AO 22 (November 2003)

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 22 Nοέμβριος 2003

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 22 Nοέμβριος 2003

Περιεχόμενα Σημείωμα «Ο τολμών νικά»......................................................................................................................................................................................................2 Δραστηριότητες Υποτρόφων • • • • •

Επιτυχίες...................................................................................................................................................................................................................3 Moυσική....................................................................................................................................................................................................................6 Εικαστικά..................................................................................................................................................................................................................9 Χορός......................................................................................................................................................................................................................11 Σκηνοθεσία............................................................................................................................................................................................................12

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου • • •

Kαλοκαιρινή Συναυλία........................................................................................................................................................................................13 Διάλεξη...................................................................................................................................................................................................................14 H παρουσίαση των πρακτικών του Συνεδρίου για τον Xορό........................................................................................................................15

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος • •

Bραβεύσεις του Iδρύματος στη Nέα Yόρκη.....................................................................................................................................................17 Aπό την Iστάρ στην Aφροδίτη 3200 έτη Kυπριακού Eλληνισμού...............................................................................................................18

Ειδήσεις του Ιδρύματος • •

9ο Πρόγραμμα Xορηγιών & Yποτροφιών προς Aλλοδαπούς.................................................................................................................... 21 Δωρεά του Iδρύματος σε κοινότητα της B. Hπείρου.....................................................................................................................................21

Συνέντευξη •

Xρίστος Παπαδημητρίου..................................................................................................................................................................................... 22

Διάλεξη •

ΔIEΘNHΣ ΠOINIKH ΔIKAIOΣYNH: Πρόκληση και προοπτικές......................................................................................................................26

Εκδήλωση •

H Oρχήστρα των Xρωμάτων τραγουδάει το Aιγαίο.........................................................................................................................................30

Βιβλιοπαρουσίαση •

Post-Byzantium: the Greek Renaissance: 15th–17th Century Treasures from the Byzantine and Christian Museum, Athens (Μετα-Βυζάντιο: η Ελληνική Αναγέννηση: Θησαυροί 15ου–17ου αιώνα από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών).

Eπ. έκδ. Ευγενία Χαλκιά. Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (Η.Π.Α.), 2002. Σελ. xv+220, .............................................................................................................................................................................................32

Σημείωμα Mια νέα εποχή ξεκινά για το AΩ Ύστερα από οκτώ χρόνια ζωής το Ενημερωτικό Δελτίο του Συνδέσμου Υποτρόφων ενηλικιώνεται! Τα δημοσιογραφικά έντυπα έχουν δικούς τους, ξεχωριστούς κύκλους ζωής. Τα πιο τυχερά συνοδεύουν γενιές ολόκληρες αναγνωστών, τα πιο άτυχα τερματίζουν τον βίο τους πριν καλά-καλά «περπατήσουν». Το ΑΩ είναι εξαιρετικά τυχερό. Αφενός γιατί φιλοξενεί στις σελίδες του τα αποδεικτικά στοιχεία μιας λαμπρής πορείας εκατοντάδων νέων ανθρώπων, υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση, που διαπρέπουν στον τομέα τους.

Aφετέρου γιατί στηρίζεται ηθικά και πρακτικά από το ίδιο το Ίδρυμα Ωνάση, που στέκεται αρωγός σε κάθε φιλόδοξο εγχείρημά του. Το ΑΩ ξεκίνησε δοκιμαστικά την πορεία του το 1996 με οκτώ σελίδες και από τον Μάιο του 1997, με τη νέα συντακτική του ομάδα, άρχισε να επεκτείνεται. Το 6ο τεύχος μας κυκλοφόρησε με 12 σελίδες, από το 8ο επεκτάθηκε στις 16, από το 15ο τεύχος στις 20 σελίδες, από το 18ο τεύχος στις 24, για να φθάσει στις 28 σελίδες στο 20ό τεύχος. Το 22ο τεύχος που κρατάτε έχει πλέον τη μορφή ενός σύγχρονου περιοδικού, 40 σελίδες και νέο σχεδιασμό, αλλά διατηρεί σταθερό τον στόχο και τη φιλοσοφία του. Σκοπός του ΑΩ παραμένει το να προβάλλει τις επιτυχίες των υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση, να ενημερώνει για τις πρωτοβουλίες και εκδηλώσεις που διοργανώνει ο Σύνδεσμος και να αναδεικνύει τις σημαντικότερες από τις πολυπληθείς δραστηριότητες και διακρίσεις του Ιδρύματος. Το ΑΩ συνεχίζει ανανεωμένο την πορεία του, με θερμές ευχαριστίες προς το Διοικητικό Συμβούλιο και το προσωπικό του Ιδρύματος Ωνάση, με φρέσκο αέρα στα πανιά του και με την ευχή να είναι καλοτάξιδο. Λήδα Μπουζάλη

2

«Ο τολμών νικά» Όταν πριν από μερικά χρόνια συζητήθηκε η έκδοση ενημερωτικού δελτίου του Συνδέσμου, υπήρξαν πολλές αμφιβολίες για την επιτυχία του εγχειρήματος που εμφανιζόταν τολμηρό και δύσκολο. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος όμως, αποφάσισε την ενεργό στήριξη των προσπαθειών του νέου, τότε, δεκαπενταμελούς Δ.Σ. του Συνδέσμου και στον τομέα αυτό. Οι πρώτες προσπάθειες για την έκδοση του δελτίου ανατέθηκαν σε μέλη του Δ.Σ. και του Συνδέσμου που ανιδιοτελώς προσέφεραν τον χρόνο και τον κόπο τους, και γενικά στέφθηκαν από επιτυχία, παρά τα όποια αρχικά μικροπροβλήματα. Τους ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή. Σύντομα αυτή η επιτυχία οδήγησε το Ίδρυμα στην απόφαση να αναβαθμισθεί η έκδοση του περιοδικού, με αποτέλεσμα η συντακτική ομάδα να εμπλουτισθεί και να λάβει τη σημερινή της μορφή. Σήμερα έχουμε πλέον μπροστά μας την τρίτη φάση της εξέλιξης του περιοδικού, που αναβαθμισμένο διεκδικεί το ενδιαφέρον μας όχι μόνο ως απλό ενημερωτικό δελτίο του Συνδέσμου αλλά και ως αυτοδύναμο περιοδικό με τα ενδιαφέροντα κείμενα, άρθρα, συνεντεύξεις και άλλα που περιέχει. Εκ μέρους του Δ.Σ. του Ιδρύματος, θέλω να εκφράσω χαρά για μία ακόμα επιτυχία του Συνδέσμου και των μελών του και να συγχαρώ προσωπικά τη συντακτική ομάδα και την αρχισυντάκτη του.

Aντώνης Παπαδημητρίου Γραμματέας Δ.Σ. Kοινωφελούς Iδρύματος Aλ. Σ. Ωνάσης

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Μίλτος Λογιάδης Τακτικός καθηγητής Διεύθυνσης Ορχήστρας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου εξελέγη ο υπότροφος Μίλτος Λογιάδης. Σπούδασε θεωρητικά και πιάνο στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών και Χαλανδρίου, αποσπώντας το πρώτο βραβείο και αριστείο εξαιρετικής επίδοσης. Συνέχισε τις σπουδές του στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου παίρνοντας διπλώματα διεύθυνσης χορωδίας και ορχήστρας, καθώς και δίπλωμα Meisterklasse με καθηγητές τους Fritz Schieri, Max Frei και Hermann Michael, επιτυγχάνοντας τον υψηλότερο βαθμό που είχε δοθεί ποτέ από την Ακαδημία. Στη διάρκεια των σπουδών του διορίστηκε στη βαθμίδα του επίκουρου καθηγητή στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου και ανέλαβε τη διεύθυνση χορωδίας των Μαδριγαλιστών, ενώ παράλληλα ανέλαβε τη διεύθυνση της χορωδίας και ορχήστρας της καθολικής κοινότητας του πανεπιστημίου (ΚΗG). Στη συνέχεια εργάστηκε ως μόνιμος μαέστρος για δύο χρόνια στην όπερα του Ουλμ. Το 1992 επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από πρόσκληση του Μάνου Χατζιδάκι για να διευθύνει την Ορχήστρα των Χρωμάτων, στην οποία εργάζεται ως μόνιμος μαέστρος έως σήμερα, έχοντας στο ενεργητικό του πολλές συναυλίες και παραστάσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει πραγματοποιήσει σημαντικές πρώτες πανελλήνιες εκτελέσεις έργων Ελλήνων και ξένων συνθετών, όπως την πρώτη πανελλήνια εκτέλεση της όπερας του Claude Debussy Πελέας και Μελισσάνθη (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 23.01.98), τη Θάλασσα του Νίκου Σκαλκώτα (Μ.Μ.Α. 24.06.93), τους Πλανήτες του Gustav Holst (Μ.Μ.Α. 09.03.97), την Turangalila του Olivier Messiaen (Μ.Μ.Α. 24.05.00), τα Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα, Atmospheres και Lontano του Gyorgy Ligeti (Μ.Μ.Α. 27.05.01), καθώς και άλλα σημαντικά έργα του 20ού αιώνα. Έχει αναλάβει πολλές εκπομπές για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και έχει πλούσια δισκογραφία έργων των Γ. Χρήστου, Π. Πετρίδη, Γ. Κωνσταντινίδη, Ν. Σκαλκώτα, Μ. Χατζιδάκι, Γ. Κουρουπού και άλλων Ελλήνων και ξένων συνθετών. Εκτός από την Ορχήστρα των Χρωμάτων έχει διευθύνει την Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας, την Ορχήστρα της Όπερας του Αμβούργου, τη Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας, την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, την Καμεράτα, τους Σολίστ της Πάτρας, το Μουσικό Σύνολο Νίκος Σκαλκώτας κ.ά.

3

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Ιωάννης Λυριτζής O καθηγητής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ιωάννης Λυριτζής εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, Τεχνών και Γραμμάτων της Ντιζόν, μετά από πρόταση του ακαδημαϊκού καθηγητή Doyen Jean Ferrari. Ο Ιωάννης Λυριτζής, διδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου Εδιμβούργου, είναι διευθυντής του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας του Πανεπ. Αιγαίου στη Ρόδο. Οι ερευνητικές δραστηριότητές του επικεντρώνονται στην έρευνα και εφαρμογή φυσικών μεθόδων στη χρονολόγηση αρχαίων μνημείων και έργων Τέχνης, στην αρχαιοαστρονομία, την πυρηνική γεωφυσική, το παλαιοπεριβάλλον, την αλληλεπίδραση ηλιακών-γήινων φαινομένων και την αστρονομία. Έχει δημοσιεύσει επτά βιβλία και περί τα 160 άρθρα σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά, έχει διατελέσει μέλος της συντακτικής επιτροπής δύο περιοδικών, Ραδιοαναλυτικής και Πυρηνικής Χημείας και Εναλίων Ερευνών, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπ. του Μπορντό. Συνεργάζεται με πληθώρα ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού και είναι εκλεγμένο μέλος πολλών διεθνών επιστημονικών εταιρειών. Οι καινοτόμες έρευνές του τα τελευταία πέντε χρόνια είναι δύο νέες μέθοδοι χρονολόγησης: αυτή των μεγαλιθικών μνημείων με οπτική θερμοφωταύγεια και η χρονολόγηση εργαλείων από οψιανό του προϊστορικού ανθρώπου με το φαινόμενο της διάχυσης του ύδατος στο πέτρωμα.

Πέτρος Σκαπινάκης Λέκτορας Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων εξελέγη ο Δρ Πέτρος Σκαπινάκης. Πτυχιούχος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ειδικεύθηκε στην Ψυχιατρική στην Αθήνα και στη συνέχεια μετεκπαιδεύθηκε στη Δημόσια Υγεία στο Πανεπιστήμιο της Ουαλίας αποκτώντας, το 1997, τον τίτλο “Masters in Public Health”. Mε υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση μετεκπαιδεύθηκε στην Ψυχιατρική Επιδημιολογία στο ίδιο πανεπιστήμιο και το 2001 απέκτησε τον τίτλο του διδάκτορα (PhD) του Πανεπ. Ουαλίας. Από τον Ιανουάριο του 2002 εργάζεται επίσης στο Ψυχιατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Bristol ως clinical research fellow. Η ερευνητική του δραστηριότητα εστιάζεται κυρίως στην επιδημιολογία των κοινών ψυχιατρικών διαταραχών. Μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε έγκυρα διεθνή ψυχιατρικά περιοδικά όπως το American Journal of Psychiatry και το British Journal of Psychiatry.

4

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Bασίλης Kυρίτσης O ηθοποιός και σκηνοθέτης Βασίλης Κυρίτσης ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας τον Απρίλιο 2003. Κάτοχος πτυχίου της Δραματικής Σχολής Θεάτρου Τέχνης – Κ. Κουν, καθώς και πτυχίου του Θεατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Paris VIII, παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο Πανεπιστήμιο με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη με τους Ντασέν, Βολανάκη, Κακογιάννη και Ντουφεξή, σκηνοθέτησε πολλά θεατρικά έργα και διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής (1985-89), διευθυντής του Φεστιβάλ Πάτρας (1990-91, 1995-96), καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Λαμίας (1991-94), πολιτιστικός διευθυντής της Στοάς του Βιβλίου (19972000), οργανωτικός συντονιστής του 29ου Παγκόσμιου Συνεδρίου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου της ΟΥΝΕΣΚΟ (2001-02) και διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Αρχαίου Ελληνικού Δράματος «Δεσμοί» (2002-03).

5

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Moυσική Aλεξάνδρα Παπαστεφάνου Έργα Γερμανών, Γάλλων, Ρώσων και Ούγγρων συνθετών επέλεξε η πιανίστρια Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου για να ερμηνεύσει στο πλαίσιο αφιερώματος σε «Νυχτερινά», στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου το δεύτερο Σαββατοκύριακο του «Μουσικού Ιουλίου». «Νυχτερινά» του Σοπέν και του Σούμαν, οι «Νυχτοπεταλούδες» του Ραβέλ, οι «Ήχοι της Νύχτας» του Μπάρτοκ, το «Νυχτερινό Ποίημα» του Σκριάμπιν και η σουίτα Μπεργκαμάσκ του Ντεμπισί παρουσιάστηκαν από τη διακεκριμένη ερμηνεύτρια σε ένα καλοκαιριάτικο, ατμοσφαιρικό πρόγραμμα. Εξάλλου, στις 10 και 13 Δεκεμβρίου 2003 θα δώσει δύο συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στο πλαίσιο της σειράς «Μουσικές από την εποχή του Ρομαντισμού», όπου θα ερμηνεύσει έργα των Σούμαν, Σοπέν, Λιστ, Σούμπερτ, Μπραμς και Ραχμάνινοφ. Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών, στο Ωδείο Τσαϊκόφσκι της Μόσχας, στην Ακαδημία Liszt της Βουδαπέστης και με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση στο Μπλούμιγκτον της Ιντιάνα απ’ όπου πήρε το Artist Diploma. Διακρίθηκε στους διεθνείς διαγωνισμούς πιάνου Μπαχ του Τορόντο και της Γενεύης, έχει τιμηθεί με τα βραβεία Λιμπστόκι, Φατσιόλι και Μοτσενίγου της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει πλούσια δισκογραφία, δίνει τακτικά συναυλίες στην Ευρώπη και την Αμερική, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε από τη Lyra η πρώτη προσωπική δισκογραφική της δουλειά με τίτλο «Σμάλτο».

Mίνα Πολυχρόνου Στο Royal Festival Hall του Λονδίνου εμφανίστηκε η υψίφωνος Μίνα Πολυχρόνου στις 4 Απριλίου 2003 σε μια παράσταση με έργα σύγχρονων Ελλήνων συνθετών, όπου τραγούδησε τα έργα «Στου πόθου το καμίνι» του Γ. Κουρουπού και «Πάνω σε μια χειμωνιάτικη αχτίδα» του Ν. Τέιλορ. Στη συναυλία, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Greece in Britain», ακούστηκαν, επίσης, η εμπνευσμένη από τους «Πέρσες» του Αισχύλου Σονάτα του επίσης υποτρόφου Περικλή Κούκου για βιολί και πιάνο, η «Αφιέρωση» του Θόδωρου Αντωνίου και ο «Χιονάνθρωπος» του Γιώργου Κουμεντάκη. Την ορχήστρα μουσικής δωματίου Composers Ensemble διηύθυνε ο μαέστρος Πίτερ Βίγκολντ, ενώ μαζί με τη Μίνα Πολυχρόνου εμφανίστηκε και ο κόντρα τενόρος Άντριου Γουότς. Τον Μάϊο 2003 ερμήνευσε τον ρόλο της Ζερλίνα στην όπερα «Ντον Τζιοβάνι» του Μότσαρτ στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος σε παραγωγή της Όπερας Θεσσαλονίκης. Στην Εθνική Λυρική Σκηνή εμφανίστηκε τον Φεβρουάριο 2003 στην όπερα «Μαραθών-Σαλαμίς» του Παύλου Καρρέρ υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή, ενώ τον Δεκέμβριο2002 είχε τραγουδήσει στην όπερα «Λα Μποέμ» του Πουτσίνι, ερμηνεύοντας τον ρόλο της Μουζέτα, απ’ όπου και η φωτογραφία. Τον περασμένο χειμώνα τραγούδησε, επίσης, με την Ορχήστρα Δωματίου εγχόρδων της Κ.Ο.Α. στο έργο «Ολίβια Ντόνα» του Τέιλορ, σε συναυλία που οργάνωσε η Ένωση Ελλήνων Μουσουργών. Η Μίνα Πολυχρόνου είναι κάτοχος διπλώματος Μονωδίας, καθώς και πτυχίου Αρμονίας από το Ωδείο Αθηνών. Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση συνέχισε τις σπουδές της στο Μιλάνο και τη Βιέννη. Από το 1993 συνεργάζεται με την Εθνική Λυρική Σκηνή, συμπράττει ως σολίστ με τις σημαντικότερες ελληνικές ορχήστρες και εμφανίζεται με μεγάλες ξένες ορχήστρες (Mozarteum, I Solisti Veneti, Composers Ensemble κ.λπ.)

6

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Moυσική Nίκος Xριστοδούλου Την Ορχήστρα της Ακαδημίας του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών διηύθηνε ο μαέστρος Νίκος Χριστοδούλου σε μια συναυλία στο Ηρώδειο στις 19 Ιουνίου 2003 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τη Συμφωνία αρ. 39 και το έργο «Κύριε» του Μότσαρτ, τη «Φαντασία» του Μπετόβεν για πιάνο, χορωδία και ορχήστρα και την «Ογδόη Συμφωνία». Εξάλλου, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη δισκογραφική εταιρεία BIS διπλό CD με τους «36 Ελληνικούς Χορούς» και την «Επιστροφή του Οδυσσέα» του Ν. Σκαλκώτα, στο οποίο διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα του ΒΒC του Λονδίνου. Πρόκειται για την πρώτη ηχογράφηση της νέας κριτικής έκδοσης και των δύο έργων του Σκαλκώτα, η οποία έγινε με επιμέλεια του Νίκου Χριστοδούλου, καθώς και παγκόσμια πρώτη ηχογράφηση για ορισμένους από τους Χορούς. Οι δίσκοι της σειράς Σκαλκώτα της ΒΙS έχουν αποσπάσει πολλές διεθνείς διακρίσεις. Τον περασμένο Απρίλιο ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της Συμφωνικής Ορχήστρας και των Μουσικών Συνόλων του Δήμου Αθηναίων. Ο Νίκος Χριστοδούλου σπούδασε στην Αθήνα σύνθεση με τον Γ.Α. Παπαϊωάννου και πήρε δίπλωμα πιάνου με τον Γ. Πλάτωνα. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη σύνθεση στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής του Μονάχου και στη διεύθυνση ορχήστρας στο Βασιλικό Κολλέγιο Μουσικής του Λονδίνου. Έχει εργαστεί ως βοηθός διευθυντής ορχήστρας της Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης. Έχει συνθέσει έργα για ορχήστρα, χορωδία, μουσική δωματίου, σκηνική μουσική και τραγούδια. Έχει κάνει πολλές πρώτες εκτελέσεις και ηχογραφήσεις έργων, συνεργάζεται με τις ελληνικές συμφωνικές ορχήστρες, με την Εθνική Λυρική Σκηνή και με σημαντικές ορχήστρες στο εξωτερικό (Συμφωνική Ορχήστρα του BBC, Ακαδημία του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών, Συμφωνική Ορχήστρα του Βερολίνου, του Άαλμποργκ, του Όντενζε, του Μάλμε, της Ισλανδίας, της Αρμενίας, Όπερα του Μπολσόι κ.ά.). Το 1990 δημιούργησε τη Νέα Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και το 1991 ίδρυσε τη Φιλαρμονική Νέων της Ευρώπης, την πρώτη πανευρωπαϊκή ορχήστρα, με έδρα τους Δελφούς.

7

Δραστηριότητες Υποτρόφων

8

Moυσική Kων/νος Kαρύδης - Eιρήνη Kαράγιαννη Δύο διακεκριμένοι υπότροφοί μας συνεργάστηκαν πρόσφατα στο πλαίσιο της τελευταίας παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο Κωνσταντίνος Καρύδης διηύθηνε την όπερα «Σταχτοπούτα» του Ροσίνι και η Ειρήνη Καραγιάννη ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο στο θέατρο Ολύμπια τον Απρίλιο 2003. Ο Κωνσταντίνος Καρύδης σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου. Από το 1999 είναι μόνιμος μαέστρος στο Gartnerplatz Theater του Μονάχου. Συνεργάστηκε με τη Λυρική Σκηνή για πρώτη φορά με τα «Παραμύθια του Χόφμαν» του Όφενμπαχ, ακολούθησε ο «Μανουέλ Σαλίνας» του Περικλή Κούκου, ενώ πέρυσι διηύθηνε σειρά παραστάσεων της όπερας του Πουτσίνι «Λα Μποέμ». Τον Ιούλιο διηύθηνε την όπερα «Βέρθερος» του Μασνέ στο Μόναχο και ακολούθησαν εμφανίσεις στο Βερολίνο, τη Στουτγκάρδη και την Κολονία. Η Ειρήνη Καραγιάννη σπούδασε τραγούδι στο Ελληνικό Ωδείο και στο ωδείο Athenaeum. Συνέχισε τις σπουδές της στη Ρώμη, το Λονδίνο και στο Μιλάνο. Έχει εμφανιστεί σε πολλές παραγωγές του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, της Λυρικής Σκηνής, του Εθνικού Θεάτρου, της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και της Ορχήστρας των Χρωμάτων. Έχει δώσει πολλά ρεσιτάλ στην Ευρώπη και την Αμερική. Γιώργος Πέτρου Την όπερα του Χέντελ «Ορέστης» σε πανελλήνια πρώτη διηύθυνε ο Γιώργος Πέτρου από το τσέμπαλο, στις 25 και 27 Ιουλίου 2003 στα ερείπια του ναού της Οκταβίας στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Κορίνθου, σε μια συμπαραγωγή της Νομαρχίας Κορινθίας, του Λυσίππειου Πνευματικού Κέντρου και της ΕΡΤ. Άγνωστη στο ευρύ κοινό η όπερα αυτή γράφτηκε το 1734 για υψίφωνο καστράτο, ενώ το λιμπρέτο του Τζανγκουαλμπέρτο Μπαρλότσι βασίζεται στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Τον ρόλο του Ορέστη ερμήνευσε η μεσόφωνος Μαίρη-Έλεν Νέζη και η σκηνοθεσία ήταν της Μαρίας Γυπαράκη. Γνωστός ως πιανίστας, ο Γιώργος Πέτρου εξήγησε τον ρόλο της διεύθυνσης της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ που ανέλαβε στη συγκεκριμένη παράσταση: «Οι όπερες του Χέντελ βασίζονται σημαντικά στις ικανότητες του τσεμπαλίστα ως δεξιοτέχνη, αφού εκείνη την εποχή την παράσταση διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης –εξαιρετικός τσεμπαλίστας– από το όργανο αυτό. Όταν δεν έπαιζε ο ίδιος εμπιστευόταν μόνον αντάξιούς του, καθώς θα έπρεπε να ανταποκριθούν σε αυξημένες απαιτήσεις αυτοσχεδιασμού, χαρακτηριστικές της τέχνης του μπαρόκ. Αυτός υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στην απόφασή μου να αναλάβω τον διπλό ρόλο τσεμπαλίστα – αρχιμουσικού. Δεν πρόκειται για διεύθυνση ορχήστρας με τη συμβατική έννοια, αλλά περισσότερο για έναν συντονισμό στη βάση λογικής έργων μουσικής δωματίου». Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραγωγή απέσπασε πολύ θετικές κριτικές από τον Τύπο. Ο Γιώργος Πέτρου σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών, στο Bασιλικό Kολλέγιο Mουσικής και στη Bασιλική Aκαδημία Mουσικής του Λονδίνου. Έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία και διακρίσεις (Χρυσός Φοίνικας στην Ιταλία, 1ο βραβείο διαγωνισμού Φραντς Σούμπερτ στην Τσεχία, βραβείο στον διαγωνισμό του British Piano Duo Association και του Piano Duo στο Τόκιο), ενώ για την εξαιρετική του παρουσία τιμήθηκε με το βραβείο Νέου Καλλιτέχνη 1998 από την Ένωση Ελλήνων Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής.

Η Eιρήνη Kαράγιαννη στον ρόλο της Σταχτοπούτας

Δραστηριότητες Υποτρόφων

9

Εικαστικά Δημήτρης Iωάννου - Eσθήρ Λεμή Δύο νέοι υπότροφοι έλαβαν μέρος στην 11η Biennale των Νέων Δημιουργών της Ευρώπης και της Μεσογείου, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο 2003 στην Αθήνα. Στον τομέα των οπτικών Τεχνών ο εικαστικός καλλιτέχνης Δημήτρης Ιωάννου παρουσίασε τη σύνθεση «Κόκκινο-Άσπρο-Μπλε», αντιπαραθέτοντας τις χώρες-εθνότητες που χρησιμοποιούν αυτόν τον χρωματικό συνδυασμό στις σημαίες τους και τα θεωρούν εθνικά τους χρώματα, από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Κούβα και τη Β. Κορέα. «Το χρώμα», σχολιάζει ο Δημήτρης Ιωάννου, «ένα πανέμορφο φυσικό στοιχείο μετατρέπεται σε παράγοντα, σημείο διαχωρισμού». Απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (εργαστήριο Ρένας Παπασπύρου) παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Pratt της Νέας Υόρκης.

Το έργο της Εσθήρ Λέμη «Ενθάλπια Διαφορά ΙΙ»

Στην ίδια διοργάνωση η εικαστική καλλιτέχνης Εσθήρ Λεμή παρουσίασε τα ζωγραφικά έργα σε λάδι «Ενθαλπία Διαφορά Ι&ΙΙ». Όπως εξηγεί η καλλιτέχνις, τα έργα αποτελούν «δύο όψεις της ίδιας εικόνας. Ένα ανθρώπινο σώμα στον χώρο. Ο χώρος θρυμματίζεται στο σώμα. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι μια ευεργετική δύναμη στον χώρο, δέκτης, πομπός και ανακλαστήρας».

H Εσθήρ Λεμή σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών U.D.K. στο Βερολίνο.

Το έργο «Κόκκινο - Άσπρο - Μπλέ» του Δημήτρη Ιωάννου.

Xριστίνα Παπαγεωργίου Η Χριστίνα Παπαγεωργίου (αρχιτέκτων και γλύπτρια) παρουσίασε την τελευταία της δουλειά με τον τίτλο Deadman στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο διάστημα 15-20 Απριλίου 2003. Ήταν ένα σύνθετο θέαμα, μια εικαστική και ηχητική εγκατάσταση με στοιχεία βίντεο, performance, θεατρικού λόγου και γραπτών κειμένων. Το έργο που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη συγγραφέα/σκηνοθέτη Αλεξάνδρα Παπαγεωργίου πραγματεύεται τη σχέση ανάμεσα στον λόγο και τον χώρο, μετατρέποντας το κείμενο σε εικαστικό «αντι-κείμενο» και χρησιμοποιώντας τις λέξεις ως συστατικό της εγκατάστασης. Οι τρόποι αφήγησης και ο μετασχηματισμός τους σε εικαστικό έργο και όχι η αφήγηση καθεαυτή είναι το ζητούμενο του έργου της Χριστίνας Παπαγεωργίου, η οποία πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο στον τομέα Text & Performance Studies.

Η εγκατάσταση της Χρηστίνας Παπαγεωργίου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχης.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά Bασίλης Bασίλη Την πρωτότυπη δουλειά του παρουσίασε τον Ιούνιο στη γκαλερί Τitanium-Γιαγιάννος ο Βασίλης Βασίλη. Συγκεκριμένα, στις 9 Ιουνίου 2003 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του «Άρτι», μιας εγκατάστασης που εκτέθηκε στην αίθουσα Τέχνης για μια ημέρα, σημαίνοντας τη λήξη ενός αμφίδρομου «παιχνιδιού» που είχε διεξαχθεί στους αθηναϊκούς δρόμους τον προηγούμενο μήνα. Η αφίσα «Χάθηκε» σηματοδότησε την αρχή του μυστηρίου και η αφίσα «Βρέθηκε» προσκάλεσε το κοινό στη γκαλερί Τitanium-Γιαγιάννος για να γνωρίσει τον μέχρι προσφάτως απολεσθέντα «Άρτι». «Ήθελα να δημιουργήσω ένα έργο το οποίο δεν λειτουργεί μόνο στη γκαλερί αλλά και εκτός της», εξήγησε ο Βασίλης Βασίλη. «Οι αφίσες δεν είναι μόνο μια ανακοίνωση, αλλά και μια παρέμβαση στον χώρο με αποδέκτη το κοινό και με πολλαπλά μηνύματα. Πόσοι πολίτες μπαίνουν σ’ έναν χώρο Τέχνης; Ποια είναι η συμμετοχή τους στην Τέχνη; Είναι τα εγκαίνια η αρχή του έργου ή η νεκρώσιμη τελετή του; Μετά τα εγκαίνια τι;» Ο Βασίλης Βασίλη σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και μετεκπαιδεύτηκε στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. με υποτροφίες του Ιδρύματος Ωνάση,του Ι.Κ.Υ. και του Ιδρύματος Γεροντέλη της Μασαχουσέτης. Έχει πραγματοποιήσει πέντε ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα, τις Η.Π.Α. και τη Γερμανία και συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα του εκτίθενται σε δημόσιους χώρους στη Φρανκφούρτη, τη Φιλαδέλφεια, τη Λεμεσό, στο Πανεπιστήμιο Πάτρας, τα Γιάννενα, την Καλαμάτα και αλλού.

10

Δραστηριότητες Υποτρόφων

11

Χορός Xάρης Mανταφούνης Tο έργο «Παράξενα Συναισθηματικό» παρουσίασε η «Ομάδα Σύγχρονου Χορού» του Χάρη Μανταφούνη στο πλαίσιο της Εβδομάδας Σύγχρονου Χορού που διοργάνωσε τον Ιούλιο ο Πολιτισμικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων στην Τεχνόπολη. Πέντε πρόσωπα συναντιούνται επάνω στη σκηνή. Η ιστορία τους διηγείται στιγμές σύγκρουσης, θραύσματα αισθήσεων και αποσπάσματα συναισθημάτων. Η χορογραφία είναι του Χάρη Μανταφούνη, με τη δημιουργική συμμετοχή των χορευτών της ομάδας και βοηθός χορογράφου είναι ο υπότροφος Γιάννης Μανταφούνης. Μετά από την πρεμιέρα του στις 3 Ιουλίου 2003 στο Γκάζι, το έργο παρουσιάστηκε στις 9 Ιουλίου στο Κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης στο Ηράκλειο της Κρήτης, στις 22 Ιουλίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και τον Οκτώβριο 2003 στο Θέατρο Χώρα. Στιγμιότυπο από το έργο «Παράξενα Συναισθηματικό» της ομάδας «Σύγχρονου Χορού»

Mαρία Aνθυμίδου «Modus Vivendi» είναι ο τίτλος της επιτυχημένης παραγωγής της ομάδας «Χορευτές» της Μαρίας Ανθυμίδου που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Treffpunkt στην Στουτγκάρδη τον Μάιο 2003. Το πρώτο μέρος της παράστασης περιελάμβανε τη χορογραφία «X-Party» της υποτρόφου, ενώ μεταξύ των χορευτών ήταν και η Ευρυδίκη Βλάσση, επίσης υπότροφος του Ιδρύματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι δύο από τους χορευτές της παράστασης «Modus Vivendi», η Λίντα Καπετανέα και ο Ερμής Μαλκότσης, είχαν τιμηθεί με το βραβείο καλύτερων χορευτών των Κρατικών Βραβείων Χορού το 2002. Η ομάδα «Χορευτές» θα παρουσιάσει απόσπασμα από την καινούργια της παραγωγή «Στο Βάθος Λάθος» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο της Πλατφόρμας Σύγχρονου Χορού που διοργανώνει το Σωματείο Ελλήνων Χορογράφων τον Ιανουάριο 2004. Στην παράσταση αυτή χορεύουν οι Μαρία Ανθυμίδου, Ευρυδίκη Βλάσση και Μιχάλης Ναλμπάντης.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Σκηνοθεσία Kωνσταντίνος Aρβανιτάκης Τις 1.000 παραστάσεις του συμπλήρωσε «Το Σεσουάρ για Δολοφόνους», η μεγάλη θεατρική επιτυχία που συνεχίζεται για πέμπτη χρονιά σε σκηνοθεσία του υποτρόφου Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη. Το έργο των Μπρους Τζόρνταν και Μέριλιν Άμπραμς, που έχει «σπάσει ταμεία», ανεβαίνει με ανανεωμένο θίασο στο θέατρο Αποθήκη. Εξάλλου, πρεμιέρα έκανε στα τέλη Οκτωβρίου η νέα παράσταση που σκηνοθέτησε ο Κ. Αρβανιτάκης στο θέατρο Βεάκη. Πρόκειται για το μιούζικαλ «Καμπαρέ» των John Kander, Fred Edd και Loe Masteroff, με φόντο τη Γερμανία του Μεσοπολέμου. Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, απέκτησε δίπλωμα Κινηματογραφικής Σκηνοθεσίας από το New York University και M.F.A. Θεατρικής Σκηνοθεσίας από το University of California. Εργάστηκε ως βοηθός καλλιτεχνικός διευθυντής στο κρατικό θέατρο της Αριζόνα, ως μόνιμος σκηνοθέτης στο Θέατρο του Ντέρεκ Γουόλκοτ στη Βοστόνη και σκηνοθέτησε περισσότερες από 30 παραγωγές σε διάφορες πολιτείες των Η.Π.Α. Στην Ελλάδα έχει σκηνοθετήσει μεταξύ άλλων τα έργα «Το τέλος του Οίκου των Άσερ», «Υπηρέτης δύο Αφεντάδων», «Πώς έμαθα να Οδηγώ», «Η Κατάρα της Ίρμα Βεπ» κ.λπ.

12

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

13

Kαλοκαιρινή Συναυλία

Η υπότροφος Ελένη Σαββανή

Σεπτήρια ονομάζονταν στην αρχαιότητα οι γιορτές που γίνονταν κάθε εννέα χρόνια στους Δελφούς προς τιμήν του Απόλλωνα.

Tον τίτλο αυτό δανείστηκαν πέντε νέοι μουσικοί για το σύνολο ξύλινων πνευστών που ίδρυσαν το 1998, με όραμα να αναδείξουν το ευρύτατο διεθνές και ελληνικό ρεπερτόριο μουσικής δωματίου που έχει γραφτεί γι’ αυτό το είδος σχήματος. Το Κουιντέτο «Septeria» απόλαυσαν τα μέλη του Συνδέσμου Υποτρόφων και οι φίλοι του που συγκεντρώθηκαν τη ζεστή βραδιά της 19ης Ιουνίου 2003 στο Αίθριο της Στοάς του Βιβλίου στην καθιερωμένη συναυλία που οργανώνει ο Σύνδεσμος κάθε χρόνο τον Ιούνιο με αφορμή την Ημέρα της Μουσικής. Το Κουιντέτο αποτελούν η Μαριλένα Δωρή (φλάουτο), Ελένη Σαββανή (όμποε-υπότροφος του Ιδρύματος), Σπύρος Μουρίκης (κλαρινέτο), Σπύρος Καζιάνης (φαγκότο) και Αντώνης Λαγός (κόρνο). Το πρόγραμμα της συναυλίας ξεκίνησε με πέντε από τους ουγγρικούς χορούς από τον 17ο αιώνα του Φέρενκ Φάρκας (1905-1972). Ακολούθησαν τρία σύντομα κομμάτια του Ζακ Ιμπέρ (1890-1962), το Radetzky Marsch op.228 του Γιόχαν Στράους (1804-1849) σε διασκευή Π. Τοτσάουερ και το Perpetuum mobile op.257 του Γιόχαν Στράους υιού (1825-1899) σε διασκευή Φ. Γκάμπλερ. Στη συνέχεια το πενταμελές σχήμα απέδωσε λυρικά αποσπάσματα από γνωστές όπερες, την εισαγωγή από την όπερα «Η δύναμη του πεπρωμένου» του Τζουζέπε Βέρντι (1813-1901) σε διασκευή Τ. Λίνκελμαν και τη σουίτα από την όπερα Κάρμεν του Ζορζ Μπιζέ (1838-1875) σε διασκευή Ντ. Γουόλτερ. Το πρόγραμμα της συναυλίας ολοκληρώθηκε με μια σειρά από οικεία ελληνικά ακούσματα με τραγούδια και χορούς των Δωδεκανήσων του Γιάννη Κωνσταντινίδη (1903-1984) σε διασκευή Σπ. Μαυρόπουλου. Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα μέλη του Κουιντέτου «Septeria» είναι σολίστες της Ορχήστρας των Χρωμάτων, καθώς και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Ε.ΡΑ. Η συνεργασία τους, που ξεκίνησε χρόνια πριν στον χώρο των συμφωνικών ορχηστρών, αποτέλεσε το έναυσμα για τη δημιουργία αυτού του συνόλου. Στόχος τους είναι η διάδοση της μουσικής για τα ξύλινα πνευστά από την Αναγέννηση έως τις μέρες μας και η δημιουργία νέων έργων από Έλληνες συνθέτες.

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

14

Διάλεξη Ο διαπρεπής ιστορικός, καθηγητής Richard Clogg, ανώτατος ερευνητικός εταίρος και μέλος του Δ.Σ. του St. Antony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έδωσε διάλεξη στις 9 Οκτωβρίου 2003 με θέμα «Ορίζοντας τη διασπορά: η περίπτωση των Ελλήνων».

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

H παρουσίαση των πρακτικών του Συνεδρίου για τον Xορό Σε έναν καλαίσθητο, κομψό τόμο 144 σελίδων κυκλοφόρησαν τα Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα «Η Τέχνη του Χορού σήμερα: Εκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση» που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων στις 9 και 10 Νοεμβρίου 2002 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Το βιβλίο παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση στις 13 Οκτωβρίου 2003 στην οποία παραβρέθηκαν καλλιτέχνες του Χορού, υπότροφοι, μέλη του Συνδέσμου και εκπρόσωποι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Εκ μέρους του Ιδρύματος Ωνάση ο Γραμματέας κ. Αντώνης Παπαδημητρίου χαιρέτησε την έκδοση των πρακτικών, υπενθυμίζοντας ότι το Ίδρυμα υποστηρίζει κάθε αξιόλογη πρωτοβουλία που αναλαμβάνει ο Σύνδεσμος Υποτρόφων. Σκοπός του συνεδρίου, όπως σημείωσε, ήταν να ενισχύσει τη δυναμική πορεία του χορού στην Ελλάδα, οδηγώντας σε πρωτοποριακές ιδέες και λύσεις. Η Ωνάσειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών θα αποτελέσει στο μέλλον ιδανικό χώρο, ο οποίος θα μπορεί να φιλοξενεί ανάλογες διοργανώσεις. Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα: «Η Τέχνη του Χορού σήμερα: Εκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση»Στο πλαίσιο της παρουσίασης των πρακτικών, η πρόεδρος του Συνδέσμου Ιωάννα Κονδύλη αναφέρθηκε στον ρόλο και τις δραστηριότητες του Συνδέσμου Υποτρόφων και η υπεύθυνη διοργάνωσης του συνεδρίου Κάτια Σαβράμη έκανε τον απολογισμό της διήμερης διοργάνωσης. Όπως τόνισε, «η μεγάλη προσέλευση, που ξεπέρασε τις προσδοκίες μας, επιβεβαίωσε το πόσο απαραίτητη ήταν μια τέτοια συνάντηση. Μέσα σε δύο απογεύματα γεμάτα διαλέξεις και παραστάσεις, ο στόχος ήταν να θιγούν όσο το δυνατόν περισσότερα ζητήματα που αφορούν τον χορό και να ξεκινήσει μια συζήτηση που να αποτελέσει σημείο εκκίνησης για εμβάθυνση στα θέματα του χορού». Στην παρουσίαση των πρακτικών μίλησε και ο γνωστός χορογράφος Χάρης Μανταφούνης, εκ των ομιλητών του συνεδρίου, ο οποίος ανέφερε ότι μετά από μια μακρά περίοδο στασιμότητας η Τέχνη του χορού στην Ελλάδα παρουσίασε θεαματική άνθιση από τη δεκαετία του ‘90 και μετά. Τα τελευταία χρόνια, όπως είπε, υπάρχουν άνθρωποι με θεωρητική κατάρτιση, που σπούδασαν στο εξωτερικό και άρθρωσαν τον δικό τους λόγο. Μάλιστα οι Έλληνες σπουδαστές στο εξωτερικό έχουν πολύ καλή φήμη. «Η χώρα μας διαθέτει το έμψυχο υλικό, χρειάζεται όμως συμπαραστάτη το κράτος», τόνισε ο κ. Μανταφούνης. Και κατέληξε με μια νήξη στην έλλειψη συνεργασίας που παρατηρείται μεταξύ των ανθρώπων του Χορού, όπου «ο καθένας παίζει το δικό του παιχνίδι», και με την ευχή «να βρούμε το κουράγιο να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες ενωμένοι».

15

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

16

H παρουσίαση των πρακτικών του Συνεδρίου για τον Xορό ΤΗΣ ΛΉΔΑΣ ΜΠΟΥΖΆΛΗ

Σε έναν καλαίσθητο, κομψό τόμο 144 σελίδων κυκλοφόρησαν τα Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα «Η Τέχνη του Χορού σήμερα: Εκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση» που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Υποτρόφων στις 9 και 10 Νοεμβρίου 2002 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Το βιβλίο παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση στις 13 Οκτωβρίου 2003 στην οποία παραβρέθηκαν καλλιτέχνες του Χορού, υπότροφοι, μέλη του Συνδέσμου και εκπρόσωποι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Εκ μέρους του Ιδρύματος Ωνάση ο Γραμματέας κ. Αντώνης Παπαδημητρίου χαιρέτησε την έκδοση των πρακτικών, υπενθυμίζοντας ότι το Ίδρυμα υποστηρίζει κάθε αξιόλογη πρωτοβουλία που αναλαμβάνει ο Σύνδεσμος Υποτρόφων. Σκοπός του συνεδρίου, όπως σημείωσε, ήταν να ενισχύσει τη δυναμική πορεία του χορού στην Ελλάδα, οδηγώντας σε πρωτοποριακές ιδέες και λύσεις. Η Ωνάσειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών θα αποτελέσει στο μέλλον ιδανικό χώρο, ο οποίος θα μπορεί να φιλοξενεί ανάλογες διοργανώσεις. Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα: «Η Τέχνη του Χορού σήμερα: Εκπαίδευση, παραγωγή, παράσταση»Στο πλαίσιο της παρουσίασης των πρακτικών, η πρόεδρος του Συνδέσμου Ιωάννα Κονδύλη αναφέρθηκε στον ρόλο και τις δραστηριότητες του Συνδέσμου Υποτρόφων και η υπεύθυνη διοργάνωσης του συνεδρίου Κάτια Σαβράμη έκανε τον απολογισμό της διήμερης διοργάνωσης. Όπως τόνισε, «η μεγάλη προσέλευση, που ξεπέρασε τις προσδοκίες μας, επιβεβαίωσε το πόσο απαραίτητη ήταν μια τέτοια συνάντηση. Μέσα σε δύο απογεύματα γεμάτα διαλέξεις και παραστάσεις, ο στόχος ήταν να θιγούν όσο το δυνατόν περισσότερα ζητήματα που αφορούν τον χορό και να ξεκινήσει μια συζήτηση που να αποτελέσει σημείο εκκίνησης για εμβάθυνση στα θέματα του χορού». Στην παρουσίαση των πρακτικών μίλησε και ο γνωστός χορογράφος Χάρης Μανταφούνης, εκ των ομιλητών του συνεδρίου, ο οποίος ανέφερε ότι μετά από μια μακρά περίοδο στασιμότητας η Τέχνη του χορού στην Ελλάδα παρουσίασε θεαματική άνθιση από τη δεκαετία του ‘90 και μετά. Τα τελευταία χρόνια, όπως είπε, υπάρχουν άνθρωποι με θεωρητική κατάρτιση, που σπούδασαν στο εξωτερικό και άρθρωσαν τον δικό τους λόγο. Μάλιστα οι Έλληνες σπουδαστές στο εξωτερικό έχουν πολύ καλή φήμη. «Η χώρα μας διαθέτει το έμψυχο υλικό, χρειάζεται όμως συμπαραστάτη το κράτος», τόνισε ο κ. Μανταφούνης. Και κατέληξε με μια νήξη στην έλλειψη συνεργασίας που παρατηρείται μεταξύ των ανθρώπων του Χορού, όπου «ο καθένας παίζει το δικό του παιχνίδι», και με την ευχή «να βρούμε το κουράγιο να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες ενωμένοι».

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

17

Bραβεύσεις του Iδρύματος στη Nέα Yόρκη

Ο διευθυντής του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση Ν.Υόρκης πρέσβυς κ.Λουκάς Τσίλας παραλαμβάνει το βραβείο του Ταμείου Υποτροφιών των Hellenic Times της Ν.Υόρκης

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης Νέας Υόρκης τιμήθηκε με το 9ο ετήσιο βραβείο Φειδιππίδη από το Διοικητικό Συμβούλιο του ραδιοφωνικού σταθμού της ομογένειας Hellenic Public Radio-Cosmos Fm σε ειδική τελετή και δεξίωση στη Νέα Υόρκη στις 16 Μαΐου 2003.

Bραβεύσεις του Iδρύματος στη Nέα YόρκηΌπως αναφέρει το σκεπτικό της βράβευσης το Ίδρυμα Ωνάση τιμήθηκε για την ένθερμη υποστήριξη που παρέχει στον Ελληνισμό παγκοσμίως και για τις υπηρεσίες που προσφέρει στην ανθρωπότητα μέσω του φιλανθρωπικού έργου που επιτελεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι το βραβείο έχει φιλοτεχνήσει ο Ηλίας Λαλαούνης. Το ραδιόφωνο της ομογένειας Cosmos Fm ιδρύθηκε το 1987 από το Ελληνο-Aμερικανικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Δημόσιας Ενημέρωσης (GAEPIS Inc.), έναν μη-κερδοσκοπικό οργανισμό που ασχολείται με τη διατήρηση και προώθηση του Ελληνισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και διεθνώς μέσω τεχνολογιών των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Επί 16 χρόνια μεταδίδει ποιοτικά, μη εμπορικά προγράμματα και είναι ο μόνος δίγλωσσος ελληνικός ραδιοφωνικός σταθμός με καθημερινό πρόγραμμα στη μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης, με 200.000 ακροατές σε εβδομαδιαία βάση.

Eξάλλου, το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση Νέας Υόρκης τιμήθηκε με το 12ο ετήσιο Ανθρωπιστικό Βραβείο του Ταμείου Υποτροφιών των Hellenic Times (ΗΤSF) της Νέας Υόρκης, σε ειδική εκδήλωση στις 9 Μαΐου 2003 που συγκέντρωσε περισσότερα από 1200 άτομα. Το βραβείο παρέλαβε ο διευθυντής του θυγατρικού Ιδρύματος πρέσβυς κ. Λουκάς Τσίλας. Το ΗΤSF χορήγησε φέτος 45 υποτροφίες συνολικού ύψους άνω των 100.000 δολλαρίων σε Ελληνο-Aμερικανούς σπουδαστές σε σχολές των Η.Π.Α. Το ταμείο Υποτροφιών ιδρύθηκε το 1990 και έως σήμερα έχει χορηγήσει 700.000 δολλάρια σε περισσότερους από 400 Ελληνο-Aμερικανούς φοιτητές.

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

18

Aπό την Iστάρ στην Aφροδίτη 3200 έτη Kυπριακού Eλληνισμού

Νεαρός άνδρας καθισμένος σε θρόνο (4ος αι. π.Χ.), από τερακότα, ύψους 54 εκ., από το Μουσείο του Ιδρύματος Πιερίδη.

Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια. Διακρίνονται από δεξιά ο Aντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Απόστολος Ζαμπέλας, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου, ο εκπρόσωπος του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Χριστόδουλος Πασσιαρδής και ο Aντιπρόεδρος του Ιδρύματος κ. Παύλος Ιωαννίδης

Θησαυρούς από το νησί της Αφροδίτης, έργα Τέχνης και χρηστικά αντικείμενα από κυπριακά μουσεία, που χρονολογούνται από τα τέλη της περιόδου του Χαλκού (γύρω στο 1400 π.Χ.) έως τα τέλη της Ελληνιστικής Περιόδου (γύρω στο 100 π.Χ.), φιλοξενεί η εξαιρετική έκθεση με τίτλο From Ishtar to Aphrodite: 3200 Years of Cypriot Hellenism-Από την Ιστάρ στην Αφροδίτη: 3200 έτη Κυπριακού Ελληνισμού, που οργάνωσε το Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη. Η έκθεση, η οποία εγκαινιάστηκε στις 22 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει έως τις 3 Ιανουαρίου 2004, πραγματοποιήθηκε με αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση (ΗΠΑ) και τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Τάσου Παπαδόπουλου. Επιμελητής της εκθέσεως, η οποία υπογραμμίζει την επιρροή του Ελληνισμού στην πολιτισμική εξέλιξη της Κύπρου, είναι ο Δρ Σοφοκλής Χατζησάββας, Διευθυντής του Τμήματος Κυπριακών Αρχαιοτήτων. Η σημαντική αυτή έκθεση θα μεταφερθεί στην Ελλάδα την τελευταία εβδομάδα του Ιανουαρίου 2004 στο Μουσείο Πιερίδη Αρχαίας Κυπριακής Τέχνης στον Πολυχώρο Αθηναΐς (Καστοριάς 34, Βοτανικός) και θα διαρκέσει έως τον Δεκέμβριο 2004. Την έκθεση εγκαινίασαν μαζί με τον Πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση κ. Στέλιο Παπαδημητρίου ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Δημήτριος και ο εκπρόσωπος του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας -Υφυπουργός παρά τω Προέδρω κ. Χριστόδουλος Πασσιαρδής. Στην εκδήλωση παρευρέθησαν μεταξύ άλλων, ο Κύπριος Πρέσβης στις ΗΠΑ κ. Ευρυπίδης Ευριβιάδης, ο μόνιμος εκπρόσωπος της Ελλάδος στα Ηνωμένα Έθνη κ. Αδαμάντιος Βασιλάκης, ξένοι πρέσβεις και διπλωμάτες, καθηγητές πανεπιστημίων, διευθυντές και επιμελητές μουσείων, διευθυντές μορφωτικών Ιδρυμάτων στην Νέα Υόρκη, Αμερικανοί δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες και συλλέκτες, Ελληνοαμερικανοί παράγοντες και εκπρόσωποι των Γραμμάτων και Τεχνών από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μεταξύ αυτών που παρευρέθησαν από την Ελλάδα και την Κύπρο ήταν η πρώην υπουργός Παιδείας Κύπρου κ. Κλαίρη Αγγελίδου, ο πρόεδρος του Οργανισμού του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως κ. Δημήτριος Παντερμαλής, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο πρέσβης ε.τ. κ. Βασίλειος Βιτσαξής, ο επιμελητής της εκθέσεως Δρ. Σοφοκλής Χατζησάββας, μέλη των διοικητικών συμβουλίων του μητρικού και του θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση κ.ά.

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

19

Aπό την Iστάρ στην Aφροδίτη 3200 έτη Kυπριακού Eλληνισμού

Χρυσό βραχιόλι με ενθέματα από ελεφαντοστούν (1410-1375 π.Χ.), Μουσείο της Κύπρου, Λευκωσία.

Όρθια γυναικεία φιγούρα από τερακότα με εγχάρακτο διάκοσμο, ύψους 21,5 εκ.

(1450-1200 π.Χ.), Μουσείο της Κύπρου, Λευκωσία.

Κορμός αγάλματος Αναδυομένης Αφροδίτης (1ος αι. π.Χ.) από λευκό μάρμαρο, ύψους 85 εκ., από το Μουσείο της Πάφου

Θεατρική μάσκα από τερακότα (3ος-1ος αι. π.Χ.) με ύψος 17 εκ., από το Μουσείο της Κύπρου της Λευκωσίας.

Τα περισσότερα από τα 85 έργα που εκτίθενται, ανάμεσά τους γλυπτά και χρηστικά οικιακά αντικείμενα από τερακότα, χαλκό και μάρμαρο, δεν έχουν ποτέ ταξιδέψει έξω από την Κύπρο, κάνοντας αυτήν την παρουσίαση μία μοναδική ευκαιρία να θαυμάσει κανείς θησαυρούς που δεν έχουν ποτέ εκτεθεί στο εξωτερικό. Στα έργα που ταξίδεψαν από την Κύπρο στις Η.Π.Α. προστέθηκαν τέσσερα έργα από τη συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων Cesnola του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης. Το πιο αντιπροσωπευτικό έργο της εκθέσεως είναι ένα μεγάλο μέρος του κορμού της Θεάς Αφροδίτης, ο οποίος ανακαλύφθηκε στην Κύπρο το 1956, και αφήνει το νησί για πρώτη φορά. Έχοντας ανασυρθεί από τον βυθό της θάλασσας της Νέας Πάφου στην Κύπρο, η οποία έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO ως αρχαιολογικός τόπος παγκόσμιας κληρονομιάς, το γλυπτό ονομάσθηκε Αναδυομένη Αφροδίτη. Το άγαλμα της θεότητος, που του λείπουν το κεφάλι, τα χέρια και το κάτω μέρος των κάτω άκρων είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο του Αιγαίου Αρχιπελάγους. Το θαλασσινό νερό λείανε την επιφάνεια του μαρμάρου, αποδίδοντάς του ξεχωριστή λάμψη. Το υψωμένο δεξί χέρι της φιγούρας, που πιθανότατα κρατούσε τις άκρες των μακριών μαλλιών της, και οι τρύπες από καρφιά στους γοφούς της υποδεικνύουν ότι ένα πέπλο κάποτε κάλυπτε μέρος των κάτω άκρων της. Αν και διαμελισμένο, το έργο αυτό αντικατοπτρίζει τη γλυπτική παράδοση του Πραξιτέλη, όπως διακρίνεται από τους στενούς ώμους και τους επιμήκεις και φαρδείς γοφούς της Αφροδίτης. Πολλοί από τους θησαυρούς της κυπριακής τέχνης που φιλοξενήθηκαν στο Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο Νέας Υόρκης ταξίδεψαν για πρώτη φορά έξω από τα σύνορα της χώρας τους. Πολλοί από τους θησαυρούς της κυπριακής τέχνης που φιλοξενήθηκαν στο Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο Νέας Υόρκης ταξίδεψαν για πρώτη φορά έξω από τα σύνορα της χώρας τους. Τον τίτλο της εκθέσεως ενέπνευσε η Αναδυομένη Αφροδίτη και το σύμβολο που η θεά αντιπροσωπεύει σε όλον τον αρχαίο κόσμο. Οι περισσότεροι αρχαιολόγοι συμφωνούν ότι η θεότητα Αφροδίτη πρωτοεμφανίστηκε ως Ιστάρ, θεά της σεξουαλικότητας από την Μεσοποταμία. Ο μύθος της σταδιακά ύφανε τον δρόμο του προς τα δυτικά, τη Συρία

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

20

Aπό την Iστάρ στην Aφροδίτη 3200 έτη Kυπριακού Eλληνισμού

Δεξιά κεραμικός κρατήρας με ζωγραφιστό διάκοσμο (750-700 π.Χ.), ύψους 21,6 εκ., και αριστερά κεραμικός κάνθαρος της ίδιας περιόδου, ύψους 24 εκ. από το Μουσείο της Λάρνακας.

Πολλοί από τους θησαυρούς της κυπριακής τέχνης που φιλοξενήθηκαν στο Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο Νέας Υόρκης ταξίδεψαν για πρώτη φορά έξω από τα σύνορα της χώρας τους.

και την Παλαιστίνη, όπου ήταν γνωστή ως Αστάρτη, και στην Κύπρο, όπου απέκτησε τα χαρακτηριστικά της θεάς της Αγάπης. Στην Ελληνική μυθολογία, η Κύπρος θεωρείται ως η γενέτειρα της Αφροδίτης –στα ποιήματα του Ομήρου αναφέρεται ως «η κυρία της Κύπρου». Η ανακάλυψη ενός συμβόλου της Ανατολής στις καταβολές της Αφροδίτης, τόσο Ελληνίδας στην ουσία της, συμβολίζει τον ρόλο της Κύπρου ως του ανατολικότερου προμαχώνα του Ελληνισμού και την ικανότητα του νησιού να αφομοιώνει μεγάλο αριθμό πολιτισμικών επιρροών στις οποίες έχει εκτεθεί μέσα στους αιώνες. Οι Έλληνες εγκαθίστανται για πρώτη φορά στην Κύπρο κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα π.Χ., την περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευση της οικονομίας της Μυκηναϊκής ηγεμονίας. Οι Μυκηναίοι, που από πολλού εμπορεύονταν στην Ανατολική Μεσόγειο, κατευθύνθηκαν ανατολικά, όπως αποδεικνύεται από την ομοιότητα της Κυπριακής Ελληνικής διαλέκτου με τη Μυκηναϊκή Ελληνική διάλεκτο εκείνης της περιόδου. Πρόκειται για μια προαποικιακή έξοδο της Ύστερης Περιόδου του Χαλκού η οποία πραγματοποιήθηκε πολύ πριν αρχίσουν οι πρώτες οργανωμένες αποστολές Ελλήνων αποίκων και πολύ πριν υπάρξει η Ελληνική πόλις. Το ύφος της κυπριακής Τέχνης εξελίχθηκε με τις νέες εθνότητες που έφεραν τις επιρροές τους στο νησί. Ρυθμοί γλυπτικής, αναπαραστάσεις θεοτήτων και ανθρώπων και θρησκευτικές δοξασίες από Έλληνες κατοίκους αναμείχθηκαν κατά τις επαναλαμβανόμενες κατακτήσεις και αποικήσεις της Κύπρου. Στην αρχή της πρώιμης περιόδου του Χαλκού (γύρω στο 2400 π.Χ.) έφθασαν στο νησί λαοί από την Ανατολή. Παρότι πρότερες γλυπτικές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης φιγούρας εστίαζαν στην εγκυμοσύνη και στον τοκετό, οι Κύπριοι τώρα στρέφονται σε επίπεδες, σε σχήμα σανίδας γυναικείες μορφές από τερρακότα με χαραγμένα χαρακτηριστικά προσώπου και γεωμετρική διακόσμηση, πολλές με τρυπημένα αυτιά, με καλύμματα κεφαλιού και περιδέραια. Αυτό οδήγησε στην άνοδο του νατουραλισμού της Μέσης Περιόδου του Χαλκού. Με την άφιξη φυλών από την ηπειρωτική Ελλάδα, τα γλυπτά άρχισαν να εμφανίζουν αποτυπώσεις με Αιγαιοπελαγίτικη σφραγίδα και να αναπαριστούν θεούς και θεές με όλα τα ελληνικά χαρακτηριστικά τους. Η έκθεση Από την Ιστάρ στην Αφροδίτη συνεχίζει την αφήγηση που ξεκίνησε με τους Σιωπηλούς Μάρτυρες, την προηγούμενη σημαντική έκθεση έργων Κυκλαδικής Τέχνης της Πρώιμης Περιόδου του Χαλκού, η οποία οργανώθηκε και παρουσιάστηκε από το Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο στην Νέα Υόρκη την άνοιξη του 2002.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

21

9ο Πρόγραμμα Xορηγιών & Yποτροφιών προς Aλλοδαπούς Tη χορήγηση 49 υποτροφιών και χορηγιών για το ακαδημαϊκό έτος Oκτωβρίου 2003 - Σεπτεμβρίου 2004 ενέκρινε το Ίδρυμα Ωνάση στο πλαίσιο του προγράμματος Ερευνητικών Χορηγιών και Εκπαιδευτικών Υποτροφιών προς αλλοδαπούς.

Eιδικότερα εγκρίθηκαν 11 χορηγίες σε μέλη Εθνικών Ακαδημιών και τακτικούς καθηγητές, 16 χορηγίες σε καθηγητές όλων των βαθμίδων, ερευνητές, μεταφραστές της Ελληνικής Λογοτεχνίας και καλλιτέχνες, 7 υποτροφίες σε διδασκάλους της Ελληνικής Γλώσσας, Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης, καθώς και 15 υποτροφίες σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες. Οι επιχορηγούμενοι και οι υπότροφοι του εννάτου προγράμματος προέρχονται από τις παρακάτω χώρες: Αίγυπτο, Αρμενία, Αυστραλία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Γεωργία, Ελλάδα, Η.Π.Α., Ισπανία, Ιταλία, Καζακστάν, Καναδά, Κίνα, Κούβα, Κροατία, Μεγάλη Βρετανία, Ν. Αφρική, Ουγγαρία, Ουκρανία, Περού, Ρωσία, Σερβία & Μαυροβούνιο και Τουρκία. Από το 1995 έως σήμερα έχουν δοθεί συνολικά 437 χορηγίες και υποτροφίες σε αλλοδαπούς.

Δωρεά του Iδρύματος σε κοινότητα της B. Hπείρου

Τρεχούμενο νερό απέκτησε τον 21ο αιώνα μία ελληνική κοινότητα της Βορείου Ηπείρου χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά του Κοινωφελούς Ιδρύματος Aλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Όι κάτοικοι της μικρής κοινότητας Κλεισαρίου έχουν από το καλοκαίρι του 2003 πρόσβαση σε πόσιμο νερό μετά από τη δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση για την κατασκευή Υδραγωγείου και δικτύου υδροδότησης. Σε επιστολή που απευθύνουν προς τον Πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Στέλιο Παπαδημητρίου και τον Aντιπρόεδρο κ. Παύλο Ιωαννίδη, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Κλεισαρίου κ. Αναστάσιος Παναγιώτου και τα μέλη της Επιτροπής Ελέγχου ανακοινώνουν ότι «το έργο πήρε τέλος και το νερό βρίσκεται σε κάθε αυλή των σπιτιών». Καταλήγουν σημειώνοντας: «Είμαστε ευγνώμονες απέναντί σας για τη μεγάλη αυτή βοήθεια που προσφέρατε. Αυτό θα συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων, καθώς θα ωθήσει εν μέρει και την επιστροφή των νέων μας στο όμορφο χωριό τους».

Συνέντευξη

22

Xρίστος Παπαδημητρίου ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Kεντρικός ομιλητής στις σεμιναριακές διαλέξεις Πληροφορικής του Iδρύματος Ωνάση στο I.T.E.

H δουλειά της Έθελ είναι να βγάζει νόημα από το χάος του Δικτύου. Η Έθελ είναι η επιτυχημένη Αμερικανίδα επιχειρηματίας, που στις καλοκαιρινές της διακοπές στα ελληνικά νησιά ερωτεύεται τον ώριμο Έλληνα αρχαιολόγο. Η ηρωίδα του μυθιστορήματος «Τούρινγκ: Μαθήματα Αγάπης» βαδίζει στα χνάρια του πνευματικού πατέρα της, συγγραφέα του βιβλίου και καθηγητή Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνια Χρίστου Χ. Παπαδημητρίου

Διακηρύσσοντας ότι η αρχιτεκτονική του Ίντερνετ είναι η πιο δημοκρατική που έχει δει ο κόσμος από τον καιρό του Κλεισθένη, ο Χρίστος Παπαδημητρίου πιστεύει ότι το Διαδίκτυο αποτελεί σήμερα το πιο σημαντικό αντικείμενο της Πληροφορικής, τόσο από πλευράς οικονομικής σημασίας, όσο και από πλευράς μεγέθους, αλλά και από πλευράς επιστημονικού και ερευνητικού ενδιαφέροντος.

Ούτε κι εγώ το ήξερα, το έμαθα όμως χάρη στο Διαδίκτυο και γι’ αυτό εγκατέλειψα τα υπόλοιπα και αφοσιώθηκα στο Ίντερνετ. Ως αντικείμενα μελέτης της Πληροφορικής το Διαδίκτυο και ο Παγκόσμιος Ιστός (WWW) έχουν την εξής ιδιομορφία: είναι τα πρώτα τεχνουργήματα της Πληροφορικής που δεν τα σχεδιάσαμε. Ξεπήδησαν από μόνα τους, μέσα από τη συνεργασία και τον ανταγωνισμό 15.000 εταιρειών και τα παρακολουθούσαμε όλοι με σεβασμό, με έκπληξη και απορία. Και είμαστε ακόμα μπερδεμένοι. Η Πληροφορική καλείται να τα εξετάσει όπως οι άλλες επιστήμες κοιτούν το σύμπαν, τον εγκέφαλο, το κύτταρο, την αγορά. Για να μελετήσουμε το Διαδίκτυο δεν αρκεί η Πληροφορική, χρειαζόμαστε και τις Κοινωνικές Επιστήμες. Για το λόγο αυτό οι Κοινωνικές Επιστήμες αποτέλεσαν σημαντικό μέρος του σεμιναρίου, με την παρουσία του διάσημου οικονομολόγου του Διαδικτύου, του Hal Varian, ο οποίος είναι κορυφή στον τομέα του και από τα μελλοντικά βραβεία Νόμπελ. Είχαμε ένα καταπληκτικό επιτελείο από εισηγητές, τους καλύτερους ερευνητές στον χώρο από την Ελλάδα, από τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Πάτρας και Κρήτης, αλλά και τον Prabhakar Raghavan, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Stanford, που είναι θρύλος στον τομέα αυτό και επικεφαλής του τεχνολογικού τομέα σε μια μεγάλη εταιρεία, τη Verity. Οι αιτήσεις ήταν τόσο πολλές που το Ίδρυμα Ωνάση, εξαιρετικά γενναιόδωρο, μας παρείχε διπλασιασμό των θέσεων. Από 30 που ήταν ο προβλεπόμενος αριθμός πήραμε 60 σπουδαστές.

Κύριε Παπαδημητρίου, πώς συνδέονται οι αλγόριθμοι με τη Δημοκρατία;

Έχετε μια μακρά διδακτική εμπειρία σε μεγάλα πανεπιστήμια (Berkeley, MIT, Stanford, Harvard) και υποθέτω

Καλεσμένος του Ιδρύματος Ωνάση ο κ. Παπαδημητρίου ήταν ο κεντρικός ομιλητής των διαλέξεων Πληροφορικής που οργάνωσε στο διάστημα 7 έως 11 Ιουλίου 2003 το Ίδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σκοπός των σεμιναριακών διαλέξεων, που απευθυνόταν σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, ήταν η βαθύτερη κατανοήση του θεωρητικού υπόβαθρου πάνω στο οποίο αναπτύσσεται το Ίντερνετ, το οποίο έχει εξελιχθεί στο πιο πολύπλοκο και ενδιαφέρον τεχνητό οικοδόμημα στον κόσμο.

Συνέντευξη

23

Xρίστος Παπαδημητρίου ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

ότι θα πέρασαν από τα θρανία σας και Έλληνες φοιτητές. Πώς κρίνετε το επίπεδό τους σε σχέση με τους Αμερικανούς και άλλους σπουδαστές; Μερικοί από τους καλύτερους φοιτητές είναι σήμερα καθηγητές στην Ελλάδα. Ένας μάλιστα από αυτούς, ο Ηλίας Κουτσουπιάς, παλιός μου φοιτητής, ήταν ομιλητής και στις σεμιναριακές διαλέξεις. Ο μακαρίτης ο καθηγητής Δερτούζος είχε μετρήσει ότι υπήρχαν τότε πιο πολλοί Έλληνες καθηγητές στο Μ.Ι.Τ. απ’ ότι υπήρχαν Ινδοί. Η αφρόκρεμα των Ελλήνων σπουδαστών, που «κλέβουν» τα αμερικανικά πανεπιστήμια, είναι εκπληκτική. Επίσης στην Ελλάδα διατηρείται ένα σύστημα αξιών διαφορετικό από το αμερικανικό, που έχει πιο πρακτική κατεύθυνση (δικηγόρος, γιατρός, στέλεχος επιχειρήσεων). Έτσι, στις διδακτορικές σπουδές στην Πληροφορική οι Έλληνες ξεχωρίζουν. Θα συνιστούσατε λοιπόν στους νέους να ακολουθήσουν τον τομέα της Πληροφορικής; Απολύτως και ιδιαίτερα τον τομέα του Διαδικτύου και του Παγκόσμιου Ιστού. Νομίζω πως είναι το μέλλον. Δεν έχει κορεσθεί, λοιπόν, ο χώρος. Έχει κορεσθεί από πλευράς θέσεων εργασίας. Υπάρχει μια κρίση. Είναι το αντίστροφο της κατάστασεως που είχαμε πριν από λίγα χρόνια, όταν τους καλύτερους φοιτητές μας τους «άρπαζαν» οι εταιρείες μέσα από τα πανεπιστήμια, δίνοντάς τους μισθούς μεγαλύτερους από των καθηγητών τους. Το φαινόμενο αυτό έχει σταματήσει και τα παιδιά πρέπει να ψάξουν λιγάκι για να βρουν δουλειά. Είναι όμως πολύ καλύτερη η κατάσταση σε σύγκριση με οποιονδήποτε άλλο τομέα. Υπήρξατε καθηγητής του Μπιλ Γκέιτς στο Χάρβαρντ. Είστε ευχαριστημένος από την «πρόοδο» του μαθητή σας; Έχουμε γράψει μάλιστα και μια εργασία μαζί, τη μόνη εργασία που έγραψε ποτέ ο Μπιλ. Δεν είναι παρά μια μικρή υποσημείωση στην καριέρα μου, αλλά δεν έχω δώσει συνέντευξη που να μη με ρωτήσουν για τον Μπιλ Γκέιτς. Εγώ σας ρωτώ γιατί έχω την εντύπωση ότι έχετε ορισμένες αντιρρήσεις σχετικά με την πρακτική που εφαρμόζει ο πρώην μαθητής σας. Ο άνθρωπος ήταν ίσως ο πιο έξυπνος φοιτητής που είχα ποτέ. Ήταν κάτι το εκπληκτικό! Με είχε εντυπωσιάσει τότε ως τελειό-

φοιτος. Για να είμαι ειλικρινής, σ’ αυτόν τον διάλογο για τη Microsoft –που τώρα έχει τελειώσει, γιατί ήρθε ο Μπους και έβαλε τέλος στα πράγματα: «αθώος ο κατηγορούμενος λόγω πολιτικών μέσων»– εγώ ήμουν μάλλον με το μέρος της Microsoft. Κύριοι, αυτό δεν σημαίνει καπιταλισμός; Όλοι δεν προσπαθούν να γίνουν μονοπώλια; Όποιος το πετυχαίνει πρέπει να μπει στη φυλακή ή να διαλυθεί; Δεν το καταλαβαίνω. Νομίζω βέβαια ότι η πρακτική της Microsoft είναι ολέθρια. Εάν υπάρχει ένας μεγάλος κίνδυνος για το Διαδίκτυο, τους υπολογιστές, το τεχνολογικό υπόβαθρο, είναι ακριβώς η πλήρης ομοιογένεια λόγω των Windows. Εάν όλοι οι Ευρωπαίοι είχαν το ίδιο DΝΑ τον 14ο αιώνα δεν θα υπήρχε σήμερα Ευρώπη. Η πανούκλα θα μας είχε αφανίσει όλους. Το γεγονός ότι επέζησε το 70% οφείλεται στο ότι είχαν διαφορετικό DΝΑ. Εάν όλοι οι κομπιούτερς τρέχουν το ίδιο λειτουργικό σύστημα, η ανάλογη πανούκλα ποιος ξέρει τι θα μας κάνει. Επομένως, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που βλέπετε στο μέλλον είναι η ομογενοποίηση των συστημάτων; Η ομοιογένεια υπάρχει ήδη, αλλά η μεγάλη ελπίδα μας είναι το Linux. Σήμερα, όμως το χρησιμοποιούν μόνον οι ειδήμονες. Όχι, εξαπλώνεται. Η Microsoft θεωρεί το Linux ως τον υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνο και δικαίως. Το

Συνέντευξη

24

Xρίστος Παπαδημητρίου ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Linux είναι, νομίζω, πολύ καλύτερο σύστημα σε ποιότητα, εξίσου εύχρηστο και διατίθεται στο εμπόριο φθηνότατα από τις εταιρείες διανομής. Ο μόνος λόγος που μπορεί να προτιμά κανείς τα Windows είναι για τη συμβατότητα με άλλα συστήματα. Εξάλλου, το Linux είναι η μεγάλη ελπίδα της ανθρωπότητας και γι’ άλλους λόγους: επειδή αποτελεί παράδειγμα αυτού που ονομάζουμε «προγραμματισμό ανοικτού κώδικα» ή «εθελοντικό προγραμματισμό». Δηλαδή, γράφτηκε από ανθρώπους που δεν πληρώθηκαν, από αλτρουιστές, από ανθρώπους που έδωσαν την εξυπνάδα τους για τον λόγο που έδιναν την εξυπνάδα τους παλιά οι άνθρωποι: για να κερδίσουν τον θαυμασμό και όχι μέγαρα και πισίνες.

όπου free σημαίνει και ελεύθερο και δωρεάν. Και σύμβολο ελευθερίας και ελεύθερο από κρατική παρέμβαση και δωρεάν.

Και οι χάκερς πόσο μεγάλο κίνδυνο αποτελούν;

Η έρευνα έχει κολλήσει;

Τους χάκερς δεν τους βλέπω σαν κίνδυνο. Είναι επικίνδυνοι μόνο λόγω της ομογενοποίησης που σας είπα, λόγω των Windows, αφού μπορούν να κάνουν τόση ζημιά με ελάχιστη προσπάθεια. Αλλά τι κακό κάνουν; Είναι μέρος της κουλτούρας απ’ όπου βγήκε ο Μπιλ Γκέιτς και οι υπόλοιποι «μεγάλοι» που τώρα παραπονούνται στο Κογκρέσο. Εντάσσονται σε μια κουλτούρα που χαρακτηρίζεται από ελευθερία, εξυπνάδα, κυνισμό, φάρσα. Όλοι θυμώνουν με τους χάκερς –δεν είναι εύκολο να μη θυμώνει κανείς– αλλά –αν μη τι άλλο– μας ευαισθητοποιούν το ανοσοποιητικό μας σύστημα! Χάρη σ’ αυτούς προετοιμαζόμαστε καλύτερα.

Όχι, η έρευνα πάει καταπληκτικά. Η αγορά έχει κολλήσει. Ο κόσμος έχει βαρεθεί. Σκέφτεται «να πάρω κι άλλο PC με τα ίδια Windows μόνο λίγο πιο εξελιγμένα, για ποιο λόγο;» Η άλλη εξέλιξη που υπάρχει σήμερα είναι τα καινούργια Δίκτυα, τα λεγόμενα «δίκτυα μεταξύ ίσων» (peer to peer P2P) και «δίκτυα ad hoc». Λέγονται, επίσης, και smart dust, «ευφυής σκόνη». Πρόκειται για υπολογιστές μεγέθους ένα επί ένα μιλιμέτρ, που διαθέτουν ασύρματο για να επικοινωνούν μεταξύ τους, αισθητήρες για να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους, κ.λπ. Τους «σπέρνεις» κάπου κι αρχίζουν να μεταδίδουν στοιχεία. Μπορούν να έχουν εφαρμογές σε περιπτώσεις καταστροφών ή και στον πόλεμο. Πετάς, λόγου χάριν, την «ευφυή σκόνη» στο Ιράκ και παρακολουθείς πόσοι Ιρακινοί πέρασαν, τι εξοπλισμό είχαν κ.λπ.

Από τι κινδυνεύει τελικά το Ίντερνετ; Κίνδυνο μονοπωλίου δεν βλέπω. Παρά τις προσπάθειες της Microsoft και του αντίπαλου καρτέλ, το Ίντερνετ θα παραμείνει όπως είναι, δηλαδή μια κουλτούρα ανοιχτή, δωρεάν και ελεύθερη, με διάφορες μετεξελίξεις και βελτιώσεις, όπως η εισαγωγή της ισχυρής κρυπτογραφίας, ώστε να μη μπορούν οι ισχυροί και το αστυνομικό κράτος να κρυφακούν τους πολίτες. Γιατί τώρα στο Ίντερνετ δεν μπορούμε να συζητήσουμε εμείς οι δύο χωρίς να μας κρυφακούν. Με την ισχυρή κρυπτογραφία θα επιτευχθεί η προστασία της ατομικής ζωής και της επικοινωνίας των πολιτών. Και νομίζω ότι το Διαδίκτυο θα πάει μπροστά. Οι κυβερνήσεις, βέβαια, έχουν «λυσσάξει», και πιο πολύ οι Ευρωπαίοι. Έχουν γίνει χειρότεροι κι απ’ τους Αμερικανούς.

Σε ποιόν τομέα αναμένετε τα μεγαλύτερα άλματα; Άλματα νομίζω ότι θα δούμε άμεσα στην αναγνώριση φωνής και γλώσσας. Είναι ένα εκπληκτικά δύσκολο πρόβλημα, που μας έχει παιδέψει πολύ και νομίζω ότι βρισκόμαστε κοντά στη λύση του. Η εφαρμογή των λύσεων αυτών σε προϊόντα της αγοράς θα ξεκολλήσει τη βιομηχανία της Πληροφορικής από τη λάσπη όπου βρίσκεται αυτή τη στιγμή

Θα πρέπει, δηλαδή, στο μέλλον να προσέχουμε πού πατάμε!

Τι περιθώρια επέμβασης έχουν;

Σίγουρα! Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα είναι πως όταν υπάρχουν κάμερες τόσο μικρές δεν θα μπορεί κανείς να πληκτρολογεί με ασφάλεια τον κωδικό του, το password. Θα πρέπει να βρεθούν καινούργιες τεχνολογίες. Νομίζω ότι ήδη έχουν σχεδιαστεί αυτοκίνητα που αντί για κλειδί ξεκινούν με το δακτυλικό μας αποτύπωμα. Από σας περιμένουμε εμείς οι πολίτες να βρείτε τις λύσεις. Η συμμετοχή των πολιτών είναι μεγάλο ζήτημα. Πιστεύω ότι ο πολίτης πρέπει να είναι ενεργός στην Πληροφορική, να συμμετέχει στις εξελίξεις, να ασκεί κριτική, γιατί οι επιστήμονες θέλουν πολύ να ακούσουν από την ίδια την κοινωνία τις απόψεις και τις ανάγκες της.

Μικρά περιθώρια. Δεν θα μπορέσουν να το περιορίσουν, γιατί ισχύει αυτό που λένε «The Internet wants to be free»,

Με ποιό τρόπο θα μπορούσε να υπάρξει αυτή η ανάδραση;

Συνέντευξη

25

Xρίστος Παπαδημητρίου ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Δεν υπάρχουν, δυστυχώς, μηχανισμοί που να μας το επιτρέπουν. Εμείς στο Berkeley –ένα πανεπιστήμιο που η έρευνά του στηρίζεται πολύ από την κυβέρνηση και τον στρατό, αλλά που έχει παράδοση σε κοινωνικούς, προοδευτικούς αγώνες– έχουμε δημιουργήσει το CITRIS, Centre of Information Technology Research in the Interest of Society, ένα κέντρο έρευνας στην τεχνολογία της Πληροφορικής προς όφελος της κοινωνίας, και δουλεύουμε μαζί με κοινωνιολόγους και φορείς της πολιτείας, της γειτονιάς, της πόλης. Και με ποιό τρόπο μπορεί το Ίντερνετ να λειτουργήσει προς όφελος των τοπικών κοινοτήτων στις Τρίτες Χώρες; Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Ένα από τα βασικά προγράμματα του CITRIS θα είναι στην Ινδία: θα φτιάξει υπολογιστές που θα κοστίζουν μεταξύ 20 και 50 δολλαρίων, επειδή θα είναι πολύ αργοί (πράγμα που δεν μας πειράζει στη συγκεκριμένη περίπτωση), αλλά θα μπορέσουν να συνδέσουν ασύρματα ολόκληρες περιοχές. Προκειμένου να τους χειρίζονται άνθρωποι αναλφάβητοι, θα πρέπει να λειτουργούν με αναγνώριση φωνής, βεβαίως όχι στα Αγγλικά, αλλά σε μερικές από τις χιλιάδες διαλέκτους που μιλιούνται στην Ινδία. Μιλάμε, δηλαδή, για συστήματα πολύ έξυπνα, που θα μπορούν να προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα και να εκπαιδεύονται στη διάλεκτο που μιλά κάθε χωριό. Η ένσταση που μπορεί να έχει κανείς είναι ότι οι κοινότητες αυτές δεν έχουν καν καθαρό νερό. Σε τι θα βοηθήσουν οι υπολογιστές την καθημερινότητά τους; Μπορούν να δουν την πρόγνωση του καιρού και να μην πλημμυρίζουν τα χωράφια τους, μπορούν να παρακολουθούν τις τιμές της αγοράς και να μη τους εκμεταλλεύεται ο μεσάζων και, βεβαίως, για ιατρικούς λόγους, θα μπορούν να συμβουλεύονται έναν γιατρό, γράφοντας σε μια παράγραφο τα συμπτώματά τους. Δυστυχώς, νομίζω ότι στον Τρίτο Κόσμο οι υπολογιστές θα προηγηθούν του καθαρού νερού. Είναι έγκλημα και τρέλα που δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι πρόσβαση σε καθαρό νερό. Έχετε πει ότι «οι προβλέψεις είναι επικίνδυνη υπόθεση». Ποιά είναι, όμως, η πιο ακραία πρόβλεψή σας για την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και το Διαδίκτυο; Προβλέψεις κάνω, αλλά ξέρω ότι θα διαψευσθώ. Χρειάζεται φοβερή τύχη για να πετύχεις κάτι σωστό. Πιστεύω, πάντως, ότι δεν θα υπάρχουν PC στο μέλλον. Τα

PC θα βρίσκονται σε διάφορα μόρια κολλημένα στο σώμα μας, θα ζουν έναν βίο παράλληλο μαζί μας, και βέβαια όταν εμείς πεθάνουμε αυτά θα ζουν. Τότε ο θάνατος δεν θα έχει και πολλή έννοια. Αν όλες μας οι εμπειρίες, όλες μας οι σκέψεις, όλη μας η αγάπη υπάρχουν κάπου αποθηκευμένα και ζουν και εξελίσσονται θα μπορούμε να ζούμε επ’ άπειρον... Και ο μεγαλύτερος φόβος σας; Ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι μήπως κάποτε κοιτάξω πίσω μου και δω πως έχασα μοναδικές ευκαιρίες, ότι θα με ρωτήσουν «τι ενδιαφέρουσες σκέψεις έχεις κάνει τελευταία» και δεν θα έχω κάνει καμία. Νομίζω τελικά ότι με φοβίζει ο θάνατος. Ίσως με τους υπολογιστές-μόρια που περιγράψατε προηγουμένως μπορέσουμε να διατηρήσουμε την ύπαρξή μας επ’ άπειρον. Τότε θα συνεχίσετε κι εσείς τις έρευνές σας κι εμείς τη συνέντευξη αυτή μετά από 150 χρόνια! Ο κ. Χρίστος Παπαδημητρίου είναι καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνια. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός στο Ε.Μ.Π. (1972) και συνέχισε με μεταπτυχιακά (1974) και διδακτορικό (1976) στο Πανεπιστήμιο Princeton. Έκτοτε έχει διδάξει στα πανεπιστήμια Harvard, MIT, Stanford, UC San Diego καθώς και στο Ε.Μ.Π. Oι τομείς ενδιαφέροντός του καλύπτουν τη θεωρία των αλγορίθμων και την πολυπλοκότητα, καθώς και τις εφαρμογές της στις βάσεις δεδομένων, την τεχνητή νοημοσύνη, την βελτιστοποίηση και τη θεωρία παιγνίων. Είναι συγγραφέας των βιβλίων Elements of the theory of computation (Prentice-Hall 1982, with Harry Lewis, second edition September 1997 ), Combinatorial optimization: algorithms and complexity (Prentice-Hall 1982, with Ken Steiglitz; second edition by Dover, 1998), The theory of database concurrency control (CS Press 1988), Computational Complexity (Addison Wesley, 1994), καθώς και του μυθιστορήματος «Το Χαμόγελο του Τούρινγκ», που επανεκδίδεται αυτό το καλοκαίρι από το ΜΙΤ Press, με τον τίτλο «Touring: a Novel about Computation», χωρίς τα προχωρημένα Μαθηματικά «που φόβιζαν τους αναγνώστες». Στα Ελληνικά επανεκδίδεται με τον τίτλο «Τούρινγκ: μαθήματα αγάπης».

Διάλεξη

26

ΔIEΘNHΣ ΠOINIKH ΔIKAIOΣYNH: Πρόκληση και προοπτικές ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΉΣ ΠΑΖΑΡΤΖΉ ΕΠΊΚΟΥΡΟΥ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑΣ ΝΟΜΙΚΉΣ ΣΧΟΛΉΣ ΠΑΝ. ΑΘΗΝΏΝ

Στιγμιότυπο από τη δίκη της Nυρεμβέργης. Στην πρώτη σειρά των κατηγορουμένων διακρίνονται: Γκέρινγκ, Eς, Pίμπεντροπ και Kαλτενμπρούνερ.

Την 1η Μαρτίου 2003 απέκτησε σάρκα και οστά το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο –το Καταστατικό του οποίου είχε υιοθετηθεί τον Ιούλιο του 1998– με την ορκωμοσία των 18 δικαστών που το απαρτίζουν. Η ίδρυση του πρώτου μόνιμου, οικουμενικού χαρακτήρα διεθνούς ποινικού δικαστηρίου αποτελεί ορόσημο ως προς την ποινική καταστολή των διεθνών εγκλημάτων και συγκεκριμένα των σημαντικότερων εξ αυτών, που η παραδοσιακή ορολογία αποκαλεί «εγκλήματα πολέμου». Τη γένεση του Δικαστηρίου αυτού ήρθε σχεδόν αμέσως να επισκιάσει ένα άλλο –δραματικό– γεγονός, η επίθεση των ΗΠΑ και κάποιων συμμάχων τους κατά του Ιράκ, και μέσα στη γενικευμένη κατακραυγή κατά του πολέμου αυτού σχεδόν άμεσα συμπεριλήφθηκαν και διαμαρτυρίες περί διαπράξεως εγκλημάτων πολέμου. Οι προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η διεθνής ποινική δικαιοσύνη και οι προοπτικές που σκιαγραφούνται σε μια νέα διεθνή πραγματικότητα καθίστανται όλο και πιο εμφανείς. Ι. Η εξελιγκτική πορεία προς μια διεθνή ποινική έννομη τάξη Ήδη πριν τις αρχές του 20ού αιώνα είχε αρχίσει να σχηματοποιείται η ιδέα της απόδοσης ατομικής ποινικής ευθύνης για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (delicta juris gentium), τα οποία σχεδόν άμεσα συνδέθηκαν με τον πόλεμο. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 με την οποία τερματίστηκε ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επιχείρη-

σε τη δίωξη και τιμωρία του Kaiser Γουιλιέλμου ΙΙ για το «ανώτατο έγκλημα κατά της διεθνούς ηθικής και της ιεροσύνης των διεθνών συνθηκών», διάταξη που όμως έμεινε ανεφάρμοστη. Αντίθετα, τα δύο διεθνή στρατιωτικά δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκιο που συστάθηκαν μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο λειτούργησαν και απήγγειλαν καταγγελίες. Παρά τις αμφισβητήσεις ως προς τη νομιμοποίησή τους, τα δικαστήρια αυτά απετέλεσαν την πρώτη προσπάθεια τιμωρίας των υπευθύνων για εγκλήματα πολέμου από διεθνές όργανο, θέτοντας το θεμέλιο στην εξέλιξη προς μια διεθνή ποινική δικαιοσύνη. Χρειάσθηκαν όμως 45 χρόνια για να επιτευχθεί το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή, βοηθούντων και των διεθνών συγκυριών και κυρίως του τέλους της ψυχροπολεμικής εποχής. Οι συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στη Ρουάντα οδήγησαν στη σύσταση, με αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, δύο ad hoc διεθνών ποινικών δικαστηρίων για την εκδίκαση των υπευθύνων για εγκλήματα πολέμου, γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τα δύο δικαστήρια αυτά, κυρίως δε της Γιουγκοσλαβίας, έχουν ήδη μια πλούσια νομολογία τόσο επί διαδικαστικών όσο και επί ουσιαστικών ζητημάτων, ενώ η διεθνής κοινότητα είδε την εικόνα του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, πρώτου εν ενεργεία αρχηγού κράτους να κάθεται σε διεθνές εδώλιο κατηγορούμενος για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Παρά την επιλεκτική τους σύσταση, τα δικαστήρια αυτά συνέβαλαν στην προετοιμασία του εδάφους για ένα μόνιμο

Διάλεξη

27

ΔIEΘNHΣ ΠOINIKH ΔIKAIOΣYNH: Πρόκληση και προοπτικές ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΉΣ ΠΑΖΑΡΤΖΉ ΕΠΊΚΟΥΡΟΥ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑΣ ΝΟΜΙΚΉΣ ΣΧΟΛΉΣ ΠΑΝ. ΑΘΗΝΏΝ

O Σλόμπονταν Mιλόσεβιτς στο εδώλειο του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

πλέον διεθνές ποινικό δικαστήριο, αλλά ίσως σπουδαιότερο, στην ευαισθητοποίηση για την ανάγκη της ποινικής καταστολής όχι μόνο σε διεθνές αλλά και σε εθνικό επίπεδο με την ενίσχυση της αρχής της παγκόσμιας δικαιοδοσίας των εθνικών δικαστηρίων, ξυπνώντας τις εθνικές έννομες τάξεις από μια χειμερία νάρκη στην οποία είχαν περιπέσει οι περισσότερες από αυτές στο θέμα της δίωξης εγκληματιών πολέμου ή υπευθύνων για γενοκτονία ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Υπό αυτές τις συγκυρίες, κατόπιν επίμονων, πολυετών διαπραγματεύσεων, συγκλήθηκε η συνδιάσκεψη της Ρώμης το καλοκαίρι του 1998, όπου παρουσία 165 κυβερνήσεων, 136 μη κυβερνητικών οργανώσεων και 15 διεθνών οργανισμών επιτεύχθηκε, in extremis, η υιοθέτηση του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στις 17 Ιουλίου 1998. Το Καταστατικό αυτό εγκρίθηκε με 120 ψήφους υπέρ, 7 κατά (Η.Π.Α., Κίνα, Λιβύη, Ιράκ, Ισραήλ, Κατάρ, Υεμένη) και 21 αποχές. Το Καταστατικό πέτυχε την 60ή επικύρωση την 1η Απριλίου 2002 και τέθηκε σε ισχύ σύμφωνα με τις διατάξεις του την 1η Ιουλίου 2002. Την «επιλεκτική» δικαιοσύνη έρχεται να αντικαταστήσει ένα μόνιμο, παγκόσμιας εμβέλειας διεθνές όργανο, «ποινικός βραχίωνας» του διεθνούς συστήματος, το οποίο θα δικάζει άτομα και όχι κράτη. ΙΙ. Oι προοπτικές λειτουργίας μιάς διεθνοποιημένης ποινικής δικαιϊκής τάξεως Η ίδρυση ενός διεθνούς ποινικού δικαιοδοτικού οργάνου μεταβάλλει με πολυσήμαντο τρόπο το διεθνές σκηνικό,

και κυρίως ίσως τη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας ότι ορισμένες απάνθρωπες πράξεις πρέπει να τιμωρούνται. Μια σημαντική αλλαγή έχει επέλθει σε θεσμικό επίπεδο: υφίσταται πλέον ένα μόνιμο όργανο ποινικής δικαιοσύνης, με έδρα τη Χάγη, που αποτελείται από το δικαστικό σώμα που απαρτίζεται από 18 δικαστές (με 9ετή θητεία) και τον Εισαγγελέα (με 9ετή θητεία). Στη θέση του Eισαγγελέα εξελέγει ομόφωνα τον Aπρίλιο 2003 ο κ. Luis Moreno Ocampo. Ασκεί τη δικαιοδοσία του επί προσώπων, ανεξαρτήτως αξιώματος, τα οποία θεωρούνται υπεύθυνα για τα σοβαρότερα εγκλήματα που πλήττουν τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της και που έχουν διαπραχθεί μετά την έναρξη ισχύος του Καταστατικού, δηλαδή από 1ης Ιουλίου 2002. Ως προς το λειτουργικό πεδίο, τρία κύρια σημεία συνθέτουν μια εικόνα για τη λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Ένα πρώτο σημείο αφορά στη θέση του Δικαστηρίου στο όλο σύστημα ποινικής καταστολής των διεθνών εγκλημάτων. Η λειτουργία του οργάνου αυτού οριοθετείται καταρχήν από την αρχή της συμπληρωματικότητας. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν αντικαθιστά τις εθνικές ποινικές δικαιοδοσίες, άλλα αντίθετα ασκεί τη δικαιοδοσία του μόνον εφόσον τα εθνικά δικαστήρια αδυνατούν ή δεν προτίθενται να προχωρήσουν τα ίδια σε διώξεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προστατεύεται η εθνική κυριαρχία με το προβάδισμα που δίδεται στα κράτη ως προς την άσκηση ποινικών διώξεων, ενώ καλύπτεται και η ενδεχόμενη

Διάλεξη

28

ΔIEΘNHΣ ΠOINIKH ΔIKAIOΣYNH: Πρόκληση και προοπτικές ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΉΣ ΠΑΖΑΡΤΖΉ ΕΠΊΚΟΥΡΟΥ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑΣ ΝΟΜΙΚΉΣ ΣΧΟΛΉΣ ΠΑΝ. ΑΘΗΝΏΝ

απραξία των εθνικών δικαστηρίων στον τομέα αυτόν, για την οποία έχει γίνει συχνά λόγος στο παρελθόν. Ως προς το σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί και μια παράπλευρη επίδραση της ύπαρξης ενός διεθνούς οργάνου ποινικής καταστολής. Η ιδέα της ύπαρξης ενός διεθνούς ποινικού δικαστηρίου έχει αποτελέσει σημαντικό παράγοντα προς την υιοθέτηση από τα κράτη εθνικής νομοθεσίας που να παρέχει τη δυνατότητα δίωξης ατόμων υπευθύνων για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας με βάση την αρχή της οικουμενικής δικαιοδοσίας, όπως για παράδειγμα η νομοθεσία του Βελγίου του 1999, για την οποία έχει γίνει πολύς λόγος. Η δικαιοδοσία του περιορίζεται στα σοβαρά εγκλήματα που ενδιαφέρουν το σύνολο της διεθνούς κοινότητας, τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καθώς και το έγκλημα της επίθεσης. Το δεύτερο σημείο αφορά στην καθ’ ύλην δικαιοδοσία του Δικαστηρίου. Η δικαιοδοσία του περιορίζεται στα σοβαρά εγκλήματα που ενδιαφέρουν το σύνολο της διεθνούς κοινότητας, τα εγκλήματα «κορμού» (core crimes). Ειδικότερα πρόκειται για τη γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καθώς και το έγκλημα της επίθεσης, το τελευταίο εφόσον προσδιορισθεί το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου. Το τρίτο και ίσως κυριότερο από πρακτικής πλευράς σημείο αφορά στην κίνηση της διαδικασίας ενώπιον του Δικαστηρίου. Αντιστάθμισμα στην ευρεία ratione materiae δικαιοδοσία αποτελεί η αρκετά περιορισμένη ratione personae δικαιοδοσία, η οποία εν τέλει περιορίζεται στα «άμεσα» ενδιαφερόμενα κράτη. Για να ασκήσει το Δικαστήριο τη δικαιοδοσία του θα πρέπει είτε το κράτος της ιθαγενείας του κατηγορουμένου (nationality state) είτε το κράτος στο έδαφος του οποίου διεπράχθη το έγκλημα (territorial state) να είναι συμβαλλόμενο στο Καταστατικό, να έχει δηλαδή τουλάχιστον ένα από τα κράτη αυτά αποδεχθεί την δικαιοδοσία του Δικαστηρίου. Τούτο σημαίνει ότι μελλοντικοί Πολ Ποτ ή Πινοσέτ που διαπράττουν εγκλήματα στη χώρα τους κατά των υπηκόων τους δεν θα μπορούν να προσαχθούν ενώπιον του Δικαστηρίου αν οι χώρες τους είχαν την πρόνοια να μην προσχωρήσουν στο Καταστατικό (ακόμη και αν βρεθούν στο έδαφος κράτους που είναι συμβαλλόμενο στο Καταστατικό), εκτός βεβαίως εάν η διαδικασία κινηθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Από την άλλη πλευρά, μέλη δυνάμεων που ενεργούν εκτός της χώρας τους αν διαπράξουν έγκλημα

σε χώρα η οποία έχει αποδεχθεί το Καταστατικό, θα μπορούσαν να συρθούν στο Δικαστήριο ως κατηγορούμενοι. Αντιλαμβάνεται κανείς με αυτό το παράδειγμα τη σφοδρότητα των αντιδράσεων των Η.Π.Α. που αποστέλλουν ειρηνευτικές –και άλλες δυστυχώς– δυνάμεις στο εξωτερικό, οι οποίες αφού προέβαλαν αμέτρητες αντιδράσεις στο υπό διαμόρφωση Καταστατικό, το υπέγραψαν μεν (επί προεδρίας Κλίντον), για να δηλώσουν κατηγορηματικά αργότερα (επί προεδρίας Μπους) ότι δεν προτίθενται επ’ουδενί να το επικυρώσουν, ενώ αντιμετώπιζαν και το ενδεχόμενο να «αποσύρουν» και την υπογραφή τους! Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν αντικαθιστά τις εθνικές ποινικές δικαιοδοσίες, άλλα αντίθετα ασκεί τη δικαιοδοσία του μόνον εφόσον τα εθνικά δικαστήρια αδυνατούν ή δεν προτίθενται να προχωρήσουν τα ίδια σε διώξεις. Το περιορισμένο πεδίο αρμοδιότητας του Δικαστηρίου αντισταθμίζεται εν μέρει από τις προβλέψεις για την ενεργοποίηση της διαδικασίας (trigger mechanism). Για να αχθεί μιά υπόθεση ενώπιον του Δικαστηρίου απαιτείται είτε αίτημα συμβαλλόμενου κράτους μέλους είτε παραπομπή από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. ενεργώντας στο πλαίσιο του Κεφαλαίου 7 του Χάρτη είτε proprio motu κίνηση της διαδικασίας από τον Εισαγγελέα, πράγμα που σημαίνει ότι ο Εισαγγελέας αποτελεί έναν από τους κυριότερους μοχλούς της διαδικασίας ενώπιον του Δικαστηρίου. Η πρόβλεψη αυτή έτυχε ευρέων αντιδράσεων εκ μέρους ορισμένων κρατών και τελικά έγινε αποδεκτή αφού προστέθηκαν δύο διαδικαστικής φύσεως προϋποθέσεις, αφενός της προηγούμενης ειδοποίησης από τον Εισαγγελέα προς το ενδιαφερόμενο κράτος κατά υπηκόου του οποίου επίκειται έναρξη διαδικασίας και αφετέρου προηγούμενη έγκριση από Προδικαστικό Τμήμα του Δικαστηρίου. Εν πάσει όμως περιπτώσει, η δυνατότητα δράσης του Εισαγγελέα περιορίζεται στο μέτρο που προϋποθέτει την αποδοχή της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου από το κράτος υπηκοότητας του δράστη ή το κράτος στο έδαφος του οποίου τελέσθηκε το έγκλημα. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι πρακτικά η δυνατότητα δράσης του Δικαστηρίου θα είναι σημαντικά περιορισμένη. Η λειτουργία του στην πράξη εναπόκειται σε μεγάλο βαθμό στην όσο το δυνατόν ευρύτερη αποδοχή του Καταστατικού του. Η πρόβλεψη για την ενεργοποίηση της δι-

Διάλεξη

29

ΔIEΘNHΣ ΠOINIKH ΔIKAIOΣYNH: Πρόκληση και προοπτικές ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΉΣ ΠΑΖΑΡΤΖΉ ΕΠΊΚΟΥΡΟΥ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑΣ ΝΟΜΙΚΉΣ ΣΧΟΛΉΣ ΠΑΝ. ΑΘΗΝΏΝ

αδικασίας από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. αποτελεί ίσως μια δυνατότητα, αλλά δυστυχώς υπό τη σημερινή συγκυρία (και τη δυνατότητα προβολής βέτο), η προοπτική αυτή καθίσταται άκρως αβέβαιη. Επίλογος Κατά τον 20ό αιώνα περίπου 170 εκατομμύρια άτομα έχουν υπάρξει θύματα εγκλημάτων πολέμου, γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, ενώ ελάχιστοι εκ των υπευθύνων τιμωρήθηκαν για τις πράξεις τους σε σημείο που να επικρατεί διάχυτη η αντίληψη ότι ζούμε σε έναν «πολιτισμό της ατιμωρησίας». Η θέσπιση και εφαρμογή κανόνων και θεσμών ποινικής καταστολής αποτελεί ένα βήμα θετικό προς την αλλαγή αυτής της αντιλήψεως. Το σημαντικότερο ίσως επίτευγμα προς αυτή τη κατεύθυνση είναι και αυτό συμβολικό, όπως και το γεγονός με το οποίο άρχισα αυτή την εισήγηση. Με άλλα λόγια, η σημαντικότερη συμβολή έγκειται στην αφύπνιση της ανθρωπότητας προς την απαίτηση ότι όσοι διαπράττουν διεθνή εγκλήματα δεν πρέπει να διαφεύγουν της τιμωρίας.

Εκδήλωση

30

H Oρχήστρα των Xρωμάτων τραγουδάει το Aιγαίο ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ

Τα «Τραγούδια του Αιγαίου», παραδοσιακά και έντεχνα, παρουσίασε η Oρχήστρα των Χρωμάτων την Παρασκευή 11 Απριλίου 2003 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

H πολύ σημαντική αυτή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, που είχε πανηγυρικό χαρακτήρα και συνδεόταν με τη συμπλήρωση 10 ετών λειτουργίας του Κέντρου. Ας σημειωθεί ότι το Ωνάσειο αποδίδει μεγάλη σημασία στην σύνδεση της Υγείας με την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας στον χώρο του νοσοκομείου έχει πραγματοποιηθεί πληθώρα εκδηλώσεων, όπως πολλές συναυλίες, εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η έκθεση των μελών του Συνδέσμου μας με θέμα «Τέχνης Παλμοί». Η επιλογή των «Τραγουδιών του Αιγαίου» θεωρήθηκε η πλέον δόκιμη αφού, όπως τονίζει στο πρόγραμμα της συναυλίας ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου καθηγητής Δημήτρης Κρεμαστινός, αντιπροσωπεύει την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, καθόσον ένας από τους στόχους των διεθνών συνεδρίων του ΩΚΚ παραμένει η προσέλκυση στην Ελλάδα σημαντικών επιστημόνων απ’ όλο τον κόσμο που συμμετέχουν στη φροντίδα του καρδιαγγειακού ασθενή. Το Αιγαίο είναι ένας χώρος μυθικός και μαγικός, με αρχέγονη αδιάλειπτη πολιτιστική πορεία και συνέχεια, πολυδιάστατη εσωτερική ενότητα, βαθιά ελληνικότητα, ευγένεια και ανθρωπισμό. Η μουσική αποτελεί μια από τις εκφάνσεις του. Η Ορχήστρα των Χρωμάτων ανέλαβε το δύσκολο μα συναρπαστικό τόλμημα να παρουσιάσει τις πιο αγαπημένες μελωδίες της Άσπρης Θάλασσας για ορχήστρα και παραδοσιακά όργανα, ζευγαρωμένες με έντεχνες δημιουργίες. Το πρώτο μέρος του προγράμματος περιελάμβανε πασίγνωστα τραγούδια όπως το «Μες του Αιγαίου τα νερά», το «Τζιβαέρι» και τη «Μπρατσέρα» από τα Δωδεκάνησα, τον «Ερωτόκριτο», ριζίτικο και συρτό από την Κρήτη, το «Αρμενάκι» από τη Νάξο, την «Ψαροπούλα» των Στελλάκη-Γεωργακοπούλου. Το δεύτερο μέρος άνοιξε με το «Γοργοτάξιδο Καράβι» του Γιώργου Κουρουπού και συνεχίστηκε με άλλα 11 θαλασσινά τραγούδια των Μάνου Χατζιδάκι (Μες σ’ αυτή τη βάρκα, Δεν ήταν νησί, Το πέλαγος είναι βαθύ), Μίκη Θεοδωράκη (Μες τις θαλασσινές σπηλιές, Μαρίνα), Σταύρου Ξαρχάκου (Ήτανε μια φορά), Δήμου Μούτση (Άλλος για Χίο τράβηξε),

Εκδήλωση

31

H Oρχήστρα των Xρωμάτων τραγουδάει το Aιγαίο ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ

Γιώργου Μητσάκη (Ένα καράβι απ’ τον Περαία), Θάνου Μικρούτσικου (Το μαχαίρι), Μαρίζας Κωχ (Φάτα Μοργκάνα) και Διονύση Σαββόπουλου (Θαλασσογραφία) σε στίχους των Κώστα Φέρρη, Γιώργου Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Μάνου Ελευθερίου και Νίκου Καββαδία. Τα τραγούδια ερμήνευσαν με ιδιαίτερη ευαισθησία η Σαβίνα Γιαννάτου και ο Βασίλης Γισδάκης. Την ορχήστρα διηύθηνε με μεγάλη δεξιοτεχνία ο Μίλτος Λογιάδης. Πολύ επιτυχημένες ήταν και οι ενορχηστρώσεις των τραγουδιών από τους Θόδωρο Κοτεπάνο, Νίκο Πλατύρραχο και τους συνθέτες. Το ιδιαίτερα καλαίσθητο πρόγραμμα της συναυλίας, στα Ελληνικά και τα Αγγλικά, αξίζει ειδική μνεία. Διακοσμημένο με υδατογραφίες από το βιβλίο Across the Aegean της Marlene McLoughlin, περιέχει εκτενή αποσπάσματα από το «Σχέδιο για μιαν Εισαγωγή στο χώρο του Αιγαίου» από το βιβλίο Εν Λευκώ (1992) του Οδυσσέα Ελύτη, από το «Για τη λαϊκή μουσική μας παράδοση» από τη συλλογή Μικρά Μελετήματα (1977) του Νίκου Μπαζιάνα και τέλος από σχετικό δοκίμιο του G. V. Kavadias δημοσιευμένο στο συλλογικό έργο Music in the Aegean (1987). Κατά τη διάρκεια αυτής της μοναδικής συναυλίας με τις υπέροχες ενορχηστρώσεις, τη δύναμη της διεύθυνσης του Μ. Λογιάδη και την ευαισθησία στην εκτέλεση όλων των μουσικών της ορχήστρας, ακούστηκε ο φλοίσβος, ο παφλασμός των κυμάτων, τα ριπίσματα του αγέρα μες από μυρωδάτα δέντρα και μοσχοβολιστά φυτά, το πέταγμα των γλάρων στον ελεύθερο γαλάζιο ορίζοντα, φάνηκε το αντιφέγγισμα του ήλιου πάνω στα ασβεστωμέα σπιτάκια και τα κατάλευκα μάρμαρα. Με μια διάθεση ευθυμίας και υπερβολής θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι η Ορχήστρα των Χρωμάτων αφού «πελαγοδρόμησε», βρήκε στο Αιγαίο Πέλαγος έναν νέο προορισμό!

Yδατογραφίες από το βιβλίο Across the Aegean, της Marlene McLoughlin (Chronicle Books, 1996).

Βιβλιοπαρουσίαση

32

Post-Byzantium: the Greek Renaissance: 15th–17th Century Treasures from the Byzantine and Christian Museum, Athens (Μετα-Βυζάντιο: η Ελληνική Αναγέννηση: Θησαυροί 15ου–17ου αιώνα από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών). Eπ. έκδ. Ευγενία Χαλκιά. Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (Η.Π.Α.), 2002. Σελ. xv+220, έγχρωμη εικονογράφηση, βιβλιογραφία. ΤΟΥ ΓΙΏΡΓΟΥ ΚΑΛΌΦΩΝΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΎ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΌΓΟΥ

Mετά από τις δύο μεγάλες εκθέσεις του Mητροπολιτικού Mουσείου της Nέας Yόρκης για την πρώιμη και την μέση βυζαντινή περίοδο, και ενώ ετοιμάζεται η τρίτη, για την υστεροβυζαντινή, ο καιρός ήταν ώριμος για την προβολή της λίγο ως πολύ άγνωστης στο εξωτερικό μεταβυζαντινής καλλιτεχνικής παραγωγής του ευρύτερου ελληνικού χώρου. H έκθεση με τον κάπως προκλητικό τίτλο: «Mετα-Bυζάντιο: η Eλληνική Aναγέννηση» που πραγματοποιήθηκε πέρυσι στο Ωνάσειο Πολιτισμικό Kέντρο της Nέας Yόρκης πέτυχε ακριβώς αυτόν τον στόχο, παρουσιάζοντας αντιπροσωπευτικά δείγματα όλων των τάσεων που επικράτησαν σε μια μακρά περίοδο και σε ένα ευρύ φάσμα μέσων (από την ζωγραφική έως την τυπογραφία), που προέρχονται όλα από τις συλλογές ενός και μόνον μουσείου, του Bυζαντινού Mουσείου Aθηνών. Άφησε πίσω της τον εντυπωσιακό κατάλογο που παρουσιάζεται εδώ, ο οποίος –όπως άλλωστε και η ίδια η έκθεση– απευθύνεται σε ένα κοινό λιγότερο εξοικειωμένο απ’ ό,τι εμείς με την εποχή και την τέχνη της λατινοκρατίας και της τουρκοκρατίας. Στο πρώτο μέρος του καταλόγου, μετά από τους σύντομους χαιρετισμούς του Yπουργού Πολιτισμού καθηγητή Eυάγγελου Bενιζέλου και του Προέδρου του Iδρύματος κ. Στέλιου Παπαδημητρίου, και τον πρόλογο του Διευθυντή του Bυζαντινού Mουσείου δρα Δημήτρη Kωνστάντιου, δύο κεφάλαια γραμμένα από τον Δημήτριο Δ. Tριανταφυλλόπουλο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Kύπρου και τον Δ. Kωνστάντιο, εισάγουν τον αναγνώστη του καταλόγου στα ιστορικά και καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά της μεταβυζαντινής εποχής, περιόδου που ξεκινά με την Άλωση της Πόλης το 1453 και παρατείνεται εδώ με γνώμονα την τέχνη μέχρι την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Συνέχεια της υστεροβυζαντινής, η μεταβυζαντινή τέχνη βρίσκεται σε έναν γόνιμο διάλογο κυρίως με την Δύση αλλά και την Aνατολή. Άλλοτε συντηρητική και άλλοτε ανοιχτή σε επιρροές, μένει σχεδόν πάντοτε διαποτισμένη από το βυζαντινό παρελθόν και προσηλωμένη στην ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση, σε αντίθεση με τα όσα συμβαίνουν στον δυτικό χώρο. H σημαίνουσα θέση του ελληνισμού και μάλιστα των ελληνικών κοινοτήτων της διασποράς στην καλλιτεχνική και πολιτισμική παραγωγή μεταβυζαντινού προσανατολισμού εξαίρεται, ενώ επισημαίνεται και η ακτινοβολία του στον ευρύτερο ορθόδοξο κόσμο. Παρέχεται παράλληλα πλούσια εικονογράφηση που λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς τα εκθέματα δίνοντας στον αναγνώστη μια πληρέστερη εικόνα. Στο δεύτερο μέρος, τον αναλυτικό κατάλογο τον εκθεμάτων, η επιμελήτρια της έκθεσης και επιστημονική επιμελήτρια του καταλόγου, Yποδι-

Kοκώνα Pολόγα, Bήλο Ωραίας Πύλης, A΄ μισό του 19ου αι., μεταξωτό με μεταλλική κλωστή (λεπτομέρεια). Eνυπόγραφο έργο της διάσημης Kωνσταντινοπολίτισας κεντρίστριας, που βρίσκεται χρονολογικά στο τέλος της μεταβυζαντινής εποχής.

Βιβλιοπαρουσίαση

33

Post-Byzantium: the Greek Renaissance: 15th–17th Century Treasures from the Byzantine and Christian Museum, Athens (Μετα-Βυζάντιο: η Ελληνική Αναγέννηση: Θησαυροί 15ου–17ου αιώνα από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών). Eπ. έκδ. Ευγενία Χαλκιά. Αθήνα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (Η.Π.Α.), 2002. Σελ. xv+220, έγχρωμη εικονογράφηση, βιβλιογραφία. ΤΟΥ ΓΙΏΡΓΟΥ ΚΑΛΌΦΩΝΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΎ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΌΓΟΥ

ευθύντρια του Bυζαντινού Mουσείου Eυγενία Xαλκιά, με την περιεκτική εισαγωγή της, αναπτύσσει το σκεπτικό της έκθεσης και εισάγει τις ενότητες. O τολμηρός χαρακτηρισμός της μεταβυζαντινής τέχνης ως ελληνικής αναγέννησης τοποθετείται στις πραγματικές του διαστάσεις: όπως επισημαίνει η κ. Xαλκιά, ο όρος «αναγέννηση» χρησιμοποιείται εδώ για να επισημάνει την διάσωση και συνέχεια της βυζαντινής παράδοσης στον ελληνικό χώρο μετά την καταστροφή του 1453 και όχι για να παραπέμψει σε τυχόν εξελίξεις αντίστοιχες με αυτές της Αναγέννησης στην Δύση. Το μεγαλύτερο μέρος των εκθεμάτων αντιπροσωπεύουν την σημαντικότερη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης της εποχής την ζωγραφική. Για ευνόητους λόγους οι φορητές εικόνες είναι οι περισσότερες αφού οι τοιχογραφίες δύσκολα ταξιδεύουν. Σημαντικά έργα γνωστών ζωγράφων –πολλά από αυτά ενυπόγραφα– όπως του Άγγελου (Aκοτάντου) και του Ανδρέα Ρίτζου του 15ου αι., του Νικολάου Τζαφούρη (τέλη 15ου), του Μιχαήλ Δαμασκηνού και του Θωμά Μπαθά του 16ου και του Εμμανουήλ Λαμπάρδου του 17ου, εκπροσωπούν όλες τις τάσεις στην ζωγραφική της περιόδου. Δείχνουν την προσεκτική και αντιπροσωπευτική επιλογή που έγινε από την επιμελήτρια της έκθεσης. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ορισμένοι από τους ζωγράφους αυτούς που έζησαν στην ενετοκρατούμενη Κρήτη παρήγαγαν έργα τόσο βυζαντινής όσο και δυτικής τεχνοτροπίας απευθυνόμενοι σε μία ευρύτατη πελατεία ντόπια αλλά και ξένη. Τα τρίπτυχα –μικρόκοσμοι προσωπικής λατρείας– παρουσιάζονται ως ανεξάρτητη ενότητα. Από τις άλλες μορφές τέχνης, οι εφαρμοσμένες τέχνες εκπροσωπούνται κυρίως από έργα αργυροχοείας και ξυλογλυπτικής. Ξεχωριστή και σημαντική ενότητα αποτελεί η κεντητική τέχνη, με λαμπρά δείγματα ιερατικών και λειτουργικών αμφίων, ενώ μια μικρή ενότητα είναι αφιερωμένη στα βιβλία, χειρόγραφα και έντυπα. Με ολοσέλιδες έγχρωμες φωτογραφίες και εμπεριστατωμένα λήμματα, γραμμένα από την ίδια την E. Xαλκιά και τους επιμελητές του Bυζαντινού Mουσείου Σ. Γερογιώργη, Γ. Kακαβά, K.-Φ. Kαλαφάτη, A. Kατσελάκη, A. Λαζαρίδου, E. Παπασταύρου και P. Φατόλα, τα ίδια τα εκθέματα αφήνονται να γοητεύσουν τον αναγνώστη και να τον μυήσουν στην αισθητική, την πνευματικότητα και την διακριτική ακτινοβολία του παρατεταμένου λυκόφωτος του Bυζαντινού Πολιτισμού.

H φιλοξενία του Aβραάμ, 15ος αι., ξύλο, φύλλο χρυσού, αυγοτέμπερα.

Aνδρέας Pίτζος, JHS, B΄ μισό του 15ου αι., ξύλο, φύλλο χρυσού, αυγοτέμπερα. Tο έργο, που εικονογραφεί το έμβλημα των Iησουιτών (το συντομογραφημένο όνομα του Iησού) μαρτυρεί το εύρος της πελατείας του καλλιτέχνη.