Πόλεις του Μέλλοντος? by Stefania Politi

Πόλεις του Μέλλοντος Μαθαίνοντας από Βέλτιστες Πρακτικές Πολίτη Στεφανία

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Πόλεις του Μέλλοντος Μαθαίνοντας από Βέλτιστες Πρακτικές Πολίτη Στεφανία: 60697

Υπεύθυνοι Καθηγητές: Πατρίκιος Ι. Γεώργιος Θωμάς Νικόλαος Συναμίδης Ιορδάνης Ξάνθη, 2012

Στη μνήμη του υπέροχου κ. Πουλέα

Tα δάχτυλά μου εκπέμπουν σπίθες φωτιάς με τις προσδοκίες της μελλοντικής εργασίας μου. (Ουίλλιαμ Μπλέηκ, 1800)

περιεχόμενα πρόλογος

εισαγωγή

μέρος πρώτο_αειφόρος ανάπτυξη

1.1 Φυσικό Περιβάλλον και Αισθητική Αναβάθμιση Πόλης

α. Πράσινες στέγες β. Κάθετοι κήποι γ. Οίκο-πόλεις

1.2 Κοινωνική

ανάπτυξη:

δημιουργία παραγωγικής

απασχόλησης κοινωνικής συνοχής

α. Ισότιμη πρόσβαση και δίκαια παροχή υπηρεσιών_ Το μοντέλο Tilburg β.

Κοινωνική

Συνοχή-

Πρόγραμμα

επανεγκατάσταση πληθυσμού_Βαγιαδολίδ

για

την 34

γ. Εξάλειψη βίας και βανδαλισμού_ Lowell

δ. Εξάλειψη φτώχειας_ Σιγκαπούρη, Γλασκώβη

1.3 Πληθυσμός και βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών

α. Batikent, Τουρκία

1.4 Περιβαλλοντικά Βιώσιμες και Υγιής Πόλεις

α. Καθαρισμός νερού με τη χρήση βιοτεχνολογία_ Ibagué. Κολομβία β. Απόβλητα

σε Ενέργεια_Κοπεγχάγη

1.5 Αειφόρος χρήση ενέργειας α.

“Οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης”_Vauban,

Freiburg

1.6 Δίκτυα Μεταφορών και Επικοινωνίας α. Groningen, Ολλανδία β. Λονδίνο, Βρετανία

γ. Milton Keynes , Βρετανία

73 79

1.7 Διατήρηση και αποκατάσταση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς α.

Διακοπή

Αίγυπτος

περιφερειακού 84

δρόμου_Κάιρο,

1.8 Ισόρροπη ανάπτυξη των οικισμών στις αγροτικές περιοχές

α. Ανάπλαση

και

αναζωογόνηση

Κοιλάδα της Ιορδανίας

της

1.9 Πρόληψη και δυνατότητα αποκατάστασης καταστροφών

ερήμου_

α. Χάρτινα καταφύγια έκτακτης ανάγκης

προσφυγικός καταυλισμός Byumba, Ρουάντα β. Αμφίβια σπίτια,

Maasbommel,

μέρος δεύτερο_επαρκής στέγαση

2.1 Επαρκή στέγαση για όλους

Ολλανδία

100

102

104

α. Προσωρινά καταλύματα - EDAR_Λος Άντζελες, ΗΠΑ

108

β. Δημόσια υγιεινή_Florida, γ. Δίκαια Ιταλία

συμπέρασμα

κατανομή

περίληψη (500 λέξεις)

114

του

112

μετάφραση περίληψης στα αγγλικά

ΗΠΑ

αστικού

116

περίληψη_ κείμενο ανάγνωσης (6000 λέξεις) σημειώσεις

γενική βιβλιογραφία

134

110 χώρου_

117 118

136

Εξάλειψη βίας και βανδαλισμού_ Lowell, MA

Πρόγραμμα για την επανεγκατάσταση πληθυσμού_ Βαγιαδολίδ

Προσωρινά καταλύματα EDAR_Λος Άντζελες, ΗΠΑ

Εξάλειψη φτώχειας_ Γλασκώβη

Δημόσια πλυντήρια, Laundry Love_Florida, ΗΠΑ

Μείωση κυκλοφοριακής συμφόρησης_ Λονδίνο, Βρετανία

Δημόσια λουτρά, FKOC_ Florida Keys, ΗΠΑ

Σχέδιο πόληςFused Grid_Milton Keynes , Βρετανία

Καθαρισμός νερού με τη χρήση βιοτεχνολογία_Ibagué, Κολομβία

Μείωση κυκλοφοριακής συμφόρησης_ Groningen, Ολλανδία

Δίκαια κατανομή του αστικού χώρου_Ιταλία

Ισότιμη πρόσβαση και παροχή υπηρεσιών_Το μοντέλο Tilburg

Αμφίβια σπίτια_ Maasbommel, Ολλανδία

Οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης_Vauban, Freiburg

Απόβλητα σε Ενέργεια_ Κοπεγχάγη, Δανία

Βιώσιμη επέκταση πόλης_ Batikent, Τουρκία

Οικοπόλεις_ Tianjin, Κίνα. Songdo, Νότια Κορέα

Διακοπή περιφερειακού δρόμου_Κάιρο, Αίγυπτος

Χάρτινα καταφύγια έκτακτης ανάγκης_Byumba, Ρουάντα

Ανάπλαση και αναζωογόνηση της ερήμου_ Κοιλάδα της Ιορδανίας

Εξάλειψη φτώχειας, Η πόλη της καινοτομίας_ Σιγκαπούρη

ΟυρανοξύστηςUrban Forest_ Chongqing, China

Αστικό δάσοςεμπορικό κέντρο Hong Cheng Plaza_ Guangzhou, China

Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος πιο ευνοϊκού για τη ζωή και η αισθητική διάθεση είναι τα δύο σταθερά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής. Aldo Rossi, Η αρχιτεκτονική της πόλης

Πρόλογος Γράφοντας τη διάλεξη αυτή συνάντησα τη φράση του William Gibson, «το μέλλον είναι εδώ. Απλώς δεν είναι ευρέως διαδεδομένο ακόμη» και συνειδητοποίησα πως οι αρχικές μου προθέσεις συνοψίζονταν στις λίγες αυτές λέξεις. Ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να προβλέψει την πορεία των πόλεων στο μέλλον έχει κατά καιρούς καταφύγει σε διάφορα σενάρια επιστημονικής φαντασίας και καταστροφολογίας, μήπως όμως το παρόν κάποιων πόλεων προμηνύει το μέλλον κάποιων άλλων; Εάν υπάρχουν πόλεις που έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν προβλήματα που ενδεχομένως λίγο πολύ να πλήττουν τους ανθρώπινους οικισμούς στο σύνολο τους, γιατί ο τρόπος με τον οποίο το πέτυχαν να μην μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να διαδοθεί η χρήση του; Με κίνητρο τα παραπάνω ερωτήματα, αποφάσισα να εντοπίσω καινοτόμες εφαρμογές ανά τον κόσμο που οδήγησαν σε ένα βιωσιμότερο αστικό περιβάλλον, όπως στρατηγικές για πιο αποτελεσματική χρήση γης, εναλλακτικά μοντέλα μεταφορών, κοινωνική δικαιοσύνη και οικολογική αποκατάσταση. Μέσω της ανάλυσης του προγραμματισμού, του σχεδιασμού, των πολιτικών πρακτικών και της τεχνογνωσίας που απαιτεί η επίτευξη ενός τέτοιου παραδείγματος, σκοπεύω να αναγνωρίσω τα χαρακτηριστικά που το καθιστούν επιτυχημένο. Απώτερος στόχος της έρευνας μου είναι η παρουσίαση μιας αισιόδοξης εξέλιξης των πόλεων αποφεύγοντας κάθε είδους άπιαστης ου-τοπίας (μη-τόπου). Ως αξίωμα βέβαια παίρνω πως δεν θα επέλθει κάποια τεράστια καταστροφή ή πόλεμος που θα αλλάξει την κοινωνία και τον τρόπο ζωής μας ριζικά. Πρωτίστως, για να είναι πιο ολοκληρωμένη η αναζήτηση επιτυχημένων εφαρμογών ήταν σημαντική η αναγνώριση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι πόλεις σήμερα. Συνεπώς, στράφηκα στην επίσημη λίστα αστικών προβλημάτων που έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα του, ο πλέον αρμόδιος φορέας του οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, το UNHabitat*. Σύμφωνα με την λίστα αυτή τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πόλεις και οι κάτοικοι τους είναι, (α) οι ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι, (β) η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, (γ) η αύξηση των αστέγων, (δ) η επέκταση των ανεπίσημων οικισμών, (ε) η αυξανόμενη φτώχεια, (στ) το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, (ζ) τα αυξανόμενα ποσοστά εγκληματικότητας, (η) οι

ανεπαρκείς κτιριακές υποδομές, (θ) η ακατάλληλη χρήση της γης, (ι) η ανασφαλής γαιοκτησία, (κ) η αύξηση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, (λ) η αυξανόμενη ρύπανση, (μ) η έλλειψη χώρων πρασίνου, (ν) η ανεπαρκής υδροδότηση και αποχέτευση, (ξ) η ασυντόνιστη αστική ανάπτυξη και (ο) η αδυναμία αντιμετώπισης καταστροφών. Η πληθώρα των προβλημάτων είναι μια πρόκληση για τις ικανότητες όλων των κυβερνήσεων και ιδιαιτέρως των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι ταχείς ρυθμοί της διεθνούς και εσωτερικής μετανάστευσης, καθώς και η αύξηση του πληθυσμού στις πόλεις, και τα μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης επιδεινώνουν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί πως εάν οι πόλεις συνεχίσουν να υφίστανται τα παραπάνω προβλήματα, υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθούν μη ανατρέψιμες διαταραχές των φυσικών οικοσυστημάτων. Συνεπώς, οι πόλεις βρίσκονται μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση την οποία παρά τις δυσκολίες που μπορεί να υφίστανται, καλούνται να αναλάβουν, μειώνοντας το οικολογικό τους αποτύπωμα και εφαρμόζοντας ένα σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, τα προβλήματα έχουν γίνει τόσο περίπλοκα και μεγάλης κλίμακας που είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανάπτυξης που κατάφερε να τα αντιμετωπίσει όλα. Πολλές σύγχρονες αστικές προτάσεις καταλήγουν να γίνονται ουτοπικές ακριβώς επειδή προσπαθούν μονομιάς να επιτύχουν την ‘ιδανική πόλη’. Αλλά όπως κάθε εποχή έχει τα προβλήματα της έτσι πρέπει να έχει και τις ουτοπίες της, οι οποίες με τη σειρά τους προδίδουν το πνεύμα της κάθε εποχής. Σύμφωνα λοιπόν με το Δοξιάδη μια ουτοπία με βάση τις σύγχρονες αντιλήψεις οφείλει να διακρίνεται για τον ευέλικτο σχεδιασμό της, σε αντίθεση με εκείνες του παρελθόντος οι οποίες ήταν ορισμένου μεγέθους και δεδομένης οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και φυσικής διάστασης. Ο Πλάτων για παράδειγμα είχε στο μυαλό του την Αθήνα, μία πόλη δηλαδή των 30.000 έως 50.000 κατοίκων, αντίστοιχα ο Thomas More, μια πόλη των 60.000 έως 90.000 κατοίκων. Σήμερα ζούμε σε πόλεις εκατομμυρίων, οι οποίες όλο και επεκτείνονται, επομένως μια σύγχρονη ουτοπία δεν μπορεί να είναι στατική, πρέπει να διαμορφωθεί όχι ως μια μόνιμη κατάσταση, αλλά ως ελπιδοφόρα φάση, που οδηγεί σε μια μακρά εξέλιξη που δεν αντιστέκεται στη ροή των πραγμάτων, αλλά συντάσσεται. Σύγχρονες ουτοπίες όπως οι πόλεις-νησιά του Aldous Huxley ή οι πόλεις-κήποι του Ebenezer Howard, συνιστούν πως οι ουτοπίες μπορούν να υπάρξουν μόνο εάν σχεδιαστούν από την αρχή, να φτάσουμε δηλαδή στη κατάσταση tabula rasa και να ξαναξεκινήσουμε. Συνειδητοποιώντας όμως πως τέτοιες λύσεις είναι δύσκολες, η μηικανοποιητική και απάνθρωπη πόλη γίνεται θεσμός, που οδηγεί σε όλο και περισσότερες συσκευές διαφυγής, αλλά όχι σε λύσεις. “Πρέπει να προγραμματίσουμε έναν ευέλικτο συμβιβασμό, όπου οι διαδοχές νέων ατομικοτήτων μπορούν διαρκώς να προσαρμόζονται για μία ολοκληρωμένη ανάπτυξη. ”Orson Wells, A Modern Utopia” Ίσως λοιπόν η λύση να βρίσκεται στις μικρές αλλαγές οι οποίες θα κάνουν τις πόλεις κάθε φορά λίγο πιο ανθρώπινες και κατ’ επέκταση όλο και πιο ανθρώπινες. Νέες δυναμικές ιδέες και αντιλήψεις για την ποιότητα ζωής εκφράζονται με διάφορους τρόπους και από διάφορες κοινωνικές πλευρές, οι οποίες καλούν την πόλη

να τις εξυπηρετήσει και να τις ενισχύσει. Η δημιουργικότητα, η καινοτομία, η αυτονομία, τα νέα κοινωνικά δίκτυα, η συνεργασία, η περιβαλλοντική ευθύνη, η επαφή με τον δημόσιο χώρο είναι μερικές από τις έννοιες που σκιαγραφούν το περιεχόμενο ενός αστικού σχεδιασμού που φιλοδοξεί να επαναπροσδιορίσει τη σχέση κατοίκου και πόλης. Στο πλαίσιο της διάλεξης αυτής, για των εντοπισμό παραδειγμάτων ανά τον κόσμο που κατάφεραν σε κάποιο βαθμό να εφαρμόσουν έναν τέτοιο σχεδιασμό, αποφάσισα να βασιστώ στο πρόγραμμα βέλτιστων πρακτικών (Best Practices) του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Ο κύριος λόγος για την παραπάνω επιλογή ήταν η αναγνώριση της παγκόσμιας φύσης και της πολυπλοκότητας των αστικών προβλημάτων καθώς και η πληθώρα των πρακτικών που τα διαπραγματεύονται. Ο ΟΗΕ τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να δεσμεύσει την πλειοψηφία των κυβερνήσεων να ακολουθήσουν το πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης που προτείνει, γεγονός που τον καθιστά σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη των πόλεων. Ως εκ τούτου, η δύναμη και η εμπειρία που έχει αποκτήσει είναι και οι βασικοί λόγοι που αποφάσισα να τον χρησιμοποιήσω σαν οδηγό στην έρευνα μου. Όσο για την επιλογή των παραδειγμάτων έχουν γίνει με βάση προσωπικά κριτήρια με αποτέλεσμα η αντικειμενικότητα που στόχευα πως θα μου έδινε ένας παγκόσμιος οργανισμός όπως αυτός των Ηνωμένων Εθνών να αποδυναμωθεί. Εντούτοις, για να είναι όσο το δυνατό πιο ειλικρινείς η επιλογή μου, προσπάθησα να διαλέξω πρακτικές που απαντούσαν καλύτερα στα αρχικά μου ερωτήματα. Πώς μπορούν οι πόλεις να μειώσουν το οικολογικό τους αποτύπωμα και ποια μπορεί να είναι η πιο ανώδυνη επέκταση τους; Πως μπορεί να αντιμετωπισθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός με όλες τις μορφές που μπορεί να έχει; Τι είναι αυτό που καθιστά μια διακυβέρνηση αποτελεσματική και πως πρέπει να γίνει ο καταμερισμός των ευθυνών; Κατά πόσο μπορούν οι πολίτες να συμμετέχουν στην λήψη και στην εφαρμογή των αστικών αποφάσεων; Τι πρέπει ο αστικός σχεδιασμός να κρατήσει και τι να ακυρώσει; Με ποιους οικονομικούς και κοινωνικούς όρους; Αρκούν οι πρωτοβουλίες πολιτών και κατοίκων, τα κινήματα των ποδηλατιστών, οι επιμέρους παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες από καλλιτέχνες ή ομάδες αρχιτεκτόνων, ή μήπως πρέπει και ο αστικός χώρος να μετασχηματιστεί για να την υποδεχθεί και να την ενισχύσει;

Εισαγωγή Ο τομέας UNHabitat, ιδρύθηκε το 1978, μετά από τη διεθνή διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Βανκούβερ γνωστή ως Habitat I, όπου η αστικοποίηση και οι επιπτώσεις της, αναγνωρίσθηκαν για πρώτη φορά από τους ηγέτες του κόσμου, ως φαινόμενο που απειλούσε τις ανθρώπινες κοινωνίες και το περιβάλλον. Την εποχή εκείνη ο αστικός πληθυσμός ανερχόταν περίπου στο ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού, αλλά με την αναλογία αυτή να αυξάνεται ραγδαία, ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να οργανώσει μια δεύτερη διάσκεψη για τους ανθρώπινους οικισμούς, όπου θα αξιολογούνταν η πρόοδος που είχε σημειωθεί από το Βανκούβερ και θα έθετε στόχους με βάση τα νέα δεδομένα. Έτσι το 1996, πραγματοποιήθηκε η διάσκεψη Habitat II, στην Κωνσταντινούπολη, όπου συντέθηκε το πολιτικό έγγραφο, γνωστό ως Ατζέντα Habitat, με πάνω από 100 δεσμεύσεις και 600 συστάσεις, το οποίο εγκρίθηκε από 171 χώρες. Η διάσκεψη Habitat II επικεντρώθηκε σε δύο θέματα σημαντικής παγκόσμιας σημασίας, την αειφόρο ανάπτυξη* των ανθρώπινων οικισμών σε ένα κόσμο αστικοποίησης και την επαρκή στέγαση για όλους. Σε αυτό το πλαίσιο, η Habitat II μπορεί να θεωρηθεί ως άμεσο αποτέλεσμα του γενικότερου προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, Ατζέντα 21, που καθιερώθηκε κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Γης στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992. Η Habitat II άνοιξε νέους δρόμους για τις διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών, βασιζόμενη στο έβδομο κεφάλαιο της Ατζέντας 21, όπου υπογραμμίζεται η σημασία της ουσιαστικής αναγνώρισης του ρόλου των μη-κυβερνητικών οργανώσεων συμπεριλαμβανομένων των δημοτικών και τοπικών αρχών, των επαγγελματιών, των επιστημόνων και άλλων ενδιαφερόμενων ομάδων. Ωστόσο, μεγαλύτερη επιτυχία της διάσκεψης Habitat II ήταν η δέσμευση των κυβερνήσεων που υπέγραψαν την ατζέντα να ακολουθήσουν τους στόχους που έθεσε, ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της κάθε μίας.

αειφόρος ανάπτυξη

Όσον αφορά το πρώτο θέμα, υπογραμμίζει πως η αειφόρος ανάπτυξη είναι ο συνδυασμός της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος, έχοντας πλήρη σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Επιπλέον, σημειώνει πως απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση της αειφόρου ανάπτυξης είναι η δημοκρατία, η διαφάνεια, μια αντιπροσωπευτική και υπόλογη κυβέρνηση, καθώς και η αποτελεσματική συμμετοχή των πολιτών. Τέλος αναγνωρίζει πως η έλλειψη ανάπτυξης και η εκτεταμένη φτώχεια εμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και υπονομεύουν την εύθραυστη δημοκρατία και λαϊκή συμμετοχή. Για να επιτευχθεί λοιπόν η απαιτούμενη ανάπτυξη θέτει τους παρακάτω στόχους: 1. Φυσικό Περιβάλλον και Αισθητική Αναβάθμιση της Πόλης 2. Κοινωνική ανάπτυξη: εξάλειψη της φτώχειας, δημιουργία παραγωγικής απασχόλησης και κοινωνική συνοχή 3. Βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών και του πληθυσμού 4. Περιβαλλοντικά βιώσιμες και υγιής πόλεις 5. Αειφόρος χρήση ενέργειας 6. Βιώσιμα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνίας 7. Διατήρηση και αποκατάσταση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς 8. Ισόρροπη ανάπτυξη των οικισμών στις αγροτικές περιοχές

9. Πρόληψη και δυνατότητα αποκατάστασης καταστροφών

επαρκής στέγαση

Ως προς το δεύτερο θέμα, η ατζέντα αναγνωρίζει πως η πρόσβαση σε ασφαλής και υγιής στέγαση, καθώς και σε βασικές υπηρεσίες είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη φυσική, τη ψυχολογική, την οικονομική και την κοινωνική ευημερία του ατόμου, και πως καθίσταται επείγουσα η δράση για τη βοήθεια των ενός δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης. Με τη συνδιάσκεψη της Habitat II ο ΟΗΕ δεσμεύει τις κυβερνήσεις να βοηθούν τους πολίτες τους στην απόκτηση στέγης και στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Επίσης ορίζει πως πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας, έτσι ώστε ο καθένας να έχει τη δυνατότητα απόκτησης κατάλληλης στέγασης που να περιλαμβάνει τις βασικές εγκαταστάσεις και ανέσεις. Τέλος, τα Ηνωμένα Έθνη και το διεθνές δίκαιο δεσμεύουν τις κυβερνήσεις για συνεχή υποστήριξη των προσφύγων, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. Βασιζόμενη λοιπόν στην Ατζέντα Habitat η διάλεξη διαπραγματεύεται τα δύο παραπάνω θέματα και για την καλύτερη κατανόηση του κάθε στόχου- οδηγία, θεώρησα σκόπιμη την αναφορά στους ορισμούς και στις κατευθυντήριες δράσεις που εξέδωσε το UNHabitat στο πλαίσιο της διάσκεψης Habitat II. Εξίσου σημαντική έκρινα και και την παρουσίαση των μετέπειτα μελετών και στοιχείων που έχουν δημοσιευτεί από τους διάφορους τομείς των Ηνωμένων Εθνών για τον κάθε στόχο ξεχωριστά. Η συγκέντρωση όλων αυτών των πληροφοριών αποσκοπεί στην διευκόλυνση της αναγνώρισης των πιο αντιπροσωπευτικών σχεδίων δράσης που έχουν ήδη ή πρόκειται να μπουν σε εφαρμογή αλλά και επιτυχημένων πρακτικών ανά τον κόσμο που επιδεικνύουν τον τρόπο κατάκτησης του κάθε στόχου. Η πλειοψηφία των πρακτικών που επέλεξα να παρουσιάσω, είναι από τα αρχεία του UNHabitat και συγκαταλέγονται στο πρόγραμμα Best Practices, το οποίο ιδρύθηκε το 1997 ως απάντηση στην πρόσκληση της Ατζέντας Habitat για ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασίας μεταξύ των εθνών. Οι πρακτικές του Best Practices είναι ενέργειες που έχουν συντελέσει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και τη βιωσιμότητα των πόλεων και των κοινοτήτων. Οι εταίροι του προγράμματος εξειδικεύονται σε τομείς όπως τη στέγαση, την αστική διακυβέρνηση, τον περιβαλλοντικό και αστικό σχεδιασμό, την αρχιτεκτονική, την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ένταξη, την πρόληψη της εγκληματικότητας, τη μείωση της φτώχειας, την πολιτιστική κληρονομιά, τη χρηματοδότηση και διαχείριση των υποδομών και των κοινωνικών υπηρεσιών.

Μέρος Πρώτο

αειφόρος ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών

1.1

Φυσικό Περιβάλλον Αναβάθμιση Πόλης

και

Αισθητική

HABITAT II Η φύση είναι απαραίτητη για την παροχή τροφής, νερού και ενέργειας και είναι ζωτικής σημασίας για τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στις ταχέως αναπτυσσόμενες αστικές περιοχές, η πρόσβαση στη φύση καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη λόγω των ανταγωνιστικών απαιτήσεων στέγασης, βιομηχανίας, εμπορίου, υποδομών, μεταφορών και γεωργίας. Η ανάπτυξη αστικών περιοχών που βρίσκονται σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον είναι ένα από τα βασικά καθήκοντα που πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη μιας βιώσιμης αστικοποίησης. Τα εργαλεία για την επίτευξη μιας πιο ισορροπημένης ανάπτυξης δεν περιλαμβάνουν μόνο συγκεκριμένες αστικές πολιτικές αλλά και καινοτόμες μεθόδους πολεοδομικού σχεδιασμού και σωστή διαχείριση της αστικής ανάπτυξης και αναζωογόνησης. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχή της προληπτικής προσέγγισης (όπως ορίζεται στη δήλωση της πρώτης συνεδρίασης του ΟΗΕ στο Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992), πρέπει να εφαρμοστεί ευρέως από τις κυβερνήσεις. Επιθυμητός είναι και ο έλεγχος του περιβαλλοντικού και κοινωνικού αντίκτυπου του κάθε κράτους. Πολλές πόλεις χρησιμοποιούν τις περιφερειακές τους εκτάσεις ως βοηθητικές, χωρίς όμως να έχουν την σωστή υποδομή, καταστρέφοντας τη βιοποικιλότητα των εκτάσεων αυτών. Για να αποφευχθεί η ασύμμετρη, ανθυγιεινή και μη βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών, είναι απαραίτητο να προωθηθούν τα πρότυπα χρήσης γης που ελαχιστοποιούν τις απαιτήσεις των μεταφορών, την εξοικονόμηση ενέργειας και την προστασία των ανοιχτών και πράσινων χώρων. Πολιτικές και σχέδια ανάπτυξης πρέπει να επανεξεταστούν για να διασφαλιστεί η βελτιωμένη χρήση της γης και και η γεωγραφικά πιο ισορροπημένη οικονομική ανάπτυξη. Οι χώροι πρασίνου και βλάστησης στις πόλεις είναι βασικές για την βιολογική ισορροπία και για την οικονομική ανάπτυξη. Η βλάστηση δημιουργεί φυσικούς οικότοπους που απορροφούν τα όμβρια ύδατα με φυσικό τρόπο, πράγμα που σημαίνει εξοικονόμηση στη διαχείριση των υδάτων. Οι χώροι πρασίνου και βλάστησης διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στη δημιουργία πιο κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών, βελτιώνοντας έτσι το περιβάλλον στις πόλεις. Απαραίτητη είναι λοιπόν, η προστασία των εδαφών με πλούσια βιοποικιλότητα, των υδάτων και άλλων ευαίσθητων περιοχών.

Οφέλη πράσινων χώρων στη πόλη Καθώς οι πόλεις αναπτύσσονται, η αξία της γης αυξάνεται, συνεπώς οι χώροι πρασίνου γίνονται δελεαστικές προοπτικές εκμετάλλευσης, αλλά όπως και με πολλά άλλα δημόσια αγαθά, το γεγονός πως είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η αξία της, τη θέτει σε μειονεκτική θέση σε σχέση με άλλους τύπους επενδύσεων. Γεγονός που εξηγεί την έλλειψη παρουσίας πράσινων χώρων στις πόλεις. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν γίνει αρκετές μελέτες που θέλουν να δείξουν ακριβώς πόσο πολύτιμο είναι το πράσινο για τη ζωή των πόλεων και των κατοίκων τους. Η Husqvarna* δημοσίευσε στις αρχές του 2012 μία έρευνα βασισμένη σε δείγμα 3500 κατοίκων αστικών κέντρων από επτά διαφορετικές χώρες για το πράσινο στις πόλεις. Τα βασικά πορίσματα της έκθεση ήταν πως το παγκόσμιο ενδιαφέρον στους αστικούς χώρους πρασίνου αυξάνεται, αλλά οι μακροπρόθεσμες προοπτικές είναι αβέβαιες. Οι χώροι πρασίνου εκτιμούνται ιδιαιτέρως από τους κάτοικους των πόλεων, διότι ανεβάζουν την αξία της περιοχής όπως και το πνεύμα κοινότητας. Επίσης συμβάλουν στη βιωσιμότητα της πόλης, καθώς βοηθούν στην καταπολέμηση της υπερθέρμανσης των αστικών κέντρων, μειώνουν την απορροή του νερού από καταιγίδες και βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα απορροφώντας τους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Τέλος, υπάρχουν ισχυρά επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν πως οι άνθρωποι που έχουν πρόσβαση σε χώρους πρασίνου δεν είναι μόνο πιο πιθανό να ασκούνται τακτικά, αλλά είναι επίσης λιγότερο πιθανό να αισθανθούν άγχος, θυμό και κατάθλιψη. Μια μελέτη που συνέκρινε τις διαφορές στην υγεία των κατοίκων σε περιοχές της Αγγλίας με υψηλή και χαμηλή ποσότητα πράσινου παρατήρησε πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην υγείας των πληθυσμών του ίδιου κράτους πρόνοιας, υγειονομικών υπηρεσιών και εισοδήματος, που οφείλονται στους διαφορετικούς τύπους του φυσικού περιβάλλοντος. The Lancet, Τόμος 372, Τεύχος 9650, Σελίδες 1655 - 1660, 8 Νοέμβριος 2008

Δράσεις

Για την ανάπτυξη και βελτίωση μιας ολοκληρωμένη διαχείρισης της γης, οι αρμόδιες αρχές πρέπει σύμφωνα με τον ΟΗΕ να : (α) βελτιώσουν τις βάσεις δεδομένων και τα συστήματα χαρτογράφησης τους. (β) καθορίσουν, ανάλογα με την περίπτωση, την νομοθεσία για τη διαχείριση της γης, ώστε να είναι εύκολα εφαρμόσιμη. (γ) θεσπίσουν ένα αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο που να ενσωματώνει τις περιβαλλοντικές ανησυχίες και να ενισχύει την μεικτή χρήση γης. (δ) αναπτύξουν, ανάλογα με την περίπτωση, φορολογικά κίνητρα και μέτρα ελέγχου για την ορθολογική και βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. (ε) ελαχιστοποιήσουν τη ρύπανσης από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις (στ) ελέγχουν το οικολογικό αποτύπωμα της κάθε πόλης και της χώρας συνολικά.

Best Practices Πιο πράσινες πόλεις

Η λατινική φράση ”Mater artium necessitas” (η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της εφεύρεσης), ταιριάζει τέλεια για να εξηγήσει την περίπτωση των αστικών χώρων πρασίνου, καθώς οι πόλεις είναι αντιμέτωπες με την πρόκληση εξισορρόπησης δύο ανταγωνιστικών απαιτήσεων – πυκνότητα και περισσότεροι χώροι πρασίνου– συνεπώς στρέφονται σε καινοτόμες προτάσεις. Εκ των οποίων οι περισσότερες βασίζονται στην φύτευση πρασίνου σε σημεία που δεν είχαμε μέχρι πρότινος συνηθίσει, όπως για παράδειγμα σε στέγες σπιτιών, προσόψεις και εσωτερικούς χώρους.

Πράσινες στέγες

Οι πράσινες στέγες, είναι μια λύση που έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται ευρέως. Το 2000, φυτεύτηκε ένας κήπος που καλύπτει περίπου 1900 τετραγωνικά μέτρα στη στέγη του δημαρχείου του Σικάγο, ένα από τα πρώτα και ποιο γνωστά παραδείγματα φυτεμένου δώματος στον κόσμο. Αυτό είναι μονάχα ένα από τα εκατοντάδες παραδείγματα δημόσιων κτιρίων που έχουν υιοθετήσει αυτή τη τεχνική. Πρόσφατα, το Παρίσι ανακοίνωσε σχέδια να προσθέσει επτά στρέμματα πράσινων στεγών, ως μέρος μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας της πόλης, ομοίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, επίκεντρο της κυβέρνησης είναι η ενθάρρυνση της τεχνικής αυτής, ως μέρος του σχεδίου της για την αύξηση των χώρων πρασίνου στις αστικές περιοχές. Παρόμοιες συζητήσεις διεξάγονται στο Σίδνεϊ και στο Τόκιο. Οι Πράσινες στέγες φαίνεται να έχουν κερδίσει έδαφος στις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη πρασίνου στις πόλεις. Οι σύγχρονες πράσινες στέγες, οι οποίες αποτελούνται από στρώματα βλάστηση, είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο, ωστόσο, στη βόρεια Σκανδιναβία χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες. Η τάση χρήσης τους ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 στη Γερμανία, και έκτοτε έχει εξαπλωθεί σε πολλές χώρες. Σήμερα, εκτιμάται ότι περίπου το 10% του συνόλου των γερμανικών στεγών είναι φυτεμένo. Η πρακτική των φυτεμένων δωμάτων γίνεται ολοένα και

πιο δημοφιλής, ιδίως στην Ευρώπη. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες προωθούν τις πράσινες στέγες ενεργά, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Ελβετία, της Ολλανδία και της Ελλάδας. Για παράδειγμα, ο δήμος του Linz στην Αυστρία προωθεί την εγκατάσταση πράσινων στεγών από το 1983, ενώ το 1990 η Ελβετία θέσπισε τη χρήση τους μέσω ομοσπονδιακού νόμου.

Πλεονεκτήματα

1. Μειώνουν την απορροή ομβρίων - Πολλές περιπτώσεις κρατών που έχουν πρόβλημα έντονων βροχοπτώσεων επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν την πολιτική των πράσινων στεγών για να υποβοηθήσουν τις αποχετεύσεις ομβρίων. Οι οποίες συνήθως συνδυάζονται με τις αποχετεύσεις λυμάτων και η υπερχείλιση τους οδηγεί στο να πλυμμυρίσουν τα οδικά δίκτυα. 2. Επιβραδύνουν το ρυθμό της απορροής από την οροφή. Έχει διαπιστωθεί ότι μπορούν να παρακρατήσουν έως και 75% των όμβριων υδάτων, απελευθερώνοντας σταδιακά το νερό στην ατμόσφαιρα, μέσω της συμπύκνωσης και της διαπνοής, διατηρώντας τους ρύπων στο χώμα. Λειτουργούν δηλαδή σαν φυσικά φίλτρα των όμβριων υδάτων. 3. Καταπολεμούν το φαινόμενο της αστική θερμικής νησίδας*. Τα παραδοσιακά δομικά υλικά απορροφούν την ακτινοβολία του ηλίου και την εκπέμπουν εκ νέου ως θερμότητα, καθιστώντας τις πόλεις τουλάχιστον 4 βαθμούς Κελσίου θερμότερες από τις γύρω περιοχές. Στη στέγη του δημαρχείου του Σικάγο, η θερμοκρασία είναι από 1.4 έως 4.4 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη από τα γύρω κτίρια. Υπολογίζεται ότι εάν όλες οι στέγες σε μια μεγάλη πόλη ήταν φυτεμένες, η αστική θερμοκρασία θα μπορούσε να μειωθεί έως και κατά 7 βαθμούς Κελσίου. [22] 4. Βελτιώνουν την θερμομόνωση και την ηχομόνωση της οροφής. Μια μελέτη που διεξήχθη από την κυβέρνηση του Καναδά παρατήρησε, μείωση κατά 26% στις ανάγκες ψύξης το καλοκαίρι και 23% στην απώλεια θερμότητας το χειμώνα, με τη χρήση πράσινης στέγης. Όσο για την ηχομόνωση, σύμφωνα με τις μετρήσεις τους το χώμα απορροφά τις χαμηλές συχνότητες και τα φυτά τις υψηλότερες. [23] 5. Αυξάνουν τη διάρκεια ζωής μιας στέγης κατά δύο έως τρεις φορές, σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας του Penn State University.[15] 6. Παρέχουν ενδιαιτήματα για φυτά, έντομα και ζώα που διαφορετικά δυσκολεύονται να βρουν φυσικό περιβάλλον στις πόλεις. Ακόμη και σε μεγάλα ύψη, έως και 19 ορόφων, έχει διαπιστωθεί ότι οι πράσινες στέγες μπορούν να προσελκύουν έντομα, πουλιά, μέλισσες και πεταλούδες. Επίσης λειτουργούν και σαν ενδιάμεσες στάσεις για τα μεταναστευτικά πουλιά.

Μειονεκτήματα

Το κύριο μειονέκτημα των πράσινων στεγών είναι το αρχικό κόστος τους. Μια καλά σχεδιασμένη και επαγγελματικά τοποθετημένη πράσινη στέγη μπορεί να κοστίσει οπουδήποτε μεταξύ 100 με 200 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ανάλογα με το είδος της οροφής, τη δομή του κτιρίου, και τα φυτά που θα χρησιμοποιηθούν. Επιπρόσθετο κόστος είναι και η συντήρηση. Αν και το κόστος συντήρησης είναι χαμηλό δεν είναι μηδαμινό. Επίσης, μερικοί τύποι πράσινων στεγών έχουν αυξημένες στατικές απαιτήσεις ιδίως σε σεισμικές περιοχές του κόσμου, λόγω βάρους, και για τον ίδιο λόγο, σε μερικά υφιστάμενα κτίρια δεν μπορούν να τοποθετηθούν όλα τα είδη φύτευσης. Υπάρχει και η περίπτωση να χρειαστεί ενισχυμένη στεγανοποίηση της οροφής επειδή το νερό διατηρείται στην οροφή αλλά και επειδή ενδέχεται οι ρίζες να διαπεράσουν την αδιάβροχη μεμβράνη. Ενώ, η εγκατάσταση κατάλληλων συστημάτων στεγάνωσης και τα εμπόδια

των ριζών μπορεί να αυξήσουν το αρχικό κόστος της στέγης, μια πράσινη στέγη προστατεύει τη στέγη από τις υπεριώδες ακτίνες αυξάνοντας τη διάρκεια ζωής της, γεγονός που ισοσταθμίζει την αρχική διαφορά κόστους. * Αστική θερμική νησίδα-Το φαινόμενο κατά το οποίο, η θερμοκρασία του αέρα στις αστικές περιοχές είναι κατά μέσο όρο υψηλότερη μερικούς βαθμούς από την αντίστοιχη θερμοκρασία σε μη αστικές περιοχές.

Πηγές 1. Snodgrass, Edmund C. και McIntyre Linda. The Green Roof Manual: A Professional Guide to Design, Installation, and Maintenance. Portland: Timber Press, 2010 2. www.fll.de- Γερμανικός ερευνητικός σύνδεσμος ανάπτυξης τοπίου 3. www.roofgreening.ca/content/Habitat_Final.pdf 4. www.efb-greenroof.eu - “Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων για Πράσινες Κατασκευές” Φωτογραφία: H στέγη του δημαρχείου του Σικάγο- greenroofs.com

Κάθετοι κήποι

«Από τα φυτά που στρώνανε στο χώμα, από τα κλαδιά που ξεμυτίζανε από τα δενδράκια, κανένα δεν σερνόταν, κανένα δεν απλωνόταν είτε σε καμπύλη είτε σε οριζόντιο επίπεδο. Όλα τους ανηφόριζαν κατά την επιφάνεια του Ωκεανού. Ακόμα και οι λεπτότερες κορδέλες, και οι λεπτότερες ίνες ορθώνονταν ίσιες σαν σιδερένιες βέργες. Εδώ πέρα βασίλευε η κάθετη γραμμή.» Ιούλιος Βερν, 1959: 105 Ο όρος «κάθετος κήπος» αναφέρεται στην φύτευση των όψεων των κτιρίων αλλά και γενικότερα των κάθετων επιφανειών. Ο όρος αυτός καθ’ αυτός έχει μια δόση πλεονασμού, καθώς ο κήπος από μόνος του εμπεριέχει την καθετότητα, είτε μέσω των φυτών ή μέσω της ανθρώπινης επέμβασης. Παρόλα αυτά ο σχεδιασμός πράσινων τοίχων και γενικότερα κήπων που αναπτύσσονται στις κάθετες επιφάνειες, έλαβε διάφορες μορφές και εξελίχθηκε εκφράζοντας τις σχεδιαστικές τάσεις και ανάγκες κάθε εποχής. Μία πρώτη μορφή κάθετου κήπου ήταν τα Ζιγκουράτ, στην Μεσοποταμία την τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ. τα οποία έμοιαζαν με τεχνητούς λόφους. Ενώ οι πιο γνωστοί και θαυμαστοί κάθετοι κήποι είναι οι φημισμένοι Κήποι της Βαβυλώνας. Η φύτευση των όψεων των κτιρίων παρουσίασε μια κάμψη από το 1930 και αναβιώνει ξανά στις μέρες μας, χωρίς όμως να αποτελεί έναν νέο τομέα. Μια έρευνα που διεξήχθη στο Βερολίνο το 1982 έδειξε πως αναρριχόμενα φυτά κάλυπταν το 40% των τοίχων με νότιο προσανατολισμό. Πρωτοπόρος των κάθετων κήπων, στην σημερινή τους εκδοχή, είναι ο Γάλλος βοτανολόγος Patrick Blanc, ο οποίος χρησιμοποίησε την τεχνογνωσία της υδροπονίας για την δημιουργία των κάθετων κήπων. Ο Blanc ασχολήθηκε στη διδακτορική του διατριβή με τα επιίφυτα φυτά των τροπικών δασών. Προσπάθησε να αναπαράγει αυτό τον τρόπο ανάπτυξης των φυτών στις όψεις των κτιρίων και σε διαχωριστικούς τοίχους, προσομοιώνοντας ένα τροπικό δάσος. Αξιόλογα έργα του ιδίου είναι: Bois de Vincent, Μusee du Quai Branly (φωτ.6), Aquarium de Genes., Hotel Pershing Hall, Centre commercial Quatre Temps, Marche des Halles. To παράδειγμά του έχουν ακολουθήσει έκτοτε και πολλοί άλλοι από Αμερική, Ευρώπη και Ιαπωνία.

Πλεονεκτήματα

Έχει αποδειχθεί πως οι πράσινοι τοίχοι λειτουργούν σαν φίλτρα του αέρα που εισέρχεται στο κτίριο, αλλά και σαν ηχητικό φράγμα από τους θορύβους της πόλης. (Dunnett & Kingsbury, 2004). Επίσης η φύτευση των όψεων των κτιρίων, συμβάλλει στη μείωση των θερμοκρασιών ενός κτιρίου, καθώς σκιάζει τους τοίχους και τα ανοίγματα και συντελεί στη μείωση των διακυμάνσεων της ημερήσιας θερμοκρασίας κατά 50%. Έχει υπολογιστεί πώς 5,50 C μείωση της θερμοκρασίας εξωτερικά του κτιρίου μειώνει την ενέργεια που απαιτείται για την λειτουργία των κλιματιστικών έως 50-70% (Peck at al 1999). Η χρήση τους είναι αρκετά δημοφιλής ακόμη και στα ψυχρότερα κλίματα, όπου στους τοίχους που δέχονται ακτινοβολία τοποθετούν φυλλοβόλα φυτά για να περνούν ανεμπόδιστα οι ακτίνες του ηλίου το χειμώνα, ενώ στους τοίχους που δεν δέχονται ηλιακή ακτινοβολία επιλέγονται αειθαλή ώστε να εμποδίζουν την φυγή θερμότητας από το εσωτερικό του κτιρίου. Άλλα πλεονεκτήματα των φυτών κυρίως στις πόλεις είναι η παγίδευση της σκόνης, η οποία είναι ανάλογη της επιφάνειας του φυλλώματος, και των επιβλαβών στοιχείων όπως ο μόλυβδος και το κάδμιο. Επίσης, τέτοιου είδους προσόψεις προστατεύσουν την επιφάνεια του κτιρίου από την έντονη βροχόπτωση ή το χαλάζι καθώς συγκρατούν τη βροχή και μειώνουν την ταχύτητα της, και σχηματίζουν μια ασπίδα προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία. Τέλος, βοηθά στη βελτίωση της βιοποικιλότητας των αστικών περιοχών, αποτελώντας καταφύγιο για πολλά πουλιά.

Τεχνικές

Οι βασικότερες τεχνικές δημιουργίας ενός κάθετου κήπου είναι: -Η υδροπονία σε κηπευτικό υπόστρωμα -Η υδροπονία σε οργανικό υπόστρωμα το ονομαζόμενο “τοίχωμα sandwich” -Η υδροπονία σε πέτρωμα (ανάλογο με το προηγούμενο, αλλά σε ανόργανο υπόστρωμα) -Η καλλιέργεια σε παραδοσιακό υπόστρωμα (φυτική γη)» (Groult, 2008). Στην πρώτη περίπτωση, -οι άλλες τρεις αποτελούν μια απόκλιση αυτής-, ένα υδρόφιλο στρώμα που αποτελείται από ένα ειδικό συνθετικό υλικό, αντικαθιστά το φυτικό υπόστρωμα των φυτών και αποστραγγίζει σε ένα δοχείο ανάκτησης του νερού. Σε ανοδική κατεύθυνση το νερό οδηγείται μέσω μιας αντλίας σε σταλλακτηφόρους σωλήνες έτσι ώστε να επιτυγχάνεται διαβροχή όλου του υποστρώματος. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία (Groult, 2008), υπάρχουν πολλά φυτικά είδη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή ενός πράσινου τοίχου. Ως αναφορά τον εξωτερικό χώρο, η επιλογή των φυτών πρέπει να γίνεται βάσει τις μικροκλιματικές τους απαιτήσεις αλλά και την γενικότερη εναρμόνισή τους με το ευρύτερο φυσικό τοπίο της περιοχής. Οι βασικοί παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη για τη δημιουργία ενός τοίχου είναι η έκθεση του στον ήλιο, ο εγκλιματισμός των φυτών στις εξωτερικές θερμοκρασίες, ο αέρας, η παροχή νερού, η έκταση της περιοχής κάλυψης και το κόστος της κατασκευής.

Μειονεκτήματα

Το περιβάλλον ανάπτυξης της βλάστησης σε κάθετες επιφάνειες είναι περισσότερο απαιτητικό από αυτό των φυτεμένων δωμάτων, λόγω των μικροκλιματικών συνθηκών. Το συγκεκριμένο σύστημα δεν δέχεται τόσο μεγάλη βροχόπτωση όσο ένα δώμα, καθώς είναι ελεύθερης αποστράγγισης. Επιπλέον είναι εκτεθειμένο αρκετά στον αέρα και δεδομένου ότι το

υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών είναι αρκετά λεπτό, η ανάπτυξη των φυτών καθίσταται αρκετά δύσκολη. Για το λόγο αυτό ο σχεδιασμός και η κατασκευή των κάθετων κήπων πρέπει να γίνεται μόνο από ειδικούς.

Μερική λύση

Φέρνοντας τη φύση σε πυκνοδομημένες περιοχές όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα για τη δημιουργία ενός κήπου, τα φυτεμένα δώματα και οι κάθετοι κήποι, συμβάλλουν στην αισθητική αναβάθμιση των κτιρίων και των πόλεων και προσφέρουν τη δυνατότητα της χρωματικής αλλαγής των κτιρίων σε σχέση με τις εποχές. Παρά τα σημαντικά βιοκλιματικά οφέλη, η συγκεκριμένη τεχνολογία αποτελεί μια δαπανηρή λύση, ενώ για πολλούς επιστήμονες δεν συνιστά μια οικολογική προσέγγιση, καθώς καταναλώνονται πολλά συνθετικά υλικά μη ανακυκλώσιμα, νερό και ενέργεια για τον φωτισμό της. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η φυτική επένδυση των κτιρίων πρέπει να αποτελεί τμήμα του γενικότερου σχεδιασμού μιας περιοχής, και όχι πανάκια για την βελτίωση του πρασίνου των πόλεων αλλά και ούτε να αντικαθιστά τη δημιουργία πράσινων θυλάκων σ’ αυτές (π.χ δενδροστοιχίες, πάρκα, κήποι, κλπ).

Πηγές 1. Dunnett Nigel, Kingsbury Noël. Πράσινες στέγες και προσόψεις (Planting Green Roofs and Living Walls). Portland: Timber Press, 2008 2. Blanc, Patrick. The Vertical Garden: From Nature to the City ( Le Mur Végétal, de la nature à la ville), μετάφραση στα αγγλικά από τα γαλλικά από τον Gregory Bruhn. Νεα Υόρκη: W. W. Norton & Company, 2008 3. Ong, Boon Lay. “Green plot ratio: an ecological measure for architecture and urban planning.” Landscape and Urban Planning, Τόμος 63, Τεύχος 4, 15 Μαΐου 2003, σελίδες 197-211. Φωτογραφίες: έργα του Patrick Blanc- η πρόσοψη του μουσείου Quai Branly στο Παρίσι και της Caixa Forum στη Μαδρίτη. www.verticalgardenpatrickblanc.com

Νέες Πράσινες Πόλεις

Σε αρκετά από τα πρόσφατα έργα αστικών περιοχών της Ασίας το πράσινο παίζει κύριο ρόλο στο σχεδιασμό με απώτερο σκοπό να παρουσιάσει τις πρώτες πλήρως βιώσιμες “οικο-πόλεις”. Δύο από τα πιο επίδοξα έργα τα οποία βρίσκονται υπό κατασκευή, είναι το Tianjin και το Songdo. Στο παρελθόν, πολλά φιλόδοξα οικολογικά αστικά έργα, όπως το Dongtan στην Κίνα, δεν κατάφεραν να περάσουν από το όραμα στην υλοποίηση, κυρίως λόγω οικονομικών δυσκολιών. Αλλά η Ασία σήμερα είναι το εργαστήριο του κόσμου στις καινοτομίες στον τομέα της οικολογίας και πιστεύεται πως αργά η γρήγορα κάποιο από τα πειράματα της θα πετύχει και όταν συμβεί αυτό, θα λειτουργήσει ως οδηγός για το πώς θα κατασκευάζονται οι πόλεις στο μέλλον.

Δύο πόλεις - παρόμοιες ιδέες

Στη νέα οικολογική πόλη Tianjin (συνεργασία της Κίνας και της Σιγκαπούρης που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2020), το πράσινο διαπερνά ολόκληρο το τοπίο της πόλης. Η πόλη θα είναι αυτάρκης στη κατανάλωση ενέργειας και νερού, οι κάτοικοι της θα χρησιμοποιούν ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή μέσα μαζικής μεταφοράς και το αστικό πράσινο θα είναι ενσωματωμένο στις προσόψεις και στις στέγες των κτιρίων. Στο Songdo, μια άλλη πρωτοποριακή πράσινη πόλη στη Νότια Κορέα, η έμφαση των χώρων πρασίνου είναι εφάμιλλη, με τη διαφορά πως έχει επιπλέον ένα κεντρικό πάρκο 100 στρεμμάτων προσβάσιμο από όλους, που λειτουργεί ως το επίκεντρο ολόκληρης της πόλης.

Κάθετο αστικό δάσος

Οι οικο-πόλεις δεν είναι τα μόνα παραδείγματα τολμηρών προσεγγίσεων για ένα πιο πράσινο μέλλον. Έργα όπως το “Urban Forest” έχουν λάβει πολλή προσοχή πρόσφατα, το οποίο απεικονίζει έναν ουρανοξύστης στην κινεζική πόλη Chongqing: ένα αντισυμβατικό κτίριο ύψους 385 μέτρων, του οποίου πολλοί όροφοι λειτουργούν ως μικρογραφία πάρκων. Το σχέδιο είναι των αρχιτεκτόνων MAD και αναμένεται να αρχίσει η κατασκευή του στα τέλη του 2012. Ένα ακόμη αξιοσημείωτο έργο είναι το Hong Cheng Plaza στο Guangzhou, από την αρχιτεκτονική εταιρία Benoy, το οποίο όταν υλοποιηθεί, θα γίνει το πρώτο εμπορικό κέντρο λιανικής πώλησης με τη μορφή πάρκου.

Πηγές

1. www.worldarchitecturenews.com 2. www.eco-city.co.uk 3. Lowe, Ernest. “Eco-Idustrial Park Handbook for Asian Developing Countries”. China Chemical Industry Press, 2001. 4. www.tianjinecocity.gov.sg Φωτογραφία: Tianjin, Songdo, Urban Forest, Hong Cheng Plaza- www. eco-city.co.uk

Κοινωνική ανάπτυξη:

1.2

δημιουργία παραγωγικής απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής

HABITAT II Η προώθηση προς μια δίκαιη, βιώσιμη και κοινωνικά σταθερή πόλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξάλειψη της φτώχειας. Η φτώχεια έχει διάφορες εκφάνσεις, περιλαμβανομένης της έλλειψης ή της ακατάλληλης στέγασης. Η εξάλειψη της φτώχειας απαιτεί, μεταξύ άλλων, υγιείς μακροοικονομικές πολιτικές που στοχεύουν στη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, ισότιμη και καθολική πρόσβαση σε οικονομικές ευκαιρίες, εκπαίδευση και κατάρτισης με στόχο την καλύτερη ποιότητα διαβίωσης μέσω ελεύθερα επιλεγμένων και παραγωγικών θέσεων εργασίας και πρόσβαση στις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Ωστόσο, δεν υπάρχουν καθολικές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν δίκαια. Άλλα βασικά στοιχεία μιας στρατηγικής για την εξάλειψη της φτώχειας περιλαμβάνουν πολιτικές που αποσκοπούν στη μείωση των ανισοτήτων, στην αύξηση των ευκαιριών, στη βελτίωση της πρόσβαση σε αγαθά και σε εργασία, στη προώθηση της αγροτικής ανάπτυξης και στη βελτίωση των υποδομών.

Πρόσφυγες

Υπάρχουν περισσότεροι από 43 εκατομμύρια ξεριζωμένοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Η Ύπατη Αρμοστεία ασχολείται τώρα με 33,9 εκατομμύρια ανθρώπους ενδιαφέροντος της Ύπατης Αρμοστείας: 14,7 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα, 10,5 εκατομμύρια πρόσφυγες, 3,1 εκατομμύρια επαναπατρισθέντες, 3,5 εκατομμύρια ανιθαγενείς, περισσότερα από 837.000 αιτούντων άσυλο και πάνω από 1,3 άλλα άτομα που προκαλούν ανησυχία.

Δράσεις

Για την προώθηση της ισότιμης πρόσβασης και της δίκαιης παροχής υπηρεσιών στις πόλεις, οι κυβερνήσεις και οι τοπικές αρχές οφείλουν: (α) να διαμορφώσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές για την ανάπτυξη των πόλεων που να διασφαλίζουν την ίση πρόσβαση στις βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με την παροχή της ασφάλειας των τροφίμων, την εκπαίδευση, την απασχόληση, την στέγαση, τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, το ασφαλές πόσιμο νερό, την αποχέτευση και την πρόσβαση σε υπαίθριους χώρους και χώρους πρασίνου, δίνοντας προτεραιότητα στις ανάγκες και τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών, που συχνά φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της φτώχειας. (β) να αποκεντρώσουν τους δημόσιους πόρους και να προωθήσουν την συνεργασία του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα με τους κατοίκους της περιοχής στον χωροταξικό σχεδιασμό, στην παροχή και στη συντήρηση των αστικών υποδομών και των χώρων πρασίνου. Όσο για την προώθηση της κοινωνικής συνοχής, αναγνωρίζοντας τη σημασία της συμβολής του εθελοντισμού και των μη κυβερνητικών οργανώσεων οφείλουν: (α) να απαγορεύσουν τις διακρίσεις στη στέγαση, την απασχόληση και την πρόσβαση σε κοινωνικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις. (β) να ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων. (γ) να διευκολύνουν τη συμμετοχή των τοπικών οργανώσεων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. (δ) να προωθήσουν την υιοθέτηση νόμων και προδιαγραφών που να λαμβάνουν υπόψη τις ειδικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, σε κάθε στάδιο του σχεδιασμού, της ανάπτυξη και των λήψεων αποφάσεων για τη πόλη. (ε) να διασφαλίσουν την πλήρη συμμετοχή των μεταναστών στην ανάπτυξη, διασφαλίζοντας την πλήρη και ισότιμη πρόσβασή τους στις κοινωνικές και οικονομικές υπηρεσίες και τη συμμετοχή τους στην εκπόνηση και εφαρμογή των πολιτικών γεγονότων που επηρεάζουν την κοινωνία. Η αστική φτώχεια και ανεργία αποτελούν σημαντικά εμπόδια για την ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών. Για την καταπολέμηση της φτώχειας οφείλουν να ενισχυθούν: (α) οι ευκαιρίες απασχόλησης με επαρκές εισόδημα για την επίτευξη ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης για όλους τους πολίτες και να πρωοθηθεί η απασχόληση από το σπίτι. (β) οι πολιτικές που μειώνουν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία. (γ) ίσα δικαιώματα για όλους, στην ιδιοκτησία, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην τεχνολογία, στη γνώση καθώς και στις δημόσιες υπηρεσίες. (δ) οι δημόσιες υπηρεσίες υποστήριξης που ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ της κοινότητα και των επιχειρήσεων, παρέχοντας βοήθεια στην εμπορία και στην διανομή τοπικών προϊόντων. (ε) οι νόμοι εξάλειψης της σεξουαλικής και οικονομικής εκμετάλλευσης γυναικών και παιδιών. (στ) οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης που αποσκοπούν στην προώθηση της εκτίμησης και στην ολοένα αυξανόμενη συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών αξιών και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της παραγωγής, της κατανάλωσης, της συμπεριφορά και των ηθικών επιλογών τους.

Για την πρόληψη, τη μείωση και εξάλειψη της βίας και της εγκληματικότητας, οι κυβερνήσεις πρέπει: (α) να σχεδιάσουν, να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν βιώσιμους δημόσιους χώρους. (β) να ενισχύσουν την κοινωνική συνεργασίας. (γ) να αντιμετωπίσουν τους παράγοντες που υπονομεύουν την ασφάλεια της κοινότητας και οδηγούν σε εγκληματικές συμπεριφορές, όπως η φτώχεια, η ανισότητα, το άγχος, η ανεργία, η απουσία εκπαιδευτικών και επαγγελματικών ευκαιριών και η έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Best Practices Ισότιμη πρόσβαση και δίκαια παροχή υπηρεσιών Το μοντέλο Tilburg ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Tilburg, Ολλανδία

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Δήμος Tilburg

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 200,000 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1989- σήμερα

Εισαγωγή • • •

πρόοδος της αποδοτικότητας στη διαχείριση της πόλης πρόοδο της δημοκρατίας βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων

Το Τίλμπουργκ έχει 165.000 κατοίκους, καθιστώντας το την έβδομη μεγαλύτερη πόλη στην Ολλανδία. Το 1989 επιλέχθηκε ένας επαναστατικός για την εποχή τρόπος οργάνωσης της διοίκησης της πόλης, ο οποίος άλλαξε σημαντικά την ποιότητα, την ανάπτυξη καθώς και τη μορφή οργάνωσης της, γνωστός ως μοντέλο Τίλμπουργκ. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στην αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων και έχει όμοιες αρχές με εκείνες των επιχειρήσεων, δηλαδή της κεντρικής διοίκησης και των επιμέρους τμημάτων. Το διοικητικό συμβούλιο αποφασίζει για το ποια προϊόντα πρέπει να παραχθούν, σε ποιες ποσότητες και σύμφωνα με ποια πρότυπα ποιότητας, χωρίς όμως να παρεμβαίνει στην κατασκευή και παράδοση των προϊόντων. Τα τμήματα λειτουργούν σαν κέντρα κέρδους και παράγουν τα καθορισμένα προϊόντα, οφείλουν βέβαια να ενημερώνουν το συμβούλιο σχετικά με την πρόοδο και τις πιθανές αποκλίσεις. Εξίσου σημαντικό είναι πως το δημοτικό συμβούλιο, προσπαθεί να συμπεριλάβει τους κατοίκους στις αποφάσεις, ως «πελάτες» που αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη και διαχείριση της πόλης. Σημείο εκκίνησης είναι ότι η πόλη στο σύνολό της πρέπει να προσφέρει τη “βασική ποιότητα”. Για να διατηρηθεί αυτή η βασική ποιότητα, η πλειοψηφία της πόλης απαιτεί συντήρηση ενώ οι περιοχές της πόλης που δεν την προσφέρουν

χαρακτηρίζονται ως ζώνες ειδικής προσοχής. Κύριος παράγοντας είναι η ισχυρή συμμετοχή από τη γειτονιά και ότι το ενδιαφέρον αυτό γίνεται ορατό.

Η μέθοδος των πέντε βημάτων

Η διαχείριση της πόλης βασίζεται σε πέντε βήματα. Πρώτον, αναγνώριση των προβλημάτων ανά γειτονιά. Το δεύτερο σημαντικό βήμα είναι η εύρεση λύσεων για την απόκτηση της βασικής ποιότητας. Το τρίτο είναι η συζήτηση με τα τμήματα και τους κατοίκους για το πως μπορεί να αντιμετωπισθεί το κάθε πρόβλημα. Τέταρτο, είναι η κατανομή των ευθυνών και των εργασιών στα αρμόδια τμήματα. Και τέλος, η έγκριση του σχεδίου από τους κατοίκους και τις οργανώσεις τους. Προκειμένου οι κάτοικοι να έχουν ενεργό ρόλο σε κάθε λήψη αποφάσεων, τους δίνεται ένα ερωτηματολόγιο, η χρήση του οποίου βοηθάει και στην απογραφή των προβληματικών περιοχών. Στόχος της μεθόδου αυτής είναι εξάσκηση της πολιτικής σε επίπεδο γειτονιάς. 1. αναγνώριση προβλημάτων 2. λήψη απόφασης για την πορείας δράσης από το διοικητικό συμβούλιο 3. παρουσίαση της προτεινόμενης λύσης 4. κατανομή εργασιών και ευθυνών για την εκτέλεση της λύσης 5. έγκριση από τους κατοίκους και τις δημοτικές οργανώσεις

Σχέδιο Πόλης

Προκειμένου να επιτευχθεί το Σχέδιο Πόλης, γίνεται απογραφή των προβληματικών περιοχών ανά γειτονιά. Η απογραφή αυτή αποστέλλεται σε όλες τις οργανώσεις κατοίκων της γειτονιάς και το «προσχέδιο» της κατανομής κεφαλαίου δίνεται στο δημοτικό συμβούλιο, το οποίο προσαρμόζει αναλόγως τις αποφάσεις του και σύμφωνα με τα στοιχεία από τις περιγραφές των πολιτών, το Σχέδιο Πόλης αναβαθμίζεται ετησίως. Έτσι ο δήμος μοιράζεται τις ευθύνες με άλλους οργανισμούς, όπως εταιρείες στέγασης, κοινωνικές υπηρεσίες και τους ίδιους τους πολίτες. Κάθε δύο χρόνια, με βάση στατιστικές και τα ερωτηματολόγια, μετρώνται οι συνέπειες των επενδύσεων στις ευάλωτες συνοικίες. Οι συγκρίσεις δείχνουν σημαντική βελτίωση των επιλεγμένων περιοχών. Οι μετρήσεις βασίζονται στα εξής: κοινωνική συνοχή, εκφυλισμό, ενόχληση, εγκληματικότητα και κυκλοφοριακά προβλήματα.

Κέρδος

Από το 1988 έως σήμερα, ο Δήμος του Tilburg κάθε χρόνο έχει πλεόνασμα, τα χρήματα αυτά επενδύονται στην πόλη με αποτέλεσμα να περιορίζεται η αύξηση του κόστους ζωής για τους πολίτες της. Από έβδομη στον κατάλογο με τις ακριβότερες πόλεις στην Ολλανδίας τώρα είναι τριακοστή, καθιστώντας την μία από τις φθηνότερες πόλεις της χώρας.

Πηγές 1. www.unhabitat.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. www.tilburg.nl 3. www.unesco.org Φωτογραφία: Το Τίλμπουργκ από ψηλά, www.tilburg.nl

Κοινωνική Συνοχή Πρόγραμμα για την επανεγκατάσταση πληθυσμού Βαγιαδολίδ, Ισπανία ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΧΕΔΙΟΥ Δήμος Βαγιαδολίδ

Εισαγωγή

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Δήμος Βαγιαδολίδ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 313,437 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1993- σήμερα

Στην πόλη της Βαγιαδολίδ, υπήρχαν αρκετές υποβαθμισμένες περιοχές, όπως προσωρινοί οικισμοί, φτωχογειτονιές και κυρίως η παραγκούπολη "Poblado de la Esperanza". Η τοπική διοίκηση είχε στο παρελθόν προσπαθήσει να βοηθήσει τους κατοίκους αυτών των περιοχών και η κυβέρνηση είχε ήδη αναπτύξει ένα σχέδιο υποστήριξης των Τσιγγάνων της πόλης, οι οποίοι ήταν η μειονότητα που πλήττονταν περισσότερο από την κατάσταση. Οι ενέργειες αυτές όμως δεν είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα, κυρίως επειδή δεν ήταν συντονισμένες. Το 1989, υπεγράφη συμφωνία συνεργασίας της τοπικής διοίκησης και του δημοτικού συμβουλίου, η οποία όριζε την μετεγκατάσταση του άπορου πληθυσμού της πόλης σε κανονικές συνθήκες διαβίωσης. Οι οικογένειες που ζουσαν σε αυτές τις ακατάλληλες συνθήκες στέγασης, βρίσκονταν κάτω από το όριο της φτώχειας και ήταν θύματα κοινωνικού αποκλεισμού. Ως εκ τούτου, τα θέματα τα οποία έπρεπε να αντιμετωπιστούν ήταν τα εξής δύο: • η μετεγκατάσταση του πληθυσμού σε κανονικές συνθήκες στέγασης. • κοινωνική δράση για την προετοιμασία και την ένταξη των οικογενειών στην γειτονιά καθώς και στην αγορά εργασίας.

Το πρόγραμμα

Οι στόχοι του προγράμματος μετεγκατάστασης ήταν οι εξής: 1. Μεταφορά των οικογενειών που ζουν σε προσωρινούς οικισμούς, παραγκουπόλεις ή γκέτο σε καλύτερες συνθήκες κατοίκησης, σύμφωνα με τις ανάγκες της κάθε περίπτωσης. 2. Ευαισθητοποίηση των κατοίκων των γειτονιών-υποδοχέων ώστε να υπάρχει θετική αντιμετώπιση προς τους νέους γείτονες. 3. Διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης και της εργασιακής ενσωμάτωσης των μετεγκατασταθέντων. 4. Οργάνωση δραστηριοτήτων με τους πολίτες της Βαγιαδολίδ, προκειμένου να μειωθούν οι υφιστάμενες προκαταλήψεις για την μετεγκατάσταση. Οι ενέργειες που έγιναν για την πραγματοποίηση των παραπάνω στόχων ήταν: 1. Η αγορά κατοικιών στη δευτερογενή αγορά και η διάθεση τους στους μετεγκατασταθέντες με ιδιαιτέρως ευνοϊκό συμβόλαιο μίσθωσης. 2. Η προσφορά οικονομικής βοήθειας στους κατοίκους της “Poblado de la Esperanza” για την απόκτηση νόμιμης κατοικίας. 3. Η ίδρυση κοινωνικών προγραμμάτων δράσης για τους τσιγγάνους της “Pobladode La Esperanza”. 4. Η ίδρυση προγράμματος για την καταπολέμηση του οικονομικού και κοινωνικού αποκλεισμού των μετεγκατασταθέντων από τις νέες τους γειτονιές. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Βαγιαδολίδ είχε την ευθύνη διαμόρφωσης των στόχων, καθώς και της εφαρμογής τους, ωστόσο σε κάθε βήμα του έργου συνεργάστηκε στενά με τις ενδιαφερόμενες κοινωνικές ομάδες.

Διαδικασία

Η διαδικασία μετεγκατάστασης του άπορου πληθυσμού ξεκίνησε το 1993 από την περιοχή "Poblado de la Esperanza", μέσω στεγαστικών κεφαλαίων. Έπειτα σειρά είχαν οι παραγκουπόλεις και και οι αυθαίρετες κατοικίες που δεν πληρούσαν τις βασικές προδιαγραφές διαβίωσης με συμβάσεις μίσθωσης. Το πρώτο πρόβλημα που προέκυψε κατά την εφαρμογή του προγράμματος είναι η κοινωνική απόρριψη του μεταφερόμενου πληθυσμού, ιδιαιτέρως των εθνικών μειονοτήτων. Οι προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος επικεντρώθηκαν στην συνεργασία με τις τοπικές κοινωνικές ομάδες. Όσον αφορά την "Poblado de la Esperanza" αναγράφεται ότι αποτελούνταν από 110 αυθαίρετες κατοικίες τσιγγάνων, όταν ξεκίνησε το σχέδιο χρηματοδότησης τους. Υπάρχουν ακόμη οικογένειες που δεν έχουν μεταφερθεί διότι δεν υπάρχει επαρκές κεφάλαιο αλλά και κατοικίες, δεδομένου ότι προτιμούν μονοκατοικίες ή ισόγεια διαμερίσματα, δηλαδή τύποι κατοικιών πιο κοντά στη κουλτούρα τους. Οι οποίες όμως είναι σπάνιες σε προσιτές τιμές. Επιπλέον, υπάρχει το πρόβλημα απόρριψης από τους σημερινούς ιδιοκτήτες τέτοιων περιουσιών, που αντιστέκονται στην ιδέα πώλησης στις εν λόγω οικογένειες.

Αποτελέσματα

Τα σημαντικότερα αποτελέσματα μέχρι σήμερα είναι πως 117 οικογένειες μεταφέρθηκαν σε κατάλληλες συνθήκες κατοικίας. Επίσης, η παραγκούπολη "Poblado de la Esperanza" και "Camino de Obregοn" έχουν εξαλειφθεί. Τα αποτελέσματα δεν είναι μονάχα ποσοτικά, έχουν συμπληρωθεί επίσης ποιοτικοί δείκτης, λαμβάνοντας υπ΄όψιν μεταβλητές, όπως η οικονομική και κοινωνική κατάσταση των οικογενειών, οι δυνατότητες εργασίας, η

συμμετοχή στη συλλογική κατοίκηση και στη κοινωνία. Ο δείκτης για τη μέτρηση του αντίκτυπου είναι ο αριθμός των οικογενειών που μεταφέρθηκε, ο βαθμός ενσωμάτωσης και ο αριθμός συγκρούσεων που έχουν προκύψει. Ένώ το πρόγραμμα βελτίωσε την αστική εικόνα της Βαγιαδολίδ, με την εξάλειψη των άπορων οικισμών, υπήρξε αύξηση της κερδοσκοπίας στην αγορά ακινήτων, μια πτυχή που έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον πληθυσμό εν γένει.

Συντήρηση

Ο δήμος της πόλης ανέλαβε τον αστικό σχεδιασμό των πρώην παραγκουπόλεων με σκοπό να καλύψει τα έξοδα του προγράμματος αλλά και να δώσει πίσω αυτές τις εκτάσεις γης στο σύνολο της πόλης. Έτσι, ένα ποσοστό τους πωλήθηκε σε ιδιώτες, και έχουν πλέον αντικατασταθεί από κτίρια κατοικιών και εμπορικές χρήσεις. Ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μετατράπηκε σε χώρους πρασίνου και αναψυχής. Το κέρδος από αυτήν την ενέργεια ισοστάθμισε τα έξοδα του προγράμματος μετεγκατάστασης του πληθυσμού. Το πρόγραμμα ένταξης των άπορων πληθυσμών στην κοινωνία συνεχίζει να είναι σε λειτουργία και αποτελείται από έναν συντονιστή, κοινωνικούς λειτουργούς, εργοδηγούς δομικών κατασκευών, έναν δικηγόρο, έναν εκπαιδευτικό και έναν τσιγγάνο μεσολαβητή.

το πρόγραμμα μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

1. Οι κοινωνικές πολιτικές στον τομέα της στέγασης πρέπει να σέβονται τα ειδικά χαρακτηριστικά της κάθε υπόθεσης που αναλαμβάνουν. 2. Πρέπει να επιτευχθεί συναίνεση μεταξύ όλων των κοινωνικών φορέων στα προγράμματα αυτά. Επιπλέον, εάν είναι δυνατόν, την άμεση εμπλοκή των πληγέντων. 3. Η διαδικασία μετεγκατάστασης των απόρων πληθυσμών πρέπει να είναι σταδιακή, ώστε να μην δημιουργήσει σημαντική αναστάτωση στην πόλη.

Πηγές 1. www.unhabitat.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. www.20minutos.es 3. www.eldiadevalladolid.com Φωτογραφία: Ένας από τους εναπομείναντες καταυλισμούς της Βαγιαδολίδ, www.20minutos.es

Εξάλειψη βίας και βανδαλισμού Για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, η βία, ή ο φόβος της βίας, είναι μια καθημερινή πραγματικότητα. Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτο της Παγκόσμιας Τράπεζας*, μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών στον κόσμο συμβαίνουν λόγω της βίας στις αστικές περιοχές και όχι σε χώρες που βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου. Επίσης κατέγραψε, με ποιο τρόπο οι κάτοικοι των αστικών κέντρων βιώνουν και ανταποκρίνονται στα υψηλά επίπεδα βίας, διαπιστώνοντας μια ποικιλία μηχανισμών αντιμετώπισης, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν ατομικοί, για παράδειγμα τη προτίμηση παραμονής σε ασφαλή μέρη (σπίτι, εμπορικά κέντρα), αλλάζοντας διαδρομές, συμμετέχοντας σε ομάδες επαγρύπνησης ή πολιτοφυλακής, χρησιμοποιώντας παράνομες μορφές δικαιοσύνης ή απλά αγνοώντας το πρόβλημα. Τέλος, προτείνει, συλλογική προσπάθεια, αναβάθμιση των βασικών υποδομών, καλύτερη αξιοποίηση της ενέργειας της νεολαίας και ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ της κυβέρνησης και των πολιτών. *Έρευνα που δημοσίευσε, τον Απρίλιο του 2011, το Ινστιτούτο της Παγκόσμιας Τράπεζας (WBI), ένας παγκόσμιος σύνδεσμος με στόχο τη μείωση της φτώχειας.

Neighborhood Watch

Ένα αρκετά διαδεδομένο παράδειγμα συλλογικής προσπάθειας, κυρίως στις ΗΠΑ και την Αγγλία, είναι το Neighborhood Watch, ένα πρόγραμμα πρόληψης εγκλήματος,που παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να κάνουν ασφαλέστερες τις γειτονιές τους, δημιουργώντας ομάδες παρακολούθησης ώστε να εντοπίζουν και να αναφέρουν ύποπτες δραστηριότητες στην γειτονιά. Οι περισσότερες ομάδες πρόληψης οργανώνεται ανά οικοδομικό τετράγωνο ή ανά γειτονιά και ξεκινούν με τη βοήθεια της αστυνομίας. Μία μελέτη των (Garofalo και McLeod, 1988) διαπίστωσε ότι τα περισσότερα παραδείγματα αυτού του είδους βρίσκονται σε περιοχές που περιείχαν υψηλά ποσοστά μονοκατοικιών, λίγο ή καθόλου καταστήματα και οι κάτοικοι ζουν τουλάχιστον μια πενταετία στην περιοχή. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης, ότι τα περισσότερα από τα προγράμματα τοποθέτησαν σήματα του προγράμματος στους δρόμους για να αποτρέψουν επίδοξους εγκληματίες. Από τις πρώτες απόπειρες αντιμετώπισης του εγκλήματος σε επίπεδο γειτονιάς (Σικάγου αρχές του 1900), μέχρι σύγχρονες προσπάθειες πρόληψης, η συλλογική δράση των κατοίκων έχει αποδειχθεί μία από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές. Όπως έγραψε ο Minor, “ η γειτονιά είναι το κλειδί για τη διατήρηση επιτυχημένων σχέσεων.” Η εκθέσεις των ερευνών, της βρετανικής και της αμερικανικής εγκληματικότητας το 2000 και 2001 αντιστοίχως, εκτιμούν ότι πάνω από το ένα τέταρτο (27%) του συνόλου των νοικοκυριών στην Βρετανία και το 40% του αμερικανικού πληθυσμού ήταν μέλη ενός τέτοιου προγράμματος. Καθιστώντας το Neighborhood Watch, τη μεγαλύτερη μη- κυβερνητική δραστηριότητα πρόληψης εγκλήματος.

Η θεωρία των σπασμένων παραθύρων ‘Θεωρήστε ένα κτίριο με λίγα σπασμένα παράθυρα. Αν δεν επισκευασθούν, η τάση για τους βανδάλους είναι να σπάσουν μερικά ακόμη. Τελικά, μπορεί και να εισβάλλουν στο κτήριο, και αν είναι ακατοίκητο, ίσως γίνουν καταληψίες ή ανάψουν φωτιές στο εσωτερικό. Ή σκεφτείτε ένα πεζοδρόμιο. Μερικά σκουπίδια συσσωρεύονται. Σύντομα, περισσότερα σκουπίδια συσσωρεύονται. Τελικά, οι άνθρωποι αρχίζουν να αφήνουν σακούλες σκουπιδιών ή να σπάνε αυτοκίνητα.’ Μια θεωρία που έγινε θέμα συζήτησης τη δεκαετία του ‘80 είναι αυτή των ‘σπασμένων παραθύρων’ η οποία εισήχθη για πρώτη φορά από τους κοινωνικούς επιστήμονες James Q. Wilson και George L. Kelling, στο άρθρο τους με τίτλο “Broken Windows” το 1982 έκδοση του ΄The Atlantic Monthly΄. Στο οποίο ισχυρίζονταν, πως ένα παραμελημένο περιβάλλον υποδηλώνει ότι κανείς δεν είναι υπεύθυνος, αυξάνοντας τον φόβο και καλώντας την εγκληματική συμπεριφορά και πως εάν σταματήσουν τα αδικήματα ήσσονος σημασίας και αποκατασταθεί η τάξη ενδέχεται να αποφευχθούν σοβαρότερα εγκλήματα. Το 1996 εκδόθηκε ένα βιβλίο εγκληματολογίας και αστικής κοινωνιολογίας, Fixing Broken Windows: Restoring Order and Reducing Crime in Our Communities του Kelling και της Catharine Coles, το οποίο βασίζεται στο άρθρο, αλλά επιχειρηματολογεί με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Διαπραγματεύεται τη θεωρία σε σχέση με την εγκληματικότητα και τις στρατηγικές για τον περιορισμό ή την εξάλειψη του εγκλήματος από τις αστικές γειτονιές. Μια πετυχημένη στρατηγική για την πρόληψη βανδαλισμού, λένε οι συγγραφείς, είναι να διορθώνεται το πρόβλημα όταν είναι μικρό. Εάν τα σπασμένα παράθυρα αντικαθιστούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα, είναι πολύ λιγότερο πιθανό οι βάνδαλοι να σπάσουν περισσότερα παράθυρα ή να κάνουν περαιτέρω ζημιά. Τα πεζοδρόμια να καθαρίζονται καθημερινώς, με αποτέλεσμα να μην συσσωρεύονται σκουπίδια (ή να είναι πολύ λιγότερα). Τα προβλήματα δεν θα κλιμακώνονται και επομένως σεβαστοί κάτοικοι δεν θα εγκαταλείψουν την περιοχή. Η θεωρία κάνει δύο μεγάλες αξιώσεις: ότι η περαιτέρω μικροεγκληματικότητα και η αντί-κοινωνική συμπεριφορά θα αποθαρρύνονται, καθώς και τα σοβαρότερα εγκλήματα, ως εκ τούτου, θα προληφθούν. Η κριτική της θεωρίας τείνει να επικεντρώνεται μόνο στον τελευταίο ισχυρισμό.

Lowell, Ma, ΗΠΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Βοστώνη, Μασαχουσέτη

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Πανεπιστήμιο Harvard και Suffolk

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 106,519 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2005

Το 2005 στο Lowell, Ma. ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Harvard και του Suffolk, που εργάζονταν με την αστυνομία, εντόπισαν 34 σημεία αυξημένου εγκλήματος. Στα μισά από αυτά, βελτίωσαν την εικόνα τους, καθαρίζοντας για παράδειγμα τα σκουπίδια από τα πεζοδρόμια, ή επισκευάζοντας τα φώτα του δρόμου. Σιγουρεύτηκαν πως τα εγκαταλελειμμένα κτίρια ήταν μη προσβάσιμα και πως οι επιχειρήσεις πληρούσαν τις υποχρεώσεις τους, επίσης αύξησαν τις συλλήψεις για πλημμελήματα. Τέλος, παρασχέθηκαν επιπρόσθετες υπηρεσίες υποστήριξης για τους άστεγους και τους ψυχικά ασθενείς. Στα άλλα μισά σημεία απλώς παρακολουθούσαν αποφεύγοντας να γίνουν αντιληπτοί. Από κάθε σημείο ενδιαφέροντος έγινε σχολαστική καταγραφή των ποινικών αδικημάτων. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας, ήταν οι κλήσεις στην αστυνομία να μειωθούν κατά 20% από τα μέρη της πόλης που έλαβαν ιδιαίτερη προσοχή, σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες. Ενώ στις άλλες περιοχές δεν παρατηρήθηκε καμία αξιοσημείωτη αλλαγή. Σύμφωνα λοιπόν με τις παρατηρήσεις, ο καθαρισμός ήταν πολύ αποτελεσματικός, οι συλλήψεις λιγότερο, και η ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών δεν είχε εμφανή επίδραση. Το πείραμα αυτό θεωρείται ένα ισχυρό επιστημονικό στοιχείο που αποδεικνύει πως η πολυσυζητημένη θεωρία των σπασμένων παραθύρων λειτουργεί. Το πείραμα υιοθετήθηκε και από άλλες πόλεις όπως τη Νέα Υόρκη ή το Groningen της Ολλανδίας με ανάλογα αποτελέσματα. Σήμερα πολλά αστυνομικά τμήματα χρησιμοποιούν τη θεωρία αυτή, με γνώμονα το πείραμα Lowell. “Για την αστυνομία αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν απαραίτητα,...σε τομείς όπως η ιατρική τα απαιτούμε”, υποστηρίζει ο David Weisburd, καθηγητής του Πανεπιστήμιου George Mason. «Η μελέτη αυτή, είναι κομψή στον τρόπο με τον οποίο αποδεικνύει τα οφέλη της πρόληψης του εγκλήματος» David Weisburd

Πηγές 1. Johnson, Carolyn. “Breakthrough on ‘broken windows’.”, The Boston Globe, Βοστώνη. (8/2/2009) 2. www.lowellma.gov 3. www.suffolk.edu Φωτογραφία: www.boston.com

Εξάλειψη φτώχειας Rebranding

Ένα αρκετά διαδεδομένο παράδειγμα εξυγίανσης υποβαθμισμένων περιοχών και μείωσης της φτώχειας, είναι αυτό του Rebranding ή αλλιώς όπως το βρίσκει κανείς σε ελληνικά κείμενα, απόδοση επωνυμίας. Οι πόλεις μπορούν να θεωρηθούν ως “προϊόντα” υπό την έννοια ότι παρέχουν εργασία, οικόπεδα, καταστήματα, βιομηχανικές υποδομές, κατοικίες, αναψυχή και άλλες ανέσεις για τους κατοίκους και για τις επιχειρήσεις. Επίσης, μία πόλη βελτιώνοντας την εικόνας της αναπτύσσεται πολιτιστικά μα κυρίως οικονομικά, εξ ου και η απόδοση του εταιρικού όρου rebranding. Ολοένα και περισσότερο, οι πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να προσελκύσουν νέες επενδύσεις και τουρισμό. Η διαφήμιση μιας περιοχής μπορεί να τη βοηθήσει να διαφοροποιηθεί από άλλα μέρη και ως εκ τούτου σε μεγάλο βαθμό να διευκολύνει την προώθηση της. Ένα εμπορικό σήμα, σύμφωνα με τους Louro και Cunha* (2001, σ.863), είναι μία σύνθεση, λειτουργικών, συναισθηματικών, σχεσιακών και στρατηγικών στοιχείων. Το σύνολο τους δημιουργεί μια «εικόνα» για την εν λόγω πόλη. Το έξυπνο μαρκάρισμα ενός τόπου τονίζει στους ξένους τα οφέλη, το ύφος και τον πολιτισμό δίνοντας στη πόλη ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Τύποι

Συχνά επιλέγεται ένας παράγοντας για την αναζωογόνηση της εμπορικότητας μιας πόλης, ο οποίος παίρνει διάφορες μορφές ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε πόλης αλλά και του επιθυμητού αποτελέσματος. Για παράδειγμα πόλεις όπως το Μάντσεστερ, η Βαρκελώνη ή η Σιγκαπούρη επέλεξαν την καινοτομία ενώ πέντε φθίνουσες βιομηχανικές πόλεις της Βρετανίας υιοθέτησαν διάφορες στρατηγικές τουρισμού. Μία τρίτη τακτική είναι η εισαγωγή νέας πολιτιστικής διάστασης, με δημοφιλή παραδείγματα, της Γλασκόβη και πιο πρόσφατο του Μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο της Ισπανίας. Τέλος, ένας τέταρτος τρόπος είναι η αναζωογόνηση της πόλης με αστικές αναπλάσεις, μια τακτική ιδιαιτέρως χρήσιμη για την αναβάθμιση παραγκουπόλεων ή εγκαταλελειμμένων περιοχών. Το Λιανεμπόριο είναι μια κοινή επιλογή της προσέγγισης αυτής. Τα πολλά διαφορετικά συστατικά που μπορούν να συνδεθούν με την επωνυμία μιας πόλης μπορούν να θεωρηθούν ως μέρος μιας «εργαλειοθήκης επωνυμίας»: μπορεί να είναι μαλακά στοιχεία, όπως συνθήματα, χρώματα, ο τόνος της φωνής ή λέξεις, ή σκληρά στοιχεία, όπως κτίρια ορόσημα ή αστικό σχεδιασμό.

Προβλήματα

Το βασικό πρόβλημα είναι το κόστος μιας τέτοιας επιχείρησης, καθώς πέρα από την κάθε βελτίωση είναι σημαντική η προώθηση, η οποία διαμορφώνει τις εντυπώσεις. Επίσης η αλλαγή της εικόνας μιας πόλης εμπεριέχει τη πιθανότητα να χαθεί ο αρχικός της χαρακτήρα, συνεπώς καλό είναι να υπάρχει μια πολύ στενή σχέση μεταξύ της ταυτότητας της πόλης και της επωνυμίας της. Στην καλύτερη περίπτωση, η επωνυμία της πόλης αντανακλά

τις βασικές αξίες και τα χαρακτηριστικά της πόλης. Το μήνυμα της επωνυμίας μπορεί επίσης να επισημαίνει τις μελλοντικές φιλοδοξίες και προοπτικές, ενώ την ίδια στιγμή να βρίσκεται ενσωματωμένη βαθιά στις ρίζες της πόλης. Το ιδανικό είναι οι δήμοι να είναι σε θέση να «δαμάσουν» πρώτα ένα χαρακτηριστικό, και μετά να το επικοινωνήσουν.

Σιγκαπούρη ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΧΕΔΙΟΥ Goh Keng Swee Albert Winsemius

Εισαγωγή

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 5.183.700 3.257.000 μόνιμοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΄60- σήμερα

Το άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ το 1869 προκάλεσε την αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου, και ιδιαιτέρως της Σιγκαπούρη η οποία έγινε κομβικό σημείο εμπορίου και το λιμάνι της έγινε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πολυσύχναστα λιμάνια στον κόσμο. Πριν από την ανεξαρτησία της το 1965, από τους Βρετανούς είχε κατά κεφαλήν ΑΕΠ $511, το τρίτο μεγαλύτερο στην Ανατολική Ασία. Μετά την ανεξαρτησία της, τις άμεσες ξένες επενδύσεις και την κατευθυνόμενη από το κράτος εκβιομηχάνιση της, που βασίστηκε στα σχέδια των Goh Keng Swee και Δρ. Albert Winsemius δημιούργησε μια δυνατή σύγχρονη οικονομία. Από το 1960 μέχρι το 2010, το ΑΕΠ της Σιγκαπούρης κατά μέσο όρο είναι 48,2 δισεκατομμυρίων δολάρια με υψηλότερο σημείο το 2010 με 222,7 δισεκατομμύρια δολάρια και χαμηλότερο το 1960 με 0,7 δισ. δολαρίων. Σήμερα η Σιγκαπούρη συγκαταλέγεται στις τρεις πλουσιότερες χώρες του κόσμου.

Eμπνευστές

Ο Goh Keng Swee ήταν υπουργός οικονομίας της Σιγκαπούρης από το 1959 έως το 1965. Όταν έλαβε τη θέση του, το έλλειμμα του ετήσιου προϋπολογισμού της χώρας βρισκόταν στα $14 εκατομμύρια δολάρια, εισήγαγε λοιπόν αυστηρές φορολογικές πολιτικές και μείωσε το μισθό των δημοσίων υπαλλήλων. Αποτέλεσμα των μέτρων αυτών, ήταν να βρεθεί σε θέσει να ανακοινώσει στο τέλος του έτους πως η κυβέρνηση είχε πλεόνασμα 1 εκατ. δολαρίων (Lee Hsien Loong,2010). Το 1961 ίδρυσε ένα Διοικητικό Συμβούλιο Οικονομικής Ανάπτυξης, με στόχο να προσελκύσει ξένους επενδυτές. Το επόμενο έτος, ξεκίνησε την ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης, Jurong πρώην βάλτος στο δυτικό άκρο του νησιού, προσφέροντας διάφορα κίνητρα σε ξένες πολυεθνικές να εγκατασταθούν εκεί. Σε στενή συνεργασία με τον Goh Keng Swee για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας βρισκόταν ο Δρ. Albert Winsemius. Ο Winsemius ήταν Ολλανδός οικονομολόγος, που τέλεσε οικονομικός σύμβουλος της Σιγκαπούρης την περίοδο 1961 - 1984 και ήταν επικεφαλής της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη της χώρας. Τη δεκαετία του 1960 η Σιγκαπούρη είχε μόλις κερδίσει την ανεξαρτησία της και αντιμετώπιζε υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας. Ο Δρ. Winsemius παρουσίασε ένα δεκαετές σχέδιο ανάπτυξης το οποίοι θα μετέτρεπε τη Σιγκαπούρη από απλώς ένα εμπορικό λιμάνι σε ένα κέντρο τεχνολογίας και βιομηχανίας.

Το δεκαετές σχέδιο

Προτεραιότητα του σχεδίου ήταν η δημιουργία θέσεων απασχόλησης και η προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Βοήθησε τις τοπικές βιομηχανίες να επεκταθούν και ενθάρρυνε τη κατασκευή μεγάλης κλίμακας έργων κοινωνικής στέγασης. Στόχος των ενεργειών αυτών ήταν η βελτίωση της εικόνας της χώρας, ώστε να προσελκύσει τους επενδυτές. Μία από τις πρώτες συμβουλές του σχεδίου ήταν, να μην απομακρυνθεί το άγαλμα του Stamford Raffles, που είχαν τοποθετήσει οι Βρετανοί κατά την περίοδο κυριαρχίας τους στην περιοχή, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει σύμβολο της δημόσιας αποδοχής της βρετανικής κληρονομιάς και θα ανακούφιζε τις ανησυχίες που είχαν οι επενδυτές προς τη νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση.

Με την εφαρμογή του σχεδίου η Σιγκαπούρη κατάφερε να προσελκύσει μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες όπως τη Shell και την Esso και πληθώρα άλλων πολυεθνικών. Πρότεινε επίσης την βελτίωση της τεχνογνωσίας σε καινοτόμες τεχνολογικές μεθόδους ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί σε χρηματοοικονομικό κέντρο, καθώς και σε διεθνές κέντρο για την εναέρια κυκλοφορία και τις θαλάσσιες μεταφορές. Μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια, οι πολιτικές αυτές αποδείχθηκαν αποτελεσματικές.

Η πόλη της καινοτομίας

Σήμερα, η Σιγκαπούρη αποκαλείται ‘εργαστήρι αστικών λύσεων’. Παρά το γεγονός πως είναι ένα μικρό έθνος που στερείται φυσικούς πόρους, κατάφερε να μετατρέψει τις προκλήσεις σε ευκαιρίες. Είναι ένα μέρος χαμηλού κινδύνου για τις επιχειρήσεις να δημιουργήσουν, να αποδείξουν, και να εμπορευματοποιήσουν καινοτόμες αστικές λύσεις στην ενέργεια, τα απόβλητα, το νερό, τα πράσινα κτίρια και τις μεταφορές, πριν εισαχθούν στις αγορές του υπόλοιπου κόσμου. Η μικρή έκταση της Σιγκαπούρης και η υψηλής πυκνότητας του αστικού περιβάλλοντος της, την καθιστούν ιδανική για τη δοκιμή πράσινων οχημάτων. Αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η Daimler και η Bosch δοκιμάζουν εναλλακτικές μορφές καυσίμων, ενώ η Zeco Scooters δοκιμάζει χώρους στάθμευσης όπου θα φορτίζονται ηλεκτρικά σκούτερ. Ο τομέας όμως, όπου υπήρξε ιδιαιτέρως επιτυχής είναι του νερού. Καθώς πάσχει από λειψυδρία, η κυβέρνηση σχεδίασε και υλοποίησε πρακτικές διαχείρισης των υδάτων και στρατηγικές για την εξασφάλιση πόσιμων πηγών νερού με τη βοήθεια εταιρειών όπως η Nitto Denko και η Toray, οι οποίες δοκιμάζουν διάφορες τεχνολογίες νερού. Επιπλέον ώθηση στην τακτική της καινοτομίας δίνει το Υπουργείου Οικονομίας, το οποίο στοχεύει στην ανάπτυξη της πόλης σε πόλο έλξης επιχειρήσεων, και ανθρώπινου δυναμικού.

Η οικονομία σήμερα

Η Σιγκαπούρη έχει το υψηλότερο ποσοστό εκατομμυριούχων στον κόσμο, ένα στα έξι νοικοκυριά έχουν στη διάθεση τους τουλάχιστον ένα εκατομμύριο δολάρια. Παρά την σχετική οικονομική της επιτυχία, η Σιγκαπούρη δεν έχει καθορισμένο κατώτατο μισθό, πιστεύοντας πως έτσι θα μειώσει την ανταγωνιστικότητά της. Μαζί με το Χονγκ Κονγκ και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ανισότητας εισοδήματος στον ανεπτυγμένο κόσμο. Ωστόσο, η φτώχεια είναι σπάνιο φαινόμενο στη χώρα ακόμη και εάν η κυβέρνηση απορρίπτει την ιδέα ενός γενναιόδωρου συστήματος πρόνοιας, δηλώνοντας ότι κάθε γενιά πρέπει να κερδίζει και να εξοικονομεί αρκετά χρήματα για ολόκληρο τον κύκλο ζωής της. Το Υπουργείο Ανάπτυξης όμως έχει ιδρύσει διάφορα προγράμματα πρόνοιας για την νεολαίο, τον αθλητισμό τους απόρους και για όσους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, το οποίο είναι 1000 δολάρια το μήνα. Προσφέρει δωρεάν ιατρική περίθαλψη σε κρατικά νοσοκομεία, υποτροφίες για εκπαιδευτικά ιδρύματα, ενοικίαση διαμερισμάτων κ.α. Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει ονομάσει τη Σιγκαπούρη το ευκολότερο μέρος στον κόσμο να στήσει κανείς επιχείρηση.

Πηγές 1. Loong, Lee Hsien. “A giant in our midst”. The Straits Times (26/5/2010) σελίδα 13. 2.Leipziger, Danny. “Lessons from East Asia.” Asia-Pacific Development Journal. (12/2004) Τόμος. 11, Τεύχος.

Γλασκώβη, Σκωτία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Michael Kelly

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Ο δήμος της Γλασκώβης

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 592,820 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1983- σήμερα

Εισαγωγή

Η Γλασκώβη είχε προηγουμένως υποφέρει από τη φήμη, πως ήταν η πόλη της μεθυσμένης εργατικής τάξης, των σκοτεινών, επικίνδυνων και μελαγχολικών παραγκουπόλεων, με θρησκευτικές μισαλλοδοξίες και συμμορίες, δηλαδή της γενικότερης αστικής παρακμής. Η εικόνα που εξέπεμπε είχε επιπτώσεις όχι μόνο στην κουλτούρα της πόλης αλλά και στην οικονομία της. Τον Ιούνιο του 1983, ξεκίνησε μια εκστρατεία γνωστή ως «Glasgow’s miles better», από τον τότε δήμαρχο της πόλης Λόρδο Michael Kelly και τον Harry Diamond, υπεύθυνο δημοσίων σχέσεων. Η εκστρατεία ήταν μια πρωτοβουλία που στοχεύει στο να επανορθώσουν την εικόνα που είχαν πολλοί για την Γλασκώβη.

«Glasgow’s miles better»

Η εκστρατεία «Glasgow’s miles better», επικεντρώθηκε στο πολιτιστικό πλούτο, το περιβάλλον (σήμερα έχει περισσότερο πράσινο ανά κάτοικο από οποιαδήποτε άλλη πόλη στην Ευρώπη), και την καταλληλότητά για επενδύσεις. Αναπόσπαστο μέρος της νέας Γλασκώβη ήταν η υπεράσπιση της βιομηχανικής κληρονομιάς της. Η εκστρατεία έφερε αποτελέσματα προωθώντας την πόλη ως τουριστικό προορισμό αλλά και ως βιομηχανική περιοχή. Οι αντιλήψεις άλλαξαν και η Γλασκώβη έχει τώρα μια βιομηχανία εκατομμυρίων και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Ο ποταμός Clyde για παράδειγμα, που πέρναγε από την καρδιά των καταυλισμών της πόλης, έχει μεταμορφωθεί σε πολιτιστικό πόλο με τα ερειπωμένα κτίρια να έχουν αντικατασταθεί από νέα κτίρια μουσείων. Επαναπροσδιορίζοντας τον εαυτό της άρχισε να κερδίζει τίτλους όπως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Αλλά εξίσου σημαντική και απρόβλεπτη ‘παρενέργεια’ ήταν η επίδραση που είχε η εκστρατεία στους κάτοικους της Γλασκώβης. Το σύνθημα τους έδωσε την ευκαιρία να εκφράσουν την υπερηφάνεια που αισθάνονταν για την πόλη τους. Η συμμετοχή τους όχι μόνο βοήθησε την εκστρατεία να πετύχει, αλλά δημιούργησε την απαραίτητη ατμόσφαιρα για την αναγέννηση της πόλης. Σήμερα με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και το

νέο κέντρο γεμάτο ζωή είναι δύσκολο να θυμηθεί κανείς πως ήταν η πόλη πριν την εκστρατεία.

Το σύνθημα

«Μια επίσκεψη στη Νέα Υόρκη, μου άνοιξε τα μάτια στο γεγονός ότι πόλεις με τρομερά αστικά προβλήματα μπορούν να προωθηθούν με επιτυχία. Έχω προσαρμόσει την εκστρατεία “I Love New York” για την Γλασκόβη.» Michael Kelly Το σύνθημα είναι ένα διάσημο παράδειγμα ασαφής σύγκρισης,η οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την επιτυχία της εκστρατείας. Για να ενισχύσουν το σλόγκαν δίπλα του βάλανε ένα διάσημο παιδικό καρτούν τον Mr.Happy σε αφίσες και κονκάρδες. Η συγκεκριμένη φιγούρα επιλέχθηκε κυρίως επειδή ήταν άμεσα αναγνωρίσιμη και απεικονίζει την χαρά. Σε επόμενες φάσεις της εκστρατείας το σύνθημα εξελίχθηκε σε διάφορες άλλες συγκρίσεις όπως “Glasgow Smiles Better”. Τον σχεδιασμό της εκστρατείας ανέλαβε η σκοτσέζικη διαφημιστική εταιρία, Struthers και θεωρείται από τις πρώτες και πιο πετυχημένες προσπάθειες ‘re-branding’ στον κόσμο. Η καμπάνια αυτή έλαβε μια σειρά από εγχώριες και διεθνείς διακρίσεις.

Πηγές 1. Louro, Maria και Cunha Paulo. “Brand management paradigms.” Journal of Marketing Management. (1/2/2001): Τόμος 17, Τεύχος 7, σελίδες 849–875. 2. www.glasgow.gov.uk 3. www.bbc.co.uk Φωτογραφία: www.theglasgowstory.com

1.3

Πληθυσμός και βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών

HABITAT II Η ποιότητα ζωής και οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις πόλεις είναι στενά συνδεδεμένες με τις πληθυσμιακές αλλαγές, δηλαδή την αύξηση, την διάρθρωση και τη κατανομή του πληθυσμού. Τον Ιανουάριο του 2012 ο ΟΗΕ δημοσίευσε μια νέα μελέτη στην οποία υποστηρίζει πως: “ο ανθρώπινος πληθυσμός πρόκειται να φτάσει τα 9 δισεκατομμύρια έως το 2040 από τα 7 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα, και ο αριθμός της μεσαίας τάξης θα αυξηθεί κατά 3 δισεκατομμύρια τα επόμενα 20 χρόνια, συμπερασματικά η ζήτηση για νέους πόρους θα αυξηθεί εκθετικά. Υπολογίζεται πως μέχρι το 2030, ο κόσμος θα χρειαστεί τουλάχιστον 50 τοις εκατό περισσότερο φαγητό, 45 τοις εκατό περισσότερη ενέργεια και 30 τοις εκατό περισσότερο νερό.” Σύμφωνα με διεθνή έκθεση 23 επιστημόνων, με τίτλο «Οι άνθρωποι και ο πλανήτης», η υπερκατανάλωση στις πλούσιες χώρες και η ταχεία αύξηση του πληθυσμού στις φτωχές είναι οι δύο βασικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα για να γίνει βιώσιμη. Η έκθεση αυτή, χρειάστηκε δύο χρόνια για να γραφεί και συντάχθηκε για λογαριασμό της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου με πρόεδρο τον νομπελίστα βιολόγο Τζον Σάλστον. Ετοιμάστηκε εν όψει της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ, «Ρίο+20» που έγινε τον Ιούνιο του 2012, στο Ρίο της Βραζιλίας. Η έκθεση αποτελεί μία πολιτική και οικονομική παρέμβαση των επιστημόνων, που προσπαθούν να επαναφέρουν στο προσκήνιο το πολιτικά και ηθικά ευαίσθητο ζήτημα του αριθμού των ανθρώπων που μπορεί να συντηρήσει κάθε χώρα ξεχωριστά και ο πλανήτης συνολικά. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φθάσει τα 9,5 δισ. το 2050 και θα ξεπεράσει τα 10 δισεκατομμύρια έως το τέλος του 21ου αιώνα, προτού αρχίσει να υποχωρεί σταδιακά και πως πάνω από το 50% του πληθυσμού της Γης θα ζει πλέον σε πόλεις. Όμως η έκθεση προειδοποιεί ότι, αν δεν ληφθούν μέτρα ελέγχου των γεννήσεων και ο αριθμός γεννήσεων στις φτωχές χώρες δεν πέσει στο επίπεδο σχεδόν των πιο πλούσιων, τότε υπάρχει κίνδυνος ο πληθυσμός της Γης να εκτιναχθεί. Ακόμη, επισημαίνουν την ανάγκη εκπαίδευσης των 1,3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη που ζουν υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας (ζουν με λιγότερο από ένα ευρώ τη μέρα). Τέλος η έκθεση, τονίζει ότι πρέπει να σταματήσει η «βασιλεία» του ΑΕΠ ως του κύριου δείκτη οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, διότι είναι παραπλανητικός. Προτείνουν να υιοθετηθούν άλλοι δείκτες που συνυπολογίζουν το «φυσικό κεφάλαιο», δηλαδή τη συνεισφορά της Φύσης στην ανθρώπινη ευημερία.

«Το πού θα οδηγηθούμε εναπόκειται στην ανθρώπινη βούληση – δεν είναι προδιαγεγραμμένο. Δεν αποτελεί επίδραση κάποιου παράγοντα εκτός της ανθρωπότητας. Είναι στο χέρι μας». σερ Τζον Σάλστον μιλώντας στο BBC.

Υπερπληθυσμός

Στην επιστήμη ένα είδος φτάνει στον υπερπληθυσμό όταν ο αριθμός του, ξεπερνά την χωρητικότητα του περιβάλλοντος του. Ο ανθρώπινος πληθυσμός σήμερα ανέρχεται περίπου στα 7δις. αλλά άνισα διασκορπισμένος, με επίσης άνισο μέσο ρυθμό αύξησης, 1,4% ετησίως. Η μέση Ανατολή έχει πάνω από 4% ετησίως, η κεντρική και ανατολική Ευρώπη έχει λιγότερο από 0%, ενώ η νότια Αφρική έχει αρνητικό συντελεστή λόγω του ιού HIV. Συχνό ερώτημα της εποχής είναι εάν όντως υπάρχει πρόβλημα υπερπληθυσμού? Τα τελευταία 50 χρόνια η ποσότητα κατανάλωσης προϊόντων κατά κεφαλή έχει αυξηθεί, και η φτώχεια έχει μειωθεί ενώ ο πληθυσμός έχει αυξηθεί. Ίσως λοιπόν η φτώχεια και ο πόλεμος να μην έχουν να κάνουν τόσο με τον αριθμό των ανθρώπων αλλά με τον τρόπο ζωής τους. Έτσι, η λύση να μην είναι μόνο ο περιορισμός του πληθυσμού, ο οποίος δεν είναι μόνο δύσκολος αλλά και συχνά δικτατορικός, αλλά και η αλλαγή στον διακανονισμό των αγαθών.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας αστικός κόσμος

Μια άλλη πτυχή του υπερπληθυσμού είναι η συγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Ο κόσμος είναι πολύ κοντά στο σημείο όπου η πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές. Το 1950, ο κόσμος είχε μόλις δύο «μεγαλουπόλεις» με πληθυσμό μόλις άνω των 10 εκατ.: τη Νέα Υόρκη και το Τόκιο. Σήμερα, υπάρχουν τουλάχιστον 20, με το Τόκιο να παραμένει η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου με 35 εκατομμύρια κατοίκους. Τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι περίπου 180.000 άνθρωποι προστίθενται στον αστικό πληθυσμό κάθε μέρα. Αυτό σημαίνει πως η αστική υποδομή του κόσμου πρέπει να απορροφήσει το ισοδύναμο του διπλάσιου πληθυσμού του Τόκιο κάθε χρόνο. Το άστυ της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης αντιπροσωπεύει περίπου το 70-80% του πληθυσμού τους, και αναμένεται να σταθεροποιηθεί σε αυτά τα επίπεδα. Συμπερασματικά, τα αναπτυσσόμενα έθνη προβλέπεται να επωμιστούν το μεγαλύτερο μέρος της επιβάρυνσης αυτής, χωρίς να είναι προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν αυτήν την τεράστια εισροή.

Πρόωρη αστικοποίηση

Στο παραδοσιακό μοντέλο της αστικοποίησης, το οποία γνώρισε η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη κατά τη πρώτη βιομηχανική επανάσταση, οι άνθρωποι απομακρύνονταν από την ύπαιθρο λόγω της εκμηχάνισης της γεωργίας και της προσφοράς θέσεων εργασίας στις πόλεις. Η Υποσαχάρια Αφρική, η οποία έχει το υψηλότερο ποσοστό στον κόσμο αστικής μετανάστευσης, δεν ακολουθεί αυτό το πρότυπο. Οι αστικές περιοχές δεν έχουν οικονομική ανάπτυξη και ο γεωργικός τομέας δεν είναι σε άνθηση, αλλά η μείωση των καλλιεργειών, οι φυσικές καταστροφές και οι συγκρούσεις αναγκάζουν τους ανθρώπους να μετακομίσουν στις πόλεις. Επειδή όμως, οι αστικές περιοχές είναι οικονομικά στάσιμες ή σε ύφεση, οι τοπικές αρχές δεν έχουν τα χρήματα ή την τεχνογνωσία για την παροχή υπηρεσιών, όπως πρόσβαση σε νερό, στέγαση, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη. Το μέγεθος των πόλεων λοιπόν, δεν αντιπροσωπεύει τον οικονομικού πλούτου τους,

με αποτέλεσμα να βιώνουν αυτό που η UN-Habitat*, ονομάζει «πρόωρη αστικοποίησης». Στην Ασία, η αστικοποίηση της Κίνας έχει ακολουθήσει τις παραδοσιακές οδούς με εμπειρία από τη Δύση. Η βιομηχανική επανάσταση της Κίνας είναι η πιο γρήγορη που έχει υπάρξει ποτέ, και η κινεζική κυβέρνηση λέει ότι βοήθησε να άρει περισσότερους από 200 εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια. Δεν είναι όμως όλοι σύμφωνοι με την άποψη αυτή, πολλοί διαμαρτύρονται πως οι εργαζόμενοι λαμβάνουν χαμηλούς μισθούς και ζουν σε άθλιες συνθήκες και πως περίπου 200.000 άνθρωποι κάθε χρόνο καταλήγουν στις παραγκουπόλεις στα νότια προάστια του Πεκίνου. Υπολογίζεται ότι ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στη Λατινική Αμερική, την Ασία, καθώς και στην Αφρική, ζουν σε παραγκουπόλεις ή ανεπίσημους οικισμούς που δεν αναγνωρίζονται από το νόμο. Η επέκταση των παραγκουπόλεων, έχει γίνει χαρακτηριστικό της αστικοποίησης του 21ου αιώνα.

Αστικοποίηση της φτώχειας

Η UN-Habitat, σημειώνει πως η «αστικοποίηση της φτώχειας” έχει αγνοηθεί. Επίσης σύμφωνα με το Habitat II η αστικοποίηση και η θηλυκοποίηση της φτώχειας έχουν οδηγήσει πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, που ζουν σε αστικές περιοχές, να πορεύονται χωρίς επαρκή στέγη ή πρόσβαση στις βασικές υπηρεσίες. Σε μια προσπάθεια να επικεντρωθεί η προσοχή στο πρόβλημα, η Διακήρυξη της Χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών έθεσε ως στόχο να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής 100 εκατομμυρίων κατοίκων παραγκουπόλεων μέχρι το 2020. Στη σύναψη της διακήρυξης προειδοποιεί: “Οι φτωχογειτονιές γεμίζουν με όλο και πιο νεανικό πληθυσμό, άνεργο και δυσαρεστημένο, έχουν γίνει πυριτιδαποθήκη δυνητικής αστάθειας και δυσαρέσκειας».

Δράσεις

Για να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που επηρεάζουν τον πληθυσμό των πόλεων και να ενταχθούν οι δημογραφικές ανησυχίες στις πολιτικές ανάπτυξης οι κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών αρχών, θα πρέπει: 1. να συμπεριλαμβάνουν τα δημογραφικά ζητήματα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ιδιαιτέρως στις αποφάσεις που αφορούν τον σχεδιασμό και τη διαχείριση του αστικού χώρου. 2. να ενισχύσουν τις βάσεις δεδομένων των στοιχείων της αύξησης του πληθυσμού, ώστε το σχέδιο ανάπτυξης να είναι πιο αποτελεσματικό 3. να ενημερώσουν τους πολίτες για τις επιπτώσεις της μεταβολής του πληθυσμού και των ρυθμών ανάπτυξης των ανθρωπίνων οικισμών 4. να εξετάσουν την ανάγκη για το σχεδιασμό και την κατασκευή νέων οικισμών, λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ώστε να ανακουφιστούν οι ήδη υπερφορτωμένες πόλεις αλλά και να αποτραπούν μελλοντικές πιέσεις.

Best Practices Batikent, Τουρκία ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Άγκυρα, Τουρκία

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ο Δήμος της Άγκυρας και η Kent-Koop

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 200,000 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1974- 1995

Εισαγωγή

Η Άγκυρα είναι μία από τις πόλεις που αντιμετωπίζει πρόβλημα κορεσμού της χωρητικότητας της. Θέλοντας να αποφύγει την περαιτέρω οριζόντια επέκταση της, που θα σήμαινε την απομάκρυνση του φυσικού στοιχείου από το κέντρο της, αποφάσισε να προωθήσει τη δημιουργία νέων μικρών πόλεων. Από το σχέδιο αυτό προέκυψε η πόλη Batikent, μια πράσινη πόλη που προσφέρει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο στους χρήτες της και που συγχρόνως ανακούφισε τη πόλη της Άγκυρας και χαμήλωσε τις τιμές των ακινήτων της. Το σχέδιο Batikent ξεκίνησε από το Δήμο της Άγκυρας το 1974. Τα δύο σημαντικότερα στοιχεία του έργου αυτού κατά την έναρξη του ήταν η κλίμακα και η δομή της οργάνωσης του. Το σχέδιο ήταν να χτιστεί μια νέα πόλη για 250,000 κατοίκους σε μία περιοχή έκτασης 10,000 στρεμμάτων. Για το έργο αυτό επιλέχθηκε η περιοχή, Batikent που βρίσκεται 13 χιλιόμετρα δυτικά της Άγκυρας. Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε στα 43,5 τρισεκατομμύρια TL (1 δισ. δολ.) στις τιμές του 1995. Για να επιτευχθεί λοιπόν, αυτό το οικονομικά και τεχνικά μεγάλο έργο, εργάτες, δημόσιοι υπάλληλοι, έμποροι, και γενικώς άνθρωποι χαμηλού ή μέσου εισοδήματος που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν σπίτι, ενώθηκαν σε συνεταιρισμούς. Η δημιουργία των συνεταιρισμών αυτών, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του κοινωνικού προγράμματος του σχεδίου Batikent, γεγονός πρωτοφανές για τη χώρα. Μέχρι το 1979 είχαν δημιουργηθεί 13 συνεταιρισμοί οι οποίοι σχημάτισαν την Ένωση Συνεταιρισμών Στέγαση στο Batikent, γνωστή ως KENT-Koop.

Kent- Κοοp

Η ένωση Kent-Koop είναι μια μη-κυβερνητική οργάνωση, της οποίας όλες οι αποφάσεις γίνονται από εκλεγμένα μέλη των συνεταιρισμών. Η Γενική της Συνέλευση, αποτελείται από τρεις εκπροσώπους από κάθε συνεταιρισμό,

οι οποίοι εκλέγονται από τις αντίστοιχες γενικές συνελεύσεις. Η Γενική Συνέλευση της Ένωσης καλείται ετησίως να συζητήσει το τρέχον έτος και το πρόγραμμα και τον προϋπολογισμό για το επόμενο έτος. Επίσης κάθε τέσσερα χρόνια εκλέγει ένα 11μελές Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο λειτουργεί ως το όργανο λήψης αποφάσεων της Kent-Koop. Στις αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου είναι και η εκλογή τριών μελών του για τις θέσεις του Προέδρου, του Γενικού Γραμματέα και του Ταμία. Το πρότυπο οργάνωσης της Kent-Koop βασίστηκε σε τρεις στόχους: 1. Προτεραιότητα εξυπηρέτησης στα άτομα που έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη στέγασης. 2. Ο σχεδιασμός να μην λαμβάνει υπ’όψιν μονάχα την ανάγκη για κατοίκηση αλλά και τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις που απαιτεί ένα τέτοιο έργο. 3. Την ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των τοπικών διοικήσεων και των οργανώσεων.

Σχεδιασμός

Η κατασκευή του Batikent ξεκίνησε το 1981 και οι πρώτες 516 μονάδες κατοικίας παραδόθηκαν το 1983. Σήμερα στην περιοχή υπάρχουν 50,000 μονάδες κατοικίας που στεγάζουν 250,000 άτομα με μέση πυκνότητα 25 άτομα /στρέμμα. Βασική αρχή του σχεδιασμού ήταν η δημιουργία μιας πράσινης πόλης, έτσι μονάχα το πενήντα τοις εκατό της περιοχής διατέθηκε για στέγαση. Το σχέδιο πόλης του Batikent συντίθεται από τα παρακάτω στοιχεία: • Κτιριακά συγκροτήματα περίπου 300 κατοικιών που στεγάζουν εμπορικές δραστηριότητες στους πρώτους ορόφους τους. Κάθε ένα από αυτά συγκροτήματα έχει έναν παιδικό σταθμό που προορίζεται για παιδιά ηλικίας από 0-3 ετών. • Πολεοδομικές Ενότητες που αποτελούνται από δύο κτιριακές μονάδες η κάθε μία και οφείλουν να διαθέτουν δημοτικά σχολεία, μεγάλες περιοχές πρασίνου, παιδικές χαρές και πλατείες. • Συνοικίες εκ των οποίων η κάθε μία αποτελείται από πέντε Πολεοδομικές Ενότητα και πρέπει να διαθέτει ένα σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ένα κέντρο υγείας που να μπορεί να εξυπηρετήσει έως και 50,000 άτομα. • Το κέντρο το οποίο είναι σε θέση να εξυπηρετήσει το σύνολο της πόλης. Στο κέντρο εκτός από εμπορικές δραστηριότητες βρίσκεται το κέντρο της Ισλαμικής κουλτούρας, το κέντρο νεότητας και άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές χρήσεις. • Το σχέδιο για τις χρήσεις γης προέβλεπε την κατασκευή 40 νηπιαγωγείων, 20 δημοτικών σχολείων, 4 σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, 3 τεχνικών σχολείων, 4 κέντρων μητρότητας και 4 κέντρων υγείας, επίσης προόρισε 20 τετραγωνικά μέτρα πρασίνου ανά κάτοικο. Η πυκνότητα του πληθυσμού ποικίλλει. Οι πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές (60 άτομα/ στρέμμα) βρίσκονται γύρω από το κέντρο, ενώ οι περιοχές μέσης πυκνότητας (25άτομα/ στρέμμα) βρίσκονται στην περιφέρεια της πόλης. • Δύο τύπους κατοικίας. Ο πρώτος τύπος είναι διώροφες κατοικίες 100τ.μ με κήπο και ο δεύτερος πολυώροφα κτίρια των 5-12 ορόφων με διαμερίσματα μεταξύ 85-140τ.μ με κοινόχρηστους χώρους.

Χρηματοδότηση

Οι τρεις παράγοντες που συνεργάστηκαν για την πραγματοποίηση του έργου ήταν η κυβέρνηση, ο Δήμος της Άγκυρας και η Kent-Koop. Για πρώτη φορά στην Τουρκία, τα μέσα και η εμπειρία αυτών των τριών τύπων οργάνωσης, ενώθηκαν προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις στέγασης ομάδων χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας αυτής ήταν η δημιουργία ενός βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος καθώς και μια κοινότητα με υψηλό το πνεύμα της συνεργασίας. Για το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης του έργου, η Kent-Koop στράφηκε σε ξένους δανειστές. Στις 21 Μαΐου του 1980, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αποκατάστασης παραχώρησε δάνειο 28.5 εκατομμυρίων δολαρίων για πάγιες επενδύσεις και στεγαστικά δάνεια. Το συνολικό ποσό των δανείων που χορηγήθηκαν στο Batikent από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αποκατάστασης από το 1980 μέχρι το 1984 ανήλθε στα 86 εκατομμύρια δολάρια.

Αντίκτυπος

Το σχέδιο αυτό είχε αντίκτυπο σε διάφορες πτυχές, οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: • προώθηση παρόμοιων συνεταιρισμών • ανάπτυξη πολιτικών στέγασης και αστικής ανάπτυξης • δημιουργία ενός επιθυμητού και βιώσιμου αστικού χώρου • παροχή στέγης • ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης κοινότητα • προώθηση της συμμετοχής των πολιτών • μείωση και διατήρηση χαμηλών τιμών πώλησης και ενοικίασης ακινήτων στην Άγκυρα Το μοντέλο των συνεταιρισμών που ξεκίνησε η Kent-Koop έχει επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Μέχρι σήμερα έχουν οργανωθεί 600 συνεταιρισμοί, δημιουργώντας 30 οικισμούς και καλύπτοντας 300εκ. τ.μ. γης. Η επιτυχία του σχεδίου επιβεβαιώθηκε σε διεθνή επίπεδο όταν το 1987 το Ίδρυμα Κοινωνικής στέγασης της Βρετανίας απένειμε το Διεθνές Βραβεία Στέγασης Αστέγων στην Kent-Koop. Επίσης το 1995 το έργο βραβεύτηκε από τον ΟΗΕ. Η Kent-Koop εξακολουθεί να παίζει ενεργό ρόλο στη διοίκηση αλλά και στην κοινωνική ζωή της πόλης, οργανώνοντας διάφορες κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως αγώνες ποδηλασίας, σεμινάρια ζωγραφικής και φωτογραφίας, συναυλίες, εκθέσεις και άλλες πολλές διαδραστικές δραστηριότητες, με στόχο την δημιουργία υγιών σχέσεων μεταξύ των πολιτών.

Πηγές 1. www.unesco.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. www.worldhabitatawards.org 3. www.kentselyenileme.org Φωτογραφία: www.batikent.org

1.4

Περιβαλλοντικά Πόλεις

Βιώσιμες

και

Υγιής

HABITAT II Η βιωσιμότητα των ανθρώπινων οικισμών εξαρτάται από τη δημιουργία ενός καλύτερου περιβάλλοντος για την ανθρώπινη υγεία και ευημερία. Τα παιδιά είναι ιδιαιτέρως ευάλωτα σε επιβλαβή αστικά περιβάλλοντα και πρέπει να προστατεύονται. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ληφθεί μια ολιστική προσέγγιση της υγείας, τόσο στην πρόληψη όσο και στη φροντίδα, με την υποστήριξη αποτελεσματικών συστημάτων διαχείρισης. Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως η έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές νερό και σε εγκαταστάσεις υγιεινής, η ανεπαρκής διαχείριση των αποβλήτων, η κακή αποστράγγιση, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η έκθεση σε υψηλά επίπεδα θορύβου, καθώς και οι αναποτελεσματικές και ανεπαρκείς υπηρεσίες υγείας, είναι βαρύ τίμημα για τη ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Μπορούν επίσης να επιδεινώσουν τις κοινωνικές εντάσεις και την ανισότητα και να αυξήσουν την ευπάθεια των πόλεων στις επιπτώσεις των καταστροφών. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την παροχή υποδομών, φιλικών προς το περιβάλλον, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, είναι οι επενδύσεις στη βιώσιμη ανάπτυξη. Δηλαδή στην ανάπτυξη που θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής και την υγεία του πληθυσμού, θα μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τις επενδύσεις στον τομέα της υγείας και θα καταπολεμήσει την φτώχεια. Οι κίνδυνοι υγείας που σχετίζονται με τη ρύπανση είναι μεγαλύτεροι στις αστικές περιοχές και ιδίως σε περιοχές κοντά σε βιομηχανίες, αυτοκινητόδρομους, ή με έλλειψη καλών υποδομών αποχέτευσης. Πολλοί ρύποι, όπως τα ραδιενεργά υλικά και οργανικοί ρύποι, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την υγεία των σημερινών και μελλοντικών γενεών. Αυτό απαιτεί αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και στο σχεδιασμό των κτιρίων και των πόλεων, καθώς και καινοτόμες, βιώσιμες λύσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. Έχει αναγνωρισθεί πως το δομημένο περιβάλλον επηρεάζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων του και συμβάλλει στην αίσθηση της ατομικής και συλλογικής ευημερίας και υγείας. Τον Σεπτέμβριο του 2010, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στην συνάντηση της Γενεύης αποδέχθηκε και επιβεβαίωσε, ομόφωνα, το δικαίωμα στο νερό ως μέρος του διεθνούς νόμου. Ακόμα παραπέρα, με την απόφαση του αυτή, επιβεβαίωσε ότι «το δικαίωμα στο καθαρό πόσιμο νερό και σε ικανοποιητικές συνθήκες υγιεινής, προέρχονται από το δικαίωμα σε ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το δικαίωμα της διατήρησης του υψηλότερου επίπεδου φυσικής και πνευματικής υγείας, καθώς και στο δικαίωμα στην ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Η εξέλιξη αυτή είναι πολύ σημαντική. Για πρώτη φορά στην ιστορία το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, το πλέον αρμόδιο όργανο στον κόσμο αναγνώρισε ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό και οι ικανοποιητικές συνθήκες υγιεινής συνδέονται νομικά με τον διεθνή νόμο. Με τον τρόπο αυτό οι κυβερνήσεις σε όλες τις περιοχές του κόσμου δεν μπορούν πλέον να αρνούνται τις νομικές τους υποχρεώσεις και οφείλουν να παρέχουν νερό και συνθήκες υγιεινής στα δισεκατομμύρια των φτωχών που δεν έχουν την ανάλογη πρόσβαση.

Δράσεις

Για τη βελτίωση της υγείας και της ευημερίας των κατοίκων των πόλεων ο ΟΗΕ ορίζει πως οι κυβερνήσεις πρέπει να: (α) υιοθετήσουν μέτρα για τον καθαρισμό του αέρα, των υδάτων και του εδάφους και να εξασφαλίσουν την ασφαλή πρόσβαση σε κατάλληλη υγειονομικής περίθαλψη. (β) ενημερώσουν τους πολίτες τους για την αλληλεξάρτηση μεταξύ του περιβάλλοντος και της υγείας τους, αλλά και σε θέματα προσωπικής και κοινωνικής υγιεινής. (γ) προωθήσουν τις οικολογικές τεχνολογίες και τεχνικές. (δ) υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση διαχείρισης των υδάτινων πόρων, δηλαδή της σχέσης του νερού με την αποχέτευση, την υγεία, την οικονομία και το περιβάλλον. (ε) αναπτύξουν στρατηγικές για τη μείωση της ζήτησης και την αύξηση της αποτελεσματικότητας στους τομείς της γεωργίας και της βιομηχανίας. (ζ) να προωθήσουν την ανάπτυξη και τη χρήση αποτελεσματικών και ασφαλών συστημάτων υγιεινής, όπως τουαλέτες κομποστοποίησης και την ανακύκλωση των λυμάτων και των αστικών αποβλήτων σε χρήσιμα προϊόντα, όπως λιπάσματα και βιοαέριο. Ενώ για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και τη μείωση των βιομηχανικών και οικιακών αποβλήτων ο ΟΗΕ προτείνει: (α) ορισμό της βασικής απαιτούμενης ποιότητας του περιβάλλοντος και προσδιορισμός των μέσων επίτευξης της. (β) προώθηση της χρήσης καθαρής ενέργειας και της εξοικονόμησης νερού, γεγονός που μπορεί να βελτιώσει την ελκυστικότητα και την ανταγωνιστικότητα των ανθρώπινων οικισμών για οικονομικές επενδύσεις (γ) αύξηση της ευαισθητοποίησης στα περιβαλλοντικά θέματα. (δ) εισαγωγή κατάλληλων μέτρων για τη διαχείριση της χρήσης βαρέων μετάλλων. (ε) προώθηση πρακτικών και πρότυπων παραγωγής και κατανάλωσης που προστατεύουν τους τους υδάτινους πόρους, καθώς και τον αέρα και το έδαφος. (δ) διαχείριση των λυμάτων και των στερεών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των επικίνδυνων αποβλήτων, κατά τρόπο που να συμμορφώνεται με τις εθνικές ή διεθνείς περιβαλλοντικές κατευθυντήριες γραμμές της απαιτούμενης ποιότητα. (ε) Προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας με την κατάλληλη επεξεργασία και ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, καθώς και συντονισμένη προσπάθεια για τη μείωση της παραγωγής αποβλήτων και έξυπνη χρήση των συσκευασιών των προϊόντων. (στ) διατήρηση της βιοποικιλότητας, των τοπικών ενδιαιτημάτων και ειδών. (ζ) συμμετοχή του κοινού από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων του περιβάλλοντος.

Best Practices Καθαρισμός νερού με τη χρήση βιοτεχνολογίας Ibagué. Κολομβία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Oscar Zuniga και ο όμιλος AQUA

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ IBAL, SAESP, CONADI, ΟΗΕ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 498,401 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2004- σήμερα

Εισαγωγή

Το ερευνητικό κέντρο του πανεπιστημίου της Κολομβίας στον τομέα του περιβάλλοντος, σχημάτισε τον όμιλο AQUA, ο οποίος ειδικεύεται στον τομέα του πόσιμου νερού. Η δύσκολη πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι ένα πρόβλημα που μαστίζει ολόκληρη τη χώρα. Η διερευνητική διαδικασία ξεκίνησε από τον μηχανικό Oscar Zuniga, ο οποίος ήταν βέβαιος πως η φύση θα μπορούσε να προσφέρει τη λύση στο πρόβλημα. Τη βεβαιότητα αυτή τη στήριζε στις γνώσεις του πάνω στον πολιτισμό των προγόνων του, που χρησιμοποιούσαν ορισμένα φυτά και φρούτα για τη βελτίωση της ποιότητα του νερού. Αυτή η πολύτιμη εμπειρία ήταν η βάση έρευνας του. Μετά από τρία χρόνια πειραμάτων και 40 διαφορετικά φυτικά είδη της Κολομβιανής χλωρίδας, βρήκαν κάποια φυσικά στοιχεία που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα χημικά συστατικά που συνήθως χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό του νερού. Η προετοιμασία των δειγμάτων ξεκίνησε με δοκιμές των φυσικών προϊόντων στο εργαστήριο του πανεπιστημίου. Για τον έλεγχο, χρησιμοποιήθηκε ακατέργαστο νερό από τον ποταμό Combeima, που τροφοδοτεί το υδραγωγείο της πόλης Ibagué, της Κολομβία. Αυτό το ποτάμι παρουσιάζει υψηλά επίπεδα ρύπανσης όλο το χρόνο και απαιτεί αυστηρή επεξεργασία πριν χαρακτηριστεί πόσιμο. Αφού βρέθηκαν τα φυσικά στοιχεία που δυνητικά θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το θειικό άλας αλουμινίου και χλωρίου, πραγματοποιήθηκαν δοκιμές για τον προσδιορισμό της ιδανικής ποσότητας που απαιτείται για να πληρούνται οι κρατικές προδιαγραφές ποιοτικού νερού. Οι ερευνητές κατέληξαν σε τέσσερα φυσικά κροκιδωτικά (Moringa, Albizia saman, Opuntia και Cereus greggii) και τρία φυσικά προϊόντα απολύμανσης (λεμόνι, CAMU CAMU και εκχύλισμα δέντρου κάσιους), τα οποία πληρούν τις απαιτούμενες προδιαγραφές για ανθρώπινη κατανάλωση, αφαιρώντας όλα τα μέρη του βακτηριδίου Escherichia coli που βρέθηκαν στα δείγματα του ποταμού.

Κατάσταση κατά την έναρξη της έρευνας

Η κακή οικονομική κατάσταση πολλών κατοίκων της Κολομβία δεν τους επέτρεπε την χημική επεξεργασία του νερού που καταναλώνανε. Γεγονός, που επηρέαζε κυρίως την ποιότητα ζωής των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, και κυρίως των παιδιών. Η κατανάλωση ακάθαρτου νερού ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας του πληθυσμού στην Κολομβία, ειδικά των παιδιών και των εθνοτικών μειονοτήτων. Συνεπώς μια από τις βασικές προτεραιότητες της πρωτοβουλίας ήταν η εύρεση εύκολα προσβάσιμων και οικονομικών φυτικών προϊόντων. Θετικό είναι πως η ποικιλόμορφη χλωρίδα στην Κολομβία επιτρέπει πολλές φυσικές επιλογές για την επεξεργασία του νερού, και κατ’επέκταση για τη βελτίωση των κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών συνθηκών.

Διαδικασία

Κατά την έναρξη της έρευνας οι δύο βασικές ανησυχίες ήταν η ποικιλία των πηγών από τις οποίες προμηθεύονταν το ακάθαρτο νερό, που σε πολλές περιπτώσεις ήταν θανατηφόρο, και η έλλειψη προηγούμενης παρόμοιας έρευνας στην οποία θα μπορούσαν να βασιστούν. Η έρευνα λοιπόν στο ξεκίνημα της ήταν κυρίως εμπειρική και ως βασική πηγή γνώσης είχε τον γηγενή πληθυσμό, ο οποίος χρησιμοποιούσε τη φύση ως θεραπεία για διάφορα είδη ασθενειών. Όσο για την πηγή, επιλέχθηκε ο ποταμός Combeima διότι εξυπηρετούσε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού και είχε υψηλά επίπεδα μόλυνσης. Η επιτυχία του πειράματος δεν περιορίστηκε όμως μονάχα στην εύρεση των σωστών φυτικών στοιχείων, αλλά και στο γεγονός πως η τεχνολογία της εφαρμογής των φυσικών προϊόντων είναι ίδια με αυτή των χημικών προϊόντων, όπως και οι υποδομές και ο εξοπλισμός. Επιπλέον, τα φυτά και τα φρούτα που χρησιμοποιούνται για τη διαδικασία της επεξεργασίας του νερού, αποτελούν μέρος της Κολομβιανής χλωρίδας αλλά και πολλών άλλων περιοχών του κόσμου αφού δεν ευημερούν μονάχα σε ένα είδος κλίματος. Τη χρηματοδότηση της έρευνας τα τρία πρώτα χρόνια ανέλαβε η IBAL SAESP, ένας κρατικός φορέα ύδρευσης και αποχέτευσης. Οι μετέπειτα οικονομικές απαιτήσεις της ομάδας AQUA, χορηγήθηκαν από την CONADI (χιλιανή εταιρία ανάπτυξης) και τον ΟΗΕ, δεδομένου ότι άρχισε να μετακινείται σε διάφορες περιοχές. Ένας από τους βασικούς χορηγούς είναι και το Τμήμα Ερευνών του Πανεπιστημίου της Κολομβίας.

Αποτελέσματα

Η χρήσης των προϊόντων που πρότεινε η ομάδα AQUA, είχε ως αποτέλεσμα 40% εξοικονόμηση των χρημάτων σε σχέση με τα χημικά προϊόντα και δεν είχε επιβαρύνσεις στο περιβάλλον ή στην ανθρώπινη υγεία. Οι δοκιμές της μεθόδου απέδειξαν πως είναι ο καλύτερος τρόπος επεξεργασίας νερού αφού τα οφέλη της είναι οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Η επεξεργασία νερού με φυσικά προϊόντα μπορεί να γίνει σε πολύ απλές υποδομές και η διαδικασία είναι καθαρή και ιδιαιτέρως φθηνή. Με βάση τα παραπάνω πλεονεκτήματα η κολομβιανή κυβέρνηση ξεκίνησε ενημερωτικά και εκπαιδευτικά προγράμματα σε διάφορες πόλεις τις χώρας και κυρίως σε αυτές που πλήττονται από την έλλειψη ποιοτικού πόσιμου νερού. Επιπλέον, κατασκεύασε μικρές μονάδες φυσικής επεξεργασίας νερού σε αστικές κοινότητες που δεν είχαν καμίας μορφής υποδομή υδάτων. Μέχρι σήμερα οι μονάδες αυτές λειτουργούν και έχουν αποδειχθεί μια

προσιτή λύση για πολλούς μικρούς αστικούς πληθυσμούς που υπέφεραν λόγω της έλλειψης οικονομικών πόρων. Ο Όμιλος AQUA συνεχίζει τη δράση του διαφημίζοντας την βιοτεχνολογία αυτή αλλά και ψάχνοντας για άλλα φυτικά υλικά, προκειμένου να διευρυνθεί το φάσμα δράσης της. Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν δασικό πλούτο ή πυκνή βλάστηση, έτσι η ομάδα δοκιμάζει να βρει λύσεις ακόμη και στα φυτά της ερήμου.

Βιωσιμότητα

Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής δεν απευθύνονται μονάχα σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, αλλά στο σύνολο του, ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονομικής θέσης. Πολιτιστικά στις υπανάπτυκτες χώρες, η φύση είναι αποδεκτή πηγή θεραπείας, αλλά ο ανεπτυγμένος κόσμος γνωρίζει λίγα για τις θεραπευτικές δυνατότητες της φύσης με αποτέλεσμα να στηρίζεται ολοένα και περισσότερα στα τεχνητά χημικά προϊόντα. Μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές της βιοτεχνολογίας είναι στον τομέα της περιβαλλοντικής ευθύνης, δεδομένου ότι αντικαθιστά χημικές ουσίες που έχουν καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η νομική αποδοχή της Βιοτεχνολογίας σε παγκόσμιο επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τα θεσμικά χαρακτηριστικά της κάθε χώρας. Στην Κολομβία η νομική ενσωμάτωση της έχει προχωρήσει στον τομέα της επεξεργασία του νερού, για τη μαζική εφαρμογή της.

το πρόγραμμα μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:

1. επίτευξη μιας ολοκληρωμένης λύσης (περιβαλλοντικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, τεχνικά και οικονομικά) για ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στη ζωή των ανθρώπων, τη πρόσβαση στο πόσιμο νερό. 2. απόδειξη πως οικονομικά, φυσικά προϊόντα μπορούν να βελτιώσουν τη ποιότητα ζωής των πόλεων, ακόμα και αυτών με ελάχιστους οικονομικούς πόρους. 3. διάδοση της Βιοτεχνολογίας σε παγκόσμιο επίπεδο, και ελπιδοφόρο μήνυμα πως η φύση ίσως έχει τη λύση και σε άλλα προβλήματα που μαστίζουν τον ανθρώπινο πληθυσμό.

Αναγνώριση

Το 2009 η έρευνα βραβεύτηκε από τη Δημοκρατία του Παναμά, την UNICEF και άλλους φορείς για το έργο της. Επιπλέον, έγινε η παρουσίαση της στο 6ο Διεθνές Συνέδριο για την Αειφόρο Ανάπτυξη και τον Πληθυσμό, που διεξήχθη τον Ιούνιο 2009 από το Πανεπιστήμιο της Μάλαγα στην Ισπανία. Και τα βραβεία συνεχίζουν όσο αυξάνεται και η δημοσιότητα της έρευνας.

Πηγές 1. www.unhabitat.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. www.unibague.edu.co Φωτογραφία: ποταμός Combeima, www.flickr.com

Απόβλητα -> Ενέργεια Κοπεγχάγη, Δανία ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Πόλη της Κοπεγχάγης

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 551,580 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2002- σήμερα διαχείριση απορριμμάτων ανακύκλωση: 56% καύση: 39& χωματερές: 3% ειδική μεταχείριση: 2% πηγές νοικοκυριά: 27% βιομηχανίες: 30% οικοδομές: 43% (ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2004)

Εισαγωγή

Μια εναλλακτική μορφή ενέργειας που ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλής την δεκαετία του ‘70 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν αυτή της καύσης απορριμάτων, η οποία όμως δεν επεκτάθηκε λόγω των ρύπων που δημιουργούσε. Με τις νέες τεχνολογίες στον τομέα, είναι μια τακτική που έχει αρχίσει να ξανακερδίζει έδαφος, ιδίως στην Ευρώπη, η οποία, όπως και στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, έχει υπερφορτώσει τις τοπικές δυνατότητες υγειονομικής ταφής, με αποτέλεσμα να εξάγει τα απορρίμματα της σε χώρες του τρίτου κόσμου. Ένα πετυχημένο σύγχρονο παράδειγμα εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από την καύση απορριμάτων είναι στη Κοπεγχάγη. “..είναι ασφαλές να ζει κανείς κοντά σε εργοστάσια ενέργειας από απόβλητα καθώς έχουν μικρή ή καθόλου επίδραση στην υγεία.” CEWEP -Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Εργοστασίων Ενέργειας από Απόβλητα

Το παράδειγμα της Κοπεγχάγης

Το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας από απόβλητα άνοιξε στη Δανία το 1903, σήμερα λειτουργούν 29 εργοστάσια και κατασκευάζονται άλλα 10. Η πιο συχνή μέθοδος είναι η αποτέφρωση κατά την οποία παράγεται ατμός, θερμότητα ή ενέργεια, και μπορεί να είναι έως και 98% αποτελεσματική. Ίσως το πιο αποτελεσματικό παράδειγμα συστήματος διαχείρισης των απορριμμάτων είναι αυτό της Κοπενγχάγης. Οι πολίτες διαχωρίζουν οι ίδιοι τα απορρίμματα τους (έως και σε 20 είδη)εκ των οποίων το 39% συλλέγεται και καίγεται σε εργοστάσια συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού (CHP). Μονάχα το 3% του συνόλου των απορριμμάτων καταλήγει στις χωματερές.

Καύση στο κέντρο της πόλης

Στο κέντρο της Κοπεγχάγης υπάρχουν τρία τέτοια εργοστάσια- το Vestforbrænding στα δυτικά και το Amagerforbrænding στα ανατολικά, και το πολύ μικρότερο Rensningsanlæg Lynetten, το οποίο κάνει κυρίως καύση επεξεργασμένων λημμάτων. Οι μονάδες λειτουργούν χωρίς αντιδράσεις από

τους κατοίκους. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι αυτές οι μονάδες νέας γενιάς διαθέτουν δεκάδες φίλτρα που συλλέγουν τους ρυπογόνους παράγοντες, από τα βαρέα μέταλλα έως και τις διοξίνες (που μόλις πριν από δέκα χρόνια θα ξέφευγαν στο περιβάλλον). Χρησιμοποιούν ως καύσιμο μόνον οικιακά και βιομηχανικά απορρίμματα, με αυστηρή προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να ανακυκλωθούν. Στο τέλος της διαδικασίας καύσης, τα οξέα, τα βαρέα μέταλλα και η τέφρα πωλούνται στον κατασκευαστικό κλάδο. Οι μικρές υπολειμματικές ποσότητες τοξικών υλικών υψηλής συγκέντρωσης δημιουργούν μια μάζα, η οποία συσκευάζεται με ασφάλεια και αποστέλλεται σε ειδικό μέρος υγειονομικής ταφής.

Διαδικασία

Τα απόβλητα μεταφέρονται οδικώς και τοποθετούνται σε τσιμεντένιες δεξαμενές στα εργοστάσια συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού της Κοπεγχάγης. Έπειτα μεταφέρονται με γερανούς στα φρεάτια που οδηγούν στους κλιβάνους, όπου με κινητές σχάρες περνάνε μέσα από τις φλόγες. Τα αέρια της καύσης θερμαίνουν το νερό που βρίσκεται στους εναλλάκτες θερµότητας, με αποτέλεσμα το ζεστό νερό ή ο ατμός να μπορούν να χρησιμοποιηθούν απευθείας για τηλεθέρμανση*, ή ο ατμός μπορεί να ενεργοποιήσει τους αεριοστροβίλους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η αποτέφρωση των αποβλήτων παράγει στάχτη ή σκωρία στο κάτω μέρος του θαλάμου καύσης, και λεπτά σωματίδια (ιπτάμενη τέφρα) στα καυσαέρια. Ένας τόνος απόβλητα παράγει περίπου 200 κιλά στάχτη η οποία μπορεί να καθαριστεί και να χρησιμοποιηθεί ως πρόσθετο σκυροδέματος. Ενώ τα αέρια συχνά περιέχουν επικίνδυνες ουσίες και πρέπει να φιλτράρονται κατά την έξοδο τους από τους καπνοδόχους, σε περιπτώσεις ανάλογα με τα περιβαλλοντικά πρότυπα, ενδέχεται να πρέπει να αντιμετωπισθούν ως επικίνδυνα απόβλητα.

Αποτελέσματα

Έχει μειωθεί σημαντικά το ενεργειακό αποτύπωμα της χώρας, ενώ ταυτόχρονα προωθείται η ανακύκλωση. Το ποσό της θερμότητας και της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τα απόβλητα είναι αρκετό για τις ανάγκες 70,000 νοικοκυριών ενώ η βελτίωση του συστήματος ανακύκλωσης έχει μειώσει τις εκπομπές CO ² κατά 40,000 τόνους ετησίως. Ωστόσο σύνθημα της πόλης είναι: «Τα απόβλητα αξιοποιούνται μέσω της καύσης τους, αλλά η επαναχρησιμοποίηση είναι ακόμη η καλύτερη επιλογή. Όσο λιγότερα απόβλητα, τόσο το καλύτερο - είναι τόσο απλό.» “Λύση για τα απόβλητα της Κοπεγχάγης”, Πόλη της Κοπεγχάγης (2008) Η πόλη έχει εργαστεί για την προώθηση της μείωσης των αποβλήτων, διαφημίζοντας τα προϊόντα που κάνουν προσεκτική χρήση της συσκευασίας τους, ενθαρρύνοντας την επαναχρησιμοποίηση, θεσπίζοντας συστήματα φυσικής λιπασματοποίησης και οργανώνοντας δραστηριότητες. *Τηλεθέρμανση -ορίζεται η παροχή θέρμανσης με ειδικό δίκτυο αγωγών που μεταφέρουν ζεστό νερό, το οποίο θερμαίνεται σε λέβητες, συνήθως σε θερμοηλεκτρικά εργοστάσια. Είναι δηλαδή η θέρμανση των κτιρίων μιας πόλης ή ενός τμήματος της πόλης από κεντρικό καυστήρα.

Πηγές 1. http://www.engineering-timelines.com 2. Rosenthal, Elisabeth. “Europe Finds Clean Energy in Trash.” The

New York Times. (12/4/2010): σελίδα 34

Φωτογραφία: Οι γερανοί στο εργοστάσιο Vestforbrænding, sustainab

1.5

Αειφόρος χρήση ενέργειας

¨”Σήμερα προκαλώ το έθνος μας να δεσμευτεί να παράγει το 100% του ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και πραγματικά καθαρές, χωρίς άνθρακα πηγές. Ο στόχος αυτός είναι επιτεύξιμος και προσιτός.” Αλ Γκορ, Αίθουσα Συντάγματος, Ουάσιγκτον, 17 Ιουλίου 2008

HABITAT II Η χρήση ενέργειας είναι απαραίτητη στις πόλεις ιδιαιτέρως στους τομείς των μεταφορών, της βιομηχανίας και των κτιρίων. Η τρέχουσα εξάρτηση των πόλεων στις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή του κλίματος, στην ατμοσφαιρική ρύπανση και σε προβλήματα υγείας των κατοίκων τους. Η αειφόρος χρήση ενέργειας μπορεί να ενισχυθεί με την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, τις ανάλογες τιμολογήσεις, την αλλαγή καυσίμων, την εύρεση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι ανθρώπινοι οικισμοί και οι ενεργειακές πολιτικές οφείλουν να συντονιστούν για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ένα χρόνο μετά το Habitat II, έγινε η τρίτη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για τις κλιματικές αλλαγές, στο Κιότο της Ιαπωνίας, όπου συντάχθηκε το λεγόμενο πρωτόκολλο του Κιότο. Το πρωτόκολλο αυτό είναι μια δέσμευσηορόσημο για τις κυβερνήσεις να ελαττώσουν τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Σήμερα 191 κράτη έχουν υπογράψει και επικυρώσει το πρωτόκολλο του Κιότο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Αφγανιστάν, η Ανδόρα και το Νότιο Σουδάν είναι οι μόνες χώρες που δεν έχουν επικυρώσει το πρωτόκολλο, ενώ το 2011 ο Καναδάς παραιτήθηκε από αυτό.

Ο αστικός σχεδιασμός μετά το πετρέλαιο

Ψάχνοντας στοιχεία για τα αποθέματα πετρελαίου και για το πότε αυτά θα φτάσουν ή αν έχουν ήδη φτάσει στο ζενίθ τους, βρίσκει κανείς τεράστιο αριθμό μελετών και στατιστικών. Από τις πιο απαισιόδοξες έρευνες, όπως εκείνη του γερμανικού Ομίλου Παρακολούθησης Ενέργειας(EWG), που δημοσίευσε τον Οκτώβριο του 2007, πως η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου κορυφώθηκε το 2006 και πώς το 2025 περίπου τα αποθέματα δεν θα μπορούν να υποστηρίξουν τη ζωή όπως τη ξέρουμε σήμερα. Μέχρι τις πιο αισιόδοξες όπως της ομάδας CERA του Daniel Yergin στο Cambridge, που ισχυρίζεται πως το υπόλοιπο των πόρων του πετρελαίου είναι 3,74 τρισεκατομμύρια βαρέλια έναντι των ισχυριζόμενων 1,2 τρισεκατομμυρίων. Περαιτέρω υποστηρίζει ότι ο πανικός για την κορύφωση των αποθεμάτων είναι εσφαλμένος και πως απειλεί να στρεβλώσει κρίσιμες αποφάσεις πολιτικής και επενδύσεων. Αναφέρει επίσης, ότι η παγκόσμια ποσότητα συμβατικού και μη συμβατικού πετρελαίου είναι 4,82 τρισεκατομμύρια βαρέλια και είναι πιθανό να αυξηθεί, αρκεί λοιπόν να βρούμε την τεχνολογία που θα μας επιτρέψει να την εκμεταλλευτούμε. Όποια και να είναι όμως η αλήθεια σε ένα πράγμα συμφωνούν όλες οι έρευνες, τα φτηνά ορυκτά καύσιμα θα είναι σύντομα ένα πράγμα του παρελθόντος. Το θέμα είναι, ότι η πηγή βιωσιμότητας του πολιτισμού μας βασίζεται στην απόλυτη και όλο αυξανόμενη εξάρτησής της στα ορυκτά καύσιμα και πως εάν όντως το πετρέλαιο γίνει δυσεύρετο ο τρόπος ζωής μας θα βρεθεί σε κρίση. Η κοινωνία όπως είναι δομημένη σήμερα φαίνεται σχεδόν πεισματικά να προσπαθεί να διατηρήσει τον σημερινό τρόπο ζωής και την συνεχόμενη οικονομική ανάπτυξη, όσες αποδείξεις και εάν υπάρχουν πως αυτό θα καθίσταται όλο και πιο δύσκολο. Η πορεία της αστικοποίησης σε όλο τον κόσμο συσσωρεύει προβλήματα που αρνείται να επιλύσει. Το θετικό είναι πως η αρχή για την αντιμετώπιση του προβλήματος έχει γίνει, γνωρίζουμε την προέλευση του (οι τρεις τομείς της κοινωνίας που καταναλώνουν τις μεγαλύτερες ποσότητες καυσίμων είναι πρώτα η βιομηχανία, μετά τα κτίρια και τέλος οι μεταφορές)*, πώς και γιατί χάθηκαν πολιτισμοί του παρελθόντος, αλλά και τρόπους αντιμετώπισης (περισσότερη μόνωση, συντήρηση, εναλλακτικές πηγές ενέργειας και αποδοτικότητα). Εξίσου θετικό είναι πως οι τεχνολογίες εναλλακτικής ενέργειας όλο και βελτιώνονται, μπορεί να μην είναι ικανές ούτε στο άθροισμα τους ακόμη να αντικαταστήσουν το πετρέλαιο, αλλά παραδείγματα χρήσης τους ανά το κόσμο αποδεικνύουν πως η εξάρτηση μας στα ορυκτά καύσιμα είναι δυνατό να μειωθεί κατά πολύ. Με τον όρο εναλλακτική ενέργεια εννοείται η ενέργεια που δεν βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα, ούτε στη διάσπαση ατόμων. Οι δύο αυτές μορφές παραγωγής ενέργειας έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα ορυκτά καύσιμα εκλύουν επιβλαβή αέρια και η διάσπαση των ατόμων (πυρηνική ενέργεια), παράγει ραδιενεργά απόβλητα. Για να καταλάβουμε πώς η χρήση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της ευαίσθητης οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποια είδη υπάρχουν. Η ηλιακή ενέργεια αν και είναι μια μορφή ενέργειας πολύ χαμηλού κόστους παραγωγής και ανανεώσιμη δεν είναι σταθερή. Συλλέγεται μόνο κατά τη διάρκειά της ημέρας και μόνο το πενήντα τοις εκατό της ενέργειας που λαμβάνεται από ένα ηλιακό πάνελ μπορεί να μετατραπεί σε ηλεκτρική ενέργεια. Η αιολική ενέργεια είναι απολύτως καθαρή και ανανεώσιμη. Ο ρυθμός παραγωγής της όμως είναι σχετικά δύσκολος, κυρίως λόγω κόστους. Ωστόσο, μπορεί να προσφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη, διότι τα αιολικά πάρκα στήνονται κυρίως σε

αγροτικές περιοχές, συνεπώς μπορεί να δώσουν ώθηση στην αγροτική οικονομία. Η υδροηλεκτρική ενέργεια παράγεται από φράγματα ποταμών είναι αρκετά προσιτή και το κόστος συντήρησής είναι πολύ χαμηλό, ωστόσο προκαλούν έκλυση μεθανίου από την αποσύνθεση των φυτών που βρίσκονται κάτω απ’ το νερό κι έτσι συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η ενέργεια από το υδρογόνο είναι ιδιαιτέρως επιτυχής στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Το υδρογόνο ως καύσιμο είναι φιλικό προς το περιβάλλον και πολύ πιο ασφαλής από τη βενζίνη. Η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιείται για να παράγει ατμό. Η θερμοκρασία του πυρήνα της Γης είναι περίπου 4000 βαθμοί Κελσίου στο κέντρο. Εάν τρυπήσουμε μόλις τρία χιλιόμετρα κάτω από το φλοιό, μπορούμε να φτάσουμε τους 100 βαθμούς Κελσίου. Τα βίο-καύσιμα αναφέρονται στα καύσιμα που παρασκευάζονται από φυτά ή ζώα και είναι εντελώς ανανεώσιμα. Όπως η αιθανόλη από φυτά, ή το μεθάνιο από περιττώματα ζώων. Η αιθανόλη σε συνδυασμό με τη βενζίνη, χρησιμοποιούνται ευρέως στη βιομηχανία αυτοκινήτων. Τα κρίσιμα ζητήματα είναι, πότε η κοινωνία θα συμβιβαστεί με την πραγματικότητα της μείωσης της διαθεσιμότητας πετρελαίου, αλλά και τί είδους ρυθμίσεις στο τρόπου ζωής μας είναι εφικτές; Πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε τις πόλεις μας τις επόμενες δύο δεκαετίες; Πολλοί μάλιστα πιστεύουν πως η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση είναι να αποκεντρωθεί η ευθύνη και να αναλάβουν δράση οι κοινότητες. Απόσπασμα άρθρου που εκδώσαν στην εφημερίδα The Guardian ομάδα 18 πρώην νικητών του ανεπίσημου νόμπελ περιβάλλοντος, το βραβείου Blue Planet υποστηρίζουν την παρακάτω άποψη. “Η μακροπρόθεσμη λύση δεν είναι ένα κεντρικό σύστημα, αλλά ένα σύστημα απομυθοποιημένο και αποκεντρωμένο, όπου η διαχείριση και η ιδιοκτησία βρίσκονται στα χέρια των ίδιων των κοινοτήτων και δεν εξαρτώνται από ξενόφερτους ειδικούς επαγγελματίες”

Δράσεις

Για την προώθηση της αποτελεσματικής και αειφόρου χρήσης της ενέργειας το Habitat II προτείνει: (α) προώθηση ενός σχεδιασμού που ευνοεί την αποτελεσματική χρήση της ενέργειας. (β) θέσπιση κατάλληλων μέτρων για την προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων και ασφαλών πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της αποδοτικότητας τους. (γ) ενθάρρυνση της έρευνας, της ανάπτυξης και της χρήσης συστημάτων μεταφοράς χαμηλής ενέργειας και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνολογιών. (δ) σταδιακή κατάργηση του μολύβδου στη βενζίνη, με τη χρήση υποκατάστατων φιλικών προς το περιβάλλον, όπως την αιθανόλη. (ε) τροποποίηση των συσκευών στα νοικοκυριά ώστε να επιτευχθεί πιο αποδοτική χρήση της ενέργειας. (στ) υποστήριξη των προγραμμάτων για τη μείωση και την εξουδετέρωση των εκπομπών ρυπογόνων αερίων που προέρχονται από την παραγωγή, τη μεταφορά και τη χρήση της ενέργειας. (ζ) ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευση για την ενθάρρυνση της ανακύκλωση, της επαναχρησιμοποίηση και της μείωσης στην κατανάλωση ενέργειας. (η) ενθάρρυνση του ενεργειακού σχεδιασμού στα κτίρια, και της χρήσης οικολογικών υλικών.

Best Practices “Οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης” Vauban, Freiburg, Γερμανία ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

ΕΕ,Γερμανικό Ομοσπονδιακό

Ίδρυμα για το Περιβάλλον, Ιδιώτες

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 5,000 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1993- 2006

Εισαγωγή

Το Vauban χτίστηκε στην ομώνυμη πρώην γαλλική στρατιωτική βάση, που βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα νότια του κέντρου της πόλης του Freiburg. Καλύπτει 420 στρέμματα, και αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις. Αρχικός στόχος ήταν η νέα αυτή πόλη να στεγάσει 5.000 κατοίκους και να προσφέρει 600 μόνιμες θέσεις εργασίας. Ο σχεδιασμός της περιοχής επαναπροσδιορίζει τη σημασία της οικολογικής δόμηση και διαβίωσης. Πρόκειται για ένα έργο όπου οι οικολογικές προτάσεις για την κυκλοφορία, την ενέργεια, την δόμηση, τη διαχείριση των υδάτων, τους χώρους πρασίνου, καθώς και τη συμμετοχή των πολιτών τίθενται σε εφαρμογή. Η πόλη του Freiburg ήθελε να κατασκευάσει μια πιο συμπαγή αστική δομή που θα είναι ανοικτή κατά κύριο λόγο σε ιδιώτες εργολάβους και λιγότερο σε μεγάλους επενδυτές. Υπεύθυνη για τη σωστή διεξαγωγή του έργου ορίστηκε μια κοινοτική ένωση, η Forum Vauban.

Forum Vauban

H Forum Vauban ήταν μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με περισσότερα από 300 μέλη. Από το 1995 μέχρι και το 1999, ήταν ο νομικός εκπρόσωπος των μελλοντικών κατοίκων της περιοχής και ως εκ τούτου ήταν συν-υπεύθυνη για τον αστικό σχεδιασμό. Το έργο της ήταν συντονισμένο με τα αρμόδια τμήματα της διοίκηση της πόλης, όπως τα γραφεία της πολεοδομίας του Vauban και το τμήμα κοινωνικών υποθέσεων. Όσο για τη χρηματοδότηση της οργάνωσης, βασίστηκε στις συνδρομές των μελών της και δημόσιες επιχορηγήσεις. Το Vauban απέκτησε εθνική και διεθνή αναγνώριση ως μια υποδειγματική πόλης. Ένα σημαντικό μέρος αυτού συνέβη χάρη στις προσπάθειες της Forum Vauban και της κοινότητας. Το 1999 πτώχευσε και έπαψε να λειτουργεί, διότι η Ευρωπαική Ένωση διέκοψε τη χορηγία της.

οι στόχοι του φόρουμ ήταν: 1. η προώθηση και υποστήριξη της συμμετοχής των πολιτών. 2. η μετατροπή του κτιρίου των αξιωματικών της γαλλικής βάσης, σε κέντρο γειτονιά. 3. η υποστήριξη των ιδιωτικών κατασκευαστών. 4. η υλοποίηση των οικολογικών προτύπων με έμφαση στις έννοιες της κυκλοφορίας και της χρήσης ενέργειας, καθώς και στην εφαρμογή ενός βιώσιμου μοντέλου πόλης.

Πυκνή κατοίκηση, αποδοτικότητα και αυτοδιοίκηση

Στα τέλη του 2001, 2.500 άνθρωποι είχαν ήδη μεταφερθεί στην περιοχή. Η νέα περιοχή αποτελείται από διώροφες έως τετραώροφες μονάδες κτιρίων, με πυκνότητα 90 έως 100 κατοικίες ανά στρέμμα. Όλα τα κτίρια πληρούν τις ενεργειακές προδιαγραφές που ορίζει το τοπικό πρότυπο. Ορισμένα κτίρια έχουν σχεδιαστεί ως «παθητικά», αρκούνται δηλαδή στην ηλιακή ενέργεια, εκτός από ακραίες χειμερινές συνθήκες. Ενώ τα περισσότερα κτίρια διαθέτουν φωτοβολταϊκά και ηλιακούς για θέρμανση, έξυπνα συστήματα εξαερισμού και εγκαταστάσεις για τη συλλογή βρόχινου νερού. Κάποια έχουν ενσωματώσει καινοτομίες όπως μετατροπείς λυμάτων και οργανικών απόβλητα σε επαναχρησιμοποιήσιμο βίο-αέριο. Οι περισσότερες μονάδες κατά το δεύτερο και τρίτο στάδιο κατασκευής πωλήθηκαν σε μικρούς συνεταιρισμούς ιδιοκατοίκησης. Οι συνεταιρισμοί ήταν υπεύθυνοι για το σχεδιασμό των κτιρίων, δημιουργώντας όχι μόνο μια αρχιτεκτονική ποικιλία αλλά ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των μελλοντικών γειτόνων. Τέλος, νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος σχημάτισαν μια κοινότητα που κατάφερε να χτίσει δύο κτιριακές μονάδες 90 κατοικιών.

Μεταφορές

Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του αστικού σχεδιασμού, ήταν η ελαχιστοποίηση του αριθμού των αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης. Αυτό επιτεύχθηκε με τη χρήση αποδοτικών συστημάτων δημόσιας μεταφοράς και car-sharing, αλλά και με το δίκτυο ποδηλατοδρόμων μήκους 500 χιλιομέτρων. Επίσης, τα νηπιαγωγεία, τα σχολεία, τα εμπορικά κέντρα, τα σούπερ μάρκετ και οι επιχειρήσεις, είναι όλα τοποθετημένα σε κοντινή απόσταση από τις κατοικίες ώστε οι αποστάσεις να είναι όσο το δυνατό μικρότερες. Εάν ένας πολίτης επιλέξει να ζήσει χωρίς ιδιωτικό αυτοκίνητο, όπως το 46% των νοικοκυριών του Vauban, πληρώνει μειωμένους φόρους και έχει τη δυνατότητα δωρεάν χρήσης των δημοσίων μέσων μεταφοράς. Ωστόσο, εάν κάποιος επιλέξει να έχει δικό του αυτοκίνητο, υποχρεούται να αγοράσει ή να νοικιάσει ένα χώρο στάθμευσης σε ένα από τα δύο πολυώροφα κτίρια χώρων στάθμευσης στην περίμετρο της πόλης, πέντε λεπτά απόσταση με τα πόδια από τις κατοικίες, καθώς το σχέδιο οδικών υποδομών απαγορεύει την κατασκευή χώρων στάθμευσης στις κατοικημένες περιοχές. Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις εάν κριθεί αναγκαίο. Ο αριθμός των αυτοκινήτων μειώνεται σταθερά, από τα αρχικά 247 οχήματα ανά 1.000 κατοίκους σήμερα έχει 186. Το 2000, το Vauban ονομάστηκε το μεγαλύτερο έργο κατοικιών χωρίς αυτοκίνητα στη Γερμανία.

Αστικός σχεδιασμός- διαχείριση των υδάτων και της βιοποικιλότητας

Το σχέδιο πόλης που συνέθεσε ο δήμος και η Forum Vauban παραχώρησε 190 στρέμματα από τη συνολική έκταση της περιοχής για κατοικίες, 54 στρέμματα στις εμπορικές χρήσεις και 17 στρέμματα σε κοινόχρηστα κτίρια

(π.χ υπηρεσίες). Αν και το σχέδιο χρήσης γης κάνει αυτό τον αριθμητικό διαχωρισμό δεν τον εφαρμόζει και γεωγραφικά. Η πόλη ακολουθεί τη φιλοσοφία της μεικτής χρήσης γης ως βασικό εργαλείο σχεδιασμού. Όλες οι λειτουργίες μοιράζονται και συνδέονται με δίκτυο μονοπατιών και ποδηλατοδρόμων. Με τον τρόπο αυτό η πόλη έγινε γνωστή και ως η πόλη των μικρών αποστάσεων. Όσο για τα ύψη των κτιρίων της πόλης, δεν ξεπερνούν τους τέσσερις ορόφους, διατηρώντας την ανθρώπινη κλίμακα και επιτρέποντας την ανεμπόδιστη χρήση της ηλιακής ενέργειας. Επίσης, για ενεργειακούς λόγους η πόλη είναι έχει Νότιο-Δυτικό προσανατολισμό για την μέγιστη ηλιακή έκθεση. Οι κάτοικοι συμμετείχαν ενεργά στο σχεδιασμό, με έμφαση στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος για την εξισορρόπηση των τοπικών κύκλων νερού, και τη χρήση της τοπικής βλάστησης. Οι χώροι πρασίνου οι οποίοι διαπερνούν ολόκληρη την πόλη, διαθέτουν ανοιχτές υδρορροές και δεξαμενές που συλλέγουν το βρόχινο νερό μεταφέροντας το σε όλη τη πόλη λειτουργώντας ως σύστημα ποτισμού. Ένας μικρός αριθμός των κοινόκτητων ανοιχτών χώρων καλλιεργείται για παραγωγή τροφίμων σύμφωνα με τις αρχές της καλλιέργειας permaculture.

Βελτιώσεις στην παραγωγή και διανομή ενέργειας

Από το 1986, η πόλη έχει υποστηρίξει την επέκταση της ηλιακής ενέργειας, χρησιμοποιώντας τις οροφές των κτιρίων και την έναρξη ενημερωτικών εκστρατειών. Η τοπική εταιρεία κοινής ωφελείας, Badenova, ενθαρρύνει την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την προστασία του κλίματος και έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθιστώντας το Vauban την «Ηλιακή Πόλη» της Γερμανίας. Σήμερα περίπου το 10% της κατανάλωσης της ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με ηλιακούς συλλέκτες στις στέγες των σπιτιών, των σχολείων και των επιχειρήσεων. Τα τελευταία χρόνια έχουν εγκατασταθεί τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα ηλιακής ενέργειας της χώρας όπως το Ινστιτούτο Fraunhofer, το οποίο είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό ινστιτούτο στον τομέα στην Ευρώπη. Η ένωση των ερευνητικών κέντρων και των τοπικών επιχειρήσεων έχει ως στόχο η παροχή ενέργειας της πόλης να γίνεται αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές. Η ηλιακή τεχνολογία στο Φράιμπουργκ έχει δημιουργήσει πάνω από 2.000 νέες θέσεις εργασίας. Στον τομέα της θέρμανσης, το Vauban κληρονόμησε ένα λειτουργήσιμο σύστημα θέρμανσης από την προηγούμενη χρήση του χώρου. Ωστόσο, δεν παρείχε την απαιτούμενη αναλογία ορυκτών και ανανεώσιμων καυσίμων. Τοπικές ομάδες απαίτησαν η πόλη να έχει ανεξάρτητη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να επιτρέψει τον ενεργειακό αυτό-εφοδιασμό της συνοικίας. Το 2002, βρέθηκε λύση όταν ένας σταθμός παραγωγής ενέργειας από απόβλητα προϊόντων ξυλείας, ανέλαβε το τοπικό δίκτυο διανομής. Η διαχείριση των αποβλήτων και των εγκαταστάσεων ανακύκλωσης είναι εξίσου ανεπτυγμένη, όπως και ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των κτιρίων. Οι νέες συνοικίες του Vauban αποτελούνται από περίπου 6.500 ενεργειακώς αποδοτικά σπίτια, που ενσωματώνουν εξελιγμένες τεχνολογίες ηλιακής ενέργειας. Σήμερα, η πόλη θεωρείται ένα επιτυχημένο συνδυαστικό μοντέλο “μαλακής” οικολογία και “σκληρής” οικονομίας. Η περιβαλλοντική πολιτική, η ηλιακή τεχνολογία, η αειφορία και η προστασία του κλίματος έχουν γίνει οι στυλοβάτες της οικονομικής, πολιτικής και της αστικής ανάπτυξης.

Κοινοτική οργάνωση

Το κυριότερο στοιχείο του έργου ήταν η ανάθεση ευθυνών σε μια κοινοτική οργάνωση που ενεργεί ως μεσάζων μεταξύ των αρχών σχεδιασμού και των

κατοίκων. Εξίσου σημαντικό είναι πως οι κάτοικοι συμμετέχουν ενεργά στις αποφάσεις που αφορούν την πόλη από την αρχή της κατασκευής της και πως υποστηρίζουν όλες τις καινοτομίες που εισάγει. Όπως για παράδειγμα την έλλειψη των αυτοκινήτων στο σχεδιασμό ή το ότι οι συνεταιρισμοί ιδιοκτητών είναι αυτοδιοικούμενοι και λειτουργούν ως μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα κατασκευαστές ή την υιοθέτηση ενεργειακών εφαρμογών που υπερβαίνουν κατά πολύ τις ήδη αυστηρές νομικές απαιτήσεις.

Αποτελέσματα

Το σχέδιο ήταν επιτυχές σχεδόν σε όλους τους τομείς. Η πόλη έχει επιτύχει σημαντική μείωση των εκλύσεων άνθρακα, εξαιρετικά καλή διαχείριση των πόρων νερού και την ανακύκλωση των αποβλήτων, μείωση της κατανάλωσης και κατασκευή μιας βιοκλιματικής πόλης που όλο και λιγότερο εξαρτάται από το αυτοκίνητο. Ως μοντέλο για το πώς να μειώσει μια πόλη το οικολογικό της αποτύπωμα είναι σαφώς επιτυχές. Επίσης ο αστικός σχεδιασμός έχει βελτιώσει κατά πολύ το προηγούμενο τοπίο και είναι ο φθόνος των περισσότερων νέων προαστίων. Αποτελεί ενθαρρυντικό παράδειγμα για τη συμμετοχή των πολιτών σε ευρείας κλίμακας σχεδιασμό. Οι 600 θέσεις εργασίας αν και καλό ξεκίνημα, είναι ακόμα πολύ μακριά από την αυτάρκεια (η οποία θα μπορούσε να προκύψει με περίπου 2.000 θέσεις εργασίας, σύμφωνα με τους Morris και Kaufman, 1996)

Αναγνώριση

Το 1992, το Freiburg επελέγη ως ‘πράσινη πρωτεύουσα’ της Γερμανίας και σχεδόν κάθε χρόνο από τότε, λόγω των συνεχιζόμενων καινοτομιών στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και στην ηλιακή τεχνολογία, τιμάται με βραβεία. Το έργο βραβεύτηκε από την UN-Habitat στην Κωνσταντινούπολη το 1996 και ήταν υποψήφιο στα διεθνή βραβεία του Ντουμπάι το 2002 (Dubai International Award for Best Practices). Το 2010, ονομάστηκε ομοσπονδιακή πρωτεύουσα για την Προστασία του Κλίματος και τιμήθηκε για τη συνολική στρατηγική της για τη μείωση των εκπομπών CO2. Ένας από τους αρχιτέκτονες του Vauban, ο Rolf Disch τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Περιβάλλοντος για την χρήση της ηλιακής τεχνολογίας στην αρχιτεκτονική του. Επίσης, το βιβλίο των Buchert M, Bunke D, Sperling C, Tiltscher R (1999) Nachhaltige Stadtentwicklung beginnt im Quartier. (η βιώσιμη αστική ανάπτυξη ξεκινά από τη γειτονιά) βασίζεται στο παράδειγμα του Vauban.

Πηγές 1. www.unhabitat.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. Purvis, Andrew. “Is this the greenest city in the world?” The Guardia, Λονδίνο. (23/3/2008) 3. www.forum-vauban.de 4. www.fwtm.freiburg.de Φωτογραφία: www.vauban.de

1.6

Βιώσιμα Δίκτυα Μεταφορών και Επικοινωνίας

Ανεπτυγμένη δεν είναι η χώρα όπου οι φτωχοί έχουν αυτοκίνητα, αλλά όπου οι πλούσιοι χρησιμοποιούν δημόσια μέσα μεταφοράς. Gustavo Petro Urrego, Δήμαρχος της Μπογκοτά, 2012

HABITAT II Τα δίκτυα μεταφορών εξυπηρετούν τη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων αλλά και την πρόσβαση στις αγορές, στην απασχόληση, στα σχολεία και άλλες υπηρεσίες, τόσο εντός όσο και μεταξύ των πόλεων. Ο τομέας των μεταφορών είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές μη ανανεώσιμης ενέργειας και σημαντική πηγή ρύπανσης, οδικής συμφόρησης και ατυχημάτων. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) τα αυτοκίνητα εκπέμπουν πάνω από 333 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα σε ετήσια βάση. Αυτό είναι το ένα πέμπτο των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στον κόσμο. Εκτός από το διοξείδιο και το μονοξείδιο του άνθρακα, τα αυτοκίνητα εκπέμπουν και οξείδια του αζώτου και υδρογονάνθρακες, τα οποία είναι τα κύρια στοιχεία της αιθαλομίχλης - νέφους. Το νέφος είναι ένα κοινό πρόβλημα σε μητροπολιτικές περιοχές. Η ρύπανση που οφείλεται στα αυτοκίνητα είναι ένα σοβαρό πρόβλημα για το περιβάλλον και για την υγεία του πληθυσμού. Οι άνθρωποι των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων είναι σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση από την έλλειψη προσβάσιμων, οικονομικά προσιτών, ασφαλών και αποτελεσματικών συστημάτων μαζικής μεταφοράς. Η διαχείριση των μεταφορών σε ανθρώπινους οικισμούς θα πρέπει να γίνεται με τρόπο που να προάγει την καλή πρόσβαση, να διευκολύνει σημαντικά τις οικονομικές δραστηριότητες και να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Επίσης, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη μείωση των περιττών μεταφορών, μέσω της καλύτερης οργάνωσης των χρήσεων γης και επικοινωνίας, στη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς, στην ανάπτυξη εναλλακτικών καυσίμων, στα οχήματα εναλλακτικών καυσίμων και στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των υφιστάμενων τρόπων μεταφοράς.

Δράσεις

Για την επίτευξη του στόχου των βιώσιμων μεταφορών, σύμφωνα με το Habitat II, οι κυβερνήσεις και οι τοπικές αρχές οφείλου να ενισχύσουν: (α) μέσα μεταφοράς που να εξυπηρετούν όλες τις διάφορες ομάδες του πληθυσμού, ιδιαιτέρως εκείνες των οποίων η κινητικότητα είναι περιορισμένη λόγω αναπηρίας, ηλικία, φτώχειας ή οποιουδήποτε άλλου παράγοντα. (β) την οργάνωση των χρήσεων γης και των μεταφορών, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στην υγειονομική περίθαλψη, στους τόπους λατρείας. (γ) την προώθηση της χρήσης οικολογικών μέσων μεταφοράς με τη σωστή τιμολόγηση και χωροταξική διευθέτηση. (δ) την προώθηση και την εφαρμογή αντικινήτρων που αποθαρρύνουν την αυξανόμενη ανάπτυξη των ιδιωτικών μηχανοκίνητων οχημάτων, ώστε να μειωθεί η συμφόρηση, η οποία βλάπτει το περιβάλλον, αλλά και την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια, μέσω της ρύθμισης της κυκλοφορίας, της στάθμευσης και του αστικού σχεδιασμού και της παροχής ή της ενθάρρυνσης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς. (ε) την πρόσβαση του κοινού στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες πληροφοριών.

Best Practices Το αυτοκίνητο

Εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των δικτύων μεταφοράς, πρέπει όχι μόνο να σκεφτόμαστε το παρελθόν, και το παρόν αλλά και το μέλλον των μέσων μεταφοράς και την ανάπτυξή τους. Οποιαδήποτε συστηματική προσέγγιση του προβλήματος απαιτεί αυτό το είδος εξέτασης (Δοξιάδης, 1969). Θα ήταν όμως χρήσιμο να επικεντρωθούμε στο αυτοκίνητο, ως ένα παράδειγμα για το πώς να εξετάσουμε το γενικό πρόβλημα, αφού είναι το μέσο που χρησιμοποιούμε περισσότερο και έχει ανοίξει πολλούς νέους ορίζοντες για τον άνθρωπο αλλά έχει δημιουργήσει και πολλά προβλήματα. Επιτακτική είναι η ανάγκη επανεξέτασης και της κυκλοφορίας των πεζών στις σύγχρονες πόλεις και η εύρεση τρόπου να μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα, προς όσο το δυνατό περισσότερες κατευθύνσεις και λειτουργίες της πόλης. Είναι δικαίωμα του καθενός, από το παιδί ως τον ηλικιωμένο, να έχει πρόσβαση, όχι μόνο στα πάρκα και στους περίκλειστους χώρους, αλλά στην κοινότητα στο σύνολό της. Από την άλλη το αυτοκίνητο είναι αναγκαίο για την ανθρώπινη κοινότητα. Συνεπώς, αν και το κεντρικό στοιχείο της πόλης θα πρέπει να είναι ο πεζός, το αυτοκίνητο θα πρέπει να μπορεί να την διεισδύει ώστε να την εξυπηρετεί. Για το σχεδιασμό ενός λειτουργικού συστήματος δικτύων σημαντικό είναι οι κινήσεις των πεζών και των αυτοκινήτων να μην επικαλύπτονται και να είναι σωστά κατανεμημένες. Μία τακτική που χρησιμοποιείται ευρέως είναι οι μετακινήσεις με αυτοκίνητο να γίνονται τόσο ενοχλητικές ώστε, το περπάτημα, το ποδήλατο ή τα μέσα μαζικής μεταφοράς να είναι προτιμότερα. Οι παρακάτω πόλεις είναι μόνο κάποια από τα παραδείγματα ανά τον κόσμο που εφαρμόζουν αυτή τη τακτική.

Groningen, Ολλανδία ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Ο δήμος Groningen

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 192,735 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2011

Εισαγωγή

Το Groningen είναι η έκτη μεγαλύτερη πόλη της Ολλανδίας με περίπου 190.000 κατοίκους. Δεκαέξι χρόνια πριν, η υπερβολική κυκλοφοριακή συμφόρηση οδήγησε τους πολεοδόμους της να καταργήσουν τους αυτοκινητόδρομους από το κέντρο της πόλης και το 2011 μπήκε σε εφαρμογή το σχέδιο για ένα κέντρο χωρίς αυτοκίνητα. Τώρα το Groningen, έχει τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης ποδηλάτων στη Δύση, με το 57% των κατοίκων της να χρησιμοποιούν το ποδήλατο για τις μετακινήσεις τους.

Αρχές σχεδιασμού

Σε όλη την πόλη στενεύουν ή κλείνουν τους δρόμους, κατασκευάζονται ποδηλατοδρόμοι και τα νέα σπίτια σχεδιάζονται έτσι ώστε η μόνη άμεση πρόσβαση να γίνεται με ποδήλατο. Απαγορεύονται τα εμπορικά κέντρα στις περιφερειακές περιοχές. Επίσης η πόλη έχει χωριστεί σε διάφορες ζώνες και τα Ι.Χ. δεν μπορούν να κινηθούν από τη μία ζώνη στην άλλη. Έτσι αναγκάζονται να βγουν από τη πόλη να πάρουν το περιφερειακό δρόμο και να εισχωρήσουν από εκεί σε κάποια άλλη ζώνη. Τα λεωφορεία, ωστόσο, μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ των ζωνών, όπως και οι ποδηλάτες. Επίσης διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων, καλό σύστημα μαζικής μεταφοράς και μεγάλο τμήμα πεζοδρομημένης περιοχής στο κέντρο της πόλης. Τέλος, ενώ ορισμένοι δρόμοι είναι ασυνεχής για τα αυτοκίνητα, συνδέονται με ένα δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων που διαπερνούν ολόκληρο το κέντρο. Συνεπώς, μονάχα το 14% των μετακινήσεων γίνεται με αυτοκίνητο. Στόχος της πολιτικής αυτής είναι να δυσκολέψει την κυκλοφορία με το αυτοκίνητο ενώ συγχρόνως να διευκολύνει την μεταφορά με ποδήλατο. Στο κέντρο της πόλης τα νέα κτίρια οφείλουν να παρέχουν χώρους στάθμευσης ποδηλάτων. Για παράδειγμα ο κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός διαθέτει 3000 θέσεις. Τέλος, το Δημαρχείο μετέτρεψε ένα πυρηνικό καταφύγιο σε πάρκο για ποδήλατα.

οικονομικά οφέλη

Από το 1996, όταν οι έξι λωρίδες κυκλοφορίας του αυτοκινητόδρομου που περνούσε από το κέντρο της πόλης αντικαταστάθηκε από πράσινο, πεζοδρόμια, ποδηλατοδρόμους και λωρίδες λεωφορείων, η πόλη σημείωσε μια αξιοσημείωτη ανάκαμψη. Η αξία της γης και των ακινήτων έφτασε να είναι ανάμεσα στις υψηλότερες της χώρας, η εκροή του πληθυσμού αντιστράφηκε και οι επιχειρήσεις, παρά τις αρχικές τους αντιδράσεις πλέον ζητούν περαιτέρω μέτρα. Το δεκαετές αυτό πρόγραμμα στοίχισε 25 εκατ. ευρώ, αλλά υπολογίζεται πως για κάθε αυτοκίνητο που απομακρύνεται από το δρόμο η πόλη εξοικονομεί 213 ευρώ το χρόνο σε έμμεσες δαπάνες, όπως τον θόρυβο, την ρύπανση, τους χώρους στάθμευσης και την υγεία. Ο Gerrit van Werven, ένας από τους υπεύθυνους πολεοδόμους σημειώνει πως "Αυτό δεν είναι ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα, αλλά ένα οικονομικό. Τονώνουμε την απασχόληση και τις επιχειρήσεις. Έχει αποδειχθεί ότι ο σχεδιασμός για το ποδήλατο είναι φθηνότερος από εκείνον του αυτοκινήτου." Απόδειξη του ισχυρισμού αυτού είναι πως οι καταστηματάρχες σε δρόμους όπου επιτρέπονται τα αυτοκίνητα ζητούν την απομάκρυνση τους.

παγκόσμια πρωτιά

Όπως όλη η Ολλανδία έτσι και το Groningen στηρίζει την πολιτική αυτή λόγω των προβλέψεων της μελλοντικής αύξησης των αυτοκινήτων. Αλλά καμία άλλη πόλη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί προς το παρόν το ρεκόρ του Groningen, όπου το μισό των συνολικών διαδρομών γίνεται με ποδήλατο και η αναλογία αυτή αυξάνεται στο ένα τρίτο. Στο Delft και στο Munster το ποσοστό φτάνει το 41 τοις εκατό, στο Freiburg το 27 και στη Χαϊδελβέργη το 22, οι πόλεις αυτές είναι τα κορυφαία παραδείγματα μιας τάσης που τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο δημοφιλής.

Πηγές 1. http://www.globalideasbank.org/site/bank/idea.php?ideaId=378 2. http://www.unep.org/transport/keyprogrammes.asp 3. http://www.unep.org/transport/sharetheroad/index.asp

Λονδίνο, Βρετανία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

Ο φορέας Transport for London (TfL)

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η Βρετανική κυβέρνηση

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 8,174,100 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2003- σήμερα

Εισαγωγή

Στις 17 Φεβρουαρίου του 2003 εισήχθη ο φόρος κυκλοφοριακής συμφόρησης στην κεντρική ζώνη του Λονδίνου. Ο φόρος αυτός είναι ένα τέλος που επιβάλλεται στις εισόδους της πόλης ορισμένες ώρες της ημέρας και λειτουργεί χρησιμοποιώντας αυτόματη αναγνώριση των αριθμών πινακίδας των οχημάτων. Η τυπική χρέωση είναι 10 λίρες την ημέρα, από τις 7:0018:00 (Δευτέρα-Παρασκευή). Το πρόστιμο για τη μη-πληρωμή κυμαίνεται μεταξύ 60 και 180 λιρών. Η χρέωση στοχεύει στη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, και στην αύξηση του κεφαλαίου για τη βελτίωση του συστήματος μαζικής μεταφοράς.

Προγραμματισμός και προετοιμασία

Αν και δεν είναι το πρώτο πρόγραμμα του είδους του στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι το μεγαλύτερο, και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Πολλές πόλεις σε όλο τον κόσμο έχουν αναφορά το παράδειγμα αυτό κατά την επανεξέταση των συστημάτων τους. Η πρώτη πλήρης αξιολόγηση της πρακτικότητας της οδικής τιμολόγησης σε μια βρετανική πόλη έγινε το 1964, γνωστή ως έκθεση Smeed.[1] Η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα πως η οικονομία της πόλης θα επωφελούνταν από ένα σχέδιο χρέωσης, με σκοπό την άμβλυνση του προβλήματος. Έτσι, το 1997 θεσπίστηκε ο ανάλογος νόμος από το Greater London Authority Act με τον οποίο οι δήμαρχοι του Λονδίνου οφείλουν να ορίζουν κάθε φορά το “τέλος οδικής κυκλοφορίας”[2]. Το 2000 ο δήμαρχος του Λονδίνου, Κεν Λίβινγκστον, πρότεινε μια επιβάρυνση των £5 που θα συνδυαζόταν με τη βελτίωση των δημόσιων μέσων μεταφοράς και την εφαρμογή νέων κανονισμών στάθμευσης και κυκλοφορίας. Στο προεκλογικό του πρόγραμμα ο ίδιος ανέφερε πως η χρέωση αυτή θα ήταν αποτελεσματική στη μείωση της οδικής συμφόρησης, τόσο εντός όσο και εκτός του κέντρου, στη βελτίωση της αποδοτικότητας των λεωφορείων, στη ποιότητα ζωής στο κεντρικό Λονδίνο, αλλά και στη δημιουργία μιας πιο ελκυστικής πόλης για τον τουρισμό και τις

επενδύσεις. Τον Ιούλιο του 2002, το Δημοτικό Συμβούλιο του Westminster ξεκίνησε μια νομική πρόκληση ενάντια στα σχέδια, υποστηρίζοντας πως θα αυξανόταν η ρύπανση και πως θα παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα των κατοίκων στα όρια της κεντρικής ζώνης. Το Ανώτατο Δικαστήριο όμως απέρριψε το αίτημα και έτσι το 2003 το σχέδιο μπήκε σε εφαρμογή.[3]

Άμεση επίπτωση

Στις 23 Οκτωβρίου το 2003 η TfL* δημοσίευσε μια έκθεση όπου ανέλυε τους έξι πρώτους μήνες του τέλους. Τα κυριότερα πορίσματα της έκθεσης ήταν ότι ο μέσος αριθμός των αυτοκινήτων που εισέρχονταν στην κεντρική ζώνη ήταν μειωμένος κατά 60.000 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Και πως κατά τον πρώτο μήνα λειτουργίας, η κυκλοφοριακή συμφόρηση είχε μειωθεί σταθερά κατά τουλάχιστον 15%, και τον δεύτερο μήνα η πτώση αυτή έφτασε το 20%.[4] Περίπου το 50-60% της μείωσης αυτής αποδίδεται στις μεταφορές με μέσα μαζικής μεταφοράς, το 20-30% στις διαδρομές που αποφεύγουν τη ζώνη, 15-25% στον συνεπιβατισμό, και το υπόλοιπο στις μειωμένες διαδρομές, στις μετακινήσεις εκτός του ωραρίου του τέλους, και στην αυξημένη χρήση μοτοσικλετών και ποδηλάτων. Η έκθεση ανέφερε επίσης, ότι παρόλο που η επιβάρυνση ήταν υπεύθυνη για περίπου 4.000 λιγότερους επισκέπτες καθημερινά στην περιοχή, το τέλος ήταν υπεύθυνο μόνο για ένα μικρό μέρος της 7% πτώσης στις λιανικές πωλήσεις.[4] Τον Νοέμβριο του 2003 το περιοδικό Scientific American ονόμασε τον Κεν Λίβινγκστον έναν από τους κορυφαίους 50 οραματιστές για ένα καλύτερο κόσμο. [5]

Επιπτώσεις

στην κυκλοφορία Το TfL στην έκθεση του 2007, διαπίστωσε ότι ο αριθμός των οχημάτων που εισέρχονταν στη ζώνη είχε μειωθεί κατά 30%, ενώ ο αριθμός των λεωφορείων, των ταξί και ειδικά των ποδηλάτων είχε αυξηθεί. Η ημερήσια ροή κυκλοφορίας είχε αλλάξει, με λιγότερη κίνηση, μετά τις 9:30 π.μ. και οι ώρες αιχμής να έχουν μεταφερθεί αμέσως πριν και μετά το τέλος του ωραρίου χρέωσης.[6] Κάθε χρόνο σημειώνεται μείωση της τάξης του 5% των εισερχόμενων αυτοκινήτων, γεγονός που μπορεί να αποδίδεται στην αλλαγή κατοικίας ή τρόπου ζωής κάποιων κατοίκων, λόγω της χρέωσης. [49] Επίσης η μέση ταχύτητα των οχημάτων εντός του κέντρου αυξήθηκε κατά 0,7 λεπτά ανά χιλιόμετρο, αλλιώς 30% σε σχέση με το 2002. στην ποιότητα του αέρα Η ίδια έκθεση ανέφερε ότι, από το έτος 2003 έως το 2006, οι εκπομπές N2O μειώθηκαν κατά 17%, τα σωματίδια PM10 κατά 24% και οι εκπομπές CO2 κατά 3%.[6] Μια ανεξάρτητη μελέτη του Ινστιτούτο Υγείας(ΙΤΕ) από ερευνητές του King College, το 2011 δημοσίευσε, ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ώστε να αποδοθεί η παραπάνω βελτίωση της ποιότητας του αέρα στην επιβολή του τέλους. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι «είναι δύσκολο να αποδοθεί ποσοστό της ευθύνης για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε ένα πρόγραμμα που απευθύνεται σε μια μικρή περιοχή μιας μεγάλης πόλης». [7] στις δημόσιες συγκοινωνίες Την ημέρα έναρξης του προγράμματος, προστέθηκαν 300 λεωφορεία στα 8.000 που είχε μέχρι τότε η περιοχή.[2] Επίσης, από τότε κάποια δρομολόγια επεκτάθηκαν και η συχνότητα των περισσότερων λεωφορείων αυξήθηκε. Σύμφωνα με το TfL η αλλαγές αυτές αποδείχθηκαν αρκετές ώστε να μην υπερφορτωθούν οι μέχρι τότε συγκοινωνίες.

στην στάθμευση Στην περιφέρεια της κεντρικής ζώνης η εφαρμογή του τέλους είναι αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα, διότι οι κάτοικοι του υπόλοιπου Λονδίνου αναγκάζονται να σταθμεύουν στις περιοχές αυτές και να εισέλθουν με κάποιο άλλο μέσο στο κέντρο, με αποτέλεσμα οι θέσεις στάθμευσης να καθιστώνται ακριβοθώρητες, γεγονός που επηρεάζει την τοπική κοινότητα. [4] στην οδική ασφάλεια Το TfL εκτιμά ότι η χρέωση οδήγησε σε μικρή μείωση των θυμάτων της οδικής κυκλοφορίας. Τα αυτοκίνητα και οι μοτοσικλέτες έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά μείωσης των ατυχημάτων, ενώ τα ποδήλατα έχουν δει μια ελαφρά αύξηση, η οποία μπορεί να οφείλεται στην αύξηση του αριθμού τους. [6] αρνητική επίπτωση Ένα άλλο αποτέλεσμα είναι όμως, η αύξηση του αριθμού των αυτοκινήτων που φέρουν ψευδείς πινακίδες κυκλοφορίας, εκτιμάται ότι 1 στα 250 αυτοκίνητα έχουν ψευδείς πινακίδες και πως το 2006 κλάπηκαν συνολικά 40.000 πινακίδες.

Έσοδα και δαπάνες

Σύμφωνα με την αρχική έκθεση του TfL, το αρχικό κόστος του προγράμματος ήταν 162 εκατ. λίρες με ετήσιο κόστος λειτουργίας περίπου 115 εκατ. λίρες[2]. Η έκθεση για το 2006-7 δείχνει ότι τα έσοδα από το τέλος κυκλοφοριακής συμφόρησης ήταν 252 εκατ. λίρες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 8,5% των ετήσιων εσόδων του TfL. Περισσότερο από το ήμισυ του ποσού αυτού δαπανήθηκε για το κόστος λειτουργίας του συστήματος διοδίων. Συνεπώς το καθαρό κέρδος ανέρχεται στις 89.1 εκατ. λίρες.[4] το οποίο από το νόμο πρέπει να επανεπενδύεται στις υποδομές μεταφορών του Λονδίνου. *(TfL)- Transport for London είναι το κυβερνητικό σώμα υπεύθυνο για τα συστήματα μεταφοράς στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου.

Πηγές 1. www.tfl.gov.uk/cc 2. Leape, Jonathan. “The London Congestion Charge.” Journal of Economic Perspectives, Φθινόπωρο 2006: Τόμος 20, Τεύχος 4, σελίδες 157– 176 3. “Impacts monitoring” Τέταρτη Ετήσια Έκθεση, 2006 Φωτογραφία: www.bbc.co.uk

φιλτραρισμένη διαπερατότητα

Το Λονδίνο είναι μονάχα ένα από τα εκατοντάδες παραδείγματα εφαρμογών που στοχεύουν στην άμβλυνση του προβλήματος της κυκλοφοριακής συμφόρησης στο κέντρο τους. Η Αθήνα για παράδειγμα από το 1982 έθεσε σε εφαρμογή τον Δακτύλιο Αθηνών. Σύμφωνα με τον οποίο, επιτρέπεται η κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας εάν το τελευταίο ψηφίο του αριθμού κυκλοφορίας είναι αντιστοίχως ζυγός ή μονός όπως η εκάστοτε ημέρα του μήνα. Η Ρώμη για παράδειγμα έχει απαγορεύσει την είσοδο στο κέντρο της σε όσους δεν πληρώσουν έναν βαρύ ετήσιο φόρο, θέτοντας κάμερες σε όλες τις εισόδους της πόλης. Σε άλλες πόλεις όπως τη Νέα Υόρκη, ενώ η είσοδος στο κέντρο είναι ‘ανεμπόδιστη’, η εύρεση νόμιμης θέσης στάθμευσης καθίσταται σχεδόν αδύνατη. Σε όλη τη πόλη η στάθμευση γίνεται με παρκόμετρα και στο κέντρο δεν μπορεί κανείς να υπερβεί τις 2 ώρες στάθμευσης. Υπάρχει βέβαια η επιλογή των ιδιωτικών πάρκινγκ, τα οποία όμως μπορούν να φτάσουν και τα 20 δολάρια την ώρα. Σύμφωνα με το Wikipedia, το 45% των Νεοϋορκέζων έχουν δικά τους αυτοκίνητα, αλλά μόνο το 30% οδηγούν στη δουλειά τους, δεδομένου ότι τα δημόσια μέσα μεταφοράς είναι πολύ πιο γρήγορα και βολικά. Συμπερασματικά, οι κάτοικοι της, προτιμούν τις μετακινήσεις με τα πόδια, το ποδήλατο ή τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αυτά τα χαρακτηριστικά επιτυγχάνονται με την εφαρμογή της αρχής της “φιλτραρισμένης διαπερατότητας”. Που σημαίνει πως η διαμόρφωση του δικτύου μεταφοράς επιλεκτικά φιλτράρει τα αυτοκίνητα μειώνοντας τον αριθμό τους, στους δρόμους που διέρχονται το κέντρο.

Fused Grid

Η λογική του φιλτραρίσματος ενός μεταφορικού μέσου εκφράζεται πλήρως σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο για τον σχεδιασμό συνοικιών - το FusedGrid. Το μοντέλο Fused Grid είναι μία εναλλακτική λύση η οποία συνδυάζει δύο κύρια μοντέλα: τη γεωμετρική δομή του ιπποδάμειου συστήματος * και την καμπυλόγραμμη διάταξη με αδιέξοδα, η οποία κυρίως εφαρμόζεται στα προάστια της Βόρειας Αμερικής. Έτσι δημιουργεί επαναλαμβανόμενες μονάδες, ανάλογες του ιπποδάμειου οικοδομικού τετραγώνου που επιτρέπουν στους πεζούς και στους αυτοκινητιστές να φτάσουν στους προορισμούς τους με σχετική ευκολία. Διατηρεί την ελευθερία κίνησης των πεζών και την αδιάκοπη ροή αυτοκινήτων στην γειτονιά αλλά και στην περιφέρεια. Επιτυγχάνοντας ισορροπία μεταξύ των κινήσεων των πεζών και των οδηγών. Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα πόλης που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τη θεωρία του FusedGrid είναι το Milton Keynes του Ηνωμένου Βασιλείου. * Ιπποδάμειο σύστημα πολεοδομίας: Oρθογώνιο σύστημα πολεοδομίας που διαιρεί το χώρο της πόλης με κάθετους και οριζόντιους δρόμους σε ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις οικίες και τα δημόσια κτίρια. Πήρε το όνομά του από τον Mιλήσιο Iππόδαμο, που το τελειοποίησε τον 5ο αι. π.X, αλλά ήταν από νωρίτερα γνωστό στις ελληνικές αποικίες της Σικελίας.

Milton Keynes , Βρετανία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Derek Walker

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η Βρετανική κυβέρνηση και η MKDC

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 195,687 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1967- σήμερα

Εισαγωγή

Το Λονδίνο από το 1950 βίωνε προβλήματα υπερπληθυσμού, ωθώντας την κυβέρνηση να βρει νέες λύσεις, μία εκ των οποίων ήταν οι «Νέες Πόλεις». Η μεγαλύτερη από αυτές τις νέες πόλεις θα αποτελούνταν από 250.000 κατοίκους σε έκταση 21.850 στρεμμάτων.[1] Επιλέχθηκε μια τοποθεσία που απείχε ίση απόσταση από το Λονδίνο, το Μπέρμιγχαμ, το Λέστερ, την Οξφόρδης και το Κέιμπριτζ (περίπου 80χμ.), ώστε να μπορέσει τελικά να γίνει ένα αυτάρκες επαρχιακό κέντρο. Η νέα αυτή πόλη πήρα την οναμασία της απο ένα υπάρχον χωριό στην περιοχή, το Milton Keynes. [2] Η κατασκευή ξεκίνησε το 1967 και τον σχεδιασμό ανέλαβε η εταιρία ανάπτυξης του Milton Keynes, η MKDC.

Αρχές σχεδιασμού

Η MKDC με αρχιτέκτονα τον Derek Walker ήταν αποφασισμένη να μάθει από τα λάθη που έγιναν στις προηγούμενες “Νέες Πόλεις” και να επανεξετάσει τα ιδανικά των κηπουπόλεων. Χρησιμοποιήθηκε ένα δίκτυο δρόμων που σχημάτισε έναν κάνναβο, κάθε τετράγωνο του καννάβου αποτελεί μια ημιαυτόνομη κοινωνία, ενώ το σύνολο τους δημιουργεί ένα πλέγμα 100 εμφανώς αναγνωρίσιμων γειτονιών. Δεν προοριζόταν να έχει ένα παραδοσιακό κέντρο πόλης, αλλά επιχειρηματικές και εμπορικές μονάδες ενσωματωμένες στις περισσότερες από τις ψηφίδες του καννάβου.[2] Αυτός ο αποκεντρωμένος σχεδιασμός απείχε από την παραδοσιακή αγγλική πόλη και εισήγαγε τη νέα για την εποχή έννοια της μεικτής χρήσης. Το Milton Keynes, η μεγαλύτερη και σχεδόν η τελευταία των βρετανικών “Νέων Πόλεων”, έχει αντέξει στο χρόνο και έχει αποδειχθεί ευέλικτη και ευπροσάρμοστη.[3] Το σχέδιο του πλέγματος ήταν εμπνευσμένο από τον θεωρητικό αστικού σχεδιασμού Melvin M. Webber (1921-2006), που περιγράφεται από την τον αρχιτέκτονα του Milton Keynes, ως ο «πατέρας της πόλης».[4] Ο Webber υποστήριζε πως με την ανάπτυξη της τηλεπικοινωνίας, η παλιά ιδέα της πόλης ως ομόκεντρο σύμπλεγμα είχε πλέον ξεπεραστεί και πως οι πόλεις που διευκόλυναν

την μετακίνηση των κατοίκων θα ήταν οι πόλεις του μέλλοντος. [5] Δρόμοι Το βασικό οδικό πλέγμα σχεδιάστηκε με βάση έναν κάνναβο διαστήματος 1χμ περίπου, αντί για το συμβατικό ακτινωτό πλέγμα που συναντάμε συνήθως σε παλαιότερους οικισμούς. Επιλέχτηκαν διαστήματα 1χμ ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να πλησιάσουν πεζοί την κοντινότερη στάση λεωφορείου. Πιο συγκεκριμένα οι δρόμοι χαράχτηκαν με στόχο: • να επιτρέπουν τη γρήγορη και ασφαλή μετακίνηση. • η πλειονότητα τους να υπάγεται στο Εθνικό Όριο Ταχύτητας. • οι κύριοι να είναι διπλής κατευθύνσεως, ενώ οι μικρότεροι μονής. • οι μονής κυκλοφορίας, στη μία πλευρά τους να υπάρχει ένα κομμάτι πρασίνου για να επιτρέψει πιθανή μελλοντική επέκταση. • παρά τις μεγάλες ταχύτητες των οχημάτων να είναι ασφαλείς λόγω της απουσίας κατοικιών παραπλεύρως, την διαμόρφωση του τοπίου, αλλά και του μεγάλου αριθμού δέντρων στα άκρα τους. • να υπακούν σε σύστημα ιεράρχησης. • να καταλήγουν σε ένα συλλεκτήριο δρόμο ο οποίος συνδέεται με το βασικό οδικό δίκτυο. Κυκλική διασταύρωση • Με τη χρήση κυκλικών διασταυρώσεων διευκολύνεται η ελεύθερη κίνηση των οχημάτων και αντιμετωπίζεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση που θα δημιουργούνταν από τη χρήση φαναριών. • Αποφεύγεται η κατασκευή μεγάλων και περίπλοκων υπόγειων ή εναέριων διασταυρώσεων Πεζοί- Ποδηλατόδρομοι Υπάρχει ένα ξεχωριστό δίκτυο ποδηλατοδρόμων που διασχίζει τα τετράγωνα και μερικές φορές τρέχει παράλληλα με το πλέγμα των δρόμων. Αυτό είχε ως σκοπό να διαχωρίσει την κίνηση των ποδηλάτων και των πεζών από αυτή των αυτοκινήτων. Στην πράξη, οι ποδηλατόδρομοι χρησιμοποιούνται κυρίως για αναψυχή παρά για μετακινήσεις, κυρίως επειδή περιλαμβάνουν πολλές υπόγειες διαβάσεις και δεν ακολουθεί ευθείες διαδρομές. Συνεπώς, τα ποσοστά μετακινήσεων με ποδήλατο στο Milton Keynes να είναι πολύ κάτω του εθνικού μέσου όρου. • δίκτυο ποδηλατοδρόμων έκτασης 200 χμ. • ποδηλάτες δεν έχουν πρόσβαση στο βασικό οδικό δίκτυο και δεν μπορούν να το διασχίσουν παρά μόνο μέσω υπογείων διαβάσεων και γεφυρών. • με την πρόβλεψη υπογείων διαβάσεων και γεφυρών επιτυγχάνεται συνεχής ροή των οχημάτων και ασφαλής κίνηση των πεζών και ποδηλάτων. • βρίσκονται σε απόσταση από τους δρόμους. πράσινο Από τους πρωταρχικούς στόχους της MKDC ήταν μια πράσινη πόλη, μέχρι το 2006 η περιοχή είχε 20 εκατομμύρια δέντρα. Οι τεράστιες αυτές πράσινες εκτάσεις δόθηκαν στο The Parks Trust, μια φιλανθρωπική οργάνωση η οποία είναι ανεξάρτητη από τη δημοτική αρχή, ώστε να αντιστέκεται σε πιέσεις οικοδόμησης των περιοχών. Στην δικαιοδοσία της οργάνωσης αυτής δόθηκαν επίσης ακινήτες περιουσίες της περιοχής, τα έσοδα των οποίων εξασφαλίζουν τα έξοδα συντήρησης των χώρων πρασίνου. Η προσέγγιση αυτή για τη διαχείριση πράσινων περιοχών έχει προσελκύσει τη διεθνή προσοχή. [6] σχέδια ανάπτυξης Τον Ιανουάριο του 2004, ο Αναπληρωτής Πρωθυπουργός Τζον Πρέσκοτ ανακοίνωσε το σχέδιο της κυβέρνησης να διπλασιάσει τον πληθυσμό του Milton Keynes έως το 2026. Η πρότασή για την επόμενη φάση δεν

περιλαμβάνει επέκταση του σχεδίου του πλέγματος, αλλά διατηρεί τη μικτή χρήση γης. Ως πρώτο στάδιο του νέου σχεδίου, είναι η επέκταση των ορίων της περιοχής προς τα ανατολικά και δυτικά, προσθέτοντας μεγάλες ζώνες πρασίνου. Το στάδιο αυτό έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί μέχρι το 2015. [7]

Αποτελέσματα

• Η μείωση της ηχορύπανσης αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο • Τα στοιχεία που προκύπτουν από το σταθμό παρακολούθησης, δείχνουν ότι η μόλυνση του περιβάλλοντος είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με άλλες πόλεις όμοιου μεγέθους. • Το 86% των κατοίκων είναι ικανοποιημένοι από την ζωή στη πόλη τους, σε σύγκριση με το 30-40% που ισχύει για τις άλλες βρετανικές πόλης.

Πηγές 1. Llewelyn, David. “The Plan for Milton Keynes.” Journal of Urban Design, Λονδίνο. 1968: Τόμος 6, Τεύχος 1, σελίδες 73-82. 2. www.milton-keynes.gov.uk 3. Walker, Derek. The Architecture and Planning of Milton Keynes. Νέα Υόρκη: Architectural Press, 1981. 5. Webber, Melvin. “Order in Diversity: Community Without Propinquity.” Johns Hopkins University Press, Βαλτιμόρη. 1963 σελίδες 23-54 6. www.gov.uk Φωτογραφία: www.lastrefuge.co.uk

1.7

Διατήρηση και αποκατάσταση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς

HABITAT II Οι Ιστορικοί τόποι, τα αντικείμενα και οι εκδηλώσεις με πολιτιστική, επιστημονική, συμβολική, πνευματική και θρησκευτική αξία είναι σημαντικές εκφράσεις των πεποιθήσεων, της ταυτότητας και των θρησκευτικών πεποιθήσεων του κάθε πολιτισμού. Ο ρόλος και η σημασία τους, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της ανάγκης για την πολιτιστική ταυτότητα σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο, πρέπει να προωθηθεί. Κτίρια, χώροι και τοπία με πνευματική και θρησκευτική αξία αντιπροσωπεύουν τη σταθερή και ανθρώπινη κοινωνική ζωή και την κοινωνική υπερηφάνεια. Η διατήρηση, η αποκατάσταση και η επαναχρησιμοποίηση της αστικής κληρονομιάς είναι τακτικές που βρίσκονται σε συμφωνίας με την βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων. Η πρόσβαση στον πολιτισμό και στην πολιτιστική διάσταση της ανάπτυξης είναι υψίστης σημασίας και όλοι οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να επωφεληθούν από μια τέτοια πρόσβαση. Λίγες πόλεις είναι στατικές. Οι περισσότερες αλλάζουν, όταν η οικονομία τους υφίσταται μετασχηματισμό (Harvey, 1985). Ως αποτέλεσμα, η σύγκρουση μεταξύ της αναζωογόνησης και της διατήρησης μπορεί να προκύψει (Naidu, 1990). Η διατήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, θεωρείται συχνά χαμηλής προτεραιότητας, η πρόσφατη αστική πολιτική τείνει προς την αναγέννηση της μέσω της ανάπτυξης ακινήτων (Turok, 1992). Η ζήτηση εμπορικών χώρων συχνά απαιτεί ανανέωση των αστικών κέντρων και ανάπλασης που αναπόφευκτα οδηγεί στην κατεδάφιση και αντικατάσταση των ιστορικών περιοχών από ψηλά συγκροτήματα γραφείων, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία και άλλα σύγχρονα κτίρια.

Δράσεις

Για την προώθηση της ιστορικής και πολιτιστικής συνέχειας οι κυβερνήσεις οφείλουν να: (α) προωθήσουν τη πολιτιστική κληρονομιά τους, με σκοπό να αναδείξουν την αξία της και την ανάγκη της διατήρησή της αλλά και τα οικονομικά οφέλη της αποκατάστασης της. (β) ζητήσουν τον ενεργό ρόλο των ηλικιωμένων, ως θεματοφύλακες της πολιτιστικής κληρονομιάς. (γ) εξασφαλίσουν την ενσωμάτωσης των περιβαλλοντικών ανησυχιών στον τομέα της διατήρησης και της αποκατάστασης. (δ) μειώσουν την όξινη βροχή και άλλα είδη ρύπων που προκαλούν βλάβες στα αντικείμενα πολιτιστικής και ιστορικής αξίας. (ε) αποφύγουν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος στις περιοχές με πολιτιστική σημασία.

Best Practices Διακοπή περιφερειακού δρόμου Κάιρο, Αίγυπτος ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ OHE

Εισαγωγή

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1995

Η περιφερειακή οδός του Καΐρου είναι ο πιο διάσημος αυτοκινητόδρομο της Αιγύπτου, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Είναι ένας αυτοκινητόδρομος πλάτους οχτώ λωρίδων και είχε αρχικά προγραμματιστεί να περικυκλώσει την ευρύτερη περιοχή του Καΐρου στις 3 από τις 4 πλευρές του. Κατά την επέκταση του δρόμου αυτού το 1994, παρενέβη η UNESCO (Ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών) για τη διακοπή των εργασιών, διότι βρίσκονταν υπερβολικά κοντά στις πυραμίδες της Γκίζας, τις οποίες είχε χαρακτηρίσει ως Παγκόσμια Κληρονομιά από το 1979.

Διακοπή έργου

Το θέμα έφερε στη δημοσιότητα, η εφημερίδα The Independent το 1994, η οποία δημοσίευσε ότι η κατασκευή της επέκτασης του περιφερειακού, πιθανώς κατέστρεφε αρχαιολογικούς χώρους ταφής και πως δεν είχαν γίνει οι απαιτούμενοι έλεγχοι πριν το ξεκίνημα του έργου αυτού. Ανέφερε επίσης, πως το σχέδιο ήταν να περάσει ένας δρόμος 8 λωρίδων από το νότια οροπέδιο της Γκίζας, απομονώνοντάς το από την ανοιχτή έρημο. Η UNESCO πιέσει την αιγυπτιακή κυβέρνηση, να ανασχέσει της κατασκευής αυτού του τμήματος του δρόμου. Έτσι το 1995, ο τότε πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ διέταξε την διακοπή των εργασιών ωσότου βρεθεί μια εναλλακτική λύση. Έστειλε λοιπόν Αιγύπτιους αρχαιολόγους να ελέγξουν την περιοχή και να προτείνουν μια εναλλακτική οδό που δεν θα απειλούσε τον αρχαιολογικό χώρο.

Μια νέα ανακάλυψη

Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μια αρχαία νεκρόπολη κοντά στον μισοτελειωμένο δρόμο, γεγονός που σήμανε την απαγόρευση του έργου. Ο Abdelhalim Noreddin, πρόεδρος του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων, δήλωσε στο Reuters ότι οι προκαταρκτικές ανασκαφές ακριβώς νότια της εθνικής οδού έφεραν στο φως τουλάχιστον οκτώ τάφους που πιθανότατα χρονολογούνται από τον έκτο αιώνα προ Χριστού. Οι τάφοι περιείχαν κάποια αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μικρά φέρετρα και ασυνήθιστα μικρά αγάλματα τυλιγμένα όπως οι μούμιες. Η νεκρόπολη αυτή βρίσκεται στο οροπέδιο που τρέχει μεταξύ των πυραμίδων της Γκίζας στο βορρά και τις λιγότερο γνωστές πυραμίδες της Dahshour περίπου 17 μίλια νότια. Ολόκληρη η λωρίδα της ερήμου εμφανίζεται ως μια τοποθεσία παγκόσμιας κληρονομιάς στο πλαίσιο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών και θεωρητικά, υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί σχετικά με το τι μπορεί να οικοδομηθεί εκεί. Δυστυχώς, η κατασκευή του δρόμου ήταν σε προχωρημένο στάδιο και η περιοχή περιείχε ένα εργοστάσιο, χωματερές, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ένα νέο συγκρότημα κατοικιών που στέγαζε 15.000 άτομα. Όλες αυτά τα κτίρια παραβίαζαν έναν αιγυπτιακό νόμο που ψηφίστηκε το 1983 για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Εύρεση εναλλακτικής

Η υπουργική επιτροπή συναντήθηκε τον Δεκέμβριο του 1995 για να συζητήσει πιθανές εναλλακτικές λύσεις στο θέμα του αυτοκινητόδρομου. Διάφορες λύσεις προτάθηκαν, αλλά οι περισσότερες συνέχιζαν τον δρόμο λίγο πριν αλλάξει πορεία, συνεπώς η UNESCO αποφάσισε να στείλει δικούς της εμπειρογνώμονες να μελετήσουν τις πιθανές νέες διαδρομές. Τελικά η UNESCO πρότεινε να κατασκευαστεί νέος δρόμος που να ακολουθεί το ποτάμι El Mansuriya, περνώντας έτσι το δρόμο βόρεια του οροπεδίου. Αν και η διαδρομή αυτή ήταν μονάχα μια πρόταση, σε ένα πράγμα ήταν ξεκάθαρη. Με ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 17 Δεκεμβρίου, η UNESCO δήλωσε ότι οι παραβιάσεις στο οροπέδιο απειλούν σοβαρά την ακεραιότητα του τόπου και πως η συνέχεια των έργων θα έκανε ανεπανόρθωτη ζημιά. Το 2002 υπήρχαν συζητήσεις για την οικοδόμηση μιας υπόγεια διάβαση ή σήραγγας. Ο δρόμος μέχρι σήμερα παραμένει μισοτελειωμένος, ενώ η τελική οδός που ακολουθήθηκε είναι αυτή που προτάθηκε από την UNESCO.

Πηγές

1. whc.unesco.org/en/107- Βάση δεδομένων Best Practices 2. Schoon, Nicholas. “Egypt threatened over roads `vandalism’ near pyramids.” The Independent. (19/12/1994) Φωτογραφία: www.independent.co.uk

1.8

Ισόρροπη ανάπτυξη των οικισμών στις αγροτικές περιοχές

HABITAT II Οι πόλεις και οι αγροτικές περιοχές είναι άμεσα συνδεδεμένες στον οικονομικό αλλά και στον κοινωνικό τομέα. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΗΕ, αν και η εσωτερική μετανάστευση αυξάνεται συνεχώς, ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού θα συνεχίσει να ζει σε αγροτικούς οικισμούς, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Συνεπώς, ορίζει πως προκειμένου να επιτευχθεί ένα πιο βιώσιμο μέλλον, οι αγροτικοί οικισμοί πρέπει να υποστηριχθούν. Σε πολλές χώρες εξάλλου, οι αγροτικοί πληθυσμοί διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και στη διατήρηση της κοινωνικής και της οικολογικής ισορροπίας, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στο έργο της προστασίας της βιοποικιλότητας και των ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Αλλά οι ανεπαρκείς υποδομές και υπηρεσίες, η έλλειψη οικολογικών τεχνολογιών, και η ρύπανση που προκαλείται από τις δυσμενείς επιπτώσεις της αστικοποίησης και της εκβιομηχάνισης, συμβάλλουν σημαντικά στην υποβάθμιση του αγροτικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές αυξάνει την εσωτερική μετανάστευση και οδηγεί σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού στις αγροτικές κοινότητες. Συνεπώς, οι πολιτικές και τα προγράμματα που εισάγουν τις αγροτικές περιοχές στις εθνικές οικονομίες απαιτούν διαχείριση που να δίνει έμφαση στην αλληλεξάρτηση των αγροτικών και των αστικών περιοχών.

Δράσεις

Για να προωθηθεί η αειφόρος ανάπτυξη των αγροτικών οικισμών και να μειώσουν την μετανάστευση από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές η Habitat II προτείνει: (α) προώθηση νέων γεωργικών τεχνολογιών. (β) βελτίωση της πρόσβασης σε πληροφορίες σχετικά με τη γεωργική παραγωγή, την εμπορία και την τιμολόγηση σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές, χρησιμοποιώντας, μεταξύ άλλων, προηγμένες και προσιτές τεχνολογίες επικοινωνίας. (γ) προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης για την πλήρη συμμετοχή των αγροτικών και των αυτοχθόνων πληθυσμών. (δ) ενίσχυση των ευκαιριών απασχόλησης, παρέχοντας εκπαιδευτικές και υγειονομικές υπηρεσίες, βελτίωση της στέγης και των τεχνικών υποδομών και υποστήριξη των επιχειρήσεων. (ε) προώθηση των αγροτικών προϊόντων στις αστικές και αγροτικές αγορές. (στ) προώθηση της ευρείας συνεργασίας μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων να βρουν ολοκληρωμένες λύσεις για τη χρήση γης, τις μεταφορές και τα περιβαλλοντικά προβλήματα.

Best Practices Permaculture

Οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις επιμένουν στη συνεχιζόμενη χρήση ορυκτών καυσίμων, μονοκαλλιεργειών και γενετικών τροποποιημένων καλλιεργειών. Με το κόστος όμως των καυσίμων, των μεταφορών και των λιπασμάτων να έχει φτάσει στα ύψη, και οι ενδείξεις πως η χρήση τους βλάπτει το περιβάλλον, η υιοθέτηση δοκιμασμένων οικολογικών μεθόδων κρίνεται αναγκαία. Ένα πολλά υποσχόμενο παράδειγμα, το οποίο αποφέρει οικονομικούς και περιβαλλοντικούς πόρους ακόμη και στις πιο απίθανες περιοχές είναι το Permaculture. Είναι μια ολιστική φιλοσοφία και εφαρμοσμένη επιστήμη ανάλυσης και σχεδιασμού οικοσυστημάτων που μιμείται τους νόμους της φύσης και εντάσσει τα τοπία, τους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά, το νερό, τα υλικά και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε αρμονία ώστε να παρέχει την τροφή, στέγη και ενέργεια που χρειάζεται με οικολογικό τρόπο. Το Permaculture είναι παρακλάδι του οικολογικού σχεδιασμού με στόχο την δημιουργία βιώσιμων και αυτοσυντηρούμενων οικισμών με πρότυπο τα φυσικά οικοσυστήματα (Hemenway, 2009). Το επίκεντρο του permaculture, ως εκ τούτου, δεν είναι κάθε ξεχωριστό στοιχείο, αλλά οι σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των στοιχείων ανάλογα με τον τρόπο τοποθέτησης τους. Επιδιώκει στην ελαχιστοποίηση των αποβλήτων, της ανθρώπινης εργασίας και της κατανάλωσης ενέργειας με τα μέγιστα οφέλη για να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο συνέργειας. Τα έργα εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου και οι σχέσεις των στοιχείων τους μπορούν να γίνουν εξαιρετικά πολύπλοκες με αποτέλεσμα να παράγουν μεγάλη ποσότητα τροφίμων και υλικών με την ελάχιστη συμβολή (Jacke, 2005).

Εφαρμογές

Το Permaculture είναι ένας τρόπος σχεδιασμού, με σκοπό την μεγιστοποίηση της απόδοσης με την ελάχιστη προσπάθεια. Ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορες μορφές σχεδιασμού, πιο συχνά εφαρμόζεται για την παραγωγή τροφίμων. Στην Παραγωγή Τροφίμων Τα τρέχοντα συστήματα εκτροφής απαιτούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας, είτε μέσω της χρήσης βαρέων μηχανημάτων, ορυκτών καύσιμων, χημικών ή χειρωνακτικής εργασίας, επίσης υποβαθμίζουν γρήγορα τα εδάφη, συνεπώς και τη θρεπτική αξία των τροφίμων που αναπτύσσονται σε αυτά. Το Permaculture είναι μία μορφή πολυκαλλιέργειας, δηλαδή γεωργία με τη χρήση πολλαπλών καλλιεργειών στον ίδιο χώρο, μία απομίμηση της ποικιλομορφίας των φυσικών οικοσυστημάτων αποφεύγοντας τις μεγάλες ενιαίες καλλιέργειες, ή την μονοκαλλιέργεια. Στην Αρχιτεκτονική Ένα οικολογικό κτίριο περιλαμβάνει ένα φάσμα δομικών υλικών που συμβάλουν στη βιωσιμότητα του, επίσης βασίζεται στην ανθρώπινη εργασία, περισσότερο από την τεχνολογία. Η βάση σχεδιασμού είναι η ανάγκη να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κτιρίων, χωρίς να θυσιάζεται η άνεση, η υγεία και η αισθητική. Κατασκευάζεται από υλικά που είναι σε αφθονία, ανανεώσιμα, επαναχρησιμοποιήσιμα ή ανακυκλώσιμα.

Η έμφαση στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό γίνεται περισσότερο αισθητή, στον προσανατολισμό του κτιρίου, στην αξιοποίηση του τοπικού κλίματος και την έμφαση σε φυσικό αερισμό μέσω του σχεδιασμού, ώστε να μειωθούν οι δαπάνες. Κοινή είναι επίσης η επί τόπου παραγωγή ενέργειας, λήψης νερού και επεξεργασία λυμάτων.

Πορεία Εξέλιξης

Το 1929, ο Joseph Smith, στο βιβλίο του ‘Tree Crops: A Permanent Agriculture’ συνοψίζει την πολύχρονη εμπειρία του και τους πειραματισμούς του, στην καλλιέργεια φρούτων και ξηρών καρπών. Για αυτόν ο κόσμος ήταν ένα ενιαίο σύστημα και πρότεινε μικτά οικοσυστήματα δέντρων και φυτών. Στις δεκαετίες του 40’ και 50’ η θεωρία αυτή βρήκε αρκετούς οπαδούς. Αλλά η πρώτη καταγεγραμμένη πρακτική της μεθόδου ήταν στην Αυστρία από την Sepp Holzer, τη δεκαετία ‘60, της οποίας το αγρόκτημα πρωτοστάτησε στην χρήση της οικολογικής γεωργίας. Μυστικό της επιτυχίας είναι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ γειτονικών φυτών και ζώων. Βρήκε ότι η συμβίωση διαφορετικών φυτών μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή από τη χρήση λιπασμάτων. Ο όρος επινοήθηκε από τον Αυστραλό οικολόγο Bill Mollison και τον David Holmgrem το 1978 ως συνδυασμός των λέξεων “permanent agriculture” και “permanent culture”. Το σύστημα αυτό έχει σχεδιαστεί και εφαρμοστεί με επιτυχία σε διάφορους τύπους κλίματος, και σε πολλές περιπτώσεις, αποκαθιστά προηγουμένως άγονα εδάφη. Οι πιο ακραίες συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν στην Κοιλάδα της Ιορδανίας το 2001, όπου υπεύθυνος ήταν ένας από τους πιο δημοφιλείς συμβούλους της πρακτικής αυτής, ο αυστραλός Geoff Lawton. Στο παράδειγμα της Ιορδανίας ο Geoff Lawton αποδεικνύει πως το Permaculture μπορεί να θεωρηθεί ως μέθοδος γαιοπλασίας. *Ο όρος Γαιοπλασία- Terraforming (από το λατινικό Terra / Γαία και το αγγλικό forming / σχηματισμός) επινοήθηκε από τον Jack Williamson, στο έργο επιστημονικής φαντασίας «Collision Orbit», που δημοσιεύτηκε το 1942.

Ανάπλαση και αναζωογόνηση της ερήμου της Ιορδανίας Κοιλάδα της Ιορδανίας ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Geoff Lewton, Nadia Lewton

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ NICODD JIHUD

NCARTT PRI

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2001- σήμερα

Εισαγωγή

Στην κοιλάδα της Ιορδανίας, το 2001 ξεκίνησε το πειραματικό έργο του Lawton,’Greening the Desert’, ένα έργο που έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία διότι είναι η τρανταχτή απόδειξη πως η φιλοσοφία του Permaculture λειτουργεί, κυρίως λόγω της αρχικής κατάστασης του εδάφους της περιοχής. Η τοποθεσία που δόθηκε για το έργο αυτό είχε τις παρακάτω περιβαλλοντικές ανησυχίες: • αυξανόμενη έλλειψη υδάτινων πόρων που προορίζονται για ανθρώπινη χρήση. • φθίνουσα ποιότητα των υδάτινων πόρων λόγω της υψηλής αλατότητας του νερού και άλλων ρύπων. • μειωμένη ποιότητα παραγωγής.

Τοποθεσία

Το οικόπεδο βρίσκεται στην περιοχή Kafrein στη νότια πλευρά της κοιλάδας, περίπου 10 χιλιόμετρα από τη Νεκρά Θάλασσα και 6 χιλιόμετρα από τα Ιορδανό- Παλαιστινιακά σύνορα και είναι σχεδόν επίπεδο, με πολύ μικρή κλίση προς τα δυτικά. Οι βροχοπτώσεις φτάνουν τα 100150μμ/έτος, γεγονός που σημαίνει πως πλήττεται από σοβαρή ξηρασία και πολύ χαμηλή γονιμότητα του εδάφους. Επιπλέον το έδαφος είναι πολύ χαμηλό σε οργανική ύλη και υπάρχει μια γενική έλλειψη φυσικής βλάστησης. Η ελάχιστη βλάστηση που είχε αποτελούνταν από ελάχιστα διάσπαρτα άγρια φυτά που είναι ανθεκτικά στην υψηλή αλατότητα. Επίσης, η περιοχή είναι εκτεθειμένη στους συχνούς ισχυρούς καυτούς ανέμους που προκαλούν περαιτέρω διάβρωση του εδάφους. Παρά τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει η κοιλάδα του Ιορδάνη ήταν και είναι ακόμη η πρώτη σε παραγωγή γεωργικών προϊόντων στην Ιορδανία. Συνεπώς, αντιλαμβάνεται κανείς τη ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν οι καλλιέργειες σε αυτές τις συνθήκες.

Στόχοι

Πρωταρχικός στόχος, ήταν να καταδείξει τις δυνατότητες για βελτίωση των συνθηκών στην κοιλάδα, χρησιμοποιώντας χαμηλού κόστους και χαμηλής τεχνολογίας προσεγγίσεις. Άλλοι στόχοι ήταν: • η αποκατάσταση του εδάφους, μέσω του μοντέλου Permaculture. • η βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας της γεωργικής παραγωγής • η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. • η μελέτη των επιπτώσεων.

Κλίμακα Έργου

Το οικόπεδο του έργου, είναι περίπου 40 στρέμματα και εμπλέκονται άμεσα πάνω από 100 άτομα από την περιοχή, ενώ ο αριθμός των ατόμων που ωφελείται εμμέσως φτάνει τους 30.000. Επιπλέον, λειτουργεί και ως κέντρο εκπαίδευσης για τη διαχείριση των υδάτων. Το έργο υλοποιήθηκε με τη συνεργασία της Διεθνούς Κοινότητας Nippon (NICODD - Ιαπωνία), και το Χασεμιτικό Ταμείο για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (JOHUD- Ιορδανία), δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της αγροτικής υπαίθρου. Το Εθνικό Κέντρο Αγροτικής Έρευνας και Μεταφοράς Τεχνολογίας (NCARTT – Ιορδανία) εφάρμοσε ένα πρόγραμμα παρακολούθησης, για να μελετήσει τον αντίκτυπο του πειράματος. Τέλος το Ερευνητικό Ινστιτούτο Permaculture (PRI) της Αυστραλίας παρείχε τεχνική υποστήριξη και εκπαίδευση.

Σχεδιασμός

Σχεδιάστηκαν: • οκτώ τάφροι για τη συλλογή των όμβριων υδάτων, με συνολικό μήκος 1.5χ.μ, που συνδέονται σε ένα κοινό σωλήνα. Με τη συγκομιδή νερού συλλέγεται οργανική ύλη, η οποία βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους. • μια δεξαμενή νερού άρδευσης στην οποία εκτρέφουν ψάρια. • το σύστημα στάγδην άρδευσης καλύπτεται με χώμα και σάπια φύλλα για την προστασία του από το φως του ήλιου και την μείωση της εξάτμισης. Χάρη στον σχεδιασμό, η ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται είναι πολύ λιγότερη σε σύγκριση με της συμβατικής γεωργίας, ακόμη και κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Αρχικά τα ζώα που εκτρέφονταν στη φάρμα ήταν μικρά όπως κοτόπουλα, γαλοπούλες, ή κουνέλια, όταν όμως υπήρχαν αρκετά δέντρα και φυτά, να υποστηρίξουν και άλλα ζώα χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο το οικοσύστημα, εισήχθησαν πρόβατα και αγελάδες, με στόχο τη δημιουργία εισοδήματος και την παροχή κοπριάς για τις καλλιέργειες των ντόπιων. Η ποικιλία των καλλιεργειών προστατεύει τη βλάστηση από παράσιτα, φυτά όπως, η λεβάντα και το δεντρολίβανο για παράδειγμα, απωθούν τα έντομα. Εκτός από κρατικούς φορείς υπάρχει και η επιτροπή των ενδιαφερόμενων ομάδων της τοπικής κοινότητας που συνεχίζουν τις δραστηριότητες ευαισθητοποίησης και κατάρτισης. Μια 10μέλη επιτροπή οργανώνει μηνιαίες συναντήσεις για την αξιολόγηση της προόδου του έργου.

Αποτελέσματα

Η αποδοτική χρήσης των υδάτων, απόδειξη, η διατήρηση του συστήματος τον Αύγουστο,τον ξηρότερο μήνα, ενώ οι υπόλοιπες καλλιέργειες πασχίζουν να επιβιώσουν ακόμη και με την υπερβολική κατανάλωση νερού. Η αλατότητα του εδάφους μειώθηκε σημαντικά σε διάστημα μικρότερο του ενός χρόνου.

Οι τάφροι πέρα από τη συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού οδήγησαν στη διάλυση των αλάτων του εδάφους. Το αγρόκτημα έχει τώρα μια μεγάλη ποικιλία από τα εγγενή πουλιά, ερπετά και μικρά θηλαστικά. Πολλά τοπικά είδη φυτών που δεν ήταν παρόντα κατά την έναρξη του έργου τώρα αναπτύσσονται λόγω της ποικιλομορφίας των καλλιεργειών, συνεπώς σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής καλύπτεται από φυτά. Η ενσωμάτωση των φυτών και των ζώων έχει οδηγήσει σε ένα φυσικό οικοσύστημα και στην ενσωμάτωση των γεωργικών εισροών και εκροών. Το αγρόκτημα είναι ένα πιλοτικό μοντέλο για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών και γεωργικών πόρων. Οι συμμετέχοντες απέκτησαν νέες δεξιότητες και έμαθαν πρακτικές για την αγροτική διαχείριση, η οποία είναι πολύ σημαντική για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων. Χρησιμοποιήθηκαν νέες, αποτελεσματικές μορφές υδάτινων πόρων, όπως οι βροχοπτώσεις και η ανακύκλωση γκρίζου νερού*. Το αγρόκτημα καλλιεργείται πλέον για την παροχή εισοδήματος και τροφής στην τοπική κοινότητα και οι ντόπιοι έχουν σταματήσει τη χρήση χημικών ουσιών για την προστασία των φυτών ή τη βελτίωση του εδάφους. Ο μοναδικός περιορισμός είναι η ανάγκη για εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Συνεπώς, τα εκπαιδευτικά προγράμματα πρέπει να είναι μία συνεχής διαδικασία, ώστε να μεταδίδουν τη γνώση, αλλά είναι και μία μορφή εισοδήματος για τη περιοχή. * το χρησιμοποιημένο νερό που προέρχεται από μπανιέρες, ντουζιέρες, πλυντήρια ρούχων, νεροχύτες και αποτελεί το 50% με 80% των οικιακών λυμάτων. Μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί για άλλες λειτουργίες, και κυρίως στο πότισμα.

Πηγές 1. www.unep.org 2. www.greeningthedesert.com 3. permaculture.org.au Φωτογραφία: Η περιοχή πριν την έναρξη του έργου και δύο χρόνια μετά, www.this-land.org

1.9

Πρόληψη και δυνατότητα αποκατάστασης καταστροφών

HABITAT II Οι καταστροφές είτε από φυσικά αίτια (π.χ. ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί, κατολισθήσεις), είτε από ανθρώπινα αίτια (π.χ. πόλεμοι, πυρηνικές εκρήξεις, διαρροές πετρελαίου) συχνά προκαλούνται από τρωτά σημεία που δημιουργούνται από ανθρώπινες ενέργειες, όπως η ανεξέλεγκτη επέκταση των ανθρώπινων οικισμών, η έλλειψη βασικών υποδομών και η εγκατάσταση πόλεων σε ακατάλληλες περιοχές. Η ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στις καταστροφές, που επιδεινώνεται από την έλλειψη προγραμματισμού ή κατάλληλου συστήματος διαχείρισης έκτακτων αναγκών, οδηγεί σε οικονομικές, δομικές και ανθρώπινες απώλειες. Το μέγεθος της απώλειας εξαρτάται από την ικανότητα του πληθυσμού να υποστηρίξει ή να αντισταθεί στην καταστροφή, την ανθεκτικότητά του, την επάρκειά του σε κατάλληλο εξοπλισμό και είδη πρώτης ανάγκης, (Bankoff, Frerks, Hilhorst, 2003) γεγονός που συνοψίζεται στην έκφραση «Η καταστροφή προκύπτει όταν οι κίνδυνοι συναντούν αδυναμία» (Wisner, Blaikie, Cannon, Davis, 2004). Τα πιο αποδοτικά και αποτελεσματικά συστήματα ετοιμότητα σε περίπτωση καταστροφών, συνήθως παρέχονται από ενέργειες εθελοντών ή από τις τοπικές αρχές (D. Alexander, 2002). Οι κυβερνήσεις βέβαια οφείλουν να λάβουν δράση αλλά σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, τον ιδιωτικό τομέα και τις κοινοτικές ομάδες, ώστε να τεθούν σε ετοιμότητα και να αποκτήσουν ικανότητες ανταπόκρισης. Η μείωση της τρωτότητας, καθώς και η ικανότητα ανταπόκρισης, σε καταστροφές, σχετίζονται άμεσα με το βαθμό της αποκεντρωμένης πρόσβασης στην πληροφόρηση, την επικοινωνία και τη λήψη αποφάσεων (D. Alexander, 2002). Εθνικά και διεθνή δίκτυα συνεργασίας μπορούν να διευκολύνουν την ταχεία πρόσβαση σε εξειδικευμένη τεχνογνωσία, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην εξέλιξη των ικανοτήτων για τη μείωση των καταστροφών, καθώς και να παρέχει έγκαιρη προειδοποίηση για τις επικείμενες καταστροφές και την άμβλυνση των συνεπειών τους.

UNISDR

Το 2003 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησε το Διεθνές Πρόγραμμα Έγκαιρης Προειδοποίησης (UNISDR) με σκοπό να καταστήσει τις κοινότητες ανθεκτικότερες στις καταστροφές. Προώθησε την αυξημένη επαγρύπνηση και την σημασίας της μείωσης των καταστροφών ως βασικό συστατικό για τη βιώσιμη ανάπτυξη, με στόχο την μείωση των ανθρώπινων, οικονομικών και περιβαλλοντολογικών απωλειών από κάθε είδους κίνδυνο. Τα διδάγματα του παρελθόντος, όπως το τραγικό τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό το 2004, αποδεικνύουν πως οι φυσικοί κίνδυνοι δεν μπορούν να αποφευχθούν, το αντίκτυπο τους όμως είναι δυνατό να μειωθεί. Τον Ιανουάριο το 2005, έπειτα από μία δεκαετή επισκόπηση της προόδου που έχει σημειωθεί στον τομέα της μείωσης των καταστροφών, πραγματοποιήθηκε η πρώτη Διάσκεψη thw UNISDR για τη Μείωση των Καταστροφών (WCDR), στην Ιαπωνία. Η διάσκεψη βασίστηκε στους στόχους που είχαν τεθεί στο Habitat II και εξέδωσε τα αποτελέσματα της, θέτοντας τους στόχους για την επόμενη δεκαετία μέσω του πλαισίου δράσης, Hyogo 2005-2015. Σκοπός του πλαισίου δράσης είναι η βελτίωση της ανθεκτικότητας των εθνών και κοινοτήτων στις καταστροφές και κρίνει απαραίτητη προϋπόθεση τους παρακάτω πέντε στόχους: 1. Μείωση του κινδύνου των καταστροφών - Οι χώρες που αναπτύσσουν θεσμικά πλαίσια για τη μείωση των κινδύνων των καταστροφών και που είναι σε θέση να παρακολουθούν την πρόοδο μέσω μετρήσιμων δεικτών έχουν μεγαλύτερη ικανότητα στη διαχείριση των δυνητικών προβλημάτων 2. Προσδιορισμός, εκτίμηση και παρακολούθηση των καταστροφών καθώς και ενίσχυση της έγκαιρης προειδοποίησης - Το σημείο εκκίνησης για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών έγκειται στη γνώση των κινδύνων και των τρωτών σημείων που αντιμετωπίζει η κάθε κοινωνία 3. Εισαγωγή της έννοιας της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας στην παιδεία της κοινωνίας - Οι καταστροφές μπορούν να μειωθούν σημαντικά αν οι άνθρωποι είναι καλά ενημερωμένοι για τα κίνητρα προς μια νοοτροπία πρόληψης των καταστροφών και την ανθεκτικότητα 4. Μείωση των παραγόντων κινδύνου - Οι κίνδυνοι πρέπει να αντιμετωπίζονται τόσο στο σχεδιασμό των πόλεων όσο και στις καταστάσεις που ακολουθούν μία καταστροφή. 5. Ενίσχυση της ετοιμότητας για αποτελεσματική αντιμετώπιση σε όλα τα επίπεδα - Οι επιπτώσεις και οι απώλειες μπορούν να μειωθούν σημαντικά αν οι αρχές είναι καλά προετοιμασμένες και έτοιμες να ενεργήσουν και να είναι εφοδιασμένες με τις γνώσεις και τις ικανότητες για την αποτελεσματική διαχείριση των καταστροφών.

Δράσεις

Για τη βελτίωση της ετοιμότητας και της αντίδρασης στις περιπτώσεις καταστροφών προτείνει: (α) ανάπτυξη, θέσπιση και εφαρμογή κατάλληλων προτύπων και κανονισμών για την χρήση γης, την κατασκευή και τον προγραμματισμό των προτύπων που βασίζονται στις εκτιμήσεις κινδύνων και αδυναμιών. (β) διάδοση πληροφοριών σχετικά με κατασκευαστικές μεθόδους και τεχνολογίες για κτίρια και δημόσια έργα ώστε να είναι όσο το δυνατό ανθεκτικότερα (γ) λήψη μέτρων για την αναβάθμιση, των σημαντικών υποδομών και εγκαταστάσεων, ιδίως όπου η ζημία μπορεί να προκαλέσει δευτερογενείς καταστροφές ή να περιορίσει δράσεις έκτακτης ανάγκης.

(δ) προώθηση και στήριξη λύσεων χαμηλού κόστους και καινοτόμων προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση κινδύνων μέσω της χαρτογράφησης των κινδύνων και προγραμμάτων μείωσης της ευπάθειας. (ε) καθιέρωση μιας σαφής οριοθέτησης των ρόλων και των ευθυνών των φορέων διαχείρισης των καταστροφών. (στ) ενίσχυση και ανάπτυξη των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για την ενημέρωση του πληθυσμού για την επικείμενη καταστροφές. (ζ) έλεγχος των σχεδίων αντιμετώπισης και ανακούφισης, την προώθηση της έρευνας σχετικά με τις τεχνικές, και τις κοινωνικές και οικονομικές πτυχές της ανασυγκρότησης μετά την καταστροφή, την υιοθέτηση αποτελεσματικών στρατηγικών και κατευθυντήριων γραμμών για μετά την καταστροφή. Ενώ στο πλαίσιο της ανακούφισης από καταστροφές, την αποκατάσταση, την ανασυγκρότηση και την επανεγκατάσταση θα πρέπει: (α) δυνατότητα αντιμετώπισης των αναγκών έκτακτης στέγασης έπειτα από τη περίπτωση καταστροφής. (β) υποστήριξη και διευκόλυνση του ρόλου της Διεθνούς Ομοσπονδίας του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου στην πρόληψη, την ετοιμότητα, τον μετριασμό και την ανταπόκριση σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. (γ) Ενθάρρυνση της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού για την ανάληψη δράσης σε περιόδους ένοπλων συγκρούσεων, για την ανακούφιση των θυμάτων των συγκρούσεων και των εκτοπισθέντων.

Best Practices Χάρτινα καταφύγια έκτακτης ανάγκης

προσφυγικός καταυλισμός Byumba, Ρουάντα ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Shigeru Ban

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ UNESCO

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΣΤΕΓΩΝ 2,000,000

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1994

Ιστορικά

Η γενοκτονία της Ρουάντα, το 1994 ήταν η μαζική δολοφονία περίπου 800.000 ανθρώπων σε διάστημα 100 ημερών, σύμφωνα με την εκτίμηση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σχεδόν δηλαδή το 20% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. (Des Forges, 1999) Ήταν το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας εθνικής διαμάχης, μεταξύ της φυλής των Τούτσι και της φυλής των Χούτου, η οποία χρονολογείται από την επανάσταση των Χούτου το 1959, όταν ανέτρεψαν την μοναρχία των Τούτσι. (Lemarchand, 2002) Το 1990, το Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντας (ΙΠΕ), μια ομάδα ανταρτών που αποτελούνταν κυρίως από πρόσφυγες των Τούτσι, επιτέθηκαν στην κυβέρνηση των Χούτου σε μια προσπάθεια να τη ρίξουν από την εξουσία, ξεκινώντας τον Εμφύλιο Πόλεμο της Ρουάντα. Η δολοφονία του ηγέτη της κυβέρνησης Χούτου, Juvenal Habyarimana στις 6 Απριλίου το 1994 πυροδότησε τη βίαιη αντίδραση, κατά την οποία ομάδες των Χούτου διέπραξαν μαζικές δολοφονίες κυρίως των Τούτσι. Η γενοκτονία υποστηρίχθηκε και συντονίστηκε από την κυβέρνηση, τις τοπικές στρατιωτικές αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. (Walter, Snyder,1999)

Απόηχος

Μετά το τέλος του εμφύλιου πολέμου και την άνοδο των Τούτσι στην εξουσία, η Ρουάντα βρέθηκε με κατεστραμμένες υποδομές και με έναν πληθυσμό σωματικά και ψυχολογικά τραυματισμένο. Τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα δίκτυα ύδρευσης και μεταφορών ήταν σε κακή κατάσταση. Ένα από τα αποτελέσματα ήταν να μείνουν περισσότερο από 2 εκατομμύρια άνθρωποι άστεγοι, κυρίως της φυλής Χούτου. Έτσι το 1994 έλαβε δράση η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ (UNHCR) της οποίας πρωταρχικός σκοπός ήταν η

διασφάλιση των δικαιώματα των προσφύγων, με απώτερο στόχο να βοηθήσει στην εξεύρεση λύσεων που θα τους επέτρεπε να ξαναχτίσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια. Γενικώς υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους μπορεί να βοηθήσει η UNHCR: εθελοντικός επαναπατρισμός, τοπική ένταξη, επανεγκατάσταση σε τρίτη περιοχή.

Καταφύγια

Για τους άστεγους της Ρουάντα, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) προσέφερε πλαστικές σκηνές με αλουμινένιο σκελετό ως προσωρινά καταφύγια. Οι πρόσφυγες της Ρουάντα όμως πωλούσαν το αλουμίνιο, υλικό δυσεύρετο στην περιοχή και το αντικαθιστούσαν με δικό τους ξύλινο σκελετό, κόβοντας τα δέντρα της γύρω περιοχής. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στην ήδη κρίσιμη κατάσταση της αποψίλωσης των δασών, συνεπώς η ανάγκη εύρεσης ενός εναλλακτικού υλικού ήταν προφανής. Ο ΟΗΕ στράφηκε στον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Σίγκερου Μπάν ο οποίος είχε ήδη αρχίσει να πειραματίζεται με τη χρήση χαρτιού στην αρχιτεκτονική του. Ως σύμβουλος του έργου πρότεινε τη χρήση σωλήνων από ανακυκλωμένο χαρτί, υλικό χαμηλού κόστους και ανακυκλώσιμο. Επειδή οι χάρτινοι σωλήνες μπορούν να κατασκευαστούν με ελάχιστο κόστος από μικρά και απλά μηχανήματα, έδωσαν τη δυνατότητα στην τοπική παραγωγή να τους κατασκευάσει γλιτώνοντας έτσι και τα έξοδα μεταφοράς. Η πρόταση εγκρίθηκε και η ανάπτυξη των πρωτοτύπων ξεκίνησε. Τρία πρωτότυπα καταφύγια σχεδιάστηκαν και δοκιμάστηκαν για την αντοχή τους, την αντίσταση τους σε τερμίτες και αξιολογήθηκε το κόστος κατασκευής τους. Ένα από αυτά τα πρότυπα, είχε λίγο πιο μόνιμο χαρακτήρα και δόθηκε σε οικογένειες με μεγαλύτερη ανάγκη. Ήταν μονάδες κατοικίας 52 τετραγωνικών μέτρων ώστε να μπορούν να στεγάσουν ολόκληρη οικογένεια για αρκετό διάστημα, μέχρι να καταφέρουν να ορθοποδήσουν. Τα υλικά αυτών των μονάδων, όπως και των σκηνών ήταν διαθέσιμα, εύκολα στην κατασκευή και συναρμολόγηση τους και ανακυκλώσιμα. Τα θεμέλια αποτελούνταν από κιβώτια μπύρας φορτωμένα με σακιά γεμάτα άμμο. Οι τοίχοι ήταν φτιαγμένοι από χάρτινους σωλήνες διαμέτρου 106 χιλιοστών και πάχους 4 χιλιοστών. Όσο για τη στέγη χρησιμοποιήθηκε το πλαστικό ύφασμα που είχε δοθεί αρχικά από τον ΟΗΕ και τέλος για μόνωση χρησιμοποιήθηκε αδιάβροχη ταινία ανάμεσα στους χάρτινους σωλήνες. Κάθε μονάδα κόστισε λιγότερο από $2000 συνολικά. Μέχρι το 1998 είχαν κατασκευαστεί συνολικά εβδομήντα τέτοια καταφύγια έκτακτης ανάγκης. Οι μονάδες αυτές ήταν μόνο η αρχή της συνεργασίας του αρχιτέκτονα με τον ΟΗΕ σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Από τότε έχουν χρησιμοποιηθεί το 1995 μετά το σεισμό στο Κόμπε της Ιαπωνίας, αργότερα στη Σρι Λάνκα, στη Νέα Ορλεάνη, στην Αϊτή και σε άλλες πληγείσες περιοχές. Σήμερα τα καταλύματα αυτά εξυπηρετούν τους πληγέντες από το τσουνάμι στην Onagawa. Έχουν πλέον καθιερωθεί ως ο ευκολότερος και πιο άμεσος τρόπος αντίδρασης.

UNHCR

Το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ιδρύθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 1950 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ με τριετή εντολή να βοηθήσει τους Ευρωπαίους πρόσφυγες του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1954, η νέα οργάνωση κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για την πρωτοποριακή εργασία του στην παροχή βοήθειας προς τους πρόσφυγες της Ευρώπης. Μετά από εικοσιπέντε χρόνια λειτουργίας, το 1981 κέρδισε για δεύτερη φορά το βραβείο για το συνολικό της έργο. Ένας οργανισμός με τριετή θητεία στις 14 Δεκεμβρίου 2010 γιόρτασε την 60η επέτειο του.

Πηγές 1. www.un.org- Βάση δεδομένων Best Practices 2. Barnett, Michael. Eyewitness to a Genocide: The United Nations and Rwanda. Νέα Υόρκη: Cornell University Press, 2002. Φωτογραφία: Τα δύο είδη προσωρινών καταλλυμάτων που χρησιμοποιήθηκαν www.shigerubanarchitects.com

Αμφίβια σπίτια

σπίτια που επιπλέουν, Maasbommel, Ολλανδία ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Chris Zevenbergen

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ κατασκευαστική εταιρία Dura Vermeer

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1,343 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2003-2009

Εισαγωγή

Η Ολλανδία είναι από τις χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την ανόδου του υδροφόρου ορίζοντα καθώς περίπου το 1/4 της χώρας βρίσκεται κάτω από την στάθμη της θάλασσας. Η δημιουργία υψηλότερων αναχωμάτων είναι μία λύση με πολύ υψηλό κόστος και δυσκολία κατασκευής. Συνεπώς η κυβέρνηση ψάχνει και άλλες εναλλακτικές. Μία από τις λύσεις είναι τα πλωτά σπίτια που έχουν αρχίσει να κερδίζουν όλο και μεγαλύτερη δημοσιότητα σε όλη τη χώρα. Ένα πετυχημένο παράδειγμα είναι μία μικρή κοινότητα κατοικιών στο Maasbommel, κοντά στον ποταμό Maas, ένα ποτάμι το οποίο είναι γνωστό για τις εποχιακές πλημμύρες του. Για την προστασία της περιοχής υπάρχουν δίκτυα φραγμάτων, τα οποία όμως έχει αποδειχθεί πως δεν είναι πάντα επαρκή. Το 1993 και ξανά το 1995, οι πλημμύρες ανάγκασαν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας

Με την αλλαγή του κλίματος, οι πλημμύρες είναι πιο συχνές και πιο σοβαρές. Ολλανδοί επιστήμονες προβλέπουν άνοδο της στάθμης της θάλασσας έως και 110 εκατοστά μέχρι το έτος 2100. Ταυτόχρονα, υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση κατοικιών. Η ολλανδική κυβέρνηση εκτιμά ότι θα χρειαστούν 500.000 νέες κατοικίες στις επόμενες δύο δεκαετίες. Το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους κατάλληλο για δόμηση έχει κορεστεί συνεπώς η κυβέρνηση πειραματίζεται με νέες λύσεις.

100

Πλωτή εναλλακτική

Οι ‘αμφίβιες’ κατοικίες στην προκυμαία του Maasbommel, ολοκληρώθηκαν το 2009 μετά από έξι χρόνια εργασιών από την κατασκευαστική εταιρία Dura Vermeer. Τα 46 ’αμφίβια’ σπίτια, σε αποχρώσεις του μπλε, του κίτρινου και του πράσινου μπορούν να κινούνται σε κατακόρυφο άξονα ανάλογα με τη στάθμη του νερού. Σε κανονικές συνθήκες τα σπίτια βασίζονται σε ένα κύβο από σκυρόδεμα, ο οποίος ακουμπάει στο έδαφος. Ο κύβος είναι κούφιος ώστε να δίνει μεγαλύτερη άνωση, ενώ ο σκελετός των κτιρίων είναι ξύλινος για να είναι όσο το δυνατό ελαφρύτερος. Προκειμένου τα σπίτια να μένουν στη θέση τους ακόμη και σε περίπτωση πλημμύρας είναι δεμένα σε έναν στύλο, ο οποίο όμως επιτρέπει την κατακόρυφη κίνηση, καθώς το ηλεκτρικό ρεύμα και το νερό αντλούνται μέσα από εύκαμπτους σωλήνες. Προβλέπεται ότι μια φορά κάθε πέντε χρόνια η στάθμη του νερού θα ανεβαίνει τουλάχιστον 1.7 μέτρα, τα σπίτια όμως έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορούν να αντέξουν μέχρι και διαφορά 5.5 μέτρων. Τα κτίρια έχουν επίσης μικρή ενεργειακή κατανάλωση όπως υποστηρίζει και ο αρχιτέκτονας του έργου, Chris Zevenbergen «Προσπαθούμε να αναπτύξουμε νέους τύπους κτιρίων που δεν έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον». Με τιμή πώλησης 260.000 ευρώ, τα σπίτια δεν είναι μια φτηνή επιλογή, αλλά ο κ. Zevenbergen ισχυρίζεται πως η ζήτηση είναι υψηλή. “Πρέπει να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα», λέει. «Είναι μια μακρά διαδικασία, αλλά η μετάβαση σε μια πόλη πιο ανθεκτική από τις πλημμύρες αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για ένα ασφαλές μέλλον.”

Αυξανόμενη Δημοτικότητα

Τα σπίτια έχουν προσελκύσει τη διεθνή προσοχή. Επίσημοι εκπρόσωποι από τη Νέα Ορλεάνη, η οποία επλήγη από πλημμύρες τον Αύγουστο του 2005, έχουν επισκεφθεί το Maasbommel για να δούνε τον τρόπο κατασκευής των συγκεκριμένων κτιρίων. Οι χρήστες των κατοικιών αυτών επιβεβαιώνουν πως οι πλημμύρες από τις οποίες πάσχει συχνά η περιοχή δεν επηρεάζουν τα σπίτια καθόλου. “νομίζω πως για πολλές χώρες με τα ίδια προβλήματα, είναι μια καλή λύση»,υποστηρίζει ένας από τους κατοίκους. Σημαντικό είναι πως τα πλωτά σπίτια δεν αντικαθιστούν τα συμβατικά αντιπλημμυρικά μέτρα.

Πλωτές πόλεις?

Ο Frits Schoute ηγείται ενός προγράμματος βιώσιμης ανάπτυξης που ονομάζεται Ecoboot. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Delft, η Ecoboot ασχολείται με πιλοτικά έργα για την κατασκευή ολόκληρης πλωτής πόλης, διότι ισχυρίζεται πως η επερχόμενες ελλείψεις εδάφους, ενέργειας και πόσιμου νερού θα αυξήσουν την πίεση για την εξεύρεση καινοτόμων λύσεων. “ Ο παραδοσιακός τρόπος ελέγχου της στάθμης της θάλασσας με αναχώματα πρέπει να δώσει τη θέση του σε εναλλακτικές λύσεις” υποστηρίζει ο κ. Schoute. Ο ίδιος παραδέχεται πως η πλωτή πόλη είναι ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο, αλλά τα σπίτια στο Maasbommel είναι ένα καλό πρώτο βήμα. Ο εμπνευστής των κατοικιών του Maasbommel δήλωσε στη συνέντευξη του στο BBC πως “ όταν μπορεί να δημιουργηθεί μια κοινότητα η οποία συνυπάρχει με το νερό, τότε έχουμε μια πολύ βιώσιμη λύση.”

Πηγές

1. inhabitat.com 2. Kroeger, Alix. “Dutch pioneer floating eco-homes.” news.bbc.co.uk (1/3/2007) 3. www.worldarchitecturenews.com Φωτογραφία: inspirationgreen.com

101

Μέρος Δεύτερο

Επαρκής στέγαση για όλους

2.1

Επαρκής στέγαση για όλους

“Καθένας έχει το δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο κατάλληλο για την υγεία και την ευημερία του ιδίου και της οικογένειάς του, συμπεριλαμβανομένου τροφής, ρουχισμού, κατοικίας, ιατρικής περίθαλψης και των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και το δικαίωμα εξασφάλισης σε περίπτωση ανεργίας, ασθένειας, αναπηρίας, χηρείας, γήρατος ή άλλες περιπτώσεις απώλειας της δυνατότητας συντήρησής υπό συνθήκες πέραν του ελέγχου του. “ Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 25,1)

HABITAT II Ορισμός - Επαρκή στέγαση δεν σημαίνει μονάχα μια στέγη πάνω από το κεφάλι κάποιου. Σημαίνει, επίσης, επαρκή προστασία της ιδιωτικής ζωής, επαρκή χώρο, προσβασιμότητα, επαρκή ασφάλεια, ασφάλεια ιδιοκτησίας, δομική σταθερότητα και αντοχή, επαρκή φωτισμό, θέρμανση και εξαερισμό, επαρκείς υποδομές, όπως ύδρευσης και αποχέτευση και κατάλληλο περιβάλλον, το σύνολο των συνιστωσών αυτών πρέπει να είναι διαθέσιμο σε προσιτή τιμή. Η έννοια της επάρκειας θα πρέπει ωστόσο να καθοριστεί από κοινού με τους πολίτες του κάθε κράτους, δεδομένου ότι εξαρτάται από συγκεκριμένους πολιτιστικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες. Επίσης, υπάρχουν και ειδικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αντίληψη του όρου, όπως το φύλο και η ηλικία του κάθε ατόμου. Από την έγκριση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 1948, το δικαίωμα στην επαρκή στέγαση έχει αναγνωριστεί ως σημαντική συνιστώσα του δικαιώματος για επαρκές βιοτικό επίπεδο. Όλες οι κυβερνήσεις, χωρίς εξαίρεση έχουν ευθύνη στον τομέα της στέγασης, όπως αποδεικνύεται από τη δημιουργία ανάλογων υπουργείων και οργανισμών στέγασης αλλά και την εφαρμογή πολιτικών για την κατανομή κεφαλαίου στον τομέα των ακινήτων. Εντούτοις η παροχή επαρκούς στέγασης απαιτεί δράση όχι μόνο από τις κυβερνήσεις, αλλά από όλους τους τομείς της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού τομέα, των μη κυβερνητικών οργανώσεων, των κοινοτήτων και των τοπικών αρχών, καθώς και από οργανισμούς και φορείς της διεθνούς κοινότητας. Ιδιαιτέρως αναγκαία είναι η συνεργασία σε διεθνές και εθνικό επίπεδο σε περιοχές που πλήττονται από τον πόλεμο ή από φυσικές, βιομηχανικές ή τεχνολογικές καταστροφές, και σε καταστάσεις στις οποίες η ανοικοδόμηση και η αποκατάσταση των αναγκών ξεπερνάει του εθνικούς πόρους.

Περαιτέρω ορισμοί Δίκαια κατανομή του αστικού χώρου - Η Κοινοτική Ιδιοκτησία επιτρέπει στους πολίτες να επικεντρωθούν στις ανάγκες της κοινότητας τους, δίνοντας συγχρόνως ένα εισόδημα που επιτρέπει μεγαλύτερα ποσοστά ανάπτυξης από ότι οι κρατικές χρηματοδοτήσεις. Καταφύγια Αστέγων - Επειδή οδηγεί στη πλήρη κινητοποίηση όλων των δυνατοτήτων των εγχώριων πόρων, τα καταφύγια αστέγων συμβάλλον σε μεγάλο βαθμό στην αειφόρο ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών. Η διαχείριση των πόρων αυτών πρέπει να έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον και να είναι κοινωνικά και οικονομικά υγιής. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο εάν οι πολιτικές και οι δράσεις στον τομέα της στέγασης είναι ολοκληρωμένες και αποσκοπούν στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής προστασίας. Ένας βασικός στόχος, ως εκ τούτου, είναι να ενσωματωθούν οι πολιτικές για τα καταφύγια με τις πολιτικές που θα καθοδηγήσουν τη μακροοικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και την ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος. Άστεγοι Σε πολλές περιπτώσεις είναι προσωρινή κατάσταση, οπότε ο αριθμός των αστέγων μπορεί να είναι μονάχα προσεγγιστικός, εξάλλου αλλάζει σε καθημερινή βάση. Στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι στους δρόμους. Από αυτούς το 23% είναι μόνιμοι τουλάχιστον για ένα έτος και δεν έχουν πρόσβαση σε καταφύγιο σε τακτική βάση. Μεγάλος είναι επίσης ο αριθμός των παιδιών που δεν έχουν σπίτι, εκ των οποίων το 42% είναι κάτω της ηλικίας των 5, στην πλειοψηφία τους ζουν σε καταφύγια ή σε προσωρινά καταλύματα. Ο αριθμός των αστέγων σε όλο τον κόσμο διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα, οι άστεγοι στον Καναδά φτάνουν τους 150.000 ενώ στην Ιαπωνία κατ’ εκτίμηση είναι 30.000. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της έχει περίπου 3 εκατομμύρια. Συνολικά, ο ΟΗΕ εκτιμά ότι υπάρχουν περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στους δρόμους στον κόσμο ανά πάσα στιγμή. Τύποι αστέγων - Η συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα αποτελείται κυρίως από ψυχικά ασθενείς αλλά και από χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, αποφυλακισμένους, άτομα που έχουν ανατραφεί σε ιδρύματα, ευπαθείς ομάδες μεταναστών, προσφύγων, αλλοδαπών που δευτερογενώς και αυτοί παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές. Το ποσοστό αστέγων που δεν παρουσιάζει ψυχοπαθολογία είναι αμελητέο. Ωστόσο, το τελευταίο χρονικό διάστημα, δεδομένης της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας, παρουσιάζεται η “νέα γενιά των αστέγων”, ατόμων που μέχρι πρότινος είχαν ένα επαρκές -ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο και δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή κάποιας μορφής εξάρτησης. Ένα φαινόμενο που συναντάται ιδιαιτέρως στις μεγάλες πόλεις, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 71 τοις εκατό του συνολικού αριθμού των αστέγων. Γεωγραφία αστέγων - Οι άστεγοι εμφανίζονται κυρίως στις πόλεις, καθώς η ραγδαία αστικοποίηση των τελευταίων δεκαετιών οδήγησε σε γιγάντωση της απομόνωσης και της ανεργίας. Ορισμένες πόλεις είναι πιο επιρρεπείς σε περιπτώσεις έλλειψης στέγης λόγω του υψηλού κόστους της ζωής τους και της έλλειψη οικονομικής στέγης. Ορισμένα κράτη έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν προβλήματα έλλειψης στέγης, λόγω της έλλειψης των πόρων που διατίθενται για να βοηθήσουν εκείνους στο μεταβατικό στάδιο. Άνιση κατανομή γης Η μεγαλύτερη αστική αδικία όσον αφορά την κατοίκηση είναι η άνιση κατανομή και εκμετάλλευση της αστικής γης. Μια

106

πόλη, ανήκει σε όλους τους πολίτες της, αφού συμβάλουν στην οικονομική της ανάπτυξης και τις καθημερινές της λειτουργίες. Συμπερασματικά, ο κάθε πολίτης θα έπρεπε να επωφελείται από τον αστικό χώρο. Στην πράξη όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, ένας μικρός αριθμός γαιοκτημόνων επωφελείται της συνολικής ανθρώπινης προσπάθειας, μία πραγματικότητα που μπορεί να μην απέχει και πολύ από την φιλοσοφία της αγροτικής φεουδαρχίας των περασμένων αιώνων. Η εκμετάλλευση της αστικής γης προς όφελος λίγων δεν σταματά για πολλούς λόγους, μερικοί έχουν ως εξής: 1. Οι τιμές της γης αυξάνονται εντονότερα σε περιοχές όπου πρόκειται να επεκταθεί η πόλη. 2. Το κόστος της γης είναι πολύ μεγαλύτερο σε περιοχές όπου προορίζονται αυτοκινητόδρομοι, δίκτυα νερού και ενέργειας. 3. Δεδομένου πως οι πόλεις χρειάζονται συχνή αναδιαμόρφωση, οι τιμές είναι υψηλότερες σε περιοχές που προορίζονται για αστική ανανέωση. Με αποτέλεσμα ένας μικρός αριθμός ατόμων να πλουταίνει χωρίς καμία ενέργεια από μέρους του. Άνιση κατανομή κατοικιών - Η άλλη πτυχή αστικής κρίσης είναι η άνιση κατανομή των κατοικιών. Τα κύρια προβλήματα είναι: 1. τα τεράστια κέρδη που προέρχονται από τη διογκωμένη αξία της γης, δεν είναι ίδια για όλους τους γαιοκτήμονες, παρά το γεγονός ότι συνταγματικά όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα. 2. η εκμετάλλευση του αστικού χώρου από μια μειοψηφία που χτίζει πολυώροφα κτίρια για δικό της οικονομικό όφελος. Πώς μπορούν λοιπόν οι κυβερνήσεις να ασχοληθούν με την διανομή της γης σε τόσους πολλούς ανθρώπους, σε χαμηλού και υψηλού εισοδήματος χώρες. Ακόμη και στις σοσιαλιστικές χώρες, όπου η γη ανήκει στο κράτος, δεν είναι εφικτό κάθε άτομο να έχει το δικό του κομμάτι γης: οι πόλεις θα έπρεπε να αυξήσουν επικίνδυνα την επιφάνεια τους. Ιδιοκτησία χώρου - Ένα θέμα συζήτησης είναι τα όρια της ιδιοκτησίας, τα οποία κατά τη γενική νομική έννοια κωδικοποιούνται στην λατινική φράση, Cuius est solum, eius est usque ad caelum et ad inferos (“Εκείνος που έχει το χώμα, εκείνος έχει τα πάντα από τον ουρανό μέχρι το κέντρο της γης.”), η οποία εμφανίζεται στο μεσαιωνικό ρωμαϊκό δίκαιο. Σε γενικές γραμμές, η κατοχή ή ενοικίαση γης ή κτιρίων δίνει το δικαίωμα εξάσκησης των δικαιωμάτων αυτών. Οι γαιοκτήμονες δεν συνεισφέρουν περισσότερο από ότι άλλοι πολίτες στην ανάπτυξη της πόλης. Και εάν όντως συμβάλουν το κάνουν με άλλους τρόπους, ως γονείς, βιομήχανοι, εφευρέτες, κ.α μα λαμβάνουν οφέλη από αυτές τους τις συνεισφορές. Καμία άλλη ομάδα πολιτών δεν καταφέρνει να κερδίζει τόσο πολλά κάνοντας τόσο λίγα. Αλλά η έννοια της γαιοκτησίας έχει αρχίσει να παίρνει άλλη μορφή, αυτή της ιδιοκτησίας χώρου, υπάρχουν πλέον όρια ως προς το ύψος και το βάθος της γαιοκτησίας. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από το μήκος και το πλάτος γης που ανήκει σε κάθε ιδιοκτήτη, ορίζεται το ύψος και το βάθος.

Δράσεις

Στο γενικότερο πλαίσιο προσέγγισης, οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την προώθηση, προστασία και διασφάλιση της πλήρους και σταδιακής υλοποίησης του δικαιώματος στην επαρκή στέγαση. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στην: (α) παροχή επαρκούς στέγασης ανεξαρτήτως οποιονδήποτε διακρίσεων, όπως τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις και την εθνική ή κοινωνική καταγωγή.

107

(β) παροχή ασφάλειας ιδιοκτησίας και ίσης πρόσβασης στη γη για όλους, καθώς και αποτελεσματική προστασία από τις παράνομες εξώσεις, τέλος ευαισθησία προς τους αστέγους οι οποίοι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να τιμωρούνται για την κατάσταση τους. (γ) υιοθέτηση πολιτικών που αποβλέπουν στην εξασφάλιση οικονομικά προσιτής και προσβάσιμης στέγασης, ακόμη και για εκείνους που δεν έχουν την δυνατότητα να εξασφαλίσουν επαρκή στέγαση με δικά τους μέσα. (δ) αποτελεσματική παρακολούθηση και αξιολόγηση των συνθηκών στέγασης, λαμβάνοντας υπ’οψιν το φαινόμενο των αστέγων και των ακατάλληλων μορφών στέγασης.

Best Practices

Προσωρινά καταλύματα - EDAR Λος Άντζελες, ΗΠΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

Peter

Samuelson

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Ιδιωτικές και δημόσιες δωρεές

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΣΤΕΓΩΝ περίπου 51,000

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2007- σήμερα

Εισαγωγή

Οι φορητές κατοικίες που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν προσωρινώς τους άστεγους έχουν απασχολήσει τον αρχιτεκτονικό κόσμο σε συζητήσεις και διαγωνισμούς αλλά δύσκολα φτάνουν στη πραγματοποίηση, λόγω έλλειψης πόρων αλλά και νομικών περιορισμών. Δεν είναι πάντα νόμιμο να στίσει κανείς το κατάλυμα του οπουδήποτε έστω και προσωρινώς. Η EDAR είναι ένα παράδειγμα δημιουργίας και εφαρμογής μιας φορητής κατοικίας με την υποστήριξη του κράτους.

Ίδρυση

H EDAR (Everyone Deserves A Roof) είναι μια αμερικανική μη κερδοσκοπική οργάνωση που βρίσκεται στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. Ιδρύθηκε το 2007 από τον Peter Samuelson, ο οποίος είναι παραγωγός ταινιών και μέχρι σήμερα είναι ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της οργάνωσης. Ο Samuelson ζώντας στο κέντρο του Λος Άντζελες, το οποίο έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αστέγων στις Ηνωμένες Πολιτείες, και συζητώντας με τους αστέγους της περιοχής οραματίστηκε μια μονάδα κατοικίας που θα διευκόλυνε την αποθήκευση προσωπικών αντικειμένων κατά τη διάρκεια της ημέρας και το βράδυ θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα ασφαλές, κατάλυμα για διανυκτέρευση. Έτσι χρηματοδότησε έναν φοιτητικό

108

διαγωνισμό στο Καλλιτεχνικό τμήμα του Πανεπιστημίου της Pasadena στην Καλιφόρνια, ζητώντας να σχεδιαστεί ένα κατάλυμα που θα κάλυπτε τις προδιαγραφές που είχε εμπνευστεί για τους αστέγους της περιοχής.

Σχεδιασμός

Η μονάδα που κέρδισε και ονομάστηκε EDAR, σχεδιάστηκε από τους φοιτητές Eric Lindeman και Jason Zasa που συμμετείχαν στο διαγωνισμό, ο οποίος απλοικά ζητούσε να σκεφτούν κάτι καλύτερο από τα χάρτινα κουτιά που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν οι άστεγοι. Οι φοιτητές λοιπόν αυτοί δημιούργησαν ένα σχέδιο που βασίστηκε σε ένα τυπικό καρότσι των σούπερ μάρκετ. Έπειτα σε συνεργασία με τους σχεδιαΘΥστές και κατασκευαστές που εργάσθηκαν αφιλοκερδώς, κατασκευάστηκαν εννέα πρότυπα καταλύματα για δοκιμές. Το καλοκαίρι του 2008 δοκίμασαν με επιτυχία 60 μονάδες στην ευρύτερη περιοχή του Los Angeles. Το πρότυπο που επικράτησε αποτελείται από μεταλλικό σκελετό, τέσσερις τροχούς που κλειδώνουν, αποθηκευτικούς χώρους και στα δύο άκρα του και ένα αδιάβροχο κάλυμμα από καμβά με αντανακλαστικές ιδιότητες ώστε να προστατεύονται τα προσωπικά αντικείμενα του χρήστη, αλλά και ο ίδιος από τις καιρικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, η μονάδα EDAR είναι μια συμπαγής φορητή μονάδα με τροχούς, ευέλικτο τιμόνι και φρένα τα οποία εξασφαλίζουν την εύκολη μετακίνηση της. Τη νύχτα, ανοίγει εύκολα και μετατρέπεται σε έναν άνετο χώρο ύπνου. Ξεδιπλώνοντας τη μονάδα κλειδώνει στη θέση της, ενώ επεκτείνεται η επίπεδη μεταλλική βάση. Εσωτερικά η μονάδα έχει ένα αφαιρούμενο στρώμα και πυρίμαχα καλύμματα. Η μονάδα είναι αδιάβροχη, αντιανεμική και βοηθά στην προστασία από τα στοιχεία της φύσης. Υπάρχει ένα παράθυρο που παρέχει φως, αερισμό και θέα της γύρω περιοχής. Με την αναδίπλωση της μονάδας επιστρέφει σε λιγα δευτερόλεπτα στη συμπαγή μορφή της. Το κόστος κατασκευής μιας τέτοιας μονάδας ανέρχεται στα 500 δολάρια.

Αποστολή

Η αποστολή της EDAR είναι να παρέχει άμεσα, προσωρινό καταφύγιο σε άστεγα άτομα και οικογένειες, διανέμοντας τις κινητές μονάδες μέσα από ένα δίκτυο συνεργασιών. Βασικός στόχος είναι να μειωθεί ο αριθμός των ατόμων που κοιμούνται στο ύπαιθρο και να ενισχύσουν την αξιοπρέπεια και την ελπίδα τους. Επίσης ελπίζει να επεκταθεί όσο το δυνατό περισσότερο, διότι πέρα από την παροχή καταλύματος, βοηθάει και στην αναγνώριση και καταγραφή των αστέγων, μέσω του δικτύου διανομής της. Η καταγραφή αυτή αποσκοπεί στη προσφορά περαιτέρω βοήθειας ώστε να βρεθεί μόνιμη λύση στη κάθε περίπτωση. Διότι σημαντικός παράγοντας της ενέργειας αυτής είναι πως είναι μονάχα μια προσωρινή λύση που δεν έχει στόχο να αντικαταστήσει την κανονική κατοικία ούτε να καθησυχάσει τις κυβερνήσεις πως το πρόβλημα μπορεί να λυθεί έτσι απλά. Ωστόσο οι μονάδες αυτές έχουν αποδειχθεί ιδιαιτέρως αποτελεσματικές και ανθεκτικές, ιδίως για τους αστέγους που αρνούνται να μείνουν σε καταφύγια ακόμη και στη σπάνια περίπτωση διαθεσιμότητας τους. Σήμερα εξυπηρετεί όλη την Νότια Καλιφόρνια αλλά και κοινότητες του Phoenix,AZ, Denver,CO και Camden,NJ και προσπαθεί συνεχώς να βρει νέους συνεργάτες- εθελοντές, προκειμένου να επεκταθεί.

Πηγές

1. www.edar.org 2. Rowlands, Ted. “Tents on wheels give homeless people roof and pride.” www.cnn.com, (3/10/2009) Φωτογραφία: losangeles.cbslocal.com

109

Δημόσια υγιεινή Florida, ΗΠΑ

Πέρα όμως από την απουσία στέγης κρίσιμο ζήτημα είναι και η έλλειψη υγιεινής. Οι λοιμώξεις, οι μολύνσεις και τα δερματικά προβλήματα, όπως η ψώρα και η φθειρίαση είναι οι κύριοι εχθροί των αστέγων και οφείλονται για τα μεγαλύτερα ποσοστά νοσηλείας τους. Αν και περιπτώσεις συνήθως θεραπεύσιμες είναι απαραίτητη η πρόληψη, εφόσον κάτι τόσο απλό όσο μια γρατσουνιά μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρή λοίμωξη χωρίς την κατάλληλη φροντίδα. Είναι λοιπόν κρίσιμης σημασίας για τη διατήρηση καλών πρακτικών υγιεινής η πρόσβαση σε δημόσια, ντους και πλυντήρια όσο και η παροχή προϊόντων υγιεινής. Η εξάσκηση καλής υγιεινής είναι απαραίτητη για την εξάλειψη της εμφάνισης λοιμώξεων. Σε πρόσφατη έρευνα, οι άστεγοι τόνισαν ότι η ανάγκη για δημόσια λουτρά είναι πιο βασική από την ανάγκη για σίτιση – φαγητό όλο και κάπου θα βρουν. Στους Ξενώνες αστέγων αν και λειτουργούν λουτρά δεν είναι προσβάσιμα σε όσους δεν διαμένουν σε αυτούς, και τα δημόσια λουτρά είναι πια μια πεπαλαιωμένη ιδέα που δεν προσφέρονταν και ποτέ στους άστεγους. Οι φορείς ανά τον κόσμο που διαπραγματεύονται το πρόβλημα είναι ελάχιστοι με κοινό χαρακτηριστικό πώς λειτουργούν με δική τους πρωτοβουλία και στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά σε χορηγίες και σε εθελοντική εργασία των μελών τους καθώς και κάποιων ευαισθητοποιημένων πολιτών. Ένας τέτοιος φορέας είναι και το Laundry Love ο οποίος όμως προσφέρει μια πρωτότυπη και εύκολα εφαρμόσιμη ιδέα. Μία οργάνωση που έχει καταφέρει να χορηγείται μερικώς από το κράτος είναι η FKOC αλλά όμοια παραδείγματα είναι σχεδόν ανύπαρκτα.

Laundry Love ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Jason Sowell

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ιδιωτικές δωρεές

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΣΤΕΓΩΝ περίπου 180,000

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2006- σήμερα

Για εκείνους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, το πλύσιμο των ρούχων είναι μια πολυτέλεια. Τα βρόμικα ρούχα όχι μόνο δεν βοηθούν την υγιεινή των αστέγων αλλά τους περιθωριοποιούν ακόμη περισσότερο. Το 2006, στη Florida της Αμερικής, ο Jason Sowell σκέφτηκε μία εύκολα εφαρμόσιμη λύση, την οποία με τη βοήθεια εθελοντών μπόρεσε να εφαρμόσει με επιτυχία. Έτσι ίδρυσε μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, την Laundry Love, με στόχο να διαφημίσει τη λύση για να εξαπλωθεί σε όσο το δυνατό περισσότερα σημεία της χώρας. Το Laundry Love συνεργάζεται με τα τοπικά καθαριστήρια και οργανώνει μικρές ομάδες εθελοντών σε όλη την Βόρεια Αμερική, οι οποίες με τη βοήθεια των τοπικών καθαριστηρίων μαζεύονται μία φορά την εβδομάδα και για δύο ώρες λειτουργούν τα πλυντήρια των καθαριστηρίων χωρίς χρέωση. Η υπηρεσία αυτή προσφέρεται στους αστέγους, σε όσους διαμένουν σε προσωρινά καταλύματα και γενικότερα σε όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν την υπηρεσία αυτή μόνοι τους. Επί πλέον, το Laundry Love κατά τη διάρκεια αυτής της υπηρεσίας, ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε ομάδας, προσφέρει ιατρική βοήθεια, προγράμματα διδασκαλίας, ίντερνετ και υποστήριξη εύρεσης εργασίας και στέγασης.

110

FKOC ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Samuel J. Kaufman

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Ιδιωτικές και δημόσιες δωρεές

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΣΤΕΓΩΝ περίπου 180,000

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 1992- σήμερα

Η FKOC(Florida Keys Outreach Coalition) λειτουργεί ως μη κερδοσκοπική οργάνωση από το 1992. Ιδρυτές της είναι ο αιδ. Stephen E. Braddock και ο Samuel J. Kaufman, η οποίοι σήμερα βρίσκονται στη θέση του προέδρου και αντιπροέδρου, αντιστοίχως. Η οργάνωση αυτή λειτουργεί μερικώς με τη χρηματοδότηση του κράτους και με δωρεές. Αποστολή της FKOC είναι η παροχή πόρων και ευκαιριών στους αστέγους της περιοχής, ώστε να μπορέσουν να αποκτήσουν οικονομική και προσωπική σταθερότητα και αυτάρκεια. Η FKOC επιδιώκει επίσης να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια του φαινομένου των αστέγων και να εργαστεί προς την εξάλειψή τους στην ευρύτερη περιοχή της Florida Keys. Πέρα από τη βοήθεια που προσφέρει στη στέγαση, στη σίτιση, στην ιατρική περίθαλψη και σε διάφορους άλλους τομείς, προσφέρει μια ακόμη υπηρεσία που δεν προσφέρουν παρόμοιες οργανώσεις. Καθημερινώς, συγκεκριμένες ώρες ανοίγει τα λουτρά των ξενώνων αστέγων σε όλους. Παρέχει επίσης, πετσέτες και πακέτα προσωπικής υγιεινής, τα οποία παρέχονται και στα γραφεία της και σε συσσίτια. Με την υπηρεσία αυτή η FKOC, έχει καταφέρει να μειώσει σημαντικά της εισαγωγές των αστέγων στα νοσοκομεία της περιοχής και έχει βοηθήσει δεκάδες να επανενταχθούν στην κοινωνία.

Πηγές 1. 2. 3. 4.

www.unog.ch- Βάση δεδομένων Best Practices www.laundrybycurrent.org www.justoneproject.ca www.fkoc.org

111

Δίκαια κατανομή του αστικού χώρου Ιταλία

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η ιταλική κυβέρνηση

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 60,813,326 κάτοικοι

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ 2001

Εισαγωγή

Η κυβέρνηση της Ιταλίας εισήγαγε έναν νόμο ο οποίος ανάλογα με την εφαρμογή του θα μπορούσε να προσφέρει μόνιμες λύσεις στο πρόβλημα του πληθυσμού που διαμένει σε ακατάλληλες μορφές στέγασης και να προωθήσει τη δίκαια κατανομή του αστικού χώρου ανεξαρτήτως διακρίσεων. Ο ελπιδοφόρος αυτός νόμος, γεννήθηκε από την αβέβαιη πορεία της οικονομίας, που προκαλεί όλες τις κυβερνήσεις να βρουν νέες οικονομικές λύσεις, ειδικά στις κοινωνικές υπηρεσίες.

Νόμος Αστικής Εξίσωσης- LR 2001, άρθ. 14

Η ιταλική κυβέρνηση το 2001 στη Basilicata και αργότερα στο 70% της χώρας, εισήγαγε έναν νέο νόμο, ο οποίος αποσκοπεί στην εξισορρόπηση του κέρδους των κτηματιών. Στην ουσία δίνει προνόμια σε μικροκτηματίες μιας περιοχής που ενώνουν τις περιουσίες τους, για μια γενικότερη αστική ανάπλαση. Έτσι, επιτυγχάνεται η ομοιόμορφη κατανομή των δικαιωμάτων ανάπτυξης μεταξύ των ιδιοκτητών, ανεξάρτητα από τη θέση των περιουσιών τους. Βάση της εξίσωσης αυτής, η προστιθέμενη αξία της οικοδομήσιμης επιφάνειας παρέχει ένα μερίδιο των μετοχών στη διάθεση του δήμου με σκοπό την ενίσχυση της δημόσιας περιουσίας για την εκτέλεση κοινωνικών έργων και υπηρεσιών. Μια πτυχή του νόμου αυτού ορίζει πως το κράτος δίνει το δικαίωμα να χτίσει κανείς 15% παραπάνω από ότι θα μπορούσε κανονικά εάν παραχωρήσει κάτι από την περιουσία του στη κοινωνία, είτε σε μορφή διαμερίσματος, πάρκου ή αίθουσας.

Κοινοτική ιδιοκτησία

Παρόμοιες πολιτικές ανάπλασης του αστικού χώρου και αύξησης της ιδιοκτησίας της κοινότητας είναι πρωταρχικής σημασίας, εξάλλου η έννοια της κοινοτικής ιδιοκτησίας δεν είναι καινούργια, αφού βρίσκεται στην ουσία του συνεταιρισμού και της συνιδιοκτησίας. Ο Δοξιάδη για παράδειγμα, στο άρθρο του, 'Τα μεγάλα αστικά εγκλήματα που επιτρέπουμε με τον νόμο΄, υποστηρίζει πως, 'ο χώρος πάνω και κάτω από την ιδιωτική περιουσία θα πρέπει να ανήκουν στην ανθρώπινη κοινότητα στο σύνολό της.' Με βάση αυτή την θεωρία, όποιος θέλει να χρησιμοποιήσει το χώρο πάνω ή κάτω από την περιουσία του πρέπει να το αγοράσει από τον πραγματικό ιδιοκτήτη, την πόλη στο σύνολο της. Αν αυτή η διαδικασία ακολουθείται, το κίνητρο για την οικοδόμηση γίνεται ειλικρινές. Και ο χώρος στον οποίο ζούμε δεν θα ανήκει στη μειοψηφία, αλλά σε όλους, με τρόπο που αντιστοιχεί στους θεσμούς και στην ιεραρχική οργάνωση της κοινωνίας μας. Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής όχι μόνο θα απέτρεπε αδικίες στον αστικό χώρο, θα προσέφερε κέρδη την πόλη, με τα οποία θα είχε τη δυνατότητα να παραχωρήσει χώρο στους μη έχοντες. Μια νέα πολιτική για τον έλεγχο του αστικού χώρου οδηγεί επίσης στην επίλυση του προβλήματος της ιδιοκτησίας και ενώ η καταγραφή των επιτευγμάτων εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, οι προτάσεις ρύθμισης

112

των νόμων περί των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας δεν έχουν εξαντληθεί. Φαίνεται πιθανό ότι στο μέλλον θα δούμε την επέκταση της χρήσης του εναέριου χώρου.

Πηγές 1. Ceccarelli, Alberto F. Prontuario tecnico urbanistico amministrativo, 2005 2. Clarke, Alison και Kohler, Paul. Property law: commentary and materials. Λονδίνο: Cambridge University Press, 2005 3. www.sovereignty.net 4. esa.un.org

113

Συμπεράσματα Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα που έθεσε αυτή η διάλεξη, εάν δηλαδή υπάρχουν ορισμένα σημεία του κόσμο που προμηνύουν το μέλλον των πόλεων στο σύνολο τους; Αλλά όπως είπε και ο νομπελίστας Niels Bohr «η πρόβλεψη είναι πολύ δύσκολη, ειδικά όταν αφορά το μέλλον!». Μπορεί επομένως να μην είναι δυνατόν να απαντήσει κανείς με σιγουριά στο παραπάνω ερώτημα, εντούτοις οι εφαρμογές που παρουσιάζονται στο πλαίσιο αυτού του τεύχους και πολλές ακόμη που δεν μπόρεσα να συμπεριλάβω λόγω της πληθώρας τους, αντιπροσωπεύουν την ευρηματικότητα και τη καλή θέληση του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που τον απασχολούν και να δημιουργήσει ένα βιωσιμότερο μέλλον. Ως εκ τούτου, περισσότερο επωφελής θα ήταν η διάκριση των χαρακτηριστικών που καθιστούν αυτές τις εφαρμογές πετυχημένες και όχι η υιοθέτηση των καθ’εαυτών λύσεων. Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα μου για να είναι επιτυχής ο αστικός σχεδιασμός πρέπει να είναι απλός και οικονομικός, αλλά και να διευκολύνει την αρμονική ισορροπία μεταξύ των οικονομικών, των περιβαλλοντικών, των κοινωνικών, των πολιτιστικών και των χωρικών διαστάσεων της ανάπτυξης. Ωστόσο, ο σχεδιασμός δεν αρκεί, η εφαρμογή του είναι απαραίτητη. Για να φτάσει ο σχεδιασμός στην πραγματοποίηση πρέπει να υπάρχει συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές ώστε να ολοκληρωθεί το σχέδιο δράσης και να είναι οικονομικά εφικτό. Οι περισσότερες από τις βέλτιστες πρακτικές, όπως για παράδειγμα εκείνη του Valladolid, ενσωματώνουν μηχανισμούς χρηματοδότησης για την υλοποίηση τους (δηλαδή προστιθέμενη αξία γης, ιδιωτικοί επενδυτές, εμπορικές υποδομές, κλπ). Σημαντικό είναι επίσης η διαδικασία σχεδιασμού να ακολουθεί το ρυθμό αστικοποίησης, άρα οι γρήγορες λύσεις είναι προτιμότερες ώστε να μπορούν οι κυβερνήσεις και οι σχεδιαστές να διατηρούν την αξιοπιστία τους. Επιπλέον, αν και ο αστικός σχεδιασμός δεν είναι πολιτικά ουδέτερος οφείλει σε κάθε περίπτωση να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένα πετυχημένο έργο σε αστικό επίπεδο, προέρχεται από την αμφίδρομη σχέση των αρχών και των πολιτών και λειτουργεί ως εργαλείο διαμεσολάβησης μεταξύ ανταγωνιστικών συμφερόντων, ωφελώντας συγχρόνως το δημόσιο καλό και τον ιδιωτικό τομέα. Είναι δηλαδή ο συνδυασμός της συμμετοχής του κοινού, των τεχνικών δεξιοτήτων και της πολιτικής βούλησης και ηγεσίας (σε τοπικό και εθνικό επίπεδο). Η αρχή σύλληψης της κάθε ιδέας είναι η ενημέρωση και η προώθηση μιας κουλτούρας διαλόγου, χωρίς διακρίσεις. Σήμερα, η ενημέρωση των πολιτών καθίσταται ευκολότερη χάρη στις σύγχρονες τεχνολογίες, οι οποίες προσφέρουν νέες ευκαιρίες συμμετοχής στις αστικές αποφάσεις. Επίσης, ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι πιο πιθανό να είναι επιτυχής όταν και όπου οι δημόσιες πολιτικές συμφωνούν. Όταν δηλαδή δεν επηρεάζεται από τις πολιτικές αλλαγές, ούτε περιορίζεται από διοικητικά όρια, αλλά και όταν η σύνδεση με τον υπόλοιπο τοπικό, περιφερειακό και εθνικό σχεδιασμό είναι ομαλή. Η δυσκολία όμως έγκειται στον ορισμό των αρμόδιων φορέων και στην ένταση ανάμεσα στην ανάγκη για ταχύτητα και τη κοινή συμμετοχή.

114

Εξίσου σημαντικό όμως, είναι ο κάθε σχεδιασμός να είναι προσαρμοσμένος στο συγκείμενο του, λαμβάνοντας υπόψη δηλαδή το ρυθμό της αστικοποίησης, τη διαθεσιμότητα του εδάφους και των πόρων, τη θεσμική διάρθρωση, την δεξιοτεχνική ικανότητα, το κλίμα, κλπ. Στο συγκείμενο συμπεριλαμβάνονται και οι ανεπίσημες διαστάσεις μιας περιοχής, όπως για παράδειγμα οι αυθαίρετοι οικισμοί, διότι για να είναι ο σχεδιασμός αποτελεσματικός πρέπει να διαπραγματευτεί τις πραγματικές χωρικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα. Οφείλει λοιπόν -να αναγνωρίζει την τοπική ταυτότητα και να προστατεύει την πολιτιστική και φυσική πολυμορφία χωρίς να συμβιβάζει την ανάπτυξη της πόλης. Τέλος, από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η προστασία του περιβάλλοντος και καθώς οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών δεν είναι ακόμη γνωστές, ο κάθε σχεδιασμός καλό θα ήταν να ενσωματώνει προσαρμοστικούς μηχανισμούς και να είναι διαθέσιμος για περαιτέρω αλλαγές. Ακόμη, καθώς οι κλιματικές αλλαγές και οι καταστροφές δεν γνωρίζουν όρια, η συνεργασία των κρατών είναι απαραίτητη και ο σχεδιασμός οφείλει να προσαρμοστεί στα παγκόσμια ζητήματα. Το γεγονός πως τα παραδείγματα της διάλεξης αυτής, αλλά και πολλά ακόμη καταφέρνουν να συνδυάσουν τα παραπάνω στοιχεία είναι ένα ευοίωνο μήνυμα για το μέλλον των πόλεων, διότι αποδεικνύεται πως ο επιτυχημένος αστικός σχεδιασμός είναι εφικτός ακόμη και σε περιόδους κρίσης αλλά και πως δεν υπάρχει λόγος να καταφεύγουμε σε ουτοπικά σενάρια για τη διαφυγή από τα προβλήματα των πόλεων. Είναι, ωστόσο, σημαντικό να σημειωθεί πως όσο συνεχίζουν να εξελίσσονται τα παγκόσμια ζητήματα και η τεχνολογία, θα προστίθενται στη λίστα των βέλτιστων πρακτικών νέα και βελτιωμένα παραδείγματα αστικών εφαρμογών. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι, όπως και σε κάθε έρευνα τέτοιου είδους, κάποια από τα παραδείγματα που παρουσιάζονται να πρέπει να ενημερωθούν ή να αντικατασταθούν. Επομένως σκόπιμη θα ήταν η αναθεώρηση των επιλεγμένων παραδειγμάτων προκειμένου να ελεγχθεί η σχετικότητα και η αποτελεσματικότητα τους σε βάθος χρόνου. Τέλος, ελπιδοφόρο είναι το γεγονός πως οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, επιβραβεύουν και επικοινωνούν τις πρακτικές αυτές και σε πολλές περιπτώσεις τις χρηματοδοτούν. Συμπερασματικά, η επιτυχία των πρακτικών δείχνει πως σε περιόδους κρίσεων, αλλαγών και άγχους, ο σχεδιασμός μπορεί να φέρει την ελπίδα και να δημιουργήσει ένα όραμα για το μέλλον.

115

Περίληψη (500 λέξεις) Η διάλεξη αυτή βασίστηκε στην δεύτερη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς, γνωστή και ως Habitat II, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 1996. Οι δύο προτεραιότητες της Habitat II ήταν, η αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων και η επαρκής στέγαση για όλους. Σε αυτό το πλαίσιο, η Habitat II μπορεί να θεωρηθεί ως άμεσο αποτέλεσμα της Ατζέντας 21, το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών που επικεντρώνεται στην αειφόρο ανάπτυξη και που καθιερώθηκε κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Γης στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992. Το “21” της Ατζέντα 21 αναφέρεται στον 21ο αιώνα, καθώς είναι ένα προαιρετικό σχέδιο δράσης των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών. Η Habitat II άνοιξε νέους δρόμους για τις διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών, βασιζόμενη στο έβδομο κεφάλαιο της Ατζέντας 21, όπου υπογραμμίζεται η σημασία της ουσιαστικής αναγνώρισης του ρόλου των μηκυβερνητικών οργανώσεων συμπεριλαμβανομένων των δημοτικών και τοπικών αρχών, των επαγγελματιών, των επιστημόνων και άλλων ενδιαφερόμενων ομάδων. Ωστόσο, μεγαλύτερη επιτυχία της διάσκεψης Habitat II ήταν η δέσμευση όλων των κυβερνήσεων να ακολουθήσουν τους στόχους που έθεσε, ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της κάθε μίας. Στο πλαίσιο αυτό, στη διάλεξη αυτή γίνεται αναφορά των ορισμών και των κατευθυντήριων γραμμών του κάθε στόχου για βιώσιμη ανάπτυξη ξεχωριστά αλλά και των τυχόν περαιτέρω στοιχείων που δίνει ο ΟΗΕ για την επίτευξη του. Αναφέρονται επίσης πιο σύγχρονες μελέτες και στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί από τους διάφορους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών από την εποχή της Habitat II. Μετά από την παρουσίαση εκάστου στόχου, γίνεται αναφορά στα σχέδια δράσης που έχουν ήδη ή πρόκειται να μπουν σε εφαρμογή, αλλά και σε επιλεγμένες πρακτικές ανά τον κόσμο που επιδεικνύουν τον τρόπο κατάκτησης του κάθε στόχου. Οι πρακτικές που επιλέχτηκαν, αντιμετώπισαν με επιτυχία ένα ή παραπάνω από τα προβλήματα που μαστίζουν τις πόλεις σήμερα, και στην πλειοψηφία τους είναι από τα αρχεία του UN-Habitat και συγκαταλέγονται στις βέλτιστες πρακτικές ή αλλιώς Best Practices. Το πρόγραμμα Best Practices ιδρύθηκε το 1997 ως απάντηση στην πρόσκληση της Ατζέντας Habitat για ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασίας μεταξύ των εθνών, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της βιωσιμότητας των πόλεων. Όσο για τα υπόλοιπα παραδείγματα έχουν είτε βραβευτεί από τον ΟΗΕ είτε αναφερθεί σε κάποια από τις δημοσιεύσεις του. Η ανάλυση των μεθόδων που ακολουθήθηκαν, των αποτελεσμάτων αλλά και των μηχανισμών που κατέστησαν δυνατή την πραγματοποίηση των πρακτικών αυτών, είναι σκόπιμη διότι μπορούν να αποτελέσουν παραδείγματα για πόλεις με τα ίδια ή παρόμοια προβλήματα, αυτός είναι εξάλλου και ο σκοπός του προγράμματος Best Practices. Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω έρευνα για να μπορέσει μια πρακτική να είναι επιτυχής και να ανοίξει το δρόμο για μια πιο βιώσιμη κοινωνία πρέπει να είναι απλή και οικονομική, αλλά και να διευκολύνει την αρμονική ισορροπία μεταξύ των οικονομικών, των περιβαλλοντικών, των κοινωνικών, των πολιτιστικών και των χωρικών διαστάσεων της ανάπτυξης. Επίσης, πρέπει να υπάρχει συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές ανεξαρτήτως των πολιτικών δρώμενων και να λειτουργεί ως εργαλείο διαμεσολάβησης μεταξύ ανταγωνιστικών συμφερόντων. Τέλος, από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής και φυσικής πολυμορφίας χωρίς να συμβιβάζει την ανάπτυξη της πόλης. Συμπερασματικά, το γεγονός πως υπάρχουν πολυάριθμες βέλτιστες πρακτικές αλλά και πως ο ΟΗΕ αλλά και άλλοι οργανισμοί τις επικοινωνούν και τις χρηματοδοτούν, αποδεικνύει πως οι βιώσιμοι ανθρώπινοι οικισμοί είναι ένας στόχος προσιτός και επιτεύξιμος.

116

Abstract (500 words) This dissertation has been based on the second UN Conference on Human Settlements, known as Habitat II, held in Istanbul in June 1996. The twin priorities of Habitat II were Adequate shelter for all and Sustainable cities. In this regard, Habitat II can be seen as an immediate result of Agenda21, the United Nations program that focused on sustainable development established at the Earth Summit in Rio de Janeiro in 1992. The â&#x20AC;&#x153;21â&#x20AC;? in Agenda21 refers to the 21st century, as it is an optional plan of action proposed by the United Nations for the sustainable development of all human settlements. Habitat II opened new roads for the UN conferences, based on the Agendas seventh chapter, which underlines the importance of essential recognition of the role of non-governmental organizations, including municipal and local authorities, professionals, scientists and other interested groups. However, the greatest success of Habitat II was the commitment of all governments to pursue the set objectives, according to each ones needs and capabilities. Based on the above, this study makes reference to the definitions and guidelines of each objective set by Habitat II and any further information given by the UN to clarify their meaning. Furthermore, more recent studies and data published by various departments of the United Nations are presented. For each target, there is a reference to the plans of action that have been or will be put into practice and selected practices that demonstrate the conquest of each target. The practices that have been chosen, have successfully dealt with one or more of the problems cities are dealing with today, and most of them can be found in the UN-Habitat archives and are included in the Best Practices program. The Best Practices program was established in 1997 in response to Habitat Agenda that called for information exchange and cooperation between nations, in order to improve the quality of life and sustainability of cities. As for the other examples, they have either been awarded by the UN or reported in one of their publications. The analysis of the methods used and the mechanisms that made each practice possible, is of importance since these practices can serve as examples for cities with the same or similar problems, this is after all the aim of the Best Practices program. According to the made research, in order for a practice to be successful and pave the way for a more sustainable society it should be simple and affordable, but should also facilitate the balance between economic, environmental, social, cultural and spatial dimensions of development. Additionally, cooperation with authorities has to be unaffected by political changes and it is required each practice functions as a mediator between conflicting interests. Finally, the most important factor is to protect the environment and the cultural and natural diversity of each city without compromising itâ&#x20AC;&#x2122;s development. In conclusion, the fact that there are numerous best practices and that the UN and other organizations communicate and finance them, proves that sustainable human settlements are a feasible and attainable goal.

117

Περίληψη_ Κείμενο ανάγνωσης (6000 λέξεων) Πρόλογος

Όπως είπε και ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας William Gibson «το μέλλον είναι εδώ. Απλώς δεν είναι ευρέως διαδεδομένο ακόμη». Ο άνθρωπος στην προσπάθεια του να προβλέψει το μέλλον των πόλεων έχει κατά καιρούς καταφύγει σε διάφορα σενάρια επιστημονικής φαντασίας και καταστροφολογίας, μήπως όμως το παρόν κάποιων πόλεων προμηνύει το μέλλον κάποιων άλλων; Εάν υπάρχουν πόλεις που έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν προβλήματα που ενδεχομένως λίγο πολύ να πλήττουν τους ανθρώπινους οικισμούς στο σύνολο τους, γιατί ο τρόπος με τον οποίο το πέτυχαν να μην μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να διαδοθεί η χρήση του; Με κίνητρο τα παραπάνω ερωτήματα, αποφάσισα να εντοπίσω καινοτόμες εφαρμογές ανά τον κόσμο που οδήγησαν σε ένα βιωσιμότερο αστικό περιβάλλον. Μέσω της ανάλυσης των εφαρμογών αυτών και της αναγνώρισης των χαρακτηριστικών που τα καθιστούν επιτυχημένα, σκοπεύω να παρουσιάσω μια αισιόδοξη εξέλιξη των πόλεων αποφεύγοντας κάθε είδους άπιαστης ου-τοπίας. Ως αξίωμα παίρνω πως δεν θα επέλθει κάποια τεράστια καταστροφή ή πόλεμος που θα αλλάξει την κοινωνία και τον τρόπο ζωής μας ριζικά. Στο πλαίσιο της διάλεξης αυτής, για τον εντοπισμό επιτυχημένων εφαρμογών αποφάσισα να βασιστώ στο πρόγραμμα βέλτιστων πρακτικών, Best Practices, του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο βραβεύει ενέργειες που έχουν συντελέσει στη βελτίωση της βιωσιμότητας των πόλεων και των κοινοτήτων. Το Best Practices ιδρύθηκε το 1997 ως απάντηση στην πρόσκληση για ανταλλαγή πληροφοριών και συνεργασίας μεταξύ των εθνών, που έθεσε η δεύτερη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς, HabitatIΙ. Ο κύριος λόγος για την παραπάνω επιλογή ήταν η αναγνώριση της παγκόσμιας φύσης και της πολυπλοκότητας των αστικών προβλημάτων καθώς και η πληθώρα των πρακτικών που τα διαπραγματεύονται. Πρωτίστως, για να είναι πιο ολοκληρωμένη η αναζήτηση επιτυχημένων αστικών επεμβάσεων ήταν σημαντική η αναγνώριση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι πόλεις σήμερα. Έτσι, στράφηκα στην επίσημη λίστα αστικών προβλημάτων που έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα του, ο πλέον αρμόδιος φορέας του ΟΗΕ, το UNHabitat, το οποίο ειδικεύεται στους ανθρώπινους οικισμούς. Σύμφωνα με την λίστα αυτή τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πόλεις είναι, (α) οι ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι, (β) η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, (γ) η αύξηση των αστέγων, (δ) η επέκταση των ανεπίσημων οικισμών, (ε) η αυξανόμενη φτώχεια, (στ) το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, (ζ) τα αυξανόμενα ποσοστά εγκληματικότητας, (η) οι ανεπαρκείς κτιριακές υποδομές, (θ) η ακατάλληλη χρήση της γης, (ι) η ανασφαλής ιδιοκτησία, (κ) η αύξηση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, (λ) η αυξανόμενη ρύπανση, (μ) η έλλειψη χώρων πρασίνου, (ν) η ανεπαρκής υδροδότηση και αποχέτευση, (ξ) η ασυντόνιστη αστική ανάπτυξη και (ο) η αδυναμία αντιμετώπισης καταστροφών. Η πληθώρα των προβλημάτων είναι μια πρόκληση για τις ικανότητες όλων των κυβερνήσεων και ιδιαιτέρως των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι ταχείς ρυθμοί της διεθνούς και εσωτερικής μετανάστευσης, καθώς και η αύξηση του πληθυσμού στις πόλεις, και τα μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης επιδεινώνουν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί πως εάν οι πόλεις συνεχίσουν να υφίστανται τα παραπάνω προβλήματα, υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθούν μη ανατρέψιμες διαταραχές των φυσικών οικοσυστημάτων και πως οι πόλεις βρίσκονται μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση την οποία παρά τις δυσκολίες που μπορεί

118

να υφίστανται, καλούνται να αναλάβουν, μειώνοντας το οικολογικό τους αποτύπωμα και εφαρμόζοντας ένα σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης. Έτσι το 1996, κατά τη διάσκεψη Habitat II, στην Κωνσταντινούπολη, συντέθηκε το πολιτικό έγγραφο, Ατζέντα Habitat με πάνω από 100 δεσμεύσεις και 600 συστάσεις. Ωστόσο, η μεγαλύτερη επιτυχίας της HabitatIΙ ήταν πως κατάφερε να δεσμεύσει εγγράφως 171 χώρες να ακολουθήσουν το πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης που προτείνει η Ατζέντα, γεγονός που την καθιστά σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη των πόλεων. Η Ατζέντα επικεντρώνεται στην αειφόρο ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών σε ένα κόσμο ραγδαίας αστικοποίησης και υπογραμμίζει πως απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση της αειφόρου ανάπτυξης είναι η δημοκρατία, η διαφάνεια, μια αντιπροσωπευτική και υπόλογη κυβέρνηση, καθώς και η αποτελεσματική συμμετοχή των πολιτών. Τέλος αναγνωρίζει πως η έλλειψη ανάπτυξης και η εκτεταμένη φτώχεια εμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και υπονομεύουν την εύθραυστη δημοκρατία και λαϊκή συμμετοχή. Για να επιτευχθεί λοιπόν η απαιτούμενη ανάπτυξη θέτει τους παρακάτω στόχους, δίνοντας κάποιες κατευθυντήριες οδηγίες δράσης: 1. Φυσικό Περιβάλλον και Αισθητική Αναβάθμιση της Πόλης Στις ταχέως αναπτυσσόμενες αστικές περιοχές, η πρόσβαση στη φύση καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη λόγω των ανταγωνιστικών απαιτήσεων στέγασης, βιομηχανίας, εμπορίου, υποδομών, μεταφορών και γεωργίας. Η ανάπτυξη αστικών περιοχών που βρίσκονται σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον είναι ένα από τα βασικά καθήκοντα που πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη μιας βιώσιμης αστικοποίησης. 2. Κοινωνική ανάπτυξη: εξάλειψη της φτώχειας, δημιουργία παραγωγικής απασχόλησης και κοινωνική συνοχή Η προώθηση προς μια δίκαιη, βιώσιμη και κοινωνικά σταθερή πόλη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξάλειψη της φτώχειας. Η οποία, απαιτεί, μεταξύ άλλων, υγιείς μακροοικονομικές πολιτικές, ισότιμη και καθολική πρόσβαση σε οικονομικές ευκαιρίες με στόχο την καλύτερη ποιότητα διαβίωσης μέσω ελεύθερα επιλεγμένων και παραγωγικών θέσεων εργασίας και την πρόσβαση στις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. 3. Βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών και του πληθυσμού Η ποιότητα ζωής και οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις πόλεις είναι στενά συνδεδεμένες με τις πληθυσμιακές αλλαγές, δηλαδή την αύξηση, την διάρθρωση και τη κατανομή του πληθυσμού. Μια άλλη πτυχή του υπερπληθυσμού είναι η υπερκατανάλωση και η συγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Ο κόσμος είναι πολύ κοντά στο σημείο όπου η πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές, συνεπώς πρέπει να εξετασθεί η ανάγκη για το σχεδιασμό και την κατασκευή νέων οικισμών, λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ώστε να ανακουφιστούν οι ήδη υπερφορτωμένες πόλεις αλλά και να αποτραπούν μελλοντικές πιέσεις. 4. Περιβαλλοντικά βιώσιμες και υγιής πόλεις Έχει αναγνωρισθεί πως το δομημένο περιβάλλον επηρεάζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων του και συμβάλλει στην αίσθηση της ατομικής και συλλογικής ευημερίας και υγείας. Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες,, επηρεάζουν τη ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων. Πρέπει να υιοθετηθούν μέτρα για τον καθαρισμό των υδάτων και του εδάφους και να εξασφαλισθεί η ασφαλής πρόσβαση σε κατάλληλη υγειονομική περίθαλψη. Επίσης, πρέπει να προωθηθούν οι οικολογικές τεχνολογίες και τεχνικές. 5. Αειφόρος χρήση ενέργειας Η τρέχουσα εξάρτηση των πόλεων στις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί

119

να οδηγήσει στην αλλαγή του κλίματος, στην ατμοσφαιρική ρύπανση και σε προβλήματα υγείας των κατοίκων τους. Η αειφόρος χρήση ενέργειας μπορεί να ενισχυθεί με την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, τις ανάλογες τιμολογήσεις, την αλλαγή καυσίμων, την εύρεση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς και την ευαισθητοποίηση του κοινού. 6. Βιώσιμα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνίας Τα δίκτυα μεταφορών εξυπηρετούν την μετακίνηση των πολιτών και τη διακίνηση αγαθών τόσο εντός όσο και μεταξύ των πόλεων. Ωστόσο, ο τομέας των μεταφορών είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές μη ανανεώσιμης ενέργειας και σημαντική πηγή ρύπανσης, οδικής συμφόρησης και ατυχημάτων. Η διαχείριση των μεταφορών στους οικισμούς θα πρέπει να γίνεται με τρόπο που να προάγει την καλή πρόσβαση, να διευκολύνει σημαντικά τις οικονομικές δραστηριότητες και να μειώνει τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. 7. Διατήρηση και αποκατάσταση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς Οι τόποι, τα αντικείμενα και οι εκδηλώσεις με πολιτιστική, επιστημονική, συμβολική, πνευματική και θρησκευτική αξία είναι σημαντικές εκφράσεις των πεποιθήσεων και της ταυτότητας του κάθε πολιτισμού. Ο ρόλος και η σημασία τους, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της ανάγκης για την πολιτιστική ταυτότητα σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο, πρέπει να προωθηθεί. Η πρόσβαση στον πολιτισμό και στην πολιτιστική διάσταση της ανάπτυξης είναι υψίστης σημασίας και πρέπει να προσφέρεται σε όλους. 8. Ισόρροπη ανάπτυξη των οικισμών στις αγροτικές περιοχές Οι πόλεις και οι αγροτικές περιοχές είναι οικονομικά και κοινωνικά συνδεδεμένες. Αν και η εσωτερική μετανάστευση αυξάνεται συνεχώς, ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού θα συνεχίσει να ζει σε αγροτικούς οικισμούς, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αλλά οι ανεπαρκείς υποδομές και υπηρεσίες, η έλλειψη οικολογικών τεχνολογιών, και η ρύπανση που προκαλείται από τις δυσμενείς επιπτώσεις της αστικοποίησης και της εκβιομηχάνισης, συμβάλλουν σημαντικά στην υποβάθμιση του αγροτικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές αυξάνει την εσωτερική μετανάστευση και οδηγεί σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού στις αγροτικές κοινότητες. Συνεπώς, οι πολιτικές και τα προγράμματα που εισάγουν τις αγροτικές περιοχές στις εθνικές οικονομίες απαιτούν διαχείριση που να δίνει έμφαση στην αλληλεξάρτηση των αγροτικών και των αστικών περιοχών. 9. Πρόληψη και δυνατότητα αποκατάστασης καταστροφών Οι καταστροφές είτε από φυσικά είτε από ανθρώπινα αίτια συχνά προκαλούνται από τρωτά σημεία που δημιουργούνται από ανθρώπινες ενέργειες, όπως η ανεξέλεγκτη επέκταση των ανθρώπινων οικισμών, η έλλειψη βασικών υποδομών και η εγκατάσταση πόλεων σε ακατάλληλες περιοχές. Η ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στις καταστροφές, που επιδεινώνεται από την έλλειψη προγραμματισμού ή κατάλληλου συστήματος διαχείρισης έκτακτων αναγκών, οδηγεί σε οικονομικές, δομικές και ανθρώπινες απώλειες. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να λάβουν δράση αλλά σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, τον ιδιωτικό τομέα και τις κοινοτικές ομάδες, ώστε να τεθούν σε ετοιμότητα και να αποκτήσουν ικανότητες ανταπόκρισης. Εθνικά και διεθνή δίκτυα συνεργασίας μπορούν να διευκολύνουν την ταχεία πρόσβαση σε εξειδικευμένη τεχνογνωσία και να παρέχουν έγκαιρη προειδοποίηση για τις επικείμενες καταστροφές και την άμβλυνση των συνεπειών τους. 10. επαρκής στέγαση H ατζέντα αναγνωρίζει πως η πρόσβαση σε ασφαλής και υγιής στέγαση,

120

καθώς και σε βασικές υπηρεσίες είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη φυσική, τη ψυχολογική, την οικονομική και την κοινωνική ευημερία του ατόμου, και πως καθίσταται επείγουσα η δράση για τη βοήθεια των ενός δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης. Με τη συνδιάσκεψη της Habitat II ο ΟΗΕ δεσμεύει τις κυβερνήσεις να βοηθούν τους πολίτες τους στην απόκτηση στέγης και στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Επίσης ορίζει πως πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας, ώστε ο καθένας να έχει πρόσβαση στις βασικές υπηρεσίες και ανέσεις. Τέλος, τα Ηνωμένα Έθνη και το διεθνές δίκαιο δεσμεύουν τις κυβερνήσεις για συνεχή υποστήριξη των προσφύγων, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. Οι πρακτικές που επέλεξα να παρουσιάσω παρακάτω είναι αυτές που κατά τη γνώμη μου αντιπροσωπεύουν καλύτερα το βιώσιμο σχέδιο ανάπτυξης που περιγράφει η Habitat II, και ως εκ τούτου, κατάφεραν να αποκτήσουν και τη μεγαλύτερη φήμη, επηρεάζοντας άλλες πόλεις να ακολουθήσουν το παράδειγμα τους.

Permaculture

Οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις επιμένουν στη συνεχιζόμενη χρήση ορυκτών καυσίμων, μονοκαλλιεργειών και γενετικών τροποποιημένων καλλιεργειών. Με το κόστος όμως των καυσίμων και των λιπασμάτων να έχει φτάσει στα ύψη, και τις ενδείξεις πως η χρήση τους βλάπτει το περιβάλλον, η υιοθέτηση δοκιμασμένων οικολογικών μεθόδων κρίνεται αναγκαία. Ένα πολλά υποσχόμενο παράδειγμα, το οποίο αποφέρει οικονομικούς και περιβαλλοντικούς πόρους ακόμη και στις πιο απίθανες περιοχές είναι το Permaculture. Τα τρέχοντα συστήματα καλλιέργειας απαιτούν μεγάλες ποσότητες ορυκτών καύσιμων υποβαθμίζοντας γρήγορα τα εδάφη, συνεπώς και τη θρεπτική αξία των τροφίμων που αναπτύσσονται σε αυτά. Το Permaculture είναι μία μορφή πολυκαλλιέργειας, δηλαδή γεωργία με τη χρήση πολλαπλών καλλιεργειών στον ίδιο χώρο. Η πρώτη καταγεγραμμένη πρακτική της μεθόδου ήταν στην Αυστρία, τη δεκαετία ‘60, όπου διαπιστώθηκε ότι η συμβίωση διαφορετικών φυτών μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική και λιγότερο δαπανηρή από τη χρήση λιπασμάτων. Από τότε, το σύστημα αυτό έχει σχεδιαστεί και εφαρμοστεί με επιτυχία σε διάφορους τύπους κλίματος, και σε πολλές περιπτώσεις, αποκαθιστά προηγουμένως άγονα εδάφη. Οι πιο ακραίες συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν στην Κοιλάδα της Ιορδανίας το 2001, όπου υπεύθυνος ήταν ένας από τους πιο δημοφιλείς συμβούλους της πρακτικής αυτής, ο Αυστραλός Geoff Lawton, ο οποίος απέδειξε πως το Permaculture μπορεί να θεωρηθεί ως μέθοδος γαιοπλασίας.

Ανάπλαση και αναζωογόνηση της ερήμου της Ιορδανίας - Κοιλάδα της Ιορδανίας

Το πειραματικό έργο του Lawton,’Greening the Desert’, στην κοιλάδα της Ιορδανίας, απέκτησε μεγάλη σημασία κυρίως λόγω της αρχικής κατάστασης του εδάφους της περιοχής. Η περιοχή βρίσκεται στο Kafrein στη νότια πλευρά της κοιλάδας, 10 χιλιόμετρα από τη Νεκρά Θάλασσα. Στη περιοχή οι βροχοπτώσεις φτάνουν τα 100-150μμ/έτος, γεγονός που σημαίνει πως πλήττεται από σοβαρή ξηρασία και πολύ χαμηλή γονιμότητα του εδάφους, επίσης, είναι εκτεθειμένη στους συχνούς καυτούς ανέμους που προκαλούν περαιτέρω διάβρωση της γης. Επιπλέον λόγω της υψηλής αλατότητας του νερού και άλλων ρύπων η περιοχή πλήττεται από τη φθίνουσα ποιότητα των υδάτινων πόρων και την έλλειψη φυσικής βλάστησης. Παρά τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει η κοιλάδα της Ιορδανίας είναι η πρώτη σε παραγωγή γεωργικών προϊόντων στην χώρα.

121

Συνεπώς, αντιλαμβάνεται κανείς τη ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν οι καλλιέργειες σε αυτές τις συνθήκες. Κλίμακα Έργου Το οικόπεδο του έργου, είναι περίπου 40 στρέμματα και εμπλέκονται άμεσα πάνω από 100 άτομα από την περιοχή, ενώ ο αριθμός των ατόμων που ωφελείται εμμέσως φτάνει τους 30.000. Το έργο υλοποιήθηκε μέσω της συνεργασίας μη κυβερνητικών οργανώσεων που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της αγροτικής υπαίθρου και το Ερευνητικό Ινστιτούτο Permaculture της Αυστραλίας το οποίο παρείχε τεχνική υποστήριξη και εκπαίδευση. Σχεδιασμός • οκτώ τάφροι για τη συλλογή των όμβριων υδάτων, με συνολικό μήκος 1.5χλμ, που συνδέονται σε ένα κοινό σωλήνα. • μια δεξαμενή νερού άρδευσης στην οποία εκτρέφουν ψάρια. • ένα σύστημα στάγδην άρδευσης που καλύπτεται με χώμα και φύλλα για την προστασία του από τον ήλιου. Χάρη στον σχεδιασμό, η ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται είναι πολύ λιγότερη σε σύγκριση με αυτή της συμβατικής γεωργίας. Αρχικά εκτρέφονταν μικρά ζώα όπως κοτόπουλα και κουνέλια, όταν όμως υπήρχαν αρκετά δέντρα και φυτά, να υποστηρίξουν και άλλα είδη χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο το οικοσύστημα, εισήχθησαν πρόβατα και αγελάδες, με στόχο τη δημιουργία εισοδήματος και την παροχή κοπριάς για τις καλλιέργειες των ντόπιων. Η ποικιλία των καλλιεργειών προστατεύει τη βλάστηση από παράσιτα, για παράδειγμα, φυτά όπως η λεβάντα και το δεντρολίβανο, απωθούν τα έντομα. Τέλος, μια 10μέλης επιτροπή οργανώνει μηνιαίες συναντήσεις για την αξιολόγηση της προόδου του έργου. Αποτελέσματα Από τα σημαντικότερα αποτελέσματα του πειράματος ήταν, η αποδοτική χρήσης των υδάτων, την οποία αποδεικνύει η διατήρηση του συστήματος τον Αύγουστο, τον ξηρότερο μήνα, ενώ οι υπόλοιπες καλλιέργειες πασχίζουν να επιβιώσουν ακόμη και με την υπερβολική κατανάλωση νερού. Οι τάφροι πέρα από τη συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού οδήγησαν στη διάλυση των αλάτων του εδάφους και η περιοχή έχει πια μεγάλη ποικιλία από εγγενή πουλιά, ερπετά και μικρά θηλαστικά, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από φυτά. Η ενσωμάτωση των φυτών και των ζώων έχει οδηγήσει σε ένα φυσικό οικοσύστημα που αποφέρει φυσικούς και γεωργικούς πόρους, καθιστώντας το αγρόκτημα αυτό ένα πιλοτικό μοντέλο για τη βιώσιμη διαχείριση καλλιεργειών. Επίσης, οι συμμετέχοντες απέκτησαν νέες δεξιότητες και έμαθαν πρακτικές για την αγροτική διαχείριση, αλλά και νέες, αποτελεσματικές μορφές υδάτινων πόρων, όπως οι βροχοπτώσεις και η ανακύκλωση γκρίζου νερού*. Το αγρόκτημα καλλιεργείται πλέον για την παροχή εισοδήματος και τροφής στην τοπική κοινότητα και οι ντόπιοι έχουν σταματήσει τη χρήση χημικών ουσιών για την προστασία των φυτών ή τη βελτίωση του εδάφους. Ο μοναδικός περιορισμός είναι η ανάγκη για εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Συνεπώς, τα εκπαιδευτικά προγράμματα πρέπει να είναι μία συνεχής διαδικασία, ώστε να μεταδίδουν τη γνώση, αλλά και για να είναι μία μορφή εισοδήματος για τη περιοχή.

Καθαρισμός νερού με τη χρήση βιοτεχνολογίας - Ibagué. Κολομβία

Η δύσκολη πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι ένα πρόβλημα που μαστίζει τη Κολομβία, και η κατανάλωση ακάθαρτου νερού ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό

122

για τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας του πληθυσμού της. Έτσι, το 2004 το πανεπιστημίου της Κολομβίας, σχημάτισε τον όμιλο AQUA, ο οποίος ξεκίνησε μια διερευνητική διαδικασία πάνω σε φυσικά συστατικά που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ποιότητα του νερού. Μετά από τρία χρόνια πειραμάτων και 40 διαφορετικά φυτικά είδη της Κολομβιανής χλωρίδας, βρήκαν κάποια φυσικά στοιχεία που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα χημικά συστατικά που χρησιμοποιούνται συνήθως. Για τον έλεγχο, χρησιμοποιήθηκε ακατέργαστο νερό από τον ποταμό Combeima, που τροφοδοτεί το υδραγωγείο της πόλης Ibagué. Αυτό το ποτάμι παρουσιάζει υψηλά επίπεδα ρύπανσης και απαιτεί αυστηρή επεξεργασία πριν χαρακτηριστεί πόσιμο. Οι ερευνητές κατέληξαν σε τέσσερα φυσικά κροκιδωτικά και τρία φυσικά προϊόντα απολύμανσης, τα οποία πληρούν τις απαιτούμενες προδιαγραφές για ανθρώπινη κατανάλωση, αφαιρώντας όλα τα μέρη του βακτηριδίου Escherichia coli που βρέθηκαν στα δείγματα του ποταμού. Αποτελέσματα Η χρήσης των προϊόντων που πρότεινε η ομάδα AQUA, είχε ως αποτέλεσμα 40% εξοικονόμηση των χρημάτων σε σχέση με τα χημικά προϊόντα και δεν είχε επιβαρύνσεις στο περιβάλλον ή στην ανθρώπινη υγεία. Η επιτυχία του πειράματος δεν περιορίστηκε όμως μονάχα στην εύρεση των σωστών φυτικών στοιχείων, αλλά και στο γεγονός πως η τεχνολογία, οι υποδομές και ο εξοπλισμός είναι ίδιος με αυτών των χημικών προϊόντων. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής απευθύνονται σε όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονομικής θέσης. Πολιτιστικά στις υπανάπτυκτες χώρες, η φύση είναι αποδεκτή πηγή θεραπείας, αλλά ο ανεπτυγμένος κόσμος γνωρίζει λίγα για τις θεραπευτικές δυνατότητες της φύσης με αποτέλεσμα να στηρίζεται ολοένα και περισσότερα στα τεχνητά χημικά προϊόντα. Ο Όμιλος AQUA συνεχίζει τη δράση του διαφημίζοντας την βιοτεχνολογία αυτή αλλά και ψάχνοντας για άλλα φυτικά υλικά, προκειμένου να διευρυνθεί το φάσμα δράσης της. Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν δασικό πλούτο ή πυκνή βλάστηση, έτσι η ομάδα δοκιμάζει να βρει λύσεις ακόμη και στα φυτά της ερήμου. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η νομική αποδοχή της Βιοτεχνολογίας σε παγκόσμιο επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τα θεσμικά χαρακτηριστικά της κάθε χώρας. Στην Κολομβία η νομική ενσωμάτωση της έχει προχωρήσει στον τομέα της επεξεργασία του νερού, για τη μαζική εφαρμογή της.

Απόβλητα -> Ενέργεια

Μια εναλλακτική μορφή ενέργειας που ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλής την δεκαετία του ‘70 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν από τη καύση απορριμάτων, η οποία όμως δεν επεκτάθηκε λόγω των ρύπων που δημιουργούσε. Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες στον τομέα, την έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο, ιδίως στις χώρες της Ευρώπης, οι οποίες, όπως και οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, έχουν υπερφορτώσει τις τοπικές δυνατότητες υγειονομικής ταφής, με αποτέλεσμα να εξάγουν τα απορρίμματα τους σε χώρες του τρίτου κόσμου. Ένα πετυχημένο παράδειγμα σύγχρονων εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από την καύση απορριμάτων είναι στη Κοπεγχάγη, κυρίως χάρη στο αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων της. Οι πολίτες διαχωρίζουν τα απορρίμματα τους (έως και σε 20 είδη)εκ των οποίων το 58% ανακυκλώνεται, το 39% συλλέγεται και καίγεται σε εργοστάσια συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού (CHP), ενώ μονάχα το 3% καταλήγει στις χωματερές. Στο κέντρο της Κοπεγχάγης υπάρχουν τρία εργοστάσια καύσης απορριμάτων και λειτουργούν χωρίς αντιδράσεις από τους κατοίκους. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι αυτές οι μονάδες νέας γενιάς διαθέτουν δεκάδες φίλτρα που συλλέγουν τους ρυπογόνους παράγοντες, από τα βαρέα

123

μέταλλα έως και τις διοξίνες. Χρησιμοποιούν ως καύσιμο μόνον οικιακά και βιομηχανικά απορρίμματα, με αυστηρή προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να ανακυκλωθούν. Στο τέλος της διαδικασίας καύσης, τα οξέα, τα βαρέα μέταλλα και η τέφρα πωλούνται στον κατασκευαστικό κλάδο, ενώ οι μικρές υπολειμματικές ποσότητες τοξικών υλικών υψηλής συγκέντρωσης συσκευάζονται με ασφάλεια και αποστέλλονται σε ειδικό μέρος υγειονομικής ταφής. Αποτελέσματα Έχει μειωθεί σημαντικά το ενεργειακό αποτύπωμα της χώρας, ενώ ταυτόχρονα προωθείται η ανακύκλωση. Το ποσό της θερμότητας και της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τα απόβλητα είναι αρκετό για τις ανάγκες 70,000 νοικοκυριών ενώ η βελτίωση του συστήματος ανακύκλωσης έχει μειώσει τις εκπομπές CO ² κατά 40,000 τόνους ετησίως. Επιπλέον, η πόλη έχει εργαστεί για την προώθηση της μείωσης των αποβλήτων, διαφημίζοντας τα προϊόντα που κάνουν προσεκτική χρήση της συσκευασίας τους, ενθαρρύνοντας την επαναχρησιμοποίηση και θεσπίζοντας συστήματα φυσικής λιπασματοποίησης.

Rebranding

Μια κοινή εφαρμογή εξυγίανσης υποβαθμισμένων περιοχών και μείωσης της φτώχειας, είναι αυτή του Rebranding ή όπως το βρίσκει κανείς σε ελληνικά κείμενα, απόδοση επωνυμίας. Οι πόλεις μπορούν να θεωρηθούν ως “προϊόντα” υπό την έννοια ότι παρέχουν εργασία, οικόπεδα, καταστήματα, βιομηχανικές υποδομές και άλλες ανέσεις. Επίσης, μία πόλη βελτιώνοντας την εικόνας της αναπτύσσεται πολιτιστικά μα κυρίως οικονομικά, εξ ου και η απόδοση του εταιρικού όρου rebranding. Η διαφήμιση μιας περιοχής μπορεί να τη βοηθήσει να διαφοροποιηθεί από άλλα μέρη και ως εκ τούτου σε μεγάλο βαθμό να διευκολύνει την προώθηση της. Τύποι Συχνά επιλέγεται ένας παράγοντας για την αναζωογόνηση της εμπορικότητας μιας πόλης, ο οποίος παίρνει διάφορες μορφές ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε πόλης. Για παράδειγμα πόλεις όπως το Μάντσεστερ ή η Σιγκαπούρη επέλεξαν την καινοτομία ενώ πέντε φθίνουσες βιομηχανικές πόλεις της Βρετανίας υιοθέτησαν διάφορες στρατηγικές τουρισμού. Μία τρίτη τακτική είναι η εισαγωγή νέας πολιτιστικής διάστασης, με δημοφιλή παραδείγματα, της Γλασκόβη και πιο πρόσφατο του Μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο της Ισπανίας. Τέλος, ένας τέταρτος τρόπος είναι η αναζωογόνηση της πόλης με αστικές αναπλάσεις, μια τακτική ιδιαιτέρως χρήσιμη για την αναβάθμιση παραγκουπόλεων ή εγκαταλελειμμένων περιοχών. Προβλήματα Το βασικό πρόβλημα μιας τέτοιας επιχείρησης είναι το κόστος, καθώς πέρα από την βελτίωση της πόλης σημαντική είναι η καλή διαφήμιση της. Ωστόσο, η αλλαγή της εικόνας μιας πόλης εμπεριέχει τη πιθανότητα να χαθεί ο αρχικός της χαρακτήρα, συνεπώς καλό είναι να υπάρχει μια πολύ στενή σχέση μεταξύ της ταυτότητας της πόλης και της επωνυμίας της. Το ιδανικό είναι οι δήμοι να είναι σε θέση να «δαμάσουν» πρώτα ένα χαρακτηριστικό, και μετά να το επικοινωνήσουν.

Το παράδειγμα της Σιγκαπούρης

Ο Goh Keng Swee ήταν υπουργός οικονομίας της Σιγκαπούρης από το 1959 έως το 1965. Όταν έλαβε τη θέση του, η Σιγκαπούρη είχε μόλις κερδίσει την ανεξαρτησία της και αντιμετώπιζε υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας., έτσι το 1961 ίδρυσε to Διοικητικό Συμβούλιο Οικονομικής Ανάπτυξης και ξεκίνησε την ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης, Jurong, προσφέροντας διάφορα κίνητρα σε ξένες πολυεθνικές να εγκατασταθούν εκεί. Σε στενή

124

συνεργασία με τον Swee για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας βρισκόταν ο Δρ. Albert Winsemius. Ο Winsemius ήταν Ολλανδός οικονομολόγος, που τέλεσε οικονομικός σύμβουλος της Σιγκαπούρης την περίοδο 1961 - 1984 και ήταν επικεφαλής της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη της χώρας. Μαζί συνέθεσαν ένα δεκαετές σχέδιο ανάπτυξης το οποίοι θα μετέτρεπε τη Σιγκαπούρη σε κέντρο τεχνολογίας και βιομηχανίας. Το δεκαετές σχέδιο Αρχικά το σχέδιο όριζε τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και τη προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Επίσης, βοήθησε τις τοπικές βιομηχανίες να επεκταθούν και ενθάρρυνε τη κατασκευή μεγάλης κλίμακας έργων κοινωνικής στέγασης. Πρότεινε επίσης, την βελτίωση της τεχνογνωσίας σε καινοτόμες τεχνολογικές μεθόδους ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί σε χρηματοοικονομικό κέντρο. Με την εφαρμογή του σχεδίου η Σιγκαπούρη κατάφερε να προσελκύσει πληθώρα πολυεθνικών και σήμερα αποκαλείται ‘εργαστήρι αστικών λύσεων’. Παρά το γεγονός πως είναι ένα μικρό έθνος που στερείται φυσικούς πόρους, κατάφερε να μετατρέψει τις προκλήσεις σε ευκαιρίες. Είναι ένα μέρος χαμηλού κινδύνου για τις επιχειρήσεις να δοκιμάσουν καινοτόμες αστικές λύσεις, πριν εισαχθούν στις αγορές του υπόλοιπου κόσμου. Ο τομέας όμως, όπου υπήρξε ιδιαιτέρως επιτυχής είναι του νερού. Καθώς πάσχει από λειψυδρία, η κυβέρνηση σχεδίασε και υλοποίησε πρακτικές διαχείρισης των υδάτων και στρατηγικές για την εξασφάλιση πόσιμων πηγών νερού. Η οικονομία σήμερα Σήμερα η Σιγκαπούρη συγκαταλέγεται στις τρεις πλουσιότερες χώρες του κόσμου και έχει το υψηλότερο ποσοστό εκατομμυριούχων. Παρά την σχετική οικονομική της επιτυχία, δεν έχει καθορισμένο κατώτατο μισθό, πιστεύοντας πως έτσι θα μειώσει την ανταγωνιστικότητά της. Μαζί με το Χονγκ Κονγκ και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ανισότητας εισοδήματος στον ανεπτυγμένο κόσμο. Ωστόσο, η φτώχεια είναι σπάνιο φαινόμενο στη χώρα και το σύστημα πρόνοιας είναι αρκετά ευνοϊκό. Το Υπουργείο Ανάπτυξης προσφέρει οικονομική βοήθεια στη νεολαίο, στον αθλητισμό και σε όσους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας αλλά και δωρεάν ιατρική περίθαλψη, υποτροφίες για εκπαιδευτικά ιδρύματα, ενοικίαση διαμερισμάτων κ.α.

Γλασκώβη, Σκωτία

Η Γλασκώβη επέλεξε να προάγει τον εαυτό της ως πολιτιστικό κέντρο με στόχο την αναζωογόνηση της αλλά και για να αυξήσει τον τουρισμό της και να ενισχύσει τη βιομηχανία της. Προηγουμένως υπέφερε από τη φήμη, πως ήταν η πόλη της μεθυσμένης εργατικής τάξης, των σκοτεινών και επικίνδυνων παραγκουπόλεων, των θρησκευτικών μισαλλοδοξιών και γενικώς της αστικής παρακμής. Η εικόνα που εξέπεμπε είχε επιπτώσεις στην κουλτούρα της αλλά και στην οικονομία της. Έτσι, τη δεκαετία του 80, στη θέση των παραγκουπόλεων ο δήμος ξεκίνησε την κατασκευή μιας περιοχής μουσείων, καλώντας διάσημους αρχιτέκτονες από όλη τη χώρα. Για την προώθηση του έργου εισήγαγε μια εκστρατεία γνωστή ως «Glasgow’s miles better», η οποία επικεντρώθηκε στο νέο πολιτιστικό πλούτο, το περιβάλλον, και την καταλληλότητά για επενδύσεις. Το σύνθημα της εκστρατείας είναι ένα διάσημο παράδειγμα ασαφής σύγκρισης, η οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την ενίσχυση της τοπικής υπερηφάνειας. Για να ενισχύσουν το σλόγκαν δίπλα του βάλανε ένα διάσημο παιδικό καρτούν τον Mr.Happy σε αφίσες και κονκάρδες. Η συγκεκριμένη φιγούρα επιλέχθηκε κυρίως επειδή ήταν άμεσα αναγνωρίσιμη και απεικονίζει την χαρά. Σήμερα με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και το νέο πολιτιστικό κέντρο γεμάτο ζωή η πόλη έχει

125

αλλάξει ριζικά τη φήμη της και έχει ξαναγίνει μια σημαντική βιομηχανική δύναμη για τη χώρα.

Ισότιμη πρόσβαση και δίκαια παροχή υπηρεσιών- Tilburg

Το Τίλμπουργκ με 200.000 κατοίκους είναι η έκτη μεγαλύτερη πόλη στην Ολλανδία. Η οικονομία της βασιζόταν στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας η οποία κατέρρευσε τη δεκαετία του 60’, όταν κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα από χώρες του Τρίτου Κόσμου κατέκλυσαν την παγκόσμια αγορά. Αποτέλεσμα αυτού ήταν το Τίλμπουργκ να παρακμάσει οικονομικά, μέχρι το 1989 όταν εισήχθη ένας νέος τρόπος οργάνωσης της διοίκησης, γνωστός ως μοντέλο Τίλμπουργκ. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στην αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων και έχει όμοιες αρχές με εκείνες των επιχειρήσεων, δηλαδή της κεντρικής διοίκησης και των επιμέρους τμημάτων. Αντιμετωπίζει τις υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρει ο δήμος ως ‘προϊόντα’ και τους κατοίκους ως ‘πελάτες’. Το διοικητικό συμβούλιο αποφασίζει για το ποια προϊόντα πρέπει να παραχθούν, σε ποιες ποσότητες και σύμφωνα με ποια πρότυπα ποιότητας, χωρίς να παρεμβαίνει στην κατασκευή και παράδοση τους. Τα τμήματα λειτουργούν σαν κέντρα κέρδους και παράγουν τα καθορισμένα προϊόντα, οφείλουν βέβαια να ενημερώνουν το συμβούλιο σχετικά με την πρόοδο και τις πιθανές αποκλίσεις. Σημείο εκκίνησης είναι ότι η πόλη στο σύνολό της πρέπει να προσφέρει τη “βασική ποιότητα”, συνεπώς η πλειοψηφία της πόλης απαιτεί συντήρηση ενώ οι περιοχές της πόλης που δεν την προσφέρουν χαρακτηρίζονται ως ζώνες ειδικής προσοχής. Η μέθοδος των πέντε βημάτων Η διαχείριση της πόλης βασίζεται σε πέντε βήματα: 1. αναγνώριση προβλημάτων 2. εύρεση λύσεων για την απόκτηση της βασικής ποιότητας 3. συζήτηση με τα τμήματα και τους κατοίκους για το πως μπορεί να αντιμετωπισθεί το κάθε πρόβλημα 4. κατανομή των ευθυνών και των εργασιών στα αρμόδια τμήματα 5. έγκριση του σχεδίου από τους κατοίκους και τις δημοτικές οργανώσεις Προκειμένου οι κάτοικοι να έχουν ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων, τους δίνεται ένα ερωτηματολόγιο, η χρήση του οποίου βοηθάει και στην απογραφή των προβληματικών περιοχών. Κάθε δύο χρόνια, με βάση στατιστικές και τα ερωτηματολόγια, μετρώνται τα αποτελέσματα των επενδύσεων στις ευάλωτες συνοικίες. Κέρδος Από το 1988 έως σήμερα, ο δήμος κάθε χρόνο έχει πλεόνασμα, το οποίο επενδύεται στην πόλη με αποτέλεσμα να περιορίζεται η αύξηση του κόστους ζωής για τους πολίτες της. Από έβδομη στον κατάλογο με τις ακριβότερες πόλεις στην Ολλανδίας τώρα είναι τριακοστή, καθιστώντας την μία από τις φθηνότερες πόλεις της χώρας.

Πρόγραμμα για την επανεγκατάσταση πληθυσμού- Βαγιαδολίδ, Ισπανία

Στην πόλη της Βαγιαδολίδ, υπήρχαν αρκετοί προσωρινοί οικισμοί, φτωχογειτονιές και κυρίως η παραγκούπολη “Poblado de la Esperanza”. Στο παρελθόν, η τοπική διοίκηση και η κυβέρνηση είχαν προσπαθήσει να βοηθήσουν τους κατοίκους αυτών των περιοχών, ωστόσο, οι ενέργειες τους δεν είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα, κυρίως επειδή δεν ήταν συντονισμένες. Γεγονός που άλλαξε το 1989, όταν υπεγράφη συμφωνία συνεργασίας της τοπικής διοίκησης και του δημοτικού συμβουλίου, η οποία όριζε την μετεγκατάσταση του άπορου πληθυσμού της πόλης σε κατάλληλες κατοικίες εντός της πόλης. Οι οικογένειες που ζούσαν σε ακατάλληλες συνθήκες στέγασης, βρίσκονταν

126

κάτω από το όριο της φτώχειας και ήταν θύματα κοινωνικού αποκλεισμού. Ως εκ τούτου, τα θέμα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί πριν την μετεγκατάσταση του πληθυσμού αυτού, ήταν η προετοιμασία για την ένταξη των οικογενειών στις νέες τους γειτονιές καθώς και στην αγορά εργασίας. Το πρόγραμμα Εκτός από το βασικό στόχο του προγράμματος να μεταφέρει τον πληθυσμό των υποβαθμισμένων περιοχών σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, στόχευε και στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων των γειτονιών-υποδοχέων για να διευκολύνει την κοινωνική ένταξη και την εργασιακή ενσωμάτωση των μετεγκατασταθέντων. Έτσι, οργανώθηκαν δραστηριότητες για τους πολίτες της Βαγιαδολίδ, προκειμένου να μειωθούν οι υφιστάμενες προκαταλήψεις και ρατσιστικές αντιλήψεις, καθώς και προγράμματα υποστήριξης και εκπαίδευσης για τους κατοίκους των υποβαθμισμένων περιοχών. Αρχικά το πρόγραμμα αγόρασε κατοικίες στη δευτερογενή αγορά προκειμένου να τις διαθέσει στους μετεγκατασταθέντες με ιδιαιτέρως ευνοϊκό συμβόλαιο μίσθωσης. Επιπλέον, προσέφερε οικονομική βοήθειας στους κατοίκους της “Poblado de la Esperanza” για την απόκτηση νόμιμης κατοικίας. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, εκτός από την κοινωνική απόρριψη του μεταφερόμενου πληθυσμού, την ομαλή εφαρμογή του έργου εμπόδισε η έλλειψη επαρκούς κεφαλαίου και η δυσκολία εύρεσης κατάλληλων κατοικιών. Οι κατοικίες που στόχευε το πρόγραμμα να προσφέρει στους μεταφερθέντες ήταν μονοκατοικίες ή ισόγεια διαμερίσματα, δηλαδή τύπους κατοικιών πιο κοντά στη κουλτούρα τους, οι οποίες όμως είναι σπάνιες σε προσιτές τιμές. Επιπλέον, υπήρχε το πρόβλημα απόρριψης από τους σημερινούς ιδιοκτήτες τέτοιων περιουσιών, που αντιστέκονταν στην ιδέα πώλησης στις εν λόγω οικογένειες. Αποτελέσματα Τα σημαντικότερα αποτελέσματα μέχρι σήμερα είναι πως 117 οικογένειες μεταφέρθηκαν σε κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης. Επίσης, οι παραγκουπόλεις “Poblado de la Esperanza” και “Camino de Obregοn” έχουν εξαλειφθεί. Τα αποτελέσματα δεν είναι μονάχα ποσοτικά, έχουν συμπληρωθεί επίσης ποιοτικοί δείκτης, λαμβάνοντας υπ΄όψιν μεταβλητές, όπως η οικονομική και κοινωνική κατάσταση των οικογενειών, οι δυνατότητες εργασίας, η συμμετοχή στη συλλογική κατοίκηση και στη κοινωνία. Ο δείκτης για τη μέτρηση του αντίκτυπου είναι ο αριθμός των οικογενειών που μεταφέρθηκε, ο βαθμός ενσωμάτωσης και ο αριθμός συγκρούσεων που έχουν προκύψει. Ενώ το πρόγραμμα βελτίωσε την αστική εικόνα της Βαγιαδολίδ, υπήρξε αύξηση της κερδοσκοπίας στην αγορά ακινήτων, μια πτυχή που έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον πληθυσμό εν γένει. Σήμερα Το πρόγραμμα συνεχίζει να είναι σε λειτουργία και ο δήμος της πόλης ανέλαβε τον αστικό σχεδιασμό των πρώην παραγκουπόλεων με σκοπό να καλύψει τα έξοδα του προγράμματος αλλά και να δώσει πίσω αυτές τις εκτάσεις γης στο σύνολο της πόλης. Έτσι, ένα ποσοστό τους πωλήθηκε σε ιδιώτες, και έχουν πλέον αντικατασταθεί από κτίρια κατοικιών και εμπορικές χρήσεις. Ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μετατράπηκε σε χώρους πρασίνου και αναψυχής προσβάσιμο από το σύνολο της πόλης. Το κέρδος από αυτήν την ενέργεια ισοστάθμισε τα έξοδα του προγράμματος μετεγκατάστασης του πληθυσμού.

Υποστήριξη Αστέγων

Όσον αφορά τον τομέα της στέγασης υπάρχουν αρκετές πρακτικές που βοηθούν στην εύρεση στέγασης έστω και προσωρινής. Όπως για παράδειγμα οι φορητές κατοικίες της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης EDAR(Everyone Deserves A Roof)

127

που βρίσκεται στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. Η EDAR ιδρύθηκε το 2007 από τον Peter Samuelson ο οποίος οραματίστηκε μια μονάδα κατοικίας που θα διευκόλυνε την αποθήκευση προσωπικών αντικειμένων κατά τη διάρκεια της ημέρας και το βράδυ θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα ασφαλές κατάλυμα για διανυκτέρευση. Η αποστολή της EDAR είναι να παρέχει άμεσα, προσωρινό καταφύγιο σε άστεγα άτομα και οικογένειες, διανέμοντας τις κινητές μονάδες μέσα από ένα δίκτυο συνεργασιών. Σημαντικός παράγοντας της ενέργειας αυτής είναι πως είναι μονάχα μια προσωρινή λύση που δεν έχει στόχο να αντικαταστήσει την κανονική κατοικία ούτε να καθησυχάσει τις κυβερνήσεις πως το πρόβλημα μπορεί να λυθεί έτσι απλά. Μέχρι σήμερα, έχει καταφέρει να χρηματοδοτείται από το κράτος και να νομιμοποιήσει την ελεύθερη χρήση των καταλυμάτων της σε 7 πολιτείες της χώρας. Πέρα όμως από την απουσία στέγης κρίσιμο ζήτημα είναι και η έλλειψη υγιεινής. Οι λοιμώξεις, οι μολύνσεις και τα δερματικά προβλήματα, είναι οι κύριοι εχθροί των αστέγων και οφείλονται για τα μεγαλύτερα ποσοστά νοσηλείας τους. Είναι λοιπόν κρίσιμης σημασίας για τη διατήρηση καλών πρακτικών υγιεινής η πρόσβαση σε δημόσια, ντους και πλυντήρια όσο και η παροχή προϊόντων υγιεινής. Μια οργάνωση που προσφέρει μια πρωτότυπη και εύκολα εφαρμόσιμη ιδέα είναι το Laundry Love. Το LL συνεργάζεται με τα τοπικά καθαριστήρια και οργανώνει μικρές ομάδες εθελοντών σε όλη την Βόρεια Αμερική, οι οποίες με τη βοήθεια των τοπικών καθαριστηρίων μαζεύονται μία φορά την εβδομάδα και για δύο ώρες λειτουργούν τα πλυντήρια χωρίς χρέωση. Η υπηρεσία αυτή προσφέρεται σε όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να την παρέχουν από μόνοι τους. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια αυτής της υπηρεσίας, ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε ομάδας, προσφέρεται ιατρική βοήθεια, προγράμματα διδασκαλίας, ίντερνετ και υποστήριξη εύρεσης εργασίας και στέγασης. Μία άλλη οργάνωση που έχει καταφέρει να χορηγείται μερικώς από το κράτος είναι η FKOC αλλά όμοια παραδείγματα είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Η FKOC λειτουργεί στη Φλόριντα από το 1992 και πέρα από τη βοήθεια που προσφέρει στη στέγαση, στη σίτιση, στην ιατρική περίθαλψη και σε διάφορους άλλους τομείς, προσφέρει μια ακόμη υπηρεσία που δεν προσφέρουν παρόμοιες οργανώσεις. Ανοίγει τα λουτρά των ξενώνων αστέγων σε όλους καθημερινώς, σε συγκεκριμένες ώρες. Παρέχει επίσης, πετσέτες και πακέτα προσωπικής υγιεινής, τα οποία παρέχονται στα γραφεία της και σε συσσίτια. Με την υπηρεσία αυτή η FKOC, έχει καταφέρει να μειώσει σημαντικά της εισαγωγές των αστέγων στα νοσοκομεία της περιοχής και έχει βοηθήσει δεκάδες να επανενταχθούν στην κοινωνία.

Batikent, Τουρκία

Η Άγκυρα είναι μία από τις πόλεις που αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερπληθυσμού, έτσι θέλοντας να αποφύγει την περαιτέρω οριζόντια επέκταση της, αποφάσισε να προωθήσει τη δημιουργία νέων μικρών πόλεων. Από το σχέδιο αυτό προέκυψε η πόλη Batikent, την κατασκευή της οποίας ανέλαβε ο δήμος της Άγκυρας το 1974. Τα δύο σημαντικότερα στοιχεία κατά την έναρξη του έργου, ήταν η κλίμακα και η δομή της οργάνωσης του. Για να επιτευχθεί, αυτό το οικονομικά και τεχνικά μεγάλο έργο, άνθρωποι που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν σπίτι, ενώθηκαν σε συνεταιρισμούς. Η δημιουργία των συνεταιρισμών αυτών, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του κοινωνικού προγράμματος του σχεδίου Batikent, γεγονός πρωτοφανές για τη χώρα. Μέχρι το 1979 είχαν δημιουργηθεί 13 συνεταιρισμοί οι οποίοι σχημάτισαν την Ένωση Συνεταιρισμών Στέγαση στο Batikent, ή αλλιώς KENTKoop. Για την πραγματοποίηση του έργου συνεργάστηκαν η KENT-Koop, η κυβέρνηση και ο Δήμος της Άγκυρας. Για πρώτη φορά στην Τουρκία, τα μέσα

128

και η εμπειρία αυτών των τριών τύπων οργάνωσης, ενώθηκαν προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις κοινωνικών προγραμμάτων στέγασης. Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε στα 1 δισ. δολ. στις τιμές του 1995. Για το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης του έργου, η Kent-Koop στράφηκε σε επιχειρηματίες, που ενδιαφέρονταν να επενδύσουν στην αγορά που θα δημιουργούσε αυτή η νέα κοινότητα. Ενώ το 1980, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αποκατάστασης παραχώρησε δάνειο 28.5 εκατομμυρίων δολαρίων για πάγιες επενδύσεις και στεγαστικά δάνεια. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1981 και οι πρώτες 516 μονάδες κατοικιών παραδόθηκαν το 1983. Kent- Κοοp Η ένωση Kent-Koop είναι μια μη-κυβερνητική οργάνωση, της οποίας όλες οι αποφάσεις γίνονται από εκλεγμένα μέλη των συνεταιρισμών. Η Γενική της Συνέλευση, αποτελείται από τρεις εκπροσώπους από κάθε συνεταιρισμό, οι οποίοι εκλέγονται από τις αντίστοιχες γενικές συνελεύσεις. Κάθε τέσσερα χρόνια εκλέγει ένα 11μελές Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο λειτουργεί ως το όργανο λήψης αποφάσεων. Το πρότυπο οργάνωσης της Kent-Koop βασίστηκε σε τρεις στόχους: 1. Προτεραιότητα εξυπηρέτησης στα άτομα που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη στέγασης. 2. Ο σχεδιασμός να αναγνωρίζει τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις που απαιτεί ένα τέτοιο έργο. 3. Την ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των τοπικών διοικήσεων και οργανώσεων. Σχεδιασμός Το σχέδιο ήταν να χτιστεί μια νέα πόλη για 250,000 κατοίκους σε μία περιοχή έκτασης 10,000 στρεμμάτων. Βασική αρχή του σχεδιασμού ήταν η δημιουργία μιας πράσινης πόλης με 20 τμ. πρασίνου ανά κάτοικο, έτσι μονάχα το 50% της περιοχής διατέθηκε για στέγαση. Η πυκνότητα του πληθυσμού ποικίλλει, από 60 άτομα/ στρέμμα στο κέντρο της πόλης σε 25άτομα/ στρέμμα στην περιφέρεια. Όσον αφορά τις κατοικίες σχεδιάστηκαν δύο τύποι, εκ των οποίων ο πρώτος είναι διώροφες κατοικίες 100τ.μ με κήπο και ο δεύτερος πολυώροφα κτίρια των 5-12 ορόφων με διαμερίσματα μεταξύ 85-140τ.μ με κοινόχρηστους χώρους. Αντίκτυπος Το μοντέλο των συνεταιρισμών που ξεκίνησε η Kent-Koop έχει επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Μέχρι σήμερα έχουν οργανωθεί 600 συνεταιρισμοί, δημιουργώντας 30 οικισμούς και καλύπτοντας 300εκ. τμ. γης. Επίσης συντέλεσε στην: • δημιουργία παρόμοιων συνεταιρισμών • ανάπτυξη πολιτικών στέγασης και αστικής ανάπτυξης • δημιουργία ενός βιώσιμου αστικού χώρου • παροχή στέγασης • προώθηση της συμμετοχής των πολιτών • μείωση και διατήρηση χαμηλών τιμών πώλησης και ενοικίασης ακινήτων στην Άγκυρα

Groningen, Ολλανδία

Το Groningen είναι η έβδομη μεγαλύτερη πόλη της Ολλανδίας με περίπου 190.000 κατοίκους. Λόγω της υπερβολική κυκλοφοριακής συμφόρησης 2011 μπήκε σε εφαρμογή το σχέδιο για ένα κέντρο χωρίς αυτοκίνητα. Τώρα το Groningen, έχει τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης ποδηλάτων στη Δύση, με το 57% των κατοίκων της να χρησιμοποιούν το ποδήλατο για τις μετακινήσεις τους.

129

Αρχές σχεδιασμού Μέρος του σχεδιασμού ήταν η δημιουργία γραμμικών πάρκων στη θέση κάποιον δρόμων, η κατασκευή ποδηλατοδρόμων και η αλλαγή του οδικού δικτύου. Η πόλη χωρίστηκε σε 5 ζώνες και απαγορεύτηκε η μετακίνηση των Ι.Χ. από τη μία ζώνη στην άλλη, με στόχο να πρέπει να πάρει κανείς τον περιφερειακό δρόμο για να εισχωρήσουν σε κάποια άλλη ζώνη. Τα λεωφορεία, ωστόσο, κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ των ζωνών, όπως και οι ποδηλάτες. Επίσης διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων, καλό σύστημα μαζικής μεταφοράς και μεγάλο τμήμα πεζοδρομημένης περιοχής στο κέντρο της πόλης. Στόχος της πολιτικής αυτής είναι να δυσκολέψει την κυκλοφορία με το αυτοκίνητο ενώ συγχρόνως να διευκολύνει την μεταφορά με ποδήλατο. Συνεπώς, μονάχα το 14% των μετακινήσεων γίνεται με αυτοκίνητο. Στο κέντρο της πόλης τα νέα κτίρια οφείλουν να παρέχουν χώρους στάθμευσης ποδηλάτων. Για παράδειγμα ο κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός διαθέτει 3000 θέσεις. Από το 1996, όταν οι έξι λωρίδες κυκλοφορίας του αυτοκινητόδρομου που περνούσε από το κέντρο της πόλης αντικαταστάθηκε από πράσινο, πεζοδρόμια, ποδηλατοδρόμους και λωρίδες λεωφορείων, η πόλη σημείωσε μια αξιοσημείωτη ανάκαμψη. Η αξία της γης και των ακινήτων έφτασε να είναι ανάμεσα στις υψηλότερες της χώρας, η εκροή του πληθυσμού αντιστράφηκε και οι επιχειρήσεις, παρά τις αρχικές τους αντιδράσεις πλέον ζητούν περαιτέρω μέτρα.

“Οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης”- Vauban, Γερμανία

Το Vauban χτίστηκε στην ομώνυμη πρώην γαλλική στρατιωτική βάση, που βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα νότια του κέντρου της πόλης του Freiburg. Το έργο ξεκίνησε μετά τη συνθήκη ειρήνης του 1991, όταν η πόλη του Freiburg λόγω της έλλειψης επαρκών κατοικιών στο κέντρο της, αγόρασε την περιοχή από τη γερμανική κυβέρνηση. Η περιοχή καλύπτει 420 στρέμματα, και αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις. Αρχικός στόχος ήταν η νέα αυτή πόλη να στεγάσει 5.000 κατοίκους και να προσφέρει 600 μόνιμες θέσεις εργασίας. Το 1995 ιδρύθηκε η Forum Vauban, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με περισσότερα από 300 μέλη που τέλεσε καθήκοντα νομικού εκπροσώπου των μελλοντικών κατοίκων της περιοχής και ως εκ τούτου ήταν συν-υπεύθυνη για τον αστικό σχεδιασμό. Την εποχή εκείνη σχηματίστηκαν και οι πρώτοι συνεταιρισμοί και το Vauban συζητάτε ως υπόδειγμα κοινωνικής οργάνωσης στη διάσκεψη Habitat II. Το 1997 ξεκίνησε η πρώτη φάση κατασκευής με στόχο να φέρει στο προσκήνιο την εφαρμογή των αρχών της αειφορίας στον τομέα, των μεταφορών, της ενέργειας και της κοινωνικής και οικολογικής δόμησης. Στα τέλη του 2001, με την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης κατασκευής είχαν ήδη μεταφερθεί 2.700 άνθρωποι στην περιοχή. Οι περισσότερες μονάδες κατά το δεύτερο και τρίτο στάδιο κατασκευής πωλήθηκαν σε μικρούς συνεταιρισμούς ιδιοκατοίκησης, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για το σχεδιασμό των κτιρίων, δημιουργώντας όχι μόνο μια αρχιτεκτονική ποικιλία αλλά ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των μελλοντικών γειτόνων. Τέλος, νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος σχημάτισαν μια κοινότητα που κατάφερε να χτίσει δύο κτιριακές μονάδες 90 κατοικιών. Το 2002 το έργο βραβεύτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη και μπήκε στη λίστα των βέλτιστων πρακτικών πριν την ολοκλήρωση του, το Δεκέμβριο του 2008. Αστικός σχεδιασμός Υπεύθυνη για τη σωστή διεξαγωγή του έργου ορίστηκε η Forum Vauban. Το σχέδιο πόλης παραχώρησε 190 στρέμματα από τη συνολική έκταση της περιοχής για κατοικίες, 54 στρέμματα στις εμπορικές χρήσεις και 17 στρέμματα σε κοινόχρηστα κτίρια. Αν και το σχέδιο των χρήσεων γης

130

κάνει αυτό τον ξεκάθαρο καταμερισμό δεν τον εφαρμόζει και γεωγραφικά. Η πόλη ακολουθεί τη φιλοσοφία της μεικτής χρήσης γης ως βασικό εργαλείο σχεδιασμού και όλες οι λειτουργίες της συνδέονται με δίκτυα μονοπατιών και ποδηλατοδρόμων, καθιστώντας το Vauban ‘πόλη των μικρών αποστάσεων’, έναν από τους πολλούς τίτλους που έχει αποκτήσει. Οι κάτοικοι συμμετείχαν ενεργά στο σχεδιασμό, με έμφαση στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος για την εξισορρόπηση των τοπικών κύκλων νερού, και τη χρήση της τοπικής βλάστησης. Οι χώροι πρασίνου οι οποίοι διαπερνούν ολόκληρη την πόλη, διαθέτουν ανοιχτές υδρορροές και δεξαμενές που συλλέγουν το βρόχινο νερό και το διοχετεύουν στο σύστημα ποτισμού. Ενώ, κάποιοι από τους κοινόκτητους ανοιχτούς χώρους καλλιεργούνται για παραγωγή τροφίμων σύμφωνα με τις αρχές της καλλιέργειας permaculture. Όσο για τα κτίρια της πόλης, δεν ξεπερνούν τους τέσσερις ορόφους, διατηρώντας την ανθρώπινη κλίμακα και επιτρέποντας την ανεμπόδιστη χρήση της ηλιακής ενέργειας. Για τη μέγιστη ηλιακή έκθεση, πέρα από τα ύψη των κτιρίων, ολόκληρη η πόλη έχει Νότιο-Δυτικό προσανατολισμό, εκτός από τα ήδη υπάρχοντα κτίρια της γαλλικής βάσης, στα οποία δόθηκαν κοινόχρηστες χρήσεις δημιουργώντας ένα κέντρο γειτονιάς. Τέλος, η κατά μέσο όρο πυκνότητα της πόλης είναι 90 έως 100 κατοικίες ανά στρέμμα. Μεταφορές Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του αστικού σχεδιασμού, ήταν η ελαχιστοποίηση του αριθμού των αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης. Αυτό επιτεύχθηκε με τη χρήση αποδοτικών συστημάτων δημόσιας μεταφοράς και car-sharing, με το δίκτυο ποδηλατοδρόμων μήκους 500 χιλιομέτρων, αλλά και λόγω των μικρών αποστάσεων ανάμεσα στις διάφορες χρήσεις της περιοχής. Εάν ένας πολίτης επιλέξει να ζήσει χωρίς ιδιωτικό αυτοκίνητο, όπως το 46% των νοικοκυριών του Vauban, πληρώνει μειωμένους φόρους και έχει τη δυνατότητα δωρεάν χρήσης των δημοσίων μέσων μεταφοράς. Ωστόσο, εάν κάποιος επιλέξει να έχει δικό του αυτοκίνητο, υποχρεούται να αγοράσει ή να νοικιάσει ένα χώρο στάθμευσης σε ένα από τα δύο πολυώροφα κτίρια πάρκινγκ, που βρίσκονται σε απόσταση μισού χιλιομέτρου από τις κατοικίες. Εξάλλου, το σχέδιο οδικών υποδομών απαγορεύει την κατασκευή χώρων στάθμευσης στις κατοικημένες περιοχές, με κάποιες εξαιρέσεις για περιπτώσεις ανάγκης. Ο αριθμός των αυτοκινήτων στη πόλη μειώνεται σταθερά, από τα αρχικά 247 οχήματα ανά 1.000 κατοίκους σήμερα έχει 186. Το 2000, το Vauban ονομάστηκε το μεγαλύτερο έργο κατοικιών χωρίς αυτοκίνητα στη Γερμανία. Βελτιώσεις στην παραγωγή και διανομή ενέργειας Όλα τα κτίρια πληρούν τις ενεργειακές προδιαγραφές που ορίζει το τοπικό πρότυπο. Ορισμένα κτίρια έχουν σχεδιαστεί ως «παθητικά», ενώ τα περισσότερα κτίρια διαθέτουν και φωτοβολταϊκά και ηλιακούς για θέρμανση, έξυπνα συστήματα εξαερισμού και εγκαταστάσεις για τη συλλογή βρόχινου νερού. Κάποια έχουν ενσωματώσει καινοτομίες όπως μετατροπείς λυμάτων και οργανικών αποβλήτων σε επαναχρησιμοποιήσιμο βίο-αέριο. Σήμερα περίπου το 20% της κατανάλωσης της ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν εγκατασταθεί τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα ηλιακής ενέργειας της χώρας όπως το Ινστιτούτο Fraunhofer. Η ένωση των ερευνητικών κέντρων και των τοπικών επιχειρήσεων έχει ως στόχο, η παροχή ενέργειας της πόλης να γίνεται αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές. Η ηλιακή τεχνολογία στο Φράιμπουργκ έχει δημιουργήσει πάνω από 2.000 νέες θέσεις εργασίας. Όσο για τον τομέα της θέρμανσης, από το 2002 λειτουργεί σταθμός παραγωγής ενέργειας από απόβλητα προϊόντων ξυλείας, ο οποίος έχει αναλάβει το τοπικό δίκτυο διανομής.

131

Σήμερα, η πόλη θεωρείται ένα επιτυχημένο συνδυαστικό μοντέλο “μαλακής” οικολογία και “σκληρής” οικονομίας. Η περιβαλλοντική πολιτική, η ηλιακή τεχνολογία, η αειφορία και η προστασία του κλίματος έχουν γίνει οι στυλοβάτες της οικονομικής, πολιτικής και της αστικής ανάπτυξης. Επιτεύγματα Το γεγονός πως μία κοινοτική οργάνωση ήταν ο μεσάζων μεταξύ των αρχών σχεδιασμού και των κατοίκων, προώθησε τη δημόσια συμμετοχή στις αστικές αποφάσεις. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι πολίτες του Vauban να υποστηρίζουν όλες τις καινοτομίες που εισάγει, όπως για παράδειγμα την έλλειψη των αυτοκινήτων στο σχεδιασμό ή την υιοθέτηση ενεργειακών εφαρμογών που υπερβαίνουν κατά πολύ τις ήδη αυστηρές νομικές απαιτήσεις. Ως εκ τούτου, η πόλη έχει επιτύχει σημαντική μείωση των εκλύσεων άνθρακα, εξαιρετικά καλή διαχείριση των πόρων νερού και των αποβλήτων, μείωση της κατανάλωσης και κατασκευή μιας βιοκλιματικής πόλης που όλο και λιγότερο εξαρτάται από το αυτοκίνητο. Επίσης ο αστικός σχεδιασμός έχει βελτιώσει κατά πολύ το προηγούμενο τοπίο με την αύξηση των χώρων πρασίνου αλλά και την καλή συντήρηση τους. Το Vauban έχει λοιπόν μειώσει το οικολογικό του αποτύπωμα ενώ συγχρόνως αποτελεί ενθαρρυντικό παράδειγμα για τη συμμετοχή των πολιτών σε ευρείας κλίμακας σχεδιασμό.

Συμπεράσματα

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα που έθεσε αυτή η διάλεξη, εάν δηλαδή υπάρχουν σημεία του κόσμο που προμηνύουν το μέλλον των πόλεων στο σύνολο τους; Αλλά όπως είπε και ο νομπελίστας Niels Bohr «η πρόβλεψη είναι πολύ δύσκολη, ειδικά όταν αφορά το μέλλον!». Μπορεί επομένως να μην είναι δυνατόν να απαντήσει κανείς με σιγουριά στο παραπάνω ερώτημα, εντούτοις οι πρακτικές που παρουσιάστηκαν αλλά και πολλές ακόμη, αντιπροσωπεύουν την ευρηματικότητα και τη καλή θέληση του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που τον απασχολούν και να δημιουργήσει ένα βιωσιμότερο μέλλον. Ως εκ τούτου, περισσότερο επωφελής θα ήταν η διάκριση των χαρακτηριστικών που καθιστούν αυτές τις εφαρμογές πετυχημένες και όχι η υιοθέτηση των καθ’εαυτών λύσεων. Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα μου για να είναι επιτυχής ο αστικός σχεδιασμός πρέπει να είναι απλός και οικονομικός, αλλά και να διευκολύνει την αρμονική ισορροπία μεταξύ των οικονομικών, των περιβαλλοντικών, των κοινωνικών, των πολιτιστικών και των χωρικών διαστάσεων της ανάπτυξης. Ωστόσο, ο σχεδιασμός δεν αρκεί, η εφαρμογή του είναι απαραίτητη. Για να φτάσει ο σχεδιασμός στην πραγματοποίηση πρέπει να υπάρχει συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές και η διαδικασία σχεδιασμού να ακολουθεί το ρυθμό αστικοποίησης, άρα οι γρήγορες λύσεις είναι προτιμότερες. Επιπλέον, αν και ο αστικός σχεδιασμός δεν είναι πολιτικά ουδέτερος οφείλει σε κάθε περίπτωση να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να προέρχεται από την αμφίδρομη σχέση των αρχών και των πολιτών. Σήμερα, η ενημέρωση των πολιτών καθίσταται ευκολότερη χάρη στις σύγχρονες τεχνολογίες, οι οποίες προσφέρουν νέες ευκαιρίες συμμετοχής στις αστικές αποφάσεις. Η δυσκολία όμως έγκειται στον ορισμό των αρμόδιων φορέων και στην ένταση ανάμεσα στην ανάγκη για ταχύτητα και τη κοινή συμμετοχή. Σημαντικό είναι και ο κάθε σχεδιασμός να είναι προσαρμοσμένος στο συγκείμενο του, λαμβάνοντας υπόψη δηλαδή το ρυθμό της αστικοποίησης, τη διαθεσιμότητα του εδάφους και των πόρων, τη θεσμική διάρθρωση, την δεξιοτεχνική ικανότητα, το κλίμα, κλπ. Στο συγκείμενο συμπεριλαμβάνονται και οι ανεπίσημες διαστάσεις μιας περιοχής, όπως για παράδειγμα οι αυθαίρετοι οικισμοί,

132

διότι για να είναι ο σχεδιασμός αποτελεσματικός πρέπει να διαπραγματευτεί τις πραγματικές χωρικές δραστηριότητες ενός τόπου. Οφείλει λοιπόν να αναγνωρίζει την τοπική ταυτότητα και να προστατεύει την πολιτιστική και φυσική πολυμορφία χωρίς να συμβιβάζει την ανάπτυξη της πόλης. Από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η προστασία του περιβάλλοντος και καθώς οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών δεν είναι ακόμη γνωστές, ο κάθε σχεδιασμός καλό θα ήταν να ενσωματώνει προσαρμοστικούς μηχανισμούς και να είναι διαθέσιμος για περαιτέρω αλλαγές. Τέλος, καθώς οι κλιματικές αλλαγές και οι καταστροφές δεν γνωρίζουν όρια, η συνεργασία των κρατών είναι απαραίτητη και ο σχεδιασμός οφείλει να προσαρμοστεί στα παγκόσμια ζητήματα. Το γεγονός πως πολλά παραδείγματα καταφέρνουν να συνδυάσουν τα παραπάνω στοιχεία είναι ένα ευοίωνο μήνυμα για το μέλλον των πόλεων, διότι αποδεικνύεται πως ο επιτυχημένος αστικός σχεδιασμός είναι εφικτός ακόμη και σε περιόδους κρίσης αλλά και πως δεν υπάρχει λόγος να καταφεύγουμε σε ουτοπικά σενάρια για τη διαφυγή από τα προβλήματα των πόλεων. Τέλος, ελπιδοφόρο είναι το γεγονός πως οι πρακτικές αυτές επιβραβεύονται και κοινοποιούνται και σε πολλές περιπτώσεις χρηματοδοτούνται από τις κυβερνήσεις. Συμπερασματικά, η επιτυχία των πρακτικών δείχνει πως σε περιόδους κρίσεων, αλλαγών και άγχους, ο σχεδιασμός μπορεί να φέρει την ελπίδα και να δημιουργήσει ένα όραμα για το μέλλον.

133

σημειώσεις Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών- Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) είναι ένας διεθνής οργανισμός παγκόσμιας εμβέλειας μεταξύ των κρατών του κόσμου με σκοπό τη συνεργασία στο Διεθνές Δίκαιο, την ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική ισότητα. Πρόδρομός του θεωρείται η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) που αποτέλεσε απαίτηση των Εθνών για τη διεθνή ειρήνη μετά τον Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδρύθηκε το 1945 από τις χώρες που νίκησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αρχικά είχε 51 μέλη. Μετά την προσχώρηση του νεότερου κράτους, του Νοτίου Σουδάν το 2011, ο Ο.Η.Ε. αριθμεί 193 κράτη μέλη, δηλαδή σχεδόν όλα τα διεθνώς αναγνωρισμένα ανεξάρτητα έθνη. UN-HABITAT- Το UN–HABITAT είναι ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τους ανθρώπινους οικισμούς. Ιδρύθηκε το 1978 και έχει έδρα στο Ναϊρόμπι, Κένυα. Η αποστολή του οργανισμού, που έχει ανατεθεί από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, είναι η προώθηση κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμων πόλεων. Τα περιφερειακά κέντρα του οργανισμού ονομάζονται “Κέντρα των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (Habitat) / (UNCHS)” και βρίσκονται στο Ναϊρόμπι, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, και στη Φουκουόκα. Ατζέντα 21- Η Ατζέντα 21 είναι ένα μη-δεσμευτικό σχέδιο δράσης των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Είναι προϊόν της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED) που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, το 1992. Habitat II - Το Habitat II είναι η δεύτερη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 1996. Θεωρείται άμεσο αποτέλεσμα της Ατζέντας 21 και οδήγησε στην στην επίσημη υιοθέτηση της. Habitat Agenda- Η Ατζέντα Habitat είναι το κύριο πολιτικό έγγραφο του συνεδρίου Habitat II. Εγκρίθηκε από 171 χώρες, στη Σύνοδο Κορυφής για τη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων και περιέχει πάνω από 100 δεσμεύσεις και 600 συστάσεις για θέματα ανθρωπίνων οικισμών. Best Practices- Το πρόγραμμα των Βέλτιστων Πρακτικών(Best Practices) ιδρύθηκε το 1997 ως απάντηση στην πρόσκληση της Ατζέντας Habitat να γίνει χρήση των πληροφοριών και των μέσων επικοινωνίας για την υποστήριξη της εφαρμογής της. Είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο κυβερνητικών οργανισμών, τοπικών αρχών, και επαγγελματικών και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων που ασχολούνται με τον εντοπισμό και την ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι πρακτικές που επιλέγονται είναι ενέργειες που έχουν συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της βιωσιμότητας των πόλεων. Οι εταίροι του Προγράμματος εξειδικεύονται σε τομείς όπως τη στέγαση, την αστική ανάπτυξη και διακυβέρνηση, το περιβάλλον, τον αρχιτεκτονικό και αστικό σχεδιασμό, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική αειφορία.

134

Husqvarna- Η Husqvarna είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο υπαίθριων προϊόντων ενέργειας. Ο Όμιλος έχει επίσης το προβάδισμα σε 100 χώρες στον τομέα των προϊόντων ποτίσματος. Διακυβέρνηση- Πρόκειται για μια έννοια με πολλές πτυχές. Παρόλο που δεν υπάρχει κανένας σαφής ορισμός της διακυβέρνησης, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται κατά κανόνα για να προσδιορίσει τα στοιχεία που συγκροτούν τον κοινωνικό ιστό: τους κανόνες, τις διαδικασίες και τη συμπεριφορά, μέσω των οποίων εκφράζονται τα συμφέροντα, γίνεται η διαχείριση των πόρων και ασκείται η εξουσία στην κοινωνία. Συνεπώς, η ποιότητα της διακυβέρνησης αποτελεί συχνά συνάρτηση της ικανότητας ενός κράτους να παρέχει στους πολίτες του τις βασικές υπηρεσίες που επιτρέπουν να μειωθεί η φτώχεια και να προωθηθεί η ανάπτυξη. Αειφόρος ανάπτυξη- Μετά τη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ στο Ρίο το 1992 επεκράτησε ως ακριβής ορισμός ο παρακάτω: “αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη εκείνη, η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες”

Niels Henrik David Bohr- (1885- 1962) Δανός φυσικός, ο οποίος έκανε θεμελιώδεις συνεισφορές στην κατανόηση της δομής του ατόμου και στην κβαντική μηχανική, για τις οποίες τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1922. Καθ’όλη τη καριέρα του πίεσε για ειρηνικές πυρηνικές πολιτικές και κέρδισε το πρώτο βραβείο «Άτομα για την Ειρήνη» (Atoms for Peace Award) το 1957. William Gibson Ford- γεννημένος το 1948, είναι Αμερικανο-Καναδός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας. Ο Gibson επινόησε τον όρο «κυβερνοχώρος» στο διήγημα του “Burning Chrome” (1982). Τα βιβλία του διαπραγματεύονταν την εποχή της πληροφορίας πριν από την πανταχού παρουσία του Διαδικτύου τη δεκαετία του 1990.

135

γενική βιβλιογραφία βιβλία The Habitat Agenda Goals and Principles, Commitments and Plan of Action. Κείμενο διαθέσιμο στο http://www.unhabitat.org/downloads/ docs/1176_6455_The_Habitat_Agenda.pdf

Harvey, David. Rebel Cities- From the Right to the City to the Urban

Revolution, Λονδίνο, Νέα Υόρκη: Verso, 2012

Δοξιάδης, Κωνσταντίνος. Between dystopia and utopia, Λονδίνο: Faber and Faber, 1968

Wells, H. G. A Modern Utopia, Λονδίνο: Penguin Books, 1905 Lefebvre, Henri. Writings on Cities. Μετάφραση από τα Γαλλικά: E. Kofman και E. Lebas, Οξφόρδη: Basil Blackwell, 1995

Davis, Mike. Planet of Slums. Λονδίνο, Νέα Υόρκη: Verso, 2006 Καρύδης,

Δημήτρης

Παπασωτηρίου, 2006

Ν.

Τα

επτά

βιβλία

της

πολεοδομίας.

Αθήνα:

Φατούρος, Δημήτρης Α. Ίχνη μετάβασης-Η αρχιτεκτονική μέσα στη νέα πραγματικότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009

Koolhaas, Rem. S, M, L, XL. Νέα Υόρκη: Monacelli Press, 2007 Aldo, Rossi. Η αρχιτεκτονική της πόλης, (L’ architettura della citta). Βενετία: Marsilio Ed Tori, 1966. Για την ελληνική γλώσσαΘεσσαλονίκη: University Studio Press, 1991. Mετάφραση: Πετρίδου Βασιλική

Rudofsky, Bernard. Streets for People: A Primer for Americans. Νέα Υόρκη: Doubleday, 1969

Mollison, Bill. Permaculture: A Designers’ Manual. Τασμανία: Tagari Publications, 1988

136

άρθρα Μηλάκης, Δημήτρης. “Η στάση μας στην πόλη: Ανα-Ζητώντας μια νέα αστικότητα.” Talk Forward / Το ελculture στη Στέγη. Απρίλιος 2012

Δοξιάδης, Κωνσταντίνος. “The Inhuman City”. Έκθεση για το Συμπόσιο υγείας της ανθρωπότητας του ιδρύματος Ciba, Λονδίνο, (1967): σελίδες 178-193. Επιμέλεια Wolstenholme Gordon O’Connor και Maeve.

Δοξιάδης, Κωνσταντίνος. “Ecumenopolis: Tomorrow’s City”. Britannica Book of the year. Σικάγο: Encyclopaedia Britannica, Inc. 1968

Swanwick, Carysm- Dunnett, Nigel- Woolley, Helen. “Nature, Role and Value of Green Space in Towns and Cities: An Overview.”

vironment, Τόμος 29, Τεύχος 2, (1/6/2003): σελίδες 94-106

Built En-

Πρακτικά της συνόδου των Ηνωμένων Εθνών: Κωνσταντινούπολη + 5. Νέα

Υόρκη, 6 έως 8 Ιουνίου 2001. Δημοσιεύθηκε από το Τμήμα Δημόσιας Πληροφόρησης των Ηνωμένων Εθνών, Απρίλιος 2001. Κείμενο διαθέσιμο στο ww2.unhabitat.org/istanbul+5/brochure.pdf

Οι άνθρωποι και ο πλανήτης (People and the planet). Έκθεση της Βρετανικής

Βασιλικής

Εταιρίας

Επιστημών.

Δημοσιεύτηκε:

Απρίλιος

2012. Κείμενο διαθέσιμο στο royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_ Society_Content/policy/projects/people-planet/2012-04-25-PeoplePlanet.pdf

Δοξιάδης, Κωνσταντίνος. “Global action for man’s water resources.” έκθεση για τα βραβεία Tyler Ecology, Σεπτέμβριος 1974

Πρακτικά του συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα

και την πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση. Γενέβη, Σεπτέμβριος 2010. Κείμενο διαθέσιμο στο www.righttowater.info/international-timeline/

Κεφάλαιο 7 του εγγράφου παγκόσμιων συμφωνιών του ΟΗΕ- Ενέργεια: Επιλογές για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Κείμενο διαθέσιμο στο http://www.un-documents.net/ocf-07.htm

Turkenburg, Wim C. “renewable energy technologies”. World Energy Assessment. (2000): σελίδες 228-275

137

Δοξιάδης, Κωνσταντίνος. “Man, City and the Automobile.” High Speed

Ground Transportation Journal. Τόμος.3, Τεύχος.1, (1969): σελίδες 1-13

Topp, Hartmut και Pharoah, Tim. “Car-free city centres”. Transportation. Τόμος 21, Τεύχος 3 (1994): σελίδες 231-247

Γραμμένος, Φάνης. “The Fused Grid: A Balanced Approach to Development“. Κείμενο διαθέσιμο στο http://www.fusedgrid.ca/fusedgrid.php

138