* Οδός Καβάφη 4, Αλεξάνδρεια
onassis.org hfc-worldwide.org/athens cavafy.onassis.org
4
5 Ήταν στην Αλεξάνδρεια, πριν το 1966, πριν έρθουμε στην Αθήνα, όπου άκουσα για πρώτη φορά στο σπίτι του πατέρα μου ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη από την έκδοση του Καλμούχου του 1935. Ποιήματα που είχαν πολλά να πουν και περισσότερα να αποκρύψουν, με την τέχνη ενός κοσμοπολίτη. Από τύχη αγαθή, πολλά χρόνια αργότερα, ως πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, εισηγήθηκα σε αυτό την απόκτηση του αρχείου Καβάφη, το οποίο πέρασε ως παρακαταθήκη πολιτισμού από τον Αλέκο Σεγκόπουλο στον Γιώργο Σαββίδη και τελικά στον γιο του, Μανώλη, ο οποίος μας το εμπιστεύτηκε. Ήδη, το αρχείο Καβάφη έχει ψηφιοποιηθεί πλήρως και είναι διαθέσιμο ελεύθερα στους ερευνητές και τους αναγνώστες. Ο επόμενος μεγάλος σταθμός ήταν τον Νοέμβριο του 2023, όταν η νέα στέγη του Αρχείου Καβάφη υποδέχθηκε την ερευνητική κοινότητα και το ευρύ κοινό στην οδό Φρυνίχου 16: προστέθηκε ένα τοπόσημο στο αθηναϊκό κέντρο, αλλά και ένα ορόσημο στην καβαφική έρευνα – λίγους μήνες μάλιστα μετά το Φεστιβάλ “Archive of Desire”, που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη, αναδεικνύοντας πτυχές του ποιητικού του έργου που «συνομιλούν» απευθείας με την εποχή μας. Το κοσμοπολίτικο ταξίδι, γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώσεις, συνεχίζεται (αλλά δεν τελειώνει), τον Μάιο του 2024, εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν όλα. Το Ίδρυμα Ωνάση κι εγώ προσωπικά αισθανόμαστε περήφανοι που η χορηγία μας οδήγησε στην αποκατάσταση της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη. Είναι το μέρος όπου ο Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και δημιούργησε δεκάδες έργα σε συνεχή διάλογο με την Ιστορία. Ένας άλλος «διάλογος» ξεκινάει πλέον ανάμεσα στην Αθήνα και την Αλεξάνδρεια, συνιστώντας μια ενιαία διαδρομή έρευνας και αναζήτησης. Με την αποκατάσταση της Οικίας Καβάφη, το Ίδρυμα Ωνάση αποδίδει στην πολιτιστική μας κληρονομιά ένα μέρος της οφειλόμενης τιμής. Την ίδια στιγμή, διευρύνει τις δυνατότητες της έρευνας για το μέλλον της καβαφικής ποίησης. Η Οικία Καβάφη δεν θα μπορούσε ούτε φιλοδοξεί να είναι πιστή αναπαράσταση του σπιτιού του Καβάφη όπως ήταν πριν από τόσα χρόνια. Τα όποια ενθυμήματά του, προσωπικά και διακοσμητικά αντικείμενα διασώσαμε, φυλάσσονται εξάλλου με ασφάλεια στο Αρχείο Καβάφη στην Αθήνα. Στην Αλεξάνδρεια προσπαθήσαμε να δώσουμε μια αίσθηση της ζωής και του χώρου στον οποίο κινήθηκε ο Ποιητής, μια αίσθηση μόνο από την ζωή του. Έτσι, στην Αλεξάνδρεια είναι ο χώρος όπου έζησε ο Καβάφης και στην Αθήνα τα πράγματα με τα οποία έζησε. Αυτή ήταν και η οδηγία που δώσαμε στους αρχιτέκτονες που ανέλαβαν το έργο και στις δύο πόλεις. Το Ίδρυμα Ωνάση επιθυμεί, τέλος, να ευχαριστήσει το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και ιδιαίτερα τον Πρόεδρό του, κ. Κούκη, για την ευμενή αποδοχή της πρότασής μας και την αγαστή συνεργασία. Το έναυσμα για το έργο αυτό έδωσε η Υπουργός Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη, που ως εποπτεύουσα αρχή πολλαπλά υποστήριξε και βοήθησε να γίνει η πρότασή μας πραγματικότητα. Τέλος, ευχαριστίες οφείλονται στο Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη για την αρχιτεκτονική μελέτη που έδωσε σάρκα και πνεύμα στην αρχική μας ιδέα τόσο στην Αλεξάνδρεια όσο και στην Αθήνα, στην κα Σταυρούλα Σπανούδη, Διευθύντρια του Παραρτήματος Αλεξάνδρειας του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, και στον Μιχάλη Μπίσκο, ο οποίος ανέλαβε το έργο στην Αλεξάνδρεια. Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση
6
7 Για το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τα εγκαίνια της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, έργο πολύπλοκο, το οποίο ανέλαβε καθ’ ολοκληρίαν το Ίδρυμα Ωνάση, αποτελεί γεγονός μείζονος σημασίας. Ένα τοπόσημο του εξωελλαδικού ελληνισμού, η οικία στην οποία έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ο μέγας Αλεξανδρινός, παραδίδεται πλέον στο ευρύ κοινό ανακατασκευασμένη με επιμέλεια σε κάθε της λεπτομέρεια από μια σπουδαία και πολύπειρη ομάδα συνεργατών του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία εργάστηκε επιμελώς και μεθοδικά επί διετία, έχοντας συχνά να υπερβεί πλείστα, ανυπολόγιστα εξαρχής, εμπόδια. Η συνεργασία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού με το Ίδρυμα Ωνάση για τη λειτουργία της Οικίας Καβάφη αποτέλεσε επιλογή στρατηγικής σημασίας. Και το αποτέλεσμα δικαιώνει τις προθέσεις, οι οποίες μεταβλήθηκαν σε απτή και ολοκληρωμένη πραγματικότητα. Στον κύριο Παπαδημητρίου, με τον οποίο συνεργαστήκαμε άψογα και ανέφελα από την πρώτη στιγμή, εκφράζω τις ευχαριστίες του ΔΣ του ΕΙΠ. Το νέο κτίριο της Οικίας Καβάφη είναι ένα ακόμη έργο εθνικής προσφοράς, ένα ακόμη έργο ανάδειξης της καβαφικής ποιητικής δημιουργίας, μαζί με το Αρχείο Καβάφη, το οποίο εκτίθεται πλέον στην Αθήνα. Για τον ίδιο, είμαι βέβαιος ότι αποτελεί εκπλήρωση και ενός προσωπικού χρέους. Η διοίκηση του ΕΙΠ, όλα τα μέλη του ΔΣ, εκφράζουμε την χαρά μας, γιατί το έργο αυτό υλοποιείται κατά τη διάρκεια της θητείας μας. Η Οικία Καβάφη θα αποτελέσει έναν ζωοδότη πνευματικό φάρο των ελληνικών γραμμάτων σε όλο τον κόσμο. Παραδίδουμε στους Έλληνες και τους Φιλέλληνες ένα έργο μοναδικής αισθητικής, ένα έργο πρότυπο. Νίκος Α. Κούκης Πρόεδρος ΕΙΠ
8 Μπορείς να φανταστείς το μικρό γραφείο στο οποίο έγραφε τα ποιήματά του ο Κ. Π. Καβάφης; Το μπαλκόνι στο οποίο ονειρευόταν το αύριο και αναπολούσε το χθες; Τη γειτονιά στην οποία περπατούσε στο κέντρο της Αλεξάνδρειας; Το διαμέρισμά του στην πρώην οδό Lepsius; ΟΙΚΙΑ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
9 Φωτογραφία του Καβάφη σε ώριμη ηλικία στο διαμέρισμά του, στην τότε Rue Lepsius (σήμερα Rue C. P. Cavafy), σε χαρτόνι με το λογότυπο του φωτογράφου («Racine, studio suisse»).
10 Άποψη του εσωτερικού του διαμερίσματος του Καβάφη.
11 Ξεκινώντας με την απόκτηση του αρχείου Καβάφη, την ψηφιοποίηση και το άνοιγμά του σε κοινό και ερευνητές, το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε στις αρχές του 2022 την αποκατάσταση της Οικίας Καβάφη. Έναν χρόνο μετά, η Οικία Καβάφη άνοιξε ξανά τις πόρτες της στο κοινό. Υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, το μέρος όπου ο Κ. Π. Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και δημιούργησε δεκάδες από τα έργα που τον ανέδειξαν σε παγκόσμιο ποιητή αποκαταστάθηκε και αναδιαμορφώθηκε, ώστε να αναδειχθεί η εικόνα της κατοικίας όπως ήταν στα χρόνια που έζησε ο ποιητής, να φωτιστούν η σχέση του με την πόλη της Αλεξάνδρειας και ο αντίκτυπος του έργου του έως σήμερα, αλλά και για να μας μεταφέρει πίσω στον χρόνο. Εικόνες της βιογραφίας του παίρνουν μορφή σε ένα διαμέρισμα στο κέντρο της Αλεξάνδρειας. Ο Κ. Π. Καβάφης εγκαταστάθηκε στο παρόν διαμέρισμα της τότε 10 Rue Lepsius (σήμερα Rue 4
πρώην
Εl Sheikh) το 1907, μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του, Παύλο (Paul). Τον επόμενο χρόνο ο Παύλος συνταξιοδοτήθηκε και μετακόμισε μόνιμα στη Γαλλία, στην πόλη Υέρ, και έκτοτε ο ποιητής έζησε μόνος σε αυτό το διαμέρισμα. Μετά τον θάνατό του, η οικία λειτούργησε για κάποια χρόνια ως πανσιόν με το όνομα Amir, μεταξύ άλλων χρήσεων. Στις 16 Νοεμβρίου 1992, με πρωτοβουλία του ιστορικού και συγγραφέα Κωστή Μοσκώφ, μορφωτικού ακολούθου στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου, εγκαινιάστηκε στον χώρο το Μουσείο Καβάφη. Δύο χρόνια αργότερα διαμορφώθηκε και η Αίθουσα Στρατή Τσίρκα στην οικία, με υλικά που δώρισε η Εταιρεία Φίλων Στρατή Τσίρκα, αφιερωμένη στον σημαντικό Αιγυπτιώτη πεζογράφο. Ο Τσίρκας είχε γνωρίσει σε νεαρή ηλικία τον Καβάφη, τον οποίο είχε επισκεφθεί στο διαμέρισμά του το καλοκαίρι του 1930. Πολλά χρόνια αργότερα δημοσίευσε δύο εμβληματικά έργα για τον ποιητή: Ο Καβάφης και η εποχή του (1958) και Ο πολιτικός Καβάφης (1971). Το 2022, το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε την αποκατάσταση και την ανάδειξη της Οικίας Καβάφη, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, με σκοπό να την καταστήσει πόλο έλξης επισκεπτών από όλο τον κόσμο.
C. P. Cavafy,
Rue Sharm
12 Απόψεις του εσωτερικού του διαμερίσματος του Καβάφη.
13
14 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΔΩΜΑΤΙΩΝ «Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι» Γενεαλογία και προσωπική ζωή Το σαλόνι, μια αναδημιουργία O Καβάφης σήμερα
15 Ο παγκόσμιος ποιητής Καβαφικοί διάλογοι Το αρχείο Η οικία
Tableau of the Cavafy Family”.
16 Παγκόσμιος και πάντα επίκαιρος, ο Κ. Π. Καβάφης είναι πλέον ένας από τους πιο μεταφρασμένους Έλληνες ποιητές της εποχής του. Ο αντίκτυπος του Αλεξανδρινού ποιητή αποτυπώνεται στις μεταφράσεις του ποιητικού και πεζού του έργου σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες. Το ταξίδι στον μεταφραστικό κόσμο του Κ. Π. Καβάφη ξεκινάει από την πρώτη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του, η οποία κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, το 1935, σε φιλολογική επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση του Τάκη Καλμούχου. Πρόκειται για το 210ο αντίγραφο (τιράζ 2.030) σε χαρτί Vélin Μαδαγασκάρης Lafuma. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Κ. Π. Καβάφης συνδιαλέγεται με την Αλεξάνδρεια. H σχέση του ποιητή με την πόλη φωτίζεται μέσα από 21 τοπόσημα που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο του, τοποθετημένα σε αποτύπωση χάρτη της δεκαετίας του 1920. Κάποια από αυτά, ως θραύσματα της παρουσίας του στην πόλη, εξακολουθούν να υπάρχουν στο αστικό τοπίο της. Παράλληλα, παρουσιάζονται η ζωή και το έργο του Κ. Π. Καβάφη μέσα από ένα χρονολόγιο, το οποίο αποδίδει το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται ως άνθρωπος και ποιητής, όσο ζει και ονειρεύεται την Αλεξάνδρεια. Η γενεαλογία του ποιητή είναι ένα θέμα το οποίο έχει απασχολήσει πολύ και τον ίδιο, όπως αποδεικνύεται μέσα από τα αρχειακά τεκμήρια των “Genealogical
or Various bits of
family thrown together” και του “Genealogical
Τα διαβατήρια της Χαρίκλειας και του Πέτρου Ιωάννη, των γονιών του, αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της κοσμοπολίτικης και υβριδικής κοινωνικής ταυτότητας της οικογένειας, που αποτελεί έναν συνδυασμό από φαναριώτικες ρίζες, πολυεθνικές επιχειρηματικές συνδέσεις και αγγλοελληνικό πολιτισμικό προσανατολισμό. Η προσωπική ζωή του ποιητή ξετυλίγεται μέσα από μια επιλογή αρχειακών τεκμηρίων, στα οποία περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ημερολογιακά σημειώματα, επιστολές, επαγγελματικά έγγραφα και βιβλία που διατηρούσε στη βιβλιοθήκη του. Ο παγκόσμιος ποιητής «Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι» Γενεαλογία και προσωπική ζωή Πρόκειται για μια απόπειρα αναπαράστασης του σαλονιού του ποιητή, εκεί όπου ο Κ. Π. Καβάφης υποδεχόταν τους καλεσμένους του, όπως ήταν ο Νίκος Καζαντζάκης, η Μυρτιώτισσα, ο Κώστας Ουράνης, ο Filippo Tommaso Marinetti και ο E. M. Forster, μεταξύ άλλων. Κάποια από τα έπιπλα στον χώρο αποτελούν πιστά αντίγραφα εκείνων του ποιητή, ενώ άλλα αντικείμενα έχουν διατηρηθεί από την αρχική επίπλωση της Οικίας Καβάφη, όταν εγκαινιάστηκε το 1992, μετά από πρωτοβουλία του Κωστή Μοσκώφ. Τα ράφια κοσμούν δείγματα εκδόσεων αντίστοιχων με αυτές που διασώζονται από τη βιβλιοθήκη του ποιητή. Το σαλόνι, μια αναδημιουργία
Gossip
the History of our Father’s & Mother’s
17 Πώς συνομιλεί ο ποιητής με τους σύγχρονους καλλιτέχνες των εικαστικών και κινηματογραφικών τεχνών; Πώς αποδίδονται το έργο, η μορφή του ποιητή, αλλά και το καβαφικό περιβάλλον της Αλεξάνδρειας; Μια σειρά από οκτώ βίντεο έργα, αναθέσεις του Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο του φεστιβάλ “Archive of Desire” στη Νέα Υόρκη, την άνοιξη του 2023, παρουσιάζονται στον χώρο της Οικίας Καβάφη. Ανάμεσά τους και έργα σπουδαίων εικαστικών, όπως είναι ο Γιάννης Κυριακίδης και η
El
Περιμετρικά των τοίχων του δωματίου παρουσιάζεται μια επιλογή από αρχειακά τεκμήρια αλληλογραφίας του Κ. Π. Καβάφη με σύγχρονούς του ανθρώπους των γραμμάτων, καθώς και αποκόμματα εφημερίδων, τα οποία φωτίζουν το δίκτυο επαφών, αλλά και την εκτίμηση της λογοτεχνικής αξίας και αναγνώρισης του ποιητή από ομότεχνούς του σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, υπάρχουν αρχειακά τεκμήρια που αποκαλύπτουν τη στάση και την ταυτότητα του ποιητή ως Αιγυπτιώτη. Στο κεντρικό τραπέζι, οκτώ έργα Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών και καλλιτεχνών, παρουσιάζουν την πρόσληψη και τον διαρκή αντίκτυπο του καβαφικού έργου, όπως αυτός αναδύεται σε έργα άλλων. O Καβάφης σήμερα Καβαφικοί διάλογοι Ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο. Το αρχείο Καβάφη περιλαμβάνει χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του ποιητή, πλούσια αλληλογραφία και φωτογραφίες. Το αρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012. Εξασφαλίστηκε έτσι η παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύχθηκε ενδεχόμενος κατακερματισμός του. Σε συνέχεια της ψηφιοποίησης και της πλήρους τεκμηρίωσής του, τον Μάρτιο του 2019 δημοσιεύεται η ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη, σε ελληνικά και αγγλικά, η οποία κατέστησε το αρχείο προσβάσιμο σε όλους. Τον Νοέμβριο του 2023 το Ίδρυμα Ωνάση δημιουργεί έναν μόνιμο χώρο για το Αρχείο Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου 16β, στην Πλάκα, ανοιχτό σε κοινό και ερευνητές. Στιγμιότυπα της ιστορίας του διαμερίσματος όπου έζησε ο ποιητής από το 1907 έως το τέλος της ζωής του, όπως αυτή διαμορφώνεται από το 1933 έως σήμερα. Ο χώρος του διαμερίσματος αναδεικνύεται ο ίδιος σε έκθεμα που χρήζει διατήρησης και αποκατάστασης, μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Την άνοιξη του 2024, η αποκατεστημένη Οικία Καβάφη ανοίγει εκ νέου τις πόρτες της στο κοινό. Το αρχείο Η οικία
Farida
Gazzar.
26 Φωτογραφικό πορτρέτο του Καβάφη σε ώριμη ηλικία, σε δύο αντίγραφα επικολλημένα σε χαρτόνι και καλυμμένα με ρυζόχαρτο που φέρει το λογότυπο του φωτογράφου («Racine, studio suisse»). Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ
27 Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 17 Απριλίου 1863. Η ημερομηνία άλλαξε σε 29 Απριλίου, όταν τέθηκε σε ισχύ το νέο ημερολόγιο, και συμπίπτει πλέον με την ημέρα θανάτου του (29 Απριλίου 1933). Οι γονείς του, Πέτρος Ιωάννης και Χαρίκλεια, απέκτησαν εννέα παιδιά και ο Κωνσταντίνος ήταν το τελευταίο. Την εποχή εκείνη ευημερούσε στην Αλεξάνδρεια ελληνική παροικία. Ο Πέτρος Ιωάννης διατηρούσε ακμαίο εμπορικό οίκο, μαζί με τον εγκατεστημένο στο Λονδίνο αδελφό του, Γεώργιο. Η οικονομική ευημερία της οικογένειας δεν διατηρήθηκε για πολύ. Ο πρόωρος θάνατος του Πέτρου Ιωάννη, το 1870, υποχρέωσε τη Χαρίκλεια να ζητήσει στήριξη, για την ίδια και τα παιδιά της, από τον αδελφό του συζύγου της στην Αγγλία. Διέμειναν αρχικώς στο Λίβερπουλ και αργότερα στο Λονδίνο. Το 1877 επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια. Το 1882 εκδηλώθηκε εθνική εξέγερση στην Αίγυπτο, ακολούθησαν βιαιοπραγίες, επενέβη ο αγγλικός στόλος, βομβαρδίστηκε η Αλεξάνδρεια και οι ξένοι άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη. Ανάμεσά τους και η Χαρίκλεια, που αυτή τη φορά έσπευσε στο πατρικό της στην Κωνσταντινούπολη. Το 1885 η οικογένεια επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και ο Κωνσταντίνος απασχολήθηκε σε διάφορες εργασίες. Σταθερή εργασία απέκτησε το 1892, όταν προσελήφθη στην Υπηρεσία Αρδεύσεων, όπου εργάστηκε επί τριάντα χρόνια. Από το 1908 και έως το τέλος της ζωής του διέμενε μόνος στο διαμέρισμα της τότε οδού Λέψιους 10, τη σημερινή οδό Καβάφη. Το καλοκαίρι του 1901 επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα, μαζί με τον αδελφό του, Αλέξανδρο. Στη συνέχεια, αντάλλασσε επιστολές με τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος το 1903 δημοσίευσε στα Παναθήναια την πρώτη εκτενή μελέτη για την ποίηση του Καβάφη στην Αθήνα. Το διαμέρισμά του στην οδό Lepsius αποτέλεσε τον συνήθη τόπο συνάντησής του με επισκέπτες του από την Ελλάδα και άλλες χώρες, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, η Μυρτιώτισσα, ο Κώστας Ουράνης, ο Filippo Tommaso Marinetti και ο E. M. Forster. Η ασυνήθης εκδοτική πρακτική του, κάποιες ιδιορρυθμίες του χαρακτήρα του, όπως τις κατέγραφαν όσοι τον είχαν συναναστραφεί, και οι αιχμηρές αναφορές του άρχισαν να δημιουργούν μια αχλή θρύλου γύρω από το άτομό του.
28 Ελληνικό διαβατήριο του Καβάφη για το έτος 1932.
29 Το 1886 δημοσιεύτηκαν τα πρώτα του κείμενα: το πεζό «Το Κοράλλιον υπό μυθολογικήν έποψιν» στην εφημερίδα Κωνσταντινούπολις και το ποίημα «Βακχικόν» στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας. Η ιδιόρρυθμη εκδοτική πρακτική του χρονολογείται για πρώτη φορά στο 1892, όταν τύπωσε αυτοτελώς το ποίημα «Κτίσται». Τα επόμενα χρόνια, συγκέντρωνε ανάτυπα των στίχων του από διάφορα περιοδικά (ή τύπωνε αυτοτελώς μεμονωμένα ποιήματα) και συγκροτούσε δέσμες ποιημάτων, οι οποίες κατατάχθηκαν αναδρομικώς στα δύο «τεύχη» (1904 και 1910) και στις δέκα «συλλογές» με ποιήματα των ετών 1910-1932. Αυτά τα οιονεί βιβλία δεν κυκλοφορούσαν στο εμπόριο, αλλά ο ίδιος τα έστελνε ή τα χάριζε σε φίλους και θαυμαστές του. Η καινοφανής αυτή εκδοτική πρακτική καθιστούσε την ποίησή του περιζήτητη. Η συνολική ποιητική παραγωγή του ταξινομήθηκε εκ των υστέρων από τον Γ. Π. Σαββίδη σε τέσσερις κατηγορίες: τα 154 ποιήματα του «Κανόνα», όσα δηλαδή δημοσίευσε ο ίδιος ο Καβάφης· τα «Αποκηρυγμένα» της πρώτης περιόδου του· τα «Κρυμμένα» που δεν δημοσιεύτηκαν μέχρι τον θάνατό του· και τα «Ατελή», που ήταν ανολοκλήρωτα σχεδιάσματα ποιημάτων. Τη δεκαετία του 1920 πολλοί νέοι στην Αθήνα είχαν στρέψει την προσοχή τους στην ποίηση του Καβάφη, επικοινωνούσαν μαζί του ζητώντας να αποκτήσουν τις συλλογές του ή έγραφαν μελέτες για το έργο του. Το 1926, η δικτατορική κυβέρνηση του Πάγκαλου τού απένειμε το παράσημο του Φοίνικος, μοναδική διάκριση που αξιώθηκε όσο ζούσε. Τον ίδιο χρόνο, κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια ένα νέο λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό έντυπο, η Αλεξανδρινή Τέχνη, το οποίο διευθυνόταν αφανώς και στηριζόταν οικονομικώς από τον Καβάφη. Το 1932 διαγνώστηκε με καρκίνο του λάρυγγα και οι γιατροί του συνέστησαν να μεταβεί στην Αθήνα, όπου έφτασε συνοδευόμενος από το ζεύγος των κληρονόμων του, τον Αλέκο και τη Ρίκα Σεγκοπούλου. Νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού και υποβλήθηκε σε τραχειοτομία, με αποτέλεσμα να χάσει οριστικά τη φωνή και την ομιλία του. Τον Απρίλιο του 1933 εισήχθη στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας, όπου και άφησε την τελευταία του πνοή στις 29 Απριλίου.
30 Γενεαλογικός πίνακας της οικογένειας Καβάφη, τον οποίο συνέταξε ο Τζων Καβάφης μεταξύ των ετών 1883 και 1905.
31
32 Χειρόγραφη σημείωση για το ποίημα «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον».
33 Το ελληνικό κείμενο του ποιήματος «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» σε αποκομμένη σελίδα του περιοδικού Γράμματα.
34 Η νέα στέγη του Αρχείου Καβάφη στην οδό Φρυνίχου 16Β, στην περιοχή της Πλάκας στην Αθήνα. ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ
35 Διαχρονικά σύγχρονος, πολιτικός, αισθησιακός, εμβριθής και πάντα επίκαιρος, ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο. Το αρχείο Καβάφη αποτελείται από 2.000 και πλέον τεκμήρια, στα οποία περιλαμβάνονται χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό του αρχείο, με μια πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών. Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε το αρχείο Καβάφη στα τέλη του 2012. Η απόκτηση αυτή διασφάλισε την παραμονή του στην Ελλάδα και απέτρεψε τον ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Στόχος του Ιδρύματος Ωνάση είναι να εξασφαλίσει την ανοιχτότητα του αρχείου και την ελεύθερη πρόσβαση κοινού και ερευνητών σε αυτό, καθώς και να προβάλει τον οικουμενικό χαρακτήρα της ποίησης του Καβάφη. Το Ίδρυμα Ωνάση προχώρησε στην ψηφιοποίηση, την ταξινόμηση και την πλήρη τεκμηρίωση του συνόλου των περιεχομένων του αρχείου Καβάφη στα ελληνικά και στα αγγλικά, ενώ τον Μάιο του 2019 η ψηφιακή συλλογή του αρχείου δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα
καθιστώντας το προσβάσιμο σε όλους. Ανταποκρινόμενο και πάλι στην ανάγκη για ανοιχτή πρόσβαση και διάδοση του έργου του ποιητή, το Ίδρυμα Ωνάση επένδυσε στη δημιουργία του Αρχείου Καβάφη, ενός ειδικά διαμορφωμένου χώρου στην Αθήνα αφιερωμένου στο αρχείο του, ο οποίος εγκαινιάστηκε τον Νοέμβριο του 2023. Ακόμα ένας πόλος έλξης διεθνούς πολιτιστικής κληρονομιάς ανοίγει για όλους τους κατοίκους, τους ερευνητές και τους επισκέπτες υπό τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη. Το Αρχείο Καβάφη στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας φιλοξενεί το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, 966 βιβλία από τη βιβλιοθήκη του, καθώς και μια συλλογή αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον Καβάφη. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί ένας χώρος για τα γραπτά και τα βιβλία του ποιητή, τα προσωπικά του αντικείμενα και έπιπλα, περιτριγυρισμένος από έργα τέχνης που θα μας επιτρέψουν να κατανοήσουμε σε βάθος την αυξανόμενη επίδρασή του στην παγκόσμια λογοτεχνία και τέχνη από την εποχή του μέχρι σήμερα – ένας χώρος ανοιχτός στους ερευνητές και το κοινό, ανοιχτός σε όλους.
cavafy.onassis.org,
36 ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ onassis.org
NEW INC, Rhizome, Pioneer Works, NYU Tandon School of Engineering
Games 4 Change,
37 Η αποστολή του Ιδρύματος Ωνάση, που ιδρύθηκε από τον Αριστοτέλη Ωνάση το 1975, θα είναι πάντα ανθρωποκεντρική: να δημιουργεί τις συνθήκες, να αναζητά τις ιδέες και να πυροδοτεί τις συζητήσεις που οδηγούν σε μια καλύτερη κοινωνία. Το Ίδρυμα Ωνάση εργάζεται για την προώθηση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού παγκοσμίως. Με έδρα του την Αθήνα, η δράση του εκτείνεται σε όλο τον κόσμο, εστιάζοντας στον πολιτισμό, την υγεία και την εκπαίδευση. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, έχει χορηγήσει περισσότερες από 7.600 υποτροφίες σε νέους και νέες από όλο τον κόσμο, ενώ κάθε χρόνο παρουσιάζει πολυάριθμες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Με την κατασκευή του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου το 2024, που έρχεται να προστεθεί στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο στην Αθήνα, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την παροχή υγείας σε όλους, προσφέροντας στην ελληνική κοινωνία ένα νοσοκομείο για τη μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων, καθώς και ένα κέντρο έρευνας και καινοτομίας στις μεταμοσχεύσεις. Στις ΗΠΑ, το Ίδρυμα Ωνάση παρέχει στήριξη και επιμέλεια σε έναν πολιτιστικό προγραμματισμό που εκτείνεται σε διάφορες μορφές τέχνης και δημιουργικές προσπάθειες. Το Onassis USA, με έδρα τη Νέα Υόρκη, περιλαμβάνει το
realities), μια παγκόσμια πλατφόρμα του
Culture, αφιερωμένη στην τέχνη νέων μέσων και την ψηφιακή κουλτούρα. Το πρόγραμμα αυτό προσφέρει ολιστική υποστήριξη, από τη γέννηση μιας ιδέας μέχρι τη σχολαστική ανάπτυξη, την προσεγμένη παραγωγή και την αποτελεσματική διανομή και επικοινωνία. Το Onassis ONX συνεργάζεται με οργανισμούς όπως οι
και
στη Νέα Υόρκη, αλλά και οι
DiMoDA και PHI Centre, διεθνώς. Μέσω του Onassis AiR, ενός προγράμματος που βασίζεται στη συνεχή υποστήριξη της καλλιτεχνικής έρευνας και πρακτικής, με στόχο την καλλιέργεια ενός χώρου όπου οι καλλιτέχνες διαμορφώνουν οι ίδιοι τις συνθήκες για την ανάπτυξη του έργου τους, το Ίδρυμα Ωνάση υποστηρίζει τις υπάρχουσες συνεργασίες και τα μέλη του ευρύτερου οικοσυστήματός του στην τοπική και διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα. Και σε ό,τι αφορά τον πολιτισμό, αυτός δεν περιορίζεται στην τέχνη, αλλά είναι τρόπος ζωής. Στο Onassis Culture, με επίκεντρο τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το Ίδρυμα ενθαρρύνει την ανάπτυξη του ταλέντου και της ενέργειας Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών και ξεκινά συζητήσεις που έχουν στόχο να διαμορφώσουν την κοινωνία. Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση είναι ένα κέντρο παγκόσμιου σύγχρονου πολιτισμού που, μέσα από μια σειρά πρωτοβουλιών και έργων, προωθεί τον διάλογο για τη δημοκρατία, την κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, τη φυλετική και έμφυλη ισότητα και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+. Το STEGI.RADIO είναι το διεθνές διαδικτυακό ραδιόφωνο της Στέγης, μια πολιτιστική πλατφόρμα που εστιάζει σε νέες μουσικές παραγωγές, μιλώντας μέσα από ήχους και ιδέες, ανιχνεύοντας την τρέχουσα πολιτική και κριτική σκέψη και διασχίζοντας ένα φανταστικό αρχιπέλαγος για την ενίσχυση του διαλόγου που ξεπερνά τα σύνορα και τις χρονολογίες. Το Onassis Channel στο YouTube εξελίσσεται συνεχώς και μεγαλώνει, προσθέτοντας νέες παραγωγές, ψηφιακές συναυλίες, ντοκιμαντέρ, διαδικτυακές συζητήσεις και μοναδικό περιεχόμενο, φέρνοντας στο προσκήνιο το κοινό ψηφιακό μας μέλλον.
Onassis ONX (ONassis eXtended
Onassis
IDFA, CPH:DOX,
38 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ hfc-worldwide.org/athens
Union of National Institutes for
39 Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) θεσπίστηκε το 1992 με ομόφωνη απόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Στεγάζεται στην οικία του αείμνηστου Έλληνα επιχειρηματία Πρόδρομου Μποδοσάκη. Σκοπός της σύστασής του είναι η διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού σε ολόκληρο τον κόσμο. Με κύρια δραστηριότητα τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, τη διάδοση του ελληνικού βιβλίου, του θεάτρου, της μουσικής, των τεχνών, την προβολή του ελληνικού κινηματογράφου και τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού έχει αποδείξει ότι διαθέτει την απαιτούμενη γνώση και πείρα για να προβάλλει τον ελληνικό πολιτισμό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με ποιότητα, κύρος, όραμα και προοπτική. Επίσης, το ΕΙΠ έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο παραρτημάτων εκτός Ελλάδας, στην Αλεξάνδρεια, το Βελιγράδι, το Βερολίνο, το Βουκουρέστι, τη Μόσχα, την Οδησσό και την Τεργέστη. Το ΕΙΠ είναι μέλος δύο σημαντικών ευρωπαϊκών πολιτιστικών δικτύων, του European
(EUNIC) και του Anna Lindh
Συνεργάζεται διεθνώς με πανεπιστημιακές έδρες ελληνικών σπουδών, σχολεία ελληνικής γλώσσας, πρεσβείες, κέντρα πολιτισμού, μουσεία και βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο.
Culture
Foundation.
Κώστας Γραμμένος
Dennis Μ. Houston Αντιπρόεδρος Δ.Σ.
Florian Marxer
Στέφανος Π. Ταμβάκης Μέλος Δ.Σ.
Μιχαήλ-Σπύρος
Δ.Σ.
Simon Critchley Μέλος Δ.Σ.
Karen Brooks Hopkins Μέλος Δ.Σ.
Paul Holdengräber Μέλος Δ.Σ.
Νικόλαος Καραμούζης
40
Σ. Παπαδημητρίου Πρόεδρος
Αντώνης
Δ.Σ.
Αντιπρόεδρος Δ.Σ.
Αντιπρόεδρος Δ.Σ.
Σωτήρχος Μέλος
Μέλος
Παναγιώτης Τουλιάτος Μέλος Δ.Σ. Μαίρη Καραγιάννη-Μιχαλοπούλου Μέλος Δ.Σ.
Παναγιωταρέα Μέλος Δ.Σ. Κωνσταντίνος Μπίκας Μέλος Δ.Σ. ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
Δ.Σ.
Ελένη