AO 55 (Μarch 2012) by Onassis Stegi

Περιοδικό ΑΩ Τεύχος 55 Μάρτιος 2012

Περιεχόμενα Σημείωμα Δραστηριότητες Υποτρόφων • • • • •

Επιτυχίες...................................................................................................................................................................................................................3 Μουσική....................................................................................................................................................................................................................8 Εικαστικά................................................................................................................................................................................................................10 Πολυμέσα...............................................................................................................................................................................................................11 Θέατρο....................................................................................................................................................................................................................15

Ειδήσεις του Συνδέσμου • •

Οι άξονες δράσης του Συνδέσμου.....................................................................................................................................................................16 Ανταλλάσσοντας δώρα και ευχές για το 2012...............................................................................................................................................17

Ειδήσεις του Ιδρύματος • •

Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα.........................................................................................................................................................20 Συμμετοχή του Συνδέσμου στον διάλογο για την Αθήνα..............................................................................................................................24

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος •

Αλήθεια και Ψέματα.............................................................................................................................................................................................25

Διάλεξη •

Επιστημονική εκδήλωση για την Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα και το ΕΣΠΑ...........................................................................30

Άρθρο •

Η γένεση των πρώτων κρατών στην Ελλάδα.................................................................................................................................................34

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά • • • • • •

Αντί Προλόγου......................................................................................................................................................................................................37 Για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο...........................................................................................................................................................................38 Συνέντευξη του Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ταινία του «Τοπίο στην Ομίχλη»...............................................................................42 Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος..................................................................................................................................................................45 Η avant-garde, στον κινηματογράφο, στην Ελλάδα.......................................................................................................................................52 Μετακλασικός Κινηματογράφος........................................................................................................................................................................56

Βιβλιοπαρουσιάσεις • •

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity»...............................................................................................................................63 H Λουκία αποκτά Σκύλο......................................................................................................................................................................................64

Παρουσίαση Δίσκου •

Η Αγγελική Καθαρίου δισκογραφεί, σε πρώτη παγκόσμια, έργα Ξενάκη και Μητρόπουλου................................................................66

Ταυτότητα και Διοικητικό Συμβούλιο...........................................................................................................................................................67

Σημείωμα ΜΕ ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ Aνανεωμένο το περιοδικό ΑΩ, αποκτά τη νέα ηλεκτρονική του μορφή από το τρέχον τεύχος. Ξανασχεδιάστηκε με τρόπο δυναμικό, ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη αμεσότητα, διαδραστικότητα, αλλά και περισσότερες δυνατότητες αξιοποίησης ψηφιακού υλικού. Όπως θα δείτε ήδη από αυτό το τεύχος, τα θέματα του περιοδικού εμπλουτίζονται συχνά με οπτικοακουστικό υλικό, βίντεο και ηχογραφημένα αποσπάσματα: πέρα από την απλή αναφορά σε μια διάλεξη, μια ημερίδα ή μια συναυλία, όλοι οι αναγνώστες του ΑΩ έχουν τη δυνατότητα να δουν και να ακούσουν τη συγκεκριμένη εκδήλωση. Μπορείτε, συνεπώς, να διαβάσετε το άρθρο «Αλήθεια και Ψέματα», το οποίο αναφέρεται στη συζήτηση του καθηγητή Φιλοσοφίας Simon Critchley με τον Peter Catapano και τον Jean-Michel Rabaté στο θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη, αλλά και, πατώντας το αντίστοιχο link, να «μεταφερθείτε» στο Μανχάταν και να ακούσετε ολόκληρη την ανταλλαγή απόψεων των τριών εξαίρετων ομιλητών σαν να βρισκόσαστε στην αίθουσα της εκδήλωσης. Ακόμη, μπορείτε να απολαύσετε αποσπάσματα από τις συναυλίες του πιανίστα Σπύρου Μοσχόπουλου, μέλους του Dueto Tango, χάρις στα μαγνητοσκοπημένα στιγμιότυπα που έχουν αναρτηθεί κάτω από τη σχετική είδηση στην ενότητα Μουσική. Aυτό το τεύχος του ΑΩ ανοίγει τον Φάκελο Σινεμά, εγκαινιάζοντας μια νέα ενότητα: την ενότητα των αφιερωμάτων. Η πρόσφατη απώλεια σημαντικών προσωπικοτήτων του κινηματογράφου σε συνδυασμό με μια ελπιδοφόρα, πυκνή παρουσία πολλών ταινιών σύγχρονων Ελλήνων κινηματογραφιστών σε διεθνείς διοργανώσεις έδωσαν το έναυσμα για το αφιέρωμα αυτό. Συμπράττουν, ο καθένας από τη δική του οπτική, οι σκηνοθέτες Τάσος Μπουλμέτης και Χρήστος Γόδας, ο χορογράφος Κωνσταντίνος Μίχος και η θεωρητικός κινηματογράφου Ρέα Βαλντέν, ενώ η Γιόλα Χριστούλα παρουσιάζει το βιβλίο της Ελευθερίας Θανούλη για τον μετακλασικό κινηματογράφο. Eλπίδες για μια ουσιαστική αναβάθμιση στην όψη και τις λειτουργίες του κέντρου της πρωτεύουσας γεννά το πρόγραμμα «Re-think Athens/Ξανα-σκέψου την Αθήνα», το οποίο ξεκινά με την καθοριστική συμβολή του Ιδρύματος Ωνάση. Διαβάστε το σχετικό άρθρο, από όπου και είναι εμπνευσμένο το εξώφυλλο του τεύχους, με την εξαιρετική φωτογραφία του Νίκου Καρανικόλα. Ισχυρή, αν όχι τελευταία, ελπίδα για ολόκληρη τη χώρα αποτελεί και η αξιοποίηση του περίφημου ΕΣΠΑ. Το επίκαιρο αυτό θέμα κάλυψε η επιτυχημένη εκδήλωση του Συνδέσμου τον περασμένο Νοέμβριο. Στο σχετικό άρθρο, ο Πρόδρομος Προδρομίδης παρουσιάζει τα βασικά συμπεράσματα της ημερίδας και εξηγεί με ποιον τρόπο θα πρέπει να αξιοποιηθούν οι διαθέσιμοι κοινοτικοί πόροι, ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ως μοχλός για την περιφερειακή ανάπτυξη της δοκιμαζόμενης Ελλάδας.

Σημείωμα Ο Σύνδεσμος Υποτρόφων δεν θέλει να παραμείνει απλός παρατηρητής των ζοφερών συνθηκών που βιώνουμε όλοι σε αυτή την περίοδο ύφεσης, αλλά διεκδικεί μια γόνιμη παρουσία στο σήμερα. Ο νέος κύκλος εκδηλώσεων που προγραμματίζει ο Σύνδεσμος σκοπό έχει να εμψυχώσει, να προσφέρει, να ανατρέψει αρνητικά στερεότυπα και να αναδείξει τις δημιουργικές πτυχές των νέων ανθρώπων αυτής της χώρας, στέλνοντας μηνύματα ελπίδας. Διαβάστε τη σχετική ανακοίνωση στις Ειδήσεις του Συνδέσμου και στείλτε τις ιδέες και τις προτάσεις σας, συμβάλλοντας στην προσπάθεια να ξαναγεννηθούν η αισιοδοξία και η ελπίδα.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Θεόδωρος Κουτμερίδης Σε συνέδριο που διοργανώθηκε στο πλαίσιο των περίφημων Lindau Nobel Laureate Meetings, όπου συμμετέχουν νομπελίστες οικονομολόγοι κατά τη διάρκεια του Φόρουμ Οικονομικών Επιστημών στην πόλη Λιντάου της Γερμανίας, έλαβε μέρος τον περασμένο Αύγουστο ο Θεόδωρος Κουτμερίδης. Ο οικονομολόγος και υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Ουόρικ της Μεγάλης Βρετανίας επιλέχθηκε για να συμμετάσχει στο επιστημονικό πάνελ της τελετής έναρξης μαζί με τρεις νομπελίστες οικονομολόγους: τον Joseph Stiglitz, τον Roger Myerson και τον Daniel McFadden. Η τελετή ξεκίνησε με την ομιλία του Γερμανού Προέδρου, ενώ τις εργασίες παρακολούθησαν, μεταξύ άλλων, 17 νομπελίστες οικονομολόγοι, 350 ταλαντούχοι νεαροί οικονομολόγοι και, συνολικά, περισσότεροι από 600 προσκεκλημένοι και δημοσιογράφοι από όλον τον κόσμο. (Μπορείτε να δείτε την τελετή έναρξης στο βίντεο: http://www.mediatheque.lindau-nobel.org/#/ Video?id=601) Το ερευνητικό έργο του Θεόδωρου Κουτμερίδη τιμήθηκε από τον οργανισμό European Science Days με το πρώτο βραβείο του διεθνούς διεπιστημονικού διαγωνισμού για την καλύτερη εργασία στον τομέα Θεωρία Μηνυμάτων-Σημάτων [Signaling Theory]. Επίσης, για το διδακτικό του έργο, ο Έλληνας οικονομολόγος βραβεύθηκε πρόσφατα από το Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Ουόρικ με το Βραβείο Διδακτικής Αριστείας. Έχει λάβει μέρος σε συνέδρια μερικών από τους σημαντικότερους φορείς του κλάδου του, όπως της Royal Economic Society στο Καίμπριτζ, της European Economic Association στο Όσλο, της European Association of Labour Economists στην Πάφο, της International Association for Research in Income and Wealth στη Βοστώνη κ.ά. Ο Θεόδωρος Κουτμερίδης είναι πτυχιούχος Οικονομικών από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στα Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Ουόρικ. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τα Μακροοικονομικά, τα Οικονομικά της Εργασίας και την Εφαρμοσμένη Οικονομετρία, αλλά εστιάζονται κατά κύριο λόγο σε θέματα οικονομικής ανισότητας και σε ατέλειες αγορών. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο του Θεόδωρου Κουτμερίδη μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: http://go.warwick.ac.uk/tkoutmeridis

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Κωνσταντίνος Σεργάκις O Κωνσταντίνος Σεργάκις, επίκουρος καθηγητής Χρηματιστηριακού Δικαίου του Πανεπιστημίου Μπέντφορντσιρ της Μεγάλης Βρετανίας, τιμήθηκε με το βραβείο «Prix Solennel André Isoré» από τη Chancellerie des Universités de Paris. Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε στη Σορβόννη στις 5 Δεκεμβρίου 2011, υπό την προεδρία του Γάλλου πρωθυπουργού François Fillon. Η Chancellerie des Universités de Paris απένειμε το εν λόγω βραβείο στον Κωνσταντίνο Σεργάκι για τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο Η διαφάνεια των εισηγμένων εταιρειών στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, η οποία εκπονήθηκε με χορηγία υποτροφίας του Ιδρύματος Ωνάση και διεκπεραιώθηκε τον Νοέμβριο του 2010 στο Πανεπιστήμιο Παρισίων 1 Πάνθεον-Σορβόννη. Κάθε έτος, η Chancellerie des Universités de Paris απονέμει τα Prix Solennels με σκοπό να αναγνωρίσει την ακαδημαϊκή και επιστημονική ποιότητα των καλύτερων διδακτορικών διατριβών στο Δίκαιο, τις Πολιτικές Επιστήμες, την Οικονομία, την Ιατρική, τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και τη Φαρμακευτική. Το βραβείο Prix Solennel André Isoré είναι το πιο σημαντικό βραβείο που απονέμεται στον τομέα του Ιδιωτικού Δικαίου και θεωρείται ευρέως ένα από τα πιο σημαντικά βραβεία στη Γαλλία. Η διατριβή του Κωνσταντίνου Σεργάκι επελέγη προσφάτα για να εκδοθεί, κατόπιν ειδικής χορηγίας του Ιδρύματος Ωνάση, από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Bibliothèque de l’Institut de Recherche Juridique de la Sorbonne – IRJS Éditions). Περισσότερες πληροφορίες: http://www.beds.ac.uk/howtoapply/departments/law/staff/konstantinossergakis

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Παύλος-Πέτρος Π. Σωτηριάδης Aνέλαβε τα καθήκοντά του ως επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) στις 3 Ιανουαρίου 2012, με γνωστικό αντικείμενο «Ηλεκτρονική: Σχεδίαση και Μοντελοποίηση Αναλογικών Μικροηλεκτρονικών Κυκλωμάτων». Στη θέση αυτήν είχε εκλεγεί παμψηφεί τον Ιούλιο του 2009. Είναι μέλος του Εργαστηρίου Μικροηλεκτρονικής του ΕΜΠ, στο οποίο έχει ξεκινήσει το ερευνητικό του έργο, επιβλέπει μεταπτυχιακούς φοιτητές και διδάσκει μαθήματα Ηλεκτρονικής. Ο Παύλος Σωτηριάδης επέστρεψε πρόσφατα στην Ελλάδα, έπειτα από δεκαέξι έτη στις ΗΠΑ, όπου δίδαξε στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστήμιου Johns Hopkins της Βαλτιμόρης και δραστηριοποιήθηκε στον χώρο της υψηλής ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του στις ΗΠΑ, συνεργάστηκε με διακεκριμένους επιστήμονες του τομέα του και διαχειρίστηκε ερευνητικά προγράμματα επιστημονικής χρηματοδότησης από κρατικά ερευνητικά εργαστήρια των ΗΠΑ και τη βιομηχανία. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες απο 75 πρωτότυπες ερευνητικές εργασίες σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά και παγκόσμια συνέδρια του κλάδου, τις περισσότερες από τις οποίες ως κύριος ή μοναδικός συγγραφέας. Είναι Senior Member του Institute of Electrical and Electronics Engineers (ΙΕΕΕ) και έχει δώσει περισσότερες απο 50 ομιλίες ως προσκεκλημένος σε πανεπιστήμια και εταιρείες. Ο Παύλος Σωτηριάδης είναι ήδη κάτοχος μίας πατέντας, ενώ άλλες πατέντες του βρίσκονται σε αναμονή. Έχει επίσης συμβάλει στη συγγραφή πανεπιστημιακών συγγραμάτων Ηλεκτρονικής. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τη σχεδίαση, τη μαθηματική μοντελοποίηση και τη βελτιστοποίηση αναλογικών, μεικτού σήματος και RF κυκλωμάτων, βιοϊατρικών κυκλωμάτων και δικτύων interconnect σε νανοτεχνολογίες. Έχει διατελέσει μέλος της συντακτικής επιτροπής του IEEE Τransactions on Circuits and Systems επί αρκετά χρόνια, καθώς και πολλών τεχνικών επιτροπών διεθνών συνεδρίων. Έχει επίσης εργαστεί ως κριτής σε πολλά επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια των IEEE και ACM, αλλά και ως μέλος κριτικών επιτροπών του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών των ΗΠΑ. Ο Παύλος Σωτηριάδης έλαβε διδακτορικό τίτλο από το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (MIT) των ΗΠΑ και μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ της Καλιφόρνιας, ως υπότροφος και των δύο πανεπιστημίων. Έλαβε το δίπλωμά του από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ το 1994 με βαθμό 9.91 (πρώτος) και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Κωνσταντίνος Χρυσός Το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον σχεδιασμό στάσεων επιβατών της Αστικής Θαλάσσιας Συγκοινωνίας της Θεσσαλονίκης, τον οποίο προκήρυξε το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, απέσπασε η πρόταση του υποτρόφου Κωνσταντίνου Χρυσού και της συνεργάτιδάς του Μαριάνθης Τατάρη, οι οποίοι απαρτίζουν την ομάδα monored. Όπως εξηγεί ο βραβευμένος αρχιτέκτονας, η πρόταση στοχεύει στη δημιουργία ενός σύγχρονου συμβόλου για την πόλη. Η προτεινόμενη οικογένεια κελυφών εντάσσεται λειτουργικά στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης ως μια διαδοχική σειρά κόμβων μετεπιβίβασης και προσφέρει σε εμπειρικό επίπεδο νέες οπτικές προς την πόλη. Οι στάσεις των πλωτών μέσων είναι δύο ειδών: η στάση-διαδρομή βρίσκεται κατά μήκος μιας ισχυρής παραλιακής κίνησης και προσκαλεί τον περαστικό να τη συμπεριλάβει στην παραλιακή του ρέμβη, ενώ η στάση-προορισμός, αποκομμένη από τον αστικό ιστό, λειτουργεί ως πόλος έλξης ως προς τον θαλάσσιο ορίζοντα. Εσωτερικά, οι λειτουργίες οργανώνονται ανάλογα με τη διάθεση του επιβάτη. Έτσι, διευκολύνεται μια γρήγορη πορεία προς τα καραβάκια για τον βιαστικό επιβάτη και μια αργή πορεία διάσχισης της στάσης μέσα από τη διάταξη επιπρόσθετων χρήσεων. Ο σχεδιασμός των στάσεων επέτρεψε τη δημιουργία ενός βέλτιστου κελύφους, το οποίο ανταποκρίνεται σε μια σειρά παραμέτρων: στον αστικό χαρακτήρα της περιοχής όπου βρίσκεται η κάθε στάση, στον προσανατολισμό της πλατφόρμας και στη θέα προς την πόλη ή τον θαλάσσιο ορίζοντα. Το κέλυφος ως τοπόσημο διατηρεί την εικονική του ταυτότητα κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου και προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες της κάθε τοποθεσίας. Αποτελείται από τρία συνθετικά στοιχεία: το «εξωτερικό κέλυφος» οριζόντιων περσίδων, που προσδίδει ομοιογένεια ανάμεσα στις στάσεις, τους «λειτουργικούς δακτυλίους», που ανταποκρίνονται τοπικά σε εξειδικευμένες ανάγκες της στάσης, και το «εσωτερικό λειτουργικό πρίσμα», το οποίο διατηρεί την εργονομία της στάσης και την άνεση του επιβάτη. Οι περσίδες του εξωτερικού κελύφους συνεισφέρουν σε διάφορα επίπεδα στη σύνθεση της στάσης. Η διαφοροποίηση στη διατομή τους προσδίδει τη δυνατότητα ελέγχου της θέας και συμμετέχει στη βελτιστοποίηση των βιοκλιματικών συνθηκών της κάθε στάσης ανάλογα με τον προσανατολισμό. Τα φωτεινά σώματα που ενσωματώνονται στις περσίδες δημιουργούν το αναγνωρίσιμο ναυτικό λιμενικό σινιάλο και, παράλληλα, αναδεικνύουν το νυκτερινό τοπίο της στάσης.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Επιτυχίες Η ευελιξία των λειτουργικών δακτυλίων, που δρουν παραπληρωματικά ως προς τις περσίδες, επιτρέπει την προσαρμογή της κάθε στάσης στις εκάστοτε ανάγκες. Κάποιοι δακτύλιοι μετατρέπονται σε αστικές κερκίδες, άλλοι σε μπάρες για στάθμευση ποδηλάτων, άλλοι εξελίσσονται σε στέγαστρα και άλλοι σε στοιχεία εσωτερικού εξοπλισμού. Η ενσωμάτωση ενεργών και παθητικών βιοκλιματικών στοιχείων στις στάσεις δημιουργεί ενεργειακά ισορροπημένα κελύφη, τα οποία, χρησιμοποιώντας τους φυσικούς πόρους που περιβάλλουν τις στάσεις, προσφέρουν οικονομία στην περαιτέρω λειτουργία τους και επιπλέον άνεση και προστασία στους επιβάτες και τους εργαζομένους. Μέσα από αυτό το πλέξιμο αστικών, αισθητικών και λειτουργικών στοιχείων, οι κάτοικοι εξοικειώνονται στην προσέγγισή τους με τη θάλασσα και συγχρόνως με την παρουσία του νέου αστικού μέσου μεταφοράς της Θεσσαλονίκης. Οι monored έχουν συμμετάσχει σε πληθώρα εκθέσεων και δημοσιεύσεων στην Ελλάδα και διεθνώς, όπως στην 6η Μπιενάλε Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων στο Μουσείο Μπενάκη, στο Green Design Festival (με την εγκατάστασή τους Ηλιόμετρο) και στην έκθεση 100% Design στο Λονδίνο. Έχουν επίσης συμπεριληφθεί στον κατάλογο «New Greek Blood for Architects under 40», ενώ πρόσφατα η εφημερίδα Το Βήμα τούς ενέταξε στα «Πρόσωπα της Νέας Δεκαετίας». Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα: www.monored.net

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε Πλήθος από εμφανίσεις και διακρίσεις για τη βιολονίστα Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε κατά το προηγούμενο εξάμηνο: τον περασμένο Οκτώβριο συνέπραξε σε κοντσερτίνο της Ορχήστρας του Πανεπιστημίου Mozarteum στο Ζάλτσμπουργκ, στο πλαίσιο της εορταστικής αποχαιρετιστήριας συναυλίας του μαέστρου Dennis Russell Davies. Με την ευκαιρία αυτή, παραχώρησε συνέντευξη στην αυστριακή ραδιοφωνία ORF στη Βιέννη, ως μία από τις καλύτερες φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Mozarteum (βλ. σχετικά: http://oe1.orf.at/artikel/289921). Τον Νοέμβριο του 2011, κλήθηκε να παίξει αλλά και να μιλήσει στο συνέδριο EU Fundraising Association, που πραγματοποιήθηκε στο Βερολίνο με θέμα τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην τέχνη και, ευρύτερα, στην καλλιτεχνική δημιουργία. Στις 10 Δεκεμβρίου 2011, εμφανίστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, όπου ερμήνευσε ως σολίστ το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα (KV 219) του Mozart συμπράττοντας με την Καμεράτα ‒ Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Νίκου Τσούχλου, ενώ τον Ιανουάριο του 2012 ερμήνευσε με το Διεθνές Κουαρτέτο Εγχόρδων GADI του Πανεπιστημίου Mozarteum, ως 1ο βιολί, το Κουαρτέτο σε σι ελάσσονα, έργο 50 του Προκόφιεφ και το Κουιντέτο σε φα ελάσσονα του Brahms. Τον Φεβρουάριο του 2012, η Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε κυκλοφόρησε από την εταιρεία IRIDA το πρώτο της CD ‒Danae P. Matschke, Violin Recital‒, στο οποίο ερμηνεύει έργα του Bloch, του Bach, του Τερζάκη και του Franck, με τον Ούβε Μάτσκε στο πιάνο. Επίσης, στις 25 Φεβρουαρίου, συμμετείχε στον 20ό Διαγωνισμό του Γερμανικού Συλλόγου «Musikleben» στο Αμβούργο, όπου, ως επιτυχούσα, έλαβε από τον γερμανικό οργανισμό Musikinstrumentenfont ένα βιολί του Camillus Camilli του 1742. Ακολούθησαν, τον Μάρτιο, δύο ρεσιτάλ μαζί με τον Ούβε Μάτσκε στο πιάνο: το πρώτο στην Αθήνα, στις 21 Μαρτίου, στον Ελληνογερμανικό Σύλλογο «Φιλαδέλφεια», και το δεύτερο στην πόλη Pasewalk της Γερμανίας, στις 23 Μαρτίου, με έργα του Beethoven, του Schubert, του Debussy και του Ravel.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Μουσική Σπύρος Μοσχόπουλος Σειρά εμφανίσεων με αργεντινό τάνγκο πραγματοποίησε πρόσφατα ο υπότροφος πιανίστας Σπύρος Μοσχόπουλος με το Dueto Tango, το οποίο έχει ιδρύσει μαζί με τον μπαντονεονίστα Λευτέρη Γρίβα. Το ξεχωριστό πρόγραμμα που παρουσίασαν τον Οκτώβριο στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και, ακολούθως, στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος Θεοχαράκη ταξίδεψε το κοινό τόσο στο παραδοσιακό όσο και στο νέο αργεντινό τάνγκο, παρουσιάζοντας την πορεία του μέσα από τις ποικίλες φόρμες και εκφάνσεις του. Μαζί τους χόρεψαν η Tζίνα Νικολίτσα και ο Fabian Ballejos. Ερμήνευσαν μελωδίες ξεχωριστών Αργεντινών συνθετών, όπως του Astor Piazzolla, του Francisco Canaro, του Carlos Gardel, του Richard Galliano, του Aníbal Troilo κ.ά., ενώ παρουσίασαν και πρωτότυπες συνθέσεις του Σπύρου Μοσχόπουλου σε ύφος «tango nuevo». Η εκδήλωση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη συμπληρώθηκε από video wall και προβολή κειμένων και φωτογραφιών, τα οποία επιμελήθηκαν η Μαρία Ντούμα και η Έφη Ζάμπα. Στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης ο Σπύρος Μοσχόπουλος και ο Λευτέρης Γρίβας έδωσαν διάλεξη με θέμα τον ρόλο του πιάνου και του μπαντονεόν στο ρεπερτόριο του αργεντινού τάνγκο, παραδοσιακού και νέου. Επίσης, τον περασμένο Αύγουστο, το Dueto Tango παρουσίασε στο αίθριο του Δημαρχιακού Μεγάρου Κηφισιάς, στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων «Μενάνδρεια», ένα απολαυστικό μουσικοχορευτικό πρόγραμμα που κινήθηκε από το παραδοσιακό τάνγκο μέχρι το «tango nuevo» του Astor Piazzolla, μαζί με τους Αργεντινούς χορευτές Daniela Galizia και Fabian Ballejos. Το Dueto Tango ιδρύθηκε το 2009. Το ρεπερτόριό του εκτείνεται κυρίως σε μεταγραφές έργων μεγάλων Αργεντινών συνθετών που σχετίζονται με το παραδοσιακό αργεντινό τάνγκο, καθώς και με το «tango nuevo». Περιλαμβάνει επίσης πρωτότυπα έργα γραμμένα για πιάνο και μπαντονεόν, μεταξύ των οποίων και συνθέσεις του Σπύρου Μοσχόπουλου. Το σχήμα, κατά τα τρία χρόνια της ύπαρξής του, έχει δώσει πολυάριθμες συναυλίες, όπως στους δήμους Κηφισιάς και Ψυχικού, στην Αίθουσα Συναυλιών Φίλιππος Νάκας, στο φεστιβάλ «Ιπποκράτεια» στην Κω, στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων στην Πλάκα και στον Σύλλογο Φίλων Βιβλίου στην Άρτα.

Bίντεο Οκτώβριος 2011, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (Μ.Μ.Θ.) https://www.youtube.com/watch?v=H1YnBIV4 Cb8&feature=player_embedded#! Bίντεο Adios Nonino, Αίθουσα Συναυλιών Φίλιππος Νάκας https://www.facebook. com/145408348843909/ Bίντεο Οκτώβριος 2011, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (Μ.Μ.Θ.) https://www.youtube.com/watch?v=H1YnBIV4 Cb8&feature=player_embedded#!

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Εικαστικά Έλενα Λακκιώτη Ζωγραφικά έργα με αφορμή την ανθρώπινη μορφή, σχέδια, καθώς και έργα μεικτής τεχνικής, τα οποία στηρίζονται στον συνδυασμό ψηφιακής εικόνας και χαρακτικής, παρουσιάστηκαν πρόσφατα στην ατομική έκθεση της Έλενας Λακκιώτη στην αίθουσα τέχνης Γαία, με τίτλο «Άσπρο και μαύρο, κόκκινο ή μπλε: Πορτραίτο». Στα έργα της Λακκιώτη ανιχνεύεται ένα «μοντάζ» επιδράσεων, οι οποίες προέρχονται από τον χώρο της ζωγραφικής (την Paula Rego, τον Patrick Caulfield και τον Francis Bacon), από τον χώρο του κινηματογράφου (τον Σεργκέι Αϊζενστάιν), αλλά και από τον χώρο της φιλοσοφίας, και δη από το σύστημα απομνημόνευσης «θέατρο μνήμης», το οποίο ανέπτυξε ο Robert Fludd κατά τον 16ο αιώνα στην ελισαβετιανή Αγγλία. Η αναδημιουργία θεατρικής ατμόσφαιρας μέσω της εισαγωγής μεγάλων επιφανειών καθαρού χρώματος και, παράλληλα, η χρήση ρεαλιστικών στοιχείων διαμορφώνουν το απαραίτητο σκηνικό, υποδηλώνοντας το τραγικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Η καθημερινή ζωή παρουσιάζεται ως μέρος μιας νοητής θεατρικής παράστασης ή ως τμήμα κινηματογραφικού έργου, με ευδιάκριτους τους ρόλους παρατηρητή και παρατηρούμενων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, επιδιώκονται η ανάκληση μνημονικών παραστάσεων που συνδέονται με την ένταση ή την ηρεμία και, επομένως, η «αισθητική απολύτρωση» μέσω της κινητοποίησης όλων των αισθήσεων.

Κωστής (Τριανταφύλλου) Ο υπότροφος Κωστής Τριανταφύλλου είναι γνωστός από τη δεκαετία του ’70 τόσο για τα εικαστικά του έργα, που συνεχίστηκαν με την παρουσίαση των ηλεκτρονικών του κεραυνών μέσα από ατομικές εκθέσεις σε μεγάλα μουσεία του εξωτερικού και της Ελλάδας, όσο και ως ποιητής και οπτικός ποιητής: κάθε φορά, μέσα από τον συγκερασμό ποίησης και εικαστικών, δίνει με το προσωπικό του στίγμα τη συνέχεια αυτής της ποιητικής έρευνας. Πλευρές της εικαστικής και ποιητικής έρευνας του Κωστή το κοινό έχει την ευκαιρία να γνωρίσει στην έκθεση «ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ», από τις 2 Μαρτίου έως τα τέλη Απριλίου 2012, στο project space Kalos&Klio Showroom, στη Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία με την γκαλερί Lola Nikolaou. Ο Κωστής, σε αυτή του την έκθεση, εστιάζει σε έργα (μερικά από τα οποία παρουσίασε στην ART-ATHINA 2011, στη Lola Nikolaou) που έχουν ως πρόταγμα την οπτικοποίηση ποιημάτων του μέσα από το πιο απλό και προσιτό σε όλους λογισμικό: το Word.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Πολυμέσα Μιχάλης Σηφάκης Στην ομάδα δημιουργίας της τεχνολογικά πρωτοποριακής έκθεσης «Μακεδονία: από τις ψηφίδες στα pixels», η οποία παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ), συμμετείχε ο υπότροφος Μιχάλης Σηφάκης, ως υπεύθυνος για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη πολιτιστικού περιεχομένου για το πρόγραμμα Διάχυτης Νοημοσύνης του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ-ΙΠ). Η καινοτόμος αυτή έκθεση συνδιοργανώθηκε από το ΑΜΘ και το ΙΤΕ-ΙΠ, το οποίο ανέπτυξε εφαρμογές ειδικά για τον σκοπό της παρουσίασης των αρχαιολογικών ευρημάτων, επιτυγχάνοντας παράλληλα ένα μοναδικό αποτέλεσμα από μουσειολογικής πλευράς. Οι τεχνολογίες Διάχυτης Νοημοσύνης με εφαρμογή στον τομέα του πολιτισμού αναπτύχθηκαν από ομάδα ερευνητών του ΙΤΕ-ΙΠ, την οποία απαρτίζουν ο Κωνσταντίνος Στεφανίδης, ο Ξενοφών Ζαμπούλης, ο Δημήτρης Γραμμένος και ο Μιχάλης Σηφάκης, o οποίος έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Τα συστήματα που ανέπτυξε η ομάδα είναι μικρές ή μεγάλες κατασκευές με ενσωματωμένους υπολογιστές, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες του ΑΜΘ να εξερευνήσουν ψηφιακές αναπαραστάσεις ευρημάτων, όπου η αλληλεπίδραση γίνεται με απλό τρόπο, χωρίς χρήση πληκτρολογίου ή «ποντικιού». Το ψηφιακό περιεχόμενο των συστημάτων περιλαμβάνει αντικείμενα από την πλούσια συλλογή του Μουσείου, αλλά και γενικότερα αρχαιογνωστικά θέματα, πολλά από τα οποία είναι δυσπρόσιτα εξαιτίας της τοποθεσίας ή της εύθραυστης κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Η παρουσίασή τους έχει οργανωθεί σε επτά ενότητες: «Χρυσά μακεδονικά στεφάνια», «Αρχαίοι θεοί και ήρωες», «Ο μύθος του Μελέαγρου και του Καλυδώνιου Κάπρου», «Αρχαία Μακεδονία», «Αρχαία αγροικία στην Ασπροβάλτα», «Η τοιχογραφία του Συμποσίου σε μακεδονικό τάφο στον Άγιο Αθανάσιο», «Η “Τοιχογραφία του Κυνηγιού” στον τάφο του Φιλίππου Β΄». Η έκθεση «Μακεδονία: από τις ψηφίδες στα pixels» περιλαμβάνει επτά διαδραστικά συστήματα, δύο από τα οποία έχουν ενταχθεί σε μόνιμες εκθέσεις του ΑΜΘ, ενώ τα υπόλοιπα πέντε είναι εγκατεστημένα σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του μουσείου. Ο Πανόπτης είναι ένα σύστημα ψηφιακού εκθεσιακού καταλόγου που παρουσιάζει χρυσά μακεδονικά στεφάνια από τη συλλογή του ΑΜΘ. Το σύστημα περιλαμβάνει δύο οθόνες αφής ανάμεσα στις οποίες υπάρχει ένας μικρός ανεμόμυλος. Στη μεγάλη οθόνη παρουσιάζεται κάθε φορά ένα χρυσό στεφάνι, ενώ στη μικρή πληροφορίες σχετικές με αυτό. Ο επισκέπτης μπορεί να φυλλομετρήσει τη συλλογή φυσώντας τον ανεμόμυλο. Αγγίζοντας τη μεγάλη οθόνη μπορεί να μεγεθύνει οποιοδήποτε τμήμα του στεφανιού σε διάφορες κλίμακες, να ανακαλύψει περιοχές ενδιαφέροντος και να δει τις σχετικές πληροφορίες.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Πολυμέσα Το Κρυπτόλεξο είναι ένα διαδραστικό παιχνίδι για όλες τις ηλικίες, που συνδυάζει τη διασκέδαση με τη γνώση. Μέσα σε ένα πλέγμα από γράμματα κρύβονται λέξεις, τις οποίες προσπαθούν να ανακαλύψουν οι επισκέπτες. Ανάλογα με το επίπεδο δυσκολίας, οι κρυμμένες λέξεις περιλαμβάνουν τα ονόματα των δώδεκα θεών του Ολύμπου, αρχαίων ηρώων ή ακόμη και σχετικά άγνωστων θεοτήτων της Θεσσαλονίκης των ρωμαϊκών χρόνων. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη αφής στην οποία ο επισκέπτης μπορεί να ανακαλύψει τις κρυμμένες λέξεις, είτε σέρνοντας το δάχτυλό του διαδοχικά πάνω στα γράμματα που τη σχηματίζουν είτε, πάλι, αγγίζοντας μόνο το πρώτο και το τελευταίο γράμμα της. Τα ονόματα, όταν εντοπιστούν, συνοδεύονται από εικόνες και πληροφορίες. Το Περιδέξιον παρουσιάζει τον κρατήρα του Λυδού, ένα αριστούργημα της κεραμικής τέχνης του 6ου αι. π.Χ., καθώς και τρία εξαιρετικά δείγματα γλυπτικής της ρωμαϊκής εποχής από τη συλλογή του Μουσείου. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη αφής στην οποία παρουσιάζεται κάθε φορά μία όψη ενός αντικειμένου. Ο επισκέπτης αγγίζοντας την οθόνη μπορεί να επιλέξει ένα διαφορετικό αντικείμενο ή μία άλλη όψη, να ανακαλύψει σχετικές περιοχές ενδιαφέροντος από τις οποίες εμφανίζονται πολυμεσικές πληροφορίες, καθώς επίσης να μεγεθύνει οποιοδήποτε τμήμα του αντικειμένου σε διάφορες κλίμακες. Το Πολύτροπο Ταξίδι προσφέρει τη δυνατότητα σε πολλούς επισκέπτες ταυτόχρονα να ανακαλύψουν αλληλεπιδραστικά πληροφορίες για διάφορες περιοχές και σημεία του χάρτη της Μακεδονίας. Ο χάρτης παρουσιάζει ανασκαφές σε πόλεις και άλλα σημαντικά σημεία της αρχαίας Μακεδονίας. Το σύστημα περιλαμβάνει ένα τραπέζι, η επιφάνεια του οποίου είναι καλυμμένη με έναν τυπωμένο χάρτη, πάνω στον οποίο προβάλλονται θέσεις και ονόματα πόλεων. Οι επισκέπτες μπορούν να ακουμπήσουν στον χάρτη τετράγωνα χαρτόνια που περιβάλλονται από ένα έγχρωμο πλαίσιο. Στο κάθε χαρτόνι προβάλλεται το τμήμα του χάρτη που βρίσκεται κάτω από αυτό και στο κέντρο του υπάρχει ένας μεγεθυντικός φακός. Αν το χαρτόνι μετακινηθεί έτσι ώστε ο φακός να βρίσκεται επάνω από τη θέση μιας πόλης, παρουσιάζονται σχετικές πληροφορίες (κείμενα, εικόνες, βίντεο). Ο επισκέπτης μπορεί να πλοηγηθεί σε αυτές, χρησιμοποιώντας εικονικά κουμπιά, τα οποία επίσης προβάλλονται στο χαρτόνι. Το χρώμα του πλαισίου κάθε χαρτονιού υποδηλώνει τη γλώσσα στην οποία παρουσιάζονται οι πληροφορίες. Το σύστημα Μια μέρα σε ένα αγρόκτημα δείχνει στους επισκέπτες πώς ήταν κτισμένη μια αρχαία αγροικία κοντά στη σημερινή Ασπροβάλτα. Οι επισκέπτες μπορούν να ακουμπήσουν πάνω στη γυάλινη επιφάνεια της προθήκης τετράγωνα χαρτόνια που περιβάλλονται από ένα έγχρωμο πλαίσιο. Σε κάθε χαρτόνι προβάλλεται το τμήμα της αγροικίας που βρίσκεται κάτω από αυτό, ενώ στο κέντρο του ένας μεγεθυντικός φακός προβάλλει κατά τη μετακίνησή του πληροφορίες (κείμενα, εικόνες, βίντεο) για τα σημεία ενδιαφέροντος.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Πολυμέσα Το Πολύαπτον είναι μια οθόνη αλληλεπίδρασης μεγάλου μεγέθους που επιτρέπει σε πολλούς επισκέπτες ταυτόχρονα να ανακαλύψουν πολυεπίπεδες πληροφορίες για ένα θέμα. Παρουσιάζει την τοιχογραφία ενός συμποσίου, η οποία βρέθηκε σε μακεδονικό τάφο κοντά στον σημερινό Άγιο Αθανάσιο. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη ειδικής κατασκευής, η οποία μπορεί να αναγνωρίζει ταυτόχρονα το άγγιγμα από πολλαπλά δάχτυλα ή χέρια, αλλά και συγκεκριμένα αντικείμενα. Αγγίζοντας κανείς την εικόνα της τοιχογραφίας μπορεί να ανακαλύψει περιοχές ενδιαφέροντος από τις οποίες εμφανίζονται πολυμεσικές πληροφορίες. Χρησιμοποιώντας ένα ομοίωμα μεγεθυντικού φακού μπορεί να δει λεπτομέρειες της τοιχογραφίας, ενώ χρησιμοποιώντας έναν φακό υπέρυθρου φωτός μπορεί να αποκαλύψει μια σύγχρονη αποκατάσταση του έργου. Η Μακρογραφία είναι ένα σύστημα που παρουσιάζει την «Τοιχογραφία του Κυνηγιού». Ένας ή περισσότεροι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν ταυτόχρονα την τοιχογραφία περιδιαβαίνοντας μέσα σε ένα δωμάτιο. Οι εικόνες προβάλλονται σε μεγάλη οθόνη και κατόπιν αναλύονται τμηματικά ανάλογα με τη θέση των επισκεπτών στον χώρο. Η τοιχογραφία χωρίζεται, σύμφωνα με τη θεματολογία της, σε πέντε τμήματα. Όταν ένας επισκέπτης βρεθεί μπροστά σε ένα από αυτά τα τμήματα, εμφανίζονται σχετικές πληροφορίες. Ανάλογα με την απόσταση του επισκέπτη από την τοιχογραφία, οι πληροφορίες μπορούν να είναι: (α) ένα σκίτσο του τμήματος συνοδευόμενο από έναν επιγραμματικό τίτλο· (β) μια αποκατεστημένη εκδοχή του τμήματος με ένα περιγραφικό κείμενο· (γ) λεπτομέρεια του τμήματος συνοδευόμενη από σχετικό κείμενο. Κάθε επισκέπτης μπορεί να επιλέξει τη γλώσσα στην οποία θα βλέπει τις προβαλλόμενες πληροφορίες μπαίνοντας στον χώρο από την αριστερή (για ελληνικά) ή τη δεξιά πλευρά (για αγγλικά). Με την ανάπτυξη των συστημάτων αυτών ολοκληρώθηκε ο πρώτος κύκλος ενσωμάτωσης συστημάτων Διάχυτης Νοημοσύνης στον τομέα του πολιτισμού σε πραγματικούς χώρους («in vivo»). Το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ συνεχίζει την έρευνα και την ανάπτυξη σε εργαστηριακούς χώρους νέων πρωτότυπων διαδραστικών συστημάτων κατάλληλων για διαφορετικούς τομείς εφαρμογών, όπως για την υγεία, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία. H Διάχυτη Νοημοσύνη είναι μια εξέλιξη των Τεχνολογιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας, η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα της ολοένα αυξανόμενης ζήτησης για συνεχή και απανταχού διαθέσιμη πρόσβαση σε πληροφορίες και ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Βασικός στόχος της Διάχυτης Νοημοσύνης είναι η πλήρης ενσωμάτωση διαφόρων τεχνολογιών της στο καθημερινό περιβάλλον με τρόπο διαφανή (ή «αόρατο»). Με άλλα λόγια, σκοπός είναι η τεχνολογία να κρυφτεί (και όχι να αναδειχθεί, όπως γίνεται έως σήμερα) μέχρι τελικά να «εξαφανιστεί». Θεωρητικά, λοιπόν, σε έναν «έξυπνο» χώρο του μέλλοντος, π.χ. σε ένα «έξυπνο» σπίτι, θα βλέπει κανείς λιγότερα τεχνολογικά αντικείμενα από ό,τι σήμερα.

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Πολυμέσα Η Διάχυτη Νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονται διάφορες συσκευές και στο οποίο είναι κατανεμημένες υπολογιστική ισχύς και νοημοσύνη, με τρόπο «αόρατο» για τον χρήστη, ενσωματωμένες στον εξοπλισμό, στις ηλεκτρονικές συσκευές, καθώς και σε οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο του χώρου. Οι διαθέσιμες συσκευές θα ποικίλλουν, από πολύ μικρές κινητές και «φορετές» συσκευές (τις οποίες θα μπορεί κανείς να κρατά ή «φοράει» επάνω του) μέχρι μεγάλες συσκευές ενσωματωμένες στο περιβάλλον, και δεν θα γίνονται αντιληπτές ως υπολογιστές αλλά ως μέρη του περιβάλλοντος. Η διάχυτη αυτή υπολογιστική ισχύς αναμένεται να φέρει πραγματική επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και χρησιμοποιούμε τους υπολογιστές, καθώς η έννοια του σημερινού «μονολιθικού» προσωπικού υπολογιστή δεν θα υφίσταται πλέον. Στο μέλλον, η υπολογιστική υποδομή θα μπορεί να ενσωματωθεί και να «κρυφτεί» σε τοίχους, γραφεία ή και καθίσματα, και η υπολογιστική ισχύς θα παρέχεται παντού και στον καθένα, ως εγγενές τμήμα των κοινόχρηστων υποδομών, με τον ίδιο εν πολλοίς τρόπο που σήμερα μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει έναν δημόσιο δρόμο, έναν τηλεφωνικό θάλαμο ή ένα ταξί. Οι τεχνολογίες Διάχυτης Νοημοσύνης θα μπορούν να ενσωματωθούν σε κτίρια, γραφεία, εργοστάσια, σπίτια και οχήματα, παρέχοντας απανταχού διαθέσιμη διασυνδεσιμότητα (ubiquitous connectivity) για ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών. Κατά συνέπεια, οι τεχνολογίες αυτές αναμένεται να έχουν καθοριστική επίδραση στο είδος, στο περιεχόμενο και στη λειτουργικότητα των επερχόμενων διαδραστικών τεχνολογικών και ηλεκτρονικών προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θα αλληλεπιδρούν με αυτά, οδηγώντας στην ανάπτυξη νέων πεδίων εφαρμογών. Μπορείτε να αναζητήσετε σχετικές πληροφορίες, φωτογραφίες και βίντεο στον ιστότοπο της έκθεσης: http://www.makedonopixels.org

Δραστηριότητες Υποτρόφων

Θέατρο Νικόλας Μίχας Ο Αλχημιστής του Ben Jonson, σε σκηνοθεσία του Νικόλα Μίχα, παρουσιάστηκε στο Θέατρο Άλεκτον κατά τη χειμερινή σεζόν. Η παράσταση παρακολούθησε ιστορικά το είδος της θεατρικής κωμωδίας και την εξέλιξή της ανά τους αιώνες, με αναφορές στη μορφή και το περιεχόμενό της από την αρχαιότητα έως σήμερα, με τους κανόνες και τις φόρμες να ελίσσονται και να εναλλάσσονται ξέφρενα. Στην παράσταση έπαιξαν οι ηθοποιοί: Μελέτης Γεωργιάδης, Ειρήνη Μπαλτά, Προμηθέας Nerattini-Δοκιμάκης, Βασίλης Παπαδημητρίου, Χάρις Συμεωνίδου, Σάκης Τσινιάρος και Γιάννης Τσουρουνάκης. Τη μουσική έγραψε ο Χρίστος Θεοδώρου, τα κοστούμια και τα σκηνικά επιμελήθηκε η Ηλένια Δουλαδίρη και τους φωτισμούς η Ελίζα Αλεξανδροπούλου. Το έργο του Ben Johnson, ένα εξαιρετικά επίκαιρο, κωμικό διαμάντι του αγγλικού θεάτρου, πραγματεύεται την απληστία, την ευπιστία, τη ματαιοδοξία, τη δίψα για εύκολο πλουτισμό αλλά και την ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν σε κάποιο ιδανικό. Μια ιστορία απάτης στα χρόνια της πανούκλας στο Λονδίνο, όπου τρεις απατεώνες συνασπίζονται για να ξεγελάσουν τον πανικόβλητο λαό, προσφέροντάς του κάθε είδους αλχημικά κόλπα, με αποκορύφωμα το ελιξίριο της αιώνιας νεότητας. Μια παρέλαση χαρακτήρων, ανάμεσα στον ρεαλισμό και την αφαίρεση, που συνθέτουν τη διαχρονική τοιχογραφία της απληστίας και της κοροϊδίας.

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Οι άξονες δράσης του Συνδέσμου Στις ιδιαίτερα κρίσιμες συνθήκες που βιώνουμε, πιστεύουμε ότι ο Σύνδεσμός μας μπορεί και πρέπει να παρέμβει ενεργά στα κοινωνικά δρώμενα. Με αυτό το σκεπτικό, αποφασίσαμε να συνθέσουμε και να καταθέσουμε τη δική μας εκδοχή για το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου με όχημα τις εκδηλώσεις μας. Στόχος μας δεν είναι να καταδείξουμε απλώς τις πάσης φύσεως παθογένειες, θεσμικές, αξιακές, ή άλλες, ούτε και να ανακυκλώσουμε στερεότυπα και κοινοτοπίες. Θέλουμε να τονώσουμε τον ψυχισμό και την εικόνα του Έλληνα, παρακάμπτοντας τις στρεβλώσεις που υπονομεύουν τη δυναμική, προσβάλλουν την αισθητική και νεκρώνουν τις αντιστάσεις του. Θέλουμε να επανακαθορίσουμε το στίγμα μας στον παγκόσμιο χάρτη, προτείνοντας μέσα από πολυσυλλεκτικές δραστηριότητες έναν νέο λόγο για την Ελλάδα και τους Έλληνες του σήμερα με ευθυκρισία, χιούμορ και μαχητικότητα. Στον κύκλο εκδηλώσεων που διοργανώνουμε για την περίοδο 2012-13, περιμένουμε τις προτάσεις σας για καλλιτεχνικές και επιστημονικές εκδηλώσεις, μέσα από τις οποίες θα αναδειχθεί ο ελληνισμός που σκέφτεται και δημιουργεί, που επινοεί και παράγει, που μοιράζει και μοιράζεται. Μπορούμε και πρέπει να κάνουμε τη διαφορά. Και όλοι μαζί μπορούμε το καλύτερο. Στείλτε μας τις ιδέες σας, συμπληρώνοντας το έγγραφο που θα βρείτε εδώ. Για την καλύτερη παρουσίαση της πρότασής σας, μπορείτε υποστηρικτικά να υποβάλετε έντυπο, ψηφιακό ή άλλο υλικό. Ενθαρρύνουμε ιδιαίτερα την υποβολή πρωτότυπων και ποιοτικών προτάσεων που προϋποθέτουν συνεργασία μεταξύ των υποτρόφων στο πλαίσιο του ίδιου ή/και διαφορετικών πεδίων. Δεν αποκλείονται προτάσεις με άλλη θεματολογία, εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και είναι επίκαιρες. Τα στοιχεία επικοινωνίας των μελών του Συνδέσμου θα αναρτηθούν σύντομα στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος (http:// www.onassis.gr/scholars-association.php). Οι προτάσεις θα εξετάζονται ανά τετράμηνο. Οι προθεσμίες υποβολής είναι η 31η Μαΐου 2012, η 30η Σεπτεμβρίου 2012 και η 31η Ιανουαρίου 2013. Το ΔΣ του Συνδέσμου Υποτρόφων

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Ανταλλάσσοντας δώρα και ευχές για το 2012 ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

Η 6η Φεβρουαρίου 2012 ήταν μια παγωμένη, βροχερή βραδιά, στη διαρκώς ταλαιπωρούμενη από διαδηλώσεις και απεργίες αθηναϊκή πρωτεύουσα. Όμως, στο τριώροφο νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Κολοκοτρώνη 57, το Booze Cooperativa, έναν ζωντανό πολυχώρο συνάντησης και δημιουργίας, κυριάρχησε η ζεστασιά: ζεστά χαμόγελα, θερμές ευχές, αλλά και η καλή διάθεση για προσφορά, ανταλλαγή και επικοινωνία. Το κυρίαρχο στοιχείο της φετινής εκδήλωσης ήταν η ιδέα της ανταλλαγής. Ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση του Συνδέσμου και στο πνεύμα των ημερών, δηλαδή της ανιδιοτελούς προσφοράς, οι υπότροφοι προσέφεραν ως δώρα αντικείμενα ή υπηρεσίες από την εργασία ή από τον κύκλο των ενδιαφερόντων τους. Στους δύο τεράστιους πάγκους που δέσποζαν στην αίθουσα, αλλά και στους γύρω τοίχους, εκτέθηκαν τα περίπου 120 δώρα που συγκέντρωσε ο Σύνδεσμος από τα μέλη του. Κατά τη διάρκεια της βραδιάς, τα δώρα αυτά κληρώθηκαν με λαχνούς προς τους παρευρισκόμενους από τα μέλη του ΔΣ, αλλά και από τον πρόεδρο του Ιδρύματος, Αντώνη Παπαδημητρίου, και τον αντιπρόεδρο Γιάννη Ιωαννίδη, οι οποίοι τίμησαν την εκδήλωση με την παρουσία τους. Έτσι, περίπου ένας στους τρεις καλεσμένους έφυγε παίρνοντας μαζί του ένα ενθύμιο από έναν συνυπότροφό του ή κάτι χρήσιμο: ένα βιβλίο επιστημονικό ή ένα μυθιστόρημα, έναν δίσκο μουσικής, μια πρόσκληση σε έκθεση, παράσταση ή ξενάγηση, μια ιατρική εξέταση, μια επιστημονική συμβουλή. Ταυτόχρονα, είχε την ευκαιρία να γνωριστεί με τον υπότροφο που είχε προσφέρει το συγκεκριμένο είδος. Πολλά ήταν επίσης τα μέλη του Συνδέσμου που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Συνδέσμου και έστειλαν τις ευχές τους για τον νέο χρόνο με τη μορφή βίντεο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις οπτικοποιημένες ευχές είχαν ως θέμα τα παιδιά, ένδειξη ότι παρά τους δύσκολους καιρούς που βιώνει η χώρα μας πολλές από τις υποτρόφους προσβλέπουν στο μέλλον με ελπίδα. Επίσης, οι περισσότεροι συμμετέχοντες τόλμησαν να φανούν αυτοσαρκαστικοί και υπαινικτικοί.

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Ανταλλάσσοντας δώρα και ευχές για το 2012 ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου, Τάσος Μπουλμέτης, καλωσόρισε τους υποτρόφους και αναφέρθηκε στις μελλοντικές δράσεις που προτίθεται να αναλάβει ο Σύνδεσμος. «Δυστυχώς», σημείωσε ο Τάσος Μπουλμέτης, «η εποχή που διανύουμε και αυτά που συμβαίνουν τα τελευταία δυο χρόνια δεν επιτρέπουν σε κανέναν μας να αδιαφορεί για την κατάσταση στην οποία έχει βρεθεί η ελληνική κοινωνία. Ζούμε καταστάσεις πρωτόγνωρες που δεν μας τιμούν αλλά και δεν μας αξίζουν. Θεωρώντας ότι τα μέλη του Συνδέσμου αποτελούν ένα ζωντανό, ενεργό και δημιουργικό κύτταρο της κοινωνίας μας, αποφασίσαμε –για τα επόμενα δύο χρόνια– να εστιάσουμε στη διοργάνωση εκδηλώσεων οι οποίες θα έχουν ως στόχο την ουσιαστική παρέμβαση στην ελληνική πραγματικότητα».

«Θα είναι εκδηλώσεις προβληματισμού, αναζήτησης και αυτογνωσίας, εκδηλώσεις που θα προτείνουν λύσεις, αλλά και πρωτοβουλίες-παρεμβάσεις που θα ανακουφίσουν κοινωνικές ομάδες οι οποίες υποφέρουν». Στο πλαίσιο αυτό, ο Τάσος Μπουλμέτης κάλεσε τους υποτρόφους να συμμετάσχουν στην προσπάθεια προτείνοντας πρωτοβουλίες οι οποίες θα επικεντρώνονται στην ανάδειξη του κοινωνικού προσώπου του Συνδέσμου. Ο πρόεδρος του Ιδρύματος, Αντώνης Παπαδημητρίου, έκοψε συμβολικά μία πρωτοχρονιάτικη πίτα, και μοιράστηκαν κομμάτια σε όλους. Στη σύντομη ομιλία του, ευχαρίστησε τα μέλη του Συνδέσμου για την αθρόα τους προσέλευση και τα κάλεσε να ανταποκρίνονται και να αγκαλιάζουν με την ίδια αγάπη και τις υπόλοιπες εκδηλώσεις του Συνδέσμου. «Σκεφτόμουν καθώς ερχόμουν», είπε ο πρόεδρος του Ιδρύματος, «πως τα πράγματα δεν είναι ποτέ ακριβώς όπως φαίνονται. Μπορεί να είναι χειρότερα, αλλά ενδεχομένως και καλύτερα. Στην περίπτωση του Συνδέσμου είναι μάλλον καλύτερα, όπως αποδεικνύεται από τις καλές πρωτοβουλίες που αυτός αναλαμβάνει».

Ειδήσεις του Συνδέσμου

Ανταλλάσσοντας δώρα και ευχές για το 2012 ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

Θερμές ευχαριστίες για την άρτια διοργάνωση της απαιτητικής εκδήλωσης αξίζουν στην υπεύθυνη ομάδα, η οποία αποτελείτο από τη Μυρτώ Γεωργακοπούλου, την Κέλλυ Διαπούλη, τον Κωνσταντίνο Μίχο και την Ηώ Πάσχου, που φρόντισαν για την καλαίσθητη διαμόρφωση του χώρου, το πρόγραμμα της εκδήλωσης, τη συγκέντρωση των δώρων, την κλήρωση, τη δημιουργία του βίντεο με τις ευχές, καθώς και πολλές λεπτομέρειες της επιτυχημένης βραδιάς. Ευχαριστίες, επίσης, αξίζουν στους ανθρώπους του Ιδρύματος που ανέλαβαν, όπως πάντα, την υποδοχή των υποτρόφων και την τακτοποίηση των συνδρομών. Και επειδή μια επιτυχημένη εκδήλωση έχει ως αφετηρία της την κατάλληλη πρόσκληση, επιπρόσθετες ευχαριστίες οφείλονται στο δημιουργικό γραφείο in8 (www.in8.gr), το οποίο σχεδίασε αφιλοκερδώς την ηλεκτρονική ευχετήρια κάρτα-πρόσκληση. Με το βλέμμα λοιπόν στραμμένο στις προκλήσεις της νέας χρονιάς, το ΔΣ του Συνδέσμου ανακοινώνει τους άξονες των δράσεών του, για τους οποίους μπορείτε να ενημερωθείτε από το σχετικό άρθρο του τρέχοντος τεύχους του ΑΩ. Οι ευχές του 2012: https://www.youtube.com/watch?v=fz1glaVttds

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα ΈΝΑ ΚΈΝΤΡΟ ΠΌΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ: ΟΡΆΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΌΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΤΟΥ 2015

Μπορούμε να μεταμορφώσουμε το κέντρο της Αθήνας; Έχοντας εξαντλήσει τη συζήτηση γύρω από τα προβλήματα και τη δυσφορία που προκαλεί η κατάσταση που επικρατεί σήμερα, τι μπορούμε να κάνουμε; Σε περίοδο βαθιάς ύφεσης, η Αθήνα καλείται να βρει «έναν άλλο βηματισμό» για να λύσει τα προβλήματά της και να διεκδικήσει μια θέση στο ανταγωνιστικό σήμερα των ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Το Ίδρυμα Ωνάση χρηματοδοτεί και διοργανώνει διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανασυγκρότηση του κέντρου της Αθήνας με άξονα την Πανεπιστημίου. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η βελτίωση της καθημερινότητας του πολίτη, που θα επαναφέρει το δικαίωμα του οράματος για ποιότητα ζωής στην ελληνική πρωτεύουσα. Πουθενά στον κόσμο η μοναδική σε αξία αστική λεωφόρος μιας εμβληματικής μητρόπολης, με πλούτο κτιρίων, ποιότητα εικόνων και δυνατότητα λειτουργιών, που μπορεί να αναδείξει ανταγωνιστικά την πόλη, δεν έχει παραδοθεί αποκλειστικά στο αυτοκίνητο, μετατρεπόμενη σε τόπο διέλευσής του. Σε συνδυασμό με την κατάρρευση του Κέντρου, το αποτέλεσμα είναι θλιβερό. Αποστερημένο από σύγχρονα πρότυπα και δυναμικές προτάσεις που θα αναστρέψουν την υποβάθμιση, το οικονομικό και διοικητικό κέντρο της πόλης ακολουθεί μοιραία την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή του. Ακόμη και η περιοχή της τριλογίας ‒του θαυμάσιου αρχιτεκτονικού συνόλου στο οποίο αποτυπώνονται η αύρα και η εικόνα της πόλης‒ παραδόθηκε στην υποβάθμιση, αποδεικνύοντας ήδη τη μεταφορά της κρίσης από το Γεράνι και την Ομόνοια ώς εκεί. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, έχουμε το δικαίωμα να σκεφτούμε οραματικά, παραμένοντας ρεαλιστές. Ακριβώς σε αυτούς τους καιρούς πρέπει να ξανα-σκεφτούμε την Αθήνα. Στην Ευρώπη ενισχύεται η ελκυστικότητα των πόλεων με νέα προγράμματα χρηματοδότησης που εστιάζουν στη «δημιουργική» Ευρώπη. Προσπαθώντας να διακριθούν, οι πόλεις προβάλλουν τα πλεονεκτήματά τους, ζωντανεύουν τα οράματά τους και συντάσσονται σε δίκτυα και πολιτισμικούς γαλαξίες. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ποιότητα ζωής και καταβάλλεται προσπάθεια ώστε οι πόλεις να γίνουν πιο ανθρώπινες, με τη συμβίωση εργασίας, απόλαυσης και κατοικίας. Με στόχο τη βιώσιμη κινητικότητα πεζοδρομούνται κεντρικές περιοχές και αρτηρίες, οδηγώντας σε μια διαφορετική, ελκυστική και κοσμοπολίτικη αστική γεωγραφία. Σε αυτό το πλαίσιο, η Αθήνα μπορεί να κάνει ένα σημαντικό βήμα για να δώσει πνοή στο Κέντρο, διαμορφώνοντας άλλη αντίληψη για την αναβάθμιση και την ανασυγκρότηση του δημόσιου χώρου της.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα ΈΝΑ ΚΈΝΤΡΟ ΠΌΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ: ΟΡΆΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΌΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΤΟΥ 2015

Το πρόγραμμα «Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα» αφορά μια πολύπλευρη παρέμβαση στο κέντρο της Αθήνας, που εκτείνεται από τη λεωφόρο Αμαλίας ώς το τέλος της οδού Πατησίων, έχει ως άξονα τη λεωφόρο Πανεπιστημίου και κορυφώνεται σε μια νέα πλατεία Ομονοίας. Έχει στόχο να αναιρέσει την εντεινόμενη υποβάθμιση και να ξαναδώσει ζωή στο κέντρο της Αθήνας με ποικίλες λειτουργίες ‒επιχειρηματικές, υπηρεσιών, κατοικίας, αναψυχής και πολιτισμού‒ ενθαρρύνοντας παράλληλα πολλαπλές δράσεις. Η συνέχεια της παρέμβασης προς τη λεωφόρο Αμαλίας, την Ομόνοια και την οδό Πατησίων θα διαμορφώσει έναν δακτύλιο ο οποίος θα συνδέσει τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και την πλατεία Ομονοίας με το Μοναστηράκι και το Θησείο, φέρνοντας σε αμεσότερη επαφή τη ζωντάνια της σύγχρονης πόλης με τους αρχαιολογικούς χώρους και τον τουρισμό. Η ιδέα της μεταμόρφωσης του κέντρου με άξονα την Πανεπιστημίου είναι αρκετά παλιά. Η παρέμβαση «Rethink Athens» προτείνει μια σύγχρονη και ουσιαστική αλλαγή συνηθειών για το «πώς» χρησιμοποιούμε την πόλη, βάζοντας στο κέντρο τον άνθρωπο. Η περιοχή αποτελεί πολύτιμο πόρο που δεν μπορεί να κατασπαταληθεί ως τόπος διέλευσης των αυτοκινήτων. Το κέντρο διαθέτει σημαντικές δυνατότητες προσέγγισης με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, μπορεί να επανασυνδέσει τα αποκομμένα μέρη του, να προκαλέσει τη δημιουργική συνομιλία τους και να μετατρέψει τα σημερινά κενά του σε τόπους αξίας, αναδεικνύοντας το σύγχρονο πρόσωπό του. Η αναζήτηση ποιότητας για την εικόνα αυτού του σύγχρονου προσώπου οδηγεί στην αναζήτηση της αρχιτεκτονικής του δημόσιου χώρου που μπορεί να εντάξει με καθοριστικό, δημιουργικό και καινοτόμο τρόπο την ενσωμάτωση της βιώσιμης ανάπτυξης στην πόλη. Tέσσερις είναι οι κύριοι τομείς δραστηριοτήτων που αναπτύσσει το Ίδρυμα με σκοπό την προώθηση των Ελληνικών Σπουδών στο εξωτερικό: η οικονομική υποστήριξη Πανεπιστημιακών Προγραμμάτων και στις πέντε ηπείρους, η ένταξη αριθμού μαθημάτων, σεμιναρίων ή διαλέξεων σε διάφορα πανεπιστήμια των Η.Π.Α., αλλά και του Καναδά και της Νοτίου Αμερικής με το Πρόγραμμα των Επισκεπτών Καθηγητών, η διοργάνωση Διεθνών Συνεδρίων για τις Ελληνικές Σπουδές και, τέλος, το Πρόγραμμα ερευνητικών χορηγιών και εκπαιδευτικών υποτροφιών προς αλλοδαπούς.

Στόχος του διεθνούς διαγωνισμού που προκηρύσσεται είναι οι προτάσεις του να αφυπνίσουν, να εμπνεύσουν και να αποκαλύψουν προοπτικές που θα αντανακλούν τα χαρακτηριστικά του τόπου και θα προβάλλουν μια υγιή εικόνα από το μέλλον σε μια ζωντανή μητρόπολη που εξελίσσεται.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα ΈΝΑ ΚΈΝΤΡΟ ΠΌΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ: ΟΡΆΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΌΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΤΟΥ 2015

Το Ίδρυμα Ωνάση αναλαμβάνει τη διοργάνωση και το συνολικό κόστος του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και όλων των απαραίτητων μελετών για την αναμόρφωση του κέντρου της Αθήνας, με βασικό άξονα την Πανεπιστημίου. Ο διαγωνισμός θα πραγματοποιηθεί σε δύο στάδια: στο πρώτο από αυτά θα κατατεθούν ιδέες και θα επιλεγεί μικρός αριθμός μελετητών που θα διαγωνιστούν μεταξύ τους στο επόμενο στάδιο, από το οποίο και θα προκύψει ο ανάδοχος μελετητής του έργου. Για την προετοιμασία του έργου συνεργάζονται ήδη τα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (ΥΥΜΔ), αλλά και οι φορείς που θα έχουν σημαντική συνεισφορά στον συντονισμό του έργου. Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός θέτει το θέμα της ποιότητας ζωής στην καθημερινότητά μας. Μέσα από αυτόν θα προκληθεί ενδιαφέρον, ώστε να καλλιεργηθεί δημόσια συζήτηση για τις νέες συνθήκες που θα αναζωογονήσουν με ελκυστικό και βιώσιμο τρόπο το Κέντρο της Αθήνας. Είναι ο καταλύτης που θα προκαλέσει τοποθετήσεις για όλα τα ζητήματα και δημιουργική ζύμωση απόψεων των πολιτών, των εμπλεκόμενων ειδικών, αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών, πνευματικών ανθρώπων, οικονομολόγων κ.ά. για νέες αναζητήσεις πάνω στον παλιό καμβά της πόλης. Στόχος της μελέτης που θα προκριθεί είναι η πραγματοποίηση ουσιαστικών αλλαγών στην εικόνα, τη δομή και τη λειτουργία του Κέντρου, οι οποίες θα επιλύσουν τα θέματα που αφορούν την καθημερινότητα και θα αναβαθμίσουν την πόλη ώστε να γίνει φιλική και ελκυστική προκειμένου να ανταγωνιστεί τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Η ασφάλεια, η αύξηση της επιχειρηματικότητας, η εγκατάσταση και η επιστροφή της κατοικίας, η ανάδειξη του πολιτισμικού μας πλούτου και η πνοή ποιότητας και ζωής σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας θα αποτελούν βάση της μελέτης. Η Αθήνα θα μεταμορφωθεί σε πόλη ζωντανή όλο το 24ωρο. Ένα καίριο ερώτημα είναι: μπορεί να αντιμετωπιστεί το κόστος υλοποίησης της παρέμβασης; Μπορεί, διότι το έργο θα χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους σχεδιασμένους για ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των πόλεων, χωρίς να αποστερήσει την πόλη από άλλα έργα που εντάσσονται σε άλλους προγραμματισμούς. Πολλαπλάσια δαπανηρές είναι οι συνέπειες από το εντεινόμενο άδειασμα και την υποβάθμιση του κέντρου της πόλης. Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του δημόσιου χώρου είναι επιφανειακό έργο χαμηλού κόστους, το οποίο ανέρχεται σε περίπου 25 εκατομμύρια ευρώ. Μεγαλύτερη είναι η δαπάνη για το συγκοινωνιακό έργο του τραμ, η οποία όμως είναι ανταποδοτική. Το συνολικό κόστος της παρέμβασης με το τραμ ώς τα Κάτω Πατήσια δεν ξεπερνάει (με τον ΦΠΑ) τα 200 εκατομμύρια ευρώ. Το σύνολο αυτό αντιστοιχεί στο κόστος ενός μεγάλου ανισόπεδου κόμβου σε αυτοκινητόδρομο.

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Rethink Athens/Ξανασκέψου την Αθήνα ΈΝΑ ΚΈΝΤΡΟ ΠΌΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥΣ: ΟΡΆΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΌΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΉΝΑ ΤΟΥ 2015

Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει άμεση ανάγκη διατύπωσης μιας ευρείας οραματικής και βιώσιμης πρότασης για την ανασύνθεση του κέντρου της πόλης, η οποία διαμορφώνεται σε μια κρίσιμη περίοδο όπου οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, δημογραφικές και οικολογικές προκλήσεις αναζητούν διέξοδο. Το όραμα αξίζει να διαμορφωθεί με ανοιχτό πνεύμα, ανεπηρέαστο από συμβατικές αγκυλώσεις, ώστε να οδηγήσει σε απρόσμενες εκδοχές του κέντρου της πόλης. Πρέπει δε να είναι ισχυρό και πειστικό, και να συνοδεύεται από αλλαγή πλεύσης σε σχέση με το πώς χρησιμοποιήσαμε το κέντρο της πόλης τις τελευταίες δεκαετίες, αλλαγή η οποία θα στηριχθεί στην υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών. Ας «ξανασκεφτούμε την Αθήνα», γιατί δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον... από το να τo σχεδιάσεις! Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα http://www.rethinkathens.org/ (Φωτογραφίες: Νίκος Καρανικόλας)

Ειδήσεις του Ιδρύματος

Συμμετοχή του Συνδέσμου στον διάλογο για την Αθήνα ΓΡΑΦΕΙ Ο ΤΑΣΟΣ ΜΠΟΥΛΜΕΤΗΣ

Αγαπητοί φίλοι, Ο στόχος του Συνδέσμου για ουσιαστικές κοινωνικές παρεμβάσεις δεν εξαντλείται, όπως ήδη γνωρίζετε, στη διοργάνωση των εκδηλώσεών μας. Όλοι μας, ατομικά ή ομαδικά, έχουμε τη θέση μας στην ευόδωση των οραματικών δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση. Στη νέα μάλιστα πρωτοβουλία του, «Re-think Athens», περισσότερο από ποτέ, η στάση μας, η άποψή μας και η συμμετοχή μας στη συζήτηση στον ειδικό διαδικτυακό τόπο έχουν αποφασιστική σημασία. Η σελίδα του www.rethinkathens.org, καθώς και οι σελίδες του έργου στο facebook και στο twitter αποτελούν εξαιρετικά μέσα και μοχλούς δράσης που μπορούμε να εκμεταλλευθούμε. Αξίζει να τις χρησιμοποιήσουμε ώστε να προσφέρουμε τις δικές μας αντιλήψεις αλλά και να παρέμβουμε στη δημόσια συζήτηση. Μπορούμε, από σήμερα κιόλας, να βοηθήσουμε το σταμάτημα του κατήφορου που έχει πάρει η αστική υποβάθμιση, χτίζοντας και ένα τείχος απέναντι στον αρνητισμό της ηθικής υποβάθμισης, που βάζει σε κίνδυνο κάθε μεγαλόπνοο σχέδιο και αντιστρατεύεται κάθε θετική αλλαγή. Η δυνατότητα πάντως να σχεδιάσουμε οι ίδιοι το πρόσωπο που θέλουμε για την πρωτεύουσά μας αποτελεί και μια χρυσή ευκαιρία, τις δύσκολες τούτες ώρες, για να ξανασυναντηθούμε με το ελληνικό ήθος, τη δημοκρατική αρετή. Να φέρουμε πίσω, δηλαδή, τη δημοκρατία αυτής της πόλης, που δεν είναι καθεστώς αλλά η αρετή ως έξις ‒ που σημαίνει να γίνεται συνήθεια η φιλότιμη υπέρβαση για το κοινό καλό. Η ενεργός συμμετοχή στο «Re-think Athens» είναι η αφορμή. Να έχουμε τον νου μας! Ο ηλεκτρονικός δημόσιος διάλογος του Ιδρύματος και του Συνδέσμου γίνεται όλο και πιο ευρύς. Εκ μέρους του ΔΣ του Συνδέσμου, ο πρόεδρος, Τάσος Μπουλμέτης

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

Αλήθεια και Ψέματα ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

Μια νέα σειρά συζητήσεων, με θέμα «Αλήθεια (και Ψέματα)» [«On Truth (and Lies)»], εγκαινίασε το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση της Νέας Υόρκης. Κεντρικός ομιλητής και συντονιστής των συζητήσεων, ο Simon Critchley, καθηγητής Φιλοσοφίας στην Έδρα Hans Jonas του New School for Social Research της Νέας Υόρκης, ο οποίος συνομιλεί με διακεκριμένους διανοητές από τους χώρους των επιστημών, της λογοτεχνίας, της πολιτικής, της θρησκείας κ.λπ. Σε έναν κόσμο στον οποίο εμφανίζονται καθημερινά όλο και περισσότεροι «κάτοχοι» της αλήθειας, φαίνεται πως τα λεπτά όρια που διαχωρίζουν τη γνώση από την πληροφόρηση, την ουσία από την πιθανότητα, την αλήθεια από το ψέμα, είναι πιο διαπερατά από ποτέ άλλοτε. Ζούμε άραγε σε μια εποχή που έχει υπερβεί την αλήθεια, μια εποχή κατά την οποία η ενασχόληση με την αλήθεια είναι πλέον παρωχημένη και άρα θα πρέπει να εγκαταλειφθεί; Ή μήπως, πάλι, η σημερινή αβεβαιότητα καθιστά ακόμη πιο επιτακτική για εμάς την ενασχόληση με την αλήθεια και την κατάκτησή της; Ερωτήματα αυτού του είδους καλούνται να απαντήσουν οι προσκεκλημένοι στις συζητήσεις που διοργανώνει το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση. Η πρώτη εκδήλωση του κύκλου πραγματοποιήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2011 στο αίθριο του Ολυμπιακού Πύργου στο Μανχάταν. Θέμα της συζήτησης: «Μπορούμε να πιστεύουμε όσα διαβάζουμε, και Είναι ποτέ ηθικό να λέμε ψέματα;». Συνομιλητές του καθηγητή Critchley ήταν ο Peter Catapano, αρθρογράφος της ηλεκτρονικής έκδοσης των New York Times, και ο Jean-Michel Rabaté, καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβανίας.

«Ζούμε σε καιρούς κρίσης, αμφιβολίας και αβεβαιότητας. Πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα ανακαλύπτουμε πως δεν ισχύουν· πως είναι ψέματα. Ζούμε σε μια εποχή ψευδαισθήσεων». «Βιώνουμε ένα παράδοξο», είπε ξεκινώντας την τοποθέτησή του ο καθηγητής Critchley. «Διαρκώς λέμε ψέματα παρότι ζούμε σε κοινωνίες οι οποίες διακατέχονται από εμμονή για την αλήθεια. Ζούμε σε καιρούς κρίσης, αμφιβολίας και αβεβαιότητας. Πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα ανακαλύπτουμε πως δεν ισχύουν· πως είναι ψέματα. Ζούμε σε μια ψηφιακή εποχή, εποχή της κουλτούρας “Matrix”, εποχή ψευδαισθήσεων». «Πώς αντιμετωπίζει τα δεδομένα αυτά η δημοσιογραφία, τομέας που κατεξοχήν ασχολείται με την καταγραφή των γεγονότων;» ρώτησε ο καθηγητής Critchley τον δημοσιογράφο Peter Catapano.

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

Αλήθεια και Ψέματα ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

δημοσιογραφία έχει αλλάξει τα τελευταία δέκα χρόνια», παρατήρησε ο αρθρογράφος των New York Times. «Χάρις στις ψηφιακές ευκολίες, περιλαμβάνει πολύ περισσότερες πηγές, γνώμες, φωνές, ενώ επίσης πολύ περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν και συμμετέχουν στη διαδικασία καταγραφής και σχολιασμού της επικαιρότητας – μέσα από τις προσωπικές ιστοσελίδες τους και τα blogs, για παράδειγμα. Συχνά λέμε πως η αναζήτηση της αλήθειας γίνεται καλύτερα μέσα από ομάδες. Σήμερα η ομάδα είναι παρά πολύ μεγάλη. Ως εκ τούτου, η διαδικασία είναι πιο περίπλοκη. Εξακολουθεί όμως να κινείται προς την ίδια κατεύθυνση». Σύμφωνα με τον Simon Critchley, τα όρια μεταξύ της γνώμης και της είδησης έχουν μετατοπιστεί και, συνεπώς, ο διαχωρισμός των δύο είναι δυσκολότερος. Στις εφημερίδες πρέπει να υπάρχει σαφής διαχωρισμός, τόνισε ο Peter Catapano, και η διάκριση θα πρέπει να προκύπτει από τους τίτλους και τις βινιέτες των σελίδων. Η διαδικασία του ρεπορτάζ έχει εμπλουτιστεί με την πάροδο των ετών, οδηγώντας σε μια βαθύτερη αναζήτηση των γεγονότων, πρακτική την οποία ορισμένοι παρερμηνεύουν ως έκφραση γνώμης. «Ομολογουμένως», συνέχισε ο Peter Catapano, «συχνά γίνεται σύγχυση μεταξύ των δύο, αλλά στη σημερινή εποχή της κρίσης, του ανταγωνισμού των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών τάξεων, αυτό το φόρουμ απόψεων έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχο παράγοντα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε. Οι έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις των εφημερίδων περιέχουν πολλές διαφορετικές γνώμες ανθρώπων, οι οποίες συχνά εκφράζονται με μεγάλη μαχητικότητα. Υπάρχει κίνδυνος; Όχι, εφόσον τηρείται η απαραίτητη προϋπόθεση, δηλαδή κάθε γνώμη που δημοσιεύεται σε μια έγκυρη εφημερίδα να έχει αντικειμενική βάση». Στη συνέχεια, ο Simon Critchley έθεσε το θέμα της σχέσης μεταξύ της αλήθειας και της εμπιστοσύνης (truth – trust): «“Εάν ενδιαφέρεσαι για την αλήθεια”, έλεγε ένας καθηγητής μου, “διάβασε τον τηλεφωνικό κατάλογο”. H ίδια η αγγλική λέξη “truth” προέρχεται από τη γερμανική λέξη “Treue”, η οποία δηλώνει την “πίστη”, την “αφοσίωση”, ιδίως στο πλαίσιο μιας σχέσης. Επομένως, η έννοια της αλήθειας σχετίζεται με την έννοια της εμπιστοσύνης. Επιλέγουμε να διαβάζουμε μια συγκεκριμένη εφημερίδα επειδή την εμπιστευόμαστε». «Υπάρχουν στοιχεία συμφωνίας στην έννοια της αλήθειας», παρατήρησε ο Peter Catapano. «Για να υπάρξει αλήθεια καταρχήν πρέπει να υπάρχουν άνθρωποι. Εάν την αλήθεια που γνωρίζω δεν μπορώ να τη μεταδώσω σε άλλους ανθρώπους, εάν δεν μπορώ να τους κάνω να συμφωνήσουν μαζί μου, τότε είναι σαν να μην υπάρχει. Στον χώρο των ΜΜΕ έχουμε την ευθύνη να είμαστε όσο πιο αξιόπιστοι γίνεται. Διατηρούμε κοινές παραδοχές για τον κόσμο και για την πραγματικότητα, αλλά και για το τι είναι σημαντικό. Το γεγονός ότι όλοι οι εχέφρονες, νοήμονες άνθρωποι συμφωνούμε να λειτουργούμε σε τούτον τον κόσμο και να επικοινωνούμε μεταξύ μας συνεπάγεται ότι εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον. Ο κίνδυνος για τη δημοσιογραφία προκύπτει όταν αίρεται αυτή η εμπιστοσύνη».

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

Αλήθεια και Ψέματα ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

«Μήπως τότε παραδεχόμαστε ότι υπάρχουν αλήθειες που απευθύνονται σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, εφόσον κάθε μέσο ενημέρωσης έχει το δικό του είδος κοινού;» έθεσε το ερώτημα ο καθηγητής Critchley. «Μια διαδικασία που εμπλέκει ομάδες οι οποίες απαρτίζονται από εκατομμύρια ανθρώπους είναι σίγουρα περίπλοκη», απάντησε ο Peter Catapano. «Αποδεχόμαστε, όμως, ότι οι συντάκτες που εργάζονται σε μια συγκεκριμένη κατηγορία εντύπων είναι αξιόπιστοι. Δεν θα πρέπει, εντούτοις, να επιρρίπτουμε την ευθύνη αποκλειστικά και μόνο στον δημοσιογράφο, παραλείποντας την ευθύνη του αναγνώστη. Η κριτική προσέγγιση είναι εξαιρετικά σημαντική για όλους μας, ειδικά στη σημερινή εποχή, κατά την οποία οι πληροφορίες μάς έρχονται “καυτές” και ανεπεξέργαστες από παντού. Εμείς οι ίδιοι, ως αναγνώστες, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί απέναντι σε όσα διαβάζουμε και να μάθουμε, κατά την επεξεργασία των πληροφοριών, να ξεχωρίζουμε τι είναι αλήθεια και τι όχι – εφόσον, βεβαίως, είμαστε σε θέση να τις κατανοούμε. Η ευθύνη, λοιπόν, είναι κοινή», κατέληξε ο δημοσιογράφος των New York Times. Στη συνέχεια, ο καθηγητής Critchley αναφέρθηκε στο βιβλίο του Jean-Michel Rabaté με τίτλο The Ethics of the Lie [Η Ηθική του Ψεύδους], το οποίο κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2008 από τις εκδόσεις The Other Press. Το βιβλίο ξεκινά με ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Flaubert Madame Bovary, όπου η ηρωίδα δηλώνει πως «...όλα ήταν ψέματα». Αυτήν τη δήλωση, την οποία ακούμε συχνά και σήμερα, έθεσε ως αφετηρία προβληματισμού ο Simon Critchley.

«Υπάρχει καχυποψία στην κοινή γνώμη, καθώς και η πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε ούτε καν τα ίδια τα αντικειμενικά γεγονότα». «Όποιος ασχολείται με το ζήτημα του ψεύδους γίνεται και ο ίδιος κάπως ύποπτος στα μάτια του κοινού», επεσήμανε ο καθηγητής Rabaté, «διότι βρίσκεται τότε στη δύσκολη θέση να πρέπει να δηλώσει σαφώς ποια είναι η αλήθεια και ποια τα ψέματα. Σε ένα συνέδριο όπου συμμετείχα με πλησίασε κάποιος και, δείχνοντάς μου το βιβλίο μου, μου είπε: “Μην τον ακούτε αυτόν, είναι ψεύτης”. Όποιος, λοιπόν, γράφει για το ψεύδος γίνεται αυτομάτως και ο ίδιος ψεύτης». Η άποψη πως «Όλα είναι ψέματα» κυριαρχεί σε περιπτώσεις άκρατου κυνισμού, παράνοιας ή, επίσης, σε περιπτώσεις συνωμοσιολογίας, ανέφερε ο Jean-Michel Rabaté, φέρνοντας ως παράδειγμα την άποψη που έχει εκφραστεί σχετικά με τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, άποψη σύμφωνα με την οποία για την καταστροφή των Δίδυμων Πύργων ευθύνεται η CIA. «Υπάρχει καχυποψία στην κοινή γνώμη, καθώς και η πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε ούτε καν τα ίδια τα αντικειμενικά γεγονότα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πάρει τη σκυτάλη η φιλοσοφία. Προσωπικά, εμπιστεύομαι τους New York Times και θα θύμωνα πολύ εάν διαπίστωνα πως τα πράγματα που μου παρουσιάζει η εφημερίδα δεν ισχύουν», τόνισε ο καθηγητής Rabaté.

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

Αλήθεια και Ψέματα ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

Ακολούθως, αναφέρθηκε στην περίπτωση του Eugène Jolas, Γαλλογερμανοαμερικανού δημοσιογράφου και διευθυντή περιοδικών στο Σικάγο και το Παρίσι, ο οποίος το 1945 ανέλαβε τον «αποναζισμό» των γερμανικών εφημερίδων. Έπρεπε να εισαγάγει στον γερμανικό Τύπο την ιδέα της αντικειμενικής δημοσιογραφίας, σε μια εποχή κατά την οποία κυριαρχούσε η προπαγάνδα. Στο υπόβαθρο βρισκόταν και η κυρίαρχη φιλοσοφική τάση στη Γερμανία, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχουν γεγονότα ανεξάρτητα από τις θεωρίες στις οποίες εδράζονται. «Σήμερα τείνουμε να πιστεύουμε πως υποπίπτουν στην αντίληψή μας πάρα πολλά γεγονότα, τα οποία δεν ξέρουμε πώς να αξιολογήσουμε και να κατατάξουμε», είπε ο καθηγητής Rabaté. «Τι ορίζεται, όμως, ως αδιαμφισβήτητο γεγονός; Με τέτοιου είδους ερωτήματα ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι». «Η περίπτωση του γερμανικού Τύπου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα», σχολίασε ο Simon Critchley. «Ο Hegel είπε κάποτε πως η ανάγνωση της εφημερίδας είναι η πρωινή προσευχή, η πρωινή “θρησκευτική” δραστηριότητα, του άθεου. Υπάρχει μια βαθιά αλήθεια σε αυτήν τη δήλωση. Πού αποδίδετε, όμως, την τάση πολλών να ισχυρίζονται πως όλα είναι ψέματα;» Σύμφωνα με τον Jean-Michel Rabaté, η φράση αυτή αποτελεί στερεότυπο: ισχύει τόσο στην Ευρώπη, όπου η κοινή γνώμη εμφανίζεται περισσότερο κυνική, όσο όμως και στην Αμερική, όπου επικρατεί η «κουλτούρα της ειλικρίνειας». Συγκρίνοντας τη στάση Ευρωπαίων και Αμερικανών απέναντι στο ψέμα (και αντλώντας παραδείγματα από πρόσφατα πολιτικά σκάνδαλα, όπως το σκάνδαλο Lewinski, η περίπτωση Strauss-Kahn και η συμπεριφορά του Berlusconi στην Ιταλία), διαπίστωσε ότι υπάρχει πράγματι χάσμα μεταξύ των δύο ηπείρων όσον αφορά την ανεκτικότητα της κοινής γνώμης και τον διαχωρισμό μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου βίου των πολιτικών. «Αναρωτιέμαι, πάντως», συμπλήρωσε ο καθηγητής Rabaté, «μήπως πλέον επικρατεί ένας γενικότερος σκεπτικισμός, ως παγκόσμιο φαινόμενο, και δεν εμπιστευόμαστε κανέναν – ιδίως τους πολιτικούς ηγέτες». Ως τελευταίο ζήτημα προβληματισμού ο Simon Critchley έθεσε τα επονομαζόμενα «κατά συνθήκη ψεύδη». Ο καθηγητής Rabaté παρέπεμψε στη σκέψη του Πλάτωνα, στο πλαίσιο της οποίας η Πολιτεία εδράζεται σε ένα κατά συνθήκη ψεύδος, το οποίο δικαιολογεί την ύπαρξη των κοινωνικών τάξεων. «Σε κάθε συζήτηση περί αλήθειας και ψεύδους συναντούμε αυτομάτως μια σειρά από παράδοξα», είπε ο Jean-Michel Rabaté. «Ο ίδιος ο Nietzsche, παρότι στο έργο του κυριαρχεί η αντίληψη ότι δεν υπάρχει αλήθεια, ότι όλα είναι πλασματικά, μεταφορικά, αγαπούσε εντούτοις το ψέμα σε τέτοιο βαθμό ώστε προωθούσε τις έρευνές του μέχρις ότου ανακαλύψει την αλήθεια μέσα στο ψέμα. Για τον Πλάτωνα, πίσω από την ύπαρξη της αιώνιας αλήθειας υπάρχει το βασικό ψεύδος στο σύστημα διακυβέρνησης της ιδεώδους Πολιτείας, ένα κατά συνθήκη ψεύδος ώστε οι εργάτες να είναι ευτυχείς και να μην επαναστατούν: σκέψη που δεν παύει να μας εκπλήσσει. Κι αναρωτιέμαι μήπως σήμερα έχουμε φθάσει να συνειδητοποιούμε πως ό,τι εκτίθεται στο φως είναι

Ειδήσεις του Θυγατρικού Ιδρύματος

Αλήθεια και Ψέματα ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΗΔΑ ΜΠΟΥΖΑΛΗ

ακριβώς ένα κατά συνθήκη ψεύδος», κατέληξε ο καθηγητής Rabaté. Για τον Πλάτωνα, συμπλήρωσε ο καθηγητής Critchley, η Δημοκρατία ήταν ψέμα – “θεατροκρατία”, όπως χαρακτηριστικά την ονομάζει. Πρέσβευε δηλαδή πως η Δημοκρατία είναι θέαμα και πως πιστεύει στις αυταπάτες τις οποίες η ίδια δημιουργεί. Εντούτοις, η φιλοσοφική σκέψη συγκρούεται με αυτό το ψεύδος. Υπάρχει, τέλος, μια κατηγορία ψεμάτων που μπορούν να περιγραφούν ως «ηθικά ψεύδη» γιατί λειτουργούν με βάση ορισμένες συμβάσεις μεταξύ των ανθρώπων, ώστε αυτοί να μπορούν να συνεχίσουν την κοινή τους πορεία στην κοινωνία. Εδώ εντάσσονται τα ψέματα που λένε οι μεγάλοι στα μικρά παιδιά (όπως λ.χ. για την ύπαρξη του Άη Βασίλη) ή τα ψέματα που λέγονται μεταξύ αγαπημένων προσώπων όταν δεν υπάρχει ανάγκη για αρνητική κριτική. Ο Jean-Michel Rabaté ανέφερε την περίπτωση του Αλσέστ στον Μισάνθρωπο του Μολιέρου, ο οποίος σταματά να λέει οποιοδήποτε ψέμα και αμέσως αρχίζουν ο κοινωνικός του αποκλεισμός και, τελικά, η πτώση του. Επομένως, το «ηθικό ψέμα» υφίσταται και έχει τη χρησιμότητά του. Η σειρά συζητήσεων με τον καθηγητή Simon Critchley συνεχίστηκε στις 8 Νοεμβρίου 2011, με θέμα «Η αλήθεια στην τραγωδία» και με συνομιλητή τον συγγραφέα, κριτικό και μεταφραστή Daniel Mendelsohn. Η επόμενη συζήτηση πραγματοποιήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2012, με θέμα «Η αλήθεια του ιστορικού». Προσκεκλημένος συνομιλητής ήταν ο Βρετανός ιστορικός Mark A. Mazower. Θα παρουσιάσουμε το περιεχόμενό τους σε επόμενα τεύχη του ΑΩ. Onassis Cultural Center, New York: https://www.onassisusa.org/webcasts/OnTruthandLies.mp3

Διάλεξη

Επιστημονική εκδήλωση για την Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα και το ΕΣΠΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ

Στην κατάμεστη αίθουσα «Χριστίνα Ωνάση» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, την Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2011, παρουσία του αντιπροέδρου του Ιδρύματος, Ιωάννη Ιωαννίδη, μελών του Κοινοβουλίου, στελεχών της αυτοδιοίκησης και της δημόσιας διοίκησης, πανεπιστημιακών, αναλυτών, μελών του Συνδέσμου Υποτρόφων, φοιτητών κ.ά., διεξήχθη η συζήτηση που οργάνωσε ο Σύνδεσμος με το επίκαιρο θέμα της περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας και το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ). Με κονδύλια της τάξεως των 24-25 δισ. ευρώ (εκ των οποίων τα 4/5 προέρχονται από τα κοινοτικά ταμεία), ως διάδοχο πρόγραμμα των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ), το ΕΣΠΑ συνιστά τον βασικό χρηματοδοτικό μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και υποστήριξης της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα σε περίοδο υφέσεως, περικοπών, στενότητας πόρων. Τέσσερις εισηγητές, (α) ο καθηγητής Αθανάσιος Παπαδασκαλόπουλος (Πάντειο Πανεπιστήμιο), με τη ματιά του ειδήμονος σε θέματα περιφερειακής αναλύσεως, (β) ο καθηγητής Ιωάννης Χαλικιάς (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών-ΑΣΟΕΕ), με την πολυετή πείρα του συμβούλου διαχειρίσεως περιφερειακών προγραμμάτων των ΚΠΣ, (γ) ο Κωνσταντίνος Κουκολιάς (Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας), με τη συσσωρευμένη γνώση του γενικού διευθυντού αναπτυξιακού προγραμματισμού, περιφερειακής πολιτικής και δημόσιων επενδύσεων, και (δ) ο γράφων, με την ιδιότητα του ερευνητού του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) και επικεφαλής ομάδος εργασίας για τη διατύπωση προτάσεων περιφερειακής ανακατανομής των πόρων του ΕΣΠΑ, αντήλλαξαν τις απόψεις τους και ανταποκρίθηκαν στις ενδιαφέρουσες ερωτήσεις και τα εύστοχα σχόλια του ακροατηρίου. Τη συζήτηση συντόνισε ο οικονομολόγος-δημοσιογράφος Σεραφείμ Φυντανίδης (επί τριακονταετία διευθυντής των εφημερίδων Ελευθεροτυπία και Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία). Οι εισηγήσεις και η συζήτηση ανέδειξαν ότι η Ελλάς ήταν μια χώρα όχι μόνο περιμετρική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (ΕΕ) αλλά επί μακρόν παραμεθόρια, υπό την έννοια ότι είχε χάσει παραδοσιακές αγορές από πολιτικά ή στρατιωτικά γεγονότα. Φύσει ορεινή και νησιωτική (και άρα ιδιόρρυθμα κατακερματισμένη) απαρτίζεται από περιοχές που αδυνατούν να αναπτύξουν συνέργειες ή να συγκροτήσουν μεγάλες αγορές ώστε να ευνοηθούν από οικονομίες κλίμακος. Εντούτοις, λόγω των καλών οικονομικών επιδόσεών της, η χώρα έγινε δεκτή στην ΕΟΚ (νυν ΕΕ) στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Διάλεξη

Επιστημονική εκδήλωση για την Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα και το ΕΣΠΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ

Δυστυχώς, αν και εισήλθε με καλές προοπτικές, δεν προετοιμάστηκε για τη συνέχεια. Εν όψει του 1ου ΚΠΣ που θα ξεκινούσε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, είχε την ευκαιρία να καταστρώσει αναπτυξιακά σχέδια προκειμένου να αξιοποιήσει επωφελώς τα κοινοτικά κονδύλια που θα προσεφέροντο για να καλλιεργήσει δυνητικά πλεονεκτήματα και να βελτιώσει μακροχρονίως τη θέση της. Ωστόσο, τόσο ο ανασυσταθείς κεντρικός υπηρεσιακός μηχανισμός όσο και ο νεοσυσταθείς περιφερειακός μηχανισμός απεδείχθησαν ανεπαρκείς. Έτσι, ο όποιος σχεδιασμός και η απόπειρα βελτιώσεως του σχεδιασμού έγιναν με καθυστέρηση, ενώ η υλοποίηση του ΚΠΣ ήταν πια εν εξελίξει. (Για ένα ενδεικτικό, γλαφυρό παράδειγμα που κατετέθη στη συζήτηση, βλ. το γειτονικό απόσπασμα από την ομιλία του Ι. Χαλικιά.) Έκτοτε ο σχεδιασμός «τρέχει πίσω» από τις εξελίξεις. Πριν από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, δεν υπήρχαν οι πόροι, οι διαδικασίες και οι δομές ώστε ο σχεδιασμός, η στρατηγική, που κυρίως εκπονούσε το ΚΕΠΕ να γίνει πρόγραμμα. Σήμερα, ενώ η χώρα έχει αποκτήσει δομές, πηγές χρηματοδότησης, πλαίσιο προγραμματισμού, λείπει αυτό που είχαν τα παλιά προγράμματα: η στρατηγική· με άλλα λόγια, η «ψυχή». Η χώρα υλοποιεί έργα, αλλά έχει άραγε αποφασίσει ποιο είναι το μοντέλο ανάπτυξης; Ποιες οι στρατηγικές υποδομές; Ποιες οι χωρικές προτεραιότητες; Ποιοι οι πόλοι ανάπτυξης; Οι πύλες εισόδου-εξόδου; Αν θα υπάρχει πόλη (και ποια;) με «brandname» στη Θράκη ή το Αιγαίο; Ποιες οι ανάγκες για τον αστικό χώρο, οι παρεμβάσεις για τον περιαστικό, τις αγροτικές περιοχές, τις ορεινές, τις παραμεθόριες, τα νησιά; Ποιοι οι κλάδοι αιχμής; Ποιες οι προωθητικές δραστηριότητες; Και ούτω καθεξής. Πολλά τα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση… Δυστυχώς, η προσαρμογή στη γενική κατεύθυνση του περιφερειακού προγραμματισμού (που εν πολλοίς διαμορφώνεται στην ΕΕ) γίνεται μηχανιστικά, χωρίς να εμπλουτιστεί. Στην Ελλάδα το βάρος πέφτει στην έγκαιρη και σύμφωνη με τους κανονισμούς διεκπεραίωση της διαδικασίας για την απορρόφηση των κοινοτικών πόρων. Ο ουσιαστικός σχεδιασμός, όπως η επιλογή δημιουργίας ενός ισχυρού πόλου ανάπτυξης (που συνέβη στη Γαλλία), εν πολλοίς απουσιάζει. Αν τούτο δεν αλλάξει, όταν «έρθουν» οι κανονισμοί της νέας προγραμματικής περιόδου για το 2014-20, το πιθανότερο είναι να τρέχουμε πάλι, ως χώρα, να «κρεμάσουμε» κάτω από έτοιμα προγράμματα και επιμέρους άξονες κάποια έργα, προκειμένου να απορροφήσουμε τα προσφερόμενα κονδύλια.

Διάλεξη

Επιστημονική εκδήλωση για την Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα και το ΕΣΠΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ

Στα τρέχοντα περιφερειακά προγράμματα του ΕΣΠΑ, οι κατευθυντήριες γραμμές (οι άξονες) είναι οι ίδιες (ίδιοι) ακόμη και όταν το ένα πρόγραμμα αφορά σε νησιωτική περιοχή και το άλλο πρόγραμμα σε περίκλειστη περιοχή που δεν βλέπει θάλασσα! Και στα τομεακά (θεματικά) προγράμματα (όπως αυτό για την ψηφιακή σύγκλιση ή το άλλο για την ανταγωνιστικότητα και την επιχειρηματικότητα κ.ά.) η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη, στον βαθμό που τα κονδύλια κατανέμονται στον χώρο με κριτήρια άσχετα των στόχων. Σε επιμέρους άξονες (ιδίως τους λεγόμενους αναπτυξιακούς) η κατανομή των πόρων αντιγράφει τις κατανομές άλλων αξόνων που αποσκοπούν στην άμβλυνση κοινωνικών ανισοτήτων. Όμως έτσι δεν εξυπηρετούνται η καλλιέργεια δυνητικών πλεονεκτημάτων και (κατ’ επέκτασιν, η αύξηση της απασχόλησης και εισοδήματος και άρα) η μονιμότερη βελτίωση της ζωής όλων το γρηγορότερο. Όταν έρχεται η ώρα της υλοποίησης, συχνά (και ελλείψει προετοιμασίας) διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει φορέας που να μπορεί να ανταποκριθεί στις προτεραιότητες που τίθενται. Ως εκ τούτου, το έργο που θα ήταν σκόπιμο να υλοποιηθεί δεν πραγματοποιείται. Αναγκαστικώς υλοποιούνται άλλα έργα, και ας μην αντιστοιχούν στην αρχική επιδίωξη. Έτσι απομειώνεται η ποιότητα και επιχειρείται να διασωθεί η απορροφητικότητα. Η δε δημόσια διοίκηση συχνά αναγκάζεται να καταφύγει στη σκηνοθεσία: παρουσιάζει προτάσεις έργων ατάκτως ερριμμένων, οι οποίες εντάσσονται σε συγκροτημένο σχέδιο τέτοιας σπουδαιότητας που θα αλλάξει τον χαρακτήρα της περιοχής, προκειμένου να πείσει την ΕΕ και να επιτύχει την εισροή των ζωτικών κονδυλίων στη χώρα. Η Ελλάς, μη διαθέτουσα, επί μεγάλο χρονικό διάστημα, συστήματα διαχειρίσεως και ελέγχου των κονδυλίων και αποκλίνουσα συνεχώς από τους κανόνες που υποχρεούτο να ακολουθήσει (ή εναρμονιζόμενη με μεγάλη καθυστέρηση) επί μακρόν κατέβαλλε ή επέστρεφε στην ΕΕ πολλά κονδύλια. Ως εκ τούτου, έχει δαπανήσει δυσανάλογα μεγάλα ποσά: ίσως το εξαπλάσιο αυτού που σκόπευε. Το παρήγορο είναι ότι τελευταίως οι κεντρικές υπηρεσίες έχουν επιτύχει υψηλά επίπεδα όσον αφορά τη διαχείριση και την επιβεβαίωση της χρήσεως των κονδυλίων.

Πας να αξιολογήσεις την πρόταση που έχει υποβληθεί. Του λες: «Δήμαρχε, μπράβο σου, τα έχεις γράψει ωραία. Τι δρόμος είναι αυτός;» Σου έλεγε: «Είναι βασικός, επαρχιακός, θα τονώσει την οικονομική κίνηση της αγοράς, της πόλης, γιατί συνδέει από εδώ και από εκεί» κ.τ.λ. Ξύπναγα, ήμουν και νεαρός τότε, έξι το πρωί, είχα και έναν οδηγό με ένα 4x4 και πήγαινα σε αυτόν τον επαρχιακό δρόμο και την έστηνα από τις επτά έως το μεσημέρι. Όντως είχε μια εκπληκτική κίνηση. Να σκεφθείτε ότι πέρασε ένα τρακτέρ… Την άλλη ημέρα, στην αξιολόγηση, την βγάζαμε (αφαιρούσαμε) την πρόταση. […] Οπότε, είχες προτάσεις-σκουπίδια άνευ νοήματος και είχες προτάσεις για μεγάλα, σημαντικά έργα με τεράστια νομικά προβλήματα που δεν θα ξεκόλλαγαν ποτέ. Το θέμα ποιο ήταν; Ότι εγώ έπρεπε να προτείνω λύσεις, διότι θα τελείωνε η περίοδος για το έργο και την απορροφητικότητα του 1,5 δισ. ευρώ της εποχής εκείνης και θα τα χάναμε τα λεφτά. Οπότε τι έμενε; Να συμβιβαζόμαστε με δρόμους που να περνάν τουλάχιστον πέντε τρακτέρ την ημέρα και σχολειά που τουλάχιστον θα γέμιζαν τρεις τάξεις για να μπορέσουμε να απορροφήσουμε, δηλαδή να ξοδέψουμε, να αξιοποιήσουμε ως χώρα τα κονδύλια. (Απόσπασμα από την ομιλία του Ι. Χαλικιά)

Διάλεξη

Επιστημονική εκδήλωση για την Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα και το ΕΣΠΑ ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΔΗΣ

Επίσης, έχουν απλοποιήσει πολλές διαδικασίες ώστε να μην απαιτείται η παρέμβαση υπαλλήλων ή η προσφυγή των επενδυτών διαρκώς σε συμβούλους. Εντούτοις, μένουν πολλά ακόμη. Δυστυχώς, ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένη η δημόσια διοίκηση είναι τέτοιος ώστε, ενώ οι υπηρεσίες μπορούν άριστα να ελέγξουν μια σύμβαση, μια νομική δέσμευση, δεν μπορούν να παρακολουθήσουν ένα έργο που ξεκινάει από την Πάτρα και καταλήγει στην Ειδομένη. Συγχρόνως, η δημόσια διοίκηση επιβαρύνεται με διάφορα άλλα, πλημμελώς σχεδιασμένα σχήματα (πιο πρόσφατο, αυτό της νέας αρχιτεκτονικής αποκεντρωμένης διοίκησης, της γνωστής ως πρόγραμμα «Καλλικράτης») με αποτέλεσμα οι αποφάσεις να λαμβάνονται ποικιλοτρόπως, τα συστήματα εκχωρήσεων να θυμίζουν άσκηση sudoku και να καλούνται οι υπηρεσίες να καταφεύγουν σε ad hoc πληροφοριακά συστήματα για να ξεμπλέκουν καταστάσεις. Παράλληλα, η αρνητική εικόνα (με τις πολλές αστοχίες) επιβαρύνεται από εξαγγελίες παροχών και επιδοτήσεων που διατυπώνονται ευκαιριακά από πολιτευτές και υπουργούς χάριν εντυπώσεων. (Κανονικά, άμα οι εξαγγελίες προσκρούουν σε κανονισμούς και οδηγίες της ΕΕ, δεν πρόκειται να υλοποιηθούν.) Συμπερασματικά, ο σχεδιασμός στερείται εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής, η χωρική κατανομή των πόρων περιέχει σοβαρές αδυναμίες σε σχέση με τις διατυπωμένες επιδιώξεις· η δε υλοποίηση εμφανίζει ακόμη περισσότερες αποκλίσεις (υπερβάσεις δαπανών κ.ά.). Αν συνυπολογιστεί η δραματική επιδείνωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, η ανάγκη ανασχεδιασμού του εναπομένοντος τμήματος του ΕΣΠΑ (της τάξεως των 1011 δισ. ευρώ), επιλογής και υλοποιήσεως αποτελεσματικών προτάσεων στην επόμενη τριετία καθίσταται επιτακτική. Κατόπιν τούτων, τόσο εν όψει της ολοκληρώσεως του ΕΣΠΑ όσο και εν όψει της επομένης προγραμματικής περιόδου ίσως θα ήταν σκόπιμο: Tα υπουργεία να στελεχωθούν (τουλάχιστον σε διευθυντικό επίπεδο) με μόνιμους γενικούς γραμματείς αρμόδιους για θέματα του ΕΣΠΑ. Οι υπηρεσίες (ή τουλάχιστον οι περισσότερες και σημαντικότερες υπηρεσίες) να αλλάξουν τρόπο διαχειρίσεως των πραγμάτων και να ευρίσκονται πολύ κοντύτερα σε

αυτό που αποκαλείται περιφερειακή πολιτική. Εφόσον οι περιφέρειες της χώρας είναι εσωτερικά ετερογενείς, να προσδιοριστούν (από τοπικά στοιχεία) τα όρια των οικονομικών ζωνών και περιοχών στοχευμένης δράσης (αστικές, ορεινές, αγροτικές, δυνητικά καινοτόμες κ.ο.κ.) και εν συνεχεία να καταστρωθούν τα σχέδια και οι κατανομές των πόρων. Στον βαθμό που το επιφορτισμένο στελεχιακό δυναμικό στις κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες δεν επαρκεί, να υποβοηθηθεί από το πιο καταρτισμένο τμήμα του ανθρωπίνου δυναμικού που διαθέτει ο τόπος. Λόγου χάριν, ας τεθούν οι βάσεις ενός μόνιμου δικτύου σχεδιασμού, υποστηρίξεως, αμφίδρομης επικοινωνίας και συντονισμού με πανεπιστημιακούς και ερευνητές. Τα σχέδια του ΕΣΠΑ να περνούν ακόμη και την κρησάρα της κρίσεως-βελτιώσεως ειδημόνων, όπως οι επιστημονικές μελέτες που προωθούνται για δημοσίευση σε διεθνή περιοδικά. (Ή μήπως είναι τα σχέδια και τα επικαιροποιημένα σχέδια του ΕΣΠΑ και των άλλων προγραμμάτων ήσσονος σημασίας για τη χώρα, συγκριτικά με τις εργασίες βάσει των οποίων χτίζονται οι καριέρες των πανεπιστημιακών και ερευνητών;)

Ελπίζεται ότι η έναρξη ενός ευρύτερου διαλόγου στην κοινωνία για την ανάπτυξη και τον χειρισμό του ΕΣΠΑ, του βασικού εργαλείου χρηματοδοτήσεώς της, την οποία επεχείρησε ο Σύνδεσμός μας, θα αποβεί όχι μόνον ενημερωτική αλλά πολλαπλώς χρήσιμη για τον τόπο. Σημ.: Το πλήρες πρακτικό των εισηγήσεων και της συζητήσεως θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου.

Άρθρο

Η γένεση των πρώτων κρατών στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΙΧΑΛΗΣ Β. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

Ο θεσμός του κράτους κυριαρχεί σε κάθε πλευρά της ζωής μας. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο με κράτη αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε λίγα μέρη μπορούμε να μελετήσουμε τη μετάβαση αυτή τόσο συστηματικά όσο στην αρχαία Ελλάδα. Γνωρίζουμε ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα τα πρώτα κράτη εγκαθιδρύονται κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η οποία είναι γνωστή και ως Μυκηναϊκή Εποχή (περ. 1650-1100 π.Χ.). Τα μυκηναϊκά κράτη είχαν σύνθετη κοινωνική δομή, εξειδικευμένες πολιτικές υπηρεσίες και επίσημους θεσμούς. Η επικράτειά τους ήταν διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν τις δικές τους πρωτεύουσες και διοικούνταν από περιφερειάρχες. Παρ’ όλο που γνωρίζουμε αρκετά για τη διοίκηση των κρατών αυτών, δεν γνωρίζουμε πώς σχηματίστηκαν. Η επικρατούσα θεωρία είναι ότι δημιουργήθηκαν από μικρές ανεξάρτητες ηγεμονίες: κατά τις αρχές της Μυκηναϊκής Εποχής, ορισμένοι ισχυροί τοπικοί ηγεμόνες επέκτειναν τις επικράτειές τους απορροφώντας γειτονικές ηγεμονίες και δημιουργώντας σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές, οι οποίες μετεξελίχθηκαν στα πρώτα κράτη. Μέχρι τώρα η θεωρία αυτή δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί, κυρίως γιατί τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία προέρχονταν από τις πρωτεύουσες των μυκηναϊκών κρατών, τα λαμπρά ανάκτορα του μυκηναϊκού πολιτισμού (Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλος κ.λπ.). Αυτό όμως δεν αρκεί, γιατί, αφενός, οι διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών διαδραματίστηκαν κατά μεγάλο μέρος εκτός των ανακτόρων· και, αφετέρου, τα μυκηναϊκά ανάκτορα χρονολογούνται στα τέλη της μυκηναϊκής εποχής και διασώζουν λίγα στοιχεία από την περίοδο γένεσης των μυκηναϊκών κρατών. Το κενό αυτό στη γνώση μας έρχεται να το καλύψει μία νέα ανασκαφή στην Ίκλαινα Μεσσηνίας (Εικ. 1). Τον Ιούλιο του 1954, ο φημισμένος αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος ήλθε στην Ίκλαινα προκειμένου να διερευνήσει πληροφορίες για αρχαία αντικείμενα που έβρισκαν οι αγρότες στα χωράφια τους. Κατά τη διάρκεια σύντομης τετραήμερης ανασκαφής, ανακάλυψε τμήματα μνημειώδους κτιρίου, το οποίο περιέγραψε ως ανάκτορο, καθώς και πλακόστρωτο δρόμο και κυκλώπεια τείχη. Ο Μαρινάτος δεν επέστρεψε ποτέ στην Ίκλαινα, και η θέση παρέμεινε ανεξερεύνητη μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο καθηγητής Γεώργιος Κορρές την ενέταξε στις σημαντικές θέσεις της Μεσσηνίας που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου συνέστησε να συνεχίσω την ανασκαφή. Το 1998, ιδρύθηκε το Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Ίκλαινας (Iklaina Archaeological Project), με σκοπό τη συστηματική έρευνα της Ίκλαινας και της γύρω περιοχής, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η ανασκαφή διεξάγεται υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο του Missouri-St. Louis, το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το Ινστιτούτο Προϊστορίας του Αιγαίου, τη National Geographic Society και την κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Άρθρο

Η γένεση των πρώτων κρατών στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΙΧΑΛΗΣ Β. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

Στην Ίκλαινα (Εικ. 2), σταδιακά και μεθοδικά, η ανασκαφική σκαπάνη όχι μόνο ξαναζωντανεύει την πολυτάραχη ιστορία της μυκηναϊκής Ελλάδας, αλλά και φέρνει στο φως νέα στοιχεία για τη γένεση των μυκηναϊκών κρατών. Έτσι, είμαστε τώρα σε θέση να γνωρίζουμε ότι, από το 1500 μέχρι περίπου το 1350 π.Χ., η Ίκλαινα ήταν πρωτεύουσα ηγεμονίας. Οι νέες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τα ερείπια μεγαλοπρεπούς διώροφου ή τριώροφου κτιριακού συγκροτήματος «κυκλώπειας» κατασκευής, με τρεις πτέρυγες κτισμένες γύρω από ορθογώνια αυλή (Εικ. 3, 4). Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου ήταν κατασκευασμένοι πολύ προσεκτικά, με ισόδομους λίθους και ορθοστάτες, ενώ τα δωμάτιά του ήταν διακοσμημένα με καλαίσθητες τοιχογραφίες μινωικής έμπνευσης που απεικόνιζαν πλοία, δελφίνια και πομπές με γυναικείες μορφές (Εικ. 5). Στην επίχωση των δωματίων αυτών βρέθηκαν εξαιρετικής ποιότητας αγγεία, μεταλλικά αντικείμενα και θραύσματα από μινωικά λίθινα αγγεία. Όλα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν τον επίσημο χαρακτήρα του συγκροτήματος, το οποίο χρησίμευε ως κατοικία του τοπικού ηγεμόνα, ένα είδος «πρωτοανάκτορου». Με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία από τη μείζονα περιοχή υπολογίζεται ότι η έκταση της ηγεμονίας της Ίκλαινας ήταν περίπου 12-15 τ.χλμ. Κάπου ανάμεσα στο 1400 και το 1350 π.Χ., τόσο το πρωτοανάκτορο όσο και η πόλη που το περιβάλλει καταστρέφονται βίαια. Η αιτία της καταστροφής είναι η εχθρική εισβολή, ενώ επίσης φαίνεται ότι από αυτό το χρονικό σημείο και μετά η Ίκλαινα περνάει στα χέρια νέου ηγεμόνα. Η πιο εντυπωσιακή αλλαγή μετά την καταστροφή είναι ότι ο πολεοδομικός ιστός και ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της πόλης αλλάζουν ριζικά: το πρωτοανάκτορο γκρεμίζεται, τα ερείπιά του καταχώνονται και η τοποθεσία του εγκαταλείπεται για πάντα. Τα κτίσματα που ανεγείρονται μετά το 1400/1350 π.Χ. (κόκκινα στην Εικ. 6) κτίζονται λίγο μακρύτερα και έχουν διαφορετικό προσανατολισμό από εκείνα της προηγούμενης φάσης (μπλε στην Εικ. 6), στο πλαίσιο ίσως μιας προσπάθειας του νέου ηγεμόνα να εξαλείψει τα μνημεία που συνδέονταν με τον προκάτοχό του. Ποιος ήταν όμως ο νέος αυτός κυρίαρχος της Ίκλαινας; Κατά την περίοδο αυτήν, το πρωτοανάκτορο της Ίκλαινας δεν είναι το μοναδικό στην περιοχή. Λίγα χιλιόμετρα προς τα βόρεια, στον λόφο του Άνω Εγκλιανού, ακμάζει άλλη πρωτεύουσα ηγεμονίας, με το δικό της πρωτοανάκτορο. Ωστόσο, ενώ η Ίκλαινα καταστρέφεται γύρω στο 1350 π.Χ., ο Άνω Εγκλιανός συνεχίζει να ακμάζει και να επεκτείνεται, σε βαθμό μάλιστα ώστε, κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή, θα εξελιχθεί στο λεγόμενο Ανάκτορο του Νέστορα, πρωτεύουσα του βασιλείου της Πύλου. Το γεγονός ότι, στα μέσα του 14ου αι. π.Χ., η Ίκλαινα καταλαμβάνεται από άλλο ηγεμόνα, ενώ το Ανάκτορο του Νέστορα μεγαλώνει, φανερώνει ότι ο νέος κυρίαρχος της Ίκλαινας είναι μάλλον ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού. Με την κατάληψη της Ίκλαινας (και πιθανότατα και άλλων ηγεμονιών της περιοχής), ο ηγεμόνας του Άνω Εγκλιανού ενσωματώνει νέα εδάφη στην επικράτειά του, δημιουργώντας πιο σύνθετες πολιτικές και κοινωνικές δομές. Οι διαδικασίες αυτές μετατρέπουν την ηγεμονία του στο μυκηναϊκό κράτος της Πύλου.

Άρθρο

Η γένεση των πρώτων κρατών στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΙΧΑΛΗΣ Β. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

Από το σημείο αυτό αρχίζει η δεύτερη και τελευταία περίοδος στη ζωή της Ίκλαινας, όχι ως ανεξάρτητης πόλης, αλλά ως μίας από τις περιφερειακές πρωτεύουσες της Πύλου. Τα ονόματα των περιφερειακών πρωτευουσών του κράτους σώζονται στα αρχεία που κρατούσαν οι κεντρικές υπηρεσίες στον Εγκλιανό· τα αρχεία αυτά είναι σε μορφή πήλινων πινακίδων γραμμένων στη Γραμμική Β. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η Ίκλαινα ταυτίζεται από τους αρχαιολόγους με την a-pu2, μία από τις πρωτεύουσες που αναφέρονται στα κεντρικά αρχεία. Ως περιφερειακή πρωτεύουσα, η Ίκλαινα έχει τώρα δική της διοίκηση, με περιφερειάρχη και αναπληρωτή περιφερειάρχη. Η κατοικία του περιφερειάρχη φαίνεται ότι βρέθηκε στην ανασκαφή και είναι το μεγάλο Κτίριο Χ (Εικ. 6), που ανεγείρεται την εποχή αυτήν. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που αναφέρουν τα κεντρικά αρχεία για την Ίκλαινα/a-pu2 είναι ότι πρόκειται για σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο, το οποίο απασχολεί πάνω από διακόσιους μεταλλουργούς. Την οικονομική ανάπτυξη της θέσης φανερώνει και μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με πολυάριθμους αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και εργαστηριακές εγκαταστάσεις (Εικ. 7) που εξυπηρετούνται από πολύπλοκο δίκτυο μεγάλων κτιστών υπονόμων (Εικ. 8). Η περίοδος αυτή της οικονομικής ανάπτυξης τελειώνει γύρω στο 1200 π.Χ., όταν η Ίκλαινα καταστρέφεται, αυτήν τη φορά οριστικά. Οι ανασκαφές στην Ίκλαινα μας επιτρέπουν για πρώτη φορά να κατανοήσουμε σε βάθος τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών. Οι διεργασίες αυτές φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα σε τοπικούς ηγεμόνες και ενσωμάτωσης των λιγότερο ισχυρών ηγεμονιών στον διοικητικό ιστό των ισχυρότερων. Με την ενσωμάτωση αυτήν, οι άλλοτε ανεξάρτητες ηγεμονίες μετατράπηκαν σε περιφέρειες του νέου κράτους· με άλλα λόγια, δημιουργήθηκε ένα διπλό σύστημα διοίκησης, με την επικράτεια διαιρεμένη σε περιφέρειες που είχαν μεν τις δικές τους πρωτεύουσες και τη δική τους διοίκηση, υπάγονταν όμως στη δικαιοδοσία της κεντρικής πρωτεύουσας. Πέρα από τον πλούτο των νέων στοιχείων που μας δίνει για την ιστορία της περιοχής και τη δημιουργία των μυκηναϊκών κρατών, η ανασκαφή μάς επεφύλαξε και ένα εκπληκτικό και απρόσμενο εύρημα. Σε αποθέτη με καμένα απορρίμματα και μπάζα πλάι στον κεντρικό υπόνομο

βρέθηκε πινακίδα Γραμμικής Β, με κατάλογο προϊόντων στη μία πλευρά και κατάλογο ανδρικών ονομάτων στην άλλη (Εικ. 9). Επειδή οι πινακίδες Γραμμικής Β χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο για την τήρηση κρατικών αρχείων, η ύπαρξη της πινακίδας στην Ίκλαινα φανερώνει την ύπαρξη κρατικής γραφειοκρατίας. Το εύρημα αυτό είναι εντελώς απροσδόκητο, μια και, μέχρι τώρα, στρωματογραφημένες πινακίδες έχουν βρεθεί μόνο στα μεγάλα ανάκτορα. Με βάση όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα από την αρχαιολογική έρευνα, οι περιφερειακές πρωτεύουσες δεν είχαν αρχεία. Η εύρεση της πινακίδας στην Ίκλαινα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μυκηναϊκή διοίκηση ήταν πιο αποκεντρωμένη και η γνώση της γραφής πιο διαδεδομένη από ό,τι πιστεύαμε έως τώρα. Από την άλλη πλευρά, η πινακίδα είναι η αρχαιότερη γνωστή πινακίδα Γραμμικής Β (χρονολογείται ανάμεσα στο 1450 και το 1300 π.Χ.) και η ανεύρεσή της φανερώνει ότι η κρατική γραφειοκρατία και η γνώση της γραφής ήταν παλαιότερες από όσο θεωρούσαμε μέχρι σήμερα. (O Μιχάλης Β. Κοσμόπουλος είναι καθηγητής Αρχαιολογίας, διακεκριμένος καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στην Έδρα Hellenic Government – Karakas Foundation του Πανεπιστημίου Missouri-St. Louis, ΗΠΑ.)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Αντί Προλόγου ΓΡΑΦΕΙ Ο ΤΑΣΟΣ ΜΠΟΥΛΜΕΤΗΣ

ΦΑΚΕΛΟΣ ΣΙΝΕΜΑ Αγαπητά μέλη του Συνδέσμου, Mε αμφίθυμα συναισθήματα σας καλωσορίζω στο αφιέρωμα του ΑΩ στον Κινηματογράφο. Οι απώλειες που είχαμε στην κινηματογραφική μας κοινότητα τη χρονιά που πέρασε δεν μας άφησαν να χαρούμε τις διεθνείς επιτυχίες του Ελληνικού Κινηματογράφου, που και φέτος ήταν σημαντικές. Ο Θανάσης Βέγγος, ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο Ντίνος Κατσουρίδης, ο Παύλος Τάσσιος, η Λουκία Ρικάκη και, πρόσφατα, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μάς αποχαιρέτησαν για το μεγάλο ταξίδι, αφήνοντας ο καθένας τους ένα μεγάλο κενό: και στις οθόνες και στις καρδιές μας. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Αγγελόπουλος ταξίδεψε με τις ταινίες του τον Ελληνικό Κινηματογράφο στο εξωτερικό. Μαζί με αυτές ταξίδεψε και η Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Μόνιμο θεματικό μοτίβο στις ταινίες του ήταν η αδυναμία του να διαχειριστεί το πένθος της απώλειας ενός κόσμου που είχε όραμα και ελπίδα. Ο Αγγελόπουλος συνέβαλε στην εδραίωση της «νέας» αφήγησης της Αριστεράς, φορτίζοντας συναισθηματικά με τις εικόνες του τον πολιτικό της λόγο. Τα τελευταία χρόνια, ο Ελληνικός Κινηματογράφος ταξιδεύει ξανά. Και στο ταξίδι αυτό οι εικόνες του αφηγούνται την «κρίση». Η Ελλάδα βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, όχι μέσα από τη μελαγχολία του Αγγελόπουλου, αλλά μέσα από τον θυμό, την οργή, αλλά και την παράδοξη και ανατρεπτική, κάποιες φορές, αφήγηση των νέων Ελλήνων κινηματογραφιστών. Σε αυτό το τεύχος του ΑΩ παρουσιάζονται δύο κείμενα αφιερωμένα στον μεγάλο Έλληνα σκηνοθέτη: μια ανέκδοτη συνέντευξη που είχε δώσει στον Χρήστο Γόδα και ένα κείμενο του Κωνσταντίνου Μίχου που προσεγγίζει τον Αγγελόπουλο ως χορογράφο. Eπίσης, η Ρέα Βαλντέν κάνει μια ενδιαφέρουσα εισαγωγή στην ιστορία του πρωτοποριακού κινηματογράφου στην Ελλάδα, καθώς επίσης η Γιόλα Χριστούλα παρουσιάζει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της Ελευθερίας Θανούλη, υποτρόφου και καθηγήτριας στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ, με τίτλo Post-classical Cinema. Στο βιβλίο αυτό γίνεται μια ιστορική ανασκόπηση της εξέλιξης της «γλώσσας» και της «γραμματικής» του αφηγηματικού κινηματογράφου, κυρίως μετά το 1970. Καλή ανάγνωση! Υ.Γ. Ευχαριστούμε θερμά την οικογένεια του αείμνηστου Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ευγενή παραχώρηση των δικαιωμάτων χρήσης φωτογραφιών από τις ταινίες του στις επόμενες σελίδες.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΟΔΑΣ

1997. Η Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Στις παλιές αποθήκες του λιμανιού έχει βρεθεί ο καλύτερος ίσως χώρος που θα μπορούσε, για να φιλοξενηθεί η μεγάλη έκθεση σκηνογραφίας τριών από τους επιφανέστερους Ευρωπαίους σκηνογράφους. Προχωρημένος Οκτώβρης. Η ομίχλη χύμηξε μαζί με το πρώτο φως της μέρας στην πόλη και τώρα, λίγο πριν από τις 10, ένα σχεδόν ανεπαίσθητο ψιλόβροχο σαρώνει τις πλατιές αλάνες του λιμανιού ανάμεσα στις αποθήκες. Ο νεαρός τσαλαβουτάει τρέχοντας με νεύρο στις ρηχές λιμνούλες που έχουν σχηματιστεί. Την ώρα που ξεκλείδωνε το μεγάλο λουκέτο της αποθήκης 10, ένα αυτοκίνητο φάνηκε από το βάθος κοντά στην είσοδο του λιμανιού να πλησιάζει. Η βροχή που προφανώς έχει αποθαρρύνει επισκέπτες να έρθουν στην έκθεση σκηνογραφίας εκείνο το πρωί δεν τα έχει καταφέρει με όποιον κλείνει την πόρτα του αυτοκινήτου. Πριν ακουστεί ο ήχος της απομάκρυνσης του οχήματος, μια φιγούρα με μπλε παλτό και το σκούρο μπλε καπέλο τύπου τραγιάσκας, εμφανίζεται στο άνοιγμα της μεγάλης συρόμενης πόρτας της αποθήκης 10.

Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995)

Ο Μελισσοκόμος (1986)

– Μπορώ να περάσω; – Ναι, φυσικά… Η αμηχανία, μάλλον, είναι που χρωματίζει τη φράση του νεαρού, καθώς προσπαθεί να ανταποκριθεί στην ερώτηση και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσει την ταυτότητα του κυρίου που ήδη έκανε τα πρώτα βήματα στον χώρο της έκθεσης. Τρία μόλις χρόνια μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή κινηματογράφου, ο νεαρός υποδεχόταν, απρόβλεπτα, τον θεωρούμενο μεγαλύτερο Έλληνα σκηνοθέτη στον χώρο όπου εργαζόταν. Και θα βρισκόταν μαζί του εκεί, μόνοι, την υπόλοιπη τουλάχιστον μισή ώρα. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος περιπλανιόταν στην έκθεση. Η αρχική επιθυμία να μιλήσεις με έναν άνθρωπο που η διαδρομή της ζωής του έδειχνε αποδεδειγμένα ότι διακατέχεται από το ίδιο πάθος που σκιτσάρει τα δικά σου όνειρα έδωσε τη θέση της στη διακριτικότητα. Ο νεαρός πλησιάζει ήρεμα: – Εάν χρειαστείτε οποιαδήποτε πληροφορία μη διστάσετε να μου πείτε… – Ευχαριστώ πολύ, ευχαριστώ.

Ο Θίασος (1974-75)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΟΔΑΣ

Ο νεαρός επέστρεψε στο γραφείο του δίπλα στη μεγάλη πόρτα της αποθήκης. Όταν, μετά από λίγο, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος πέρασε μπροστά από τον χώρο υποδοχής για να συνεχίσει την επίσκεψή του στην έκθεση, βρήκε τον νεαρό όρθιο μπροστά στο μεγάλο τραπέζι. Ένα αδιόρατο αλλά παρ’ όλα αυτά ζεστό χαμόγελο στον νεαρό γεννούσε αμφιβολίες για το σκληρό, αταλάντευτο, άκαμπτο και μάλλον αποστασιοποιημένο ύφος του σκηνοθέτη, όπως προέκυπτε από τις δημόσιες εμφανίσεις του που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε υπόψη του ο νεαρός. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα, όρθιος μπροστά στο άνοιγμα της μεγάλης συρόμενης πόρτας, με το βλέμμα καρφωμένο στον δυτικό ορίζοντα του λιμανιού, η αχνισμένη, μοναχική εκπνοή της υψηλόσωμης φιγούρας βρίσκει ταίρι, ένα μόλις βήμα αριστερά της, την ανάσα του στοχαστικού μεσήλικα, που σιωπηλά στέκεται με το βλέμμα να γεμίζει από το «γενικό» του λιμανιού. Μείνανε έτσι αμίλητοι δυο, τρία λεπτά.

στο ίδιο σημείο και να βλέπεις αυτή την ίδια εικόνα να αλλάζει κάθε μέρα. Αυτήν τη μικρή αλλαγή που συμβαίνει κάθε μέρα, καθώς αλλάζει το φως, καθώς γυρίζουν οι μήνες, οι εποχές… – Ξέρετε, όταν ήμουν μικρός, μικρός εννοώ στην περίοδο της εφηβείας, όποτε υπήρχε κάποιο πρόβλημα ή κάτι που έπρεπε να αντιμετωπίσω συνήθιζα να κατεβαίνω σ’ ένα άλλο λιμάνι και να κάθομαι με τις ώρες. Στο λιμάνι του Πειραιά. Είμαι απ’ τον Πειραιά, μεγάλωσα εκεί, και έχω περάσει ατέλειωτα βράδια καθισμένος στις δέστρες των καραβιών στην άκρη της προβλήτας. Αργότερα, λίγο πιο μεγάλος, η ανάγκη της μοναξιάς πιο δυνατή, τον οδηγούσε τις νύχτες να περιπλανιέται στο λιμάνι της Δραπετσώνας. – Έχω νιώσει ακριβώς αυτό που λέτε. Το ίδιο πλάνο που αλλάζει από μέρα σε μέρα, που το αλλάζει μόνο ο χρόνος που περνάει…

– Είναι πολύ όμορφη αυτή εικόνα. Ένα μικρό χαμόγελο εμφανίστηκε στην άκρη των χειλιών του σκηνοθέτη πριν μιλήσει.

Χωρίς προηγούμενη πληροφορία ο σκηνοθέτης, για πρώτη φορά όση ώρα στέκονται κάτω απ’ τη βροχή, περιεργάζεται το πρόσωπο του νεαρού.

– Είναι συγκλονιστική αυτή η εικόνα. Στις περισσότερες ταινίες μου έχω τουλάχιστον μία σκηνή στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης… Σε ζηλεύω.

– Τι έχεις σπουδάσει;

– Γιατί το λέτε αυτό;

– Και τι άλλο;

– Πόσο καιρό είσαι εδώ;

– Κοινωνική θεολογία.

– Περίπου δύο μήνες.

– Μήπως μπορώ να έχω ένα τσιγάρο;

– Και πόσο καιρό θα μείνεις ακόμα;

Ο νεαρός πηγαίνει στο υποτιθέμενο γραφείο και φέρνει τα τσιγάρα του. Τα δυο τελευταία τσιγάρα που ’χουν μείνει στο πακέτο, τα καπνίζουν μαζί, κοιτώντας πάντα προς το ίδιο σημείο του ορίζοντα με τους γερανούς του λιμανιού να σκύβουν πάνω απ’ τη θάλασσα και την ομίχλη με τη βροχή να σφραγίζουν το τοπίο αργά και αβίαστα σαν πεπρωμένο.

– Άλλους δύο μάλλον. – Πάντα πρωί; – Πάντα πρωί. – Γι’ αυτό σε ζηλεύω. Που μπορείς να κάθεσαι κάθε πρωί

– Σκηνοθεσία κινηματογράφου.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΟΔΑΣ

– Αν ήμουν στη θέση σου θα τραβούσα κάθε μέρα μια φωτογραφία αυτή την εικόνα. – Κάθε μέρα την ίδια ώρα!...

μάτησε έξω από την αποθήκη σήκωσε τον νεαρό από το γραφείο. Βγαίνοντας έξω, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, από τη θέση του συνοδηγού, του έτεινε ένα πακέτο τσιγάρα. Ο νεαρός σήκωσε τα χέρια δείχνοντας ότι δεν θα το πάρει.

– Μα φυσικά την ίδια ώρα. – Και το ίδιο μέγεθος!… – Ναι, ναι, το ίδιο μέγεθος. – Από το ίδιο σημείο… – Από το ίδιο σημείο. Έκανε να βγει ο ήλιος για μια στιγμή. Η σιωπή τους δεν τον άφησε. Λίγο πριν τελειώσουν το τσιγάρο, το ψιλόβροχο σταμάτησε. – Εγώ θα ήθελα να γυρίσω σκηνές στις προβλήτες του Πειραιά. Έκανε δύο βήματα μπροστά. Με το αριστερό χέρι του σήκωσε την τραγιάσκα και πέρασε τη δεξιά του παλάμη πάνω στο γυμνό του κεφάλι. «Θα μπορούσες να είσαι γιος μου», «Και να σκεφτείτε ότι τον πατέρα μου δεν τον έχω δει ποτέ», είναι δύο φράσεις που παραμένει άγνωστο αν η υγρασία εκείνου του πρωινού τις εγκλώβισε στη σιωπή ή ειπώθηκαν ψιθυριστά. – Στον Πειραιά, λοιπόν. – Ναι, στον Πειραιά. – Και εξακολουθείς να πηγαίνεις στο λιμάνι; – Αρκετά συχνά. Γύρισε απότομα και έτεινε το χέρι στον νεαρό. – Γεια χαρά. – Αντίο σας. Απομακρύνθηκε ελαφρά σκυφτός, με τα χέρια στις τσέπες. Ένα τέταρτο μετά, ο ήχος ενός αυτοκινήτου που στα-

–…Όχι, δεν θα μπορούσες να είσαι. Δεν θα είχα αφήσει να πληγωθείς τόσο. Αλλά να τις κάνεις τις ταινίες που έχεις στο μυαλό σου και να τις γυρίσεις τις σκηνές στον Πειραιά… Όπως τις έχει φανταστεί εσύ, μην ακούσεις κανέναν. Από τα τραύματα της ιστορίας, όμως, κουβαλάς τις ουλές αλλά κλείσε τις πληγές. Και τότε η θάλασσα του Πειραιά και της Δραπετσώνας θα ’ναι μια Άλλη Θάλασσα. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος κουβάλησε στο έργο του τις ουλές της ιστορίας της Ελλάδας κάνοντας τις πληγές να κλείσουν χωρίς όμως να σβηστεί η μνήμη και να ατιμαστούν τα όνειρα. Το έκανε με τον δικό του τρόπο, με απόλυτη πίστη και αφοσίωση, και αυτό τού έδωσε ταυτότητα και αυθεντικότητα. Με την ταινία Ο Θίασος να συγκαταλέγεται στις δέκα καλύτερες ταινίες από καταβολής κινηματογράφου και έχοντας κερδίσει μερικά από τα μεγαλύτερα βραβεία της παγκόσμιας κινηματογραφικής κοινότητας, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ξαναέβαλε τη σφραγίδα του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στα μπετά της παγκόσμιας πολιτιστικής Βαβέλ. Μερικά χρόνια μετά το περιστατικό που περιγράφηκε παραπάνω μπροστά στον ορίζοντα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, και την επιμονή στο γενικό πλάνο που πολύ αργά αλλάζει κάθε μέρα, ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, στα ογδόντα του χρόνια, ανακαλύπτει ξανά το σινεμά και αναφέρεται στον Αγγελόπουλο. Αυτός ο βιρτουόζος της γλώσσας των εικόνων, που ο ίδιος χρησιμοποίησε το γκρο πλαν σαν νυστέρι που ανατέμνει και αποκαλύπτει τα κατάβαθα του ανθρώπινου ψυχισμού, παραδέχεται (για) τον Αγγελόπουλο: «…ενώ μοιάζει να έχει καταργήσει ένα απ’ τα πιο δυναμικά εργαλεία του κινηματογράφου, το γκρο πλαν, ξαναβλέποντας τον Μελισσοκόμο, που θεωρούσα μια καλή ταινία, την αντιλαμβάνομαι πλέον ως ένα αριστούργημα και μια απίστευτα συγκλονιστική εμπειρία».

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΟΔΑΣ

Εν κατακλείδι, ακόμα κι αν κάποιος διαφωνεί με τον τρόπο αφήγησης, τη θεματολογία, τους ρυθμούς ή ακόμα και την εικαστική αισθητική του Αγγελόπουλου –από καιρού εις καιρόν η Ελλάδα πνίγεται με τον σίελο του κιτς καθώς μασάει τα παιδιά της–, είναι αδύνατον να μην του αναγνωρίσει ότι είναι ο τρυφερότερος ανατόμος του πολυτραυματισμένου σαρκίου αυτού του τόπου και της ιστορίας του. Και είναι αυτή του η τρυφερότητα που μας ξυπνάει και μας πονάει –ευτυχώς– στις ταινίες του. Και είναι αυτή η τρυφερότητα που τον οδηγεί στην άλλη θάλασσα που πλέει πια. (Ο Χρήστος Γόδας είναι σκηνοθέτης, Β.Α. Κοινωνική Θεολογία, M.F.A. Σκηνοθεσία Κινηματογράφου & Επικοινωνία της Εικόνας.)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Συνέντευξη του Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ταινία του «Τοπίο στην Ομίχλη» ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΓΟΔΑ

Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών του Χρήστου Γόδα στη Σχολή Επικοινωνίας (Τμήμα Κινηματογράφου) του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι και, συγκεκριμένα, αποτέλεσε ερευνητική εργασία που εστίασε στη διαδικασία της διαμόρφωσης του τελικού οπτικοακουστικού αποτελέσματος μιας ταινίας μυθοπλασίας, από την πρώτη σεναριακή γραφή μέχρι την οθόνη. Μέρος αυτής της έρευνας αφορούσε την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου Τοπίο στην Ομίχλη. Μέσα από τις ερωταποκρίσεις των συνομιλούντων αποκαλύπτεται με αρκετή σαφήνεια και καθαρότητα ο κόσμος του Θόδωρου Αγγελόπουλου, οι θέσεις του απέναντι στην Ιστορία και τα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα δίνεται μια απάντηση από τον ίδιο τον δημιουργό για τη μορφή της αφήγησης που επιλέγει και στην οποία εμμένει κόντρα σε κάθε κριτική. Η τηλεφωνική συνομιλία έλαβε χώρα στις 7 Δεκεμβρίου 2000, 7 π.μ. ώρα Μαϊάμι, 2 μ.μ. ώρα Ελλάδας.

Τοπίο στην ομίχλη (1988)

Θόδωρος Αγγελόπουλος: Παρακαλώ; Χρήστος Γόδας: Γεια σας, κ. Αγγελόπουλε. Είμαι ο Χρήστος Γόδας. Σας τηλεφωνώ από το Μαϊάμι. Θ. Α.: Α, ναι. Χ. Γ.: Τι κάνετε; Θ. Α.: Πολύ καλά, ευχαριστώ. Χ. Γ.: Θα ήθελα να σας κάνω μερικές ερωτήσεις σχετικά με τις αλλαγές που έχετε κάνει από το πρώτο γράψιμο του σεναρίου μέχρι το γύρισμα. Θ. Α.: Μάλιστα, μιλάτε για το Τοπίο στην Ομίχλη, έτσι δεν είναι ; Χ. Γ.: Ναι, ναι, φυσικά. Παρατήρησα ότι σε γενικές γραμμές μένετε πιστός στο αρχικό σενάριο. Θ. Α.: Ναι, είναι αλήθεια. Παρά το ότι συνήθως αλλάζω παρά πολλά πράγματα από το σενάριο στο γύρισμα, αυτό είναι ένα από τα ελάχιστα σενάρια που το κράτησα όπως ήταν. «...ΌΛΗ Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΠΡΟΧΩΡΆ ΠΆΝΩ ΣΕ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΉ ΓΡΑΜΜΉ... ΣΤΟ ΣΕΝΆΡΙΟ ΔΕΝ ΥΠΆΡΧΕΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΕΡΆΣΤΙΟΥΣ ΕΚΣΚΑΦΕΊΣ, ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΊΟΥΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΈΡΧΟΝΤΑΙ ΠΡΌΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΌΣΩΠΟ. ΑΠΟΦΆΣΙΣΑ ΝΑ ΤΟ ΠΡΟΣΘΈΣΩ, ΓΙΑΤΊ Η ΕΙΚΌΝΑ ΑΥΤΏΝ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΆΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΊ ΣΑΝ ΤΟ ΔΡΆΚΟ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΎ».

Τοπίο στην ομίχλη (1988)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Συνέντευξη του Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ταινία του «Τοπίο στην Ομίχλη» ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΓΟΔΑ

Χ. Γ.: Μία από τις βασικές αλλαγές είναι ότι η μητέρα απουσιάζει στην ταινία. Η μητέρα των παιδιών υπάρχει στο σενάριο, αλλά στην ταινία είναι απολύτως απρόσωπη, σε αντίθεση με τον πατέρα, ο οποίος, παρά το ότι δεν εμφανίζεται, έχει πολύ πιο ενεργή θέση στην ανάπτυξη της ιστορίας. Η απουσία της μητέρας αποφασίστηκε πριν το γύρισμα ή όχι; Θ. Α.: Όχι, όχι… Τη γυρίσαμε τη σκηνή, αλλά προτίμησα να την κρατήσω έξω. Θέλησα να δώσω την έννοια του πατέρα κάτω από μια ευρύτερη θεώρηση. Θέλησα να αναφέρω τον πατέρα μέσα από ένα συμβολικό νόημα έξω από τον ρεαλισμό. Χ. Γ.: Υπάρχει μια άλλη αλλαγή στη Σκηνή 16. Το συμβάν μεταξύ του αγοριού που είναι στο κρεβάτι λόγω του σπασμένου του ποδιού και του Αλέξανδρου (το αγόρι). Κοιτάνε ο ένας τον άλλο μέσα από ένα παράθυρο και χαμογελούν. Αυτή η σκηνή, ενώ είναι γραμμένη στο σενάριο, δεν υπάρχει στην ταινία. Τη γυρίσατε; Θ. Α.: Όχι, δε τη γυρίσαμε ποτέ. Την έκοψα πριν το γύρισμα. Χ. Γ.: Πείτε μου, παρακαλώ, για τα σουρεαλιστικά στοιχεία της ταινίας. Εννοώ, τι ακριβώς συμβαίνει στη Σκηνή 29 όπου υπάρχει μια σκάλα στην παραλία, που δεν τελειώνει πουθενά, ανεβαίνοντας προς τον ουρανό. Επίσης, στη Σκηνή 31 στο σενάριο περιγράφεται ότι τέσσερις δύτες ανεβάζουν το μαρμάρινο χέρι στην επιφάνεια της θάλασσας. Στην ταινία το μαρμάρινο χέρι αναδύεται μόνο του. Θ. Α.: Αυτό είναι το στοιχείο του παραμυθιού. Προχωρώ στην ίδια γραμμή, όπως σας είπα προηγουμένως. Θέλω να πω ότι όλη η ιστορία προχωρά πάνω σε μια φανταστική γραμμή. Υπάρχει το «θαύμα» ως βασικό στοιχείο της αφήγησης. Είναι πολύ ζωτική η έννοια «του θαύματος» στην ιστορία. Επίσης, όπως θα έχετε ήδη δει, έχω προσθέσει ένα καινούργιο στοιχείο στη Σκηνή 27. Στο σενάριο δεν υπάρχει περιγραφή για τους τεράστιους εκσκαφείς, με τους οποίους τα παιδιά έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο. Αποφάσισα να το προσθέσω, γιατί η εικόνα αυτών των μηχανημάτων λειτουργεί σαν τον δράκο του παραμυθιού. Χ. Γ.: Έχω την εντύπωση ότι η ύπαρξη των ηθοποιών στην ταινία σχετίζεται με μιαν άλλη σας ταινία, τον Θίασο.

Θ. Α.: Ναι, αυτό είναι, μια σαφής αναφορά στον Θίασο, είναι αλήθεια. Βλέπετε, τα παιδιά ταξιδεύουν. Αυτό είναι ένα ταξίδι στον δικό μου κόσμο, στη δική μου αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Χ. Γ.: Αυτό ακριβώς υπέθετα και εγώ. Θ. Α.: Είναι σωστή η υπόθεσή σας. Η αναφορά στον Θίασο είναι συνειδητή. Χ. Γ.: Οι ηθοποιοί συμβολίζουν την ελληνική ιστορία; Και είναι η ελληνική ιστορία που πωλείται, όταν πουλούν τα κουστούμια που φορούν στην παράσταση; Θ. Α.: Ναι, αλλά αυτό δεν είναι το τέλος της Ιστορίας. Δεν συμμερίζομαι την άποψη του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας. Αυτό που θέλω να πω στην ταινία είναι ότι υπάρχει προδιάθεση για ένα μέρος της Ιστορίας. Χ. Γ.: Θα ήθελα να μου σχολιάσετε τις δύο σκηνές που χιονίζει και τα παιδιά δραπετεύουν από το αστυνομικό τμήμα και τη σκηνή με το άλογο που πεθαίνει. Μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτήν τη σκηνή ως το τέλος της αθωότητας; Θ. Α.: Η σκηνή με το χιόνι… Το χιόνι αντανακλά/κατοπτρίζει την επιθυμία των παιδιών να φύγουν μακριά. Η επιθυμία είναι τόσο έντονη που ο φανταστικός πατέρας, ή ένα φανταστικό σύμβολο, αρκούν για να γίνει ένα θαύμα: παγώνουν τους ανθρώπους και κάνουν τα παιδιά αόρατα. Όσον αφορά τη σκηνή με το άλογο: το όλο ταξίδι είναι ένα ταξίδι στην εμπειρία. Τα παιδιά παίρνουν μια γεύση της ζωής. Το ταξίδι τους είναι ένα ταξίδι μύησης. Είναι αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν, με έναν συγκεκριμένο όρο, «voyage d’initiation». Αυτό είναι και το νόημα της σκηνής που το αγόρι δουλεύει για να κερδίσει δυο σάντουιτς. Και μια και το ανέφερα, έτσι αντιλαμβάνεται το νόημα της δουλειάς και του κέρδους. Αυτό είναι το νόημα της σκηνής με το άλογο. Τα παιδιά έχουν την πρώτη τους επαφή με τον θάνατο.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Συνέντευξη του Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ταινία του «Τοπίο στην Ομίχλη» ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΓΟΔΑ

Πάνω στον ίδιο άξονα υπάρχει μια σειρά από γεγονότα που κάνει τα παιδιά να πάρουν μια γεύση της ζωής… Το ίδιο συμβαίνει και στη σκηνή του βιασμού. Η Βούλα αντιλαμβάνεται τη σκληρότητα του κόσμου. Χ. Γ.: Όταν λοιπόν ο Ορέστης λέει στη Βούλα: «Έτσι είναι πάντα η πρώτη φορά», με το «έτσι» εννοεί τον δικό τους χωρισμό που επίκειται, αλλά, την ίδια στιγμή, και την πρώτη φορά του έρωτα, εννοώντας τον βιασμό; Θ. Α.: Ναι, πολύ σωστά. Αυτή η πρόταση συμπεριλαμβάνει και τις δυο έννοιες. Χ. Γ.: Επιλέξατε το όνομα Ορέστης. Τυχαία ή είναι μια συνειδητή επιλογή για κάποιο λόγο; Και αν ναι, ποιος είναι αυτός; Θ. Α.: Όχι, το όνομα Ορέστης είναι κληρονομιά από τον Θίασο. Αυτή είναι η μία εκδοχή. Υπάρχει και μια δεύτερη επίσης. Επειδή οι ηθοποιοί ταξιδεύουν στην Ελλάδα και μέσα στον χρόνο, ο νεαρός μπορεί να είναι ένας νέος ηθοποιός που παίζει τον ρόλο του Ορέστη. Με αυτή την εξήγηση γίνεται κατανοητό ότι οι δυο αυτές ταινίες μπαίνουν η μια μέσα στην άλλη. Ο νεαρός μπορεί να είναι ο Ορέστης από τον Θίασο – το παιδί Ορέστης που έχει μεγαλώσει. Χ. Γ.: Χρησιμοποιώντας το κομμάτι από το φιλμ στο οποίο έχει τυπωθεί το Tοπίο στην Ομίχλη, προβάλλεται ο κινηματογράφος μέσα από τον ίδιο του τον εαυτό, κάτι που βλέπουμε συχνά στη Nouvelle Vague και τον Jean-Luc Godard συγκεκριμένα; Θ. Α.: Ναι, είναι αναφορά στο μέσο του κινηματογράφου, αλλά δεν είναι η μόνη φορά που το κάνω αυτό. Στο Βλέμμα του Οδυσσέα, ολόκληρη η ταινία είναι μια αναφορά στην τέχνη του κινηματογράφου. Η ίδια αναφορά υπάρχει και στην Αναπαράσταση και στον Μελισσοκόμο. Στον Μελισσοκόμο διηγούμαι μια ιστορία που λαμβάνει χώρα στο μυαλό ενός σκηνοθέτη. Στη συνέχεια, αυτός μεταμορφώνει τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, στους χαρακτήρες μιας πιθανής καινούργιας ταινίας. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν διπλή υπόσταση, πρώτα ως ρόλοι στην πρώτη ιστορία και, ταυτόχρονα, ως ο ρόλος τους στη δεύτερη ιστορία που υπάρχει μέσα στην πρώτη, που είναι η ταινία.

Χ. Γ.: Η τελευταία μου ερώτηση αφόρα ένα πολύ μεγάλο πλάνο στη σκηνή της πρόβας. Είναι ένα μονοπλάνο διαρκείας 6 λεπτών και 10 δευτερολέπτων με εξαιρετικά πολύπλοκη κίνηση. Υπάρχει κάποιος ειδικός λόγος που επιλέξατε να δείξετε την ελληνική ιστορία –που εξυφαίνεται μέσα από τα λόγια του ηθοποιού– με ένα τόσο μεγάλο μονοπλάνο; Θ. Α.: Αυτό είναι το είδος των πλάνων που μου είναι ιδιαίτερα οικεία. Προτιμώ αυτό το είδος των πλάνων. Ειδικά για αυτό το συγκεκριμένο οι πάντες κινούνταν γύρω από έναν άξονα. Χ. Γ.: Υποθέτω ότι το συνεργείο βρισκόταν πίσω από το λεωφορείο, γιατί η κάμερα περιστρέφεται ενάμιση κύκλο, περίπου 540ο. Θ. Α.: Κάμερα, ηθοποιοί και συνεργείο περιστρέφονταν γύρω από έναν άξονα. Χ. Γ. : Ευχαριστώ πολύ, κ. Αγγελόπουλε. Όσα μου είπατε ήταν πολύ διαφωτιστικά. Θ. Α.: Και εγώ σας ευχαριστώ.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Ο Θίασος (1974-75)

Αναμφίβολα, η φράση ακούγεται ως διανοητικό πυροτέχνημα που φέρνει χαμόγελο στον αναγνώστη, και είναι αυτή ακριβώς η αντίδραση που με παρακίνησε για αυτό το κείμενο. Ας ξεπεράσουμε γρήγορα την υποψία ότι ο τίτλος είναι περιπαικτικός προς τον σκηνοθέτη αλλά και προς τους Έλληνες χορογράφους, και ας δοκιμάσουμε όχι να αποδείξουμε την ορθότητά του αλλά να ξεχυθούμε στην ιδέα που υποβάλλει.

Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995)

Αμέσως τίθενται ερωτήματα: Γιατί χορογράφος; Τι είναι χορός; Γιατί ο καλύτερος Έλληνας; Τι Έλληνας; Από τη μια, έχουμε τον γνωστό στίχο από τραγούδι του Σαββόπουλου «που οδηγήσαν μια γενιά στα πιο βαθιά χασμουρητά», μαζί με όλα τα αντίστοιχα τυποποιημένα πια αστειάκια για τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο και τον κατεξοχήν εκπρόσωπό του, έναν κινηματογραφιστή ο οποίος υποτίθεται ότι είναι αργός, αδιάφορος για τον χρόνο του θεατή και τους ηθοποιούς.

Αναπαράσταση (1970)

Ορίστε, να η απόλυτη αντίθεση – τι σχέση μπορεί αυτός ο σκηνοθέτης να έχει με την τέχνη του χορού, την τέχνη του σβέλτου σώματος, την τέχνη η οποία αποθεώνει τον χορευτή για την προσωπική του εκτελεστική ικανότητα και κυρίως ικανοποιεί την επιθυμία του θεατή για άμεση απόλαυση; Όμως αυτό είναι ο χορός; Διότι πολλοί, έχοντας εμπειρίες μόνο μέσα από την τηλεόραση, αυτό εννοούν όταν λένε «χορό». Νέα σώματα, υγιή, με θολά αλλά «σπουδαία» συναισθήματα, αλάνθαστα μέσα σε μιαν ασαφή γενικότητα, τα οποία διακρίνονται με μόνη παράμετρο ποιο είναι ταχύτερο και δυνατότερο. Τι σχέση μπορεί να έχουν αυτά τα στην ουσία ανιστορικά σώματα με τα κουρασμένα, σκαμμένα, πελεκημένα, σπασμένα, ανθεκτικά αλλά σημαδεμένα σαν ξύλινα, γυρτά από το βάρος του κόσμου των ταινιών του Θ. Αγγελόπουλου; Ο Μεγαλέξαντρος (1980)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Κάθε κείμενο που θέλει να σέβεται τις αρχές της διαλεκτικής, παρουσιάζει τη θέση του ως αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης ανάμεσα σε αντίθετες ιδέες, τις οποίες οφείλει να εκθέτει. Το συμπέρασμα δηλώνεται έπειτα από αυτόν τον εσωτερικό «αγώνα». Αντίθετα, αυτό εδώ το κείμενο, θα σπεύσει να δηλώσει εξαρχής: ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος είναι ο σημαντικότερος Έλληνας χορογράφος. Αναμφίβολα, η φράση ακούγεται ως διανοητικό πυροτέχνημα που φέρνει χαμόγελο στον αναγνώστη, και είναι αυτή ακριβώς η αντίδραση που με παρακίνησε για αυτό το κείμενο. Ας ξεπεράσουμε γρήγορα την υποψία ότι ο τίτλος είναι περιπαικτικός προς τον σκηνοθέτη αλλά και προς τους Έλληνες χορογράφους, και ας δοκιμάσουμε όχι να αποδείξουμε την ορθότητά του αλλά να ξεχυθούμε στην ιδέα που υποβάλλει. Αμέσως τίθενται ερωτήματα:

τα οποία διακρίνονται με μόνη παράμετρο ποιο είναι ταχύτερο και δυνατότερο. Τι σχέση μπορεί να έχουν αυτά τα στην ουσία ανιστορικά σώματα με τα κουρασμένα, σκαμμένα, πελεκημένα, σπασμένα, ανθεκτικά αλλά σημαδεμένα σαν ξύλινα, γυρτά από το βάρος του κόσμου των ταινιών του Θ. Αγγελόπουλου; Από το ένοχο φυγής σώμα του μετανάστη στην Αναπαράσταση, στα σερνάμενα σε αδιάκοπη πορεία στον χρόνο και τον τόπο των ηθοποιών του Θιάσου, στα ξέπνοα αλλά φουσκωμένα από το φαγοπότι των Κυνηγών, στο αργό σαν ζωντανεμένο άγαλμα του Μεγαλέξαντρου, στο αεικίνητο λες και ξεφεύγει από σφαίρες σώμα του Βέγγου, τα σώματα του Θ. Αγγελόπουλου κουβαλούν την Ιστορία της χώρας μας. Και μερικές φορές προβλέπουν και το μέλλον, όπως στην Εκπομπή, όπου το παίξιμο του Θ. Κατσαδράμη μάς προφητεύει το γλοιώδες, χαλαρό από ευθύνες σώμα των παρουσιαστών τηλεοπτικών λαϊφστάιλ εκπομπών.

Γιατί χορογράφος; Τι είναι χορός; Γιατί ο καλύτερος Έλληνας; Τι Έλληνας; Από τη μια, έχουμε τον γνωστό στίχο από τραγούδι του Σαββόπουλου «που οδηγήσαν μια γενιά στα πιο βαθιά χασμουρητά», μαζί με όλα τα αντίστοιχα τυποποιημένα πια αστειάκια για τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο και τον κατεξοχήν εκπρόσωπό του, έναν κινηματογραφιστή ο οποίος υποτίθεται ότι είναι αργός, αδιάφορος για τον χρόνο του θεατή και τους ηθοποιούς. Ορίστε, να η απόλυτη αντίθεση – τι σχέση μπορεί αυτός ο σκηνοθέτης να έχει με την τέχνη του χορού, την τέχνη του σβέλτου σώματος, την τέχνη η οποία αποθεώνει τον χορευτή για την προσωπική του εκτελεστική ικανότητα και κυρίως ικανοποιεί την επιθυμία του θεατή για άμεση απόλαυση; Όμως αυτό είναι ο χορός; Διότι πολλοί, έχοντας εμπειρίες μόνο μέσα από την τηλεόραση, αυτό εννοούν όταν λένε «χορό». Νέα σώματα, υγιή, με θολά αλλά «σπουδαία» συναισθήματα, αλάνθαστα μέσα σε μιαν ασαφή γενικότητα,

Ας ξανακοιτάξουμε μαζί δύο σκηνές από τον Θίασο, ως παράδειγμα των περίφημων μακρών και αργών πλάνων που ταυτίζουμε με τον σκηνοθέτη και που έχουν υπάρξει αντικείμενο σκωπτικών αναφορών. Η πρώτη είναι η γνωστή σκηνή στην ταβέρνα. Ένα μονοπλάνο διάρκειας 8 λεπτών, όπου με μέσο τα τραγούδια και τον χορό ο σκηνοθέτης περιγράφει όλη την ιστορία της έναρξης μέχρι τη γενίκευση του Εμφυλίου. Δεν θα την αξιολογήσω με το τι αφηγούνται τα τραγούδια, αν και μπορούμε να καταλαβαίνουμε την Ιστορία και μέσα από τραγούδια. Ναι! εν μέσω Εμφυλίου η καθεστωτική μουσική σε πείσμα όλου του κόσμου στιχοπλοκεί με κύριο θέμα το χτίσιμο ερωτικών φωλιών, ναι! κάποιοι καλωσόριζαν την παρέμβαση των αγγλικών δυνάμεων για να φέρουν με τη βία τον βασιλιά, ναι! κάποιοι ήθελαν λαϊκή δημοκρατία, ναι! υπήρξε κάποιος Σκόμπι με σήμα ένα πουλί, ναι! κάποιοι κατηγορούσαν ως κομμουνιστή όποιον δεν αποδεχόταν τη δικτατορία.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Ούτε θα σταθώ μόνο στον χορό-ταγκό της παρέας των χιτών, τον οποίο θα καταλήξουν να χορέψουν μόνοι τους με στείρα σώματα ικανά μόνο για θάνατο σε αντίθεση με τα ερωτικά σώματα των ζευγαριών. Ούτε θα περιοριστώ μόνο στη λεπτομερή σωματική σηματοδοσία. Ναι κάποιοι έπαιρναν με τη βία τις γυναίκες των άλλων, ναι κάποιοι ήταν άοπλοι και αλίμονό τους δεν θα τέλειωναν ποτέ έναν χορό, ναι οι σεβαστοί «ουδέτεροι» με το χέρι κολλημένο και αμέτοχο στην πλάτη θα έχουν στο μαγαζί τους ένοπλους χίτες αλλά θα ζητήσουν από τους άοπλους αριστερούς να είναι ειρηνικοί. Τι κάνει τελικά ο Αγγελόπουλος; Συμπυκνώνει; Συμβολίζει; Εικονοποιεί; Σωματοποιεί; Όλα αυτά και κυρίως με αξιοθαύμαστο τρόπο οδηγεί τον Χορό, μια εξ ορισμού μη αναπαραστατική τέχνη να γίνεται ταυτόχρονα και ρεαλιστική. Αλλά αν μέναμε μόνο σε αυτά τα στοιχεία ο Αγγελόπουλος θα ήταν ένας καλός σκηνοθέτης εθνολογικών ντοκιμαντέρ. Εγώ θα σας ζητήσω να εκτιμήσετε την τέχνη του στον τρόπο που οργανώνει χορογραφικά τη σκηνή συνδυάζοντας τις κινήσεις της κάμερας και του πλήθους των ηθοποιών. Εκεί μπορούμε να αναγνωρίσουμε την απόφαση του σκηνοθέτη να μην περιορίζεται στην απλή αναπαράσταση ενός γεγονότος αλλά να την υπερβαίνει επιζητώντας τον κριτικό στοχασμό μας. Σε αντίθεση με τον αμερικανικό κινηματογράφο και την επιδεικτική πολυρυθμία των κινηματογραφικών μέσων, με την οποία όλοι πλέον έχουμε ρυθμίσει τους χρόνους της αντίληψής μας, εδώ ο σκηνοθέτης συνειδητά εξαφανίζει την παρουσία του. Προσέξτε την αργή αλλά περίπλοκη κίνηση της κάμερας, η οποία αρχικά ακολουθώντας την Εύα Κοταμανίδου μπαίνει στην ταβέρνα, εστιάζει στο 1946 και αρχίζει μια κυκλική κίνηση, πρώτα ακολουθώντας τον χολερικό άντρα με τα λαδωμένα μαλλιά καθώς αυτός πλησιάζει μια παρέα τραμπούκων, συνεχίζει στην είσοδο των δύο ζευγαριών που σαν να δοκιμάζουν στα σώματά τους την πρόσφατα αποκτημένη ελευθερία και ολοκληρώνει την περιστροφή γύρω από τον εαυτό της ξανά στην λυκοπαρέα που συγχύ-

ζεται από την εμφάνισή τους και αγκυλώνεται με τα χέρια στα κρυμμένα όπλα, τοποθετώντας μας στη μέση ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της επερχόμενης σύγκρουσης. Η κίνηση της κάμερας, σαν αλλαγή φράσης, αλλάζει κατεύθυνση με τη χρονομετρημένη ξαφνική είσοδο ενός σερβιτόρου, για να τον ακολουθήσει γυρνώντας στον ουδέτερο μαγαζάτορα ο οποίος, ανήσυχος, μάλλον για το μαγαζί του, σταματάει τη μουσική επιτείνοντας την πρώτη αίσθηση κρίσης η οποία λύνεται παροδικά από τις καθησυχαστικές βεβαιώσεις του νεαρού κομμουνιστή. Στη συνέχεια η κάμερα οπισθοχωρεί ώστε να βλέπουμε μόνο τις απρόσωπες σφιχτές πλάτες και σβέρκους των χιτών έως ότου αυτοί εξαφανιστούν περιτυλιγμένοι από τη λιμπιντική έκρηξη του τραγουδιού και του χορού των ζευγαριών. Η ταυτόχρονη με τον πυροβολισμό και το σταμάτημα του χορού ακινησία της κάμερας τελειώνει όταν επαναλαμβάνοντας το ίδιο τράβελινγκ της αρχής προς τα μπρος ξαναδιασχίζει την αίθουσα, αφήνοντας πίσω της τους χίτες να χορεύουν αγκαλιά ό ένας με τον άλλον, για να πλησιάσει την Κοταμανίδου και ακολουθώντας την να βρεθούμε σε άλλον ιστορικό χρόνο. Μέσα σε ένα μόνο πλάνο με την κίνησή της μας εισάγει στην ψευδαίσθηση της δημοκρατίας μέσα σε ένα σαθρό περιβάλλον, στροβιλίζεται ανάμεσα στην τρομοκρατία μετά την απελευθέρωση και το μάταιο της παράδοσης των όπλων, για να προχωρήσει στο αναπόφευκτο του Εμφυλίου, ενώ ταυτόχρονα, συμπυκνώνοντας ιστορία και ψυχανάλυση, κλείνει το μάτι στις ψυχαναλυτικές ερμηνείες των ομοφυλοφιλικών εκφάνσεων του φασισμού. Και όλα αυτά μέσα σε 8 λεπτά, χωρίς λόγια, χωρίς αλλαγή πλάνου: ποιος μπορεί να αποκαλέσει τον Αγγελόπουλο αργό;

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Ποιος είναι ο λόγος για να αλλάζουμε πλάνο; Στην αρχή της ιστορίας του κινηματογράφου ήταν η επιλογή καλύτερης θέσης για να αποδοθεί η πραγματικότητα, τώρα πια είναι ένα αδιάκοπο ζάπινγκ στην πραγματικότητα ώστε ο εξουθενωμένος καταναλωτής-θεατής να δεχτεί την ψευδαίσθηση ότι αυτή μπορεί να γίνει ανεκτή. Μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό αδιάκοπης εναλλαγής θέσεων όρασης, οι περισσότερες ταινίες έχουν τελειώσει πριν καν ξεκινήσουν ή δεν τελειώνουν ποτέ καθώς δεν σε πάνε πουθενά. Ο Αγγελόπουλος, αντί να κάνει κάθε 3 δευτερόλεπτα cut και να επαφίεται στον μοντέρ για την εύκολη ευχαρίστηση του θεατή από την εναλλαγή εικόνων, αναλαμβάνει την ευθύνη και τον καλλιτεχνικό μόχθο να οργανώσει τα περίφημα μεγάλα πλάνα του, τα οποία όμως σχεδόν ποτέ δεν είναι στατικά καθώς γύρω τους γίνονται λεπτομερείς υπολογισμοί ώστε να μας μεταφέρει τη βαθιά αλήθεια: «στον κάθε χώρο υπάρχουν τα σώματα και ταυτόχρονα όλη η ιστορία τους». Ας δούμε μια δεύτερη σκηνή, τη σκηνή του γάμου στην ακροθαλασσιά. Ναι! είναι γνωστή όπως και η συγκίνηση του τραγουδιού της γιαγιάς το οποίο ο Αμερικανός αξιωματικός που θα πάρει την εγγονή της δεν μπορεί να ακολουθήσει. Όμως ας δούμε λίγο τον ίδιο τον χορό. Δεν είναι τόσο ότι ο Αμερικανός δεν ξέρει τα αργά βαριά αυτοσυγκρατούμενα βήματα του ηπειρώτικου συρτού, βήματα χορού ανθρώπων που ζουν σε δύσκολο τόπο, που ξενιτεύονται αλλά δεν θέλουν να τον ξεχάσουν. Ο Αμερικανός αξιωματικός δεν μπορεί και δεν θα μπορέσει ποτέ να κάνει αυτά τα βήματα. Το σουίνγκ με το οποίο οι φίλοι του τελικά διασκευάζουν την «Κοντούλα Λεμονιά» και αισθάνονται άνετοι να χορέψουν είναι ένας χορός νικητών, γεμάτος ξεγνοιασιά, αδιαφορία, ελαφροπατητός, το σώμα δεν χρειάζεται μνήμη παρά μόνο ορμή, τα πόδια σαρώνουν αδιάφορα τη γη, όπως και στα αμερικανικά μιούζικαλ, δημιούργημα της κρίσης του ’29 όπου ο στόχος είναι να εξαφανισθεί το βάρος της πραγματικότητας. Και ας εκτιμήσουμε στον Θ. Αγγελόπουλο τη θεωρητική επάρκεια αλλά και την ιδεολογική καθαρότητα, το μεταμοντέρνο τέχνασμα να διασκευασθεί το ηπειρώτικο τραγούδι σε σουίνγκ: αντίθετα με τη σύγχρονη λογική της παγκοσμιοποιημένης ελαφράδας του «anything goes», χρησιμοποιείται κριτικά, αποκαλύπτοντας την προέλευση και τη βουλιμική επεκτατικότητα ανάλογων τακτικών.

Θ. Αγγελόπουλος, ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος. Και γιατί Έλληνας; Πολλοί ψάχνουν να βρουν τα αίτια της διεθνούς επιτυχίας του Αγγελόπουλου στην ιστορική σύμπτωση, το τέλος της χούντας, το εύλογο ενδιαφέρον των ξένων για την Ελλάδα κ.λπ. Τους διαφεύγει ότι ο Αγγελόπουλος με τα έργα του συμμετείχε στη δημιουργία βασικών εικόνων της Ελλάδος. Όταν πια σκεφτόμαστε τον Εμφύλιο τον σκεφτόμαστε μέσα από τις εικόνες του Αγγελόπουλου, όταν σκεφτόμαστε τους αντάρτες βλέπουμε τα σώματα του Στράτου Παχή και του Πέτρου Ζαρκάδη. Αν θελήσετε να σκεφτείτε τη μετεμφυλιακή διαφθορά του ελληνικού κράτους αυτόματα θα θυμηθείτε τον Κώστα Στυλιάρη σαν τραμπούκο όταν πυροβολεί το ’46 μέσα στην ταβέρνα και μετά θα τον φανταστείτε αρχές του ’50 να διορίζεται στο δημόσιο και να μαζεύει ψήφους για τον Πάγκαλο και τον Πιπινέλη. Και γιατί ο καλύτερος χορογράφος; Έχετε δίκιο, σε αυτό τον «τίτλο» έχει άξιους αντιπάλους αλλά εγώ θα έλεγα συντρόφους, μαζί τους φτιάχνει μια διαφορετική ιστορία αναπαραστάσεων ελληνικού σώματος, μια διαφορετική ιστορία του ελληνικού χορού. Να, μαζί με το ζεϊμπέκικο στον Δράκο του Ν. Κούνδουρου, όπου οι λούμπεν φουκαράδες της συμμορίας χορεύουνε ζεϊμπέκικο ενώ ταυτόχρονα σε μια επίδειξη μοντερνιστικής τεχνικής αφηγούνται τα κοντά όνειρα τους που θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν μόνο με τα λεφτά της αστυνομίας, τον βακχικό βρόμικο χορό του Γ. Διαλεγμένου στους Βοσκούς του Ν. Παπατάκη, το στρατιωτικό σώμα δίπλα στο ανεξέλεγκτο της Ευδοκίας του Δαμιανού, τα κατάφορτα επιθυμιών πέρα από φύλο σώματα του Δωματίου 1 του Δ. Παπαϊωάννου και τα ευκίνητα αλλά ανίκανα να ξεφύγουν από την επερχόμενη κρίση σώματα της μεταπολίτευσης στις ταινίες του Ν. Περάκη.

Βίντεο Θίασος 1 https://www.youtube.com/watch?v=RAbS6z3zV6A&fea ture=youtu.be Θίασος 2 https://www.youtube.com/watch?v=Eyy7cqObGKA

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Όλος ο σημερινός δυτικός κινηματογράφος (του Χόλιγουντ, καθώς αυτός έχει κυριαρχήσει πλέον) είναι οι περιπέτειες του σώματος, το οποίο επιβιώνει από σφαίρες, πτώσεις, συγκρούσεις, καταστροφές και κυρίως ξεπερνά την ακινησία του θεατή-καταναλωτή μέσα στην αίθουσα. Όμως το σώμα για να τα καταφέρει όλα αυτά αντικαθίσταται από κασκαντέρ, ειδικά εφέ και εκατοντάδες αλλαγές πλάνων περιορίζοντας τη ζωή της ηθοποιίας στα 3 δευτερόλεπτα που διαρκεί κατά μέσο όρο πλέον κάθε πλάνο. Στον Αγγελόπουλο όπως και σε όλους τους μεγάλους καλλιτέχνες το σώμα έχει χρόνο και φθορά, οι περιπέτειές του είναι κοινωνικές, έχουν αιτία, συνδέονται με τη ζωή μας. Μας υπενθυμίζει το σώμα του Έλληνα, τις περιπέτειές του και ότι αξίζει να θυμούμαστε, μας κάνει υπερήφανους και προτρέπει τον θεατή να στοχαστεί την πραγματικότητα, σε αυτόν εναπόκειται αν θα κινηθεί, αυτός θα δράσει πραγματικά. Τώρα που το σκέφτομαι, ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος είναι ένας σκηνοθέτης ταινιών δράσης, των θεατών. Υπάρχει και μια τελική ερώτηση, γιατί γράφτηκε αυτό το κείμενο; Για να μιλήσουμε για τη σημασία του σώματος στον κινηματογράφο; Και ειδικότερα στον κινηματογράφο του Αγγελόπουλου; Η απάντηση είναι Ναι αλλά και για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε για το σώμα της Ελλάδος. Και όπως όταν ήμασταν παιδιά, σε κάθε αλλαγή εποχής, διαβάζαμε απ’ έξω από τους κινηματογράφους Ραντεβού ξανά τον Οκτώβριο… το κείμενο γράφτηκε σαν πρόσκληση στην ημερίδα του Συνδέσμου Υποτρόφων Ιδρύματος Ωνάση «Το σώμα σε κρίση» τον Οκτώβριο που έρχεται. (Ο Κωνσταντίνος Μίχος είναι χορογράφος.) Χ. Γ.: Μία από τις βασικές αλλαγές είναι ότι η μητέρα απουσιάζει στην ταινία. Η μητέρα των παιδιών υπάρχει στο σενάριο, αλλά στην ταινία είναι απολύτως απρόσω-

πη, σε αντίθεση με τον πατέρα, ο οποίος, παρά το ότι δεν εμφανίζεται, έχει πολύ πιο ενεργή θέση στην ανάπτυξη της ιστορίας. Η απουσία της μητέρας αποφασίστηκε πριν το γύρισμα ή όχι; Θ. Α.: Όχι, όχι… Τη γυρίσαμε τη σκηνή, αλλά προτίμησα να την κρατήσω έξω. Θέλησα να δώσω την έννοια του πατέρα κάτω από μια ευρύτερη θεώρηση. Θέλησα να αναφέρω τον πατέρα μέσα από ένα συμβολικό νόημα έξω από τον ρεαλισμό. Χ. Γ.: Υπάρχει μια άλλη αλλαγή στη Σκηνή 16. Το συμβάν μεταξύ του αγοριού που είναι στο κρεβάτι λόγω του σπασμένου του ποδιού και του Αλέξανδρου (το αγόρι). Κοιτάνε ο ένας τον άλλο μέσα από ένα παράθυρο και χαμογελούν. Αυτή η σκηνή, ενώ είναι γραμμένη στο σενάριο, δεν υπάρχει στην ταινία. Τη γυρίσατε; Θ. Α.: Όχι, δε τη γυρίσαμε ποτέ. Την έκοψα πριν το γύρισμα. Χ. Γ.: Πείτε μου, παρακαλώ, για τα σουρεαλιστικά στοιχεία της ταινίας. Εννοώ, τι ακριβώς συμβαίνει στη Σκηνή 29 όπου υπάρχει μια σκάλα στην παραλία, που δεν τελειώνει πουθενά, ανεβαίνοντας προς τον ουρανό. Επίσης, στη Σκηνή 31 στο σενάριο περιγράφεται ότι τέσσερις δύτες ανεβάζουν το μαρμάρινο χέρι στην επιφάνεια της θάλασσας. Στην ταινία το μαρμάρινο χέρι αναδύεται μόνο του. Θ. Α.: Αυτό είναι το στοιχείο του παραμυθιού. Προχωρώ στην ίδια γραμμή, όπως σας είπα προηγουμένως. Θέλω να πω ότι όλη η ιστορία προχωρά πάνω σε μια φανταστική γραμμή. Υπάρχει το «θαύμα» ως βασικό στοιχείο της αφήγησης. Είναι πολύ ζωτική η έννοια «του θαύματος» στην ιστορία. Επίσης, όπως θα έχετε ήδη δει, έχω προσθέσει ένα καινούργιο στοιχείο στη Σκηνή 27. Στο σενάριο δεν υπάρχει περιγραφή για τους τεράστιους εκσκαφείς, με τους οποίους τα παιδιά έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο. Αποφάσισα να το προσθέσω, γιατί η εικόνα αυτών των μηχανημάτων λειτουργεί σαν τον δράκο του παραμυθιού.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

Χ. Γ.: Έχω την εντύπωση ότι η ύπαρξη των ηθοποιών στην ταινία σχετίζεται με μιαν άλλη σας ταινία, τον Θίασο. Θ. Α.: Ναι, αυτό είναι, μια σαφής αναφορά στον Θίασο, είναι αλήθεια. Βλέπετε, τα παιδιά ταξιδεύουν. Αυτό είναι ένα ταξίδι στον δικό μου κόσμο, στη δική μου αίσθηση του χώρου και του χρόνου.

Χ. Γ.: Όταν λοιπόν ο Ορέστης λέει στη Βούλα: «Έτσι είναι πάντα η πρώτη φορά», με το «έτσι» εννοεί τον δικό τους χωρισμό που επίκειται, αλλά, την ίδια στιγμή, και την πρώτη φορά του έρωτα, εννοώντας τον βιασμό; Θ. Α.: Ναι, πολύ σωστά. Αυτή η πρόταση συμπεριλαμβάνει και τις δυο έννοιες.

Χ. Γ.: Αυτό ακριβώς υπέθετα και εγώ. Θ. Α.: Είναι σωστή η υπόθεσή σας. Η αναφορά στον Θίασο είναι συνειδητή. Χ. Γ.: Οι ηθοποιοί συμβολίζουν την ελληνική ιστορία; Και είναι η ελληνική ιστορία που πωλείται, όταν πουλούν τα κουστούμια που φορούν στην παράσταση;

Χ. Γ.: Επιλέξατε το όνομα Ορέστης. Τυχαία ή είναι μια συνειδητή επιλογή για κάποιο λόγο; Και αν ναι, ποιος είναι αυτός;

Θ. Α.: Ναι, αλλά αυτό δεν είναι το τέλος της Ιστορίας. Δεν συμμερίζομαι την άποψη του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας. Αυτό που θέλω να πω στην ταινία είναι ότι υπάρχει προδιάθεση για ένα μέρος της Ιστορίας.

Θ. Α.: Όχι, το όνομα Ορέστης είναι κληρονομιά από τον Θίασο. Αυτή είναι η μία εκδοχή. Υπάρχει και μια δεύτερη επίσης. Επειδή οι ηθοποιοί ταξιδεύουν στην Ελλάδα και μέσα στον χρόνο, ο νεαρός μπορεί να είναι ένας νέος ηθοποιός που παίζει τον ρόλο του Ορέστη. Με αυτή την εξήγηση γίνεται κατανοητό ότι οι δυο αυτές ταινίες μπαίνουν η μια μέσα στην άλλη. Ο νεαρός μπορεί να είναι ο Ορέστης από τον Θίασο – το παιδί Ορέστης που έχει μεγαλώσει.

Χ. Γ.: Θα ήθελα να μου σχολιάσετε τις δύο σκηνές που χιονίζει και τα παιδιά δραπετεύουν από το αστυνομικό τμήμα και τη σκηνή με το άλογο που πεθαίνει. Μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτήν τη σκηνή ως το τέλος της αθωότητας;

Χ. Γ.: Χρησιμοποιώντας το κομμάτι από το φιλμ στο οποίο έχει τυπωθεί το Tοπίο στην Ομίχλη, προβάλλεται ο κινηματογράφος μέσα από τον ίδιο του τον εαυτό, κάτι που βλέπουμε συχνά στη Nouvelle Vague και τον Jean-Luc Godard συγκεκριμένα;

Θ. Α.: Η σκηνή με το χιόνι… Το χιόνι αντανακλά/κατοπτρίζει την επιθυμία των παιδιών να φύγουν μακριά. Η επιθυμία είναι τόσο έντονη που ο φανταστικός πατέρας, ή ένα φανταστικό σύμβολο, αρκούν για να γίνει ένα θαύμα: παγώνουν τους ανθρώπους και κάνουν τα παιδιά αόρατα. Όσον αφορά τη σκηνή με το άλογο: το όλο ταξίδι είναι ένα ταξίδι στην εμπειρία. Τα παιδιά παίρνουν μια γεύση της ζωής. Το ταξίδι τους είναι ένα ταξίδι μύησης. Είναι αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν, με έναν συγκεκριμένο όρο, «voyage d’initiation». Αυτό είναι και το νόημα της σκηνής που το αγόρι δουλεύει για να κερδίσει δυο σάντουιτς. Και μια και το ανέφερα, έτσι αντιλαμβάνεται το νόημα της δουλειάς και του κέρδους. Αυτό είναι το νόημα της σκηνής με το άλογο. Τα παιδιά έχουν την πρώτη τους επαφή με τον θάνατο. Πάνω στον ίδιο άξονα υπάρχει μια σειρά από γεγονότα που κάνει τα παιδιά να πάρουν μια γεύση της ζωής… Το ίδιο συμβαίνει και στη σκηνή του βιασμού. Η Βούλα αντιλαμβάνεται τη σκληρότητα του κόσμου.

Θ. Α.: Ναι, είναι αναφορά στο μέσο του κινηματογράφου, αλλά δεν είναι η μόνη φορά που το κάνω αυτό. Στο Βλέμμα του Οδυσσέα, ολόκληρη η ταινία είναι μια αναφορά στην τέχνη του κινηματογράφου. Η ίδια αναφορά υπάρχει και στην Αναπαράσταση και στον Μελισσοκόμο. Στον Μελισσοκόμο διηγούμαι μια ιστορία που λαμβάνει χώρα στο μυαλό ενός σκηνοθέτη. Στη συνέχεια, αυτός μεταμορφώνει τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του, στους χαρακτήρες μιας πιθανής καινούργιας ταινίας. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν διπλή υπόσταση, πρώτα ως ρόλοι στην πρώτη ιστορία και, ταυτόχρονα, ως ο ρόλος τους στη δεύτερη ιστορία που υπάρχει μέσα στην πρώτη, που είναι η ταινία.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Ο καλύτερος Έλληνας χορογράφος ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΙΧΟΣ

«Ο Θίασος 1»: https://www.youtube.com/watch?v=Eyy7cqObGKA «Ο Θίασος 2»: https://www.youtube.com/watch?v=RAbS6z3zV6A&fea ture=youtu.be

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Η avant-garde, στον κινηματογράφο, στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Η ΡΕΑ ΒΑΛΝΤΕΝ

Θα μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για την εφαρμογή της έννοιας της avant-garde στον κινηματογράφο, καθώς και για τους εκπροσώπους της avant-garde κινηματογραφίας στην Ελλάδα. Ο γαλλικός όρος «avant-garde», δηλαδή «εμπροσθοφυλακή» ή «πρωτοπορία», προέρχεται από το στρατιωτικό λεξιλόγιο και δεν έχασε ποτέ τη συνδήλωση της στράτευσης. Άρχισε να χρησιμοποιείται αναφορικά με τον χώρο των ιδεών την εποχή του Διαφωτισμού, όταν εισήχθη η αντίληψη των διανοουμένων ως οδηγών της κοινωνικής προόδου. Στον χώρο της τέχνης πέρασε κατά τον 19ο αιώνα, με την εικόνα του ρομαντικού καλλιτέχνη προφήτη-οραματιστή. Με την είσοδο του 20ού αιώνα, τη λειτουργία της πρωτοπορίας επικαλέστηκαν τόσο επαναστατικά κόμματα όσο και καλλιτεχνικά κινήματα. Η ιστορία της τέχνης διαχωρίζει πλέον δυο περιόδους έξαρσης των avantgarde κινημάτων: (α) τις «πρώτες» ή «ιστορικές» avant-gardes, στις αρχές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1930, και (β) τις «δεύτερες» ή «νέες» avant-gardes, στις δεκαετίες του 1960 και 1970 – χωρίς, βεβαίως, τα όρια αυτά να είναι απόλυτα. Μια σειρά από θεωρητικά ζητήματα συνδέονται με την έννοια της avant-garde στην τέχνη του 20ού αιώνα. Ένα πρώτο ζήτημα είναι η διαλεκτική της με τον καλλιτεχνικό μοντερνισμό. Κατά μία άποψη, οι avant-gardes αποτελούν την πιο ριζοσπαστική εκδοχή του μοντερνισμού· κατά μία άλλη, αποτελούν διακριτό κίνημα, πιθανώς και αντιθετικά οριζόμενο. Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά τα στοιχεία που συναποτελούν τον ορισμό ενός avant-garde κινήματος. Μία άποψη επικεντρώνεται στη δομική καινοτομία στο επίπεδο του σημαίνοντος, και ιδιαίτερα σε ένα είδος καινοτομίας που θέτει υπό αμφισβήτηση το εκάστοτε σύστημα και δημιουργεί «νέα γλώσσα». Μία άλλη άποψη δίνει έμφαση στην αμφισβήτηση του ίδιου του θεσμού της τέχνης, μια κίνηση που ιστορικά δεν είχε ξανασυμβεί. Παρά την έντονη πολεμική που έχει αναπτυχθεί μεταξύ τους, οι δυο απόψεις δεν είναι απαραίτητα αλληλοαποκλειόμενες.1 Μια τρίτη ομάδα ερωτημάτων σχετίζεται με τη λειτουργία των avant-gardes: κατά πόσον και με ποιον τρόπο γονιμοποίησαν τις τέχνες και τον πολιτισμό, και κατά πόσον διατηρείται η ανατρεπτική λειτουργία τους ή αφομοιώνονται από τη θεσμοθετημένη τέχνη. Οδηγούμαστε, έτσι, σε ένα τέταρτο θεωρητικό ερώτημα: κατά πόσον διαχωρίζονται οι ιστορικές από τις νέες avant-gardes και κατά πόσον οι ομοιότητες στις τεχνικές διατηρούν και τις ίδιες κοινωνικές λειτουργίες. Τέλος, έχουμε κάποιες ιδεολογικές επερωτήσεις γύρω από την έννοια της πρωτοπορίας, οι οποίες προέρχονται από τον χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας και επεκτείνονται στη θεωρία της τέχνης. Αφενός, τίθεται σε αμφισβήτηση το σχήμα –μεταφορικό ή μη– της επανάστασης και, αφετέρου, τίθεται υπό αμφισβήτηση η λειτουργία της πρωτοπορίας ως επαναστατικής τακτικής.

Φωτόγραμμα από την ταινία της Αντουανέττας Αγγελίδη Τόπος (1985)

Σταύρου Τορνέ Danilo Treles (1985)

Κώστα Σφήκα Μοντέλο (1974)

Θανάση Ρεντζή Corpus (1979)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Η avant-garde, στον κινηματογράφο, στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Η ΡΕΑ ΒΑΛΝΤΕΝ

Η σχέση του κινηματογράφου με τις avant-gardes, αλλά και με τον μοντερνισμό, είναι ιδιάζουσα, κυρίως λόγω της σύντομης ιστορίας του. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο νεογέννητος κινηματογράφος δεν είχε έναν κλασικό «κανόνα» ενάντια στον οποίο να επαναστατήσει. Τούτη η συνθήκη ήταν τόσο πηγή ελευθερίας όσο όμως και συντηρητισμού. Από τη μία πλευρά, προπάτορες και κλασικοί της νέας τέχνης έγιναν τα κινήματα της avant-garde, όπως ο γερμανικός εξπρεσιονισμός και το σοβιετικό μοντάζ. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη ταινία που έγινε αποδεκτή από την κριτική ως έργο τέχνης ήταν το εξπρεσιονιστικό Εργαστήρι του Δόκτορα Καλιγκάρι του Wiene (1919). Και, συγχρόνως, ο κινηματογράφος έμοιαζε να πραγματοποιεί όλα τα όνειρα των avant-gardes για διαμεσικότητα και άρση των ορίων μεταξύ των τεχνών. Σε κάθε περίπτωση, ο κινηματογράφος, στις πρώτες δεκαετίες της ύπαρξής του, ήταν συνολικά ένα πολύ πιο ριζοσπαστικό μέσο από ό,τι στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Από την άλλη πλευρά, όμως, η νεότητά του τον οδήγησε σε εκτεταμένο δανεισμό εννοιών και τεχνικών από τις άλλες τέχνες, γεγονός που καθυστέρησε την κατανόηση των ιδιαίτερων δυνατοτήτων του. Επιπλέον, η επιθυμία για αποδοχή στον αστερισμό των τεχνών –μια κατάταξη που κάθε άλλο παρά δεδομένη ήταν– οδήγησε συχνά τον κινηματογράφο να απορροφήσει τα αναπαραστατικά στοιχεία που εγκατέλειπαν οι εικαστικές τέχνες και τις αφηγηματικές συμβάσεις που αμφισβητούσε η λογοτεχνία. Όταν ακριβώς οι άλλες τέχνες επαναπροσδιόριζαν τα κλασικά δεδομένα τους, ο κινηματογράφος πάλευε να κατασκευάσει τα δικά του. Ένας παράγοντας που περιπλέκει ακόμη περισσότερο τη διαλεκτική καινοτομίας και συντηρητισμού όσον αφορά τον κινηματογράφο είναι η τεχνολογική του βάση. Αφενός, ο κινηματογράφος ήταν κατ’ ανάγκην και κατ’ εξοχήν καινοτόμος, σε εξωσημειωτικό επίπεδο· βασιζόταν σε μια εντελώς καινούργια τεχνολογία, η οποία παρήγε μια πρωτόφαντη εμπειρία αισθήσεων και είχε τη δυνατότητα να φτάσει σε ένα πλήθος θεατών που δεν είχε προηγούμενο. Αφετέρου, η ίδια αυτή τεχνολογία παρήγε μια πολύ ισχυρή αίσθηση πραγματικότητας, η οποία οδηγούσε συχνά στην παρανόηση της συμβατικής φύσης του μέσου. Με άλλα λόγια, τόσο το κοινό όσο και η κινηματογραφική θεωρία ξεχνούσαν ενίοτε ότι η ταινία δεν είναι λιγότερο κατασκευασμένη από τα άλλα έργα τέχνης, με αποτέλεσμα μια καθήλωση στη μεταφυσική της αναπαραστατικότητας και του ρεαλισμού. Επιπλέον, η πρόσβαση σε μεγάλο κοινό χρησιμοποιήθηκε ιστορικά ως στοιχείο

ριζοσπαστικότητας αλλά και συντηρητισμού. Ο avant-garde κινηματογράφος έχει την ιστορία του, λοιπόν, παράλληλη αλλά όχι ταυτόσημη με των άλλων τεχνών. Μας έρχεται στο μυαλό μια αλυσίδα από ονόματα κινημάτων και τάσεων, αλλά και δημιουργών: γερμανικός εξπρεσιονισμός, ντανταϊσμός, σουρεαλισμός, σοβιετικό μοντάζ, λετρισμός, κινηματογράφος «γραφικός», «καθαρός», «αφηρημένος», «μετρικός», «δομικός», «underground» και, ύστερα, Louis Delluc, Germaine Dulac, Jean Epstein, Luis Buñuel, Salvador Dali, Dziga Vertov, Man Ray, Maya Deren, Kurt Kren, Peter Kubelka, Kenneth Anger, Stan Brakhage, Jonas Mekas, Gregory Markopoulos, Andy Warhol, Michael Snow, Marguerite Duras, Laura Mulvey και τόσοι άλλοι. Ένα ζήτημα ορισμού αφορά τον διαχωρισμό του «avantgarde» από τον «πειραματικό» κινηματογράφο, όπου ο δεύτερος επικεντρώνεται στη μορφική αναζήτηση, ενώ ο πρώτος έχει και μια περισσότερο πολιτική λειτουργία και διάσταση. Δεν έχει νόημα όμως να μπούμε εδώ σε αυτήν τη συζήτηση, κυρίως με δεδομένο ότι οι όροι χρησιμοποιούνται συνήθως ως συνώνυμοι. Επίσης, μια σειρά από ενδιαφέρουσες ερωτήσεις για τον «avant-garde» κινηματογράφο θέτει και ο διάλογός του με τις εικαστικές τέχνες και τη λεγόμενη video-art, καθώς και τις νέες οπτικοακουστικές τεχνολογίες και το διαδίκτυο. Προσπαθώντας να κατατάξουμε τα χαρακτηριστικά που μοιράζονται όλες οι πολύ διαφορετικές ταινίες που μπορούν να ονομαστούν «avant-garde», βρίσκουμε πέντε ομάδες κριτηρίων, οι οποίες αφορούν: (α) τις οικονομικές και τεχνικές εναλλακτικές μεθόδους· (β) τη μορφική αναζήτηση· (γ) την πολιτική ριζοσπαστικότητα· (δ) τον αυτοπροσδιορισμό των κινηματογραφιστών· και (ε) την αναγνώριση από τη θεωρία και την κριτική. Αν και καμιά τους δεν αποτελεί αναγκαία ή και ικανή συνθήκη, συμβάλλουν εντούτοις στη συστηματοποίηση της προσέγγισής μας. Θα επανέλθω σε αυτές ακολούθως, δίνοντας παραδείγματα από τον ελληνικό κινηματογράφο.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Η avant-garde, στον κινηματογράφο, στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Η ΡΕΑ ΒΑΛΝΤΕΝ

Στην Ελλάδα, δεν υφίστανται ιστορικές avant-gardes στον κινηματογράφο. Για την ακρίβεια, αν ακολουθήσουμε έναν αυστηρό ορισμό, είναι ζήτημα αν υπάρχουν ιστορικές avant-gardes γενικότερα, με εξαίρεση κάποια δείγματα σουρεαλιστικής ποίησης στη δεκαετία του 1930. Κατά τη δεκαετία του 1960, μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα γενικής ελπίδας και αλλαγής, εμφανίστηκε μια ελληνική avant-garde σκηνή – μια «δεύτερη» avant-garde, χωρίς την «πρώτη».2 Πράγματι, τότε ακριβώς, ένα πολυπληθές νεανικό κοινό άρχισε να βλέπει μετά μανίας διεθνή κινηματογράφο τέχνης, ενώ γυρίστηκαν και οι πρώτες ταινίες που προοιωνίζονταν ένα νέο στυλ. Την ελπίδα διέκοψε βίαια η άνοδος της δικτατορίας. Παρ’ όλα αυτά, το 1969 εμφανίστηκε το περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογράφος,3 η πρώτη έκδοση που εισήγαγε συστηματικά στη χώρα μας τον θεωρητικό λόγο για τον κινηματογράφο. Γύρω από το περιοδικό, θα γεννηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος (ΝΕΚ), εμπνευσμένος σε μεγάλο βαθμό από τη γαλλική Nouvelle Vague αλλά και πιο πολιτικοποιημένος. Κομμάτι του διεθνούς κινήματος των Νέων Κινηματογράφων, ο ΝΕΚ άνθησε κατά τη δεκαετία του 1970, μετά την πτώση της χούντας, και κυριάρχησε στη δεκαετία του 1980. Είναι σαφές ότι ο ΝΕΚ επικεντρώνεται στη μορφική αναζήτηση, σε βαθμό σπάνιο για τις έως τότε ελληνικές ταινίες, αλλά και με ανατρεπτική πρόθεση. Συχνά θέτει αυτοαναφορικά ερωτήματα, διαταράσσει την κινηματογραφική ψευδαίσθηση και επιλέγει μη κλασικούς τρόπους αφήγησης. Με άλλα λόγια, αρκετές από τις ταινίες του ΝΕΚ είναι ή έχουν στοιχεία avant-garde κινηματογράφου. Όμως, υπάρχουν τέσσερις δημιουργοί που υπηρέτησαν, μακροχρόνια και με συνέπεια, μια πιο ριζοσπαστική αντίληψη της avant-garde: ο Κώστας Σφήκας (1927-2009), ο Σταύρος Τορνές (1932-1988), ο Θανάσης Ρεντζής (γ. 1947) και η Αντουανέττα Αγγελίδη (γ. 1950). Από τη λίστα λείπουν τα τρία διεθνώς αναγνωρίσιμα ονόματα –ο Gregory Markopoulos, η Maria Klonaris και η Katerina Thomadaki–, επειδή δραστηριοποιήθηκαν εκτός Ελλάδας και δεν επηρέασαν την εγχώρια σκηνή. Ο Σφήκας, ο Ρεντζής, η Αγγελίδη και ο Τορνές δούλεψαν στο πλαίσιο του ΝΕΚ, συμμετέχοντας ενεργά στις εκδόσεις, στα φεστιβάλ και στις εκδηλώσεις του κινήματος. Δεν οργανώθηκαν ποτέ ως διακριτή υποομάδα. Είχαν σε μεγάλο βαθμό προσωπικές πορείες, δοκιμάζοντας πολύ διαφορετικά μέσα, αλλά εξελίσσοντας ο καθένας ένα ιδιαίτερο ύφος από έργο σε έργο.

Ως προς τα τεχνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά, σχεδόν το σύνολο του ΝΕΚ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί avant-garde, αφού οι ταινίες γίνονταν με πολύ χαμηλούς προϋπολογισμούς, ήταν σε πολλά επίπεδα «χειροποίητες», εκτός στούντιο, εκτός διανομής, με προσφορά εργασίας των συντελεστών και προσωπικό ρίσκο του σκηνοθέτη – ακόμη δε και αφότου, στη δεκαετία του 1980, άρχισαν να χρηματοδοτούνται από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Μέχρι σήμερα, πολλές ελληνικές ταινίες συνεχίζουν να γυρίζονται έτσι. Είναι αλήθεια, όμως, ότι οι πιο ριζικά avant-garde δημιουργοί αντιμετώπιζαν πάντα ακόμη πιο ακραίες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Σφήκας στρατολογούσε όλα τα μέλη της οικογένειάς του προκειμένου να κόβουν και να κολλούν τα εκατοντάδες στοιχεία των κολάζ τρικέζας που έφτιαχνε.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Η avant-garde, στον κινηματογράφο, στην Ελλάδα ΓΡΑΦΕΙ Η ΡΕΑ ΒΑΛΝΤΕΝ

Ως προς τη μορφή, οι avant-garde ταινίες χαρακτηρίζονται γενικά από τη διερεύνηση των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων του κινηματογράφου, ως γλώσσας και ως τεχνικής, τη διερεύνηση ή την ανατροπή των βασικών κινηματογραφικών συμβάσεων –των σχετικών, λόγου χάριν, με την αναπαράσταση, τον ρεαλισμό και τη γραμμική αφήγηση–, καθώς και τη διερεύνηση ή την υπέρβαση των ορίων του μέσου. Οι ελληνικές avant-garde ταινίες χαρακτηρίζονται από πολλαπλές μορφικές αναζητήσεις, σε όλα αυτά τα επίπεδα. Πρώτον, δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για το οπτικό στοιχείο των ταινιών, είτε μέσω ιδιαίτερης έμφασης στην εικαστικότητα είτε μέσω ηθελημένης τραχύτητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πρώτης επιλογής είναι η αυστηρή γεωμετρικότητα και οι ζωγραφικές ποιότητες του κινηματογράφου της Αγγελίδη, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα της δεύτερης επιλογής είναι η ηθελημένη ατεχνία του κινηματογράφου του Τορνέ. Δεύτερον, εφαρμόζεται μεγάλο εύρος αντισυμβατικών τεχνικών, οι οποίες τονίζουν την ετερογένεια και τη διαμεσικότητα του κινηματογράφου και αγγίζουν τα υλικά του όρια: από τα δισδιάστατα μέσω τρικέζας κολάζ του Σφήκα και του Ρεντζή, μέχρι τα πολυεπίπεδα κινηματογραφημένα κολάζ της Αγγελίδη. Τρίτον, μελετώνται στην οριακότητά τους η κινηματογραφική χωρικότητα και η κινηματογραφική χρονικότητα. Παράδειγμα ενός λεπτού παιχνιδιού με την κλίμακα και το μέσα-έξω είναι η ταινία Τόπος (1985) της Αγγελίδη. Ακραία δοκιμασία της σχέσης του θεατή με τη διάρκεια είναι το μοναδικό, σταθερό πλάνο που αποτελεί την 71 λεπτών ταινία του Σφήκα Μοντέλο (1974), τα 6 πρώτα λεπτά της οποίας δεν περιλαμβάνουν καμία κίνηση. Τέλος, παρατηρείται μια αναζήτηση εναλλακτικών δομών αφήγησης, όπως είναι η αντιπαράθεση στον Σφήκα, στον Ρεντζή και στην Αγγελίδη, ο μηχανισμός του ονείρου στην Αγγελίδη και το ψευδο-ντοκιμαντέρ στον Τορνέ.

της Αγγελίδη αποτελεί μια φεμινιστική κριτική της αναπαράστασης των γυναικών στη δυτική τέχνη. Αρνείται την αριστοτέλεια αφήγηση και την οιδιπόδεια πορεία ως αλληλοσυνδεόμενες πατριαρχικές δομές. Κριτικάρει τόσο τη φιλοσοφική έννοια της αναπαράστασης όσο και τις συγκεκριμένες αναπαραστάσεις της θηλυκότητας, αντιπαραθέτοντας εικόνες και λόγους. Σε ένα πλάνο της ταινίας, για παράδειγμα, μια δεμένη και ευνουχισμένη γυναίκα κάθεται μπροστά από τη διαφήμιση δυο μικρών κοριτσιών, πίσω από τη λέξη «μίμηση» και περιορισμένη από τη διπλή αντανάκλαση των λέξεων «γυμνή γυναίκα». Είναι φυλακισμένη μέσα στη μίμηση, με τις έννοιες της αναπαράστασης, της απομίμησης και του στερεότυπου.

Ο avant-garde κινηματογράφος χαρακτηρίζεται από μια ιδεολογική ριζοσπαστικότητα, η οποία εκφράζεται και στην επιλογή των θεμάτων του, αλλά κυρίως στην αυξημένη του επίγνωση των πολιτικών δυνατοτήτων της μορφής. Με άλλα λόγια, οι avant-garde κινηματογραφιστές δεν πιστεύουν σε ένα περιεχόμενο αποκομμένο από τη μορφή, αλλά θεωρούν ότι η μορφή είναι περιεχόμενο και, μερικές φορές, ότι η μορφή είναι το μόνο περιεχόμενο. Σε κάθε περίπτωση, θεωρούν ότι η ανατρεπτική μορφή αποτελεί πολιτική δήλωση ή ακόμη και επαναστατική πράξη.

(H Ρέα Βαλντέν είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας, διδάσκουσα στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.)

Χαρακτηριστικά, η ταινία Idées Fixes / Dies Irae (1977)

Στην κατάταξη μιας ταινίας ως avant-garde σημαντικό ρόλο παίζει και η πρόθεση του κινηματογραφιστή. Οι ταινίες του Σφήκα, της Αγγελίδη, του Ρεντζή και του Τορνέ συνδιαλέγονται ενσυνείδητα με τη διεθνή avantgarde σκηνή, χωρίς να χάνουν την πρωτοτυπία τους. Το ότι μοιράζονται τα ενδιαφέροντα, τις στρατηγικές και τις τεχνικές των σύγχρονών τους avant-garde καλλιτεχνών, συμπληρώνεται και από διακειμενικές τεχνικές, όπως αφιερώσεις ή λίστες με αναφορές ή ενσωμάτωση κομματιών από άλλα έργα ως πρώτη ύλη των κολάζ τους ή γνέφοντας προς αυτά μέσω ερμηνευτικών επανα-δραματοποιήσεων. Τέλος, η κινηματογραφική κριτική πάντα ξεχώριζε τις ταινίες του Σφήκα, του Ρεντζή, της Αγγελίδη και του Τορνέ ως avant-garde ή πειραματικές, είτε με θετικό είτε με αρνητικό πρόσημο. Η περιορισμένη θεωρητική μελέτη τους δεν είναι άσχετη με την έως πρόσφατα μικρή ανάπτυξη του πρωτότυπου θεωρητικού λόγου για τον κινηματογράφο στη χώρα μας.

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Μετακλασικός Κινηματογράφος ΓΡΑΦΕΙ Η ΓΙΟΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΛΑ

Eleftheria Thanouli, Post-classical Cinema: An International Poetics of Film Narration, Λονδίνο: εκδ. Wallflower, 2009, 239 σελ. ISBN: 9781906660093 Η Ελευθερία Θανούλη, επίκουρη καθηγήτρια Θεωρίας Κινηματογράφου στο Τμήμα Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κυκλοφόρησε το 2009 στην Αγγλία το βιβλίο Post-classical Cinema: An International Poetics of Film Narration. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και οι δημοσιεύσεις της συγγραφέως αφορούν ζητήματα αφήγησης και αισθητικής στον σύγχρονο παγκόσμιο κινηματογράφο. Στη συγκεκριμένη έκδοση ασχολείται διεξοδικά με το θέμα της αφήγησης στον «μετακλασικό» [«post-classical»] κινηματογράφο, προσφέροντας ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και πολύτιμο εγχειρίδιο σε όσους σπουδάζουν ή ασχολούνται με τη θεωρία και την τέχνη του κινηματογράφου, χωρίς να αποκλείει και τους μη ακαδημαϊκούς κινηματογραφόφιλους αναγνώστες, που δεν αρκούνται στην απόλαυση της σκοτεινής αίθουσας και της εικόνας. Έχει άραγε θέση ο όρος «μετακλασικός» στις τρέχουσες έρευνες και συζητήσεις για τον σύγχρονο κινηματογράφο; Το βιβλίο απαντά θετικά, μέσα από την αναλυτική παρουσίαση δεκατεσσάρων δημοφιλών και προσεκτικά επιλεγμένων κινηματογραφικών ταινιών από όλον τον κόσμο, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ταινίες είναι κατασκευασμένα προϊόντα και, μάλιστα, άρρηκτα συνδεδεμένα με μια δεδομένη ιστορική στιγμή ή κοινωνικοπολιτική χρονική περίοδο. Τα παραδείγματα αυτά αναλύονται σε βάθος, κυριολεκτικά καρέ-καρέ, και αποτελούν τη βάση για τη χαρτογράφηση των αρχών και των κανόνων του μετακλασικού σινεμά, που πατάει στέρεα στις ΗΠΑ, την Ευρώπη, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ο μετακλασικός τρόπος αφήγησης προσφέρει στους σύγχρονους δημιουργούς μια φρέσκια γκάμα από δημιουργικές εναλλακτικές λύσεις για τη σκηνοθεσία, το καδράρισμα και το μοντάζ των ιστοριών τους. Με εμπεριστατωμένη έρευνα και λεπτομερή έμφαση στα φορμαλιστικά χαρακτηριστικά, το βιβλίο της Θανούλη διαφοροποιεί το μετακλασικό σινεμά από την ισχυρή παράδοση του κλασικού Χόλιγουντ, αποφεύγει σκοπίμως τον προβληματικό όρο «μεταμοντέρνο» και ανοίγει το πεδίο για νέα πλαίσια φόρμας και αισθητικής.

AmÉlie (2001)

Αφιέρωμα - Φάκελος Σινεμά

Μετακλασικός Κινηματογράφος ΓΡΑΦΕΙ Η ΓΙΟΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΛΑ

Σε 200 περίπου σελίδες, η συγγραφέας αντλεί υλικό και επιχειρήματα από τη βασική βιβλιογραφία σημαντικών θεωρητικών της κινηματογραφικής αφήγησης, όπως είναι ο David Bordwell, είτε συμφωνώντας είτε αμφισβητώντας και καταρρίπτοντας τη δική τους θέση, ενώ, επιπλέον, χρησιμοποιεί εκτενώς και ποικιλοτρόπως 14 ταινίες με την υπογραφή επιφανών σκηνοθετών, από την κινηματογραφική παραγωγή της δεκαετίας 1993-2003: Europa (1993), Arizona Dream (1993), Chungking Express (1994), Natural Born Killers (1994), Trainspotting (1996), Run Lola Run (1998), Fight Club (1999), Magnolia (1999), The Million Dollar Hotel (2000), Requiem for a Dream (2000), Amélie (2001), Moulin Rouge! (2001), City of God (2002), Oldboy (2003). Η έκδοση περιέχει εκτενή, 30σέλιδη εισαγωγή, καθώς και τέσσερα βασικά κεφάλαια που πραγματεύονται τα αφηγηματικά εργαλεία, την αιτιότητα και τον κινηματογραφικό χωροχρόνο, αλλά και τη μεθοδολογία και τις τεχνικές της μετακλασικής αφήγησης σε σχέση με τον τρόπο της εξιστόρησης, τον βαθμό γνώσης της ιστορίας και την ικανότητα μετάδοσης των πληροφοριών στον θεατή. Το τελευταίο κεφάλαιο συνοψίζει το συμπέρασμα της έρευνας και συμπληρώνεται από χρήσιμες σημειώσεις, φιλμογραφία, πλούσια βιβλιογραφία (από τα κείμενα του Bazin και του Elsaesser μέχρι πρόσφατα άρθρα), καθώς και ένα χρήσιμο ευρετήριο για τον αναγνώστη. Ζούμε σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η «large-scale» φαντασία και οι υπερήρωες, σε συνδυασμό με τη (βάρβαρη) επέλαση του 3D, τα «sequels» και τα «prequels», τα «remakes» και τα «metafilms». Ακόμα και η φετινή νοσταλγική τάση, με ταινίες όπως το The Artist και το Hugo, φόρος τιμής στις πρώτες δεκαετίες της 7ης Τέχνης, μοιάζει να υπογραμμίζει το προφανές κενό σε πρωτότυπα και αρκούντως «φανταστικά» σενάρια. Έχει όντως ενδιαφέρον, λοιπόν, να στρέψουμε εκ νέου την προσοχή μας σε σημαντικά, αν και πρόσφατα, κινηματογραφικά «μικρά διαμάντια» διαφορετικής εθνικής προέλευσης, διαφόρων genres, ποικίλου μεγέθους παραγωγής, με δυνατή πρωτότυπη θεματολογία, ισχυρά αφηγηματικά εργαλεία και επαναστατική αισθητική: ταινίες που έγιναν ήδη «κλασικές» (ή μήπως «μετακλασικά κλασικές»;). Όλοι οι νέοι δημιουργοί έχουν ανάγκη την ιστορία του κινηματογράφου και το «βάρος» της κληρονομιάς της κλασικής αφηγηματικής σχολής, όσο χρειάζονται και την κριτική ματιά, την αμφισβήτηση, την ειρωνεία και τα νέα ευρηματικά τεχνολογικά μέσα. Γιατί το μέλλον του σινεμά εύχομαι προσωπικά να είναι κάτι περισσότερο από ένα «ολόγραμμα».

Europa (1993)

Fight Club (1999)

Run Lola Run (1998)

Βιβλιοπαρουσίαση

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity» ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Transition to Christianity: Art of Late Antiquity, 3rd‒7th Century AD [Μετάβαση στον χριστιανισµό: Η τέχνη στην Ύστερη Αρχαιότητα, 3ος‒7ος αι. µ.Χ.], επιμ. Anastasia Lazaridou, Νέα Υόρκη: Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation (USA), 2011, 191 σελ. ISBN: 9780981966625 Εκατόν εβδομήντα εκθέματα της Αρχαιότητας και της πρώιμης χριστιανικής τέχνης από την Ελλάδα, την Κύπρο, καθώς και από μουσεία των ΗΠΑ, φιλοξενούνται από τις 7 Δεκεμβρίου 2011 έως τις 14 Μαΐου 2012 στην έκθεση του Ωνασείου Πολιτιστικού Κέντρου της Νέας Υόρκης με τίτλο «Transition to Christianity: Art of Late Antiquity, 3rd‒7th Century AD» [«Μετάβαση στον χριστιανισµό: Η τέχνη στην Ύστερη Αρχαιότητα, 3ος‒7ος αι. µ.Χ.»). Επιμελήτριες της έκθεσης, η οποία διοργανώνεται σε συνεργασία µε το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, είναι η δρ Ευγενία Χαλκιά, διευθύντρια του Μουσείου, και η αναπληρώτρια διευθύντριά του, δρ Αναστασία Λαζαρίδου.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity» ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Επιμελήτρια του έγχρωμου, αγγλόγλωσσου καταλόγου 191 σελίδων που συνοδεύει την έκθεση είναι η δρ Αναστασία Λαζαρίδου. Μετά τα απαραίτητα προλογικά σημειώματα και την εισαγωγή της Ε. Χαλκιά και της Α. Λαζαρίδου, ο κατάλογος περιέχει μικρές ενότητες κειμένων κορυφαίων ακαδημαϊκών αρχαιολόγων και ιστορικών, ειδικών μελετητών της τέχνης της εποχής: Peter Brown, Jaś Elsner, Averil Cameron, Ελένης Σαράντη-Mendelovici, Ιωάννη Τουράτσογλου, Henry Maguire, Αριστοτέλη Μέντζου, Kimberly Bowes, Fabrizio Bisconti, Katherine Marsengill, Slobodan Ćurčić. Τα κείμενα αυτά έχουν ενσωματωθεί στον κατάλογο κατ’ απόλυτη αντιστοιχία με τις ενότητες της έκθεσης. Ακολουθούν λήμματα με φωτογραφίες για 144 από τα εκθέματα, μερικά από τα οποία έχουν έλθει πρόσφατα στο φως και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Έργα από σχεδόν όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας (εικόνες, ψηφιδωτά, γλυπτά, αρχιτεκτονικά µέλη, επιγραφές, νομίσματα, λειτουργικά σκεύη, κοσμήματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης) αποκαλύπτουν στους επισκέπτες της έκθεσης τον δημιουργικό αναβρασμό του κόσμου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας της Ύστερης Αρχαιότητας, η οποία βίωνε τη σταδιακή μετάβαση προς µια νέα κοινωνική, θρησκευτική και πολιτισμική πραγματικότητα. Στο τέλος του καταλόγου παρατίθεται εκτενής βιβλιογραφία. Ο στόχος που είχε τεθεί εξαρχής από τους διοργανωτές, δηλαδή η ανάδειξη, στον τομέα της τέχνης, του πολιτισμικού και θρησκευτικού φαινομένου της μετάβασης από τον αρχαίο κόσμο στον χριστιανισμό, επιτυγχάνεται πλήρως

τόσο από την ίδια την έκθεση και το υλικό που έχει επιλεγεί, όσο και από τον λαμπρό ως προς την εμφάνιση και το περιεχόμενό του κατάλογο. Σκιαγραφείται ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της Ύστερης Αρχαιότητας, όπου συναντιέται η Ανατολή με τη Δύση, αλλά και το γεγονός της μετάβασης από τον παλαιό στον νέο κόσμο, η οποία αποτέλεσε μακρόχρονη διαδικασία. Στον χώρο της ΝΑ Μεσογείου, προαιώνιο σταυροδρόμι πολιτισμών και ιδεών, αλλά και χώρο γέννησης νέων ιδεών και μορφών τέχνης, αναδύθηκε μετά τον 3ο αι. μ.Χ. ένας καινούργιος κόσμος μέσα από τη γόνιμη σύζευξη του αρχαίου κόσμου και της νέας, επικρατούσας χριστιανικής θρησκείας, διαπνεόμενος από μια ιδιαίτερη αυθεντικότητα, η οποία, όπως είναι φυσικό, αντανακλά σε όλες τις δημιουργίες του. Η τέχνη αυτής της περιόδου «δυναμικής μετάβασης» (όπως τη χαρακτηρίζει ο καθηγητής Peter Brown) είναι απροσδόκητα δημιουργική.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity» ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Η πρώτη από τις επτά ενότητες που διαρθρώνουν την έκθεση, με τίτλο «Το τέλος της Αρχαιότητας; Πολιτισμικές και θρησκευτικές αλληλεπιδράσεις», παρουσιάζει μαρτυρίες της επιβίωσης των αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών μορφών λατρείας κατά τον 3ο και τον 4ο αι. μ.Χ. Ο χριστιανισμός διαδίδεται μέσα σε αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο. Μάρτυρες της επιβίωσης της ειδωλολατρίας έως και τον 6ο αι., ως έκφρασης της κοινωνικής ελίτ, είναι τα αγάλματα που βρέθηκαν σε οικιακά ιερά. Από την άλλη πλευρά, ο χριστιανισμός επιδείκνυε τις περισσότερες φορές ευελιξία και ανοχή, ενσωματώνοντας στις καλλιτεχνικές του δημιουργίες μοτίβα και εκφράσεις από παλαιότερα θεματολόγια της τέχνης, όπως τη μορφή του φιλοσόφου με το βαθύ βλέμμα και τα έντονα χαρακτηριστικά, η οποία λειτούργησε και ως πρότυπο για την απεικόνιση των αποστόλων. Στη δεύτερη ενότητα, «Η άνοδος του χριστιανισμού: Από την αναγνώριση στην εξουσία», εξετάζονται οι επιπτώσεις τόσο της ένταξης του χριστιανισμού στις αναγνωρισμένες θρησκείες από τον Μέγα Κωνσταντίνο όσο και της πολιτικής της ανέγερσης μεγαλόπρεπων ναών στα μεγάλα αστικά κέντρα της αυτοκρατορίας. Απεικονίσεις σε νομίσματα της εποχής μαρτυρούν τη συγχώνευση αυτοκρατορικών και χριστιανικών παραστάσεων σε ένα πρότυπο με σκοπό την εξύμνηση του χριστιανικού μεγαλείου. Η «Αστική πραγματικότητα», στην επόμενη ενότητα της έκθεσης, ανιχνεύει τις σταδιακές αλλαγές στη ζωή των πόλεων, παράλληλα µε τον εκχριστιανισμό των κέντρων του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Επιγραφές σε αρχιτεκτονικά

µέλη μαρτυρούν την επιρροή των επισκόπων, οι οποίοι είχαν υψηλή κοινωνική θέση και διέθεταν σε μεγάλο ποσοστό και κλασική παιδεία. Προτομές, ανάγλυφα, ψηφιδωτά αντανακλούν το γόητρο μιας νέας τάξης αξιωματούχων και αστών. Οι νομισματικές μαρτυρίες, όπως για παράδειγμα ο περίφημος Θησαυρός της Μυτιλήνης, αποδεικνύουν με σαφή τρόπο τον πλούτο των πόλεων, ο οποίος βέβαια δημιουργούσε και συνεχή απειλή για επιδρομές και λεηλασίες. Στην ενότητα «Καθηµερινή ζωή» εκτίθενται έργα σχετικά µε αγαπημένα στο ευρύ κοινό αγωνίσματα του Ιπποδρόμου, τα οποία αντικατέστησαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στα εκθέματα της ενότητας αυτής συγκαταλέγονται και γαμήλια δαχτυλίδια, μάρτυρες του σταδιακού εκχριστιανισμού του γάμου. Ένα σύνολο από φυλαχτά και «γούρια», κοσμημένο µε µαγικά-αποτροπαϊκά σύµβολα, φανερώνει την επικράτηση των λαϊκών δοξασιών. Ο σταυρός και η μορφή του προστάτη αγίου κυριαρχούν στο εξής ολοένα και περισσότερο στα κοσμήματα. Στην πέμπτη ενότητα, με τίτλο «Πρώιμη χριστιανική λατρεία», εκτίθενται αρχιτεκτονικά µέλη και εκκλησιαστικά έπιπλα της εποχής, στα οποία οι παλαιές μορφές και ρυθμοί υπηρετούν πλέον τις νέες θρησκευτικές ανάγκες και λειτουργίες. Η καθιερωμένη εκείνη την εποχή εκκλησία, κτισμένη στον τύπο της βασιλικής, έχει το πρότυπό της στη Ρώμη. Αντίστοιχα και κάποιοι άλλοι τύποι ναών, όπως οι περίκεντροι, υιοθέτησαν ως πρότυπο τα υστερορωμαϊκά µαυσωλεία.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity» ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Η προτελευταία ενότητα της έκθεσης, με τίτλο «Θάνατος και νέα ζωή», αναφέρεται στη βαθιά εσωτερική αλλαγή του εσωτερικού κόσμου και τη θεώρηση του θανάτου ως αρχής της αιώνιας, επουράνιας ύπαρξης που επέφερε ο χριστιανισμός. Παρουσιάζονται χριστιανικά ταφικά έθιμα της εποχής, παράλληλα µε έργα μικροτεχνίας που φανερώνουν την πίστη των χριστιανών στις θαυματουργές δυνάμεις των μαρτύρων και των αγίων. Τέλος, η έβδομη ενότητα, «Η γένεση της χριστιανικής τέχνης», εξετάζει την τέχνη της Ύστερης Αρχαιότητας κυρίως μέσα από εκθέματα ταφικού περιεχομένου, αλλά και μέσα από σύμβολα μεγάλου ειδικού βάρους για τη νέα θρησκεία, όπως ο σταυρός, το Χριστόγραμμα (ΧΡ) και ο ιχθύς. Με την τελική επικράτηση του χριστιανισμού, η τέχνη της εποχής οικειοποιείται όλο και περισσότερες εκφάνσεις της τέχνης της Αρχαιότητας για τους δικούς της σκοπούς. Η τελευταία αυτή ενότητα εξετάζει τους τρόπους µε τους οποίους ορισμένες ειδωλολατρικές μορφές τέχνης και ιδέες ενσωματώθηκαν στη νέα χριστιανική τέχνη και καθιερώθηκαν πια ως αναπόσπαστα στοιχεία της. Χαρακτηριστική στην περίπτωση αυτή είναι η τέχνη της προσωπογραφίας, που αντικαταστάθηκε από την εικόνα (αγιογραφία). Εικόνες και λείψανα –το Άγιο Πρόσωπο του Χριστού στην Έδεσσα, η εικόνα της Παναγίας Παρθένου στην Κωνσταντινούπολη– έγιναν τα φυλαχτά της αυτοκρατορίας, καθώς προικίζονταν με θαυματουργές ιδιότητες. Όπως τονίζεται και από τα κείμενα των ειδικών επιστημόνων, κατά την Ύστερη Αρχαιότητα ώς τον 7ο αιώνα, συ-

ντελείται σταδιακά μια κορυφαία πολιτιστική αλλαγή στην κοινωνία, η οποία έχει ελάχιστα μέχρι σήμερα τονιστεί από την ιστορική έρευνα και τους ιστορικούς της τέχνης. Το πιο ίσως σημαντικό χαρακτηριστικό του αρχαίου κόσμου, ο έντονος διαχωρισμός ανάμεσα στην αριστοκρατική και τη λαϊκή κουλτούρα, αρχίζει να εκλείπει εντελώς προς το τέλος του 6ου αι. Για πρώτη φορά στην ιστορία του χριστιανισμού η κουλτούρα του μέσου χριστιανού υπηκόου του Βυζαντίου ταυτίστηκε με εκείνη της ανώτερης τάξης και του ανώτερου κλήρου (επισκόπων). Είχαν βέβαια προηγηθεί παλαιότερα οι αγώνες πολλών αγίων και ανθρώπων της Εκκλησίας για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία. Αργότερα, οι πολιτισμικές και θεολογικές συγκρούσεις του 5ου και του 6ου αι. μαρτυρούν όλη αυτή την προσπάθεια της κοσμοπολίτικης κοινωνίας του Βυζαντίου να επιτύχει μια νέα ισορροπία. Πλησιάζοντας προς τον 6ο και τον 7ο αι., οι διαδικασίες μετασχηματισμού της κοινωνίας και των ιδεών είχαν προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό και είχαν αφομοιωθεί συνειδητά από όλο τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας, ώστε το Βυζάντιο να θεωρεί πια τον εαυτό του όχι ως κοινωνία όπου ο χριστιανισμός ήταν απλώς η κρατούσα θρησκεία, αλλά πλέον ως κοινωνία εντελώς χριστιανική. Όπως είναι φυσικό, η θεώρηση αυτή οδήγησε και σε άλλους δρόμους. Το Βυζάντιο είχε αναλάβει τον ρόλο του χριστιανικού προπυργίου της Μέσης Ανατολής, εγχείρημα που υπερασπίστηκε αρκετές φορές με επιτυχία.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ο κατάλογος της έκθεσης «Transition to Christianity» ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

Όλη την εξεταζόμενη περίοδο, η αυτοκρατορική διοίκηση είχε δημιουργήσει ένα ενοποιημένο κράτος, με πολιτισμό στον οποίο, παρά τις όποιες δογματικές διαφορές, ουσιαστικά δεν υπήρχαν βαθιά χάσματα. Οι άνθρωποι, καθώς ήταν ελεύθεροι, μετακινούνταν από τις επαρχίες στην πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη δίχως να χάνουν την επαφή με τις ρίζες τους. Σε όλη τη διάρκεια αυτών των πρώτων χριστιανικών αιώνων, όλες οι δυνάμεις της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συγκλίνουν προς την κατεύθυνση του συγκεντρωτισμού, της ομογενοποίησης, της οικονομικής και πολιτικής αλληλεγγύης. Η τέχνη και οι δημιουργίες της, αντιπροσωπευτικά δείγματα από τις οποίες παρουσιάζονται στην έκθεση, είναι απόλυτα εναρμονισμένες με το κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής. (O Πασχάλης Ανδρούδης είναι διδάκτωρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας, αρχιτέκτων, αναστηλωτής. Πρόσφατα εξελέγη λέκτορας Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ.)

Βιβλιοπαρουσίαση

H Λουκία αποκτά Σκύλο Μάνια Πούμπρου-Κάλμπαρη, Λουκία & Ναπολέων: Η Λουκία αποκτά Σκύλο,εικονογράφηση: Χριστίνα Κάλμπαρη, Αθήνα: εκδ. έλυτρον, 2011, 23 σελ. ISBN: 9789608894082 Ένα βιβλίο για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας της υποτρόφου Μάνιας Πούμπρου-Κάλμπαρη, ειδικού σε θέματα ανάπτυξης, συμπεριφοράς και εκπαίδευσης παιδιών, και της εικαστικού Χριστίνας Κάλμπαρη. Η αποδοχή της διαφορετικότητας, το θάρρος και η επιβράβευση της πρωτοβουλίας αποτελούν τους κεντρικούς άξονες των μηνυμάτων του βιβλίου. Παράλληλα, η ιστορία της μικρής Λουκίας αναδεικνύει θέματα που αφορούν την ευθύνη της φροντίδας των κατοικίδιων ζώων, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει στα παιδιά απλά και πρακτικά στοιχεία της καθημερινότητας. Η Μάνια Πούμπρου-Κάλμπαρη σπούδασε Παιδαγωγικά και Ψυχολογία στην Αθήνα και συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο Κολέγιο Goldsmiths του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. Ειδικεύθηκε σε θέματα που αφορούν την ανάπτυξη, τη συμπεριφορά, την εξέλιξη και την εκπαίδευση των μικρών παιδιών, την αναπτυξιακή ψυχολογία και τη δημιουργία αναπτυξιακά κατάλληλων προγραμμάτων για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Παράλληλα, παρακολούθησε μαθήματα συγγραφής βιβλίων για παιδιά. Συνεργάστηκε με παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία ως σύμβουλος σε θέματα ανάπτυξης και συμπεριφοράς των παιδιών, καθώς και στη δημιουργία και τον συντονισμό των παιδαγωγικών προγραμμάτων. Δίδαξε στα ΙΕΚ Αγίου Στεφάνου και Νέας Ιωνίας στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής Δημιουργίας και Έκφρασης. Σήμερα εργάζεται στον Δήμο Χολαργού και διδάσκει στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής του ΤΕΙ Αθήνας. Συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια Ψυχολογίας και Προσχολικής Εκπαίδευσης.

Παρουσίαση Δίσκου

Η Αγγελική Καθαρίου δισκογραφεί, σε πρώτη παγκόσμια, έργα Ξενάκη και Μητρόπουλου ΓΡΑΦΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΛΛΟΥΧΟΣ

Iannis Xenakis, ZYIA – SIX CHANSONS GRECQUES – PSAPPHA – PERSEPHASSA (SAPHIR productions, 2011 / LVC 1168) Δημήτρης Μητρόπουλος, Ο πρωτοποριακός συνθέτης, εκδ. Θυμέλη, Τμήμα Μουσικών Σπουδών (Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής), Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, ΑΕΠΙ 86501 Η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, υπότροφος και μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου από το 2011, συμμετέχει σε δύο πρόσφατες δισκογραφικές παραγωγές που αφορούν δύο από τις πιο αναγνωρίσιμες παγκοσμίως μορφές Ελλήνων στον χώρο της τέχνης: αφενός, τον συνθέτη Ιάννη Ξενάκη (1922-2001) και, αφετέρου, τον Δημήτρη Μητρόπουλο (1896-1960), που, παρότι είναι περισσότερο γνωστός ως μαέστρος, διαθέτει και αξιόλογη συνθετική πλευρά, την οποία και έρχεται να ενισχύσει σημαντικά η συγκεκριμένη ηχογράφηση. Στην πρώτη δισκογραφική παραγωγή, γαλλικής προέλευσης (SAPHIR productions), η Αγγελική Καθαρίου συμμετέχει στο έργο «Zyia» [«Ζυγιά»], που εδώ παρουσιάζεται στην εκδοχή για μεσόφωνο, φλάουτο και πιάνο. Πρόκειται για έργο του 1952, εποχή κατά την οποία ο Ξενάκης ασχολείται ιδιαίτερα με τη δεξαμενή της παράδοσης, δημιουργώντας μικρό αριθμό έργων, τα οποία αργότερα αποκήρυξε από συνθετικής πλευράς. Η στενή του συνεργάτιδα, φλαουτίστα Cécile Daroux τον πείθει πολύ αργότερα (το 1994) να το παρουσιάσει στην εκδοχή για σοπράνο, ανδρική χορωδία, φλάουτο και πιάνο. Τον Ιούλιο του 2010, η σπουδαία Γαλλίδα φλαουτίστα οργανώνει και πραγματοποιεί τη συγκεκριμένη πρώτη παγκόσμια ηχογράφηση με μεσόφωνο. Λίγους μήνες μετά, όμως, πεθαίνει απροσδόκητα (τον Ιανουάριο του 2011), προτού εκδοθεί το εν λόγω ηχογράφημα, το οποίο και είναι αφιερωμένο, από τους υπόλοιπους συντελεστές, στη μνήμη της. Για τους στίχους –που έγραψε ο ίδιος ο Ξενάκης για τη «Ζυγιά»– προτιμήστε τη γαλλική παρουσίαση στο ένθετο του CD, αφού στην αγγλική εκ παραδρομής λείπει ένας στίχος. Στην παραγωγή συμμετέχουν δύο ακόμη εξαίρετοι Έλληνες μουσικοί, οι οποίοι εδώ και χρόνια δραστηριοποιούνται επιτυχώς με βάση τη Γαλλία: οι πιανίστες Δημήτρης Βασιλάκης, ο οποίος συμπληρώνει το τρίο συντελεστών στην ηχογράφηση της «Ζυγιάς», και Νίκος Σαμαλτάνος, ο οποίος παρουσιάζει τα «6 Ελληνικά Τραγούδια» για πιάνο, ένα ακόμη –ενδιαφέρον από πολλές απόψεις– έργο της πρώιμης περιόδου (1951) του Ιάννη Ξενάκη. Να σημειωθεί ότι η Καθαρίου και ο Σαμαλτάνος έχουν συμπράξει στο παρελθόν και σε άλλη, πολύ επιτυχημένη, διεθνή παραγωγή (της εταιρείας BIS, το 2004), παρουσιάζοντας σε δισκογραφικά παγκόσμια πρώτη το σύνολο των 16 τραγουδιών ενός τρίτου, διεθνώς αναγνωρισμένου Έλληνα συνθέτη, του Νίκου Σκαλκώτα. Τη νέα δισκογραφική κατάθεση έργων του Ιάννη Ξενάκη συμπληρώνουν δύο έργα για κρουστά, τα οποία παρουσιάζονται εδώ στην ηλεκτρακουστική τους εκδοχή, με ερμηνευτή τον Daniel Ciampolini: «Psappha» (Σαπφώ, στην αιολική διάλεκτο) και «Persephassa» (η κατά τον Αισχύλο Περσεφόνη).

Παρουσίαση Δίσκου

Η Αγγελική Καθαρίου δισκογραφεί, σε πρώτη παγκόσμια, έργα Ξενάκη και Μητρόπουλου ΓΡΑΦΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΛΛΟΥΧΟΣ

Και μόνον η παρουσίαση τεσσάρων έργων ενός τόσο γνωστού συνθέτη, όπως ο Ιάννης Ξενάκης, σε αυθεντικές εκδοχές και σε πρώτη παγκόσμια δισκογραφική εμφάνιση αποτελεί γεγονός διεθνούς εμβέλειας και σημασίας. Η δεξιοτεχνικού επιπέδου ανάγνωση τόσο απαιτητικών έργων και η υψηλής αισθητικής αξίας προσέγγιση και ερμηνεία τους από τους συντελεστές του δίσκου αποτελούν εγγύηση καλής και ευχάριστα ανταποδοτικής ακρόασης. Η δεύτερη δισκογραφική παραγωγή στην οποία αναφέρεται το παρόν σημείωμα παρουσιάζεται από το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Έργα του διάσημου –και– μαέστρου Δημήτρη Μητρόπουλου παρουσιάζονται εδώ από δύο υποτρόφους του Ιδρύματος: τη μεσόφωνο Αγγελική Καθαρίου και τον πιανίστα Θοδωρή Τζοβανάκη. Πρόκειται για τρία έργα για φωνή και πιάνο σε πρώτη παγκόσμια δισκογραφική παρουσίαση –«Αφροδίτη Ουρανία» (1924), «Παν» (1924), και τα δύο σε ποίηση Άγγελου Σικελιανού, «14 Invenzioni» (1925) σε ποίηση Κ. Καβάφη–, καθώς και τρία έργα για σόλο πιάνο: «Passacaglia, Intermezzo e Fuga» (1924), «Κομμάτι για πιάνο» (1926) και «Τέσσερις Κυθηραϊκοί Χοροί» (1926). Είναι όλα συνθέσεις του Δημήτρη Μητρόπουλου αμέσως μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα από το Βερολίνο, όπου εργάστηκε επί τριετία ως μουσικός συνοδός (κορεπετίτορας) και βοηθός μαέστρου, παρακολουθώντας ταυτόχρονα και μεταπτυχιακά μαθήματα Σύνθεσης κοντά στον περίφημο Ferruccio Busoni. Όπως σημειώνει στο ένθετο του δίσκου ο συνθέτης και καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου Χάρης Ξανθουδάκης –ο οποίος, μεταξύ άλλων, έχει ασχοληθεί επισταμένως με το συνθετικό έργο του Δημήτρη Μητρόπουλου, συγγράφοντας σχετικά βιβλία και άρθρα–, ο Μητρόπουλος, το 1924, δίνει ουσιαστικά στην ελληνική μουσική εργογραφία τα πρώτα καθαρώς ατονικά έργα, με την «Passacaglia» αρχικά και, αμέσως μετά, με τις δύο μελοποιήσεις του Σικελιανού και τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη. Το άτιτλο κομμάτι του για πιάνο (πιθανώς του 1926) είναι γραμμένο στο οκτατονικό σύστημα, ενώ οι «Κυθηραϊκοί Χοροί» έχουν τονικό χαρακτήρα με νεοκλασικιστικές τάσεις (επιρροή Stravinsky και Bartók).

Η Αγγελική Καθαρίου και ο Θοδωρής Τζοβανάκης (ο οποίος έχει επίσης ασχοληθεί ενδελεχώς με τη μουσική του Μητρόπουλου σε ακαδημαϊκό επίπεδο) έχουν συνεργαστεί και κατά το παρελθόν σε πολλές συναυλιακές παρουσιάσεις της μουσικής του μεγάλου μαέστρου, οπότε η συγκεκριμένη δισκογραφική τους συμπόρευση δεν αποτελεί έκπληξη. Είναι όμως αξιοσημείωτη η δυσκολία του επιτυχημένου εγχειρήματός τους όχι μόνον από πλευράς δεξιοτεχνικών απαιτήσεων, τις οποίες οι δύο ερμηνευτές έχουν τιθασεύσει προ πολλού, αλλά και από πλευράς επικαιροποίησης μιας μουσικής γλώσσας άλλων εποχών. Η Αγγελική Καθαρίου, σαφής, εκφραστική, αναδεικνύει θαυμάσια το εξπρεσιονιστικό κλίμα κάθε φορά που το απαιτεί η παρτιτούρα, αξιοποιώντας την πολύχρονη δημιουργική της πείρα στη σύγχρονη μουσική. Ο Θοδωρής Τζοβανάκης, έχοντας αποκωδικοποιήσει τα άκρως πολύπλοκα μουσικά κείμενα και κατέχοντας πλήρως τα συνθετικά εργαλεία του Μητρόπουλου, δίνει με αφοπλιστική ενάργεια το περίγραμμα του κάθε έργου και κρατά τον ακροατή συνοδοιπόρο χωρίς απορίες σε ένα δύσκολο –από πλευράς μουσικού στυλ– ταξίδι, με μεγάλες διαφορές στη δυναμική, αυξομειώσεις στην πυκνότητα του υλικού, εντυπωσιακή όπου χρειάζεται δεξιοτεχνία, στιβαρό ήχο και σαφή κατεύθυνση μουσικής φράσης. Το ηχογράφημα αποτελεί, αναμφίβολα, ευτυχή συνεργασία και πολύτιμη δισκογραφική συνεισφορά σε διεθνές επίπεδο, αποκαλύπτοντας στον ακροατή νέες διαστάσεις του μεγαλείου ενός σπουδαίου Έλληνα μουσικού, του Δημήτρη Μητρόπουλου.