορισμός με αυστηρούς δεσμούς της δομής, της χρήσης και της χρησιμότητας της Εφήμερης Αρχιτεκτονικής. Για αυτό το λόγο μελετήθηκαν έννοιες όπως ο χρόνος, ο τόπος, η εμπειρία, η μνήμη, η σύνθεση και η υλικότητα που προσδιορίζουν την αρχιτεκτονική εν συνόλω. Μέσα από αυτό το πλαίσιο προέκυψαν ερωτήματα για τη θέση του εφήμερου στην αρχιτεκτονική που κατά βάση εκφραζόταν από

||Σύνοπτικά το εφήμερο στην αρχιτεκτονική

το μόνιμο. Η μελέτη αυτή δεν επεδίωξε να προσδώσει μονομερώς αξία στο εφήμερο αλλά να βρει την θέση που αυτό κατέχει στην αρχιτεκτονική σε χρόνο παροντικό αλλά και μελλοντικό. Το μόνιμο και η αξία του στην πόλη και τη ζωή δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, καθώς αντικατοπτρίζει ένα σημαντικό κομμάτι της δομής και λειτουργίας της κοινωνίας, αλλά μπορεί να εμπλουτιστεί μέσα από την όλο και ισχυρότερη παρουσία εφήμερων ποιοτήτων, που ταιριάζουν στην εξελισσόμενη κοινωνία που διαμορφώνεται συνεχώς. Οι ποιότητες αυτές συγκροτούν μια αρχιτεκτονική που λόγω της μικρής, χρονικά, παρουσίας της επιτρέπει μεγαλύτερη ελευθερία και πειραματισμό στον σχεδιασμό και υλοποίησή της. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι εφήμερες κατασκευές αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό πείραμα, μια μακέτα 1:1 μέσω της οποίας νέες τεχνολογίες και γνώση θα αναδειχθούν επισημαίνοντας παράλληλα λάθη και αστοχίες του σχεδιασμού και του υλικού. Παράλληλα μπορούν να προκύψουν θέματα που αφορούν τον δημόσιο χώρο αλλά και την αρχιτεκτονική μορφή και κατασκευή δίνοντας λύσεις και σε μόνιμες εφαρμογές. Κάποιες εφήμερες κατασκευές μπορούν να κριθούν ως μη-χρήσιμες για την αρχιτεκτονική καθώς επίσης ως σπατάλη κεφαλαίων και πόρων, ωστόσο κάποιες άλλες μπορεί να δημιουργήσουν συνθήκες για νέους τρόπους κατοίκησης, με την έννοια του Χάιντεγκερ, αλλά και για νέα μοντέλα ζωής και διάδρασης με το χώρο. Το δυναμικό ανοιχτό σύστημα που εμφανίζεται στην ΕΑ επιτρέπει την εύκολη προσαρμογή του στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες περιβάλλοντος και στις διαφορετικές ανάγκες που προκύπτουν την κάθε εποχή ενισχύοντας και πάλι την παρουσία του με όρους ίσους προς τη μονιμότητα.

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Ε |Παράρτημα || Παραπομπές

[1] http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%22%CE%B5%CF%86%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE %BF%CF%82+-%CE%B7+-%CE%BF%22&dq= [2] Μακρή Κωνσταντίνα, Στρατινάκη Στυλιανή, Εφήμερη αρχιτεκτονική, η αμφισβήτηση της μονιμότητας, Διάλεξη 2004/37 σ.32 [3] http://en.wikipedia.org/wiki/Memento_mori Ο όρος memento mori αναφέρεται σε ένα είδος τέχνης που έχει ένα σκοπό: να υπενθυμίσει στους ανθρώπους την θνητότητά τους [4] http://www.iep.utm.edu/time/ [5] Bernard Tschumi Event-cities 2. Cambridge, MA. : The MIT Press , 2000 σ.19. [6]Christian Norberg-Schultz, Genius Loci Το πνεύμα του Τόπου Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π.,2009. σ.9 [7] Near and distant places are connected together through time and no longer through the mediation of space [Mitchell 1995] όπως βρέθηκε στο βιβλίο Transportable environments : theory, context, design, and technology : papers from the International Conference on Portable Architecture, London, 1997 / edited by Robert Kronenburg [8] David Harvey writes about this time-space compression and argues: I want to suggest that we have been experiencing an intense phase of time-space compression that has had a disorienting and disruptive impact upon political-economic practice, the balance of class power, as well as upon cultural and social life. όπως βρέθηκε στον ιστότοπο http://www.dissemination.dk/research/theory/david-harvey-the-condition-of-postmodernity/ από το βιβλίο David Harvey, The Condition of Potmodernity . Blackwell Publishers, 1990 σ.284 [9] Aaron Betsky, Erik Adigard Architecture must burn : a manifesto for an architecture beyond building / London : Thames & Hudson , 2000 [10] Martin Heidegger, Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον, 2008. σ.51 [11] Ephemeral structures in the city of Athens : International Architecture Competition / the competition is organized by the Hellenic Culture Organizations S.A. ; supported by the Hellenic Ministry of Culture ; edited by Maria Theodorou, Ole Bouman, Lina Stergiou. Athens : Cultural Olympiad 2001-2004 , 2003 [12] Martin Heidegger, Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον, 2008. σ.63

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[13] My perception is not a sum of visual, tactile, and audible givens: I perceive in a total way with my whole being: I grasp a unique structure of the thing, a unique way of being, which speaks to all my senses at once. [ Sense and Non-Sense]. όπως βρέθηκε στο βιβλίο Juhani Pallasmaa, The Eyes of the Skin. Architecture and the Senses. John Wiley: New York, 2005. σ.21 [14] Ole Bouman, Roemer van Toorn, The invisible in Architecture. Academy Editions & Ernst and Sohn, 1994 [15] http://en.wikipedia.org/wiki/Memory [16] Juhani Pallasmaa, Inhabiting Space and Time – the Loss and Recovery of Public Space από το βιβλίο Architectural Positions: Architecture, Modernity And The Public Sphere. Sun Publishers 2009 [17]http://www.intelligentagent.com/archive/Vol5_No2_massumi_markussen+birch.htm Thomas Markussen & Thomas Birch Transforming Digital Architecture from Virtual to Neuro - An Interview with Brian Massumi [18] Richard Rogers, postscript in Chris Wilkinson, Supersheds, 1991 όπως βρέθηκε στο βιβλίο Transportable environments : theory, context, design, and technology : papers from the International Conference on Portable Architecture, London, 1997 / edited by Robert Kronenburg [19] http://www.greekarchitects.gr άρθρο της Μαρίας Βογιατζάκη στις 05 Αύγουστος, 2009 με τίτλο: Η μετα-φυσική του τεχνητού στη σύλληψη της υλικότητας [20] the material is not a finish. Period από Kengo Kuma, A Return to Materials / Architecture of Emptiness από το βιβλίο Architectural Positions: Architecture, Modernity And The Public Sphere. Sun Publishers 2009 [21] ορισμός από άρθρο στον ιστότοπο http://csmt.uchicago.edu/ glossary2004/material.htm και μετάφραση βασισμένη στο blog matereality.wordpress.com/2011/02/16 [22] άρθρο κάποιες σκέψεις γύρω από τα υλικά από http://matereality.wordpress.com/ [23] Juhani Pallasmaa, The Eyes of the Skin. Architecture and the Senses. John Wiley: New York, 2005.

|| Παραπομπές

[24] άρθρο για τον Philipe Rahm με τίτλο Meteorological στο περιοδικό AD Energies: New Material Boundaries, John Wiley, Apr 2009 [25] Lina Stergiou- what happened to materiality? από Ephemeral structures in the city of Athens : International Architecture Competition / the competition is organized by the Hellenic Culture Organizations S.A. ; supported by the Hellenic Ministry of Culture ; edited by Maria Theodorou, Ole Bouman, Lina Stergiou. Athens : Cultural Olympiad 2001-2004 , 2003 [26] άρθρο στον ιστότοπο http://www.worldtrans.org/essay/ ephemeralization.html στις 11.03.95 από τον Flemming Funch [27] http://quickfacts.census.gov/qfd/states/32000.html [28] www.burningman.com [29] όπως βρέθηκε στο Christian Norberg-Schultz, Genius Loci Το πνεύμα του Τόπου Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π.,2009. σ.12 και στο Martin Heidegger, Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον, 2008. σ.35 [30] http://www.burningman.com/whatisburningman/about_burningman/glossary.html [31] Diller + Scofidio, Blur: the making of nothing. New York, NY : Harry N. Abrams ,2002 σ.209 [32] από το άρθρο με τίτλο Blur Building της Elizabeth Diller στο περιοδικό Informationen zur Raumentwicklung Heft 1.2005 [33] από http://www.mcgill.ca/files/architecture/ACSA-Session3. pdf και http://www.joelletkemann.com/downloads/Blur%20Building%20-%20Joel%20Letkemann%20-%20071219.pdf [34] Brian Massumi: As architects integrate new technologies more fully into their buildings, what they are really designing are possibilities of experience. They are not just building for practical function. They are becoming experience engineers. [...] integrating digital technology into architecture multiplies the possibilities for addressing and transforming perception [...] από -http://www.intelligentagent.com/archive/Vol5_No2_massumi_markussen+birch. htm Thomas Markussen & Thomas Birch Transforming Digital Architecture from Virtual to Neuro - An Interview with Brian

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

Massumi [35] Diller + Scofidio, Blur: the making of nothing. New York, NY : Harry N. Abrams ,2002 σ.44 [36] http://wordinfo.info/unit/2726/page:34 και http://leblogdelacratopege. blog.24heures.ch/archive/2010/03/19/philobate-ou-ocnophile.html [37] το παράδειγμα αντλήθηκε από http://www.scribd.com/doc/44042590/EphemeralArchitecture Brian D.Chappel Ephemeral Architecture- Towards a Definition || Βιβλία Aaron Betsky [ curator], Out there : architecture beyond building / La Biennale di Venezia, 11. Mostra Internazionale di architettura. New York : Rizzoli , 2008 Aaron Betsky, Erik Adigard Architecture must burn : a manifesto for an architecture beyond building / London : Thames & Hudson , 2000 Antoine Picon, Digital Culture in Architecture/ An introduction for design professions, Birkhauser, 2010 Bernard Tschumi, Event-cities 2. Cambridge, MA. : The MIT Press , 2000 Christian Norberg-Schultz, Genius Loci Το πνεύμα του Τόπου Για μια φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π.,2009. Diller + Scofidio, Blur: the making of nothing. New York, NY : Harry N. Abrams ,2002 Juhani Pallasmaa, The Eyes of the Skin. Architecture and the Senses. John Wiley: New York, 2005. Maria Theodorou, Ole Bouman, Lina Stergiou, Ephemeral structures in the city of Athens : International Architecture Competition / the competition is organized by the Hellenic Culture Organizations S.A. ; supported by the Hellenic Ministry of Culture ; Athens : Cultural Olympiad 2001-2004 , 2003 Maria Theodorou, Ole Bouman, Lina Stergiou, Ephemeral structures in the city of Athens : International Architecture Competition / the competition is organized by

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

the Hellenic Culture Organizations S.A. ; supported by the Hellenic Ministry of Culture. Athens : Cultural Olympiad 2001-2004 , 2003

άρθρο με τίτλο «κάποιες σκέψεις γύρω από τα υλικά» από http://matereality.wordpress.com/

Martin Heidegger, Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον, 2008.

άρθρο για τον Philipe Rahm με τίτλο Meteorological στο περιοδικό AD Energies: New Material Boundaries, John Wiley, Apr 2009

Ole Bouman, Roemer van Toorn, The invisible in Architecture. Academy Editions & Ernst and Sohn, 1994

άρθρο με τίτλο Blur Building από Elizabeth Diller στο περιοδικό Informationen zur Raumentwicklung Heft 1.2005

Robert Kronenburg, Ephemeral/portable architecture, London: Academy Editions 1998

|| Δημοσιεύσεις

Robert Kronenburg, Transportable environments: theory, context, design, and technology: papers from the International Conference on Portable Architecture, London, 1997

Juhani Pallasmaa, Inhabiting Space and Time – the Loss and Recovery of Public Space από το βιβλίο Architectural Positions: Architecture, Modernity And The Public Sphere. Sun Publishers 2009

Sarah Bonnemaison, Ronit Eisenbach, Installations by Architects/ Experiments in Building and Design, Ney York: Princeton Architectural Press

Kengo Kuma, A Return to Materials / Architecture of Emptiness από το βιβλίο Architectural Positions: Architecture, Modernity And The Public Sphere. Sun Publishers 2009

|| Διαλέξεις

Brian D.Chappel Ephemeral Architecture- Towards a Definition από από http://www.scribd.com/doc/44042590/Ephemeral-

Μακρή Κωνσταντίνα, Στρατινάκη Στυλιανή, Εφήμερη αρχιτεκτονική, η αμφισβήτηση της μονιμότητας, Διάλεξη 2004/37

Architecture

Βασιλοπούλου Κωνσταντίνα, Καλοκαιρινού Έλλη, Κατασκευές με «ημερομηνία λήξεως», Διάλεξη 2004/110 Λαδά Δάφνη, Τσουντάνη Αμαλία, Serpantine gallery pavilions: 9 περίπτερα ερμηνείες, Διάλεξη 2008/116 || Άρθρα Μαρία Βογιατζάκη στις 05 Αυγούστου, 2009 με τίτλο: Η μεταφυσική του τεχνητού στη σύλληψη της υλικότητας

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

|| Πηγές φωτογραφιών [Εξώφυλλο] Ron Gilad, Spaces, Etc. [1] Henri Cartier Bresson, [2] Robert Hodgin, Using Processing [3] An Oglala Lakota tipi, 1891 [4] Early Day fruit stand. Palisade Public Library Collection, Loyd Files Research Library, Museum of Western Colorado, 1979.23 #82 [5] Plowing the field. Colorado State University Libraries, Archives and Special Collections, Historical Photographs Collection. [6] Κολοσαίο, από προσωπικό αρχείο [7] Crystal Palace, http://ashbennettdesign.blogspot.com/2011/04/iar221-unitsummary-3-explorations.html [8] Christo and Jeanne-Claude: Wrapped Reichstag Berlin, 1971-1995. Photo: Wolfgang Volz. © Christo 1995 [9] On Kawara, Date Paintings, http://artmarketmonitor.com/2012/01/10/on-kawaraleaves-little-trace-but-art-and-prices [10] Richard Long, Earthquake Circle [11] Yoko Ono-Arata Isozaki Penal Colony Realization,2004 Ville Kostamoinen [12] Buckminster Füller, US Pavilion at Montreal Exposition, 1967 [13] Pink Floyd, The Wall 1994, Mark Fisher [14] http://www.careerrocketeer.com/2011/09/adjusting-your-job-search-strategy-timeto-make-a-change.html [15] Holbein-death_The Dance of Death (1493) by Michael Wolgemut, from the Liber chronicarum by Hartmann Schedel [16] http://www.photographymad.com/pages/view/understanding-and-usingnegative-space-in-photography [17] http://www.neatorama.com/2007/07/16/the-eiffel-tower-story/ [18] Bernard Tschumi, Fireworks at Parc de la Villette, sequence diagram (1992) [19] Bernard Tschumi, Fireworks at Parc de la Villette [20] http://www.thedphoto.com/inspiration-fix/beautiful-examples-of-aerialphotography/ [21] Τυνησία, από προσωπικό αρχείο [22] Daniel Acker, http://acidcow.com/pics/11570-new-york-city-from-above-66-pics. html [23] Cloudscap Transsolar and Tetsuo Kondo Architects

Εφήμερη Αρχιτεκτονική

[24] Peter Zumthor Therme Vals, http://www.otto-otto.com/2009/04/ peter-zumthor-2009-pritzker-prize-laureate/ [25] Olafur Eliasson, weather at Tate Modern Gallery http://infranetlab.org/blog/2009/01/weatherizing/ [26-28] Corinne Vionnet [29] Josef Koudelka Czechoslovakia 1968 © Josef Koudelk [30] Holocaust Memorial, Berlin, http://www.skyscraperlife.com/ latin-bar/54538-galeria-fotografica-europa-4.html. [31] Judisches Museum, Berlin, http://en.wikipedia.org/wiki/ File:J%C3%BCdisches_museum_-_shalechet_-_1.jpg [32] Boxel Pavilion, images by Dirk Schelpmeier, Marcus Brehm, http://designplaygrounds.com/deviants/boxel-pavilion/ [33] Vienna Pavilion, All rights reserved by Gerhard R [34] Grasshopper script http://www.core.form-ula.com/2010/11/29/ soft-core-intro-to-grasshopper-webinar/ [35] Parametric Architecture [36] Parametric Architecture [37] http://designplaygrounds.blogspot.com/ [38] Spanish Pavilion Shanghai Expo 2010 [39] GKD Metal Fabrics, Mediamesh stainless-steel textile [40] Inflate, Big M, U.K. 2006 [41] U.K. Pavilion Shanghai 2008, http://shanghaiist.com/2010/10/26/ buy_a_piece_of_the_uk_pavilion_help.php [42] plinthos mab architecture - courtesy Christos Drazos [43] Media Façade, Potzdamer Platz Philippe [44] Burning Man Festival 2011 , “GeoEye” [45] Burning Man Festival 1999 [46] Burning Man Festival 2011 [47] Campa City Sun, http://coursesite.uhcl.edu/hsh/whitec/ litr/5439utopia/ [48] Palmanova, Italy, googlearth [49] Burning Man Festival, Jim Bourg/Reuters [50-52] Burning Man Festival [53] Burning Man Festival 2011, The Temple of Transition, Michael

Holden [54] Burning Man Festival [55-56] Burning Man Festival, Arne Quinze [57] Burning Man Festival, http:/visboo.com/burning-man-festival. html [58] Burning Man Festival, http:/visboo.com/burning-man-festival. html [59] Burning Man Festival, http:/visboo.com/burning-man-festival. html [60]Burning Man Festival, © Jim Urquhart / Reuters [61] Diller+Scofidio, Blur building [62]http://theappstudio.blogspot.com/2010/06/network-fieldprecedence-blur-building.html [63-68] Diller+Scofidio, Blur building [69] Pepsi Pavilion 1970, http://www.medienkunstnetz.de/works/ pepsi-pavillon/ [70-72] Diller+Scofidio, Blur building [73] The lives of fishermen and coastal lagoons in central Vietnam HAI NGUYEN HUU, Viet Nam [74] http://streetteamministry.awarenessmusic.com/swarmbehaviour