CLIFFSIDE DOWN: museum & diving center

Επιβλέπων: Αντωνίου Δημήτριος

Περίληψη

Οι Φούρνοι Κορσέων είναι μία συστάδα νησιών στο Ανατολικό Αιγαίο, ανάμεσα στην Ικαρία και τη Σάμο. Αποτελεί τουριστικό πόλο έλξης τόσο για τα αξιοθαύμαστα τοπία αλλά και παραλίες του όσο και για το μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει. Από το 2015 έως και σήμερα έχουν εντοπιστεί και τεκμηριωθεί ίχνη από τουλάχιστον 58 ναυάγια που χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο έως και τους προεπαναστατικούς χρόνους με την πλειονότητα τους να χρονολογείται μεταξύ του 3ου και του 7ου αιώνα μ.Χ., περίοδος κατά την οποία οι διελεύσεις εμπορικών πλοίων από και προς τους Φούρνους παρουσίασαν την μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα.

Το χωριό Καμάρι βρίσκεται βορειοανατολικά της χώρας σε υψόμετρο 10 μέτρων από τη στάθμη της θάλασσας. Πρόκειται για ένα μικρό χωριό που συνδέεται μέσω θαλάσσιου δικτύου με τη νησίδα του Αγίου Μηνά, γύρω από την οποία υπάρχει έντονη διασπορά ναυαγίων προοριζόμενων για ανέγερση. Το χωριό δεν διαθέτει μόνιμους κατοίκους και πρόκειται για ένα σχετικά αδρανές τοπίο με μοναδικό τουριστικό ενδιαφέρον την εκκλησία που φιλοξενεί προσωρινά τα αρχαία μάρμαρα και μια δύσβατη παραλία στης οποίας το βυθό υπάρχουν κομμάτια του αρχαίου οικισμού διαθέσιμα για προβολή από τους επισκέπτες. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η ανάδειξη μεθόδων ενεργοποίησης του παράκτιου αδρανούς τοπίου εν συνεχεία της λωρίδας της παραλίας που θα ωφελούν αφενός στην αύξηση του τουρισμού στο χωριό για την προβολή των ενάλιων μνημείων μέσω ενός κατάλληλα διαμορφωμένου χώρου, αφετέρου στην ομαλή διεξαγωγή των καταδυτικών και ανασκαφικών έργων που πρόκειται να συνεχιστούν. Βασικό γνώμονα για τη σχεδίαση αποτέλεσε η εκμετάλλευση των υψομετρικών διαφορών του εδάφους στο όριο της ακτογραμμής οι οποίες ενέπνευσαν τη δημιουργία ενός κτιρίου που φιλτράρει τις δύο αυτές συνθήκες (το βουνό και τη θάλασσα) και δημιουργεί ενδιαμέσους λειτουργικούς χώρους, καθώς και η προσθήκη φυσικών μεθόδων φωτισμού και αερισμού.

Abstract Fournoi Korsai is constituted by a cluster of at least 20 islands, islets and rocky islets in the east Aegean offing among the islands of Ikaria and Samos. It is a pole of tourist attraction not only because of its marvelous landscapes and littorals but also because it maintains a massive archeological interesting. Since 2015, diving teams have located and documented the condiments of at least the amount of 58 shipwrecks, chronologically ranged from the Ancient age until the pre-revolutionary ages, with the most of them dated betwixt the third and seventh century a.C., an era of time when the crossings of commercial ships from/to Fournoi appear to be at their highest of intensity and frequency.

A village named Kamari is located at the northeast side of island’s land in an altitude of 10 meters over the sea level. It is about a tiny village connected with the islet of Agios Minas through a marine network. Around Agios Minas there are plenty of shipwrecks in the bottom of the sea intended for erection. There are no resident citizens in this village and it is principally an inert landscape with the only source of tourist attraction being the church of saint Taxiarches’ that temporarily accommodates the ancient Marbles, and a difficult accessed beach in which ground there are pieces of the ancient city, available for watching from the divers.

This thesis aims to create methods of activating the inert coastal landscape by extending the streak of the beach, in order to increase the tourist interesting in the village and meanwhile to organize a scape where the diving and research operations will be facilitated to continue and complete. The essential ruler of the design is based on the exploitation of the altitude differences in the edge of the coastal line, which inspired the creation of a building that filters these tow conditions (the sea and the mountain) and creates intermediate functional spaces. The addition of methods of natural lighting and ventilation also played a significant role.

Η μελέτη αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας από τη φοιτήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Πατρών, Στεφανία Αγλαΐα Αγρίδου. Σε αυτό το σημείο κρίνω απαραίτητο να ευχαριστήσω τον σκελετό μου που με στήριξε παρά την ακατάλληλη καθιστική στάση στην οποία τον υπέβαλα κατά τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να απονείμω στο γειτονέλι μου, Χριστόδουλο Γλαρό, για τις πολύτιμες πληροφορίες για το νησί που μου παρείχε, στον κύριο Δημήτρη Αντωνίου που ανέλαβε να με καθοδηγήσει και να με ενθαρρύνει, τον κύριο Γεώργιο Τσοπάνογλου, μέλος Ε.Τ.Ε.Π. για την ηθική και ψυχολογική στήριξη που αυτοβούλως παρέχει σε όλους τους φοιτητές, και τέλος τους γονείς μου και όλους μου τους φίλους μου που ήτανε στο πλευρό μου. Σημαντικό μέρος πληροφοριών για το νησί και την ενάλια αρχαιολογία του ελήφθησε από το βιβλίο ‘’ Κορσιητών νήσοι, αρχαιολογικά ευρήματα και μία προσέγγιση της ιστορίας των Φούρνων Κορσεών’’, και θέλω να ευχαριστήσω τον συγγραφέα του, Γεώργιο Κουτσουφλάκη, για την άμεση ανταπόκριση στο αίτημα μου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1) ΤΟ ΝΗΣΙ 2) ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

3) Η ΠΡΟΘΕΣΗ 4) Η ΠΡΟΤΑΣΗ

1)

Το νησί

Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Η τοποθεσία στην οποία επέλεξα να πραγματοποιήσω την μελέτη για την παρούσα διπλωματική εργασία είναι το νησί Φούρνοι Κορσέων. Πρόκειται για μια συστάδα αποτελούμενη από πάνω από συνολικά 20 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες στο Ανατολικό Αιγαίο, νοτιοδυτικά της Σάμου και ανατολικά της Ικαρίας. Κυριότερες αυτών είναι δυτικά: η Θυμαινά, το Θυμαινονήσι, το Αλατονήσι, κεντρικά: οι Φούρνοι και η Κισηρία, νότια: το Στρογγυλό, η Πλάκα και το Μακρονήσι και ανατολικά: ο Ανθρωποφάς, ο μικρός Ανθρωποφάς, η Κεδρό, η Αγριδιό, ο Άγιος Μηνάς, ο μικρός Άγιος Μηνάς και το Πλακάκι.

Το νησί ανήκει γεωλογικά στην κυκλαδική ενότητα. Τα πετρώματά του είναι σχιστολιθικά συνήθως στα χαμηλότερα μέρη των λόφων και ασβεστολιθικά στα υψηλότερα. Οι ακτές είναι απόκρημνες, χαρακτηριστικό του αιγιακού τοπίου, γεμάτες κόλπους και κολπίσκους προστατευμένους από τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Σε αυτή την ποικίλη γεωμορφολογία οφείλεται η δυσανάλογα μεγάλη ακτογραμμή του νησιού, αλλά και ολόκληρου του συμπλέγματος γενικότερα. Η θαλάσσια περιοχή χαρακτηρίζεται από μικρά βάθη και σχετικά μικρές κλίσεις.

Η πανίδα των Φούρνων είναι εξίσου σημαντική. Η θαλάσσια περιοχή στηρίζει πληθυσμούς της μεσογειακής φώκιας monachus monachus, οι οποίοι απειλούνται από την ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά και διάφορα είδη δελφινιών και θαλάσσιων χελωνών. Το νησί συμπεριλαμβάνεται και στις 196 σημαντικές για τα πουλιά περιοχές της Ελλάδας , καθώς είναι τόπος αναπαραγωγής πουλιών όπως ο μαυροπετρίτης, ο σπιζαετός και η νησιωτική πέρδικα. Αποτελεί επίσης περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τα μεταναστευτικά είδη.

ΕΝΑΛΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Οι πρώτες περίοδοι της συστηματικής ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας στους Φούρνους πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 2015-2018 από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού με τη συνεργασία του επιστημονικού ιδρύματος R.P.M. Nautical Foundation και σκοπό είχαν τον εντοπισμό, τη χαρτογράφηση και την τεκμηρίωση ενάλιων αρχαιολογικών καταλοίπων στον θαλάσσιο χώρο του Αρχιπελάγους, που σχετίζονταν με την αρχαία, μεσαιωνική και νεότερη ναυσιπλοΐα και εμπορευματική διακίνηση. Η γεωγραφική διασπορά του ενάλιου αρχαιολογικού υλικού φαίνεται μέχρι στιγμής να καταδεικνύει μεγάλες συγκεντρώσεις ναυαγίων

κατά μήκος των ανατολικών ακτών του συμπλέγματος, ιδιαίτερα στον θαλάσσιο δίαυλο Φούρνων – Αγ. Μηνά, στη βόρεια πλευρά του Αγ. Μηνά, στους εσωτερικούς διαύλους Φούρνων – Κισηριάς – Θύμαινας και στις νησίδες Μικρός και Μεγάλος Ανθρωποφάγος. Η χρονολογική διασπορά των ναυαγίων γύρω από τους Φούρνους δεν είναι ομοιογενής. Τα ναυάγια προϊστορικής περιόδου απουσιάζουν παντελώς μέχρι σήμερα. Η εικόνα αυτή δεν αποκλείεται να αλλάξει στο μέλλον με την προώθηση της έρευνας, ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι η σπανιότητα προϊστορικών ναυαγίων είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε όλη τη Μεσόγειο και συνδέεται με την αναλογικά μειωμένη διακίνηση προϊόντων δια θαλάσσης σε σχέση με τις ιστορικές περιόδους που ακολούθησαν, το μικρότερο μέγεθος των πλοίων της εποχής, τη μικρή συχνότητα μεταφοράς φορτίων που να αφήνουν ορατά ίχνη στον βυθό και τέλος την πολύ μεγαλύτερη χρονικά έκθεση στις υποθαλάσσιες συνθήκες που επηρεάζουν σημαντικά την κατάσταση των ναυαγίων.

Τα αρχαιότερα μέχρι στιγμής ναυάγια στους Φούρνους ανάγονται στην αρχαϊκή περίοδο, την εποχή ακριβώς που γενικεύτηκε η χρήση των οξυπύθμενων αμφορέων ως δοχείων για τη θαλάσσια μετακομιδή ρευστών και ημίρρευστων προϊόντων. Μας είναι γνωστά τρία ναυάγια της αρχαϊκής περιόδου, αριθμός αρκετά υψηλός σε σχέση με τα στατιστικά του υπόλοιπου Αιγαίου. Η κλασική περίοδος αντιπροσωπεύεται, επίσης, από τρία ναυάγια, ποσοστό σχετικά μικρό, το οποίο αναμένεται, ωστόσο, να αλλάξει, η ελληνιστική περίοδος από έντεκα ναυάγια, η ρωμαϊκή και η ύστερη ρωμαϊκή περίοδος από είκοσι εννέα ναυάγια, η βυζαντινή περίοδος από τέσσερα ναυάγια, η μεταβυζαντινή περίοδος από πέντε ναυάγια, ενώ για ένα ναυάγιο δεν έχει καταστεί ακόμα δυνατή 164 165 η χρονολόγησή του. Τα ποσοστά αυτά παρουσιάζουν κάποιες αποκλίσεις από τα γενικότερα στατιστικά του Αιγαίου αλλά και της Μεσογείου, οι οποίες είναι πολύ νωρίς ακόμα για να

ερμηνευτούν.

ΑΛΛΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Στο ευρύτερο νησί των Φούρνων έχουν εντοπιστεί οι εξής αρχαιολογικές θέσεις:

Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ: κατά πάσα πιθανότητα της Ελληνιστικής εποχής, στο λόφο του Άη Γιώργη πάνω από τον κύριο οικισμό των Φούρνων. Έχει έκταση περίπου 36 στρεμμάτων και περιβάλλει την βραχώδη κορυφή του λόφου. Τα τείχη πάχους 2 m σώζονται έως και σήμερα μέχρι το ύψος δυο μέτρων. Η Ακρόπολη έχει οπτική επαφή με το Δράκανο της Ικαρίας. Από βάσεις αγαλμάτων και άλλων μνημείων, εικάζεται ότι υπήρχαν και δημόσια κτίρια μέσα στην ακρόπολη.

Η ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: 2ος αιώνας μ.Χ. Βρέθηκε συλημένη σε ανασκαφή στον κύριο οικισμό των Φούρνων κι εκτίθεται στην κεντρική πλατεία των Φούρνων. Ήταν το ταφικό μνημείο κάποιου Επαμεινώνδος, γιού του Τήλωνος και της Φίλτης, που πέθανε στα 25 του χρόνια. Η σαρκοφάγος είναι όμοια με άλλες δύο που βρίσκονται στη Συλλογή του Κάμπου της Ικαρίας, της αρχαίας Οινόης. Είναι αλεξανδρινού τύπου και έχει σχηματοποιημένη διακόσμηση ανθοπλοκάμων με φύλλα κισσού και ρόδακες.

ΥΠΟΛΕΙΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΝΑΟΥ: στον οικισμό της Χρυσομηλιάς, της κλασσικής εποχής, διπλά στον οποίο είναι χτισμένο το σύγχρονο νεκροταφείο της Χρυσομηλιάς και ο χριστιανικός ναΐσκος της Αγίας Τριάδας.

ΕΡΕΙΠΙΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΜΥΣΟΒΥΘΙΜΈΝΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ: στο Καμάρι, μάλλον της ύστερης αρχαιότητας και πρώιμης χριστιανικής εποχής. Στον αύλειο χώρο της εκκλησίας των Ταξιαρχών υπάρχουν ραβδωτοί κίονες από γρανίτη και ορθογώνιες μαρμάρινες πλάκες και παραλιακά, ερείπια του αρχαίου οικισμού.

ΤΡΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ: το μεγαλύτερο στον κόλπο του Πετροκοπιού και τα άλλα στις θέσεις Ελιδάκι και Τσιγκαναριό. Στο Πετροκοπιό υπάρχουν εγκαταλελειμμένα ημίεργα υπερμεγέθη αρχιτεκτονικά μέλη, όπως σπόνδυλοι κιόνων που οι μεγαλύτεροι έχουν διάμετρο 1,90 μ. κι ένα αρχαϊκό κιονόκρανο ιωνικού ρυθμού διαστάσεων 2,20x1,20 μ. , όπως και ημιτελείς σαρκοφάγοι που παραπέμπουν τουλάχιστον σε δύο εποχές εκμετάλλευσης, την αρχαϊκή και τη ρωμαϊκή.

ΚΗΣΙΡΙΑ

ΘΥΜΑΙΝΑ

ΦΟΥΡΝΟΙ

ΠΕΤΡΟΚΟΠΙΟ

2)

Το σημείο παρέμβασης

ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΜΑΡΙ Βορειοανατολικά των Φούρνων, απέναντι από τη νησίδα του Αγ. Μηνά βρίσκεται το χωριό Καμάρι. Ο μικρός οικισμός του είναι χτισμένος σε υψόμετρο έως 10 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας και δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι το χειμώνα, παρά μόνο το καλοκαίρι. Τα κτίρια του οικισμού αφορούν κυρίως καταλύματα ενώ υπάρχει και μία ήσυχη ταβέρνα. Στο χωριό υπάρχει παραλία με άμμο και βότσαλο. Διαθέτει εξαιρετικό βυθό μέσα στον οποίο διακρίνονται τα ερείπια αρχαίας πόλης. Η πρόσβαση στην παραλία είναι μερικώς ζόρικη λόγο των μεγάλων υψομετρικών διαφορών που εμφανίζονται στα ανατολικά όρια των βράχων. Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης έγινε με γνώμονα την ενεργοποίηση του αδρανούς τοπίου, πιο συγκεκριμένα:

•

Την ενδυνάμωση του τουριστικού ενδιαφέροντος για το χωριό

•

Την προβολή ενάλιων ευρημάτων, ανεγερμένων και μη

•

Την οργάνωση καταδυτικού κέντρου με σκοπό τη συνέχιση της έρευνας και της ανασκαφής, καθώς και για ψυχαγωγικούς σκοπούς

•

Την οργάνωση χώρων καταγραφής και επεξεργασίας των ευρημάτων

•

Τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην παραλία εντάσσοντας την στη σχεδίαση

3)

Η πρόθεση

ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ: • Eνδυνάμωση του τουριστικού ενδιαφέροντος για το χωριό

• Προβολή ενάλιων ευρημάτων, ανεγερμένων και μη • Οργάνωση καταδυτικού κέντρου • Οργάνωση χώρων καταγραφής και επεξεργασίας των ευρημάτων • Διευκόλυνση της πρόσβασης στην παραλία εντάσσοντας την στη σχεδίαση

4)

Η πρόταση

Σχέδια:

ΚΑΤΟΨΗ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ

ΤΟΜΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΡΑΜΠΑΣ

ΤΟΜΗ ΚΛΙΜΑΚΟΣΤΑΣΙΟΥ

ΤΟΜΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΡΑΜΠΑΣ

ΤΟΜΗ ΑΙΘΟΥΣΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Τρισδιάστατες απεικονίσεις

Πρόπλασμα