Documents of Breathing | Pavlos Fysakis & Pasqua Vorgia

Speak, Mnemosyne

Μια προσέγγιση του Documents of Breathing

Η πρόσφατη τραγωδία στα Τέμπη σόκαρε το πανελλήνιο. Ανέδειξε τις χρόνιες αδυναμίες

της πολιτείας αλλά και την κρυφή δύναμη των πολιτών, την ικανότητα ενσυναίσθησης και αντίστασης. Παράλληλα, τροφοδότησε ακόμα περισσότερο τον επικρατούντα κοινωνικό πεσιμισμό, υπενθυμίζοντάς μας ότι «ο κόσμος είναι διαποτισμένος από τον θάνατο και το

πένθος και ταυτόχρονα παραδομένος στο αίσχος της βλακείας, της μικρότητας, της μετριότητας και της χυδαιότητας των ανθρώπων».1 Ήταν ένα συμβάν που δεν θέλεις να πιστέψεις ότι έγινε, ένα συμβάν βγαλμένο από τις σελίδες ενός βιβλίου του Don DeLillo, από μια ταινία του Atom Egoyan (έρχεται στον νου το Γλυκό Πεπρωμένο) ή από ένα πρώιμο διήγημα του Gustave Flaubert, «όπου το θέμα δεν είναι ο θάνατος αυτός καθαυτόν, αλλά οι διαδοχικοί εσωτερικοί μας θάνατοι, η διάψευση και η κατάρρευση των ελπίδων και των ονείρων μας, οι αποτυχίες μας, αυτό που μέσα μας τελειώνει για να μην ξαναρχίσει ποτέ».2 Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη επιβεβαιώνει για μία εισέτι φορά ότι το πνεύμα του Walter Benjamin συνεχίζει να μας στοιχειώνει: ζούμε και πορευόμαστε με «μια παράδοξη διαλεκτική αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, λύτρωσης και καταστροφής». Αν έχουμε ακόμη ελπίδα είναι μόνο χάρη σε εκείνους που είναι απελπισμένοι, γράφει ο φιλόσοφος.3 Παραφράζοντας τη σκέψη του, θα λέγαμε πως, αν έχουμε ακόμη ζωή, είναι μόνο χάρη σε εκείνους που είναι νεκροί. Και η Virginia Woolf, που «σχοινοβατούσε ανέκαθεν ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο», θέτει το ίδιο ζήτημα με άλλα λόγια: «Ήθελα να μιλήσω για τον θάνατο αλλά, ως συνήθως, μπήκε στη μέση η ζωή». Στο τελευταίο της κείμενο, λίγες μέρες προτού αυτοκτονήσει, η συγγραφέας παρατηρεί μια νυχτοπεταλούδα που ψυχορραγεί. «Η ενατένιση του θανάτου την οδηγεί στον θάνατο. Επιμηκύνει και διαστρέφει τον χρόνο και διαβλέπει το τέλος ως απελευθέρωση του χρόνου που περνάει αλλά φαντάζει αιώνιος» γράφει η Georgina Tacou.4 Στην αυτοβιογραφία του Vladimir Nabokov με τίτλο Speak, Memory (αρχική του πρόθεση ήταν να τιτλοφορήσει την αγγλική έκδοση Speak, Mnemosyne), ο συγγραφέας εντοπίζει τη δυσκολία ανασύστασης των γεγονότων της παιδικής του ηλικίας και παραδέχεται ότι «η φυλακή του χρόνου είναι σφαιρική, δίχως εξόδους». Όπως χαρακτηριστικά γράφει: «Στην αρχή δεν είχα σαφή αντίληψη του γεγονότος ότι ο χρόνος, τόσο απέραντος εκ πρώτης όψεως, ήταν φυλακή. Αναδιφώντας τα παιδικά μου χρόνια (το πλησιέστερο πράγμα στην αναδίφηση της αιωνιότητας) βλέπω το ξύπνημα της συνείδησης σαν σειρά διαδοχικών σπιθισμάτων: τα διαστήματα μεταξύ τους μικραίνουν βαθμιαία, ώσπου σχηματίζονται φωτεινές δέσμες αντίληψης που παρέχουν στη μνήμη ακροσφαλή στηρίγματα».5

Αυτά τα επισφαλή στηρίγματα της μνήμης αναζητούν η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης με το Documents of Breathing. Οι ίδιοι περιγράφουν το έργο τους ως «μια συλλογή

από θραύσματα μνημοσύνης (αρχειακά ίχνη, οικογενειακά κειμήλια, ιστορικά ντοκουμέντα) που ανευρίσκονται και δομούνται με τρόπο συνειρμικό, προσωπικό και συλλογικό». Αυτό το «ανοιχτό αρχείο», όπως το ονομάζουν, χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια (The Last Version, Chronos, Dream City, Denkraum, Logos, Pathos, Sacred & Profane, Pothos, Θάνατος, The Afterlife) και αναφέρεται

που δίνει στον νεκρό το

στη μεταθανάτια ζωή, δηλώνει την αρχειακή διάσταση του έργου8 αλλά και μια εσωτερική αντίφαση. Ενώ τα Τεκμήρια Αναπνοής είναι τεκμήρια πνοής (απόδειξη ζωής) και δημιουργούν –όπως τα βιβλία– «ένα άνοιγμα προς τη ζωή», ταυτόχρονα συνομιλούν με τους νεκρούς. Στις επιβιώσιμες εικόνες που συλλέγουν και υπομνηματίζουν η Βοργιά και ο Φυσάκης, το παρόν και το παρελθόν, το προσωπικό και το συλλογικό είναι αδιαχώριστα. «Κάθε ιστορία μετασχηματίζει αυτό που προηγείται, καμιά ιστορία, όμως, δεν είναι “τελειωμένη”, διότι πολύ απλά αυτό που έπεται παραμένει στοιχειωμένο, για το καλύτερο ή το χειρότερο, από την ίδια τη μνήμη του. Έτσι, το παρελθόν –ακόμα και απαρχαιωμένο, ακόμα και “ξεπερασμένο”, ακόμα και “απονεκρωμένο”– δεν παύει να περνάει μέσα μας» γράφει ο Georges Didi-Huberman.9 Ο γνωστός ιστορικός τέχνης και φιλόσοφος, ο οποίος έχει μελετήσει σε βάθος τόσο τον Benjamin όσο και τον Warburg, θα μπορούσε να εξηγήσει καλύτερα από κάθε άλλον

τη λειτουργία και τη δύναμη των εικόνων σε ένα πρότζεκτ όπως το Documents of Breathing. Σύμφωνα με τον Didi-Huberman, οι εικόνες είναι πεπρωμένο και αντιπεπρωμένο· είναι φασματικές, ευκίνητες και νομαδικές. Όπως γράφει: «Η εικόνα γυρίζει πίσω τον χρόνο, προτείνοντας μια άλλη δυνατότητα, μια διακλάδωση στην Ιστορία. Αυτό σημαίνει ότι εκφέρει μια καινούρια υπόθεση. […] Οι εικόνες είναι πεπρωμένο, με την έννοια ότι φέρουν μια μνήμη ανθεκτική. Με μια ελάχιστη πνοή φτιάχνουν ένα κινούμενο απολίθωμα. Ο Aby Warburg, όπως ξέρουμε, αντιλαμβανόταν την ιστορία των εικόνων ως “μια ιστορία φαντασμάτων για ενήλικες”. Δηλαδή μια ιστορία όπου οι εικόνες είναι ικανές να “επιστρέφουν” από χρόνους εντελώς ετερογενείς, να διαπερνούν τα τείχη της ιστορικής περιοδολόγησης, να αιωρούνται με την αρχαία αίγλη τους στους χώρους της νεωτερικότητάς μας. Αυτή τη δύναμη των εικόνων ο Warburg διάλεξε να την ονομάσει επιβίωση».10 Τα Τεκμήρια Αναπνοής είναι έργο θεωρητικά τεκμηριωμένο, που δεν σου επιτρέπει να αμφισβητήσεις τις προθέσεις και τις γνώσεις των δημιουργών του. Αναρωτιέσαι, μάλιστα, αν μπορείς να συμβάλεις ουσιαστικά στη θεωρητική του πλαισίωση, αν υπάρχει κάτι διαφορετικό να καταθέσεις, που δεν το έχουν ήδη σκεφτεί ή διερευνήσει η Βοργιά και ο Φυσάκης. Από μία άποψη, η ιδανική ανάγνωση του έργου κρύβεται στην ίδια τη θραυσματική δομή του, στην κατασκευαστική λογική που το διέπει, στις αναφορές στον Benjamin και στον Warburg, στο κολλάζ και στο μοντάζ αντίστοιχα. Δεν είναι τυχαίο ότι ανάμεσα στις εικόνες της έκθεσης περιλαμβάνεται και ένα υπερκείμενο, που λειτουργεί κι αυτό ως φωτογραφία. Με άλλα λόγια, το κείμενο που θα ερμηνεύει αποτελεσματικά και ευφάνταστα τα Τεκμήρια Αναπνοής δεν είναι παρά μια συλλογή από παραθέματα, αποσπάσματα κειμένων από διάφορους συγγραφείς, που δημιουργούν μια πολυφωνική ανάγνωση. Ένα από αυτά τα κείμενα θα μπορούσε να είναι η Επίσκεψις Λειψάνων, η μπενγιαμινική περιπλάνηση του Ιταλού περιηγητή Κυριακού Αγκωνίτη, όπως μας τον επανασυστήνει ο Νικήτας Σινιόσογλου. Παραδομένος στην ελκτική δύναμη λειψάνων και σπαραγμάτων, ο ερειπιογράφος Κυριακός περιγράφει τη χθόνια διάσταση της αρχαιότητας, επιδιώκοντας με την τέχνη του την επαναφορά των νεκρών: «επιχειρούσε να ανασύρει στο παρόν ψυχικά φορτία αλλιώς αμετάκλητα αποθεμένα στη νέκρα του παρελθόντος».11

Τα Τεκμήρια Αναπνοής είναι ένα κατεξοχήν αφομοιωτικό έργο. Δεν αναφέρεται σε τετελεσμένα γεγονότα. Έτσι, μια τραγωδία όπως αυτή στα Τέμπη (και το συλλογικό τραύμα που τη συνοδεύει), παρότι δεν περιλαμβάνεται στα εκτιθέμενα φωτογραφικά θραύσματα που μνημονεύουν, μεταξύ άλλων, το περιβαλλοντικό έγκλημα στις Σκουριές Χαλκιδικής, την καταστροφική φωτιά στο Μάτι, τους πρόσφυγες που θαλασσοπνίγονται στη Μεσόγειο, τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου (μέσω της κατάθεσης του φίλου του και μάρτυρα Νίκου Ρωμανού) και τις ταραχές του Δεκεμβρίου 2008 στην Ελλάδα, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τον εμφύλιο, κατά έναν περίεργο τρόπο αφομοιώνεται και στοιχειώνει την έκθεση. Και το ίδιο ισχύει και για άλλα γεγονότα του παρελθόντος ή του μέλλοντος, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν το ανοιχτό αρχείο της Βοργιά και του Φυσάκη. Ο θεατής καλείται να περιηγηθεί στα δέκα κεφάλαια της έκθεσης φτιάχνοντας με αυτές τις ετερόκλητες εικόνες «μια πειστική συνάφεια»,12 μια αφήγηση που να τον αφορά και με την οποία να ταυτίζεται. Μολονότι δεν είναι άμεσα εμφανές, το παιχνίδι ενυπάρχει στα Τεκμήρια Αναπνοής και στον τρόπο που μπορούμε να τα προσεγγίσουμε και να συσχετιστούμε μαζί τους.

Ένα μεγάλο μέρος των εικόνων του Documents of Breathing είναι σε μαύρο φόντο, το οποίο υποστηρίζει τον αρχειακό τους χαρακτήρα και υποδηλώνει τον παρελθόντα χρόνο. Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε η έκθεση το 2022, ο θεατής ακολουθούσε μια διαδρομή ανακαλύπτοντας σταδιακά τις εικόνες κατά την περιήγησή του στις αίθουσες του μουσείου. Στον «Παρνασσό» παρουσιάζεται μια εναλλακτική εκδοχή, που λαμβάνει υπόψη την αισθητική και την ιστορία του εκθεσιακού χώρου (αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη έκθεση φωτογραφίας στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε σε αυτή την αίθουσα). Τώρα πια έχεις την ευκαιρία να δεις τις εικόνες συγκεντρωμένες, ως μέρος μιας ιδιωτικής πινακοθήκης, που αποτελεί «κατάλοιπο ενός ονειρικού κόσμου».13 Εδώ, οι εικόνες σε περιβάλλουν και σε κοιτάζουν, δεν τις αναζητάς. Ένα πρόσθετο δωμάτιο, που κατασκευάστηκε ειδικά για την έκθεση, διατηρεί την αίσθηση της ανακάλυψης, κλιμακώνοντας έτσι την εκθεσιακή εμπειρία. Στο εσωτερικό του δωματίου ο θεατής θα συναντήσει μια προθήκη που περιέχει το βιβλίο με τις εικόνες της έκθεσης. Δεν είναι ο κατάλογος του Documents of Breathing, αλλά μια συμπυκνωμένη, ερμητική έκθεση, ένα ακόμη αυτοτελές έργο. Όπως στο Ρέθυμνο, έτσι και εδώ το βιβλίο σηματοδοτεί το τέλος της αφήγησης, ή την αρχή της – εξαρτάται από τη σκοπιά που κανείς θα το δει. Μπροστά σε αυτόν τον

μικρό τάφο, θυμάσαι τη γνωστή ρήση του Stéphane Mallarmé, ότι όλα υπάρχουν για να καταλήξουν σε ένα βιβλίο. Και, συγχρόνως, ξανασκέφτεσαι τον Benjamin, ο οποίος, όπως ορθά επισημαίνει ο Eduardo Cadava, μας διδάσκει ότι κάθε έργο είναι πένθιμο: «φέρει αναπόδραστα το χαρακτήρα του πεπερασμένου ενώ κατορθώνει να επιβιώνει μόνο στον βαθμό που εκθέτει τον θάνατό του».14

Χριστόφορος Μαρίνος Ιστορικός τέχνης και επιμελητής

1. Ε. Χ. Γονατάς, «Εισαγωγή», στο: Γουσταύος Φλωμπέρ, Βιβλιομανία και ένα σχεδίασμα μυθιστορήματος: Η Σπείρα, εισαγ.-μτφρ. Ε. Χ. Γονατάς, εκδ. Στιγμή, Αθήνα, 2001 [1985], σ. 12.

2. Στο ίδιο, σ. 14.

3. Γιώργος Σαγκριώτης, «Εισαγωγή», στο: Βάλτερ Μπένγιαμιν, Η αποστολή του μεταφραστή και άλλα κείμενα για τη γλώσσα, εισαγ.-μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Πατάκη (Σειρά: Πολύτιμοι λίθοι), Αθήνα, 2011, σ. 10.

4. Virginia Woolf, Ο θάνατος της νυχτοπεταλούδας, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, Αθήνα, 2020, σ. 9-11.

5. Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Μίλησε, μνήμη, μτφρ. Γιώργος Βάρσος, εισαγ. Μισέλ Φάις, εκδ. Πατάκη (Σειρά: Σύγχρονοι κλασικοί), Αθήνα, 2013, σ. 34-35.

6. Mnemosyne: Meanderings through Aby Warburg’s Atlas, Cornell University / The Warburg Institute. https://warburg.library.cornell.edu.

7. Massimo Recalcati, Με ανοιχτό βιβλίο: Μια ζωή είναι τα βιβλία της, μτφρ. Χρήστος Πονηρός, εκδ. Κέλευθος, Αθήνα, 2022.

8. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο επιμελητής Okwui Enwezor στο “Archive Fever: Photography Between History and the Monument”, κάθε φωτογραφία είναι a priori ένα αρχειακό αντικείμενο. Βλ. Okwui Enwezor, Archive Fever: Uses of the Document in Contemporary Art, International Center of Photography / Steidl Publishers, Νέα Υόρκη, 2008, σ. 12.

9. Νίκη Γιάνναρη Steidl – Ζωρζ Ντιντί-Ουμπερμάν, Να περνάς με κάθε κόστος, μτφρ. Γιάννης Χονδρός, εκδ. Νήσος (Διαδρομές 12), Αθήνα, 2022, σ. 41.

10. Στο ίδιο, σ. 49-51.

11. Νικήτας Σινιόσογλου, Αλλόκοτος ελληνισμός: Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών, εκδ. Κίχλη, Αθήνα, 2019, σ. 22.

12. Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Νοητικές εικόνες», στο: Η αποστολή του μεταφραστή και άλλα κείμενα για τη γλώσσα, ό.π., σ. 171.

13. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», που ιδρύθηκε το 1865, συμβολίζει τη δική μας (υπο)νεωτερικότητα. Αναφερόμενος στους ονειρικούς χώρους της νεωτερικότητας, ο Benjamin γράφει: «οι στοές και οι εσωτερικοί χώροι, οι εκθεσιακοί χώροι και τα πανοράματα… είναι κατάλοιπα ενός ονειρικού κόσμου». Βλ. Εντουάρντο Καντάβα, Λέξεις φωτός: Θέσεις για τη φωτογραφία της ιστορίας, μτφρ.-επίμ. Μανόλης Αθανασάκης, εισαγ. Αριστείδης Μπαλτάς, εκδ. Νήσος (Τέχνες 8), Αθήνα, 2014, σ. 121. 14. Στο ίδιο, σ. 77.

Speak, Mnemosyne

An approach to Documents of Breathing

The recent railway tragedy at Tempi shocked the Greek public. It highlighted the chronic inadequacies of the Greek state, as well as the hidden power on the part of the citizens, their capacity for empathy and resistance. In parallel, it fed into a climate of prevailing social pessimism, reminding us that “the world is permeated by death and mourning and at the same time is abandoned in the disgrace of stupidity, pettiness, mediocrity, and vulgarity of people.”1 It was an event that we didn’t want to believe it actually happened, an event straight off the pages of a book by Don DeLillo, an Atom Egoyan film (The Sweet Hereafter particularly comes to mind), or an early short story by Gustave Flaubert, where “the theme is not death itself, but a succession of inner deaths, the denial and crashing of all hopes and dreams, our failures, that which ceases within us to never be born again.”2 The deadly train crash at Tempi confirms once more that the spirit of Walter Benjamin continues to haunt us; we live and march forward amidst “an absurd dialectics of optimism and pessimism, redemption and disaster.” It is only for those without hope that hope is given, the philosopher notes.3 Paraphrasing his thoughts, we could argue that it is only for those without life that life is given. In the same spirit, Virginia Woolf, “who walked that tightrope between life and death ever since,” tackles the same issue with different words: “I meant to write about death, only life came breaking in as usual.” In her last essay, a few days before she committed suicide, the writer observes a moth as it slowly dies. “The contemplation of death leads the moth to death. It extends and distorts time and portrays the end as the redemption of time that passes and seems nonetheless eternal” Georgina Tacou notes.4 In Vladimir Nabokov’s autobiography entitled Speak, Memory (the title he had originally given was Speak, Mnemosyne), the writer identifies his difficulty to reconstruct the events of his childhood and admits that “the prison of time is spherical and without exits.” As he characteristically notes: “Initially, I was unaware that time, so boundless at first blush, was a prison. In probing my childhood (which is the next best to probing one’s eternity), I see the awakening of consciousness as a series of spaced flashes, with the intervals between them gradually diminishing until bright blocks of perception are formed, affording memory a slippery hold.”5

Those slippery holds of memory are what Pasqua Vorgia and Pavlos Fysakis seek through Documents of Breathing. They describe their project as “a collection of memory fragments (archival traces, family heirlooms, historical documents) that are being retrieved and composed in an associative manner, personal as well as collective.” This “open archive,” as they call it, is divided into ten chapters (The Last Version, Chronos, Dream City, Denkraum, Logos, Pathos, Sacred & Profane, Pothos, Thanatos, The Afterlife) and references two unfinished projects of modernity: Passagen-Werk (1927-40) by Walter Benjamin, a study on urban life in 19th-century Paris comprised of unedited and annotated quotes, and Bilderatlas Mnemosyne (1925-29) by Aby Warburg, a visual encyclopedia that sought to activate the memory and imaginary of the viewer, as well as understanding the “afterlife of antiquity.”6

Documents of Breathing is an unusual photography exhibition. It is mutable, chameleon-like, and adaptive to the spaces where it is hosted. It appears different every time, but always in the form of an open book, like “an encounter with pieces of ourselves that we have forgotten or don’t know yet.”7 The exhibition title, borrowed from an ancient Egyptian burial text, a hex that equips the dead with the right to the afterlife, indicates the archival dimensions of

the project,8 as well as an inner contradiction. And while Documents of Breathing constitute documents of breath (proof of life) and suggest – like books – “an opening towards life,” at the same time they converse with the dead. In the surviving images collected and annotated by Vorgia and Fysakis, the present and the past, the personal and the collective, remain inseparable. “Every history transforms what precedes it, however, no history is deemed ‘finished,’ simply because what comes after remains haunted, for better or worse, by its very memory. Therefore, the past – no matter how archaic, ‘outdated’ or even lifeless might be – never ceases to settle within us,” Georges Didi-Huberman notes.9 The renowned art historian and philosopher, who had studied both Benjamin and Warburg in depth, could explain better than anyone else the function and power of images in a project like Documents of Breathing. According to Georges Didi-Huberman, images are destiny and counter-destiny; they are spectral, agile, and nomadic. As he writes: “The image turns back time, suggesting another possibility, a bifurcation in History. This means that it articulates a novel hypothesis. […] Images are destiny, in the sense that they bear a resilient memory. They forge a fossil in motion with the slightest breath. As we know, Aby Warburg understood the history of images as ‘ghost stories for grown-ups.’ That is a story where images are potent enough to ‘return’ from heterogeneous eras, to tear through the walls of historical periodization, to float across the spaces of our modernity with their ancient allure. This very power of images Warburg chose to call survival.”10

Documents of Breathing is a theoretically justified project, one that does not allow you to question the intentions and knowledge of its creators. Indeed, you wonder whether you can contribute something essential to its theoretical framing, whether there is something different to contribute, something not yet conceived or researched by Vorgia and Fysakis. From a certain point of view, the ideal reading of the project lies in its very own fragmentary demeanor, in the construction logic that governs it, in the references to Benjamin and Warburg, in collage and editing respectively. It is not random then that amid the images of the exhibition a hypertext is included, which also functions as a photograph. In other words, the text that will effectively and imaginatively interpret Documents of Breathing will be no less than a collection of quotes and passages from texts by various authors that will culminate into a polyphonic reading. One of these texts might be “The Ruins Investigation,” the Benjaminlike flânerie of the Italian traveler Cyriacus of Ancona, as re-introduced to us by Nikitas Siniossoglou. Surrendered to the pull strength of relics and fragments, the recorder of ruins Cyriacus describes the chthonic dimension of antiquity, seeking to restore the dead through his art: “he was attempting to retrieve in the present psychic loads that were otherwise irrevocably stored in the deadness of the past.”11

Documents of Breathing is an absorptive project par excellence. It does not refer to faits accomplis. Therefore, a national tragedy such as the one at Tempi (along with the accompanying collective trauma), although not included in the photographic fragments on display that reference, among others, the environmental crime in the area of Skouries in Chalkidiki, the disastrous wildfire in Mati, the refugees who drown in the Mediterranean Sea, the murder of Alexandros Grigoropoulos (through the testimony of his friend and witness Nikos Romanos) and the following riots of December 2008 in Greece, the military dictatorship and the civil war, is in a strange manner assimilated into the exhibition and haunts it. The same applies to other events, past or future ones, that come to fill the open archive of Vorgia and Fysakis. The viewer is invited to wander across the ten chapters of

the exhibition and their diverse images and to “link them up meaningfully,”12 constructing a narrative that concerns them and one that they can identify with. Although it is not immediately apparent, the notion of play is inherent in the Documents of Breathing, both in the manner we can approach and relate to them.

A significant part of the images in Documents of Breathing are set against a black background, a gesture that upholds their archival character and suggests a bygone era. At the Museum of Contemporary Art of Crete at Rethymno, where the exhibition was presented for the first time in 2022, the viewer followed a route that allowed them to gradually discover the images during their wandering in the halls of the museum. At the Parnassos Literary Society venue, we are witnessing an alternative version that takes into consideration the aesthetics and history of the exhibition space (it is worth noting that the first-ever photography exhibition in Greece took place in this hall). At last, we now have the opportunity to see the images gathered, as part of a private gallery that is the “residue of a dream world.”13 Here, you don’t need to search for the images; they engulf you and it feels like they are looking at you. An additional room, built especially for the needs of the exhibition, maintains the sense of discovery, accentuating that way the exhibition experience. Inside the room, the viewer will come upon a display case that contains an edition with the images of the exhibition. It is not the exhibition catalog of Documents of Breathing, but a condensed, hermetic exhibition, yet another self-contained work. As in Rethymno, here too the edition signifies the end of the narrative, or its beginning, depending on how one chooses to see it. Before this small tomb, you are reminded of the famous saying by Stéphane Mallarmé, that “everything in the world exists in order to end up as a book.” And, at the same time, you think of Benjamin once again, who teaches us, as Eduardo Cadava rightly points out, that every work is funereal: “they bear an essential rapport to their finitude, and indeed survive only to the extent to which they exhibit their death.”14

Christoforos Marinos Art historian and curator

1. E. C. Gonatas, “Introduction,” in Gustave Flaubert, Bibliomania: A Tale [in Greek], Athens: Stigmi Publications, 2001 [1985], p. 12.

2. Ibid, p. 14.

3. Georgios Sagriotis, “Introduction,” in Walter Benjamin, The Task of the Translator and Other Texts on Language [in Greek], translated by Georgios Sagriotis, Athens: Patakis Publishers, 2011, p. 10.

4. Virginia Woolf, The Death of the Moth [in Greek], translated by Palmyra Ismiridou, Athens: Agra Publications, 2020, pp. 9-11.

5. Vladimir Nabokov, Speak, Memory: An autobiography revisited, New York: Random House, 1989 (originally published 1951), pp. 20-21.

6. Mnemosyne: Meanderings through Aby Warburg’s Atlas, Cornell University / The Warburg Institute. https://warburg.library.cornell.edu.

7. Massimo Recalcati, A libro aperto: Una vita è i suoi libri; translated in English from the Greek edition [Open Book: A life is its books], translated by Christos Poniros, Athens: Kelefthos Publications, 2022.

8. However, as noted by curator Okwui Enwezor in “Archive Fever: Photography Between History and the Monument,” “every photograph, every film is a priori an archival object.” See Okwui Enwezor, Archive Fever: Uses of the Document in Contemporary Art, New York: International Center of Photography / Steidl Publishers, 2008, p. 12.

9. Niki Giannari Steidl & Georges Didi-Huberman, Passer, quoi qu’il en coûte, Paris: Les Éditions de Minuit, 2017; translated in English from the Greek edition [Making it across, whatever it takes], translated by Yannis Chondros, Athens: Nissos Publications, 2022, p. 41.

10. Ibid, pp. 49-51.

11. Nikitas Siniossoglou, “Weird Hellenism: An essay on the liminal experience of ideas” [in Greek], Athens: Kichli Publishing, 2019, p. 22.

12. Walter Benjamin, “Thought Figures,” in Selected Writings, Vol. 2, part 2 (1931-1934), translated by Rodney Livingstone et al, edited by Michael W. Jennings et al, Cambridge, MA and London: The Belknapp Press of Harvard University Press, 1999, p. 726.

13. Someone could argue that the Parnassos Literary Society, founded in 1865, symbolizes our own (sub) modernity. Referring to the dream spaces of modernity, Benjamin writes: “The arcades and interiors, the exhibition halls and panoramas…are residues of a dream world.” See Eduardo Cadava, Words of Light: Theses on the Photography of History, Princeton University Press, 1998; translated in English from the Greek edition, translated and edited by Manolis Athanasakis, introduction by Aristides Baltas, Athens: Nissos Publications, 2014, p. 121.

14. Ibid, p. 77.

Καρτποστάλ από το Μπελίζ

Postcard from Belize - 2

Sacred & Profane: Άτλας 4, οικογενειακές φωτογραφίες Μητέρα και Πατέρας στη βιβλιοθήκη. Κατερίνα. Κατερίνα Μάτσα. Αμερική. Μητέρα. Άγνωστος. Μητέρα και Πατέρας. Kodachrome. Μητέρα στο πάρκο. Λονδίνο. Κατεστραμμένη εικόνα. Το σπίτι στην Επισκοπή. Συγγενείς. Όταν ήταν νέα. Ρώμη. Γενέθλια. Παρέλαση. Χορεύει. Ο Νίκος περπατάει. Ο Γιάννης με φίλο του. Η Πάσκουα. Άγνωστος. Με τη μητέρα μου. Ποζάροντας. Ποζάροντας. Αιγάλεω. Λιμάνι. Στο λιβάδι. Επίδαυρος. Μόσκοβιτς.

Sacred & Profane: Atlas 4, family photographs

Mother and Father at the library. Katerina. Katerina Matsa. America. Mother. Unknown. Mother and Father. Kodachrome. Mother in the park. London. Destroyed picture. The house at Episkopi. Relatives. When she was young. Rome. Birthday. Parade. She dances. Nikos walking. Giannis with friend. Pasqua. Unknown. With my mother. Posing. Posing. Egaleo. Port. In the field. Epidavros. Moskovitz.

- 3

Sacred & Profane: Άτλας 5, οικογενειακές φωτογραφίες Σεισμός

και κάνοντας την πρώτη φωτογραφία. Ποζάροντας με την μπάλα στο Μεγάλο Πεύκο. Η Ρόμι και ο Ρόμελ. Αιγάλεω. Ελέφαντες. Εγώ στο Βούπερταλ, το 1984. Πανελευσινιακός. Στάδιο Καραϊσκάκη. Νηπιαγωγείο. Η Πάσκουα. Σούπερ 8. Ανεμίζοντας τη σημαία. Ο Νίκος σε μια κατάληψη στο Βένλο το 1984. Ομάδα ποδοσφαίρου στο Μεγάλο Πεύκο. Ομάδα ποδοσφαίρου Δύναμη, Δαφνί. Μεγάλο Πεύκο. Κινέτα. Λονδίνο. Ο Νίκος με τον Γκάσπερ στην Πεντέλη. Παρέλαση. Ο Νίκος βλέπει έναν αγώνα ποδοσφαίρου στο Λονδίνο. Η Πάσκουα. Η Τελευταία Φωτογραφία της πρώτης μου κάμερας: Ο Νίκος σε μια συναυλία των Clash, Ακαδημία Brixton, Λονδίνο 1983. Παύλος, Μητσάκος, Νίκος στη συναυλία του Rory Gallagher, Νέα Φιλαδέλφεια. Παζ. Κλάμα. Νεβάδα.

Sacred & Profane: Atlas 5, family photographs

Earthquake in Athens, February 1981. Posing. Receiving my first camera as a gift and making of the very first photograph. Posing with the ball at Megalo Pefko. Romi and Rommel. Egaleo. Elephants. Me at Wuppertal in 1984. Panelefsiniakos. Karaiskakis Stadium. Nursery school. Pasqua. Super 8. Waving the flag. Nikos at a squat in Venlo in 1984. Football team at Megalo Pefko. Dynami football club, Dafni. Megalo Pefko. Kineta. London. Nikos with Gasper at Penteli. Parade. Nikos watching a football game in London. Pasqua. The Last Photograph of my very first camera: Nikos at a Clash gig, Brixton Academy, London 1983. Pavlos, Mitsakos, Nikos at Rory Gallagher concert, Nea Philadelphia. Paz. Crying. Nevada.

Pothos: Άτλας 7, Φωτορομάντσο

Pothos: Atlas 7, Photo-roman

- 5

Sacred & Profane: Άτλας 6, Στο θεό που πιστεύω

Sacred & Profane: Atlas 6, Το the god I believe in

- 6

Denkraum: Άτλας 2, Νάξος, 1965

Denkraum: Atlas 2, Naxos, 1965

- 7 Άτλας 8, Φωτογραφίες Η Κατερίνα ποζάρει στην παραλία. Φωτογραφία που βρέθηκε. Εξέταση. Χορεύοντας. Άνθρωπος που στέκεται. Μαζεύοντας βότσαλα στην παραλία. Πρώτη φωτογραφία. Άγιος Σάββας. Άλεκ Σοθ. Νεκρό πουλί. Η θεία Αγάπη προσεύχεται. Η Τελευταία Φωτογραφία. Επιχρωματισμένη φωτογραφία. Ηλικιωμένο ζευγάρι αγκαλιάζεται. Η Πάσκουα από ένα χαμένο φίλμ. Κορίτσι. Πατέρας. Αρίστος. Κατ. Ο ουρανός την ώρα που γεννήθηκε η Κατ. Αεροπλάνο. Κατερίνα. Ντέλια. Πεντέλη. Λονδίνο. Άντρας που βουτάει. Λέσβος. Κορίτσι του IRA. Τάξη στη Σμύρνη. Τάξη. Τηλεόραση. Ο Αποστόλης σε παρέλαση. Παρισινή Κομμούνα. Σικελία. Ο γάμος της Κατερίνας. Απάτη.

Atlas 8, Photographs

Katerina posing on the beach. Found photograph. Examination. Dancing. Man standing. Picking pebbles on the beach. First photograph. Agios Savvas. Alec Soth. Dead bird. Aunt Agapi praying. The Last Photograph. Coloured photograph. Old couple hugging. Pasqua from a lost film. Girl. Father. Aristos. Kat. The sky at the time Kat was born. Airplane. Katerina. Delia. Penteli. London. Man diving. Lesvos. IRA girl. Classroom in Smyrna. Classroom. Television. Apostolis at a school parade. Paris Commune. Sicily. Katerina’s wedding. Swindle. - 8

The Last Version: Αστροναύτης

The Last Version: Astronaut - 9

The Last Version: Αεροπλάνο

The Last Version: Airplane

Mother and grandmother posing in a fake Royal Air Force aircraft, on a beach, about the time of the Greek Civil War (circa 1949)

- 10

The Last Version: Η Αγάπη προσεύχεται, Νάξος, 1962

The Last Version: Agapi praying, Naxos, 1962

- 11.

The Last Version: H Κατερίνα ποζάρει στην παραλία

The Last Version: Katerina posing on the beach

- 12

The Last Version: Γιώργος, Νάξος, 1965

The Last Version: Giorgos, Naxos, 1965

- 13

Denkraum: President To

της εποχής. Η κατασκευή του ξεκίνησε κατά

διάρκεια της Xούντας, όταν χτίστηκαν για πρώτη φορά ψηλά κτίρια, οι λεγόμενοι «πύργοι», μετά από ειδικές νομοθετικές διατάξεις.

Μέχρι τότε, τέτοια ύψη ήταν παράνομα στην Αθήνα, προκειμένου να διαφυλαχτεί η θέα προς την αθηναϊκή Ακρόπολη.

Denkraum: The President

The President on Kifissias Avenue is the tallest hotel and the fifth tallest building in Athens. It is representative of the Athenian modernist architecture movement. Its construction began during the years of the Greek Junta, when tall buildings called “towers” were built for the first time, after special legislative provisions. Until then, such heights were illegal in Athens, in order to preserve the view to the Athenian Acropolis.

- 14

The Last Version: Γιάννης, Κουκάκι, Αθήνα, Φεβρουάριος 1956

The Last Version: Giannis, Koukaki, Athens, February 1956

- 15

Pathos: Μανώλης Κιμιωνής

Pathos: Manolis Kimionis

Sacred & Profane: O γάμος της Κατερίνας, Αθήνα, Αύγουστος 1965

Με τον όρο «Αποστασία» ή «Ιουλιανά» αναφέρεται στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας η περίοδος της έντονης πολιτικής αναταραχής που ακολούθησε την παραίτηση της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965, κατόπιν παρέμβασης

του νεαρού τότε βασιλιά Κωνσταντίνου κατά παράβαση του Συντάγματος του 1952. Ακολούθησαν δύο σχεδόν χρόνια με πολιτική αστάθεια, σκληρές συγκρούσεις ανάμεσα στον

λαό και το βασιλικό καθεστώς, ενώ οι χειρισμοί και οι αυθαιρεσίες εκ μέρους

Sacred & Profane: Katerina’s wedding, Athens, August 1965

The term “Apostasy” or “Iouliana” refers, in the modern history of Greece, to the period of intense political unrest and abnormality that followed the resignation of the government of George Papandreou on 15 July 1965, which was forced by the intervention of the then young King Constantine in violation of the Constitution of 1952. This was followed by almost two years of political instability, fierce clashes between the people and the royal regime, while the royal arbitraries and the manipulations taking place by the “apostates” (defectors from Papandreou party) during this period paved the way for the coup d’état of the colonels on 21 April 1967.

Denkraum: Gerhard Richter, Youth Portrait

διασημοτήτων και η χρήση του φωτός μπροστά από σκοτεινό φόντο θυμίζει πίνακες των Μεγάλων Δασκάλων. Η χαρακτηριστική τεχνική

της τρυφερότητας του ατόμου που απεικονίζεται.

Όπως όλοι οι πίνακες του κύκλου του Ρίχτερ «October 18, 1977», το Youth Portrait αντιστοιχεί σε μια φωτογραφική εικόνα που ο Ρίχτερ βρήκε στα αρχεία Τύπου στο Αμβούργο, στο περιοδικό Stern, την οποία αντέγραψε

Denkraum: Gerhard Richter, Youth Portrait (detail), 1988

The artwork shows Ulrike Meinhof, a young, politically active journalist before she became a protagonist of the radical left-wing German organization Red Army Faction (RAF). The composition of the painting is reminiscent of celebrity portrait photography, and the use of light in front of a dark background recalls Old Master paintings. Gerhard Richter’s characteristic technique of gently blurring the painting reinforces the impression of youth and tenderness of the person depicted. Like all paintings of Richter’s cycle “October 18, 1977”, Youth Portrait corresponds to a photographic source image that Richter found in press archives in Hamburg in Stern magazine, copied and eventually transferred onto the canvas.

Denkraum: Μαρξ

Denkraum: Marx

Pothos: Ελάφι

Pothos: Deer - 20

Denkraum: Ο Θεός είναι νεκρός, Αθήνα, 29 Μαρτίου 2017

Denkraum: God is dead, Athens, 29 March 2017 - 21

Pothos: Άτιτλο

Pothos: Untitled - 22

Pothos: Αφροδίτη

Pothos: Venus - 23

Pothos: Άτιτλο

Pothos: Untitled - 24

Έχουμε κοινά συμφέροντα. Nous avons des intérêts communs. - 25

The Last Version: Πάσκουα

The Last Version: Pasqua - 26

Logos: Ralph Ellison, Invisible Man / Herman Melville, Moby Dick / Bertolt Brecht, Stories of Mr. Keuner: If Sharks Were Men / Frantz Kafka, The Trial / Fyodor Dostoevsky, The Idiot / Woody Guthrie, House of Earth / Don DeLillo, White Noise / W. G. Sebald, The Rings of Saturn / Ursula K. Le Guin, The Dispossessed / Savvas Michail, Heimat-The Homeless Hearth / Thomas More, Utopia / C.P.Cavafy, In the Evening / Marcel Proust, In Search of Lost Time / The authors, I / Katerina Matsa, The Impossibility of Mourning and the Crypt / Elias Canetti, Unknown / The Crass, Yes Sir, I Will / Elias Petropoulos, Manual of the Good Thief / Jean Genet, Criminal Child / Mary Shelley, Frankenstein; or, The Modern Prometheus / Albert Camus, Le Mythe de Sisyphe / Margaret Atwood, The Handmaid’s Tale / Charles Baudelaire, Mon Coeur Mis à Nu: Journal Intime / Howard Zinn, Marx in Soho / Jorge Luis Borges, The Book of Sand / Katerina AnghelakiRooke, Lipiu Revisited / Carl Gustav Jung, The Red Book / Juan Rulfo, Pedro Páramo / Ecclesiastes (Kohelet), Ketuvim, Tanakh / The authors, II / Dante Alighieri, The Divine Comedy, Purgatorio

Μαύρη φωτογραφία, Αθήνα, 2023

Black photograph, Athens, 2023 - 28

The Last Version: To Δαχτυλίδι

Κάπου στο 1800 ζούσε μια μάγισσα που κυνηγήθηκε από τους Τούρκους στα βουνά του Βόρειου Ρεθύμνου. Στην προσπάθειά της να δραπετεύσει, έκρυψε το μαγικό της δαχτυλίδι

στον κορμό μιας ελιάς. Το δαχτυλίδι βρέθηκε χρόνια αργότερα από μια οικογένεια που ζούσε στο χωριό Ασή Γωνιά. Με κάποιο τρόπο, οι νέοι ιδιοκτήτες κατάλαβαν τις μαγικές δυνάμεις του δαχτυλιδιού που είχαν στα χέρια τους. Ίσως σε όνειρο. Το δαχτυλίδι μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα, αλλά η κύρια δύναμή του ήταν να θεραπεύει ασθένειες του ματιού. Της όρασης. Το δαχτυλίδι δεν πρέπει να βγαίνει από το σπίτι όπου ανήκει τώρα, και μόνο ένα μέλος της οικογένειας σε κάθε γενιά ξέρει να ασκεί το ξόρκι και να απελευθερώνει τις δυνάμεις του. Ο Κωνσταντής, σχεδόν στα 90 του, το εγγόνι της γυναίκας που ανακάλυψε το δαχτυλίδι στην κουφάλα του παλιού δέντρου, είναι τώρα ο κύριός του. Η μάγισσα τελικά αιχμαλωτίστηκε και σκοτώθηκε από τους Τούρκους, σύμφωνα

The Last Version: The ring

In the 1800’s, there lived a witch who was hunted by the Turks in the mountains of Northern Rethymno. In her effort to escape, she hid her magic ring in the trunkhole of an olive tree. The ring was found years later by a family living in the village of Asi Gonia. Somehow, the new owners realized the magic powers of the ring in their hands. Perhaps in a dream. The ring could do many things, but its main power was to cure diseases of the eye. Of vision. The ring is not supposed to get out of the house where it belongs now, and only one family member per generation knows to exercise the spell in order to unleash its powers. Konstantis, almost in his 90s, the grandchild of the woman who first discovered the ring in the hollow of the old tree, is now its master. The witch was eventually captured and killed by the Turks, the legend has it. But the ring still remains in the village and is used to cure people, to this day.

- 29

Pathos: Μια φωτογραφία με το βασιλιά

Pathos: A photograph with the king

- 30

Pathos: Άτιτλο

Pathos: Untitled - 31

Give me Fire, 2017

- 32

The Last Version: Bruce Nauman, Disappearing Acts, 14 Ιανουαρίου 2019

The Last Version: Bruce Nauman, Disappearing Acts, 14 January 2019

- 33

Sacred & Profane: Κατερίνα

Sacred & Profane: Katerina

- 34

Φωτιά, 2022

Fire, 2022 - 35

Pothos: Venus, Cupid, Folly and Time, Agnolo Bronzino, 1545 Η εικόνα συμβολίζει τις επιπτώσεις της άσεμνης αγάπης. Η κυρίαρχη μορφή της –η Αφροδίτη, θεά της αγάπης – (ταυτοποιείται από τα περιστέρια της και από το χρυσό μήλο που της έδωσε ο Πάρης) αφοπλίζει τον γιο της Έρωτα (ταυτοποιείται από τα φτερά και τη φαρέτρα του) παίρνοντας το βέλος του καθώς αγκαλιάζονται αιμομικτικά. Και οι δύο είναι γυμνοί. Άλλοι χαρακτήρες συμβολίζουν έννοιες που σχετίζονται με τους κινδύνους της σωματικής αγάπης. Το γυμνό παιδί («Απόλαυση») ραντίζει την Αφροδίτη και τον Έρωτα με ροδοπέταλα αγνοώντας τον πόνο (της αγάπης) από το αγκάθι που τρυπά το δεξί του πόδι. Πίσω του, ένα πλάσμα («Εξαπάτηση») με το κεφάλι κοριτσιού, αλλά το σώμα θηρίου προσφέρει στην Αφροδίτη μια γλυκιά κηρήθρα με το ένα χέρι, ενώ κρύβει το κεντρί στην ουρά της με το άλλο. Εντωμεταξύ, πίσω από τον Έρωτα (αριστερά) βρίσκεται μια σκοτεινή φιγούρα που συμβολίζει είτε τη «ζήλια» είτε ίσως τις επιπτώσεις της «σύφιλης», η οποία είχε λάβει διαστάσεις επιδημίας μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα. Η φιγούρα επάνω αριστερά στον πίνακα αντιπροσωπεύει τη «Λήθη» (που απεικονίζεται με ένα άδειο κεφάλι που δεν μπορεί να θυμηθεί τίποτα), προσπαθώντας να απλώσει ένα πέπλο πάνω από όσα διαδραματίζονται από κάτω. Ωστόσο, την εμποδίζει ο φαλακρός άνδρας («Χρόνος») με την κλεψύδρα στην πλάτη του (πάνω δεξιά) - μια νύξη ίσως στις θανατηφόρες και μακροχρόνιες επιπτώσεις της σύφιλης, ή απλά στην παροδικότητα κάθε σωματικής απόλαυσης. Αυτή η τελευταία ερμηνεία ταιριάζει με τον συμβολισμό της κλεψύδρας, ενός κοινού memento mori που αναδείχθηκε στις νεκρές φύσεις του 17ου αιώνα.

Pothos: Venus, Cupid, Folly and Time, Agnolo Bronzino, 1545 The picture symbolizes the consequences of unchaste love. Its main figure – Venus, goddess of love – (identified by her doves and by the golden apple given to her by Paris) disarms her son Cupid (identified by his wings and quiver) by taking away his arrow as they embrace incestuously. Both are nude. Other characters embody concepts associated with the dangers of physical love. The nude child (“Pleasure”) showers Venus and Cupid with rose petals oblivious to the pain (of love) from the thorn that pierces his right foot. Behind him, a creature (“Deceit”) with the head of a girl but the body of a beast offers Venus a sweet honeycomb with one hand while hiding the sting in her tail with the other. Meanwhile, behind Cupid (left) is a dark screaming figure who symbolizes either “jealousy” or perhaps the effects of “syphilis”, which had reached epidemic proportions by the mid-16th century.

The figure in the top left of the picture represents “Oblivion” (depicted with a hollow head that cannot remember anything), trying to draw a veil over the events below. However, she is stopped from doing so by the balding man (“Time”) with the hour-glass on his back (top right) - an allusion perhaps to the fatal long term effects of syphilis, or simply to the transience of all physical pleasure. The latter interpretation fits with the symbolism of the hour-glass, a common memento-mori that reached a high point in the Vanitas painting of the 17th century. - 36

Sacred & Profane: Η Πάσκουα με την Κατ

Sacred & Profane: Pasqua with Kat

ΠΡΟΘΗΚΗ 2 / DISPLAY CASE 2

- 37

Documents of Breathing: Το Βιβλίο

Documents of Breathing: The Book - 38

The Oh! Pair Girl - 39

Pothos: Ουλή

Pothos: Scar - 40

Pathos:

Pathos: Obama’s visit in Athens, 15 November 2016 - 41

Denkraum: Άτιτλο

Denkraum: Untitled

ΑΙΘΟΥΣΑ / HALL

ευρώ στο κοίτασμα, η ελληνική κυβέρνηση πούλησε τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις

στις Σκουριές της Χαλκιδικής το 2003 για μόλις 15,3 εκατομμύρια ευρώ, σε συνθήκες που παραμένουν ανεξήγητες. Ανήκει πλέον στην Hellas Gold, ελληνική θυγατρική της Eldorado Gold Corporation, καναδικής μεταλλευτικής εταιρείας. Το σχέδιο της Ελντοράντο ήταν

Pathos: Forest Megali Panagia, Skouries, Chalkidiki, 2015

Despite harbouring an underground treasure trove of precious metals estimated to be worth as much as 15,5 billion euros, the Greek government sold the Skouries concession in Halkidiki in 2003 for just 15,3 million euros, in circumstances that remain unexplained. It is then owned by Hellas Gold, a Greek subsidiary of Eldorado Gold Corporation, a Canadian mining company. Eldorado’s plan was to expoit the gold, copper and silver hidden under the surface. Despite the potential loss of forest and farmland that the mining scheme involved, it easily gained traction in the depressed economic climate that Greece found itself in, as it offered jobs and investment in a rural backwater beset by unemployment and starved of financial assistance.

- 43

Denkraum: Κούφη, Κρήτη, 4 Σεπτεμβρίου 2019

Denkraum: Koufi, Crete, 4 September 2019

- 44

Dream City: Πλατεία Ομόνοιας, Αθήνα Η ηρωίνη και τα συνταγογραφούμενα οπιοειδή φάρμακα συνδέονται με τους υποδοχείς οπιοειδών στον εγκέφαλο και προκαλούν την απελευθέρωση ντοπαμίνης. Αυτά τα φάρμακα καταλαμβάνουν το λιμβικό σύστημα στον εγκέφαλο. Η ηρωίνη θεωρείται το οπιοειδές με την ταχύτερη δράση, που τίθεται σε ισχύ σχεδόν αμέσως, κάτι που το καθιστά εξαιρετικά εθιστικό. Τα οπιοειδή φάρμακα διαταράσσουν επίσης τη φυσική παραγωγή νορεπινεφρίνης

και δρουν ως κατασταλτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τα οπιοειδή μπλοκάρουν τις αισθήσεις του πόνου, προκαλούν υπνηλία, μειώνουν τη θερμοκρασία του σώματος και επιβραδύνουν τους καρδιακούς παλμούς, την αρτηριακή πίεση και τις λειτουργίες αναπνοής. Η υπερβολική δόση οπιοειδών είναι πολύ κοινή συνέπεια της κατάχρησης οπιοειδών, η οποία μπορεί συχνά να οδηγήσει σε σοβαρή αναπνευστική καταστολή που μπορεί να είναι θανατηφόρα. Η μακροχρόνια χρήση ηρωίνης μπορεί επίσης να οδηγήσει στη βλάβη τμήματος της λευκής ύλης του εγκεφάλου, η οποία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο ανταποκρίνεται στο στρες, ρυθμίζει τα συναισθήματα και λαμβάνει αποφάσεις. Οι πνευμονικές επιπλοκές και οι λοιμώξεις της επένδυσης της καρδιάς είναι επιπρόσθετες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της συνεχόμενης χρήσης οπιοειδών.

Dream City: Omonoia Square, Athens

Heroin and prescription opioid drugs bind to opioid receptors in the brain and trigger the release of dopamine. These drugs hijack the limbic system in the brain. Heroin is considered the fastest-acting opioid, taking effect nearly immediately and making it extremely addictive. Opioid drugs also disrupt the natural production of norepinephrine and act as central nervous system depressants. Opioids block pain sensations, induce drowsiness, reduce body temperature, and slow heart rate, blood pressure, and respiration functions. Opioid

overdose is an all too common consequence of opioid abuse, which can often result in severe respiratory depression that can be fatal. Long-term, chronic heroin use may also result in the deterioration of some of the brain’s white matter, which can negatively impact the way a person responds to stress, regulates emotions, and makes decisions. Lung complications and infections of the lining of the heart are additional long-term concerns surrounding perpetuated opioid drug abuse.

- 45

Denkraum: Πεντέλη, Αθήνα, 30 Δεκεμβρίου 2017, 14:06

Denkraum: Penteli Mountain, Athens, 30 December 2017, 14:06

- 46

Dream City: Εορτασμοί της Χούντας

Dream City: Junta’s festivities

- 47

Pathos: Λεωφόρος Μαραθώνος, Αττική, Ιούλιος 2018 Η φωτιά βορειοανατολικά της Αθήνας στην περιοχή της Ραφήνας, ένα δημοφιλές παραθαλάσσιο θέρετρο μόνιμων και εξοχικών κατοικιών για Αθηναίους και τουρίστες, ξέσπασε τη Δευτέρα και κατέκαψε την περιοχή, υποβοηθούμενη από θυελλώδεις ανέμους. Κατά τη διάρκεια της, εκατοντάδες κατέφυγαν σε κοντινές παραλίες, με πολλούς να κολυμπούν στη θάλασσα για να ξεφύγουν από τις άγριες φλόγες και την ασφυξία από τον καπνό. Δεκάδες πέρασαν ώρες στη θάλασσα πριν περισωθούν από σκάφη της ακτοφυλακής, αλιευτικά σκάφη και ένα διερχόμενο πλοίο. Αρκετοί από τους νεκρούς ήταν άνθρωποι που πνίγηκαν. Η περιοχή που επλήγη περισσότερο ήταν η παραθαλάσσια κοινότητα του Ματιού, όπου βρέθηκε η πλειονότητα των θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων 26 ανθρώπων που βρέθηκαν μαζεμένοι μαζί, πολλοί από τους οποίους αγκαλιασμένοι. Τα περισσότερα πτώματα είχαν καεί σε βαθμό που δεν μπορούν να αναγνωριστούν, πράγμα που σημαίνει ότι η αναγνώριση ήταν δυνατή μόνο μέσω DNA και οδοντιατρικών δεδομένων. Συνολικά,

Pathos: Leoforos Marathonos, Attiki, July 2018

The fire northeast of Athens in the area of Rafina, a seaside resort of permanent residences and holiday homes popular with Athenians and tourists, broke out Monday and raced through the area, fanned by gale-force winds. During the fire, hundreds fled to nearby beaches, with many swimming out to sea to escape the ferocious flames and choking smoke. Dozens spent hours at sea before being picked up by coast guard vessels, fishing boats and a passing ferry. Several of the dead were people who drowned. The area affected worse was the seaside community of Mati, where the majority of victims were found, including 26 people found huddled together, many embracing. Most of the bodies had been burnt beyond recognition, thus identification was possible only through DNA and dental records. Overall, 102 people died in the fire.

Denkraum: Παζ

Denkraum: Paz - 49

Denkraum: Κατερίνα

Denkraum: Katerina - 50

Dream City: Heimat, Θεσσαλονίκη, 4 Μαΐου 2011

Dream City: Heimat, Thessaloniki, 4 May 2011

- 51

Dream City: Ανθρώπινο καταφύγιο, Αθήνα, 25 Δεκεμβρίου 2017

Dream City: Man’s shelter, Athens, 25 December 2017

- 52

Pathos: Κατάθεση Νίκου Ρωμανού, 14 Δεκεμβρίου 2008

είδα – και είμαι απόλυτα σίγουρος – ότι οι αστυνομικοί δεν πυροβολούσαν ούτε προς τα επάνω, ούτε προς τα κάτω. Σημάδεψαν προς το μέρος μας και πυροβόλησαν! Ο Αλέξανδρος έπεσε κάτω, αν δεν κάνω λάθος στον πρώτο ή στον δεύτερο πυροβολισμό, σίγουρα πάντως πριν από τον τρίτο. Μετά δεν κατάλαβα και πολλά πράγματα. Ο κόσμος φώναζε και κάποιοι σήκωσαν την μπλούζα του Αλέξανδρου. Είδα ότι είχε μια τρύπα στη μέση του θώρακα και λίγο προς την καρδιά. Είχε βγάλει και αίμα.

Pathos: Deposition of Nikos Romanos, 14 December 2008

I am positive that one of the two cops was holding the gun with both hands. I saw them – I am absolutely sure – the cops weren’t shooting upwards or downwards. They aimed toward us and they fired! Alexandros fell, if I remember well, at the first or second fire, definitely before the third one. After that I couldn’t grasp much. People were shouting and someone lifted Alexandros’ shirt. I saw that he had a hole in the middle of his chest, close to his heart. There was some blood too. I also want to say that the cops who fired, as soon as they saw Alexandros fall, left the scene. I can’t remember toward which direction.

Pathos: Αφγανός πρόσφυγας,

Pathos: Afghan refugee, Skala Sikaminias, Lesvos, 2015

Dream City: Άτιτλο

Dream City: Untitled - 55

Sacred & Profane: Σπίτι, Αθήνα, 3 Μαρτίου 2018

Μείνετε τουλάχιστον 1,5 μέτρο μακριά από άλλους ανθρώπους. Μην συγκεντρώνεστε σε ομάδες. Αποφεύγετε τα πολυσύχναστα μέρη και τις μαζικές συγκεντρώσεις. Καθαρίζετε

τακτικά και σχολαστικά τα χέρια σας τρίβοντας τα με αντισηπτικό ή πλένετε τα με σαπούνι και νερό. Αποφεύγετε να πηγαίνετε σε πολυσύχναστα μέρη. Αποφεύγετε να αγγίζετε τα

μάτια, τη μύτη και το στόμα. Μείνετε σπίτι και απομονωθείτε. Να σας φέρνουν άλλοι προμήθειες. Αν χρειαστεί να φύγετε από το σπίτι σας, φορέστε μάσκα για να αποφύγετε να μολύνετε άλλους. Μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο στους παραβάτες. Επιτρέπεται ατομική υπαίθρια άσκηση ενώ οι οργανωμένες παραλίες παραμένουν κλειστές. Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης ισχύουν μέχρι νεωτέρας.

Sacred & Profane: House, Athens, 3 March 2018

Stay at least 6 feet away from other people. Do not gather in groups. Stay out of crowded places and avoid mass gatherings. Regularly and thoroughly clean your hands with an alcohol-based hand rub or wash them with soap and water. Avoid going to crowded places. Avoid touching eyes, nose and mouth. Stay home and self-isolate. Have someone bring you supplies. If you need to leave your house, wear a mask to avoid infecting others. Violators may be fined. Individual outdoor exercise is permitted while organized beaches remain closed. Social distancing measures are in effect until further notice.

- 56

Dream City: Μπουμπουλίνας 20-22, Αθήνα, 16 Σεπτεμβρίου 2017

Dream City: Bouboulinas 20-22, Athens, 16 September 2017

- 57

Denkraum: Vladimir Ilyich Ulyanov (Λένιν), Ουράλια, Ρωσία, Οκτώβριος 2017

Denkraum: Vladimir Ilyich Ulyanov (Lenin), Urals, Russia, October 2017

- 58

Sacred & Profane: Άτιτλο

Sacred & Profane: Untitled

- 59

Denkraum: Άτιτλο

Denkraum: Untitled

Denkraum: Θάλασσα Περισσότεροι πρόσφυγες από ποτέ πεθαίνουν στην απεγνωσμένη τους απόπειρα να φτάσουν στην Ευρώπη, καθώς τα ναυάγια με βάρκες στη Μεσόγειο έφτασαν σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) δήλωσε ότι ο αριθμός των μεταναστών που πνίγονται

Έχουν ήδη καταγράψει 3.740 θανάτους στη Μεσόγειο και φοβούνται ότι ο αριθμός αυτός θα συνεχίσει να ανεβαίνει καθώς οι συνθήκες επιδεινώνονται στη θάλασσα. «Είναι ό,τι χειρότερο έχουμε δει», δήλωσε ο εκπρόσωπος Τύπου της Ύπατης

Denkraum:

More refugees are dying in desperate attempts to reach Europe than ever before as boat disasters in the Mediterranean hit a record high. The UN Refugee Agency (UNHCR) said the numbers of migrants drowning and suffocating on sea crossings so far this year has almost surpassed the death toll for the whole of 2015. It has recorded 3,740 deaths in the Mediterranean and fears the figure will continue to rise as conditions worsen at sea. “This is the worst we have ever seen”, said UNHCR spokesperson William Spindler. “From one death for every 269 arrivals last year, in 2016 the likelihood of dying has spiralled to one in 88”.

ξεχάσουμε τα ονόματά μας για να μας δοθεί ένα όνομα Μας είπε να προστατέψουμε το παρελθόν μας για να έχουμε μέλλον. Στα βουνά, ζουν οι νεκροί μας: οι δικοί μας νεκροί.

- Comandante Ana Maria, Aguascalientes, Oventic, 1996

Θάνατος: 23 June 2018, Evoia

The mountain told us to get our guns so as to have a voice

Told us to cover our faces so as to have a face

Told us to forget our names so as to be given a name

Told us to protect our past so as to have a future. In the mountains, live our dead: our own dead.

- Comandante Ana Maria, Aguascalientes, Oventic, 1996

- 62

Afterlife Επέκεινα

I am an invisible man. No, I am not a spook like those who haunted Edgar Allan Poe; nor am I one of your Hollywood-movie ectoplasms. I am a man of substance, of flesh and bone, fiber and liquids – and I might even be said to possess a mind. I am invisible, understand, simply because people refuse to see me. Like the bodiless heads you see sometimes in circus sideshows, it is as though I have been surrounded by mirrors of hard, distorting glass. When they approach me they see only my surroundings, themselves, or figments of their imagination – indeed, everything and anything except me. So, floating on the margin of the ensuing scene, and in full sight of it, when the half-spent suction of the sunk ship reached me, I was then, but slowly, drawn towards the closing vortex. When I reached it, it had subsided to a creamy pool. Round and round, then, and ever contracting towards the button-like black bubble at the axis of that slowly wheeling circle, like another Ixion I did revolve. Till, gaining that vital centre, the black bubble upward burst; and now, liberated by reason of its cunning spring, and, owing to its great buoyancy, rising with great force, the coffin life-buoy shot lengthwise from the sea, fell over, and floated by my side. Buoyed up by that coffin, for almost one whole day and night, I floated on a soft and dirge-like main. The unharming sharks, they glided by as if with padlocks on their mouths; the savage seahawks sailed with sheathed beaks. “If sharks were men”, Mr. K. was asked by his landlady’s little girl, “would they be nicer to the little fishes?” “Certainly”, he said. “If sharks were men, they would build enormous boxes in the ocean for the little fish, with all kinds of food inside, both vegetable and animal. They would take care that the boxes always had fresh water, and in general they would make all kinds of sanitary arrangements. So that the little fish would not become melancholy, there would be big water festivals from time to time; because the cheerful fish taste better than melancholy ones. There would, of course, also be schools in the big boxes. In these schools the little fish would learn how to swim into the sharks’ jaws. The principal subject would, of course, be the moral education of the little fish. They would be taught that it would be the best and most beautiful thing in the world if a little fish sacrificed itself cheerfully and that they all had to believe the sharks, especially when the latter said they were providing for a beautiful future. The little fish had to beware of all base, materialist, egotistical, and Marxist inclinations, and if one of their number betrayed such inclinations they had to report it to the sharks immediately. If sharks were men, they would, of course, also wage wars against one another, in order to conquer other fish boxes and other little fish. There would be beautiful pictures in which the sharks’ teeth would be portrayed in magnificent colors and their jaws as pure pleasure gardens, in which one could romp about splendidly. The theaters at the bottom of the sea would show heroic little fish swimming enthusiastically into the jaws of sharks, and the music would be so beautiful that to the accompaniment of its sounds, the orchestra leading the way, the little fish would stream dreamily into the sharks’ jaws, lulled by the most agreeable thoughts. There would also be a religion, if sharks were men. It would preach that little fish only really begin to live properly in the sharks’ stomachs. Furthermore, if sharks were men there would be an end to all little fish being equal, as is the case now. Some would be given important offices and be placed above the others. Those

who were a little bigger would even be allowed to eat up the smaller ones. That would be altogether agreeable for the sharks, since they themselves would more often get bigger bites to eat. In short, if sharks were men, they would for the first time bring culture to the ocean”. Then one of the gentlemen opened his frock coat and from a sheath hanging on a belt stretched across his waistcoat he withdrew a long, thin, doubleedged butcher’s knife which he held up in the light to test its sharpness. The repulsive courtesies began once again, one of them passed the knife over K. to the other, who then passed it back over to the first. K. now knew it would be his duty to take the knife as it passed from hand to hand above him and thrust it into himself. But he did not do it, instead he twisted his neck, which was still free, and looked around. He was not able to show his full worth, was not able to take all the work from the official bodies, he lacked the rest of the strength he needed and this final shortcoming was the fault of whoever had denied it to him. As he looked round, he saw the top floor of the building next to the quarry. He saw how a light flickered on and the two halves of a window opened out, somebody, made weak and thin by the height and the distance, leant suddenly far out from it and stretched his arms out even further. Who was that? A friend? A good person? Somebody who was taking part? Somebody who wanted to help? Was he alone? Was it everyone? Would anyone help? Were there objections that had been forgotten? There must have been some. The logic cannot be refuted, but someone who wants to live will not resist it. Where was the judge he’d never seen? Where was the high court he had never reached? He raised both hands and spread out all his fingers. But the hands of one of the gentlemen were laid on K.’s throat, while the other pushed the knife deep into his heart and twisted it there, twice. As his eyesight failed, K. saw the two gentlemen cheek by cheek, close in front of his face, watching the result. “Like a dog!” he said, it was as if the shame of it should outlive him. Think! If there were torture, there would be suffering and wounds, bodily agony, and so all that would distract the mind from spiritual suffering, so that one would only be tortured by wounds till one died. But the chief and worst pain may not be in the bodily suffering but in one’s knowing for certain that in an hour, and then in ten minutes, and then in half a minute, and then now, at the very moment, the soul will leave the body and that one will cease to be a man and that that’s bound to happen; the worst part of it is that it’s certain. When you lay your head down under the knife and hear the knife slide over your head, that quarter of a second is the most terrible of all. It was a message, she thought, and as she thought, the vision came clearer, and she heard words that said, “Here are the people in this room going and coming. They go and they come in and through, in and through one another. And the people of the farms and the ranches around, they go and they come in and through, in and through one another. Like the weeds, the stems, the hay, straws and pints, like the powders, chalk, dust rise and fall and pass in and through, in and through one another in the winds, the sun. And the people are all born from one and they are really all one. The people are all one, like you and your baby are one, like you and your husband, both of you are one. And all of the upper north plains are one big body being born and reborn in and through one another, and those also of the lower south plains. All of those of the Cap Rock. This is the

greatest one single truth of life and takes in all other books of knowing. This is the only one truth of life that takes in all of the other works. And there are a few people that work to hurt, to hold down, to deny, to take from, to cheat, the rest of us. And these few are the thieves of the body, the germs of the disease of greed, they are few but they are loud and strong and your baby must be born well to help kill these few out. Perhaps there is no death as we know it. Just documents changing hands. As a doctor, who saw disease growing and raging in bodies, he understood mortality better than the flowering of life. To him it seems a miracle that we should last so much as a single day. There is no antidote, he writes, against the opium of time. The winter sun shows how soon the light fades from the ash, how soon night enfolds us. Hour upon hour is added to the sum. Time itself grows old. Pyramids, arches and obelisks are melting pillars of snow. Not even those who have found a place amidst the heavenly constellations have perpetuated their names: Nimrod is lost in Orion, and Osiris in the Dog Star. Indeed, old families last not three oaks. To set one’s name to a work gives no one a title to be remembered, for who knows how many of the best of men have gone without a trace? The iniquity of oblivion blindly scatters her poppyseed and when wretchedness falls upon us one summer’s day like snow, all we wish for is to be forgotten. We have nothing but our freedom. We have nothing to give you but your own freedom. We have no law but the single principle of mutual aid between individuals. We have no government but the single principle of free association. We have no states, no nations, no presidents, no premiers, no chiefs, no generals, no bosses, no bankers, no landlords, no wages, no charity, no police, no soldiers, no wars. Nor do we have much else. We are sharers, not owners. We are not prosperous. None of us is rich. None of us is powerful. The present place of residence is a place of exile, a desert full of illusions for oases with cool waters and shadows. But the desert is also a place of passage, a transition to elsewhere, the Land of promise and of expectation. We are moving as the people of the Exodus having on our side invisible, unseen, the presence of an absence, the homeless yet Hearth. The Jews called it Shekhinah. It is the divine presence/absence into History, even herself expelled, that accompanies the deported to the Exile and to the desert of wandering. The desert is not eternal curse. We have no other Place than this Place of passage. This is the Place, no other; this is where the Event of intersection comes and will be the Place of the world’s change into a coveted panhuman Hearth. The figure of it is not unlike a crescent. Eleven miles breadth of sea washeth its horns and formeth a considerable bay, encompassed by a shore about 500 miles in extent, and well sheltered from storms. In the bay is no great current. The whole coast is as it were a continued harbour, affording the whole island every advantage of mutual intercourse. Yet the entrance into the bay, owing to rocks and shoals, is very dangerous. It wouldn’t have lasted long anyway – the experience of years makes that clear. Even so, Fate did put an end to it abruptly. It was soon over, that wonderful life. Yet how strong the scents were, what a magnificent bed we lay in, what pleasure we gave our bodies. Yes, if the remembered image, thanks to forgetting, has been unable to contract any link, to forge any connection between itself and the present moment, if it has remained in its place, in its time, if it has kept its distance, its isolation in the hollow of a valley or at the

summit of a mountain, it suddenly makes us breathe a fresh air, precisely because it is an air which we have breathed before – that purer air which the poets have vainly tried to establish in Paradise, and which could not convey that profound sense of renewal if it had not already been breathed, for the true paradises are the paradises that we have lost. Athens. Rethymnon. Megalo Pefko. Korinthos. Oraia Eleni. Sofia. Bucharest. London. Dover. Paris. Amsterdam. Köln. Wuppertal. Venlo. Brussels. Peristeri. Rentis. Karditsa. Rhodes. Ios. Folegandros. Belgrade. Banja Luka. Sarajevo. Koufonisi. Patmos. Nice. Egaleo. Monaco. Milos. Amorgos. Exarcheia. Thessaloniki. Larissa. Xanthi. Philly. Patra. Oresteiada. Komotini. Hamburg. Dusseldorf. Dortmund. Frankfurt. Rome. Bologna. Madrid. Ikaria. Chios. Kastellorizo. Gavdos. Giannena. Southampton. Marseille. Çanakkale. Ayvalık. Lesvos. Zurich. Mykonos. Santorini. Tuscany. Corfu. Nea Politeia. Antiparos. Elefsina. Lavrio. Nea Helvetia. Agios Pavlos. Ledas. Komos. Pisa. Havana. Zacharo. Mexico City. Jerusalem, Bethlehem. San Cristobal de la Casas. Santiago de Chile. Vovousa. Islas de Pasqua. Velvendo. Atacama. Chiloe. Belize. San Jose. Managua. Peninsula Nicoya. Panama City. Puerto Cortez. Lima. Iquitos. Cusco. La Paz. Titicaca. Baranquilla. Kingston. New Orleans. San Luis de Potosi. Pevas. Sucre. Arica. Milano. Copenhagen. Tegucigalpa. Serifos. Nicosia. Tirana. Guadalajara. Elbasan. Agii Saranta. Gjirokastër. Porto. Lisbon. Sintra. Oslo. Finnmark. Mehamn. Hammerfest. Salamina. Perama. Honningsvåg. Magerøya. Ekaterinburg. Chelyabinsk. Korydallos. Brooklyn. Magnitogorsk. Vorkuta. Sofades. Singapore. Java. Jakarta. Kakoperato. Mendan. Yogyakarta. Semarang. Surabaya. Karimunjawa. Lombok. Sidney. Melbourne. Skopelos. Aradena. Mar Saba. Istanbul. Anogeia. Mitzpe Ramon. Sikinos. Syros. Chania. Palaio Faliro. Today’s cities are built as if death doesn’t exist. The coffin can hardly reach the last floor of the polykatoikia or the skyscraper. Nowadays, no one is willing to stay with the dead at their home the night before burial, or to comfort the mourning relatives. The dead are usually left at the hospital morgue, where they have died, and then led straight to the cemetery. Nor can we deny that we all eat and that each of us has grown strong on the bodies of innumerable animals. Here each of us is a king in a field of corpses. Across lines, invisible hands are held. Golden streamers building in the night. Alone, the possibilities are enormous. Step outside and parasites deprived of their meat wait to suck on tiring flesh. Unending statistics that fatten leaders. Prisoners of their morality. Afraid of death. We cannot save ourselves. To breathe is not enough. Society does not fit in the boundaries of the Prison. The Prison is part of the Society. The Prisoner constructs a Society contained in the Prison. The relationships of Prisoners with Society pass through narrow pipes. The doors of theatres and schools open outwards, on the contrary, the doors of Prisons open inwards. The gate of the Prison is easy to open when entering and hard when exiting. The People of Crime are incomparably more than the People of the Spirit. Most books that talk about Prisoners try to prove that the Prison makes people evil and revengeful. Even in Prison love prevails, not hate. They are all good and the best ones are in Prison. But we’ll go on being your remorse. And for no other reason than to once more embellish our adventure, because we know that its beauty depends on the distance that separates us from you, for in the place we’ll reach—I know it—the shores aren’t different, but

we’ll make you out on your well anchored beaches, little, slender, angry—we’ll sense your impotence and your benedictions. Besides, rejoice! If the malicious, the cruel, represent the force against which you fight, we wish to be this force of evil. We will be the matter that resists and without which there are no artists. A bunch of romantic talk, you say. Now, I know that the morality in whose name you pursue the children is not one you ever apply. I don’t blame you for this. Your merit consists in professing principles that tend to govern your life. But you have too little force to give yourself over freely and entirely to virtue, or to Evil. I am malicious because I am miserable. Am I not shunned and hated by all mankind? You, my creator, would tear me to pieces and triumph; remember that, and tell me why I should pity man more than he pities me? You would not call it murder if you could precipitate me into one of those ice-rifts and destroy my frame, the work of your own hands. Shall I respect man when he condemns me? Let him live with me in the interchange of kindness, and instead of injury I would bestow every benefit upon him with tears of gratitude at his acceptance. But that cannot be; the human senses are insurmountable barriers to our union. Yet mine shall not be the submission of abject slavery. I will revenge my injuries; if I cannot inspire love, I will cause fear, and chiefly towards you my archenemy, because my creator, do I swear inextinguishable hatred. Have a care; I will work at your destruction, nor finish until I desolate your heart, so that you shall curse the hour of your birth. If this myth is tragic, that is because its hero is conscious. Where would his torture be, indeed, if at every step the hope of succeeding upheld him? The workman of today works everyday in his life at the same tasks, and his fate is no less absurd. But it is tragic only at the rare moments when it becomes conscious. Sisyphus, proletarian of the gods, powerless and rebellious, knows the whole extent of his wretched condition: it is what he thinks of during his descent. The lucidity that was to constitute his torture at the same time crowns his victory. Night falls. Or has fallen. Why is it that night falls, instead of rising, like the dawn? Étude de la grande maladie de l’horreur du domicile. Raisons de la maladie. Accroissement progressif de la maladie. Indignation causée par la fatuité universelle de toutes les classes, de tous les êtres, dans les deux sexes, dans tous les âges. They are estranged from nature, as machines, smoke, smells, noise invade their senses – progress, it is called. They are estranged from others because everyone is set against everyone else, scrambling for survival. And they are estranged from their own selves, living lives that are not their own, living as they do not really want to live, so that a good life is possible only in dreams, in fantasy. But it does not have to be. There is still a possibility of choice. Only a possibility, I grant. Nothing is certain. That is now clear. I was too damned certain. Now I know – anything can happen. He suggested I try to find the first page. I took the cover in my left hand and opened the book, my thumb and forefinger almost touching. It was impossible: several pages always lay between the cover and my hand. It was as though they grew from the very book. “Now try to find the end.” I failed there as well. “This can’t be,” I stammered, my voice hardly recognizable as my own. “It can’t be, yet it is,” the Bible peddler said, his voice little more than a whisper. It is the language of the beginning, of the question when you search for the phrase of leaves and you ask yourself what’s the use of so many daybreaks,

so many breaths, so many cries smothered in the grass, what is this life for, how will I open the door? Will I be accepted? How do I take the first step in the rain alone towards the first meeting with the savior-destroyer? Even the most beautiful imagination is useless in the face of a pile of days, shapeless pile, with no scent, no known meaning. But silence is also the mother tongue of the end when you try to read the word EXIT written in the darkness with tar over a gate or maybe it’s a burrow? A hole? Are you going to emerge in pain or triumphantly, will you have become a baby again, carefree, sucking the breast – the clouds of the day? I find that I am standing on the highest tower of a castle. The air tells me so: I am far back in time. My gaze wanders widely over solitary countryside, a combination of fields and forests. I am wearing a green garment. A horn hangs from my shoulder. I am the tower guard. I look out into the distance. I see a red point out there. It comes nearer on a winding road, disappearing for a while in forests and reappearing again: it is a horseman in a red coat, the red horseman. He is coming to my castle: he is already riding through the gate. I hear steps on the stairway, the steps creak, he knocks: a strange fear comes over me: there stands the red one, his long shape wholly shrouded in red, even his hair is red. I think: in the end he will turn out to be the devil. The Red One: “I greet you, man on the high tower. I saw you from afar, looking and waiting. Your waiting has called me.” I’m lying here, on my back, and I am contemplating that time to forget my loneliness. Because I am not lying only for a little while. Neither in my mother’s bed, but in a black case like the ones they use to bury the dead. Because I am dead. My mouth

να γιατρέψεις· ώρα να γκρεμίσεις, ώρα για να χτίσεις· ώρα για να κλάψεις, ώρα να γελάσεις· ώρα να θρηνήσεις, ώρα να γλεντήσεις· ώρα να πληγώσεις, ώρα για να νιώσεις· ώρα να κρατήσεις, ώρα να αφήσεις· ώρα για να ψάξεις, ώρα για να χάσεις· ώρα να φυλάξεις, ώρα να πετάξεις· ώρα για να σκίσεις, ώρα για να ράψεις·ώρα να μιλήσεις, ώρα να σωπάσεις· ώρα να αγαπήσεις, ώρα να μισήσεις· ώρα να φιλιώσεις, ώρα να σκοτώσεις. Not to forget. I must not forget. I’m afraid to not forget everything. I’m afraid I will be forgotten. I must remember the places I’ve been to. The names. The dates. Why. Things I have done. Experiences. Again. I have to make lists. Charms. To write who I am. To say the things that make me feel ashamed. To reveal the things I hide. Μνήμη. Time. Η αυθεντία του ετοιμοθάνατου. The people I know. Hans Castorp. Jim Casy. Alyosha. Ishmael. All the names. Joseph K. Where I met them. H ανάμνηση. The (re)collection. Postcards. Books. Music records. Tickets. The archive. My archive. Wunderkammer. Repeat. The people I love. Code. Those who are gone. Who left. Forever. A book about death. A dead book. Again. Not to forget. Not to die. Photographs. Films. Land Ends. I’m afraid I will forget everything. Relics. Always ghosts. The first film. The lost film. The last photograph. Gaze. From a distance. Constructing memory. Dreams. To see. No. Not to forget: the disasters, the risk, το πάθημα, the consequences. Oblivion. The habit. Again. Let’s begin the reading again. No one dies so poor that he does not leave something behind. Nous avons des intérêts communs. Social distortion. Experiment. Symbols. Paradox, play and oxymoron. Last drive. Καλό ταξίδι. Chronos. Κρόνος. Pure and disposed to mount unto the stars.

Το έργο αυτό δεν θα ήταν εφικτό χωρίς τους γονείς μας, Κατερίνα Γεωμπρέ (1938-2003) & Γιώργο Φυσάκη, Ντέλια & Γιάννη Βοργιά, που μας άφησαν να χρησιμοποιήσουμε τα οικογενειακά φωτογραφικά και κινηματογραφικά τους αρχεία. Θα θέλαμε επίσης να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας στους αδελφούς μας, Νίκο Φυσάκη, Ορέστη Φυσάκη και Κωνσταντίνο Βοργιά, στα παιδιά μας Αρίστο & Κατ, και στους υπόλοιπους συγγενείς μας που απεικονίζονται στις φωτογραφίες. Ευχαριστούμε εξίσου όλους τους αγνώστους που εμφανίζονται στις αρχειακές φωτογραφίες, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν πλέον πεθάνει. Ευχαριστούμε επίσης τον Νίκο Μάρκου που συνέβαλε στη διαδικασία του editing, καθώς και τους Άγγελο Αντωνόπουλο, Αλέξη Βασιλικό, Eduardo Cadava, Oliver Chanarin, Γιώργο Γαβριλάκη, Γιώργο Γιατρομανωλάκη, Πάνο Δραγώνα, Δημήτρη Θεοδωρόπουλο, Αλέξη Καλοφωλιά, Γιώργο Καραηλία, Γιάννη Καρπούζη, Ελένη Καρτάκη, Κώστα Καψιάνη, Δημήτρη Κεχρή, Χριστίνα Κοσμόγλου, Χαράλαμπο Κυδωνάκη, Τάσο Λάγγη, Πάνο Μαζαράκη, Μαρία Μαραγκού, Χριστόφορο Μαρίνο, Ιωάννη Μαρκάκη, Κατερίνα Μάτσα, John Graham Mellor, Σάββα Μιχαήλ, Δημήτρη Μιχαλάκη, Έλενα Ντόσα, Ελένη Παγκαλιά, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Έφη Πάνου, Ανδρέα Πλιάτσικα, Γιώργο Πρίνο, Georges Salameh, Νίκο, Μάχη & Δημήτρη Σδράλη, Δημήτρη Σιδηροκαστρίτη, Κοσμά Σταθόπουλο, Alex Strecker, Βαγγέλη Τάτση, Σταμάτη Τουρνή, Έφη Χαλιορή, για τις πολύτιμες συμβουλές τους και γιατί στέκονται δίπλα μας. Σε όλους τους συγγραφείς, των οποίων τα αποσπάσματα κειμένων εμφανίζονται στο βιβλίο, θα θέλαμε να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας που μας καθοδήγησαν και μας ενέπνευσαν σε όλη τη διαδικασία δημιουργίας αυτού του βιβλίου, μέσα από το έργο τους. Τέλος, ευχαριστούμε την ομάδα του Medphoto και της κολεκτίβας Depression Era, τον κύκλο φίλων και συναδέλφων μας που στηρίζουν την καλλιτεχνική μας πρακτική στο σύνολό της.

Το έργο αυτό είναι αφιερωμένο στον Αρίστο και την Κατερίνα.

Το απόσπασμα στην εσωτερική σελίδα εξωφύλλου είναι από το βιβλίο The Hor Book of Breathings: A Translation and Commentary (μτφρ. Michael D. Rhodes, Brigham Young University, 2005)

Το απόσπασμα στο οπισθόφυλλο είναι από το βιβλίο White Noise του Don DeLillo (Viking Press, 1985)

This project would not be possible without our parents, Katerina Geombre (1938-2003) & Giorgos Fysakis, Delia & Giannis Vorgias, who let us use their family photographic and film archives. We would also like to express our gratitude to our brothers, Nikos Fysakis, Orestis Fysakis and Konstantinos Vorgias, our children Aristos & Kat, and the rest of our relatives, who are depicted in the photographs. We equally thank all the unknown people who appear in the archival photographs, most of them deceased by now. We also thank Nikos Markou for supporting us in the editing process, as well as Aggelos Antonopoulos, Eduardo Cadava, Oliver Chanarin, Panos Dragonas, Giorgos Gavrilakis, Efi Haliori, Alexis Kalofolias, Kostas Kapsianis, Yorgos Karailias, Yannis Karpouzis, Eleni Kartaki, Dimitris Kechris, Christina Kosmoglou, Charalampos Kydonakis, Tasos Langis, Maria Maragkou, Christoforos Marinos, Ioannis Markakis, Katerina Matsa, Panos Mazarakis, John Graham Mellor, Savvas Michail, Dimitris Michalakis, Elena Ntosa, Eleni Pagkalia, Afroditi Panagiotakou, Efi Panou, Andreas Pliatsikas, Yorgos Prinos, Georges Salameh, Nikos, Machi & Dimitris Sdralis, Dimitris Sidirokastritis, Kosmas Stathopoulos, Alex Strecker, Vaggelis Tatsis, Dimitris Theodoropoulos, Stamatis Tournis, Alexis Vasilikos, Yorgos Yatromanolakis, for giving us precious advice and for being there for and with us. To all the writers, whose text excerpts appear in the book, we would like to express our gratitude for guiding and inspiring us throughout the creation of this book, through their work. We finally thank everyone at Medphoto and the Depression Era collective, our circle of friends and colleagues supporting our artistic practice as a whole.

This project is dedicated to Aristos and Katerina.

Excerpt printed on the inner front cover from The Hor Book of Breathings: A Translation and Commentary

(translated by Michael D. Rhodes, Brigham Young University, 2005)

Excerpt printed on the back cover from White Noise by Don DeLillo (Viking Press, 1985)

ONASSIS CULTURE

Αφροδίτη Παναγιωτάκου

Διευθύντρια Πολιτισμού

Ίδρυμα Ωνάση

Δημήτρης Θεοδωρόπουλος

Αναπληρωτής Διευθυντής Πολιτισμού

Ίδρυμα Ωνάση

Διοργάνωση Έκθεσης

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση KOLEKTIV8

Επιμέλεια

Πάσκουα Βοργιά, Παύλος Φυσάκης

Επιμελητικό Κείμενο Χριστόφορος Μαρίνος

Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός

Πάνος Δραγώνας

Γραφιστικός Σχεδιασμός

Ιωάννης Μαρκάκης

Επεξεργασία Βίντεο

Νίκος Μάρκου

Κατασκευή Βιβλίου-Κουτιού

Ευαγγελία Μπίζα

Οργάνωση Παραγωγής

Έλενα Ντόσα

Συντονισμός Εγκατάστασης Art Handling

Βαγγέλης Τάτσης

Εκτυπώσεις Έργων

Παύλος Φυσάκης

Κάδρα

Sdralis Artworks

Κατασκευή Δωματίου

Fanol Ndoni

Eκτύπωση Φυλλαδίου

Γραφικές Τέχνες Κωστόπουλος

Εκτύπωση Καρτποστάλ

MACART

ONASSIS CULTURE

Afroditi Panagiotakou Director of Culture

Onassis Foundation

Dimitris Theodoropoulos

Deputy Director of Culture

Onassis Foundation

Organized by Onassis Stegi KOLEKTIV8

Curated by Pavlos Fysakis, Pasqua Vorgia

Curatorial Text

Christoforos Marinos

Architectural Design

Panos Dragonas

Graphic Design

Ioannis Markakis

Video Editing

Nikos Markou

Book-Box Design

Evangelia Biza

Production Coordination

Elena Ntosa

Installation Coordination

Art Handling

Vaggelis Tatsis

Artwork Printing

Pavlos Fysakis

Frames

Sdralis Artworks

Room Construction

Fanol Ndoni

Brochure Printing

Kostopoulos Printing

Postcard Printing

MACART

No one should brave the under world alone.

Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» είναι ο παλαιότερος πολιτιστικός σύλλογος της Αθήνας. Ιδρύθηκε στις 24 Ιουνίου του 1865 και σύντομα έγινε το κέντρο της πνευματικής και κοινωφελούς δραστηριότητας της εποχής, διοργανώνοντας διαλέξεις, εκθέσεις, διαγωνισμούς, συναυλίες και χορευτικές εσπερίδες. Ο ετήσιος χορός του

Παρνασσού αποτελούσε το κοσμικό γεγονός της πόλης, και γινόταν υπό την αιγίδα

της βασιλικής οικογένειας. Στον Παρνασσό έγινε το 1885 η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση στην Ελλάδα, ενώ εδώ οργανώθηκε το 1898 και η πρώτη έκθεση φωτογραφίας.

Το κοινωνικό έργο του Παρνασσού συνεχίστηκε και κατά την διάρκεια των Βαλκανικών

αλλά και Α’ και Β’ Παγκοσμίων Πολέμων, φιλοξενώντας θύματα πολέμου, ορφανά

παιδιά, μοιράζοντας συσσίτια σε μεγάλο μέρος πολιτών. Όλα αυτά σταμάτησαν το 1943

όταν το κτίριο παραδόθηκε στους Γερμανούς, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε στρατοδικείο.

Ο Φ.Σ. Παρνασσός υπήρξε επί της ουσίας η πρώτη Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών

της Ελλάδος έως το 1926, οπότε ιδρύθηκε η Ακαδημία Αθηνών. Μεταξύ άλλων, τoν Οκτώβριο του 2014 ο Παρνασσός φιλοξένησε σε συναυλία τον κιθαρίστα

The Literary Society “Parnassos” is the oldest cultural association in Athens. It was founded on June 24, 1865 in Athens and it soon became the epicenter of the intellectual and charitable activity of the time, where lectures, exhibitions, competitions, concerts and balls were organized. The annual ball of Parnassos was the city’s social event, held under the auspices of the royal family. The first art exhibition in Greece took place at Parnassos in 1885, while the first photography exhibition was organized here in 1898. The social work of Parnassos continued during the Balkan Wars, as well as the 1st and 2nd World Wars, hosting war victims, orphaned children, distributing soup kitchens to a large number of citizens. All this stopped in 1943 when the building was handed over to the Germans, who turned it into a court martial. Parnassos was essentially the first Academy of Arts and Letters in Greece until 1926, when the Academy of Athens was founded. In October 2014, Sonic Youth’s guitarist Lee Ranaldo played live here, while in November 2022 the painter Ilias Papailiakis presented a solo exhibition of his artworks.