AO 24 (June 2004)

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 24 Ιούνιος 2004

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 24 Ιούνιος 2004

Περιεχόμενα Σημείωμα Διάλεξη για τον Πλουραλισμό του Aρχαιοελληνικού Πολιτισμού..................................................................................................2 Δραστηριότητες Υποτρόφων • • •

Επιτυχίες...................................................................................................................................................................................................................3 Εικαστικά..................................................................................................................................................................................................................7 Θέατρο.......................................................................................................................................................................................................................9

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου............................................................................................................................................................................10 • •

Mουσική βραδιά με κιθάρα και πιάνο...............................................................................................................................................................11 Eγκαίνια Kαρδιολογικής Kλινικής «Aλέξανδρος Ωνάσης» στο Eρεβάν....................................................................................................12

Ειδήσεις του Ιδρύματος • • • •

H Θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών.........................................................................................................................................13 Παράρτημα της Eθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο.....................................................................................................................................16 Δωρεά του Iδρύματος προς την EΛEΠAΠ.......................................................................................................................................................20 Φωτογραφικός Περίπλους της Σύγχρονης Eλλάδας....................................................................................................................................21

Διάλεξη •

AΛΛEPΓIA: Mια νέα επιδημία στον ανεπτυγμένο κόσμο του 21ου αιώνα.................................................................................................23

Άρθρο •

Μοντέρνα Ολυμπιακή Πόλη: Η πορεία του σχεδιασμού της από τον Μοντερνισμό στον Μεταμοντερνισμό.......................................26

Παράσταση •

Η «Πανώρια» στην Λυρική Σκηνή.....................................................................................................................................................................29

Βιβλιοπαρουσίαση • •

Aναζητώντας το αριστείον: το παιδί στην αρχαία Eλλάδα και το ολυμπιακό πνεύμα.............................................................................32 H Kεραμική της Aνατολικής Mακεδονίας από τη Nεολιθική στην Eποχή του Xαλκού...........................................................................35

Βιβλιογραφικό Δελτίο • •

Κάτια Σαβράμη, Ρυθμική Γυμναστική: Άθλημα και Τέχνη. Μετ. Χριστίνα Μισιριώτη. Πρόλογος Ελένη Μιχαλοπούλου. Aθήνα: Εκδόσεις Αθλότυπο, 2004. Σελ. 156, βιβλιογραφία.....................................................................................................................................38 Athanasios Semoglou, Le voyage outre-tombe de la Vierge dans l’art byzantine: De la descente aux Enfers à la montée au ciel (Το μετά θάνατον ταξίδι της Παναγίας στη Βυζαντινή Τέχνη: από την ε¨ς ≠ÿAδου κάθοδον έως την άνοδο στον ουρανό). Πρόλογος Claude Lepage. Θεσσαλονίκη: Kέντρο Βυζαντινών Ερευνών, 2003 (Βυζαντινά Κείμενα και Μελέτες 34). Σελ. xxvii + 150, βιβλιογραφία, παραρτήματα, ευρετήριο, 54 πίνακες, ελληνική περίληψη.....................................................................................38

Σημείωμα H απολογιστική Γενική Συνέλευση Τις προτάσεις των μελών του Συνδέσμου για διαλέξεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και ειδικότερα για τη διοργάνωση της κεντρικής εκδήλωσης του επόμενου δωδεκάμηνου αναμένει το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση. Ο προγραμματισμός των δραστηριοτήτων του Συνδέσμου απασχόλησε τη Γενική Συνέλευση των μελών του, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 23 Μαΐου 2004. Στο πλαίσιο του απολογισμού των πεπραγμένων του Δ.Σ. κατά το προηγούμενο δωδεκάμηνο, η πρόεδρος κ. Ιωάννα Κονδύλη απαρίθμησε τις πολυάριθμες εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν: συναυλίες, ρεσιτάλ πιάνου και διαλέξεις. Σημείωσε, επίσης, την πρόσφατη έκδοση από τον Σύνδεσμο των πρακτικών του συνεδρίου για την Τέχνη του Χορού σε έναν κομψό τόμο 144 σελίδων. Θα ακολουθήσει η έκδοση της ομιλίας του διαπρεπούς θεολόγου, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και Επισκόπου Διοκλείας Καλλίστου Γουέαρ με θέμα την «Επίδραση της Φιλοκαλίας στη Δύση και την Ανατολή». Στη Γενική Συνέλευση παραβρέθηκε εκ μέρους του Δ.Σ. του Ιδρύματος ο κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, ο οποίος εξέφρασε την ικανοποίηση του Ιδρύματος για τη συνεχή αναβάθμιση των πολύπλευρων δραστηριοτήτων του Συνδέσμου, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στο περιοδικό ΑΩ. Τόνισε ακόμη ότι η έκδοση των διαλέξεων σε μικρούς αυτοτελείς τόμους θα γίνει επιλεκτικά. Οι ομιλίες που θα εκδοθούν θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από επιστημονική πρωτοτυπία και δεν θα πρέπει να έχουν ξεπεραστεί από νεότερες έρευνες στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Όλα τα μέλη του Δ.Σ. που μίλησαν στη Συνέλευση ευχαρίστησαν το Ίδρυμα για την πολύτιμη υποστήριξη που παρέχει στην πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων του Συνδέσμου. Λήδα Μπουζάλη

2

Διάλεξη για τον Πλουραλισμό του Aρχαιοελληνικού Πολιτισμού Το Ίδρυμα Ωνάση, ο Σύνδεσμος Υποτρόφων και η Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία ήταν οι συνδιοργανωτές της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε την 1η Ιουνίου στο αμφιθέατρο του Μεγάρου Διοικητού Θεοδώρου Καρατζά με τη διάλεξη του Σερ Χιου Λόυντ-Τζόουνς, καθηγητή της Βασιλικής Έδρας Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Θέμα της ομιλίας του διακεκριμένου ακαδημαϊκού ήταν ο «Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός και η πολυπολιτισμικότητά του σε αναφορά με τη σημασία τους για τη σύγχρονη εποχή». Απόφοιτος του Κολεγίου Christ Church της Οξφόρδης ο καθηγητής Λόυντ-Τζόουνς έχει διδάξει Αρχαία Ελληνικά στα Πανεπιστήμια του Κέμπριτζ, Γέιλ, Μπέρκλεϊ, Σικάγο και Χάρβαρντ. Στα συγγράμματά του περιλαμβάνονται το έργο The Justice of Zeus, καθώς και μεταφράσεις της Ορέστειας του Αισχύλου. Πρόσφατα ολοκλήρωσε μια νέα τρίτομη μετάφραση των έργων του Σοφοκλή για τη σειρά «Κλασική Βιβλιοθήκη Loeb» των εκδόσεων του Πανεπιστημίου Xάρβαρντ. Στην ομιλία του ανέλυσε διεξοδικά την εξέλιξη της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων, από την καθιέρωση των σπονδών για τον εξευμενισμό των πνευμάτων έως τον Αριστοτέλη, υποστηρίζοντας τη θέση ότι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες έθεσαν τις βάσεις της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, πολιτικής οργάνωσης, τέχνης, επιστήμης και ιατρικής ήταν ο ρεαλισμός της θρησκείας τους. Την εκδήλωση προλόγισαν ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Στέλιος Παπαδημητρίου και ο πρόεδρος της Ελληνικής Ανθρωπιστικής Εταιρείας, ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννης-Θεοφάνης Παπαδημητρίου.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Γιάννης Α. Πολλάλης Ο ειδικός σε θέματα Επιχειρησιακής Στρατηγικής και Πληροφορικής Γιάννης Πολλάλης εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Είναι διδάκτωρ του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου του Πίτσμπεργκ της Πενσυλβάνιας στον Στρατηγικό Σχεδιασμό και στα Συστήματα Πληροφορικής, ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Πειραιώς και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στη Διοίκηση Eπιχειρήσεων (Μ.Β.Α.) του Πανεπιστημίου Σκράντον της Πενσυλβάνιας στα Χρηματοοικονομικά και τα Συστήματα Διοίκησης Παραγωγής. Διετέλεσε καθηγητής στην Έδρα Στρατηγικού Σχεδιασμού Συστημάτων Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Σίρακιουζ της Νέας Υόρκης, ενώ ταυτόχρονα συνεργαζόταν σε ερευνητικά έργα με το Πανεπιστήμιο της Ν. Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Παράλληλα, διετέλεσε σύμβουλος σε επιχειρήσεις και Πανεπιστήμια της Β. Αμερικής. Στην ελληνική αγορά έχει διατελέσει ειδικός τεχνικός σύμβουλος και αξιολογητής σε πολλά έργα δημοσίων οργανισμών (ΕΛ.ΤΑ., Ο.Π.Ε., Ι.Γ.ΜΕ., Ε.Ο.Μ.Μ.ΕΧ. κ.ά.), σε θέματα ανασχεδιασμού διαδικασιών (B.P.R.), επιχειρησιακού και στρατηγικού σχεδιασμού, καθώς και σύμβουλος ιδιωτικών επιχειρήσεων σε θέματα Μάρκετινγκ, Πληροφορικής και ανάπτυξης συστημάτων μέτρησης αποδοτικότητας (Performance Measurement Systems). Στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς διδάσκει τα μαθήματα Πληροφορικής, Μάρκετινγκ, Επιχειρησιακής Στρατηγικής και Διεθνούς Ανταγωνιστικότητας. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό βιβλίων, ερευνητικών εργασιών και μονογραφιών σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και είναι επίτιμο μέλος της διεθνούς επιτροπής σύνταξης του υψηλού κύρους επιστημονικού περιοδικού International Journal for Information Management.

3

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Χριστίνα Κατσάρη Το πρώτο ημίωρο ντοκιμαντέρ της Χριστίνας Κατσάρη με τίτλο «Ετεροτοπία» απέσπασε το βραβείο κοινού και χρηματικό έπαθλο στο Φεστιβάλ «Πλατφόρμα», που διοργανώνεται υπό την αιγίδα της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Προβλήθηκε, επίσης, τον περασμένο Μάρτιο στο 6ο Φεστιβάλ Nτοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης «Εικόνες του 21ου αιώνα», εκτός συναγωνισμού, λόγω της προηγούμενης βράβευσής του στην κατηγορία «Πανόραμα». Η ταινία δανείζεται τον τίτλο της από την ιατρική ορολογία. «Ετερότοπον» είναι ένα όργανο που βρίσκεται σε λάθος θέση. Ετερότοπος είναι και ο ήρωας της ταινίας, ο παγκόσμιος πρωταθλητής ελεύθερης κατάδυσης Μανώλης Γιάνκος, που έχει φθάσει τα 91 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Στόχος της Χριστίνας Κατσάρη δεν είναι η παρουσίαση ενός «αθλητικού ντοκιμαντέρ», αλλά ενός «κινηματογραφικού ψυχογραφήματος» με υποβρύχιες λήψεις και με συνεντεύξεις συγγενών και φίλων του ήρωα της ταινίας. Η φωτογραφία είναι του Χ. Καραμάνη, το μοντάζ του Σ. Μπερτάκη και η παραγωγή του Φ. Κατσάρη. Απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, με ειδικότητα στη Σκηνογραφία, η Χριστίνα Κατσάρη πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές σε Video και Computer Art στο School of Visual Arts της Νέας Υόρκης, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Από το 1995 εργάζεται στον χώρο της διαφήμισης και ασχολείται με την εικονοποίηση σεναρίων. Έχει δημιουργήσει το εκπαιδευτικό ντοκιμαντέρ «Διγενής Ακρίτας» για το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, ντοκιμαντέρ για την έκθεση «Σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες: Αρχιτεκτονική, Πολιτισμός, Επικοινωνία», που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Αμαρουσίου, εγκατάσταση βίντεο στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού Νέας Υόρκης, ενώ συνεργάζεται και με την ΕΤ1. Εικαστικά της έργα ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

4

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Θανάσης Σαράντος Υποψήφιος για το βραβείο Νέου Δημιουργού των Βραβείων Θεάτρου, που απένειμε η Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, ήταν ο Θανάσης Σαράντος τον Φεβρουάριο του 2004 για την παράσταση «Ο Μικρός Πρίγκιπας» της ομάδας θεάτρου «ηθικόν ακμαιότατον». Το έργο του Σαιντ-Εξυπερύ παρουσιάστηκε σε νέα μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία του Θανάση Σαράντου στο 3ο Φεστιβάλ Τρίπολης τον Ιούλιο του 2002 και στο θέατρο «Συνεργείο Τεχνών» στην Αθήνα, αποσπώντας θερμές κριτικές, καθώς και μικρή επιχορήγηση της ομάδας από το Υπουργείο Πολιτισμού για το 2004. Ο Θανάσης Σαράντος αποφοίτησε το 1994 από τη Σχολή Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν. Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση σπούδασε θεατρική σκηνοθεσία στο εργαστήριο του Φιλίπ Γκολιέ στο Λονδίνο και με τον Ρόμπερτ Γουίλσον στο Watermill Center της Νέας Υόρκης. Επίσης, σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου στην Ακαδημία Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης. Το 2001 το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου τον βράβευσε με υποτροφία για την ταινία μικρού μήκους «Το Γάντι». Έχει συνεργαστεί με το Θέατρο Τέχνης, το Θεσσαλικό Θέατρο, το ΔH.ΠE.ΘE. Βόλου, τη Ρούλα Πατεράκη κ.ά.

Eίναι συνιδρυτής με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη της εταιρείας θεάτρου «ηθικόν ακμαιότατον». H ομάδα ανασυστάθηκε το 2001 από τον υπότροφο με τιμητικά μέλη τους Γιώργο Κουμεντάκη, Γιάννη Πετρόπουλο, Ειρήνη Τσολακέλη και Γιάννη Τσιώλη

5

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Έλενα Βότση Τα χρυσά, αργυρά και χάλκινα μετάλλια που θα φορέσουν σε λίγες εβδομάδες οι Ολυμπιονίκες της 28ης Ολυμπιάδας της Αθήνας θα είναι σχεδιασμένα από την υπότροφο Έλενα Βότση. Η Εκτελεστική Επιτροπή της Δ.Ο.Ε. επέλεξε το σχέδιό της, ύστερα από διεθνή διαγωνισμό, το πρώτο βραβείο του οποίου συνοδεύθηκε από χρηματικό έπαθλο 20.000 ευρώ. H διακεκριμένη σχεδιάστρια μίλησε για αυτή τη μεγάλη τιμή στο ΑΩ: Η επιλογή του σχεδίου μου αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα, για τον πρόσθετο λόγο ότι για πρώτη φορά μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1928 αλλάζει και η κύρια, μόνιμη όψη των μεταλλίων. Σας δόθηκαν από την Επιτροπή προδιαγραφές που έπρεπε να τηρήσετε; Η Επιτροπή όρισε ότι η κύρια όψη θα έπρεπε να απεικονίζει τη φτερωτή Νίκη του Παιωνίου και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Σχεδίασα τη Νίκη όρθια και όχι καθιστή, όπως ήταν σε προηγούμενα μετάλλια, να κατεβαίνει στο Στάδιο για να στεφανώσει τους νικητές. Η πίσω πλευρά των μεταλλίων διαμορφώνεται κάθε φορά ελεύθερα από κάθε διοργανώτρια πόλη. Κατέληξα να χρησιμοποιήσω την ολυμπιακή φλόγα και τους στίχους από την Ωδή του Πινδάρου για τη νίκη του Αλκιμέδοντα από την Αίγινα στο αγώνισμα της πάλης. Ποιο ήταν το σκεπτικό της επιλογής για το σχέδιό σας; Αποφάσισα εξαρχής να χρησιμοποιήσω τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, γιατί είναι στοιχεία αναγνωρίσιμα και με αυτά γράφτηκαν για πρώτη φορά έννοιες όπως «φιλοσοφία» και «δημοκρατία». Πιστεύω πως τα ολυμπιακά μετάλλια πρέπει να έχουν σωστά στοιχεία, που να τονίζουν την ελληνικότητα του θεσμού. Πώς θα νιώσετε όταν κάποιος Έλληνας πρωταθλητής ανεβεί στο βάθρο και φορέσει ένα από τα μετάλλιά σας; Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που έμαθα ότι τα δικά μου μετάλλια θα δοθούν στους πρωταγωνιστές των Αγώνων, αλλά ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω. Υπάρχει κάποιο μοτίβο που προτιμάτε στον σχεδιασμό των κοσμημάτων σας; Δουλεύω με πολλά θέματα και με όλα τα υλικά, όπως τα βότσαλα από την Ύδρα, ο χρυσός σε συνδυασμό με σίδερο που έχει την οξείδωση του χρόνου, τα διαμάντια σε διαφορετικά κοψίματα και χρώματα. Αυτή την περίοδο δουλεύω με σκέτο μέταλλο, χρυσό 18 καρατίων, που παίζει με το φως στις επιφάνειες όπου αντανακλά. Δίνω έμφαση στα δακτυλίδια, γιατί πιστεύω ότι στολίζουν όλο το σώμα, χάρη στις κινήσεις των χεριών. Η Έλενα Βότση σπούδασε ζωγραφική στην Α.Σ.Κ.Τ. και με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κόσμημα στο Royal College of Art στο Λονδίνο. Τελείωσε πρώτη τις σπουδές της, κερδίζοντας το βραβείο Bakri Memorial. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα άρχισε να σχεδιάζει και να διαθέτει τα κοσμήματά της στον τόπο καταγωγής της, την Ύδρα. Έχει συνεργαστεί με τη Χρυσοθήκη Ζολώτα, έχει σχεδιάσει κοσμήματα και αντικείμενα για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και για την Εθνική Πινακοθήκη, έχει φιλοτεχνήσει το αναμνηστικό δώρο της Ελλάδας προς τους προέδρους των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Διάσκεψη Κορυφής της Κέρκυρας το 1994, και έχει παρουσιάσει τα κοσμήματά της σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

6

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά Πάνος Κοκκινιάς Στην πρώτη ατομική του έκθεση στην γκαλερί Xippas στο Παρίσι (13 Μαρτίου-17 Απριλίου 2004) ο Πάνος Κοκκινιάς παρουσίασε ένα σύνολο από τέσσερις φωτογραφίες μεγάλων διαστάσεων με νυχτερινά τοπία φωτισμένα από τεχνητό φως. Μόλις ορατό, ένα πρόσωπο εμφανίζεται κάποιες φορές στο ημίφως των φωτογραφιών του. Ο Πάνος Κοκκινιάς κάνει τον θεατή του έργου του να νιώσει άβολα: μέσα από το σύνηθες μοιάζει ξαφνικά να αναδύεται η απειλή κάποιου άλλου επικείμενου γεγονότος. Τα φωτογραφικά έργα του έλκουν την καταγωγή τους από δύο ξεχωριστές παραδόσεις: από τη μια μεριά, σχολαστική καταγραφή αντικειμένων και τόπων της πραγματικότητας –πρόσωπα, αντικείμενα και χώροι– σε μια μορφή αναζήτησης ταυτότητας. Από την άλλη, αφήγηση του παράδοξου μέσα από απρόσμενες ιστορίες που διερευνούν θέματα όπως η σεξουαλικότητα ή ο φόβος του θανάτου. Με αυτή την έννοια, η δουλειά του εμφανίζεται ως ένα νέο είδος καταγραφής που μοιάζει να προέρχεται από άλλον κόσμο. Στον Πάνο Κοκκινιά, η απόσταση ανάμεσα στον φωτογράφο και στο αντικείμενό του και ο ιδιαίτερος χειρισμός του φωτός ενισχύουν τη βεβαιότητα ότι έχουμε έρθει σε επαφή με τη μεταγραφή μιας μυστικιστικής δυναμικής. Ο Πάνος Κοκκινιάς σπούδασε στο School of Visual Arts της Νέας Υόρκης και έκανε μεταπτυχιακό στη Φωτογραφία στη Σχολή Kαλών Tεχνών του Πανεπιστημίου Γέιλ με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Έχει πραγματοποιήσει πέντε ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πρόσφατα συμμετείχε στη διεθνή έκθεση Outlook στην Αθήνα. Αλέξανδρος Πφαφ Το έργο του «aveva» παρουσίασε ο Αλέξανδρος Πφαφ στην ομαδική έκθεση «Επιπλέον: 11 εικαστικές παρεμβάσεις» στη Δημοτική Πινακοθήκη Ψυχικού, που διήρκεσε από τις 22 Μαρτίου έως τις 5 Μαΐου 2004. Στην εκκίνηση της επικοινωνίας του με το έργο «aveva», ο θεατής αιχμαλωτίζεται από το εντυπωσιακό κόκκινο μεγάλο πάνελ, το οποίο, δυνατό και φλύαρο, κερδίζει τις πρώτες εντυπώσεις. Η καρκινική λέξη «aveva» χαιρετίζει τις διπλές αναγνώσεις και τις παλινδρομήσεις τής ζωής, που οδηγούν στη συνείδηση της ουσίας των πραγμάτων. Οι αντιθέσεις ιδιωτικό-δημόσιο, εσωτερικό-εξωτερικό, ουσιώδες-επουσιώδες, πολύτιμο-ευτελές, που προβάλλει η παρέμβαση «aveva» και η επίκληση της πνευματικότητας του ανθρώπου («άνω θρώσκειν») προσφέρουν νέα, φρέσκια ματιά στα γεγονότα της ζωής. Ο Αλέξανδρος Πφαφ σπούδασε Γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στο Μπρονσβάιγκ της Γερμανίας. Έργα του έχει παρουσιάσει σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Tο 2003 παρουσίασε την εγκατάσταση «Σφαίρα-Φως» στον προαύλιο χώρο του Ναού της Παναγίας της Λιχάδας στην Εύβοια.

7

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά Λουκία Pίτσαρντς Τον τίτλο «Γυρίζω σπίτι... τσακώνικα μοτίβα» έδωσε η Λουκία Pίτσαρντς στην τελευταία ατομική έκθεση που πραγματοποίησε από 13 Φεβρουαρίου έως 7 Μαρτίου στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα του Ναυπλίου. «Γυρίζω σπίτι» σημαίνει, για την εικαστικό, ξανακερδίζω την εμπειρία του «ανήκειν» σε έναν τόπο. Μια αναδρομή σε μνήμες και προσωπικά βιώματα λειτούργησαν ως έμπνευση για την εικαστική έκθεση της Pίτσαρντς. Τα έργα της αποτυπώνουν τσακώνικα μοτίβα, μια ολόκληρη παράδοση που αφήνεται σε νέα χέρια για να αναγεννηθεί, να πάρει νέα μορφή. Εμπνέεται από σύμβολα, εικόνες και μοτίβα που είναι δεμένα με την ιστορία του τόπου και τα εντάσσει στους πίνακές της. Σε εισαγωγικό της σημείωμα στον κατάλογο της έκθεσης, η τεχνοκριτικός Λήδα Καζαντζάκη αναφέρει σχετικά: «Στους ανάγλυφους πίνακες της Λουκίας Pίτσαρντς ανιχνεύουμε εκλεκτικές συγγένειες με κάποια από τα έργα της Αρτ Μπρουτ, της λεγόμενης “ωμής Τέχνης” και του κορυφαίου εκφραστή της, του Γάλλου Ζαν Ντιμπιφέ, που εμπνεύστηκε από τον τρόπο των παιδιών και των πρωτόγονων κι άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 να χαράζει στις καλυμμένες με τη σπάτουλα πηχτές επιφάνειές του φιγούρες και σύμβολα αρχαϊκών πολιτισμών». Η Λουκία Pίτσαρντς σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Βερολίνου με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Είναι, επίσης, απόφοιτος της Σχολής Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει εκθέσει έργα της στο Βερολίνο, στη Νέα Υόρκη και την Αθήνα. Έχει ασχοληθεί με την εικονογράφηση, τη δημιουργία χειροποίητων κοσμημάτων, τη συγγραφή κειμένων και σεναρίων.

8

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Θέατρο Θοδωρής Αμπαζής Το έργο του Μίλαν Κούντερα «Ο Ιάκωβος και ο Αφέντης του» ανέβασε η ομάδα θεάτρου OΠΕRΑ σε σκηνοθεσία και μουσική του Θοδωρή Αμπαζή από τις 6 Δεκεμβρίου 2003 έως τις 4 Ιανουαρίου 2004 στο θέατρο «Επίκεντρο» της Πάτρας, σε συνεργασία με το ΔH.ΠE.ΘE. Πάτρας, και από τις 4 Φεβρουαρίου έως τις 4 Απριλίου 2004 στο «Από Μηχανής Θέατρο» στο Μεταξουργείο στην Aθήνα. Ο Ιάκωβος και ο Αφέντης του, καθ’ οδόν χωρίς άλογα, διασκεδάζουν ο ένας τον άλλον αφηγούμενοι ερωτικές περιπέτειές τους από το παρελθόν. Κάθε στάση τους και μια έκπληξη, ένα παιχνίδι ζωηρών αφηγήσεων και σαγηνευτικών μεταμορφώσεων. «Ο Ιάκωβος και ο Αφέντης του» βασίζεται στο βιβλίο του Ντενί Ντιντερό Ο Ιάκωβος ο Μοιρολάτρης. Η παράσταση έλαβε εξαιρετικές κριτικές. «Ο Θοδωρής Αμπαζής», σημειώνει το περιοδικό Η Λέξη, «αξιοποιεί την ευδόκιμο θητεία του ως μουσικού στο θέατρο, καθοδηγώντας τους νέους, ταλαντούχους ηθοποιούς του σ’ ένα θέατρο μουσικής τάξεως από φιλοσοφική σκοπιά, που εφαρμόζεται με λαμπρά αποτελέσματα σε έργα πρόζας, τα οποία δεν μελοποιούνται, αλλά πραγματώνονται με μουσικούς όρους και θεατρικά μέσα». Ο Θοδωρής Αμπαζής σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο και στο Ωδείο Ν. Σκαλκώτας, στο Κονσερβατόριο της Ουτρέχτης, παρακολούθησε τον Δ. Τερζάκη στη Βέρνη και το Διεθνές Σεμινάριο για επαγγελματίες Χορογράφους και Συνθέτες στο Γουέικφιλντ της Βρετανίας. Έχει συνθέσει τα έργα «Μήδεια», «Aquarel» και «€», τα μπαλέτα «Ορφέας», «Helen» και «Ρηγμίνα», την όπερα δωματίου «Απολογία του Σωκράτη», το συμφωνικό έργο «Αποχρώσεις», το αντιφασικό ορατόριο «Περίπατος στον Άδη» κ.ά. Το 2000 υπήρξε συνιδρυτής της ομάδας μουσικού θεάτρου ΟΠΕRA, η οποία έχει ανεβάσει τα έργα «Σοφολογιότατες» και «Κοίτα με» σε δική του μουσική.

9

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

10

Ο καθηγητής Τσαρλς Σπίλμπεργκερ, διευθυντής του Κέντρου Συμπεριφοριστικής Ιατρικής και Ψυχολογίας της Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντας, έδωσε διάλεξη στις 26 Φεβρουαρίου 2004 με θέμα «Άγχος, Συναισθήματα και Υγεία». «Αλλεργία: Το παρόν και το μέλλον μιας αρχαίας νόσου» ήταν το θέμα της ομιλίας της Δάφνης Τσίτουρα, διευθύντριας του Τμήματος Αλλεργιολογίας του νοσοκομείου «Ερρίκος Ντινάν», στις 18 Μαρτίου 2004. (περισσότερα στη σελ.ΧΧ) Ο Σύνδεσμος Υποτρόφων διοργάνωσε στις 13 Μαΐου 2004 συναυλία μουσικής δωματίου για κιθάρα και πιάνο με την Κορίνα Βουγιούκα και τον Θοδωρή Τζοβανάκη. (περισσότερα στη σελ.ΧΧ) Συναυλία στο Bυζαντινό Mουσείο με τους λυρικούς τραγουδιστές Eιρήνη Kαράγιαννη, Mίνα Πολυχρόνου, Σταμάτη Mπερή και με την ορχήστρα Feminarte υπό τη διεύθυνση του βιολονίστα Γιάννη Γεωργιάδη διοργάνωσε ο Σύνδεσμος στις 30 Iουνίου 2004.

Εκδηλώσεις του Συνδέσμου

11

Mουσική βραδιά με κιθάρα και πιάνο

Έργα για κιθάρα και πιάνο ερμήνευσαν μοναδικά η Kορίνα Bουγιούκα και ο Θοδωρής Tζοβανάκης

O υπότροφος συνθέτης Xρίστος Παπαγεωργίου συγχαίρει τους ερμηνευτές

Δύο νέοι καλλιτέχνες, υπότροφοι του Ιδρύματος, οι οποίοι συνεργάζονται χρόνια ως μουσικό ντούο, μάγεψαν το κοινό που παρακολούθησε το ρεσιτάλ μουσικής δωματίου για κιθάρα και πιάνο στις 13 Μαΐου 2004 στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Ιδρύματος. Η Κορίνα Βουγιούκα στην κιθάρα και ο Θοδωρής Τζοβανάκης στο πιάνο απέδειξαν την τεχνική τους αρτιότητα και τον άψογο συντονισμό τους ερμηνεύοντας τους «Τρεις Χορούς» του Λέο Μπράουερ, τη «Φαντασία» για κιθάρα και πιάνο op. 145 του Μάριο Καστελνουόβο-Τεντέσκο, έντεκα πρελούδια από το έργο 34 του Ντμίτρι Σοστακόβιτς σε διασκευή Τσιγκάνοφ, καθώς και το tango για πιάνο και κιθάρα του επίσης υποτρόφου Χρίστου Παπαγεωργίου. Το πρόγραμμα αυτό είχε αποτελέσει μέρος του επιτυχημένου ρεσιτάλ που είχαν δώσει το φθινόπωρο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η συνεργασία των δύο καλλιτεχνών ξεκίνησε το 1997 στην Κολωνία. Στο ρεπερτόριό τους περιλαμβάνονται έργα κλασικής, ρομαντικής, αλλά και σύγχρονης περιόδου, πολλά από τα οποία έχουν γραφτεί για το συγκεκριμένο ντούο. Η ιδιαιτερότητα του συνδυασμού των δύο οργάνων και η γοητευτική καλλιτεχνική παρουσία των δύο ερμηνευτών έχει επαινεθεί επανειλημμένα από κριτικούς και κοινό. Η Κορίνα Βουγιούκα σπούδασε στο Νέο Ωδείο Θεσσαλονίκης, στο σολιστικό τμήμα της Ανώτατης Μουσικής Ακαδημίας της Κολωνίας και στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία της Βασιλείας. Συνεχίζει τις σπουδές της για την απόκτηση διδακτορικού τίτλου στη Βασιλική Ακαδημία της Σκωτίας, με θέμα τη μεσογειακή μουσική του 19ου αιώνα για κιθάρα. Ο Θοδωρής Τζοβανάκης σπούδασε στο Μουσικό Κολέγιο της Θεσσαλονίκης, στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία της Κολωνίας και είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στη Μουσική Εκτέλεση της Βασιλικής Ακαδημίας της Σκωτίας, όπου συνεχίζει τις σπουδές του για την απόκτηση διδακτορικού τίτλου. Και οι δύο ερμηνευτές έχουν διακριθεί σε πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς, έχουν συνεργαστεί με μεγάλες ορχήστρες και έχουν δώσει ρεσιτάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

12

Eγκαίνια Kαρδιολογικής Kλινικής «Aλέξανδρος Ωνάσης» στο Eρεβάν

O αντιπρόεδρος του Iδρύματος κ. Παύλος Iωαννίδης στην κοπή της κορδέλας των εγκαινίων της Kαρδιολογικής Kλινικής «Aλέξανδρος Ωνάσης»

Eγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 2004 η Καρδιολογική Κλινική «Αλέξανδρος Ωνάσης» του Κρατικού Ιατρικού Πανεπιστημίου του Ερεβάν της Αρμενίας, η οποία έλαβε ως δωρεά από το Ίδρυμα Ωνάση τον αντικατασταθέντα βιοϊατρικοτεχνολογικό εξοπλισμό του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου. Στην τελετή των εγκαινίων, που καλύφθηκε δημοσιογραφικά από πολλά τοπικά έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά μέσα, παρέστησαν από την Ελλάδα ο αντιπρόεδρος του Ιδρύματος κ. Παύλος Ιωαννίδης, ο συντονιστής του Καρδιολογικού Τομέα του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου κ. Διονύσιος Κόκκινος, καθώς και ο πρέσβης της Ελλάδας στην Aρμενία κ. Αντώνης Βλαβιανός. Σημαντική ήταν η εκπροσώπηση της αρμενικής κυβερνήσεως από τους υπουργούς Παιδείας, Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Πολιτισμού και από τη σύζυγο του υπουργού Εξωτερικών κ. Οσκανιάν. Την τελετή παρακολούθησαν, επίσης, πολλοί εκπρόσωποι του ιατρικού κόσμου, επιστημονικοί και άλλοι πανεπιστημιακοί φορείς. Την ευγνωμοσύνη τους προς το Ίδρυμα εξέφρασαν όλοι οι ομιλητές, τονίζοντας ότι η δωρεά αυτή αντικατοπτρίζει τα αισθήματα φιλίας και αλληλεγγύης που συνδέουν τον ελληνικό και τον αρμενικό λαό. Σημείωσαν, ακόμη, ότι με αυτή την προσφορά του Ιδρύματος η Αρμενία απέκτησε ένα σύγχρονο κέντρο ευρωπαϊκών προδιαγραφών, όπου θα εφαρμόζεται επεμβατική καρδιολογία (καθετηριασμοί, διάνοιξη στενώσεων κ.λπ.). Ο εξοπλισμός που βασίζεται στη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία εντυπωσίασε τους παρευρισκόμενους. Απώτερη φιλοδοξία είναι να καταστεί το Ερεβάν κέντρο καρδιολογικών επεμβάσεων, που θα εξυπηρετεί όχι μόνο τους κατοίκους της Αρμενίας, αλλά και πολίτες όλων των χωρών της ευρύτερης περιοχής, από τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν, την Τουρκία. Επιπλέον, επισημάνθηκε η οικονομική σπουδαιότητα αυτής της πρωτοβουλίας. Με την αξιοποίηση του Καρδιολογικού Κέντρου «Αλέξανδρος Ωνάσης» το ασφαλιστικό σύστημα της Αρμενίας θα εξοικονομήσει σημαντικούς πόρους, αφού οι ασθενείς μέχρι σήμερα πραγματοποιούσαν αυτές τις επεμβάσεις υποχρεωτικά στο εξωτερικό.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

13

H Θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Στον πυθμένα της εκσκαφής σε βάθος 27 μέτρων συζητούν (από αριστερά) ο κ. Γιώργος Παπαδημητρίου, ο κ. Λουκάς Tσίλας, ο κ. Στέλιος Παπαδημητρίου και ο κ. Παύλος Iωαννίδης

H Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, ένα σπουδαίο έργο που θα αποτελέσει ορόσημο και κόσμημα για την πόλη των Αθηνών, αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα. Το επιβλητικό κτήριο του αριθμού 109 της λεωφόρου Συγγρού, μια πολιτιστική κιβωτός επενδεδυμένη με λευκό μάρμαρο και γυαλί, που θα παραπέμπει στη λιτότητα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, θεμελιώθηκε στις 19 Απριλίου 2004 σε επίσημη τελετή, η οποία συγκέντρωσε πλήθος επισήμων, δημοσιογράφων και φίλων του Ιδρύματος. Ανάμεσά τους, ο υπουργός Εσωτερικών κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ο υπουργός Εξωτερικών πρέσβης κ. Πέτρος Μολυβιάτης, η αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού κ. Φάνη Πάλλη-Πετραλιά, η δήμαρχος Αθηναίων κ. Ντόρα Μπακογιάννη, ο πρώην υπουργός Πολιτισμού κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, ο βουλευτής της Ν.Δ. κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, η πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Eυρώπης καθηγήτρια κ. Eλένη Aρβελέρ, ο διευθυντής του θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση Νέας Υόρκης κ. Λουκάς Τσίλας, οι καθηγητές κ.κ. Διονύσιος Κόκκινος, Στέφανος Γερουλάνος και άλλα στελέχη από το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, ακαδημαϊκοί και μέλη των επιτροπών συμβούλων του Iδρύματος. Δυναμικό «παρών» έδωσαν, επίσης, διακεκριμένοι εκπρόσωποι του καλλιτεχνικού χώρου, όπως οι εικαστικοί κ.κ. Αχιλλέας Δρούγκας και Αλέκος Φασιανός, οι συνθέτες κ.κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου και Περικλής Κούκος, ο διευθυντής της Ορχήστρας των Χρωμάτων κ. Μίλτος Λογιάδης, ο χορογράφος κ. Χάρης Μανταφούνης, ο σκηνοθέτης κ. Μιχάλης Κακογιάννης και πολλοί άλλοι φίλοι του Ιδρύματος. Οι προσκεκλημένοι συγκεντρώθηκαν αρχικά στον χώρο του εργοταξίου, όπου έχει ολοκληρωθεί η εκσκαφή σε βάθος 27 μέτρων. Μετά από τον καθιερωμένο αγιασμό, ένας εντυπωσιακός οικοδομικός γερανός μετέφερε στο βάθος της εκσκαφής, στο τρίτο υπόγειο του μελλοντικού κτηρίου, τον θεμέλιο λίθο που μνημονεύει την ημερομηνία θεμελίωσης και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος επί των ημερών των οποίων αποφασίστηκε η πραγματοποίηση αυτού του μεγαλόπνοου έργου. Οι περισσότεροι θέλησαν να ακολουθήσουν τον πρόεδρο κ. Στέλιο Παπαδημητρίου στον πυθμένα της εκσκαφής. Μετά από την ολοκλήρωση της δεκαπεντάλεπτης τελετής, οι προσκεκλημένοι παραβρέθηκαν σε δεξίωση στο ξενοδοχείο «Λήδρα Μάριοτ», όπου είχαν την ευκαιρία να συγχαρούν τους υπεύθυνους του έργου και να θαυμάσουν την

Ειδήσεις του Ιδρύματος

14

H Θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Xαρά και συγκίνηση στην τελετή της θεμελίωσης για τους υπεύθυνους του έργου κ. Γιώργο Zαμπέλα (αριστερά) και κ. Γιώργο Παπαδημητρίου (δεξιά), που περιστοιχίζονται από τα μέλη του Δ.Σ. του Iδρύματος κ.κ. Στέφανο Tαμβάκη, Kλαίρη Aγγελίδου και Γιάννη Iωαννίδη

H αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού κ. Φάνη Πάλλη-Πετραλιά και ο πρόεδρος του Iδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου χαιρέτισαν τη θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών

εντυπωσιακή μακέτα του κτηρίου, το οποίο αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2006. Όπως εξήγησε σε ομιλία του ο κ. Σ. Παπαδημητρίου, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση ανήκει στην Εταιρεία του Ιδρύματος «ΑΡΙΩΝΑ», από τα αρχικά του Αριστοτέλη Ωνάση, έχει προϋπολογισμό 50 εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς να υπολογίζεται το κόστος αγοράς του οικοπέδου, και κατασκευάζεται με αυτοχρηματοδότηση του Ιδρύματος. Το κτήριο θα έχει ύψος και βάθος 27 μέτρα, και συνολικό εσωτερικό εμβαδόν 18.000 τ.μ.

Eπικεφαλής της κατασκευαστικής ομάδας είναι δύο στελέχη του Ιδρύματος, ο αρχιτέκτων κ. Γιώργος Ζαμπέλας και ο πολιτικός μηχανικός κ. Γιώργος Παπαδημητρίου, οι οποίοι ελέγχουν και συντονίζουν όλες τις φάσεις κατασκευής του έργου. Με αυτούς συνεργάζονται και άλλα μέλη του Δ.Σ. του Ιδρύματος και τεχνικοί σύμβουλοι διαφόρων ειδικοτήτων, με στόχο να εξασφαλιστεί η υψηλή ποιότητα του έργου και του εξοπλισμού του και η αποφυγή σπατάλης. «Φιλοκαλούμεν γαρ άνευ... σπατάλης», κατέληξε παραφράζοντας γλαφυρά τον Περικλή ο πρόεδρος του Ιδρύματος. Στη συνέχεια ο κ. Σ. Παπαδημητρίου επαίνεσε τους Γάλλους αρχιτέκτονες του Architecture Studio για την εμπνευσμένη αρχιτεκτονική σύλληψη του οικοδομήματος, τους Άγγλους θεατρικούς συμβούλους της εταιρείας Theatre Projects Consultants για την αποφασιστική συμβολή τους στην εσωτερική διαρρύθμιση, τους υπεύθυνους ηχητικής μελέτης της Xu Acoustique, τους σεισμολόγους μηχανικούς για τη σύγχρονη αντισεισμική προστασία του κτηρίου και τους πολυάριθμους συμβούλους και μηχανικούς που προσφέρουν βοήθεια. Όλες οι κατασκευές με τις οποίες έχει ασχοληθεί το Ίδρυμα, τόνισε ο κ. Σ. Παπαδημητρίου, είναι αποτέλεσμα συνεχούς και άμεσου διαλόγου με τους αρχιτέκτονες και τους άλλους μηχανικούς, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι άρτιο και προϊόν συνεργασίας του Ιδρύματος και των τεχνικών του συμβούλων. Το ενδιαφέρον του Ιδρύματος και των μελών της διοίκησης είναι έντονο και αμείωτο σε κάθε πτυχή του έργου. «Τελικώς η Στέγη θα είναι αληθινό κόσμημα για την Αθήνα, με δικό του χαρακτήρα και έντονη προσωπικότητα», τόνισε ο πρόεδρος του Ιδρύματος. Τον λόγο πήρε στη συνέχεια η αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού κ. Φάνη Πάλλη-Πετραλιά: «Το Ίδρυμα μάς έχει συνηθίσει σε μεγάλα έργα και αυτή η παράδοση συνεχίζεται. Σήμερα θεμελιώθηκε ένα έργο Πολιτισμού και Aνθρωπισμού, αρχές που παραμένουν διεθνώς αναλλοίωτες και που αποτελούν το ζητούμενο στη σημερινή μας κοινωνία.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

15

H Θεμελίωση της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Στιγμιότυπο από την τελετή του αγιασμού, την οποία παρακολούθησαν μεταξύ άλλων η κ. Nτόρα Mπα- Mπροστά στη μακέττα του κτηρίου ο κ. Aντώνης Παπαδημητρίου, ο κ. κογιάννη, ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ο κ. Στέλιος Παπαδημητρίου, ο κ. Aπόστολος Zαμπέλας, ο κ. Παύλος Iωαννίδης και ο κ. Γιώργος Zαμπέλας Iωάννης Bαρβιτσιώτης, ο κ. Eυάγγελος Bενιζέλος και ο κ. Πέτρος Mολυβιάτης

Εσείς», είπε απευθυνόμενη προς τον πρόεδρο και τους αντιπροέδρους του Ιδρύματος κ.κ. Απόστολο Ζαμπέλα και Παύλο Ιωαννίδη, «θεμελιώσατε ογκόλιθο, όχι λίθο απλό, με τα σημερινά εγκαίνια, ως συνέχεια των όσων έχετε ολοκληρώσει στην τροχιά του Ιδρύματος». Το μεγάλο πλεονέκτημα του έργου είναι η ευελιξία και η προσαρμοστικότητά του. Θα περιλαμβάνει αμφιθεατρική αίθουσα χιλίων θέσεων περίπου με σκηνή κατάλληλη για συμφωνική ορχήστρα, όπερα κ.λπ. και μικρότερη αίθουσα 300 θέσεων για θεατρικές παραστάσεις και ειδικές κινηματογραφικές προβολές (πολυμέσων, εικονικής πραγματικότητας κ.λπ.). Έχει προβλεφθεί, επίσης, χώρος 1.000 τ.μ. περίπου για εκθέσεις εικαστικών και άλλων τεχνών, βιβλιοθήκες, στούντιο επαγγελματικών ηχογραφήσεων, καθώς και υπόγειοι όροφοι στάθμευσης 250 θέσεων. Η φιλοσοφία του Ιδρύματος για το έργο, όπως εξήγησε ο κ. Σ. Παπαδημητρίου, είναι να προβάλει το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, και μάλιστα εκείνον που διακρίνεται για την καλή ποιότητα, καθώς και τον αρχαίο, χωρίς να παραγνωρίζει την παρουσίαση των μεγάλων διεθνών ρευμάτων. Αναφερόμενος στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτηρίου ο υπεύθυνος τεχνικός σύμβουλος κ. Γ. Ζαμπέλας, προέβλεψε ότι «θα αποτελέσει δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής μας». Την αρχιτεκτονική επίβλεψη του έργου έχει αναλάβει το γραφείο «Χάρρυ Κ. Μπουγαδέλλης & Συν. Αρχιτέκτονες Α.Ε. – ΑΕΤΕΡ».

Ειδήσεις του Ιδρύματος

16

Παράρτημα της Eθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο Xορηγός το Ίδρυμα Ωνάση ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Με μεγάλη λαμπρότητα εγκαινιάστηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο στις 8 Μαΐου 2004 το νέο παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο, το οποίο στεγάζεται σε θαυμάσιο νεοκλασικό κτήριο που αποκαταστάθηκε, διαμορφώθηκε σε μουσειακό χώρο και εξοπλίστηκε εξ ολοκλήρου με δαπάνες του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση. Αρχιτέκτων το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος κ. Γιώργος Ζαμπέλας, που μετέτρεψε ένα ερείπιο σε πραγματικό κόσμημα για το Ναύπλιο. Επάνω από την ανοικτή σε κάθε επισκέπτη εξώθυρα εντοιχίστηκε η επιγραφή «Απάντων τιμιώτερον εστί πατρίς», μοναδικό αίτημα του προέδρου κ. Στέλιου Παπαδημητρίου σε αυτό το εθνικής σημασίας πολιτισμικό έργο που αναλαμβάνει το Ίδρυμα. Στην τελετή των εγκαινίων παραβρέθηκαν ο υφυπουργός Πολιτισμού κ. Πέτρος Τατούλης, οι βουλευτές κ. Έλσα Παπαδημητρίου και κ. Γιάννης Μανιάτης, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, εκπρόσωποι πολιτιστικών φορέων, φίλοι του Ιδρύματος Ωνάση, δημοσιογράφοι και πλήθος κόσμου που συγκεντρώθηκε στους γύρω δρόμους και στους εξώστες, για να παρακολουθήσει την πανηγυρική εκδήλωση, περιμένοντας με λαχτάρα να περιηγηθεί στις αίθουσες του νέου μουσείου, το οποίο συμπυκνώνει συμβολικά την ιστορία της πόλης. Το διώροφο νεοκλασικό κτήριο της οδού Σιδηράς Μεραρ-

Pολόι με παράσταση παλικαριού, περ. 1835, μπρούτζος, 40x28,5x9,5 εκ.,

M. και Δ. Bαρκαράκη χίας, αρ. συλλογή 23, στο Ναύπλιο κτίστηκε το 1905 –χρονολογία που συμπίπτει και με τη γέννηση του Αριστοτέλη Ωνάση– σε σχέδιο Κ.Π. Χαντζάρα. Πρώτος ιδιοκτήτης του ήταν ο γυναικολόγος γιατρός και μετέπειτα Δήμαρχος Ναυπλιέων Γεώργιος Μηναίος, που το χρησιμοποίησε ως κατοικία και ιδιωτική κλινική. Μεταγενέστερα, όταν έπαψε η λειτουργία της κλινικής, στεγάστηκαν διαδοχικά στο κτήριο ένα νοσοκομείο, η Ανωτέρα Διοίκηση Χωροφυλακής και τελευταία η ταβέρνα «Νικόλας». Το κτήριο περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου επί δημάρχου Γεωργίου Τσούρνου, ύστερα από αναγκαστική απαλλοτρίωση, και το 1997, επί δημάρχου Κωνσταντίνου Χαραμή, παραχωρήθηκε κατά χρήση στην Εθνική Πινακοθήκη, για να λειτουργήσει ως παράρτημα.

Όπως εξήγησε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κ. Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που δόθηκε την ημέρα των εγκαινίων στον χώρο της βιβλιοθήκης του νέου μουσείου, εμπνευστής του φιλόδοξου εγχειρήματος ήταν ο Ναυπλιώτης κ. Απόστολος Μπότσος, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης επί σειρά ετών, ο οποίος γνώριζε ότι το κτήριο αυτό προσφερόταν για τη δημιουργία Πινακοθήκης. Η πρότασή του στον τότε δήμαρχο Κωνσταντίνο Χαραμή και στο Δημοτικό Συμβούλιο βρήκε θερμή υποστήριξη και αποφασίστηκε να παραχωρηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη το παλιό, ερειπωμένο κτήριο, που είχε απαλλοτριώσει ο προηγούμενος δήμαρχος Γεώργιος Τσούρνος. «Ελπίζαμε», ανέφερε η κ.

M. Λαμπράκη-Πλάκα, «ότι θα βρίσκαμε κάποιον τρόπο να το ανακαινίσουμε, γιατί ήταν ερειπιώνας. Κάναμε έκκλη-

Ειδήσεις του Ιδρύματος

17

Παράρτημα της Eθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο Xορηγός το Ίδρυμα Ωνάση ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Kωνσταντίνος Bολανάκης (1837-1907), «H έξοδος του Άρεως» (1894), λάδι σε μουσαμά, 110x191 εκ.

Στιγμιότυπο από τη συνέντευξη Tύπου. Aπό αριστερά: ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. X. Γραμματικόπουλος, ο πρόεδρος της Eθνικής Πινακοθήκης κ. Aπόστολος Mπότσος, η διευθύντρια της Eθνικής Πινακοθήκης κ. Mαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, ο πρόεδρος του Iδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου και η επιμελήτρια της έκθεσης κ. Όλγα Mεντζαφού-Πολύζου.

ση, λοιπόν, στη γενναιοδωρία του Ιδρύματος Ωνάση, του προέδρου και των μελών του Δ.Σ., οι οποίοι με προθυμία δέχθηκαν την πρότασή μας να δώσουν ένα πολύ σοβαρό ποσό για το έργο αποκατάστασης και δημιουργίας Πινακοθήκης». Σήμερα το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης Ναυπλίου είναι, σύμφωνα με την κ. M. Λαμπράκη-Πλάκα, ίσως το τελειότερο από μουσειολογικής απόψεως επαρχιακό μουσείο της Ελλάδας.

άνθρωποι», πρόσθεσε ο πρόεδρος του Ιδρύματος, «δεν κάνουμε πράγματα βιαστικά. Το χρέος μας θέλουμε να το εξοφλούμε καλά. Ήρθε, λοιπόν, αυτή η ωραία πρόταση ανακαινίσεως, η οποία έγινε αποδεκτή.

«Ιδρύματα όπως το Ίδρυμα Ωνάση», τόνισε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, «αναβιώνουν τον ευεργετισμό. Δεν μιλάμε πλέον για χορηγούς οι οποίοι προσβλέπουν σε ανταποδοτικά οφέλη, αλλά για ευεργέτες που το κάνουν για την ιδέα της πατρίδας».

Eυχή μας είναι να δέχεστε χιλιάδες επισκέπτες, να θυμούνται όλοι τα πατρώα και ότι πράγματι “Απάντων τιμιώτερον εστί πατρίς”».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ναύπλιο, πρώτο απ’ όλες τις ελληνικές πόλεις, είχε τιμήσει τον αείμνηστο Αριστοτέλη Ωνάση, επί δημαρχίας Γεωργίου Τσούρνου, δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της ιστορικής πόλης. «Η σχέση του ιδρυτού μας με το Ναύπλιο είναι παλιά», εξήγησε ο κ. Σ. Παπαδημητρίου. «Με μεγάλη ευχαρίστηση είδαμε ότι η πόλη του Ναυπλίου, κάτω απ’ όλες τις αλλαγές δημοτικών συμβουλίων, δεν είχε ξεχάσει τον Ωνάση και ήθελε να τον τιμήσει. Έκτοτε υπήρξε ένας συναισθηματικός αρραβών και με τους επιγόνους του, δηλαδή με το Ίδρυμα, και όλοι γυρεύαμε μια καλή ευκαιρία να κάνουμε κάτι για την πόλη. Είμαστε εκλεκτικοί

Θέλω να σημειώσω», τόνισε ο κ. Σ. Παπαδημητρίου, «ότι το Ίδρυμα δεν ξεκίνησε το έργο με έναν προϋπολογισμό. Αποφάσισε να κάνει αυτό το έργο καλά και όσο κοστίσει.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συνολική δαπάνη της αποκατάστασης ξεπέρασε τελικά το 1,5 εκατομμύριο ευρώ. Την υπερηφάνεια του Δήμου Ναυπλιέων εξέφρασε ο δήμαρχος της πόλης κ. Παναγιώτης Αναγνωσταράς, γιατί οι προσπάθειες των διαδοχικών δημοτικών αρχών απέφεραν καρπούς. «Καταφέραμε να σωθεί αυτό το υπέροχο κτήριο, ύστερα από την αγορά που έγινε από τον Δήμο και τη συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση και την Εθνική Πινακοθήκη. Πρόθεσή μας είναι να σώσουμε κι άλλα κτήρια από την κατεδάφιση», υποσχέθηκε ο κ. Π. Αναγνωσταράς. Αλλά και ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ.

X. Γραμματικόπουλος ευχαρίστησε το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο, όπως είπε, αποδεικνύει ότι το όνομα «Ωνάσης», εκτός από ένα ένδοξο παγκόσμιας ακτινοβολίας παρελ-

Ειδήσεις του Ιδρύματος

18

Παράρτημα της Eθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο Xορηγός το Ίδρυμα Ωνάση ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Δερμάτινη ζώνη (σελάχι) του αγωνιστή Δημητρίου Πλαπούτα (1786-1864)

O Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Kωνσταντίνος Στεφανόπουλος κόβει την κορδέλα των εγκαινίων, ενώ παρακολουθούν (από αριστερά) ο πρόεδρος του Iδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου, ο δήμαρχος Nαυπλιέων κ. Παναγιώτης Αναγνωσταράς και ο υφυπουργός Πολιτισμού κ. Πέτρος Tατούλης

Παλάσκα (μπαρουτοθήκη) από ορείχαλκο και χυτή διακόσμηση

θόν, έχει και ένα λαμπρό παρόν και ένα πολύ ελπιδοφόρο μέλλον για την πατρίδα.

ενώ η Τέχνη του 19ου αι. εξελισσόταν τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη:

Με θερμά λόγια ο πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης κ.

A. Μπότσος ευχαρίστησε τον πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ. του Ιδρύματος, τον αρχιτέκτονα κ. Γ. Ζαμπέλα, την επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης και ιστορικό Τέχνης Δρα Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου, που είχε την ευθύνη οργάνωσης του πανοράματος της έκθεσης προσδίδοντάς του εξαιρετικά ενδιαφέρον ιστορικό περιεχόμενο.

H πρώτη ενότητα έχει το θέμα «Σκηνές του Αγώνα. Μάχες-Ήρωες». Περιλαμβάνει έργα που απεικονίζουν ιστορικά συμβάντα και μορφές, όπως η «Πολεμική Σκηνή» που ζωγράφισε ο Θεόδωρος Βρυζάκης το 1853, το Πολεμικό Συμβούλιο και η «Μάχη στα στενά των Δερβενακίων» του ιδίου. Ανάμεσα στις μορφές αγωνιστών ξεχωρίζουν οι προσωπογραφίες του Αγωνιστή Παναγιώτη Γιατράκου, έργο του Σπυρίδωνος Προσαλέντη, του Οπλαρχηγού Γκούρα από τον Φίλιππο Μαργαρίτη, του Αθανασίου Λιδωρίκη, που φιλοτέχνησε ο Διονύσιος Τσόκος το 1855, καθώς και η προσωπογραφία του αγωνιστή Βάσου Μαυροβουνιώτη, έργο του Νικηφόρου Λύτρα. Το βλέμμα του επισκέπτη αιχμαλωτίζει η «Σφαγή των Ελλήνων στο Μεσολόγγι», που φιλοτεχνήθηκε από άγνωστο καλλιτέχνη στα μέσα του 19ου αι. και που αποδίδεται στον ζωγράφο Ακίλε Ντεβέρια.

Ο κ. A. Μπότσος ευχαρίστησε ιδιαίτερα τον γιατρό και συλλέκτη φιλελληνικών έργων κ. Μιχάλη Βαρκαράκη, που παραχώρησε σημαντικά «κομμάτια» της συλλογής του, καθώς και τον δικηγόρο κ. Ιωάννη Φωτόπουλο για την παραχώρηση σειράς χαρακτικών με θέμα το Ναύπλιο για την περιοδική έκθεση που θα λειτουργήσει με την έναρξη της λειτουργίας του παραρτήματος. «Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, που διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων, είναι ο πλέον κατάλληλος τόπος για να φιλοξενήσει και να προβάλει τη θεματογραφία του Αγώνα», όπως παρατήρησε η επιμελήτρια της έκθεσης κ. Ό. Μεντζαφού-Πολύζου. Η έκθεση των έργων ζωγραφικής διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες, που καλύπτουν θέματα ή απεικονίζουν ιστορικά συμβάντα, των οποίων η εικονογραφία διαμορφώθηκε

Η δεύτερη ενότητα ασχολείται με το ξεχωριστό θέμα του «Θνήσκοντος ήρωος», το οποίο, με αφορμή τη θυσία και τον θάνατο γνωστών ηρώων, έγινε σύμβολο των πανανθρώπινων αγώνων για την πίστη και την ελευθερία. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι πίνακες «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» του Διονυσίου Τσόκου, «Ο θάνατος του Λάμπρου Τζαβέλα» του Ντονάτο Φραντσέσκο ντε Βίβο και η «Μεταφορά τραυματία από τη μάχη», έργο αγνώστου των μέσων του 19ου αι.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

19

Παράρτημα της Eθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο Xορηγός το Ίδρυμα Ωνάση ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΉΔΑ MΠΟΥΖΑΛΗ

Nτονάτο Φραντσέσκο ντε Bίβο, «O θάνατος του Λάμπρου Tζαβέλα» (λεπτομέρεια), πριν το 1855, λάδι σε μουσαμά, 107x132 εκ.

Στην τρίτη ενότητα αναδεικνύεται ο σχεδόν πάντα νικηφόρος Αγώνας στη θάλασσα, που αναπτέρωνε το φρόνημα των αγωνιζόμενων Ελλήνων και αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα της νίκης. Εντυπωσιακά έργα της ενότητας αυτής είναι ο πίνακας του Kωνσταντίνου Bολανάκη «Η Έξοδος του Άρεως», του ελληνικού πλοίου που στις 25 Απριλίου 1825 διέφυγε περνώντας ανάμεσα από τα πλοία του στόλου του Ιμπραήμ, τα οποία είχαν αποκλείσει τον όρμο του Νεοκάστρου της Πύλου, καθώς και «Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη», έργο του Ιβάν Αϊβαζόφσκι του 1881, μια μελέτη φωτός και χρωμάτων, που συγχρόνως λαμπρύνει και δοξάζει το ιστορικό γεγονός. Η τέταρτη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στα δεινά του πολέμου, στις κακουχίες των αγωνιστών και των αμάχων. Εδώ εντάσσονται έργα όπως «Ο αποχαιρετισμός του καπετάνιου» του Διονύσιου Τσόκου, σκηνή που σκιαγραφεί την ανθρώπινη διάσταση των ηρώων, των ταγμένων να υπηρετήσουν την πατρίδα και να θυσιαστούν, και «Οι Έλληνες» του Πέτερ βον Χες, που απεικονίζει μια ομάδα καταπονημένων αμάχων και ενόπλων να οδεύει με τα ζώα και τα υπάρχοντά της. Στην τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται έργα που αποτυπώνουν τις τάσεις που διαμορφώνουν την ιδεολογία του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Κυρίαρχο έργο αυτής της ενότητας αποτελεί η περίφημη «Ελλάς ευγνωμονούσα» του Θεόδωρου Βρυζάκη (1858), όπου

Παγούρι, χαλκός και ξύλο

απεικονίζεται η απελευθερωμένη Ελλάδα ως αρχαία κόρη με δάφνινο στεφάνι στα ξέπλεκα μαλλιά της να πατά στις σπασμένες της αλυσίδες και με απλωμένα τα χέρια σε μια κίνηση εναγκαλισμού αλλά και προστασίας εκείνων που συνετέλεσαν στην απελευθέρωσή της. Γύρω της διακρίνονται οι γνώριμοι πρωτεργάτες της Επανάστασης. Όπως παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης, «η Τέχνη, εκπληρώνοντας τον πρωτογενή ρόλο της να επιδρά μορφοποιητικά στην κοινωνία, έρχεται να επενδύσει την ιδεολογία πάνω στην οποία στηρίχθηκε το ελεύθερο ελληνικό κράτος».

Ειδήσεις του Ιδρύματος

20

Δωρεά του Iδρύματος προς την EΛEΠAΠ

H πρόεδρος της EΛEΠAΠ κ. Mαίρη Διαμαντοπούλου-Kαρέλλα με τον κ. Στέλιο Παπαδημητρίου

O πρόεδρος του Iδρύματος κ. Στέλιος Παπαδημητρίου και η σύζυγός του με τα παιδιά της EΛEΠAΠ

Σε δωρεά ύψους 150.000 δολαρίων Η.Π.Α., με σκοπό τη μηχανοργάνωση του Κέντρου της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας και Αποκατάστασης Αναπήρων Παιδιών προχώρησε το Ίδρυμα Ωνάση, στο πλαίσιο των κοινωφελών δραστηριοτήτων του.

Mε τη δωρεά αυτή το Ίδρυμα στήριξε το πολύτιμο έργο που επιτελεί εδώ και δεκαετίες η ΕΛΕΠΑΠ, προσφέροντας θεραπεία, εκπαίδευση και αποκατάσταση στα παιδιά με αναπηρίες.

Tο Ίδρυμα εκπόνησε ειδική μελέτη για τις ανάγκες του Κέντρου και στη συνέχεια συνεργάστηκε με την εταιρεία που ανέλαβε τη μηχανογράφηση και μερίμνησε για την καλή λειτουργία του συστήματος. Έτσι, αναβαθμίστηκαν οι διοικητικές και οικονομικές υπηρεσίες του Κέντρου και βελτιώθηκε η επικοινωνία του με τα μέλη και τους ανθρώπους που επιθυμούν να ενισχύσουν τις προσπάθειές του. Στις 3 Μαΐου 2004 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΛΕΠΑΠ διοργάνωσε τιμητική τελετή, στην οποία επιδόθηκε πλακέτα στον πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Στέλιο Παπαδημητρίου. Η πρόεδρος του Κέντρου κ. Μαίρη Διαμαντοπούλου-Καρέλλα, η οποία έχει παρασημοφορηθεί για το έργο της από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ευχαρίστησε τον πρόεδρο και τους αντιπροέδρους του Ιδρύματος κ.κ. Απόστολο Ζαμπέλα και Παύλο Ιωαννίδη, σημειώνοντας ότι με τη μεγάλη αυτή δωρεά το Ίδρυμα Ωνάση κατατάσσεται στους μεγάλους ευεργέτες της ΕΛΕΠΑΠ. «Εκ μέρους του Δ.Σ., των εργαζομένων και των παιδιών μας, η ΕΛΕΠΑΠ απευθύνει ένα μεγάλο ευχαριστώ στον πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση για τη δωρεά αυτή, που προσφέρει πολλά στο έργο μας και που λόγω των οικονομικών δυσκολιών θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί», τόνισε η κ. M. Διαμαντοπούλου-Καρέλλα. Το όνομα του Ιδρύματος χαράχθηκε στη στήλη των Μεγάλων Ευεργετών.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

21

Φωτογραφικός Περίπλους της Σύγχρονης Eλλάδας

Τζόζεφ Κουντέλκα, «Δελφοί», 1991

Συνεχίζοντας τα αφιερώματά του στη σύγχρονη Τέχνη, το Πολιτισμικό Κέντρο του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη φιλοξένησε την έκθεση «Περίπλους: Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Ελλάδα». Η έκθεση, που οργανώθηκε στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και από το φωτογραφικό πρακτορείο Magnum, εγκαινιάστηκε στις 4 Μαΐου και διήρκεσε έως τις 6 Ιουνίου. Στο Αίθριο του Ολυμπιακού Πύργου στο Μανχάταν παρουσιάστηκαν τα έργα οκτώ φωτογράφων, οι οποίοι είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα για να καταγράψουν την πορεία της προς τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η έκθεση, όπως εξηγεί η επιμελήτρια κ. Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Χέφτλερ, αποτελεί φόρο τιμής στον Παυσανία, τον περίφημο ιστορικό και γεωγράφο του 2ου αι. π.Χ., ο οποίος στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις εξιστορεί το οδοιπορικό του σε δέκα περιοχές της αρχαίας Ελλάδας. Επαναλαμβάνοντας τη μυθολογική αναζήτηση, ο σύγχρονος «Περίπλους» έδωσε την ευκαιρία στους φωτογράφους του πρακτορείου Magnum να γνωρίσουν από κοντά πολλές και διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, ακολουθώντας δώδεκα δρομολόγια και ισάριθμες μοναδικές ταξιδιωτικές εμπειρίες. Κάθε φωτογράφος καθόρισε το δικό του δρομολόγιο και ξεχώρισε τα ιδιαίτερα σημεία της διαδρομής που τον ενδιέφεραν περισσότερο. Το αναπάντεχο, οι συμπτώσεις, η τύχη και οι συναντήσεις είχαν τη δική τους θέση σε αυτό το εγχείρημα. Μέσα από εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις και φωτογραφικές ματιές οι καλλιτέχνες συναντήθηκαν με κοινό στόχο την οπτική αναζήτηση της σημερινής Ελλάδας. Ο Τζόζεφ Κουντέλκα ασχολείται τα τελευταία 15 χρόνια με τη μελέτη των ευρωπαϊκών τοπίων μέσα από πανοραμικές φωτογραφίες. Το φωτογραφικό του δρομολόγιο τον οδήγησε σε σπουδαίους αρχαιολογικούς τόπους. Η Λιζ Σαρφάτι επέλεξε μια άγονη περιοχή της ορεινής Ελλάδας, έναν φτωχό τόπο που όμως αντιστέκεται στην εξαφάνιση. Τα σπίτια είναι εγκαταλελειμμένα, όμως ένα ολόφωτο εκκλησάκι μαρτυρά πως η ζωή συνεχίζεται… Ο Πάτρικ Ζάκμαν «βούτηξε» με τη ζεστή και διαπεραστική ματιά του στη ζωή της νύχτας. Υπαίθριοι κινηματογράφοι, σκηνές σε μπαράκια, δρόμοι φωτισμένοι το βράδυ, νυχτερινά κέντρα όπου δύσκολα ξεχωρίζει κανείς πού τελειώνει ο εσωτερικός χώρος και πού ξεκινά ο εξωτερικός.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

22

Φωτογραφικός Περίπλους της Σύγχρονης Eλλάδας

Κωνσταντίνος Μάνος, Κορίτσι στην οδό Ερμού, Σεπτέμβριος 2003

Ο Νίκος Οικονομόπουλος διερευνά το φαινόμενο της διατήρησης των κοινωνικών εθίμων και των θρησκευτικών παραδόσεων, λογική συνέχεια της προηγούμενης δουλειάς του για τους παραμυθάδες που απομένουν στα νησιά του Αιγαίου. Ο Κώστας Μάνος, «επαγγελματίας πεζός», όπως αυτοχαρακτηρίζεται, περιδιαβαίνει τους αθηναϊκούς δρόμους, μετά από τη Βοστώνη και τη Νέα Υόρκη, και παρουσιάζει την πόλη σαν ένα καλειδοσκόπιο σχημάτων και χρωμάτων. Ο Άλεξ Γουέμπ επέλεξε μια θαλασσινή διαδρομή, με σταθμούς σε λιμάνια και όρμους της Β. Ελλάδας. Εντάσεις και προσδοκίες ξεπροβάλλουν μέσα από την ηπιότητα των χρωμάτων και τη συνύφανση των χώρων. Ο Καρλ ντε Κέιζερ δημιούργησε έναν κατάλογο από φωτογραφικά στιγμιότυπα, σχηματίζοντας ένα σχολαστικά οργανωμένο χάος. Τέλος, ο Μαρκ Πάουερ παρουσίασε μια σειρά εντυπωσιακών εικόνων από τα μεγάλα έργα που πραγματοποιούνται ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, μια πόλη που βιώνει τις ωδίνες μιας πορείας προς το μέλλον. Χωρίς να περιγράφουν ξεκάθαρα τις προθέσεις τους, οι φωτογράφοι αφήνουν τις σκέψεις τους να εννοηθούν. Αποτέλεσμα: δημιούργησαν ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας, πολύ πιο εύγλωττο απ’ οποιαδήποτε εικονογραφική εγκυκλοπαίδεια. Το πρακτορείο Magnum ιδρύθηκε το 1947 και απαρτίζεται σήμερα από 60 φωτογράφους, διακεκριμένους αλλά και νεοεμφανιζόμενους. Διατηρεί γραφεία στο Παρίσι, το Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη και στο Τόκιο, ενώ τα αρχεία του υπολογίζεται ότι περιλαμβάνουν περίπου ένα εκατομμύριο φωτογραφίες.

H έκθεση παρουσιάζεται και στην Aθήνα, στο Mουσείο Mπενάκη, στο κτήριο της οδού Πειραιώς, έως τις 31 Aυγούστου.

Διάλεξη

23

AΛΛEPΓIA: Mια νέα επιδημία στον ανεπτυγμένο κόσμο του 21ου αιώνα ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΔΆΦΝΗΣ TΣΊΤΟΥΡΑ AΛΛΕΡΓΙΟΛΌΓΟΥ

Στιγμιότυπο από τη διάλεξη της Δάφνης Tσίτουρα στην Aίθουσα Eκδηλώσεων του Iδρύματος

H αλλεργία, μια νόσος που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, αποτελεί ένα από τα πλέον καίρια προβλήματα παγκόσμιας υγείας. Την τελευταία 20ετία η συχνότητα των αλλεργικών παθήσεων στις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου έχει διπλασιασθεί έως και τετραπλασιασθεί, γεγονός που έχει κάνει πολλούς να μιλούν για τη νέα επιδημία του 21ου αιώνα. Υπολογίζεται ότι σήμερα πάνω από το 20% των ενηλίκων στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική πάσχει από αλλεργίες. Tο πρόβλημα είναι ακόμα μεγαλύτερο στα παιδιά, όπου οι αλλεργικές παθήσεις έχουν γίνει η πρώτη αιτία χρόνιας νόσησης. Πρόσφατες μελέτες της Ε.Ε. έδειξαν ότι 1 στα 4 παιδιά είναι αλλεργικό, ενώ 1 στα 7 παιδιά πάσχει από αλλεργικό άσθμα. Με τους ρυθμούς αυτούς υπολογίζεται ότι μέχρι το έτος 2015 το 50% των Ευρωπαίων θα έχει κάποια αλλεργική νόσο. Η κατάσταση έχει δημιουργήσει μεγάλη ανησυχία στους διεθνείς οργανισμούς δημόσιας υγείας, καθώς το κόστος αντιμετώπισης των αλλεργικών παθήσεων είναι τεράστιο. Ήδη στην Ε.Ε. δαπανώνται για τα αλλεργικά νοσήματα περίπου 29 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Τι είναι η αλλεργία; Αλλεργία, όπως ορίζει και το αρχαίο ελληνικό όνομά της, σημαίνει «άλλο έργο». Πρόκειται για ανώφελη ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού ενάντια σε ακίνδυνες ουσίες του περιβάλλοντος. Παραπλήσιο νόημα έχουν και οι συναφείς με την αλλεργία έννοιες «αναφυλαξία» (α- στερητικό + φύλαξις = έλλειψη προστασίας) και «ατοπία» (α- στερητικό + τόπος = παράλογο). Στον κάθε οργανισμό, έργο του ανοσοποιητικού συστήματος είναι η

αναγνώριση των εισερχόμενων ουσιών ως παθολογικών ή μη και η κινητοποίηση των κατάλληλων ανοσολογικών μηχανισμών που διασφαλίζουν την προστασία του οργανισμού και τη διατήρηση της υγείας. Αν η εισερχόμενη ουσία είναι ένα μικρόβιο, το ανοσοποιητικό σύστημα το αναγνωρίζει ως παθογόνο και ενεργοποιεί τους αμυντικούς μηχανισμούς που προάγουν την εξουδετέρωση και εκδίωξη του εισβολέα. Αντίθετα, όταν η εισερχόμενη ουσία είναι αβλαβής, όπως για παράδειγμα οι κόκκοι της γύρης, ο οργανισμός φυσιολογικά την αναγνωρίζει ως αθώα και την ανέχεται, χωρίς να αναπτύσσει έντονη ανοσολογική αντίδραση. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται κάποια διαταραχή στα άτομα με αλλεργική προδιάθεση: το ανοσοποιητικό σύστημα δεν καταφέρνει να αναγνωρίσει κάποιες αβλαβείς ουσίες ως τέτοιες, αλλά αντίθετα υπεραντιδρά και αναπτύσσει μια αδόκιμη, μη προστατευτική ανοσολογική απάντηση που οδηγεί στην εμφάνιση αλλεργικών συμπτωμάτων. Στα ευπαθή άτομα, έκλυση αλλεργικής αντίδρασης μπορεί να προκληθεί μετά από επαφή με ποικίλες, κοινές περιβαλλοντικές ουσίες. Τις ουσίες αυτές τις ονομάζουμε «αλλεργιογόνα». Από τα πιο γνωστά αλλεργιογόνα είναι οι κόκκοι της γύρης, τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, οι μύκητες (μούχλα), τα επιθήλια των οικιακών ζώων (π.χ. σκύλου, γάτας), οι τροφές, τα φάρμακα και το δηλητήριο των υμενοπτέρων (σφήκα, μέλισσα). Επίσης, χημικές ουσίες, χρωστικές, καλλυντικά και μέταλλα με τα οποία έρχεται σε επαφή το δέρμα, μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνι-

Διάλεξη

24

AΛΛEPΓIA: Mια νέα επιδημία στον ανεπτυγμένο κόσμο του 21ου αιώνα ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΔΆΦΝΗΣ TΣΊΤΟΥΡΑ AΛΛΕΡΓΙΟΛΌΓΟΥ

ση τοπικής αλλεργικής αντίδρασης. Παρά τις επισταμένες ερευνητικές προσπάθειες δεν έχει βρεθεί τι καθιστά μια ουσία αλλεργιογόνο. Φαίνεται, μάλιστα, ότι οι διάφορες κατηγορίες αλλεργιογόνων διαφέρουν σημαντικά και δεν παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά. Ένα άτομο μπορεί να είναι ευαίσθητο σε ένα ή περισσότερα αλλεργιογόνα, ενώ η γκάμα των ουσιών στις οποίες είναι κάποιος αλλεργικός μπορεί να διευρυνθεί με τα χρόνια και την επανειλημμένη έκθεση. Η πρόσφατη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος έδωσε νέα ώθηση στην προσπάθεια ταυτοποίησης των γονιδίων που ελέγχουν την εκδήλωση του άσθματος και των άλλων αλλεργικών νοσημάτων. Ο τύπος της αλλεργικής αντίδρασης που εκδηλώνεται εξαρτάται συνήθως από το είδος των αλλεργιογόνων στα οποία το άτομο έχει ευαισθητοποιηθεί. Έτσι, η ευαισθητοποίηση σε εισπνεόμενα αλλεργιογόνα οδηγεί κυρίως στην εμφάνιση συμπτωμάτων από τη μύτη και τους πνεύμονες, δηλαδή σε αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα. Αντίστοιχα, επαφή ενός αλλεργιογόνου με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει δερματική αλλεργία (π.χ. δερματίτιδα εξ επαφής, κνίδωση κ.λπ.), ενώ λήψη ενός τροφικού αλλεργιογόνου μπορεί να προξενήσει την εκδήλωση συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό. Ενίοτε μπορεί να αναπτυχθούν συμπτώματα από περισσότερα του ενός όργανα, ανεξάρτητα από το ποια είναι η πύλη εισόδου του αλλεργιογόνου (συστηματική αντίδραση). Γι’ αυτό τον λόγο η αλλεργία σε φάρμακα, τροφές ή τσίμπημα μέλισσας εκδηλώνεται συχνά με πολ-

λαπλά συμπτώματα στο δέρμα, το αναπνευστικό, το κυκλοφορικό κ.α. Οι συστηματικές αλλεργικές αντιδράσεις είναι δυνητικά και οι πιο επικίνδυνες. Παρ’ ότι τα αλλεργικά νοσήματα είναι γνωστά από την αρχαιότητα, μόλις τα τελευταία 50 χρόνια κατορθώσαμε να αποκρυπτογραφήσουμε πώς η έκθεση ενός ευπαθούς ατόμου σε κάποιο αλλεργιογόνο μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αλλεργικών συμπτωμάτων. Στην πρόοδο της σύγχρονης αλλεργιολογίας καθοριστικό ρόλο έπαιξε η μεγαλειώδης εξέλιξη της έρευνας στον χώρο της ανοσολογίας και ιδιαίτερα η ανακάλυψη της ανοσοσφαιρίνης Ε (IgΕ). Σήμερα γνωρίζουμε ότι η εμφάνιση αλλεργικών συμπτωμάτων είναι το αποτελέσματα σειράς αλυσιδωτών ανοσολογικών αντιδράσεων, γνωστών ως «αλλεργικός καταρράκτης», που πυροδοτείται σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα μετά από έκθεσή τους σε αλλεργιογόνα. Όπως προαναφέρθηκε, η εμφάνιση αλλεργικών νοσημάτων επηρεάζεται από το γενετικό υπόστρωμα του ατόμου. Συγκεκριμένα, «ατοπία» ονομάζουμε τη γενετικά καθοριζόμενη προδιάθεση για αυξημένη σύνθεση IgΕ και ανάπτυξη αλλεργικών παθήσεων. Η πρόσφατη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος έδωσε νέα ώθηση στην προσπάθεια ταυτοποίησης των γονιδίων που ελέγχουν την εκδήλωση του άσθματος και των άλλων αλλεργικών νοσημάτων. Η εικόνα δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί επαρκώς. Είναι, πάντως, ξεκάθαρο ότι εμπλέκονται πολλά γονίδια και η μεταβίβαση της αλλεργικής προδιάθεσης γίνεται με πολύπλοκο τρόπο. Η πιθανότητα εμφάνισης αλλεργίας σε παιδιά με έναν γονέα με αλλεργική νόσο είναι 25-30%,

Διάλεξη

25

AΛΛEPΓIA: Mια νέα επιδημία στον ανεπτυγμένο κόσμο του 21ου αιώνα ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΔΆΦΝΗΣ TΣΊΤΟΥΡΑ AΛΛΕΡΓΙΟΛΌΓΟΥ

λίγο μεγαλύτερη από εκείνη του γενικού πληθυσμού. Αν και οι δύο γονείς είναι αλλεργικοί, η πιθανότητα αγγίζει το 60%. Σε πολλές, όμως, οικογένειες οι αλλεργίες μπορεί να «ξεχάσουν» μία γενιά. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι σε μονοωογενείς διδύμους εμφανίζεται και στους δύο αλλεργική νόσος σε ποσοστό χαμηλότερο του 50%. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από τη γενετική επιβάρυνση υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη αλλεργίας. Καθοριστικό ρόλο παίζει το περιβάλλον και ο τρόπος διαβίωσης. Οι συνθήκες της ζωής μας μπορεί να τροποποιήσουν θετικά ή αρνητικά την έκφραση των γονιδίων που προάγουν την αλλεργική ευαισθητοποίηση και την εκδήλωση νόσου.

Eκτός από τη γενετική επιβάρυνση, στην ανάπτυξη αλλεργίας καθοριστικό ρόλο παίζουν το περιβάλλον και ο τρόπος διαβίωσης. Ένα γενετικά προδιατεθειμένο άτομο αναπτύσσει αλλεργική αντιδραστικότητα σε ουσίες που βρίσκονται στο περιβάλλον του και με τις οποίες έρχεται επανειλημμένα σε επαφή. Αν οι ουσίες αυτές απομακρυνθούν έγκαιρα και η έκθεση σταματήσει, η εξέλιξη της αλλεργικής πορείας μπορεί να τροποποιηθεί ή και να διακοπεί. Πέρα από τα συγκεκριμένα αλλεργιογόνα και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως μη ειδικές ερεθιστικές ουσίες, ιώσεις κ.λπ., επηρεάζουν την έκλυση των συμπτωμάτων και την ανάπτυξη χρόνιας νόσου. Επίσης, θεωρείται ότι εξωτερικοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι και για τη δραματική αύξηση των αλλεργικών νοσημάτων κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερα ενοχοποιούνται οι αλλαγές που επήλθαν στον περιβάλλοντα χώρο και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες που προσπαθεί να εξηγήσει το φαινόμενο αυτό είναι η «υπόθεση της υγιεινής». Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η αύξηση των αλλεργιών –ιδίως στα παιδιά– οφείλεται στη δραστική μείωση των λοιμώξεων που παρατηρήθηκε με τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (καθαρό νερό, καλύτερο και καθαρότερο φαγητό, υγιεινές κατοικίες κ.λπ.) και την ανακάλυψη αποτελεσματικών μέσων αντιμετώπισης των μικροβίων (εμβόλια, αντιβιοτικά). Η έκθεση του οργανισμού σε μικρόβια και άλλα παθογόνα οδηγεί στην κινητοποίηση σειράς αμυντικών ανοσολογικών μηχανισμών που δρουν αντιρροπιστικά και κατασταλτικά προς τους ανοσολογικούς μηχανισμούς που προωθούν την αλλεργική αντίδραση. Έτσι, καθώς τα σημερινά παιδιά του ανεπτυγμένου κόσμου έχουν μειωμένες πιθανότητες να έρθουν σε επαφή με μικρόβια κατά τους πρώτους μήνες

της ζωής τους, η ενεργοποίηση των ανοσολογικών μηχανισμών αλλεργικής ευαισθητοποίησης παραμένει ανεμπόδιστη. Τελευταία κερδίζει έδαφος η άποψη ότι και η ατμοσφαιρική ρύπανση στις μεγαλουπόλεις βοηθάει στην αύξηση των αλλεργιών. Πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει, επίσης, ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ της ενδοοικιακής ρύπανσης –κυρίως από καπνό τσιγάρου– και της εμφάνισης αλλεργικών συμπτωμάτων στα παιδιά. Οι διαστάσεις που έχει λάβει στις μέρες μας το πρόβλημα των αλλεργιών καθιστούν πλέον αναγκαία την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της αλλεργικής ευαισθητοποίησης, κυρίως στα παιδιά. Το οικογενειακό ιστορικό μπορεί να υποδείξει τα άτομα με αυξημένη προδιάθεση, ενώ το προσωπικό ιστορικό και η κλινική εικόνα βοηθούν τη διάγνωση. Αξιόπιστη τεκμηρίωση της αλλεργικής ευαισθητοποίησης μπορεί να γίνει με ειδικά τεστ στο δέρμα ή το αίμα. Για τα άτομα που έχουν ευαισθητοποιηθεί σε κάποια αλλεργιογόνα σημαντικό μέτρο πρόληψης της εμφάνισης συμπτωμάτων είναι η αποφυγή περαιτέρω έκθεσης σε αυτές τις ουσίες. Όταν τα συμπτώματα έχουν ξεκινήσει, είναι συχνά αναγκαία η λήψη θεραπευτικής αγωγής. Ευνόητο είναι ότι καλύτερος έλεγχος της αλλεργικής πορείας στα αρχικά στάδια προφυλάσσει αποτελεσματικότερα από την ανάπτυξη χρόνιας νόσου. Η φαρμακευτική αγωγή που χρησιμοποιείται σήμερα στοχεύει κυρίως στην καταστολή των συμπτωμάτων και στον περιορισμό ανάπτυξης φλεγμονής, δεν επιτυγχάνεται όμως η οριστική διακοπή ή παρέκκλιση από τον αλλεργικό καταρράκτη. Γι’ αυτό τον λόγο τα αποτελέσματα δεν είναι πάντοτε μόνιμα, αλλά εξαρτώνται από τη συνεχή και σωστή λήψη της αγωγής. Προς το παρόν η μόνη διαθέσιμη αιτιολογική μέθοδος θεραπείας για ορισμένες αλλεργικές παθήσεις είναι η ανοσοθεραπεία (απευαισθητοποίηση), η οποία έγκειται στη μακροχρόνια χορήγηση διαδοχικά αυξανόμενων δόσεων αλλεργιογόνων, με τρόπο που να προάγεται η ανάπτυξη ανοσολογικής ανοχής και η πρόληψη αντίδρασης σε νέα έκθεση. Η ανοσοθεραπεία έχει αρκετούς περιορισμούς και χορηγείται μόνο από ειδικευμένο προσωπικό σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Δεδομένου ότι οι ανάγκες για καλύτερη πρόληψη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των αλλεργικών νοσημάτων είναι μεγάλες, σημαντικές προσπάθειες καταβάλλονται από τον ιατρικό κόσμο, πολλά ακαδημαϊκά κέντρα, διεθνείς οργανισμούς και φαρμακευτικές εταιρείες για τη σωστότερη ενημέρωση του κοινού, την ενίσχυση της έρευνας και την προώθηση της κλινικής αλλεργιολογίας. Ελπίζουμε ότι οι προσπάθειες θα καρποφορήσουν και σύντομα θα υπάρξουν λαμπρές εξελίξεις στον χώρο.

Άρθρο

26

Μοντέρνα Ολυμπιακή Πόλη: Η πορεία του σχεδιασμού της από τον Μοντερνισμό στον Μεταμοντερνισμό ΤΗΣ ΣΤΈΦΑΝΗΣ ΤΖΑΝΟΥΔΆΚΗ ΥΠΟΨΉΦΙΑΣ ΔΙΔΆΚΤΟΡΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΏΝ ΣΠΟΥΔΏΝ ΣΤΟ ΚΟΛΛΈΓΙΟ ΤΈΧΝΗΣ ΤΟΥ ΕΔΙΜΒΟΎΡΓΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ HERIOT WATT

Mετά τους Oλυμπιακούς Aγώνες του Λος Άντζελες (1984), η κυριαρχία της τηλεοπτικής Aναπαράσταση της Aρχαίας Oλυμπίας, όπου διακρίνονται οι ναοί του Διός και της Ήρας, κάλυψης αναδεικνύει τη σημασία της προσχεδιασμένης εικόνας οι θησαυροί και η Στοά της Hχούς

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες των μοντέρνων χρόνων αποτελούν ένα αισθητικά διαμορφωμένο αθλητικό γεγονός με μεγάλη πολυ-πολιτισμική και δια-πολιτισμική διάσταση. Ο ιδρυτής του Μοντέρνου Ολυμπιακού Κινήματος, Πιερ ντε Κουμπερτέν διέγνωσε ότι η ιδέα επανίδρυσης των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν λογική συνέπεια των μεγάλων κοσμοπολιτικών τάσεων της εποχής του. Είχε οραματισθεί να ανατίθεται η ευθύνη της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στις πόλεις και όχι στα κράτη που τους φιλοξενούν και πίστευε ότι οι Αγώνες θα πρέπει να διενεργούνται σε κλίμα διεθνοποίησης και πολιτιστικής διαφοροποίησης «χωρίς να κατατείνουν προς κάτι το ομογενές και πανομοιότυπο». Η ολυμπιακή πόλη ή η «Μοντέρνα Ολυμπία» του Πιερ ντε Κουμπερτέν αντιπροσώπευε εξ αρχής ένα περιβάλλον με διττό χαρακτήρα, συμβιβασμένο από τη μία πλευρά με τους κανόνες και τις αρχές του «Μοντέρνου Ολυμπιακού Κινήματος» και από την άλλη με τη νέα κοινωνική πραγματικότητα και την πολυκεντρικότητα των «μητροπόλεων» του κόσμου, οι οποίες μετέβαιναν από την παραδοσιακή στη μοντέρνα τους μορφή. Από τα πρώτα ήδη δείγματα ολυμπιακών πόλεων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η ολυμπιακή πόλη άρχισε να αναδύεται ως «ουτοπία του παρελθόντος», αναζητώντας συνεχώς στοιχεία έμπνευσης από το Αρχαίο Ολυμπιακό Ιδεώδες, και συγχρόνως ως «ουτοπία του μέλλοντος», με σχέδια που προσβλέπουν στο απώτερο μέλλον και υπόσχονται ένα περιβάλλον αξιοζήλευτης τεχνολογικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Με αυτή την υπόσταση η ολυμπιακή πόλη ήρθε να δοξάσει την εφήμερη φύση των Αγώνων λειτουργώντας ως εκφραστικό μέσο για τη μετάδοση νέων ιδεών και σε πολλές περιπτώσεις μεγαλόπρεπων και ουτοπικών σχεδίων με έντονη εννοιολογική σημασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μέχρι και τις δεκαετίες του 1960 και 1970, η ολυμπιακή πόλη ήταν πεδίο εφαρμογής της γλώσσας του Μοντερνισμού στον σχεδιασμό και στην αρχιτεκτονική της, αλλά και σύγχρονος μεσολαβητής στην προβολή μιας οπτικά πειστικής εικόνας της εκπροσωπούμενης πόλης. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου του Μοντερνισμού ήταν ο λειτουργικός σχεδιασμός, ο οποίος είναι εμφανής στην αρχιτεκτονική των ολυμπιακών χωριών της Ρώμης (1960), του Τόκιο (1964), του Μεξικού (1968) και της Μόσχας (1980), με αρχιτεκτονικές προτάσεις οι οποίες υποστηρίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου, αλλά αποβλέπουν και στην καλή πολεοδομική ανάπτυξη και λειτουργία της πόλης.

Άρθρο

27

Μοντέρνα Ολυμπιακή Πόλη: Η πορεία του σχεδιασμού της από τον Μοντερνισμό στον Μεταμοντερνισμό ΤΗΣ ΣΤΈΦΑΝΗΣ ΤΖΑΝΟΥΔΆΚΗ ΥΠΟΨΉΦΙΑΣ ΔΙΔΆΚΤΟΡΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΏΝ ΣΠΟΥΔΏΝ ΣΤΟ ΚΟΛΛΈΓΙΟ ΤΈΧΝΗΣ ΤΟΥ ΕΔΙΜΒΟΎΡΓΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ HERIOT WATT

Tο γλυπτό «Eρυθρός Ήλιος», ύψους 24 μέτρων, υποδέχθηκε το κοινό των Oλυμπιακών H μνημειακού χαρακτήρα αρχιτεκτονική της ολυμπιακής πόλης του Bερολίνου (1936) Aγώνων του Mεξικού (1968) έξω από το Στάδιο των Aζτέκων απέπνεε τις ιδέες της χιτλερικής προπαγάνδας

Aπό τα πρώτα δείγματα ολυμπιακών πόλεων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η ολυμπιακή πόλη άρχισε να αναδύεται ως «ουτοπία του παρελθόντος». Άλλα μορφολογικά χαρακτηριστικά της περιόδου του Μοντερνισμού είναι εκείνα της «μνημειακής» και «συμβολικής» αρχιτεκτονικής. Στοιχεία αρχιτεκτονικής έντονου μνημειακού χαρακτήρα, που έφτασε σε επίπεδο μνημειολογικής μεγαλομανίας, μπορεί κανείς να συναντήσει στα σχέδια της ολυμπιακής πόλης του Βερολίνου (1936), όπου η αρχιτεκτονική χρησιμοποιήθηκε ως μέσο πολιτικής προπαγάνδας και προβολής εξουσιαστικών δυνάμεων. Παράδειγμα αρχιτεκτονικής συμβολικού χαρακτήρα, με έντονη την ανάγκη έκφρασης των δυνατοτήτων που προσφέρουν η τεχνική και τα υλικά που χρησιμοποιούνται, αποτελεί ο σχεδιασμός του Εθνικού Γυμναστηρίου του Κένζο Τάνγκε για τους Αγώνες του Τόκιο (1964). Εδώ η μορφή του κτηρίου έχει επηρεαστεί από το έργο Philips Pavillion του Λε Κορμπιζιέ, στη Διεθνή Έκθεση του 1958 στις Βρυξέλλες, γνωστό για την πρωτοτυπία του στην προβολή νέων κατασκευαστικών υλικών και μεθόδων. Με την εξέλιξη της ολυμπιακής πόλης από το κτήριο μόνο του σταδίου σε μια ολοένα μεγαλύτερη έκταση διοργάνωσης των Αγώνων, άλλοτε συγχωνευμένη στη φιλοξενούσα πόλη και άλλοτε ως ανεξάρτητο κομμάτι της, και με την ανάπτυξη των μέσων τηλεοπτικής μετάδοσης των Αγώνων, άλλαξε και η αρχιτεκτονική της μορφή, καθώς και ο τρόπος σχεδιασμού της. Η εποχή του Μεταμοντερνισμού σήμανε το τέλος της εποχής των ουτοπιστικών σχεδίων κατασκευής μνημειακών κτηρίων και ανάπτυξης «ιδανικών πόλεων», όπως και ολυμπιακών πόλεων βασιζόμενων σε ανάλογα μοντέλα και μοτίβα ανάπτυξης. Μεγάλη αλλαγή προκάλεσε το παράδειγμα της πόλης του Μονάχου (1972) με το σχεδιασμό ενός ενιαίου συνόλου κτηρίων γιγαντιαίας μορφής, που υποστήριξε μια αντι-μνημειακή αρχιτεκτονική, έντονα επηρεασμένη από τις θεωρίες του Archigram. Αυτές οι θεωρίες αντιτίθενται σε οτιδήποτε σχεδιαστικά στατικό και μόνιμο ή με μακροχρόνια και μνημειακή αξία. Ένας από τους κύριους σχεδιαστές της, μάλιστα, ο Φρέι Όττο, υποστηρίζει ότι τα κτήρια, όπως και ο ανθρώπινος οργανισμός, θα πρέπει να αναπτύσσονται, να ωριμάζουν και στο τέλος να αντικαθίστανται: «Τα κτήρια δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι άκαμπτες κατασκευές, αλλά πρέπει να είναι, μαζί με εμάς, ένα αναπτυσσόμενο και εξελισσόμενο περιβάλλον, το οποίο κάποια στιγμή θα πρέπει να αντικαθίσταται».

Άρθρο

28

Μοντέρνα Ολυμπιακή Πόλη: Η πορεία του σχεδιασμού της από τον Μοντερνισμό στον Μεταμοντερνισμό ΤΗΣ ΣΤΈΦΑΝΗΣ ΤΖΑΝΟΥΔΆΚΗ ΥΠΟΨΉΦΙΑΣ ΔΙΔΆΚΤΟΡΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΏΝ ΣΠΟΥΔΏΝ ΣΤΟ ΚΟΛΛΈΓΙΟ ΤΈΧΝΗΣ ΤΟΥ ΕΔΙΜΒΟΎΡΓΟΥ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ HERIOT WATT

Mακέττα της ολυμπιακής πόλης του Mονάχου (1972)

Tο Mοντχούικ, το μεγαλύτερο πάρκο της Bαρκελώνης, φιλοξένησε την πλειονότητα των ολυμπιακών εγκαταστάσεων (1992), με την προσθήκη λίγων σύγχρονων κτισμάτων

Με τη στροφή του Μεταμοντερνισμού εναντίον μνημειακών ουτοπιστικών και μη επικερδών κτηρίων, όπως και με την ολοένα αυξανόμενη δυνατότητα τηλεοπτικής μετάδοσης των Αγώνων σε περισσότερα μέρη του κόσμου, άρχισε μια μεγάλη αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της εφήμερης φύσης των Αγώνων και της εφήμερης πλέον σε διάρκεια πόλης που τους φιλοξενεί. Σύμφωνα με τον Μόραγκας, οι Ολυμπιακοί Αγώνες μέσω της τηλεόρασης είναι μια προσχεδιασμένη πραγματικότητα. Συγκεκριμένα δηλώνει: «Η τηλεόραση ως μαγνητοσκοπημένο γεγονός είναι σε μεγάλο βαθμό μια κατασκευασμένη πραγματικότητα – στην ουσία τα πάντα είναι ελεγχόμενα εκτός από τη στιγμή της αθλητικής προσπάθειας». Στη δεκαετία του 1980 μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες και με την εξέλιξη των Αγώνων σε ένα ιδιαίτερα επιτυχημένο εμπορικά και τηλεοπτικά γεγονός, η σημασία της ολυμπιακής πόλης ως φυσικού χώρου άρχισε να αντικαθίσταται με εκείνη μιας προσχεδιασμένης εικόνας και ενός προκατασκευασμένου χώρου. Ο μεταμοντερνιστής σχεδιαστής Ρόμπερτ Βεντούρι υποστηρίζει ότι η εποχή των παλατιών και των καθεδρικών ναών έχει παρέλθει. Η ολυμπιακή πόλη της εποχής του Μεταμοντερνισμού αναζητεί ένα περιβάλλον πολυ-πολιτισμικό, μια πλουραλιστική συμπεριφορά, για να μπορεί να σταθεί στο επίκεντρο ενός μικρόκοσμου με τον οποίο θα συνδέεται μέσω ενός παγκόσμιου δικτύου επικοινωνίας. Με την απόρριψη της ουτοπιστικής αξίας της ολυμπιακής πόλης και την επισκίαση του πραγματικού της χώρου από την πλασματική εικόνα που την εκπροσωπεί, μια καινούρια εποχή έχει γεννηθεί: εκείνη της αναπαραγωγής της πραγματικότητας σε εικόνα και της μετάδοσής της σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, με τον κίνδυνο, σύμφωνα με τον θεωρητικό Ζαν Μποντριγιάρ, «να χαθεί όχι μόνο η έννοια του αληθινού χώρου αλλά και του φανταστικού».

Παράσταση

29

Η «Πανώρια» στην Λυρική Σκηνή ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ

Tον περασμένο Φεβρουάριο η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέβασε σε παγκόσμια πρώτη την «Πανώρια», μπαλλέτο του Άλκη Μπαλτά, ο οποίος είχε και την μουσική διεύθυνση. Την σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία έκανε ο Βασίλης Μυριανθόπουλος, τα σκηνικά – κοστούμια ο Αντώνης Χαλκιάς και τους φωτισμούς η Ελευθερία Ντεκώ. Ο Χάρης Μανταφούνης επιμελήθηκε την χορογραφία. Το μπαλλέτο είναι βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Γεωργίου Χορτάτση και συνδυάζει στοιχεία της δημοτικής παράδοσης, μνήμες του αρχαίου ελληνικού κόσμου και επιρροές από την ιταλική θεατρική πρακτική της κομέντια ντελ άρτε, με εναλλαγή λυρικών και κωμικών σκηνών. Φωτογραφίες: StefanowΗ «Πανώρια», έργο γνωστό και ως «Γύπαρις», χαρακτηρίζεται ως ποιμενικό δράμα και είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της αναγεννησιακής κρητικής λογοτεχνίας. Γράφτηκε περί τα τέλη του ιστ΄ αιώνα στο κρητικό ιδίωμα και σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο, από τον συγγραφέα της περίφημης τραγωδίας «Ερωφίλη». Ο Γ. Χορτάτσης (Χορτάκης ή Χορτάτζης), λόγιος και ποιητής, γεννήθηκε, όπως παραδίδεται από τον Τζάνε Μπουνιαλή και άλλες πηγές, στο Ρέθυμνο στα μέσα του ιστ΄ αιώνα. Στο έργο ο Γύπαρης αγαπά την Πανώρια η οποία όμως αποκρούει τον έρωτά του, επειδή αγαπά την ελεύθερη αδέσμευτη ζωή της αμαζόνας (βοσκοπούλας στον Ψηλορείτη). Με την βοήθεια της γριάς Φροσύνης και την παρέμβαση της θεάς Αφροδίτης στο τέλος θριαμβεύει η δύναμη της ζωής. Στο μπαλλέτο «Πανώρια» ο σεναριογράφος δίνει μιά διαχρονική διάσταση τόσο της χειραφετημένης γυναίκας, όσο και του αιώνια ακατανίκητου Έρωτα. Παράλληλα εκτυλίσσεται και μία δεύτερη ερωτική ιστορία: ο Αλέξης, φίλος του Γύπαρη, αγαπά επίσης χωρίς ανταπόκριση, την Αθούσα, φίλη της Πανώριας. Αν και τα τεχνάσματα της προξενήτρας Φροσύνης αποδεικνύονται αλυσιτελή, ωστόσο ο Έρωτας είναι ακαταμάχητος και θα πείσει τα κορίτσια να «εκχωρήσουν» αυτόβουλα μέρος της ελευθερίας τους. Το μπαλλέτο, γραμμένο σε σχετικά νεότερο μουσικό ύφος χωρίς ακρότητες, έχει αναγεννησιακές αναφορές (μανδριγάλια, χορούς) και ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής μουσικής παράδοσης. Δημιουργεί ένα συνεχές ηχοχρωματικό ενδιαφέρον με στοιχεία μελωδισμού.

Παράσταση

30

Η «Πανώρια» στην Λυρική Σκηνή ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ

Η χορογραφία του Χάρη Μανταφούνη είναι εμπνευσμένη. Συνδυάζει την τεχνική του σύγχρονου έντεχνου χορού με την τέχνη του βίντεο. Αποδίδει τα παιχνίδια του έρωτα με σκέρτσο και τσαχπινιά. Αποπνέει την χαρά της ζωής, έχει νεανικότητα, δροσιά και χάρη, μεταδίδει ελπίδα κι αισιοδοξία. Η ευρηματικότητα της χορογραφίας σε συνδυασμό με την άρτια ερμηνεία των χορευτών συντελεί στο να υπάρχει μιά χαρίεσσα ατμόσφαιρα καθ’ όλη την διάρκεια του μπαλλέτου μέχρι το φαντασμαγορικό «χρυσαφένιο» φινάλε, που υπογραμμίζει το σενάριο και υποβοηθά την κατανόησή του και από τον αμύητο θεατή.

Ο Χάρης Μανταφούνης ανήκει στην εκλεκτή ομάδα των σπουδαίων χορογράφων που έδωσαν ευδιάκριτο ελληνικό πρόσωπο στον σύγχρονο έντεχνο χορό, δίπλα στην Ραλού Μάνου, την Ζουζού Νικολούδη, την Μαρία Χορς. Mεταξύ άλλων αντλεί την θεματολογία και την έμπνευσή του και από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, την μεταβυζαντινή εποχή και την λαϊκή παράδοση. Αναζητεί και συνάμα διαμορφώνει την ελληνική αντίληψη, για να μην πούμε την ελληνική σχολή, παράλληλα και ισάξια με την αμερικανική, τις ευρωπαϊκές και την γιαπωνέζικη.

O Χάρης Μανταφούνης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1944. Σπούδασε θέατρο στην Αθήνα, κλασικό και σύγχρονο χορό στο Παρίσι και στην Νέα Υόρκη. Κατά την εξαετία 1972-1978 συμμετείχε ως χορευτής στην ομάδα χορού του Πήτερ Γκος στο Παρίσι, όπου το 1976 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Χορογραφίας του Μπανιολέ. Το 1980 ίδρυσε στην Ελλάδα την «Oμάδα Σύγχρονου Χορού του Χάρη Μανταφούνη», η οποία από το 1983 επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Έχει επανειλημμένα χορογραφήσει για την Εθνική Λυρική Σκηνή, την Όπερα της Βοστώνης, καθώς και για την Deutsche Opera του Βερολίνου, σε μια βραδιά μοντέρνου χορού, με τους Γκλεν Τέτλεϋ και Νάτσο Ντουάτο. Είναι δάσκαλος σύγχρονου χορού στην Κρατική Σχολή Oρχηστικής Τέχνης της Αθήνας. Έχει επίσης διδάξει ως προσκεκλημένος στην Διεθνή Ακαδημία Χορού στο Παρίσι, στο Place στο Λονδίνο, στην Σχολή Roudra του Μωρίς Μπεζάρ στην Λωζάννη και αλλού. Υπήρξε μέλος της Κριτικής Επιτροπής στον Διαγωνισμό Χορού της Βάρνας, κα-

Παράσταση

31

Η «Πανώρια» στην Λυρική Σκηνή ΤΗΣ ΙΩΆΝΝΑΣ ΚΟΝΔΎΛΗ

θώς και στον Διεθνή Διαγωνισμό Σύγχρονου Χορού στο Παρίσι. Το 1998 έλαβε στην Αθήνα το Κρατικό Βραβείο καλύτερης Χορογραφίας για το έργο «Αιωρήσεις».

O Χάρης Μανταφούνης είναι φίλος του Συνδέσμου μας. Συμμετείχε με την εισήγηση «Η εξέλιξη του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα: εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές αναφορές» στο Συνέδριο «Η τέχνη του χορού σήμερα: Εκπαίδευση – Παραγωγή – Παράσταση», που διοργάνωσε ο Σύνδεσμός μας το 2002. Το 2003 παρουσίασε με εξαιρετική ευγλωττία τα Πρακτικά του Συνεδρίου.

Φωτογραφίες: Stefanow

Βιβλιοπαρουσίαση

32

Aναζητώντας το αριστείον: το παιδί στην αρχαία Eλλάδα και το ολυμπιακό πνεύμα ΓΡΆΦΕΙ Ο ΙΩΆΝΝΗΣ ΠΕΤΡΌΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΉΣ ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΑΡΧΑΊΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΦΙΛΟΛΟΓΊΑΣ, ΔΗΜΟΚΡΊΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΡΆΚΗΣ

Striving for Excellence: Ancient Greek Childhood and the Olympic Spirit, επιμ. έκδ. J. Neils & J.H. Oakley. Nέα Yόρκη: Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation (U.S.A.), 2004. Σελ. 64, εικόνες, βιβλιογραφία.

«... δεν φτάνει, μνηστήρες, που στο παρελθόν καταφάγατε τόσο μεγάλο κομμάτι της περιουσίας μου, όταν ήμουν ακόμη μικρό παιδί (νήπιο); Τώρα όμως πού ’χω μεγαλώσει (μέγα ε¨μί)... και το θάρρος αυξάνεται μέσα μου, θα εξαπολύσω τον θάνατον εναντίον σας...»

Oμήρου Οδύσσεια, Β 312-16

Παρόλο που τα απειλητικά αυτά λόγια του Τηλέμαχου πρέπει να αποδοθούν στον ποιητή της Οδύσσειας, εκφράζουν την αυτοσυνειδησία ενός πρώην παιδιού (νηπίου) και νυν εφήβου, ο οποίος έχει φθάσει στην ενηλικίωση («μέγα ε¨μί») και συναισθάνεται τις ευθύνες και δυνατότητες που αυτή συνεπάγεται. Πώς, όμως, αντιλαμβάνονταν την παιδική ηλικία οι ενήλικοι στην ελληνική αρχαιότητα; Πώς, άραγε, αντιλαμβάνονταν τα ίδια τα παιδιά αυτό το στάδιο της ζωής; Πώς επηρέαζαν τα παιδιά τους μεγάλους, ιδίως στην Αθήνα, από τον 8ο έως τον 4ο αι. π.Χ.; Παρόμοια ερωτήματα έχουν απασχολήσει τους μελετητές, κυρίως κοινωνικούς ανθρωπολόγους, από τη δεκαετία του 1920, όταν η Μάργκαρετ Μιντ εξέδωσε το πολύκροτο και αμφιλεγόμενο μπεστ-σέλερ της Coming of Age in Samoa, παρουσιάζοντας μια εσφαλμένα ειδυλλιακή εκδοχή της εφηβείας στον N. Ειρηνικό. Παρά τις υπερβολές της σ’ αυτή και τις μετέπειτα μελέτες της, η ανθρωπολόγος αυτή καθιέρωσε την παιδική ηλικία ως θεμιτό και εξαιρετικά γόνιμο ζήτημα των ανθρωπιστικών επιστημών. Κατέδειξε ότι, αν κατανοήσουμε τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης ενός παιδιού, μπορούμε να χαρτογραφήσουμε τη διαδικασία της πρόσληψης και μετάπλασης εννοιών και γενικότερα της εκμάθησης ενός πολιτισμού. Τα καημένα τα παιδιά στην αρχαιότητα, όπως και σε πολύ μεγάλο βαθμό σήμερα, ουδέποτε κατέγραψαν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους! Τα μόνα γραπτά τους κατάλοιπα είναι οι πίνακες, οι πάπυροι, τα όστρακα και τα κομμάτια ξύλου στα οποία χάρασσαν πότε αδέξια, πότε καλλιγραφικά, κείμενα που τους υποχρέωναν οι μεγάλοι –κυρίως οι λεγόμενοι «γραμματιστές»– να γράφουν ή να αντιγράφουν στο σχολείο. Έως τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. οι ενήλικες εικαστικοί παρίσταναν τα παιδιά σαν ελαττωματικούς μεγάλους –ήτοι ως μικρομέγαλα– με δυσανάλογα, ως προς το

Aττικός μελανόμορφος αμφορέας των Παναθηναίων, με πυγμάχους, περ. 530-520 π.X., ύψος 60,2 εκ., Mουσείο Kαλών Τεχνών Bοστώνης

Mαρμάρινος δίσκος αρχαΐκής περιόδου, με επιγραφή, διάμετρος 28,5 εκ., βάρος 6,7 κιλά, Mουσείο Kαλών Tεχνών Bοστώνης

Βιβλιοπαρουσίαση

33

Aναζητώντας το αριστείον: το παιδί στην αρχαία Eλλάδα και το ολυμπιακό πνεύμα ΓΡΆΦΕΙ Ο ΙΩΆΝΝΗΣ ΠΕΤΡΌΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΉΣ ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΑΡΧΑΊΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΦΙΛΟΛΟΓΊΑΣ, ΔΗΜΟΚΡΊΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΡΆΚΗΣ

υπόλοιπο σώμα, μικρά κεφάλια. Εντούτοις, η αντι-φυσική αυτή εικαστική τάση εξέλιπε σταδιακά, με αποτέλεσμα οι αρχαίοι Έλληνες να είναι οι πρώτοι που παρουσίαζαν τα παιδιά και τις δραστηριότητές τους –λόγου χάριν τον καλλωπισμό, τις τελετουργίες και τα σπορ τους– με τρόπο φυσικοκρατικό. Αξιοποιώντας πλούσιο εικαστικό υλικό, που ανάγεται στη 2η χιλιετία π.Χ. και εξής, οι γνωστοί Αμερικανοί πανεπιστημιακοί Τζένιφερ Νηλς και Τζων Ώκλεϊ επιμελήθηκαν σε συνεργασία με την Κάθριν Χαρτ, μία από τις –χωρίς υπερβολή– σημαντικότερες και πρωτότυπες αρχαιολογικές εκθέσεις που έχουν γίνει ποτέ: «Coming of Age in Ancient Greece, Images of Childhood from the Classical Past» («Mεγαλώνοντας στην αρχαία Eλλάδα: Eικόνες της παιδικής ηλικία από το κλασικό παρελθόν»), τίτλος δανεισμένος από το βιβλίο της Μιντ. Χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση και του αμερικανικού National Endowment for the Humanities, η έκθεση διοργανώθηκε στο Μουσείο Τεχνών Χουντ του Πανεπιστημίου Ντάρτμουθ τον Αύγουστο του 2003 και έκτοτε περιοδεύει στις Η.Π.Α. με ενδιάμεσους σταθμούς το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης (19 Ιανουαρίου έως 1η Απριλίου 2004), το Μουσείο Τεχνών του Σινσινάτι (1η Μαΐου έως 1η Αυγούστου 2004) και το Μουσείο Πωλ Γκετύ στο Λος Άντζελες (14 Σεπτεμβρίου έως 5 Δεκεμβρίου 2004). Υπολογίζεται ότι πάνω από 100.000 άτομα θα δουν την έκθεση «Mεγαλώνοντας στην αρχαία Eλλάδα». Τα ποικίλα αντικείμενα –αγγεία, αγάλματα, πλαγγόνες (νευρόσπαστες κούκλες), παιδικά κοσμήματα, πίνακες, πάπυροι, μελανοδοχεία κ.ά.– ανθολογήθηκαν από πλειάδα μουσείων κυρίως αμερικανικών αλλά και ευρωπαϊκών. Πρόκειται για πρωτότυπη έκθεση, όπως προαναφέρθηκε, γιατί μολονότι η ιστορία της παιδικής ηλικίας καλλιεργείται συστηματικά από το 1960, οι σχετικές εκθέσεις είναι σπάνιες. Η προκειμένη, λόγω της ποιότητας και της ποσότητας του υλικού, αλλά και του διεπιστημονικού της υπόβαθρου, αποτελεί ορόσημο. Οι επιμελητές φρόντισαν να μας δώσουν μια λεπταίσθητη εικόνα των πολλαπλών παιδικών ηλικιών των αρχαίων Ελλήνων και να προβάλουν τον τρόπο που τα ίδια τα παιδιά –αντί να είναι παθητικοί αποδέκτες της κοινωνικοποίησης, όπως λανθασμένα υποθέτουν μερικοί– επέδρασαν στην κοινωνία τους. Απαρτίζοντας το ένα τρίτο έως ένα δεύτερο του συνολικού πληθυσμού, τα αρχαία Ελληνόπουλα δικαίως παρουσιάζονται στην έκθεση ως πρωταγωνιστές, ως αυθύπαρκτα άτομα άξια της προσοχής και του προβληματισμού μας. Στο πλαίσιο της έκθεσης «Mεγαλώνοντας στην αρχαία Eλλάδα» το Ωνάσειο Πολιτισμικό Κέντρο της Νέας Υόρκης περιέλαβε μια συμπληρωματική έκθεση αποτελούμενη από έναν σφραγιδόλιθο, πέντε αγγεία, δύο ειδώλια και έναν μαρμάρινο δίσκο – όλα εκτός από ένα από τα αντικείμε-

Προπονούμενοι παίδες-παλαιστές υπό το βλέμμα του παιδοτρίβη τους. Aττικός ψυκτήρ, περ. 520 π.X., Mουσείο Kαλών Tεχνών Bοστώνης.

Aττικός μελανόμορφος παναθηναϊκός αμφορέας, με δρομείς μεγάλων αποστάσεων, περ. 530-520 π.X., ύψος 60,7 εκ., Mουσείο Kαλών Τεχνών Bοστώνης.

Aττικός ερυθρόμορφος χους, με αγόρια που παίζουν αστραγάλους, περ. 420 π.X., Mουσείο Πωλ Γκετύ.

Βιβλιοπαρουσίαση

34

Aναζητώντας το αριστείον: το παιδί στην αρχαία Eλλάδα και το ολυμπιακό πνεύμα ΓΡΆΦΕΙ Ο ΙΩΆΝΝΗΣ ΠΕΤΡΌΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΉΣ ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΑΡΧΑΊΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΦΙΛΟΛΟΓΊΑΣ, ΔΗΜΟΚΡΊΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΘΡΆΚΗΣ

να αυτά προέρχονταν από το φημισμένο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Η έκθεση αυτή, με τίτλο «Striving for Excellence: Ancient Greek Childhood and the Olympic Spirit» («Aναζητώντας το αριστείον: το παιδί στην αρχαία Eλλάδα και το ολυμπιακό πνεύμα») εξαίρει τον καταλυτικό ρόλο του αθλητισμού στην αρχαία διαπαιδαγώγηση και συνδέεται με τους φετινούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Αν κρίνουμε μόνο από τα παιχνίδια και τα επιτύμβια μνημεία με παραστάσεις παιδιών, η αρχαιοελληνική κοινωνία γαλουχήθηκε με το ιδανικό του «νοÜς •γιcς âν σώματι •γιεÖ». Πράγματι οι αρχαίοι ήταν προσηλωμένοι –ή καλύτερα, προσκολλημένοι– στον αθλητισμό και οι άρρενες παίδες από τα 12-13 τους συναγωνίζονταν σε διάφορους πανελλήνιους και τοπικούς αγώνες ήδη από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. (Τα κορίτσια αγωνίζονταν στον στίβο στη διάρκεια των Ηραίων στην Ολυμπία). Ο κατάλογος της έκθεσης «Aναζητώντας το αριστείον», ο οποίος συνοψίζει τα κυριότερα άρθρα του καταλόγου του «Mεγαλώνοντας στην αρχαία Eλλάδα», έχει τη μορφή ενός διπτύχου. Η πρώτη ενότητα πραγματεύεται τη ζωή των κοριτσιών (συγγραφέας Τζων Ώκλεϊ), ενώ η δεύτερη παρουσιάζει τη ζωή των αγοριών, θίγοντας το απαραίτητο θέμα του παιδικού (και εφηβικού) αθλητισμού (συγγραφείς Τζένιφερ Νηλς, Κριστίν Κοντολέων). Τα λήμματα, που αναφέρονται στα έργα, είναι εκτενή με ενημερωμένη βιβλιογραφία και άψογες εικόνες. Ίσως το αριστούργημα του καταλόγου του «Aναζητώντας το αριστείον» είναι ένας αττικός ψυκτήρας (δηλαδή ένα είδος φορητού ψυγείου για το κρασί σ’ ένα συμπόσιο), χρονολογούμενος περί το 520 π.Χ. Δείχνει μια πολυπρόσωπη σειρά από γυμνούς αθλητές που προπονούνται και τους ντυμένους παιδοτρίβες (δηλαδή προπονητές) τους. Σε λίγα χρόνια οι παίδες αυτοί θα μεγαλώσουν, όπως ο Τηλέμαχος, και θα γεμίσει η καρδιά τους θάρρος.

Aττικός μελανόμορφος παναθηναϊκός αμφορέας, με παλαιστές, περ. 480-470 π.X., ύψος 62,2 εκ., Mουσείο Τεχνών Χουντ, Πανεπιστημίου Ντάρτμουθ.

Πήλινη κούκλα από την Kόρινθο, αρχές 5ου αι. π.X., Mητροπολιτικό Mουσείο Nέας Yόρκης.

Βιβλιοπαρουσίαση

35

H Kεραμική της Aνατολικής Mακεδονίας από τη Nεολιθική στην Eποχή του Xαλκού ΓΡΆΦΕΙ Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ ΓΙΟΎΝΗ AΡΧΑΙΟΛΌΓΟΣ ΔΡ Φ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΤΟΥ ΛΟΝΔΊΝΟΥ IH΄ EΦΟΡΊΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΏΝ ΚΑΙ KΛΑΣΙΚΏΝ AΡΧΑΙΟΤΉΤΩΝ

Στρατή Παπαδόπουλου, H Μετάβαση από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού στην Ανατολική Μακεδονία. Η κεραμική διαφοροποίηση, Αθήνα: Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων ΥΠ.ΠΟ., 2002. Σελ. 296, βιβλιογραφία, αγγλική περίληψη, 18 ασπρόμαυροι πίνακες.

Tο 2002 εκδόθηκε η μελέτη του αρχαιολόγου Στρατή Παπαδόπουλου H Μετάβαση από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού στην Ανατολική Μακεδονία. Η κεραμική διαφοροποίηση, βασισμένη στη διδακτορική του εργασία, που υποστηρίχτηκε το 1997 στο Α.Π.Θ. Πρόθεση του μελετητή, υποτρόφου του Ιδρύματος Ωνάση κατά τη διετία 1985-87, είναι να κατανοήσει το πρόβλημα της διαφοροποίησης της κεραμικής σε μια περιοχή όπου η αλλαγή που συντελείται στα μέσα της 4ης χιλιετίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως εντυπωσιακή. Η εγκατάλειψη, προς το τέλος της Νεολιθικής Εποχής, μιας μακρόχρονης γραπτής παράδοσης αποτέλεσε τη βασική αιτία επιλογής του συγκεκριμένου χώρου. Στο πρώτο μέρος της εργασίας συγκεντρώνονται κατά τομείς τα δεδομένα της Ανατολικής Μακεδονίας αλλά και της Βαλκανικής και του Αιγαίου. Κίνητρο για την καταγραφή του συνόλου των δεδομένων είναι η πεποίθηση του μελετητή ότι, για να ερμηνεύσει κανείς την πολιτιστική μεταβολή, πρέπει να λάβει υπόψη τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό πληροφοριών. Τέτοια φαινόμενα, άλλωστε, θεωρούνται ιδιαιτέρως σύνθετα και είναι αυτονόητο ότι επηρεάζουν και επηρεάζονται από πληθώρα παραμέτρων σχετικών με το φυσικό περιβάλλον, τις στρατηγικές επιβίωσης, την ενδοκοινοτική και διακοινοτική οργάνωση, τα δίκτυα ανταλλαγής και το συμβολικό επίπεδο δράσης της κοινότητας. Έτσι, η μεταβολή της κεραμικής εντάσσεται σε ένα ευρύ πεδίο διαφοροποίησης του υλικού πολιτισμού, η οποία παρατηρείται συγχρόνως και σε άλλους τομείς, όπως η οικιστική, η λιθοτεχνία, η ειδωλοπλαστική, η κυκλοφορία κοσμημάτων από όστρεο και, πιθανόν, η υφαντική και η μεταλλουργία. Διαφωτιστική θεωρείται η συζήτηση για ζητήματα ορολογίας και χρονολόγησης, κυρίως σχετικά με τα «κενά» στην κατοίκηση της 4ης χιλιετίας, ακριβώς επειδή αποδίδονται σε πληθυσμιακές μετακινήσεις και συνδέονται παραδοσιακά με τη διαπιστωμένη πολιτιστική μεταβολή. Σημαντικές είναι και οι πληροφορίες για θέματα κατανομής οικισμών, διακοινοτικής ιεραρχίας και πιθανής παρουσίας εξειδικευμένων εγκαταστάσεων κατά τη Νεότερη Νεολιθική και Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Αποσαφηνίζονται στοιχεία παλαιότερων καταλόγων των προϊστορικών θέσεων, αλλά και συσχετίζονται ομάδες οικισμών με ειδικές οικονομι-

Kεραμική διακοσμημένη με «μαύρο σε κόκκινο» (Renfrew et al. 1986)

Βιβλιοπαρουσίαση

36

H Kεραμική της Aνατολικής Mακεδονίας από τη Nεολιθική στην Eποχή του Xαλκού ΓΡΆΦΕΙ Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ ΓΙΟΎΝΗ AΡΧΑΙΟΛΌΓΟΣ ΔΡ Φ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΤΟΥ ΛΟΝΔΊΝΟΥ IH΄ EΦΟΡΊΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΏΝ ΚΑΙ KΛΑΣΙΚΏΝ AΡΧΑΙΟΤΉΤΩΝ

κές συμπεριφορές, όπως η κτηνοτροφία ή η ανταλλαγή. Ακόμη σημαντικότερη για την ερμηνεία της διαφοροποίησης είναι η παρουσίαση δεδομένων που αφορούν σε οικονομικές πρακτικές και νεωτερισμούς, οι οποίοι υιοθετούνται ίσως προς το τέλος της Νεολιθικής Εποχής σε όλη τη Nοτιοανατολική Ευρώπη. Αιτία της εκτεταμένης αυτής συζήτησης είναι η οικονομική διάσταση που υιοθετείται στη συνέχεια από τον συγγραφέα ως βασική παράμετρος για την ερμηνεία της κεραμικής διαφοροποίησης. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται θέματα σχετικά με την τυπολογία, την τεχνολογία, την παραγωγή, τη διακίνηση και την οικονομική σημασία τόσο των διακοσμημένων κεραμικών της Νεότερης Νεολιθικής Εποχής όσο και των αδιακόσμητων κατηγοριών της 3ης χιλιετίας. Στο «εισαγωγικό» κεφάλαιο εξετάζεται η στάση της αρχαιολογικής θεωρίας απέναντι στο πρόβλημα της πολιτιστικής αλλαγής, από τον προηγούμενο αιώνα μέχρι σήμερα. Γίνεται διεξοδικότερη αναφορά σε δύο «ερμηνευτικά εργαλεία» της αρχαιολογικής σκέψης, που έχουν εδραιωθεί στον χώρο της Nοτιοανατολικής Ευρώπης και του Αιγαίου όσον αφορά στην 4η χιλιετία, δηλαδή στην αποδοχή των μοντέλων διάδοσης και στη συστημική αντίληψη για την κατανόηση των πολιτιστικών μεταβολών ως ενδοκοινοτικών διαδικασιών. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η κεραμική παραγωγή της Νεότερης Νεολιθικής και της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Ανατολική Μακεδονία και, ιδιαιτέρως για τη διακοσμημένη με γραφίτη και με μαύρο σε κόκκινο κεραμική, συζητούνται θέματα σχετικά με την ποσοτική τους εκπροσώπηση, την κατανομή τους, την επιλογή των θεμάτων και τον ρόλο τους στην ανταλλαγή και στο ιδεολογικό επίπεδο οργάνωσης της κοινότητας. Ανιχνεύονται οι διακοσμητικές «μικροπαραδόσεις» και η έντονη συγγένεια ανάμεσα στις δύο κατηγορίες αλλά και στην αυλακωτή κεραμική, γεγονός που, πιθανόν, αποτυπώνει το καθεστώς της παραγωγής, της απόκτησης και της κατοχής τέτοιων αγγείων. Ακολουθεί η συζήτηση για την οργάνωση της παραγωγής και την τεχνική εξειδίκευση, πιθανόν παρούσα για κάποιες από τις κεραμικές κατηγορίες που εξετάζονται. Επίσης, για τη χρήση και τη λειτουργία των αγγείων, καθώς και τον ρόλο του κεραμικού ως ανταλλακτικού αγαθού, ενσωματωμένου σε δίκτυα διακίνησης ειδών πλούτου και κύρους, τουλάχιστον ως προς τις διακοσμημένες νεολιθικές κατηγορίες. Ο μελετητής δίνει ιδιαίτερο βάρος στην κοινωνική σημασία του αγγείου ως πεδίου αποτύπωσης και μεταφοράς μηνυμάτων και συμβολισμών, δηλαδή κωδικοποιημένης συμπεριφοράς, με πληθωρική παρουσία των δεδομένων της εθνογραφίας. Το τελευταίο κεφάλαιο αφορά στην ερμηνεία του προβλήματος. Συγκεντρώνονται οι έως τώρα προτάσεις για το ζήτημα της μετάβασης από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού, που προσπαθούν να εξηγήσουν το

Διακοσμητικά θέματα της Nεότερης Nεολιθικής II.

Eγχάρακτη κεραμική της Nεότερης Nεολιθικής II.

Βιβλιοπαρουσίαση

37

H Kεραμική της Aνατολικής Mακεδονίας από τη Nεολιθική στην Eποχή του Xαλκού φαινόμενο της ευρύτατης διαφοροποίησης του αρχαιολογικού υλικού. Η ερμηνευτική πρόταση βασίζεται στη συνεξέταση ενός μεγάλου αριθμού παραμέτρων, οι οποίες, ως αλληλεξαρτώμενες, προτείνεται ότι ευθύνονται για την πολιτιστική αλλαγή. Προς το τέλος της 5ης και κατά την 4η χιλιετία μια σειρά μεταβλητών σχετικών με το φυσικό περιβάλλον και τις οικονομικές στρατηγικές των νεολιθικών πληθυσμών συμβάλλουν στην επινόηση-υιοθέτηση νεωτερισμών που αφορούν τόσο στις πρακτικές επιβίωσης όσο και στο κοινωνικό / θεσμικό πλαίσιο δράσης της κοινότητας. Στοιχείο των καινοτομιών αυτών είναι ίσως η μεταβολή του ρόλου κατηγοριών του υλικού, όπως τα ειδώλια, τα κοσμήματα από όστρεο, τα λίθινα και τα οστέινα εργαλεία και βεβαίως τα διακοσμημένα αγγεία.

Eγχάρακτη και εμπίεστη κεραμική της Πρώιμης Eποχής του Xαλκού.

Η οικονομική και η συμβολική τους σημασία αντικαθίσταται ίσως τώρα από νέα υλικά, όπως το μαλλί ή τα ορειχάλκινα εργαλεία. Συγχρόνως, προβάλλεται πιθανόν η ανάγκη εργασιακής ανακατανομής, λόγω των καινοτομιών που υιοθετούνται και που αφορούν στις καλλιέργειες, στην κτηνοτροφία, στο ενδιαφέρον για την αποθήκευση του πλεονάσματος και, κατά περιοχές, στην αυξανόμενη σημασία της θάλασσας. Αυτό που υποδεικνύει η εργασία είναι ότι πριν από την έναρξη της Εποχής του Χαλκού έχουν δημιουργηθεί οι αντικειμενικές συνθήκες αποδοχής και εδραίωσης των νέων οικονομικών στρατηγικών, που δεν μπορεί παρά να υποστηρίζονται από ήδη διαμορφωμένους και δυναμικούς θεσμικούς μηχανισμούς. Η διεξοδική συζήτηση των δεδομένων και η ερμηνευτική πρόταση του κ. Σ. Παπαδόπουλου συμβάλλουν σημαντικά στην κατανόηση των πολύπλοκων διαδικασιών μετάβασης από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού στην Ανατολική Μακεδονία, θέτοντας ταυτόχρονα νέους προβληματισμούς, στους οποίους καλείται να απαντήσει η μελλοντική έρευνα. Η πληθώρα των θεμάτων που συζητούνται αναλυτικά και η συστηματική καταγραφή των δεδομένων καθιστούν τη Μετάβαση από τη Νεολιθική στην Εποχή του Χαλκού στην Ανατολική Μακεδονία βιβλίο αναφοράς για τη μελέτη της ελληνικής Προϊστορίας.

Eγχάρακτη και εμπίεστη κεραμική της Πρώιμης Eποχής του Xαλκού.

Βιβλιογραφικό Δελτίο

38

Κάτια Σαβράμη, Ρυθμική Γυμναστική: Άθλημα και Τέχνη. Μετ. Χριστίνα Μισιριώτη. Πρόλογος Ελένη Μιχαλοπούλου. Aθήνα: Εκδόσεις Αθλότυπο, 2004. Σελ. 156, βιβλιογραφία. Βασισμένο στην διδακτορική διατριβή της συγγραφέως στο Κέντρο Laban του Λονδίνου, το βιβλίο χρησιμοποιεί ως παράδειγμα την Ρυθμική Γυμναστική, μέρος των οκτώ ολυμπιακών αθλημάτων που, εκτός από το καθαρά τεχνικό-αθλητικό στοιχείο, περιλαμβάνουν και το καλλιτεχνικό-αισθητικό. Η Κάτια Σαβράμη διερευνά ακριβώς την σχέση ανάμεσα στην καλλιτεχνική έκφραση και την αθλητική τεχνική και κυρίως τα προβλήματα που ανακύπτουν ως προς την αντικειμενική αξιολόγηση ενός αγωνιστικού προγράμματος – στοιχείο απαραίτητο σε ολυμπιακό άθλημα. Υιοθετώντας έναν πολυ-μεθοδολογικό τρόπο έρευνας, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ειδικά ερωτηματολόγια, καθώς και καταγραφή κίνησης με την μέθοδο Labanotation, η συγγραφέας καταλήγει στον ακριβή εντοπισμό των προβληματικών όρων του Κώδικα Βαθμολογίας του αθλήματος, που ευθύνονται για την υποκειμενικότητα στην αξιολόγηση του καλλιτεχνικού μέρους των αγωνιστικών προγραμμάτων, αναδεικνύοντας έτσι τις κατευθύνσεις προς την επιτυχή αναθεώρησή του. Γ.Θ.Κ.

Athanasios Semoglou, Le voyage outre-tombe de la Vierge dans l’art byzantine: De la descente aux Enfers à la montée au ciel (Το μετά θάνατον ταξίδι της Παναγίας στη Βυζαντινή Τέχνη: από την ε¨ς ≠ÿAδου κάθοδον έως την άνοδο στον ουρανό). Πρόλογος Claude Lepage. Θεσσαλονίκη: Kέντρο Βυζαντινών Ερευνών, 2003 (Βυζαντινά Κείμενα και Μελέτες 34). Σελ. xxvii + 150, βιβλιογραφία, παραρτήματα, ευρετήριο, 54 πίνακες, ελληνική περίληψη. Συνδυάζοντας την μελέτη των κειμένων με την ανάλυση της βυζαντινής τέχνης, το βιβλίο επικεντρώνεται στις παραστάσεις της Παναγίας μετά θάνατον, και στα προβλήματα που εμφανίζονται ως προς την εικονογραφική ερμηνεία τους. Ο συγγραφέας, επίκουρος καθηγητής της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, συγκεντρώνει γραπτές και εικαστικές μαρτυρίες ενός εντυπωσιακά ευρέως φάσματος, τόσο χρονολογικά όσο και γεωγραφικά. Η στενή σχέση ανάμεσα στην θεολογία και την θρησκευτική τέχνη καταδεικνύεται μέσα από την ανάλυση δογματικών ―ακόμη και λειτουργικών― θεμάτων που υποβοηθούν την ερμηνεία σημείων της εικονογραφίας, σκοτεινών και παραμελημένων μέχρι σήμερα. Με συστηματικότητα και μεθοδικότητα, αλλά και με πρωτότυπη σκέψη, ο Αθανάσιος Σέμογλου φωτίζει τους λεπτούς και συχνά απρόσμενους τρόπους με τους οποίους η διαμόρφωση του χριστιανικού δόγματος ανιχνεύεται στην καλλιτεχνική δημιουργία. Γ.Θ.Κ.