Isabelle Krzysztof Huppert Warlikowski
Phaedra(s)
Θέατρο Δεκέμβριος 20 → 22 sgt.gr/theatre
Isabelle Huppert
Krzysztof Warlikowski
Phaedra(s) Θέατρο Δεκέμβριος 20 → 22
ς διεθνή γή ραγω α π μ υ σ
Κεντρική Σκηνή | 20:00 Διάρκεια: 3 ώρες και 10 λεπτά (με διάλειμμα) 1ο μέρος: 1 ώρα και 50 λεπτά 2ο μέρος: 1 ώρα Ορισμένες σκηνές της παράστασης ενδεχομένως να είναι ευαίσθητες για τους θεατές μικρής ηλικίας.
Η Ιζαμπέλ Ιπέρ μεταμορφώνεται σε θεά, βασίλισσα, ιερή πόρνη, ερωτευμένη αυτόχειρα και ζωντανό είδωλο του αυτοκαταστροφικού πάθους και γίνεται ξανά η ακαταμάχητη μούσα του κορυφαίου Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Με την υποστήριξη
© 2016, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση sgt.gr
Στην ελληνική μυθολογία η Φαίδρα είναι η κόρη του Μίνωα, βασιλιά της Κρήτης, και της βασίλισσάς του, της Πασιφάης (που επίσης γέννησε τον Μινώταυρο). Παντρεύεται τον Θησέα, αλλά ερωτεύεται το γιο του Ιππόλυτο, που την απορρίπτει. Οργισμένη, λέει στον Θησέα ότι ο Ιππόλυτος τη βίασε. Ο Θησέας καταριέται το γιο του, και ως αποτέλεσμα, ένα θαλάσσιο τέρας προκαλεί τον πνιγμό του Ιππόλυτου. Σε ορισμένες παραλλαγές, ο Θησέας σφαγιάζει ο ίδιος το γιο του. Η Φαίδρα βασανίζεται από τις τύψεις και αυτοκτονεί.
Ο μύθος ενέπνευσε τον Ευριπίδη (περ. 480-406 π.Χ.) να γράψει δυο εκδοχές της ιστορίας του Ιππόλυτου (η μια από αυτές χαμένη), τη Φαίδρα του Σενέκα (γραμμένη πριν από το 54 π.Χ.) και τα θεατρικά έργα του Robert Garnier (1573), του Jean Racine (1677), του Tony Harrison (1975), καθώς και τους τρείς συγγραφείς στις Φαίδρες (Wajdi Mouawad / Sarah Kane / J.M. Coetzee).
Κείμενα: Wajdi Mouawad / Sarah Kane / J.M. Coetzee Σκηνοθεσία: Krzysztof Warlikowski Δραματουργία: Piotr Gruszczyński Σκηνικά & Κοστούμια: Małgorzata Szczęśniak Φωτισμοί: Felice Ross Πρωτότυπη Μουσική: Paweł Mykietyn Βίντεο: Denis Guéguin Χορογραφίες: Claude Bardouil, Rosalba Torres Guerrero Μακιγιάζ, κομμώσεις & περούκες: Sylvie Cailler, Jocelyne Milazzo Ήχος: Thierry Jousse Σύνθεση της μουσικής που παίζεται επί σκηνής: Bruno Helstroffer Με τους: Isabelle Huppert, Agata Buzek, Andrzej Chyra, Alex Descas, Gaël Kamilindi, Norah Krief, Grégoire Léauté, Rosalba Torres Guerrero Βοηθός Σκηνοθέτη: Christophe Sermet Συνεργάτης Ενδυματολόγου: Géraldine Ingremau Ασκούμενος βοηθός σκηνοθέτη: Matthieu Dandreau Εκγύμναση κειμένου για τον Andrzej Chyra: Maciej Krysz Εμψύχωση κούκλας: Coralie Leguevaque, Claire Vialon Κοσμήματα: Marina Gendre Γούνες: Frédéric Keskinides Γλυπτική ζώου: Gladys Le Bihan Κατασκευή κοστουμιών: Atelier de création du Moulin Rouge Κατασκευή σκηνικών: Atelier de construction de l'OdéonThéâtre de l'Europe Ηχογράφηση μουσικής: Paweł Mykietyn (ηλεκτρονική μουσική), Paweł Stankiewicz (ηλεκτρική κιθάρα), Sebastian Wielądek (αραβικό φλάουτο και ντουντούκ) Ηχοληψία: Jarek Regulski Το τραγούδι ““Al-Atlal”, σε στίχους του ποιητή Ibrahim Nagi, μελοποιήθηκε από τον Riad Sunbati για τη θρυλική ντίβα Oum Kalthoum.
Παγκόσμια πρεμιέρα: 17 Μαρτίου 2016, Odéon-Théâtre de l'Europe, Παρίσι Παραγωγή: Odéon-Théâtre de l'Europe Συμπαραγωγή: Comédie de Clermont-Ferrand – Scène nationale (Γαλλία), Les Théâtres de la Ville de Luxembourg (Λουξεμβούργο), Théâtre de Liège (Βέλγιο), Barbican – London & LIFT (Αγγλία), Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (Αθήνα) Με την υποστήριξη του Πολωνικού Ινστιτούτου στο Παρίσι Ευχαριστίες: Wander & wonder – objet de lumière modulable Με την ευγενική συμμετοχή: Crystal Equipement Με τη συνεργασία για τα κοστούμια της Isabelle Huppert: Les Maisons Dior, Givenchy SaintLaurent par Hedi Slimane Η εταιρεία Simard Agence Artistique inc. είναι η διαχειρίστρια των θεατρικών κειμένων του Wajdi Mouawad. Η εταιρεία L'Arche είναι η εκδότρια και διαχειρίστρια του θεατρικού κειμένου L'Amour de Phèdre της Sarah Kane (σε μετάφραση στα γαλλικά της Séverine Magois). Elizabeth Costello © 2003 by J.M. Coetzee (σε μετάφραση στα γαλλικά της Catherine Lauga du Plessis για λογαριασμό των εκδόσεων Éditions du Seuil). Une chienne του Wajdi Mouawad, Leméac/Actes, Sud-Papiers, Μάρτιος 2016 Αποσπάσματα των ταινιών: Ψυχώ του Alfred Hitchcock, 1960, ΗΠΑ © Shamley Productions Inc. Φράνσις του Graeme Clifford, 1982, ΗΠΑ © StudioCanal Films Ltd Θεώρημα του Pier Paolo Pasolini, 1968, Ιταλία © Αποκλειστική διανομή για τη Γαλλία, Sidonis production Μετάφραση υπερτίτλων: Λουίζα Μητσάκου Φωτογραφίες: Pascal Victor
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου - Masterclass από τον σκηνοθέτη - Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές
Συντονισμός: Γρηγόρης Ιωαννίδης, κριτικός θεάτρου και επίκουρος καθηγητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Οι Φαίδρες Καλώς ήρθατε στο λαβύρινθο. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ, ως βασίλισσα, είναι ο οδηγός μας: το θύμα αλλά και η σπουδαία αρχιτεκτόνισσα που ταξιδεύει μέσα στο λαβύρινθο ενώ τον χτίζει μπροστά μας. Στην αρχή θεϊκή, έπειτα θνητή: η Αφροδίτη γίνεται Φαίδρα, η ίδια η μέθη του έρωτα ενσαρκωμένη σε μια ερωμένη. Η πρώτη τραγική ηρωίδα, πολλαπλή και σύνθετη, είναι αυτή που χτίζει ο Wajdi Mouawad, έπειτα από έναν μακρύ διάλογο με τον Κριστόφ Βαρλικόφσκι, πάνω σε άλλες Φαίδρες, αυτές του Ευριπίδη και του Σενέκα. Μια άλλη Φαίδρα τη διαδέχεται, εκείνη της Sarah Kane: πικρή, αμείλικτα σύγχρονη, παραδομένη στην απελπισία ενός κόσμου όπου ακόμη και οι σκιές των απόντων θεών έχουν ξεθωριάσει. Και τότε, ύστερα από μια δεύτερη αυτοκτονία, αναδύεται η τελική μορφή της. Εμπνευσμένη από ένα μυθιστόρημα του J.M. Coetzee, μοιάζει να έχει απολέσει ακόμη και το μυθικό της όνομα. Τώρα πια είναι η Elizabeth Costello, που έρχεται να δώσει μια διάλεξη για τον Έρωτα. Μιλάει για τις σεξουαλικές σχέσεις ανθρώπων και θεοτήτων, ερεθίζοντας πολύ παραστατικά τη φαντασία μας με τη συνένωση αυτών των αταίριαστων σωμάτων. Σε μια περίφρασή της, συναντάμε την Αφροδίτη και η αμφιβολία μας κυριεύει: αυτή η γυναίκα μας αποκαλύπτει πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η ανθρώπινη απόλαυση στη θνητότητα, σαν ένα μυστικό από το οποίο οι θεοί γνωρίζουν ότι αποκλείονται. Έτσι, η Ελίζαμπεθ Κοστέλο ανοίγει ξαφνικά μια τελευταία πόρτα… Η τρίτη Φαίδρα επιστρέφει, και είναι πάλι η πρώτη: στο τέλος του ταξιδιού, όλες οι Φαίδρες γίνονται μία, περισσότερο μοναδική παρά ποτέ.
ΟΜΟΡΦΙΑ. Μια μεθυσμένη θεά; Μια θεότητα κυριευμένη από μια άλλη θεότητα, που έχει καταληφθεί από τον Διόνυσο; Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα που παρουσίασε το φθινόπωρο του 2014 ο Βαρλικόφσκι από το έργο που ετοίμαζε. Τότε φανταζόταν μια Φαίδρα που θα μιλούσε με τη φωνή της Αφροδίτης (όπως και με τη φωνή της Μπλανς Ντιμπουά στο Λεωφορείο ο Πόθος). Στον Ευριπίδη, η θεά παρουσιάζεται αυτοπροσώπως για να αναγγείλει τη μοίρα της Φαίδρας, που είναι κι
εκείνη θύμα του μίσους της για τον Ιππόλυτο. Ο Ουασντί Μουαουάντ, αναδημιουργώντας τον πρόλογο, την κάνει μια αρχέγονη παρουσία. Για τον Μουαουάντ, τα λόγια της Αφροδίτης είναι ωμά, σκληρά. Αρχαία και σύγχρονη, αναμιγνύει λέξεις από το μύθο με λέξεις που δανείζεται από μια «μεταφυσική πορνογραφία». Είναι η Ελληνίδα Αφροδίτη ή ένα αντίγραφο της Ανατολίτισσας Ιστάρ, μεταμορφωμένη σε χορεύτρια της κοιλιάς σε ένα λιβανέζικο νυχτερινό κέντρο; Στο αραβικό τραγούδι ““The Ruins” είναι η βασίλισσα των πορνοστάρ, η μητέρα όλων μας. Στο στόμα της, οι γάμοι του Ουρανού και τη Γης δεν έχουν τίποτα ανθρώπινο: στην απαρχή όλων των πραγμάτων, η Αφροδίτη δεν μας παρουσιάζει κάποια γαμήλια τελετουργία, αλλά ένα βιασμό – έναν επαναλαμβανόμενο, ανελέητο, τυφλό, άμορφο βιασμό. Η ανθρωπότητα είναι απλώς ένα απόβρασμα στην επιφάνεια αυτής της βιασμένης Γης. Όσο για τον Ιππόλυτο, όπως τον παρουσιάζει ο Μουαουάντ, δεν είναι πλέον ο υπερβολικά ενάρετος γιος του Θησέα. Η αγνότητά του πηγάζει από την απόρριψη της αισχρής χλιδής ενός κόσμου που τυφλώνει τους κατοίκους του, αποτρέποντάς τους να διαβάσουν τα «τρανό Χειρόγραφο του Σχεδίου» που ο Νοβάλις υμνεί στο έργο του The Disciples at Sais, και το οποίο «βλέπουμε παντού, στα φτερά των πουλιών, στα τσόφλια, στα σύννεφα, στο χιόνι και στους σχηματισμούς των βράχων». Ένα είδωλο χωρίς μνήμη που ακτινοβολεί το δικό του φως – αυτό είναι που θέλει να γίνει ο Ιππόλυτος, για να γλυτώσει από τα πλήγματα της ζωής; Κατά βάθος η Αφροδίτη τον ζηλεύει, τον θαυμάζει, και δεν το κρύβει. Ο Μουαουάντ μοιράζεται με την Ελίζαμπεθ Κοστέλο του Κουτσί τη διαισθητική γνώση ότι οι θεοί μερικές φορές καταλαμβάνονται από μια ορισμένη σύγχυση λόγω της ζήλειας τους για τη θνητότητά μας και την απαράμιλλη ένταση που προσδίδει στην επίγνωσή μας ότι υπάρχουμε. Συνεπώς η θεά του έρωτα θα χρησιμοποιήσει τη Φαίδρα – αυτή τη γυναίκα, που το σώμα και το πρόσωπό της στοιχειώνει– για να καταστρέψει τον Ιππόλυτο, παραδίδοντάς την σε μια επιθυμία που παρόμοιά της δεν έχει ξαναγνωρίσει, εξαναγκάζοντάς την να ζήσει «μεταξύ μοιχείας, γυμνών κορμιών και λαγνείας».
ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ. Η ηρωίδα μένει σε ένα πεντάστερο ξενοδοχείο. Η άνεση που προσφέρει δεν είναι παρά μια λεπτή επίστρωση κολλημένη πάνω στη φρίκη του περιβάλλοντος κόσμου. Αυτή η λεπτότητα αποδίδεται πιστά με τον απέριττο σκηνικό διάκοσμο της Małgorzata Szczęśniak. Η λιτότητα της σκηνογραφίας επιτρέπει στον Βαρλικόφσκι να ξεδιπλώσει με το δικό του μοναδικό τρόπο το ταλέντο του να κάνει τους βουτηγμένους στη μνήμη τοίχους να μιλάνε. Αυτή η κατοικία θα μπορούσε εξίσου εύκολα να είναι ο έρημος κοιτώνας ενός ψυχιατρείου, το δωμάτιο με τα θανατηφόρα «ντους» ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης, ο προθάλαμος μιας φυλακής ή μιας σχολικής αίθουσας ρημαγμένης από τον πόλεμο. Διαποτισμένο από την ιστορία, αυτό το πολυτελές ξενοδοχείο είναι κτισμένο σε έναν τόπο όπου έχει σημαδευτεί από σφαγές. Ο Θησέας θα ήθελε να τις έχει ξεχάσει η Φαίδρα. Αλλά εκείνη επιμένει να θυμάται. Σε αυτό το μέρος είναι που ως παιδί, ο κατακτητής και μελλοντικός σύζυγός της την ανάγκασε να χορέψει μπροστά στους μαζικούς τάφους. Είναι αποφασισμένη να ξαναζωντανέψει το αιματηρό τραύμα αυτής της ανάμνησης, με την πεποίθηση ότι μόνο η αισχύνη μπορεί να υπερνικήσει αυτό που τη γεμίζει. Αλλά όπως και η ίδια γνωρίζει, είναι μάταιο η Φαίδρα, η «κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης», η απόγονος του ήλιου, να προσπαθεί να πνίξει τη φλόγα που την κατατρώει. Ακόμη και το όνομά της, που στα ελληνικά σημαίνει «λαμπρή», το δηλώνει: είναι καταδικασμένη στη διαύγεια. Η εξομολόγηση του έρωτα, αβάσταχτο όνειδος στον Ευριπίδη, εδώ γίνεται ανεξέλεγκτη αναγκαιότητα. Ο Μουαουάντ θυμάται τον Κουτσί να παραθέτει από τον Μπλέηκ, που έγραψε στους Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης: «Εκείνοι που συγκρατούν την επιθυμία, το κάνουν επειδή η δική τους είναι αρκετά αδύναμη ώστε να συγκρατιέται».
ΑΘΩΟΤΗΤΑ. Η Φαίδρα, που κουβαλάει μέσα της την Αφροδίτη, μεθυσμένη σαν κι εκείνη, με χαμένα τα μυαλά και την καρδιά, κυριεύεται από τον πυρετό μπροστά στην άβυσσο που είναι ο Ιππόλυτος, αυτό το εγγύτατο ανέγγιχτο. Είναι η σάρκα του αδύνατου που απαιτεί τα πάντα, ξεκινώντας από μια άνευ όρων, αμετάκλητη ρήξη με τον εαυτό. Κι όμως, με ένα εντυπωσιακό βραχυκύκλωμα, ο Βαρλικόφσκι και ο Μουαουάντ μέσα σε αυτή την αδυνατότητα ανοίγουν μιαν άλλη. Τη στιγμή που προφέρεται για πρώτη φορά το όνομα Ιππόλυτος, εμφανίζεται ένα μαύρο σκυλί και ξαφνικά μιλάει, φωνάζοντας τη Φαίδρα και οδηγώντας την περασμένη ευτυχία και επιθυμία της προς την απλότητα αυτού που αναζητεί. Τότε είναι που ακούει τις φωνές του γιου του Θησέα και της έμπιστής του, να γελάνε για το πάθος της. Η Οινώνη, ίσως για να εκδικηθεί που δεν έχει την εύνοιά της, έχει μιλήσει στον Ιππόλυτο για το πάθος της μητριάς του. Η Φαίδρα δέχεται ένα ισχυρό πλήγμα, βαθιά προσβεβλημένη, προδομένη, απελπισμένη. Ωστόσο, όπως της λέει το σκυλί –το σκυλί που μυστηριωδώς μπορεί να είναι κι αυτό μια από τις μορφές του αγαπημένου της– η «αιωνιότητα» βρίσκεται εδώ. Για να γλυτώσει από τον πόνο της ανθρώπινης υπόστασης, ένα άλλος δρόμος, πέρα από τον θεϊκό, μοιάζει εφικτός. Μπορεί όμως η Φαίδρα να αποδεχτεί αυτό που το σκυλί θέλει να την κάνει να ακούσει; Μπορεί να υποταχτεί και να αφεθεί να αποκλειστεί απ’ αυτό τον κόσμο, απορριμμένη από τούτο το γέλιο; Μόνο ένα αποτρόπαιο έγκλημα, ο θάνατος ενός θύματος αθώου σαν άγριο ζώο, θα μπορούσε να απαλύνει τη φρίκη του εαυτού της. Κι όπως η Αφροδίτη καταρρέει μεθυσμένη, έτσι και η Φαίδρα χάνει τις αισθήσεις της και σωριάζεται στο έδαφος, κρατώντας σφιχτά το μαχαίρι της.
→
ΑΓΝΟΤΗΤΑ. Άραγε βρισκόμαστε μέσα σε κάποιο άλλο όνειρο, όταν συνέρχεται; Το αδιανόητο έχει πάρει μορφή. Όσο ήταν αναίσθητη, εξαφανίστηκαν όλα τα εμπόδια. Χαράζει. Εδώ βρίσκεται και ο Ιππόλυτος, ο ανέγγιχτος, ο πολυαγαπημένος, ξαπλωμένος πλάι της. Είναι εκείνος τώρα που την παρηγορεί και την ενθαρρύνει να μιλήσει. Απόλυτη γαλήνη επικρατεί∙ ίσως κρατήσει μονάχα μια στιγμή, σαν το μάτι του κυκλώνα της πιο γλυκιάς τρέλας… Ο οικείος διάλογος που τους αρνήθηκε ο Ευριπίδης, τους τον παραχώρησε ο Σενέκας. Στο Ευριπίδη, δεν βλέπουμε ποτέ τη Φαίδρα μαζί με τον Ιππόλυτο: η βασίλισσα ενδίδει εκτός σκηνής, εξαιτίας του μυστικού που έχει αποσπάσει η υπηρέτριά της. Στον Σενέκα η συνάντηση όντως λαμβάνει χώρα και η βασίλισσα φέρνει η ίδια την καταστροφή της, πλανεμένη από τα μάτια του πολυαγαπημένου της. Ο Μουαουάντ και ο Βαρλικόφσκι παραθέτουν και τις δυο εκδοχές. Αφού έχουν ακολουθήσει το παράδειγμα του Ευριπίδη (στην προηγούμενη σκηνή όπου εμφανίζεται ο σκύλος), στη συνέχεια αντλούν έμπνευση από τον Σενέκα, όπως έκανε και ο Ρακίνας πριν από αυτούς. Από εκείνη τη στιγμή και πέρα, οι ελληνικές και ρωμαϊκές τραγωδίες γίνονται νήματα του ίδιου πλέγματος βασάνων, που υφαίνουν μαζί ο σκηνοθέτης και ο ποιητής. Όπως στη λωρίδα του Möbius, οι δυο πλευρές του μύθου, αν τις ακολουθήσουμε μέχρι το τέλος, αποδεικνύεται πως είναι μία. Επειδή αναβιώνει συνεχώς η παρανόηση, η καταδικασμένη παιδική ηλικία, το ανείπωτο, ο θάνατος. Η απίστευτη συνεύρεση απελευθέρωσε μια νότα μαγικής σχεδόν ευαισθησίας: προτού ενωθούν οι εραστές, ο χρόνος έμοιαζε παγωμένος και ο κόσμος στεκόταν παράμερα, καθαρμένος από κάθε μακελειό. Ωστόσο, οι λογαριασμοί δεν έχουν κλείσει, τίποτα δεν έχει ξεχαστεί. «Τι σημασία έχει η αιώνια καταδίκη γι’ αυτόν που γεύτηκε την αιώνια απόλαυση σε ένα δευτερόλεπτο;» Αν κάποιος φτάσει σε μια τέτοια κορυφή, μόνο ένας τρόπος υπάρχει να παραμείνει εκεί. Κανείς δεν ξεφεύγει από το βρόχο της Αφροδίτης.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Αν ο Βαρλικόφσκι ζήτησε από τον Μουαουάντ να αναδημιουργήσει για την εποχή μας την αρχαϊκή βία του μύθου, ήταν επίσης για να έρθει σε διάλογο με μια εντελώς διαφορετική εκδοχή του: αυτή της Σάρα Κέην, που αποτελεί το κεντρικό τμήμα του τρίπτυχου, μπολιάζοντας μια νέα πλοκή στο έργο. Στο Φαίδρας έρως μοιάζει εφικτό να ειπωθούν τα πάντα, να δοκιμαστούν τα πάντα. Από την πεολειχία μέχρι το ξεκοίλιασμα, το κορμί του Ιππόλυτου μοιάζει να μην αρνείται τίποτα. Κι όμως, στο πίσω μέρος αυτής της παρουσίας, μια βαθύτερη άρνηση επιμένει. Ο Ιππόλυτος προσφέρει τώρα τον εαυτό του σε κάθε είδους επαφή, γιατί πλέον δεν αφήνει τίποτα και κανέναν να τον αγγίξει. Η ανάγκη του για αισχρότητες και παραβάσεις δεν είναι λιγότερο ακατάληπτη –ούτε τον κάνει λιγότερο απρόσιτο ή γοητευτικό– από τη δίψα για αγνότητα που τον εμψύχωνε στα μάτια των Αρχαίων. Η ψυχρή βία της εξέγερσης και της αποστροφής του δεν είναι λιγότερο καθηλωτική από τους αρχικούς σπασμούς της Φαίδρας. Είναι ο αναπόφευκτος νόμος της επιθυμίας: όλα είναι πιθανά, εκτός από αυτό που θα έπρεπε να είναι; Και η ίδια η Αφροδίτη πιθανώς ψάχνει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, πάντα την έψαχνε. Αλλά η «Αφροδίτη» είναι απλώς ένα από τα πρόσωπα που εφηύραν οι θνητοί για να δώσουν σχήμα στην ανάγκη τους να έρθουν σε επαφή με το θείο υπερβαίνοντας την ίδια τους τη μοίρα – για να δώσουν υπόσταση στο αδύνατο. Η Ελίζαμπεθ Κοστέλο, στο τελευταίο κεφάλαιο του μυθιστορήματος του Κουτσί που φέρει το όνομά της, προσπαθεί να υπερασπιστεί τον ίδιο της τον εαυτό προκειμένου να διαβεί το τελευταίο κατώφλι: «Έχει ένα όραμα της πόρτας, της άλλης πλευράς της πόρτας, της πλευράς στην οποία της απαγορεύεται η πρόσβαση». Αυτή η πόρτα είναι παρόμοια με εκείνη που χωρίζει τη Φαίδρα από τον Ιππόλυτο στην τραγωδία του Ευριπίδη (και που στον Βαρλικόφσκι παίρνει τη μορφή μιας γυάλινης επιφάνειας).
Ο Ευριπίδης έκανε τη Φαίδρα την πρώτη γυναίκα που εξέφρασε τον εαυτό της μέσα από τη γραφή. Είκοσι πέντε αιώνες αργότερα, ο Βαρλικόφσκι κάνει την τρίτη Φαίδρα του συγγραφέα, περισσότερο ενδοσκοπική, περισσότερο ειρωνική, ωστόσο το ίδιο στοιχειωμένη. Ποια είναι αυτή η λαχτάρα που ωθεί τα σώματα να ξεπερνούν τα όριά τους, ακόμη και πέρα από τη χαρά; Η Ιζαμπέλ Ιπέρ θυμάται μια ταινία που είδε κάποτε, στην οποία η Τζέσικα Λανγκ υποδύεται μια χολιγουντιανή θεά του σεξ (Frances Farmer), που παθαίνει νευρικό κλονισμό και καταλήγει στον κοιτώνα ενός ψυχιατρείου, ντοπαρισμένη, λοβοτομημένη, δεμένη στο κρεβάτι της, ενώ οι νοσοκόμες πουλάνε εισιτήρια για δέκα λεπτά μαζί της. […] Κατέβασε μια αθάνατη στη γη, δείξε της πώς είναι η πραγματική ζωή, πήδα την άγρια. Πάρ’ τα! Μια υπερβολικά επώδυνη σκηνή που αφαίρεσαν από την τηλεοπτική μεταφορά της ταινίας στην Αμερική.
Από την Ιστάρ στην Τζέσικα Λανγκ, από την ομορφιά στην ωμότητα, την αθωότητα, την αγνότητα, αυτό είναι στην πραγματικότητα το ταξίδι που κάνουν οι Φαίδρες. Σαν να επιστρέφει η εκπορνευμένη σάρκα της ντοπαρισμένης σταρ στο σώμα της πανίσχυρης μητέρας-θεάς όλων των πραγμάτων, με την επίκληση της οποίας ξεκινάει το έργο. Στα δυο άκρα του ταξιδιού, διασφαλίζοντας την ενότητά του από την αρχή μέχρι το τέλος, στέκεται η μούσα του: αψηφώντας τις αντιφάσεις, δοκιμάζοντας κάθε προσωπείο, σώμα και εικόνα, άλλοτε αστράφτοντας κι άλλοτε σιγοκαίγοντας, η Ιζαμπέλ Ιπέρ εμφανίζεται πιο ελεύθερη από ποτέ. Μέσα από αυτήν, από την μεθυσμένη Αφροδίτη μέχρι την ντοπαρισμένη Venus, το αίνιγμα που θέτουν όλες οι Φαίδρες βρίσκει το ζωντανό πρόσωπό του. Επιμέλεια κειμένου: Daniel Louayza, 8 Μαρτίου 2016, Παρίσι Μετάφραση κειμένου στα ελληνικά: Βασίλης Κιμούλης
Ο Βαρλικόφσκι φέρνει στο σήμερα την αρχαϊκή βία του μύθου. Καλώς ήρθατε στο λαβύρινθο. Η Ιζαμπέλ Ιπέρ είναι ο οδηγός μας.
Al-Atlal Ποίημα γραμμένο από τον Ibrahim Nagi Μελοποιημένο από τον Riad Sunbati Για τη μυθική ντίβα Oum Kalthoum Καρδιά μου, μη με ρωτάς πού πήγε ο έρωτας Δεν ήταν παρά ένα κάστρο από χίμαιρες κι έχει χαθεί Βάλε μου ένα ποτήρι και πιες στη μνήμη των ερειπίων του Και λέγε μου όσο κυλούν τα δάκρυά μου Πώς έγινε θρύλος αυτός ο έρωτας Ο τέλειος μύθος του παράφορου έρωτα Ποτέ δεν θα σε ξεχάσω που με μέθυσες Με το στόμα σου, τόσο αισθησιακό και φίνο Και με το χέρι σου που μ’ έφτασε σαν χέρι Που απλώνεις σε θαλασσοδαρμένο Η αστραπή ξαναδίνει ελπίδα στο χαμένο ταξιδιώτη Υπάρχει άλλη αστραπή σαν των ματιών σου; Αγάπη μου, μια μέρα πήγα στη φωλιά Του πουλιού του φλογερού πόθου να του τραγουδήσω τον πόνο μου Έχεις τη νωχέλεια του μεγάλου εραστή Και τη σκληρότητα του ισχυρού που κυβερνάει Κι όμως η στοργή μου για σένα μου καίει τα σωθικά Και τα δευτερόλεπτα βάζουν φωτιά στο αίμα μου
Isabelle Huppert Αφροδίτη/Φαίδρα/Ελίζαμπεθ Κοστέλο Η θεατρική καριέρα της Ιζαμπέλ Ιπέρ ξεκίνησε στο Théâtre des Bouffes du Nord με το έργο του Αλφρέ ντε Μυσσέ, Δεν αστειευόμαστε με τον έρωτα, σε σκηνοθεσία της Caroline Huppert. Ο Bernard Murat τη σκηνοθέτησε στο έργο του Τουργκένιεφ, Ένας μήνας στην εξοχή∙ ο Claude Regy στο Jeanne au bûcher του Κλοντέλ και στο Ψύχωση 4:48 της Σάρα Κέην. Το 1996 η Ιζαμπέλ Ιπέρ έπαιξε τον ομώνυμο ρόλο στο έργο του Σίλερ, Μαρία Σιούαρτ, στο Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου. Πιο πρόσφατα, εμφανίστηκε στο έργο της Γιασμίνα Ρεζά, Ο θεός της σφαγής, σε σκηνοθεσία της ίδιας της συγγραφέως, στο Παρίσι∙ στις Δούλες του Ζενέ, μαζί με την Cate Blanchett, σε σκηνοθεσία του Benedict Andrews για τη Θεατρική Εταιρεία του Σίδνεϊ∙ και στο Cour d’ honneur του Jérôme Bel στο Φεστιβάλ της Αβινιόν∙ το 2014 και το 2015, στις Ψευδοεξομολογήσεις του Μαριβώ, σε σκηνοθεσία του Luc Bondy, στο OdeonThéâtre de L'Europe. Στο θέατρο Odeon έχει εμφανιστεί τις περισσότερες φορές, έχοντας παίξει στα έργα Με το ίδιο μέτρο του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Peter Zadek, Ορλάντο της Βιρτζίνια Γουλφ σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Γουίλσον (το 2006, κάνοντας στη συνέχεια περιοδεία σε ολόκληρη την Ευρώπη, μέχρι το Σάο Πάολο στη Βραζιλία και τη Νέα Υόρκη), Μήδεια του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Lacques Lasalle, Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν σε σκηνοθεσία Eric Lacascade και στο Κουαρτέτο του Heiner Müller. Το 2009 ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι την σκηνοθέτησε στο Ένα Λεωφορείο, που βασιζόταν στο Λεωφορείο ο Πόθος του Τένεσι Ουίλιαμς, και που ξανανέβηκε το 2011 προτού κάνει περιοδεία στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Στον κινηματογράφο, ανάμεσα στους πολυάριθμους σκηνοθέτες με τους οποίους συνεργάστηκε, συγκαταλέγονται οι Μάικλ Τσίμινο (Η πύλη της Δύσης), ο Ότο Πρέμινγκερ, ο Τζόζεφ Λόουζι, ο Μάρκο Φερέρι, ο Claude Goretta (The Lacemaker), ο Μίκαελ Χάνεκε (Η δασκάλα του πιάνου και Η ώρα του λύκου), ο Κλοντ Σαμπρόλ (Βιολέτ Νοζιέρ, Η τελετή, Μαντάμ Μποβαρύ, Μια υπόθεση γυναικών, Μερσί για τη σοκολάτα), ο Mauro Bolognini, ο Αντρέι Βάιντα, ο Werner Schro-
eter, οι αδελφοί Ταβιάνι, ο Raoul Ruiz, ο David Russel, ο Rithy Panh, ο Joachim Trier (Lauder than Bombs), ο Πολ Βερχόφεν (Εκείνη), η Mia Hansen-Love (L’ Avenir) και ο Pascal Bonitzer (Tout de suite maintenant).
Krzysztof Warlikowski Σκηνοθέτης Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι γεννήθηκε το 1962 στο Στσέτσιν της Πολωνίας. Σπούδασε ιστορία της φιλοσοφίας και του θεάτρου στην Πρακτική Σχολή Ανωτέρων Σπουδών της Σορβόννης και στη συνέχεια, σκηνοθεσία στην Ακαδημία Θεάτρου της Κρακοβίας. Υπήρξε βοηθός του Πήτερ Μπρουκ και του Κρύστιαν Λούπα. Το 1994 διασκεύασε και σκηνοθέτησε το Αναζητώντας το χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ στο Piccolo Teatro του Μιλάνου, υπό την εποπτεία του Τζόρτζιο Στρέλερ. Την ίδια χρονιά, ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στον Σαίξπηρ, σκηνοθετώντας έναν κύκλο από εφτά έργα του, ενώ παράλληλα καταπιάστηκε με τις ελληνικές τραγωδίες (Σοφοκλής, Ευριπίδης) και με έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου: τη Δίκη του Φραντς Κάφκα (1995), τα έργα του Κολτές, Ρομπέρτο Τσούκο (1995) και Δυτική αποβάθρα (1998), έργα των Βίσνιεκ και Γκομπρόβιτς, το Καθαροί πια της Σάρα Κέην (2001). Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε όλες τις μεγάλες θεατρικές σκηνές και τα φεστιβάλ της Ευρώπης: στο Φεστιβάλ της Ολλανδίας, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, όπου ανέβασε το έργο Κρουμ το 2005, το οποίο στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Odeon-Théâtre de L'Europe το 2007, και το έργο Άγγελοι στην Αμερική (2007) του Τόνυ Κούσνερ στο Φεστιβάλ Europalia στις Βρυξέλλες και στο Φεστιβάλ Θεάτρου του Κόσμου στο Αμβούργο. Το ανέβασμα του έργου του (Α)pollonia, όπου χρησιμοποίησε κείμενα του Ευριπίδη, του Αισχύλου, της Χάννα Κραλ, του Τζόναθαν Λίτελ και του Τζ. Μ. Κουτσί –θεατρικό γεγονός στο Φεστιβάλ της Αβινιόν του 2009– παρουσιάστηκε την ίδια χρονιά και στο Εθνικό Θέατρο του Σαγιό. Και πάλι στο Σαγιό, το 2012, ανέβασε το έργο African Tales, βασισμένο στον Οθέλλο, τον Έμπορο της Βενετίας και τον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ, και σε γραπτά του Τζ. Μ. Κουτσί∙ έπειτα, το 2014, το Warsaw Cabaret.
Και πάλι το 2014, στο Φεστιβάλ Ruhrtriennale, ανέβασε το έργο Les Francais, εμπνευσμένο από το Αναζητώντας το χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ. Ακόμη επί σειρά ετών ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι σκηνοθέτησε διάφορες όπερες, ανάμεσα στις οποίες τις: Makropoulos Affair του Γιάνατσεκ (2007), Πάρσιφαλ του Βάγκνερ, The Rake’s Progress του Στραβίνσκι (2010), Woman Without a Shadow του Στράους (2013), Ντον Τζιοβάνι του Μότσαρτ, Bluebeard’s Castle του Μπάρτοκ και La Voix Humaine του Πουλένκ (2015). Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Nowy Teatr (Νέο Θέατρο) στη Βαρσοβία. Στο Odeon-Théâtre de L'Europe στο Παρίσι παρουσίασε τα έργα Κρουμ του Hanokh Levin (2007), Ένα Λεωφορείο, βασισμένο στο Λεωφορείο ο Πόθος του Τένεσι Ουίλιαμς (το 2010, και ξανά το 2011) και την παράσταση La Fin, πάνω σε κείμενα του Κάφκα, του Κολτές και του Κουτσί (2011).
Wajdi Mouawad Συγγραφέας Γεννημένος το 1968, ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός Ουασντί Μουαουάντ έζησε σαν παιδί στο Λίβανο, ως έφηβος στη Γαλλία κι ενηλικιώθηκε στο Κεμπέκ, προτού επιστρέψει για να ζήσει μόνιμα στη Γαλλία. Αφού αποφοίτησε από την Εθνική Σχολή Θεάτρου του Καναδά το 1991, ξεκίνησε να γράφει διασκευές κλασικών και σύγχρονων θεατρικών έργων καθώς και δικά του έργα, που κυκλοφόρησαν από τον καναδικό εκδοτικό οίκο Leméac-Actes Sud. Έχει επίσης γράψει πολλές παιδικές ιστορίες και δυο μυθιστορήματα (Visage retrouvé, Anima), τα οποία τιμήθηκαν με πολυάριθμα βραβεία. Από το 2000 μέχρι το 2004 διηύθυνε το θέατρο Quat'Sous στο Μόντρεαλ και τον επόμενο χρόνο ίδρυσε δυο θεατρικούς οργανισμούς (Abé Carré Cé Carré στο Κεμπέκ, Au Carré de l’Hypoténuse στη Γαλλία), ενώ μέχρι το 2012 διετέλεσε διευθυντής του Γαλλικού Θεάτρου του Εθνικού Κέντρου Τεχνών της Οτάβας. Συμμετείχε ως προσκεκλημένος καλλιτέχνης στο 63ο Φεστιβάλ της Αβινιόν, όπου δημιούργησε τo θεατρικό «κουαρτέτο» Blood of Promises, που αποτελείται από τα έργα Shore, Fires, Forests και Skies∙ και στη
συνέχεια προσκλήθηκε από το θεατρικό οργανισμό Grand T στην Ναντ της Γαλλίας. Έπειτα από ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα, βασισμένο στις επτά τραγωδίες του Σοφοκλή, οι οποίες παρουσιάστηκαν όλες μαζί το 2011 σε μια εικοσάωρη παράσταση με τίτλο The Last Days of His Life, τώρα δουλεύει πάνω σε έναν νέο θεατρικό κύκλο με τίτλο Domestique, όπου τρία νέα έργα (Brothers, Father και Mother) θα έρθουν να συμπληρώσουν τα δυο προηγούμενα (Seuls και Soeurs), συστήνοντας μια «πενταλογία». Παράλληλα, ως δάσκαλος, μόλις ολοκλήρωσε το πρόγραμμα Being 20 Years Old in 2015, ένα πενταετές «πείραμα θεατρικής διαμεσολάβησης», με τη συμμετοχή πενήντα νέων ανθρώπων από το Βέλγιο, το Κεμπέκ, τη Ρεϋνιόν και τη Γαλλία. Τώρα ασχολείται με ένα άλλο πρόγραμμα σχετικά με την εφηβεία, σε συνεργασία με το κέντρο πολιτιστικών παραγωγών MC93 Bobigny στο Σεν Σαν Ντενί στο Παρίσι. Πρόσφατα, έπειτα από πρόσκληση των Πύργων των Δουκών της Βρετάνης σε συνεργασία με το Μουσείο της Ναντ, εμπνεύστηκε το έργο Creatures, όπου έδωσε φωνή στα ζώα, και το οποίο παρουσιάστηκε το Φεβρουάριο του 2016. Οι Φαίδρες είναι η τρίτη παραγωγή στην οποία συνεργάζεται με τον Κριστόφ Βαρλικόφσκι, έπειτα από τα έργα Ένα λεωφορείο και African Tales. Τον Ιούνιο του 2016 σκηνοθέτησε το The Flight from the Seraglio του Μότσαρτ στην Όπερα της Λυών κι έπειτα στην Όπερα του Τορόντο. Έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία, ανάμεσα στα οποία το Βραβείο Γαλλοφωνίας 2004 της Εταιρείας Δραματικών Συγγραφέων και Συνθετών της Γαλλίας για το σύνολο του έργου του, έχει χριστεί Ιππότης του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών, και Καλλιτέχνης της Ειρήνης το 2006, ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ από την Ανωτάτη Παιδαγωγική Ακαδημία Γραμμάτων και Επιστημών της Λυών, και η Γαλλική Ακαδημία του απένειμε το Μεγάλο Βραβείο Θεάτρου. Τα θεατρικά έργα και τα μυθιστορήματά του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και έχουν παρουσιαστεί σε πολλές χώρες. Το Μάρτιο του 2016 κυκλοφόρησε το θεατρικό του έργο Une chienne από τον εκδοτικό οίκο Leméac-Actes Sud. Τον Απρίλιο του 2016 ανέλαβε τη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου Λα Κολίν στο Παρίσι.
Sarah Kane Συγγραφέας
J.M. Coetzee Συγγραφέας
Η Σάρα Κέην γεννήθηκε το 1971. Το πρώτο της έργο, Ερείπια (Blasted), παρουσιάστηκε στο θέατρο Royal Court Upstairs το 1995. Το δεύτερο, Φάιδρας Έρως (Phaedra’s Love), στο θέατρο Gate το 1996. Τον Απρίλιο του 1998, ανέβηκε η παράσταση Καθαροί πια (Cleansed) στο θέατρο Royal Court Downstairs και το Σεπτέμβριο του 1998, το Λαχταρώ (Crave) στο θέατρο Traverse στο Εδιμβούργο, σε παραγωγή της Paines Plough and Bright Ltd. Το τελευταίο έργο της, Ψύχωση 4:48 (4.48 Psychosis) έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Royal Court Jerwood Upstairs τον Ιούνιο του 2000. Η μικρού μήκους ταινία της Δέρμα (Skin), σε παραγωγή του British Screen/ Channel Four, έκανε πρεμιέρα τον Ιούνιο του 1997. Η Σάρα Κέην πέθανε το 1999.
Ο Τζον Μάξγουελ Κουτσί γεννήθηκε το 1940 στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Το 1968 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν με διδακτορικό στην αγγλική λογοτεχνία, τη γλωσσολογία και τις γερμανικές γλώσσες. Από το 1968 μέχρι το 1971 ο Κουτσί εργάστηκε ως επίκουρος καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο. Έπειτα από την απόρριψη της αίτησής του για μόνιμη διαμονή στις ΗΠΑ, επέστρεψε στη Νότια Αφρική. Από το 1972 μέχρι το 2000 δίδαξε από διάφορες θέσεις στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν και αποχώρησε με τον τίτλο του Διακεκριμένου καθηγητή. Ξεκίνησε να γράφει μυθιστορήματα το 1969. Το πρώτο του βιβλίο, Σκοτεινές χώρες (Dusklands) εκδόθηκε στη Νότια Αφρική το 1974. Το μυθιστόρημά του Στην καρδιά της χώρας (In the Heart of the Country, 1977) τιμήθηκε με το βραβείο CNA και εκδόθηκε στη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Ακολούθησαν τα έργα του Περιμένοντας τους βαρβάρους (Waiting for the Barbarians, 1980), Βίος και Πολιτεία του Μάικλ Κ (Life & Times of Michael K, 1983), που κέρδισε το βραβείο Booker, Μια γυναίκα στο νησί του Ροβινσώνα (Foe, 1986), Τα χρόνια του σιδήρου (Age of Iron, 1990), Ο άρχοντας της Πετρούπολης (The Master of Petersburg, 1994), Ατίμωση (Disgrace), που επίσης κέρδισε το βραβείο Booker. Ο Κουτσί έγραψε επίσης δυο αυτοβιογραφικά αφηγήματα: Σκηνές απ' τη ζωή ενός παιδιού (Boyhood, 1997) και Σκηνές απ' τη ζωή ενός νέου (Youth, 2002)∙ The Lives of Animals, μια διάλεξη με αφηγηματική μορφή, που αργότερα ενσωματώθηκε στο μυθιστόρημά του Ελίζαμπεθ Κοστέλο (Elizabeth Costello, 2003)∙ White Writing (1998), δοκίμια για την νοτιοαφρικανική λογοτεχνία και κουλτούρα∙ Doubling the Point (1992), δοκίμια και συνεντεύξεις στον David Attwell∙ Giving Offence (1996), μια μελέτη για τη λογοκρισία στη λογοτεχνία∙ και Stranger Shores (2001), μια συλλογή των όψιμων λογοτεχνικών δοκιμίων του. Έχει επίσης μεταφράσει ολλανδική λογοτεχνία καθώς και έργα γραμμένα στα αφρικάανς. Το 2002 ο Κουτσί μετακόμισε στην Αυστραλία όπου διατηρεί μια τιμητική θέση στο Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας. Το 2003 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
ΧΟΡΗΓΟΊ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ
ΜΕ ΤΗΝ YΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ YΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ
ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ & MARKETING ΤΜΉΜΑ ΕΚΔΌΣΕΩΝ
ΧΟΡΗΓΟΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ
Η Ιζαμπέλ Ιπέρ μεταμορφώνεται σε θεά, βασίλισσα, ιερή πόρνη, ερωτευμένη αυτόχειρα και γίνεται ξανά η ακαταμάχητη μούσα του κορυφαίου Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Ένας μεγαλειώδης σκηνικός στοχασμός για τον έρωτα, με αφορμή τον Ευριπίδη, τον Σενέκα και τρεις σύγχρονούς μας λογοτέχνες.
2016 → 17
sgt.gr