Proscenium 01

EE 1 BELGIË

BELGIQUEJ PB 9000 GENT X 3/499

-

t

,.. .

Baudelostraat 29 B-9000 Gent trimestriel driemaandelijks année 1 jaargang 1 novembre ‘96 november ‘96

.

.

.:

t.

,.., .;

“

.

:*;.: J

c Games -Ajbertt tilt I+ance

)

1

__J

een zichzelfrespecterend tijdschrift hoort een editoriaal, en zeker wanneer het gaat om een eerste nummer.

PRoscENIuM beoogt een informatietijd schrift te zijn en te worden voor allen die professioneel actiefzijn in het spektakelbedrijf, in de ruimste zin van het woord. Wij willen vooral de technische mensen uit zowel theater, ballet, musi cal, show-business en disco-wereld bereiken met een doelgerichte informa tie. Niet alleen willen we nieuws bren gen over de nieuwste producten op de markt die de sector aanbelangen, maar tevens ook verslag uitbrengen over de nieuwste realisaties op het vlak van architectuur, scenografie (decorontwerp en scene-bouw) en lichtontwerp. Wij willen ook markante figuren binnen deze disciplines in de kijker zetten, of service-firma’s nader belichten die inte ressante contacten kunnen opleveren.

Van nu afwordt ook de informatie van BASTT (Belgische Associatie van Scenografen en Theatertechnici) in dit blad opgenomen.

Wij zullen bij die informatiegaring niet alleen stilstaan bij wat zich op de Belgische markt aandient, maar ook de actualiteit in Frankrijk, Duitsland, Engeland en de USA zo nauw mogelijk op de voet volgen zodat u op de hoogte blijft van wat zich in ‘s werelds meest toonaangevende landen voordoet.

Opmerkelijke concerten, shows, toneelvoorstellingen, opera’s, zelfs circusvoor stellingen zullen worden bekeken vanuit een zuiver technische benadering, zodat u meer inzicht krijgt in de realisa tie van deze soms mysterieuze spekta kels.

Naast voorziene arfikels over speciale effecten zullen wij ook trachten een historiek van de spektakeltechnieken te brengen om misschien in de oude doos nog verrassende elementen terug te vin den, die door de eeuwen zijn verloren gegaan, often onrechte in onbruik zijn geraakt.

Wij hopen ook op korte termijn infor matie te kunnen verwerven van ons lezerspubliek, dat ons zou kunnen berichten over eigen interessante reali saties die niet zelden onbekend blijven, zelfs voor de naaste buurman. Op die manier willen wij een zo compleet mogelijk beeld scheppen van wat in het vakleven aan het gebeuren is of te gebeuren staat op technisch vlak, in de hoop hiermee een lacune te vullen in de Belgische markt wat theater en showtechnische informatie betreft.

G

1

oute revue qui se respecte a son éditorial, et sûrement quand ii s’agit du premier numé ro. PR05cENJuM a pour butd’être etde devenir une revue d’information pour tous les professionnels actifs dans l’entreprise du spectacle dans son acception la plus large. Nous voulons surtout proposer une information ciblée auxtech niciens, aussi bien du théâtre, du ballet, du musi cal, du show-business que du monde du disco.

Non seulement nous voulons donner des nouvel les des tout derniers produits sur le marché qui intéressent le secteur, mais aussi faire rapport des dernières réalisations dans le domaine de l’archi tecture, de la scénographie (maquette de décors et construction de scènes) et des plans d’éclairage.

Nous voulons également attirer l’attention sur les figures marquantes dans ces diciplines ou lever le voile sur certaines firmes de services qui peuvent apporter des contacts intéressants.

A partir de maintenant, l’information de BASU ( Belgische Associatie van Scenografen en Theatertechnici) sera aussi reprise dans cette revue.

Dans notre quête d’information, nous ne nous arrêterons pas ce qui se présente sur le marché beige, mais nous suivrons d’aussi près que possi bie l’actualité en France, en Allemagne, en Angleterre et aux Etats-Unis pour vous permettre de rester au courant de ce qui se passe dans les pays qui donnent leton dans le monde. Des événe ments remarquables tels que concerts, shows, piè ces de théatre, opéras et même représentations de cirques feront l’objet d’une approche purement technique, afin de vous donner une meilleure compréhension de la réalisation de ces spectacles, parfois mystérieux.

A côté des articles prévus sur des effets spéciaux, nous tenterons de dresser un historique des tech niques de spectacle pour peut-être retrouver enco re dans de vieilles boîtes des éléments surpre nants, perdus au fl1 des siècles ou tombés injuste ment en désuétude. Nous espérons pouvoir rapi dement fournir des informations sur notre public de lecteurs et, pour autant qu’ils nous en infor ment, sur leurs propres réalisations intéressantes qui restent trop souvent inconnues, même de leurs propres voisins. Nous voulons de cette manière créer une image la plus complète possible de ce qui se passe ou se prépare dans la profession au niveau technique, dans l’espoir de combler ainsi une lacune sur le marché beige dans le domaine de l’information technique de théâtre et de show.

T

[ .

2

.

.

.

auteurjacQuesoecwoutsvooczcttec/PresLdentoAsT d

f

,

•‘t’)

‘‘..,

tA

tt-;./ ,-

;-

4’

‘.

Yfl:

,

!

.

.

Volledig Belïchtïngsgamma

.

Lichtregelaars

.

Dimmers

.

Schijnwerpers

.

Toebehoren

S

S

S S

•% • • •5S

ADB

-

Uw partner voor licht

ADB

Leuvensesteenweg, 585 B 1930 Zaventem Tel : 32/2/722.17.11 Fax :32/2/722.17.64 -

A Siemens Company

Professioneel geluid voor theater digital audio technology

fRANS EUROPEAN MUSIC :

0fl twerp, advies, voorstudie, begeleiding tot en met realisatie van uw project.

Trans European Music nv.

Pontbeeklaan 41 1731 Zellik tel. 02/466 50 10 fax 02/466 30 82

Neem vrijblijvend contact op!

REFERENTIES BOURLA SCHOUWBURG ANTWERPEN OPERA GENt KONINKLIJK BALLET VAN VLAANDEREN KONINKLIJK JEUGDTHEATER ANTWERPEN KNS ANTWERPEN DE SINGEL ANTWERPEN BRTN AMERIKAANS THEATER CC HASSELT CC STROMBEEK-BEVER CC GENK DOMMELHOF NEERPELT DE ZANDLOPER WEMMEL PROVINCIERAADSZAAL ANTWERPEN NTG/KNS GENT CC BORNEM CASINO BERINGEN CC RAVELS VOORUIT KUNSTENCENTRUM ENZ...

•

•

•

•

•

•

.

•

•

•

•

•

•

1 Vakblad voor klank, licht en podiumtechniek Revue professionnelle du son, de I’éclairage et de la technique de podium In samenwerking met de BASU Ni

November1996

No’embre 1996 Driemaandelijks jaargang i Trimestriel lière année -

-

PROscenium is een uitgave van

PRoscenium est une publication de

Hui lYIaSaz;nes MAKING MAGAzINE5

Baudelostraat 29 B-9000 Gent tel. (os) 233 8463 fax (09)2338087

Uitgever/ Editeur Patrick Verleye

Werkten mee aan dit nummer: Ont collaboré i ce numéro: jacques Berwouts, Dré Darden,

RafLenssens, DirkVan den Broeck, Rose Werckx

Advertenties/ Publicité MAKING MAGAzINE5

tel.

Inge De Ridder (09)233 8463

fax

(09)2338087

Secretariaat en abonnementen Secrétariat et abonnements Yvette Buyse

Vormgeving 1 Mise en page MAKING MAGAzINES

Yves Peters & Patrick Cattoir Druk / Impression Sint-Joris Nevele ‘

‘—

Prijs per nummer / Prixparnuméro

200 BEF

Abonnement België / Belgique

700 BEF

( n)

setLchtcnécLairage]

Torhout-Werchter tichttechniek van

brhout-Werchter De la technique déclairage de la planche supérieure

johan Daenen ,,Ik wil het materiaal geweten schoppen

lohan Daenen «Je veux donner une conscience au matériel»

:Koninkiijke Nederlandse Schouwburg Geluid op maat

Le Théâtre Royal Néerlandais Un son sur mesure

Bank 441-2073021-85 Teksten, foto’s en illustraties mogen enkel

worden overgenomen mits voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

La reproduction de textes, photos et illustrations

n’est autorisée qu’auec I’accord ëcrit de I’éditeut Verantwoordelijk uitgever

EUiteur responsable Patrick Verleye Baudelostraat 29 B-9000

Goot

tectechnLekTechniQuedethéâtre

]

Geschiedenis van de theatertechniek DEEL T

‘

Het Griekse en

Histoire de la technique de théâtre PARTI E 1 Le théâtre grec et Ie théâtre romain ‘

hCEuEte

Atelier De Bondt Muziektheater Ancienne Belgique

1

BASTT-nieuws Books

Atelier De Bondt Lethéâtre musical de I’Ancienne Belgique Bruxelles

Inlegbiad Harman Beiqium Encart Harman Belgium

tel. 02/4103230 tél. 02/4703230

Het volgende nummer verschijnt in maart ‘97 Le prochain numéro sorti ra de presse en mars ‘97

1

_1aIDI4:1I7I_II_

inhoudcontenu

i

.

1

orhout-Werchter duurt normaal twee dagen, één dag in Torhout, en één dag in Werchter. Hiervoor worden twee, ofliever vier podia opgebouwd (telkens een ‘second’ stage). Het geluidsmaterieel en een deel van het verlichtingsmaterieel wordt na de eerste dag in Torhout gede monteerd, geladen, getransporteerd en opgebouwd in Werchter voor de tweede dag. Dit jaar kon dat niet.

Voor de twintigste uitgave werden dagen geprogrammeerd op elke lokatie. Bovendien was het nu ook echt een Cdubbelconcert De tweede dag Torhout was ook de eerste dag Werchter...

T

Cmain

Torhout-Werchter is ongetwijfeld het grootste en het meeste befaamde rockfestival van ons land.

Ookwat de technische kant betreft is dit dubbelfestival een hoogvlieger. Zeker dit jaar, want ter gelegenheid van de twintigste editie werd alles in het werk gesteld om het festival nog beter te maken dan ooit voorheen.

en een

opnieuw

immers twee

estival

orhout-Werchter dure normalementdeuxjours, un âlorhoutet un autre Werchter. Pour ce faire, deux podiums ou même quatre sont construits (â chaque fois un princi pal et un secondaire). Le matériel son et une partie du matériel d’éclairage est démonté après le premierjour Torhout, chargé, transporté et nouveau monté â Werchter pour le deuxième jour.

Cette année ce n’était pas possible. Deux jours ont en effet été programmés dans chaque localisation pour la vingtième édition. II s’agissait en outre dun vérita Torhout est sans conteste le plus grand et le plus <doubleconcert>. Le deuxième jour â réputé des festivals de rock de notre pays. Ce doubIe Torhout etait aussi le premierjour a festival est aussi de haut niveau du côté technique. Werchter...

T

Le double .‘es

Certainement cette année, car tout a été mis en oeuvre l’occasion de la vingtième édition pour réaliser un festival meilleur que jamais.

Niveau international Tout Ie monde dans Ie métier sait que I’organisateur, Herman Schueremans, est un homme très exigeant tous niveaux. Pour I’installation son et umi ère, ii fait appel depuis des années ses anciens compagnons de EML Location.

II a en effet collaboré dans Ie temps â sa création, même si plus aucun hen ne les unit. EM L est tout simplement très bon

Internationaal niveau Iedereen uit het vak weet dat de organi sator van Torhout-Werchter, Herman Schueremans, een veeleisend man is op alle vlakken. Voor de licht- en geluidsin stallatie doet hij al jarenlang beroep op zijn vroegere companen van EML Verhuur. Destijds heeft hij dit bedrijf immers mee opgericht, maar nu bestaat geen enkele band meer. ,,EML is gewoon zeer goed en moet helemaal niet onderdoen voor Amerikaanse of Engelse concurrenten wat betreft de technische kwaliteit. Het materieel is op en top in orde en zij bieden daarenbo ven een toegevoegde waarde in vergelij king met vele Europese bedrijven. Hun technici kunnen immers niet alleen goed overweg met de meest verscheiden uitrustingen, maar ook met de betrokken artiesten, managers en producers.”

Vele internationale groepen brengen inderdaad eigen materieel mee, maar dat hiervoor opleggers nodig zouden zijn is gewoon een fabeltje. Meestal is dit beperkt tot een eigen geluidsmeng

tafel, soms eigen monitors en eerder zelden wat speciale lichteffecten. De meeste groepen zijn echter wel verge zeld van hun vaste geluidsingenieur, en die moet natuurlijk kunnen rekenen op een goede verstandhouding met de mensen die instaan voor de geluids installatie.

Het materieel Bijna 400 ton, waarvan bijna de helft opgehangen aan 169 m trusses met 27 motoren van i ton. Daarvoor waren wel heel wat opleggers nodig! Het geluidsmaterieel voor de main stage in Torhout maakt hier zelfs geen deel van uit. In België was immers geen partner te vinden met voldoende internationale ervaring die het ontbrekende materieel volgens de vooropgestelde normen kon aanbrengen. Uiteindelijk werd dit onderdeel toevertrouwd aan het Britse bedrijf SSE. Het vermogen van de PA geluidsinstal latie voor elk van beide main stages bedroeg 250 kW, en 6o kW voor elk van . .

1+

beide second stages. De verlichting voor elk van beide main stages was 500 kW sterk en 120 kW voor elk van beide second stages. Hiervoor werd slechts in zeer beperkte mate gebruik gemaakt van geautomatiseerde lichtbronnen, namelijk een tiental kleurwisselaars en slechts een paar gerobotiseerde projec toren. Voor sommige groepen werden wel een dertigtal Varilites extra gebruikt.

De stroomvoorziening op een weide vindt men natuurlijk geen stopcontact, en al zou de plaatselij ke landbouwer ermee instemmen, toch zou het lokale electriciteitsnet geen voldoende stroom kunnen opleveren. Het Belgische bedrijfPowershop leverde hiervoor niet minder dan 15 generato ren met een vermogen van 30 tot 400 kVA. Het voorziene totaal vermogen van de stroomvoorziening (bijna 3500 kVA) is gewild overschat om onmiddel lijk te kunnen ingrijpen bij een eventu ele fail-out van één van de generatoren.

Naast gescheiden voedingen voor licht en geluid van de main en second stages is immers ook electriciteit nodig voor de productiekantoren, voor de kleedka mers, voor de keukens en de catering en

4 Techniek van de bovenste plank]

te

e

nique de la planche supérieure j

[kCD t

et soutient la concurrence des Américains et Anglais pour ce qui est de la qualitétechnique. Le matériel esttout fait en ordre et Is offrent en plus une valeur ajoutée en comparaison avec d’autres entreprises européennes. Car leurs techniciens ne savent pas seule ment manier les équipements les plus divers, ils saccordent aussi avec les artistes, managers et producteurs concernés.

Beaucoup de groupes internationnaux apportent en effet leur propre matériel, même s’il est faut de croire qu’il s’agit de semi-remorques. Cela se limite le plus souvent leur propre table de mixage son, parfois leurs propres moniteurs et plus rarement encore des effets spéciaux lumineux. La plupart des groupes sont toutefois accompagnés de leur propre ingénieur du son, qui doit naturellement pouvoir compter sur une bonne entente avec les gens chargés de l’installation sonore.

Le matériel Près de 400 tonnes, dont près de la moi tié suspendues â 169 m de «Trilite» avec 27 moteurs de i tonne... Pour ça il a fallu de nombreux semi-remorques! Et le matériel son pour le podium principal n’en fait même pas partie. Car il n’y avait pas en Belgique de partenaire avec suffisamment d’expérience internationa le qui pouvait apporter le matériel manquant suivant les normes prédéfinies.

Cette partie a finalement été confiée â I’entreprise anglaise 55E. La puissance de l’installation sonore PA était de 250 kW pour chaque podium principal, et de 6o kW pour chaque podi um secondaire. L’éclairage était de 500 kW pour chaque podium principal, et de 120 kW pourchaque podium secondai re. On utilisa seulement dans une faible mesure les sources lumineuses automa tisées, â savoir une dizaine de changeurs de couleurs et quelques projecteurs robotisés. Pour certains groupes, on

ckvandenej

employa cependant une trentaine de Varilites supplémentaires.

L’alimentation électrique On ne trouve évidemment pas de prise de courant dans une prairie, et même si l’agriculteur approuvait, Ie réseau élec trique local ne pourrait pas fournir suffisamment de courant. La firme beIge Powershop livra pas moins de i généra teurs d’une puissance de 30 400 kVA. La puissance totale prévue de I’alimenta tion électrique (près de 3500 kVA) est considérablement surestimée afin de pouvoir compenser immédiatement le décrochage éventuel dun des généra teur. Car, â côté des alimentations séparées pour la Iumière et le son des podiums principaux et secondaires, il faut aussi de l’électricité pour les bureaux de production, pour les loges, pour les cuisines et Ie traiteur, et pour le terrain. Pour l’éclairage de travail et du terrain, on a placé environ 400 sources —:D:1IKIi• i

eLLchtLngcCaLcage

-

voor het terrein. Voor de terrein- en werkverlichting werden bijna 400 lichtbronnen geplaatst (halogeen, ftuores centie en metaaldamp lampen).

Stroomvoorziening betekent ook dec triciteitsdistributie... Daarvoor waren meer dan 20 km kabel nodig, van gewo ne i6A mono tot 4ooA tri, en bijna 200 verdeeldozen en electriciteitskasten van i6 tot iooo A. Het personeel De mensen achter de schermen komen zelden in het voetlicht. De voltallige technische ploeg voor Torhout Werchter ‘96 (licht, geluid en stroomvoorziening) was bijna ioo man sterk (leiding, chauffeurs, opbouw, bediening en demontage) waarvan velen de ldok rond werkten! De opbouw vroeg 2 dagen keihard werk per lokatie. De demontage gebeurde echter in slechts vier uur, tussen oi.oo en 05.00 uur ‘s nachts, maar daarvoor werden wel 6o bijkomende stagehands aangeworven...

Gewoon wat lawaai en pinkende lichtjes? Neen, Torhout-Werchter is inder daad een internationale manifestatie waarop de Belgisch vakwereld wel dege lijk fier mag zijn!

=;

.

.

— —— F1 lumineuses (lampes halogènes, lampes fluorescence et lampes iodure méta Iique).

Alimentation électrique signifie aussi réseau de distribution... Plus de 20 km de câbles du simple i6A mono au 400A tri, ont été nécessaires, ainsi que pres que 200 boîtes de distribution et tableaux électriques de i6 iooo A. ,

Le personnel Les gens derrière les écrans connaissent rarement les feux de la rampe. L’équipe technique de Torhout-Werchter ‘96 au grand complet (éclairage, son et alimen tation électrique) comptait près de ioo hommes (direction, chauffeurs, construction, maniement et démontage) qui pour beaucoup onttravaillé 12 heures durant! La construction demanda deux jours de travail acharné par localisation.

Le démontage ne demanda lui que 4 heures, entre ci cc et o.oo du matin, mais 6o mains supplémentaires avaient toutefois été recrutées par podium...

Juste beaucoup de bruit et de lumières clignotantes? Non, Torhout-Werchter est effectivement une manifestation internationale dont le monde professionnel beige peut être fier!

Main en second stages van Torhout en Werchter samen LICHT Projecteren 420 PAR64 15Z PAR64Aircraft 12 Source Four Profïle 6 Fresnel 2 kW 6 Fresnel 5kW 6 CyberLight 30 VarïLite 13 MoleFay 8-Lites 212 PARJ6 33 Dataflash AF1000 4 Truss FollowSpot 2 Super Trouper FollowSpot 2 Lycian FollowSpot Sturing

GCLUID Luîdsprekers 220kW Martin F2 30kW Martin DelayStack Menqtafels 1 Yamaha PM4000 1 Yamaha PM3000 1 TACSR9000 1 Ramsa WRS84O Effects & Inserts Apex, BSS, DBX, Drawmer, Lexicon, Roland, TC Electronics, Yamaha Monitorlnq Carver, Crest, DBX, Drawmer Klark, Martin, Midas, Yamaha Met dank aan EML Verhuur (Boortmeerbeek) en Powershop (Tildonk)

292

Les podiums principaux et secondaires de Torhout et de Werchter ensembles

.,‘‘

152 72 6 6 6 30 13 212 33 4 2 2

PAR64Aircraft Source Four Profile Fresnel2kW Fresnel5kW CyberLight Varilite MoleFay 8-Lites PARJ6 Dataflash AF 1000 Truss FollowSpot Super Trouper FollowSpot Lycian FollowSpot

Conduite 1 AVO Peari 1 AVOSaphire 292 Dimmers 2kW (ADB & DigiLight)

220 kW Martin F2 30 kW Martin DelayStack

Tables de mixaqe 1 Yamaha PM4000 1 Yamaha PM3000 1 TACSR9000 1 Ramsa WRS84O Effects & Inserts Apex, BSS, DBX, Drawmer, Lexicon, Roland, TC Electronics, Yamaha k Monitorînq Carver, Crest, DBX, Drawmer, Klark, Martin, Midas, Yamaha

1

1

Remerciements EML Location (Boortmeerbeek) et Powershop (Tildonk)

7JitI

eL LchtLnécLaicage

Johan Daenn ontvangt mij in zijn atelier bij Brussel, een grote ruimte, 9 m. hoog, nu leeg, op een paar schilderijen na, losjes langs de muur gedrapeerd. Het eerste wat hij mij vraagt, is vuur voor een sigaret.

Rokers treffen mekaar.

‘bI;L

k wil het materiaal een geweten schoppen”

0 aee

«Je veux donner une conscience au matériel» Johan Daenen me reçoit dans son atelier dans les environs de Bruxelles. Un espace énorme, neufmètres de haut, vide en ce moment â part quelques peintures, hasar dement posées contre le mur. «Si j’ai du feu?» Des fumeurs se rencontrent.

1

carrière begonnen na studies plastische kunsten aan Sint-Lucas in Brussel. Met o.a. zijn mentor Stefan Loeckx opent hij EX, een cultureel ontmoe tingscentrum, waar exposities, evenementen en concerten worden georganiseerd. In 1988 sticht hij met Stefan Loeckx Mega L. Una Art & Design, een bureau voor grafische en toegepaste kunsten, l)innen hetwelk hij zijn beroep als decora teur en schilder zal uitoefenen. We doorlopen aan de hand van een brochure zijn werk en evolutie binnen de verschillende domeinen van de toegepaste kunsten. op mijn vraag hoe zijn benadering is van materialen volgt even stilte en dan, ,,daar wil ik even over nadenken” Hoe hij een stuk benadert, scoort evenmin. Dan maar grasduinen in fotomappen. Tentoonstellingen, interieurs voor winkels, schilderijen al dan niet toegepast op de omgeving, muurschilderingen, ontwerpen voor stands. Waar blijft het theater? Dan valt de naam Jan Decorte. Daar heeft hij sinds 1982 bijna alle decors voor gemaakt. Meestal zonder, of met zeer weinig geld. Hij herinnert zich dat ze beiden in 1982 een HMI gingen huren, en dat was het enige licht.

In de Munt hadden we Johan al ontmoet met de schilderijen op de palissaden, die de Munt insloten tijdens de verbou wingswerken, maar hij kwam ineens heel sterk naar voor, wanneer de opera Dydio en Eneas opdook. Dat mocht volgens Bernard Foccroulle in 1992 een Belgische creatie worden, tegelijk gebracht met de wereldcreatie van Medeamateriaal van Dusapin en Müller, in een regie van Jacques Delcuvellerie, een naam die naast Jan Decorte regelmatig in het gesprek zal terugkomen.

H

.

près ses études â St. Luc â Bruxelles oCi ii a suivi les cours d’arts plastiques, 1 s’est lancé dans Ie métier.

Avec entre autres Stefan Loeckx, un de ses profes seurs, qui depuis est resté un ami et tuteur 1 fonde EX, un centre culturel d’accueil et de rencontre ou s’organisent des concerts, des expositions et des événements de toutes sortes.

En i 988, eux deux, Is fondent L’Una Art & Design, un bureau pour les arts plastiques et graphiques appliqués, dans le cadre duquel il exercera son métier de peintre et décorateur.

Moyennant une brochure, nous parcourons l’évolution de son cuvre dans les différents domaines des arts appliqués.

Lorsque je lui demande comment il s’approche de ses sujets et comment il traite le matériel, il y a silence, et puis «je veux y réfléchir». La question «comment il attaque une pièce de théâtre» reçoit la même réponse. Alors on farfouille plus lom dans ses documents. Expositions, installations de magazins, peintures oui ou non appliquées, peintures murales, projets pour de stands d’exposition, tout passe la revue. Mais je ne rencontre rien sur le théâtre. Soudainement le nom de Jan Decorte est mentionné. Pour Jan, il a construit presque tous ses décors depuis 1982. Pour la plupart sans, ou avectrès peu d’argent. II se souvient qu’au début de leur coopération ils sont allés louer un HMI, la seule et unique lumière de la production. On a déj rencontré La Monnaie avec les palissades qui ont entouré l’immeuble pendant les travaux de rénovation et qui étaient peintes par Johan. Maintenant on retrouve les photos de Dido et Enée. L’une des cuvres préférées de mon interlocuteur. Une création <beIge> en même temps que la création mondiale de Matériel de Médée de la main de Dusapin et Müllerdans une miseen scènedejacques

A

scenocafLeErhie9

Uit de verschillende voorliggende ont werpen wordt het decorbeeld van Johan verkozen. De ideale werkomstandighe den bieden zich aan, met de nadelen vandien. De maquette moet een jaar op voorhand klaar zijn, maar kan wel wor den geconcipieerd binnen een perfect schaalmodel van de schouwburg waar geen onvoorziene maten opdoemen. En voor elk aspect van de voorstelling is een atelier voorhanden, met stielmensen.

Hier komt ook een deel van een ant woord op mijn vraag Hoe benader je een productie” <We willen zo getrouw mogelijk zijn aan het origineel.” Dydio moet geen reconstructie worden, maar met alle respect voor het origineel wor den benaderd met de middelen van vandaag. Het feit dat hij video wil gebrui ken wordt oorspronkelijk als afleidend van de hand gedaan, maar kan hij toch doordrukken. Om het werk te benade ren, is hij gedurende een week, dag aan dag, in de wagen gestapt —er was nog geen sprake van proximus— en heeft de muziek op zich laten afkomen, om dan midden van de natuur, om het even waar, halt te houden en rustig een weg te zoeken naar een beeld. Zo heeft het geheel uiteindelijk vorm gekregen en is het ontwerp dag aan dag, soms tot zeer laat werken, tot stand gekomen. Trouw aan de materie. Door zijn vertrouwdheid met de regisseur is het resultaat ,,

.

«La grande imprécation devant les murs de la ville» (T. Dorst), 1993

‘g<-1

..

:

dan ook geworden wat hij er had van verhoopt, zonder compromissen, tot en met de macluette die elke voorstelling moest worden vernield, maar door een goed concept en consequente uitvoe ring, binnen het kwartier in alle glorie kon worden hersteld. Ik voel hier duide lijk de weerslag van een ideale entoura ge voor een scheppend kunstenaar alle specifieke taken kunnen delegeren naar mensen die daarvoor echt zijn opgeleid, en de achterliggende idee ook kunnen waarmaken. Pikant detail is wel dat ze voor de golfslag van de zee, nodig voor een video-opname, naar Spanje zijn moeten, en kunnen trekken.

Voor Dc Moedervan Brecht ging hij naar het voormalige Oost-Berlijn, waar hij de roots van de voorstelling is gaan zoeken.

Hij heeft er alleen ruïnes van een toenmalige grootheid kunnen vinden en een afkeer voor het voorbije communisme.

Na lang zoeken dan toch foto’s van een voorstelling met Helene Weigel. Op basis van dit materiaal is dan het decor hier gegroeid. De aanwending van een draaiplateau zoals in de oorspronkelijke voorstelling heeft hij voor een deel ondervangen door gebruik te maken van trekken, gezien de constructie van een schijf, de zaak niet beter diende. Pas na een tijd kwam hij erachter dat het huisje in het stuk eigenlijk een geschilderd fonddoek was, mede door de slech

te kwaliteit van de foto’s van toen, maar toch heeft hij uit voorliefde voor materie gekozen voor echt houten planken.

Alhoewel zijn liefde voor echte materie hem toch niet doet loochenen dat een geschilderde plank op theater even sterk ofnog beter kan werken dan een echte.

Maar dit is al een citaat uit het latere gesprek.

Wij komen bij een andere foto La grande imprécation devant les murs de la viiie gemaakt voor Luik. Een fond van goud geschilderde panelen met een passarel le in porte â faux. In de monumentale fond zitten subtiel verborgen luiken, die via een kantelpoortsysteem kunnen worden weggeschoven, waarna twee plateaus die elk een acteur dragen uitschuiven en via een in de nenren van de panelen verborgen lifisysteem naar beneden schuiven. Een staaltje van ingeniositeit en eenvoud.

Eenvoud en beperking, nog een thema dat regelmatig ter sprake komt. De opgelegde beperking, door de architec tuur van het theater, wat soms proble men oplevert, wanneer hij ontwerpt voor een co-productie tussen Théâtre Varia en Amiens, waar de ene over geen, en de andere wel over een toren beschikt. Maar dit heeft dan weer te maken met de creativiteit die een fiexi biliteit moet inbouwen in het decor waardoor het zowel voor het ene als het

Delcuvellerie, un autre compagnon fidèle dans Ie monde théatral de Johan Daenen. Bernard Foccroule crée une ouverture pour des décorateurs Belges.

Les dessins de Johan sont selectionnés.

Des conditions de travail optimales mais aussi les restrictions conséquen tes. La maquette doit être terminée un an auparavant. Avantage par contre, la Monnaie procure une maquette parfaite du théâtre au millimètre près ce qui évite toute erreur de mesuration possible.

Pourtoutélémentdu spectacle un ate her spécialisé avec des artisans de classe mondiale. Je reçois une réponse partielle ma question comment approcher une production. Se rapprocher le plus possi bie de loriginal, en se servant des moy ens contemporains. Le fait qu’il veut se servir d’images video se heurte au début l’argument qu’un tel moyen serait trop dissuasifmais il réussit quand-même â emporterunevictoire. Pour sefamiliari ser avec l’cuvre il a pris la voiture pendant toute une semaine de jour en jour et s’est mis en route, en écoutant la musique s’arrêtant au hasard au milieu de la nature cherchant ‘image qui tra duirait le plus fidèlement l’impression musicale. De cette façon la production a pris forme en travaillant les impres sions, parfois tard la nuit. Aussi par sa familiarité avec le metteur en scène 1 a

réussi mener bout sans devoir faire des compromis, ‘image idéale de ce qu’il avait conçu. Même une maquette qui devait être détruite chaque représen tation et qui par une bonne conception et exécution parfaite savait être recon struite en moins dun quart d’heure. On ressent ci les conditions de travail idéa les, ‘entourage parfait pour un créateur afin de réaliser ses idées en pouvant déléguer sans crainte de ne pas recon naître la conception initiale dans la réali sation finale. Détail piquant. Pour pou voir enregistrer une houle de mer idéale ils ont dû et pu se déplacer en Espagne.

Pour la production de La mère de Brecht, il s’est rendu Berlin-est, pour (aller) chercher les sources de la représenta tion originale. II n’y a trouvé que les rui nes d’une grandeur dépassée et un dégoût dun communisme de jadis.

Après de longues recherches il a su mettre la main sur des photos de la repré sentation avec HélèneWeigel. Matériel qui lui a servi concevoir la représenta tion Bruxelles. L’emploi dun plateau tournant a pourtant été remplacé par l’application des porteuses comme la construction du plateau était trop coû teux vis--vis du coût de la production entière. Ce nest qu’après un certain temps, vu la mauvaise qualité des pho tos, qu’il s’est rendu compte que la

maison était peinte sur une toile. II a néanmoins choisi, par son amour pour le matériel authentique de la faire construire en bois, des vraies planches. Bien qu’il doit avouer que malgré son amour pour le <vrai> une planche peinte peut convaincre aussi bien, ou même mieux.

Mais ceci est déj une citation d’une discussion qu’on tiendra plus tard. Nous trouvons une autre photo: La grande imprécation deLant les murs de Ja 4JIe. Produit â Liège. Un fond de panneaux peints en or qui donnaient mieux sur scène que sur photo; devant une passerelle en porte faux. Escamotés dans ce fond, deuxvolets, qui, par un mécanis me de porte de garage sont glissés vers l’arrière, après quoi deux plateaux por tant chacun un acteur, sont avancés et glissent par un système d’élévateur astu cieusement enfoncé dans les rainures entre les panneaux, vers Ie bas. Un exemple remarquable d’ingéniosité et de simplicité. Simplicité et restriction, deux thèmes qui reviennent régulièrement dans la conversation. La restriction imposée par I’architecture de l’immeu bie dans lequel on travaille.

L’architecture qui s’impose souvent lors qu’il travaille pour une coproduction entre théâtre Varia et Amiens, puisque l’un dispose d’une tour et l’autre non.

Ceci demande une flexibilité dans la

‘Achter het vijgeblad

scenocafLescénographLe11

Joh3n Dienen TH€ATCR THATRC Jan Decorte Torquato Tasso (Goethe), 1982 (Shakespeare), 1983 King Lear Op een avond in (J. Decorte), 1988 Het stuk stuk (J. Decorte), 1988 Inondertussendoor (J. Decorte), 1989 Naar Vulvania (J. Decorte), 1989 Bloetwoithond (J. Decorte), 1995 Paul Peyskens (Tsjechov), 1984 Verwanten Julius Caesar (Shakespeare), 1984 (Tsjechov), 1985 L’homme qui a voulu Max of hoe of wat (M. Karge), 1985 Speeltheater Krijtring (B. Brecht), in regie E. Bal, 1990 De Tijd Groot en klein (8. Strauss), in regie Johan Van Assche, 1993 De Blauwe Maandag Cie Le cocu magnifique (Cormmelynck), in regie Michel Van Doucelaere, 1990 Théâtre de la Place La comédie sans titre (Ruzzante), in regie Françoise Bloch, 1995 Charlie Degotte 1988 Bert Vanderslagmulders 1992 Yzz Yzz «Tout Shakespeare» II n’y a aucun mérite être quoique ce soit 1996 Jacques Delcuvellerie GROUPOV La grande imprécation devant les murs de la viiie (T. Dorst), 1993 1994 Pentyli La mère (8. Brecht), 1994 Andromaque (Racine), 1995 Théâtre Varia .

andere theater optimaal moet kunnen renderen. Voor varia heeft hij ook een reeds tekeningen gemaakt ter gelegenheid van hun tienjarig bestaan, waar alle acteurs van betekenis moesten worden op voorgesteld. Met gemak pik ik er één van de mij bekenden eruit: François Beukelaers. Om maar te wijzen op de kunde van Johan om als schilder-teke naar mensen te karakteriseren. Tussen de foto’s vinden we nog een ontwerp voor een winkelinrichting waar de Heerkast is gemaakt uit naast elkaar geplaatste schijven van een langsdoor gezaagde boom. Zijn liefde voor de materie komt hier in alle details tot uiting. In de opeenvolging van de fardes

vinden we nog Achter het vijgcblad een reizende tentoonstelling over prostaat voor het Antwerpse ziekenhuis van dokter Denis.

Het gesprek loopt even verward, als de vele aspecten van zijn kunnen mekaar doorkruisen. Ik zet de bandopnemer af en we gaan ergens een koffie drinken.

Zijn eerste voorstel La PassereUe blijkt gesloten, wegens sterfgeval, het volgende doel afficheert ook al gesloten, na nog een paar pogingen belanden we dan in een overvolle restaurant-snack en hier komt dan het antwoord op mijn eerder gestelde vraag over materie.

Alhoewel hij houdt van beton, hout en staal, van natuurlijke materialen, heeft

création du décor qui doit aussi bien ser virdans Iunquedans lautre. Pour Varia ii a fait aussi une série de dessins, loc casion des dix ans dexistence du théâtre qui devaient représenter les acteurs les plus marquants dans l’évolution du Varia. Je sais reconnaître sans peine François Beukelaers, ne serait-ce que pour démontrer Ihabileté de Johan en tant que peintre de caractériser en quel ques traits ses personnages. Entre les photos on retrouve aussi un projet pour un magasin de couture oû il a conçu la penderie en coupant un arbre en lamel les verticales juxtaposées distances régulières. Son amour pour l’authenti

que, se manifeste ci de façon irrévoca bie. Une exposition ambulante sous le titre Feullie defigulet retient mon atten tion. Elle a été conçue pour l’hôpital anversois du docteur Denis ettraîte sur la prostate. Elle est marquante par Ihu mour et i’inventivité avec lesquelles le sujet est approché. La conversation est brouillante, aussi dû la grande variété de l’cuvre qu’on feuillette. J’arrête le magnétophone, on va boire un café. Sa première proposition La Passerelle s’avè re «fermée pour cause d’enterrement», la suivante est simplement fermée a

in regie van Philippe Sireuil (R Edmond), 1986

Les pupilles du tigre in regie van Marcel Delval La ménagerie de verre Pièces en un acte

(T. Williams), 1990 1994

in regie van Michel Dezoteux L’éveil du printemps (F. Wedekind), 1994 Mademoiselle Julie (A. Strindberg), 1995 Les présidentes (W. Schwab), 1995 Excédent de poïds, insignifiant: Amorphe

(W. Schwab), 1995 (Shakespeare), 1996

Périclès, Prince de Tyr

DANSDANCC Michèle Anne De Mey Châteaux en Espagne Nicole Mossoux Twin Houses

1991 1993

OPCRA OPRA .

voor De Munt Medeamateriaal (Dusapin-Müller) Didon et Enée (Purcell-Tate) in regie Jacques Delcuvellerie, 1992

cause de lundi. Enfin on débarque dans

un snack surpeuplé, oi ii répond

ma

hij toch een heel goed besefvan de beperkingen die het theater inhoudt en zal hij kiezen voor een reëel bruikbaar iets, in plaats van voor een onhandel baar medium. Het decor blijft des theaters. Maar anderzijds moet het ook een medium op zichzelfzijn. Iets wat op zichzelfkan staan, waar de acteur iets aan toevoegt in dimensie. hij is en blijft schilder en wil dan ook dat het plastische in al zijn kracht aanwezig is, zonder daarom de acteur te verdringen, maar het decor moet ook onafhankelijk van de ambiante factoren blijven bestaan in zijn eigenheid. Nog over het gebruik van materiaal. Hij wou voor een productie echte aarde gebruiken, maar ook omwille van het déjâ-vu wil hij de natuurlijke materie beheersen op een theatrale manier. Flet materiaal een geweten schoppen. Hij heeft dan ook een polyesteronder grond gecreëerd met een onnatuur lijke afbakening en deze bekleefd met aarde. Daardoor verraadt het materiaal zijn eigenheid

niet, maar wordt toch besloten in een vorm door de ontwerper bepaald. Hij beklaagt zich ook over de neergang van de budgetten voor cultuur waaronder uiteraard het decor ook te lijden heeft.

Men moet toch blijven rekening houden met vereiste minima. Alhoewel een decor niet noodzakelijk duur hoeft te zijn. Hij haalt hierbij een reuzenfond aan, alleen maar samengesteld uit gelijmde stroken bruin papier, die alleen maar door de in het theater steeds aanwezig zijnde tocht, toch een heel sterk beeld opleverde. Het benade ren van het origineel bij een productie is voor hem een leidraad bij zijn werk. Hij duidt bij een lezing locaties en speciale vereisten aan en deze aantekeningen vormen de basis voor een eerste ont werp. Hij verwerpt ook niet het werken met kamikaze ontwerpen, ontwerpen die sneuvel-ontwerpen zijn, maar die ondanks de energie, die ervan aan de basis ligt, blijven steken, en afgevoerd worden in evolutieve discussies. Zolang ze maar bijdragen in de zoektocht naar het juiste. Ook werkt hij als schilder voor theater toch liever met maquettes, met volumes die minder leugenachtig zijn dan verleidelijke of misleidende tekeningen, en die beter de ruimte weergeven waarbinnen het gebeuren zich kan, ofzal afspelen. Kostuums zweert hij afals een andere specialiteit

maar hij heeft binnen dit aspect zeer goede ervaringen. Een paar prelimi naire gesprekken zijn voldoende om een wederzijds aanvoeling te creëren dat bijgeschaafd naar de wensen van de regisseur totnogtoe al steeds tot goede resultaten heeft geleid. Wat belichting betreft, betreurt hij alleen maar dat de techniciteit de laatste jaren zo dominant is geworden. Eigenlijk is hij de drukte en de variëteit van de bezigheden van de voorbije jaren een beetje moe. Hij wil minder gaan doen, terug meer gaan schilderen. Ik heb niet de neiging hem te geloven en ben er zeker van hem bin nenkort terug te vinden op één van onze Belgische podia, ofin een tentoonstel lingsruimte, ofbij een kantoorproject, ofbij een grafisch project. Ik hoop in ieder geval dat dit korte gesprek niet het enige en het laatste is geweest. Het hiervolgende curriculum is verre van volledig, maar kan wel een beeld geven wat deze bezige bij de laatste jaren heeft gerealiseerd.

Werken voor televisie vindt hij niet onaangenaam, alleen is het hier te betreuren dat het werk door de cadrage telkens gefragmenteerd wordt en bovendien door de montage op een soms zeer bizarre manier kan worden gemengd.

première question concernant son approche du maté riel. Bien qu’iI aime Ie béton, I’acier et Ie bois, ii se réalise bien que Ie théâtre impose des restric tions. Alors ii choi sira plutôt des matériaux mania bles que des maté riaux authentiques qui pourraientjus tement faire obstruction une maniabilité théâ trale. Dun autre côté 1 veut que ses décors existent sur eux-mfmes, qu’ils soient une chose ofi ‘acteur peut ajouter une dimension, mais qui n’ont pas besoin d’acteur pour vivre une existence, c’est le peintre qui parle. Encore sur l’emploi du matériel il raconte: je voulais employer du sable sur scène, mais c’est un tel déjâ-vu quej’ai voulu ajouter une dimension en manipulant le matériel de base. Alors j’ai fait une base en polyester et puis j’ai appliqué le sable dessus en le collant. «]‘ai voulu donner une conscien ce au matériel brub>. En découpant le fond du décor d’une façon non-naturelle, le sable est devenu une matière autre

que simplement naturelle, sans trahir son authenticité. II se plaint aussi du fait que les budgets pour la culture sont continuellement diminués, ce dont souffrent naturellement aussi les productions et les décors. On doit quand même respectercertains minima. Bien qu’un décor ne doit pas toujours être cher. II se rappelle avoirfait un grand fond seulement constitué de papier«craft» qui donnait une forte impres sion, seulement en bougeant par le cou rant d’air qui existe dans tout théâtre.

L’approche de l’original est pour lui une constante dans toute son cuvre. II ne rejette pas non plus des projets-kamika ze, des idées qui sont condamnées périr pendant l’évolution d’une produc tion, du moment qu’ils apportent quel que chose de positifdans le processus vers une réalisation finale. Bien qu’en premier lieu il se sente peintre, 1 préfère travailler sur des maquettes, en volume.

Selon lui cela ne permet pas de mentir autant.

On sait mieux définir l’espace dans lequel on devra évoluer sur scène. Les costumes de théâtre sont pour lui une spécialité qu’il préfère pour cela délé guer. II a travailléjusque maintenant tou jours avec des gens qui ont très bien compris oCi il voulait en venir avec une production. Quelques discussions préli

minaires lui suffissent en général pour traduire ses idées vers les costumes, point de vue style et coloris. En général 1 a plus de problèmes avec les éclairages bien qu’il doive reconnaître qu’il a jus que maintenant toujours été bien servi par ses collaborateurs dans la matière. II regrette un peu que dans cette branche la technicité a pris une si grande place.

En fait, il s’est un peu fatigué de toutes ces activités des années dernières. II aimeraitfaire les choses un peu plus l’aise. II veut de nouveau se concentrer sur la peinture. Je ne suis pourtant pas tenté de le croire, et je suis certain de le retrouver bientôt de nouveau sur une scène quelconque, ou dans une galerie dart, ou parmi un projet d’installation architecturale? ]‘espère toutefois que cette conversation n’aura pas été la dernière. Le curriculum qui suit est lom d’être complet, mais j’espère quand même qu’il peut vous donner une idée de ce que Johan a réalisé les années dernières.

J’avais presque oublié: travailler pour la télévision ne lui est pas désagréable, bien qu’ml regrette que les décors sont toujours découpés par les cadrages et peuvent donner une toute autre image que celle conçue aussi par les caprices du montage.

. .

—mI:t1uiwi•

scenocaflescénogcaphLe

i

-

1

In 1871 werd het Nederlands Toneel van Gent opgericht.

Sinds een dertigtal jaren heeft dit gezelschap zijn vaste stand-

K S Gent

UCRdfLeflS5(

...geluid op maat

plaats in de Koninklijke Nederlandse Schouwburg op het Gentse Sint-Baafsplein, daar waar deze schouwburg vroeger slechts gebruikt werd als recep tieftheater. Na restauratiewerken, die reeds rond 1979 begonnen, nam het NTG terug zijn intrek in de KNS voor het toneelseisoen 1993-’94. De restauratie in de zaal zelfbetrof in hoofdzaak schilderwerken, vernieuwing van de zetels en vernieuwing van het voorscène doek met Duitse, Italiaanse en Griekse opening.

Produktieleider en coördinator bij NTG is Rudy De Raeve.

Johan Van Compernolle is de vaste geluidstechnicus. Johan werkte ook nog voor Arca, Speeltheater en Capiau Projects.

...

Un son sur mest

Le NTG (Nederlands Toneel Cent) fut créé en 1871. Depuis une trentaine d’années, cette troupe a élu domicile dans le Théâtre Royal Néerlandais a la place Saint-Bavon â Cand, alors que celul-ci n’était utilisé jusqu’alors que comme théâtre de réceptions. Après des travaux de restauration entamés vers 1979, le NTC s’installa â nouveau au TRN pour la saison 1993-94. La restauration dans la salle comprenait principalement des travaux de peintures, le remplacement des sièges et le renouvellement de la toile d’avant-scène avec ouverture allemande, italienne et grecque.

Le producteur et coordinateur du NTG est Rudy De Raeve. Johan Van Compernolle est le technicien son titulaire. Johan travaille aussi pour Arca, Speeltheater et Capiau Projects.

e prachtige zaal van de KNS is een heel ‘stille’ zaal. Dit kan niet van alle schouwburgen gezegd worden. Altijd ofmeestal zijn er wel een aantal dingen zoals een aanpalend foyer, een slecht funktionerende aircon ditioning, ofandere zaken die bij het ontwerp ofnadien fout liepen, en nu de stilte verstoren. Stilte betekent ook aandacht en oog (oor) voor detail. Stilte heeft een grote invloed op de verstaanbaarheid. In de stille zaal van het NTG is het dynamisch bereik als gevolg van deze stilte zeer groot. Dit wil zeggen, liet verschil tussen de zachtste en de hardste passage van een geluid is hier heel groot. liet verschil zit hem op akoestisch vlak vooral in de zachte gedeeltes, de geluidsdrempel, de storende geluiden die elk geluid van enig nut maskeren en onduidelijk of onhoorbaar maken.

Laten we het alleen maar hebben over de akoestische bronnen, de stemmen van de acteurs, de geluiden die op de scène geproduceerd worden. Als de geluidsdrempel zeer laag is zullen de kleinste nuances, bijvoorbeeld in de stem van de acteur, het geritsel van een blad, een zacht gekuch ofgekreun, een gefluisterd woordje, door de toeschou wer perfect in tijd opgevangen worden en juist geïnterpreteerd. Dit geeft een aangenaam gevoel en komt de verstaan-

D

a magnifique salle du TRN est une salle <silencieuse>. Ce qui nest pas Ie cas de tous les théâ tres. II y a toujours ou souvent un certain nombre de choses qui viennent troubler le silence, comme un foyer adjacent, un conditionnement dair qui fonctionne mal, ou d’autres choses qui ont mal tourné lors du projet ou après. Le silence signifie aussi être attentifet avoir l’il (l’oreille) pour le détail. Le silence a une grande influence sur la clarté. Dans la salle silencieuse du NTG, la portée dyna mique est très grande grâce ce silence.

Cela signifie que la différence entre le passage le plus bas et le plus haut dun son est très grande. La différence se situe au niveau acoustique surtout dans les parties basses, le seuil de son, les sons parasites qui masquent chaque son de quelque utilité et le rendent indistinct ou inaudible.

Parlons simplement des sources acou stiques, les voix des acteurs, les sons qui sont produits sur scène. Si le seuil de son est très bas, le spectateur entendra parfaitement temps et interprétera correctement les plus petites nuances, par exemple dans la voix de l’acteur le bruis sement d’une feuille, un mot chuchoté, un légertoussementou un gémisse ment étouffé. Cela procure une sensa tion agréable, améliore la clarté, et aide

baarheid ten goede, het helpt de toeschouwer om zich beter in de situatie, in de scène in te leven. De bedoeling van de regisseur, de regie, komt hier dus veel beter tot zijn recht, en uitein delijk ook de ganse productie.

De KNS-zaal blijkt akoestisch zeer homogeen en vlak van frequentiespectrum te zijn.

Het is dan ook nog perfect mogelijk om hier een gesproken toneelstuk onver sterkt op te voeren, wat tegenwoordig in vele schouwburgen onmogelijk blijkt.

Architect Edmond De Vigne heeft hier dus duidelijk rekening gehouden met scène-zaal verhoudingen, reftecties en andere akoestische beschouwingen.

Het resultaat mag er zijn.

le spectateur mieux vivre la situation, la scène. L’objectifdu régisseur la régie, ressort ainsi beaucoup mieux, et finalement aussi toute la production.

La salle du TRN semble être acousti quement très homogène et avoir un spectre de fréquences plat.

II est dès lors encore parfaitement possi bie de donner ici une pièce de théâtre parlée sans amplification, ce qui semble impossible dans nombre de théâtres actuels.

L’architecte Edmond De Vigne a ci clai rement tenu compte des rapports scène salle, des réfiexions et autres considéra tions acoustiques. Le résultat est la hauteur.

Vu que beaucoup de productions théâ trales utilisent l’amplification électrique du son produit, ii faut déterminer avec grand som comment cela va se passer,

surtout dans une salle <plate> comme ceiie-ci, développée â une époque oi ie volume naturel de la voix humaine était ie paramètre principal sur lequel on se basait. Le NTG opta pour une solution avec de petits hauts-parieurs, réglés par un processeur qui sonttrès bien placés et dirigés. Le processeur possède un réseau de corrections pour fréquences et phases, et assure aussi ia sécurité du haut-parieur au moyen dun circuit de limitation. ii s’agissait avant tout de rendre un son réaiiste pour le spectateur c’est-â-dire aussi identique que possible la source sonore, mais ampliflé. ii ne failait surtout pas que le son sembie artificiei.

Gezien veel theaterproducties tegenwoordig uitgaan van het electrisch versterken van het geproduceerde geluid, dient men voorafzeer keurig te bepalen hoe dat gaat gebeuren, vooral in een ‘vlakke’ zaal als deze, ontworpen in een periode waar het natuurlijk volume van

L

Le plan son La salle fut divisée en zones pour obtenir ainsi une diffusion optimale avec les •a.M*Ii1UE•

tankson

i

-

1

de menselijke stem de be1ngrijkste pararneter was waarop men zich diende te baseren. NTG koos voor een oplos sing met relatiefideine, processor gestuurde luidsprekers, die heel goed geplaatst en gericht zijn. De processor bezit een correctienetwerk voor fre quentie en fase en zorgt ook voor de beveiliging van de luidspreker door middel van een Ïimitercircuit. liet kwam er in de eerste plaats op aan om de toeschouwer een realistisch geluid, dit wil zeggen een zo identiek mogelijk, maar dan vertsterkt beeld van de oorspronkelijke geluidsbron te geven. Het geluid mocht vooral niet artificieel overkomen.

Het geluidspian Er werd gekozen om de zaal in zones te verdelen en zodoende met de verschillende kleine luidsprekers van het type Meyer Sound UPAI-A een optimale spreiding te krijgen. Om dit doel te benaderen werd vertrokken van verschillende kringen voor deze zones, kringen die compleet onafhankelijk kunnen gestuurd worden, wat betreft niveau, frequentie en moment van aankomst van de signalen (dit laatste geldt voor de luidsprekers die met vertra gingslijnen gestuurd worden).

Per luidspreker, dus per zone kan het geluidsniveau aangepast worden door différents petits hauts-parleurs de type Meyersound UPA1-A. Pour approcher ce but, on est parti de différents cercies qui peuvent être réglés tout fait indépen damment pour ce qui est du niveau, de la fréquence et du moment d’arrivée des signaux (ceci est valable pour les haut parleurs qui sont réglés avec des lignes de ralentissement). Par haut-parleur, c’est--dire par zone, le niveau sonore peut être adapté au moyen du processeur la courbe de fréquences peut être adaptée si nécessaire avec un filtre graphi que â 31 bandes.

Le NTG opta pour cette solu tion très souple parce que I’objec tifétait de pou voir utiliser la même installa tion dans d’aut res théâtres, parmi Iesquels le Théâtre Minard et Ie complexe M innemeers.

Après une mise en place critique des hauts-parleurs en hauteur et en profon

middel van de processor, de frequentiecurve kan aangepast worden als dat nodig zou zijn met een grafische 31band filter. Het NTG koos voor deze heel flexibele oplossing omdat het de bedoeling was om dezelfde installatie te kunnen gebruiken in andere theaters, waaronder de Minard-schouwburg en het Minnemeerscomplex.

Na een kritische opstelling van de luidsprekers qua hoogte en diepte bleek dat vier zones eigenlijk voldoende waren om in de zaal een perfekte verdeling van het geluid te bekomen, de luidsprekers hebben een horizontale spreiding van 8o en een vertikale spreiding van 6o.

Twee luidsprekers ter hoogte van de nultrek en twee luidsprekers in de zaal bepalen globaal het geluidsbeeld in de schouwburg.

De twee overige kringen kunnen toege voegd worden voor effect, ofzoals Johan het in de meeste gevallen gebruikt, op de scène, om nog n;eer het gevoel te krijgen dat het geluid werkelijk uit de manteau komt en niet uit de luidspre kers. De extra kringen kunnen ook in de zaal gebruikt worden eventueel in tijd gecorrigeerd met een vertragingslijn.

Vertragingslijnen worden hier wel meer gebruikt, zij het dan om een plaats van een geluid te simuleren ofvoor andere creatieve doeleinden meestal opgelegd deur, il apparut que 4 zones étaient en fait suffisantes pour obtenir une parfaite répartition du son dans la salle. Les hauts-parleurs ont une diffusion hori zontale de 8o et une diffusion verticale de 6o. Deux haut-parleurs hauteur de la scène et deux haut-parleurs dans la salle déterminent limage sonore globale dans le théâtre. Les deux cercles restant peuvent être ajoutés pour les effets, ou comme Johan les utilise dans la plu part des cas, sur scène, pour renforcer enco re le sentiment que le son vient réelle ment de la scène et pas des haut-par leurs. Les cercles supplémentaires peu vent aussi être utilisés dans la salle, éventuellement corrigés en temps par une ligne de ralentissement. Des lignes de ralentissement sont plus souvent uti lisées ici, soit pour simuler la place dun son, soit pour d’autres objectifs créatifs le plus souvent imposés par la régie. La hauteur des haut-parleurs a été réglée au moyen de chaînes pour amener le son réellement hauteur des balcons, et le propager aussi lom que possible sous ces balcons. Cela a surtout son impor tance pour les hautes fréquences.

La table de mixage en salle dispose, en plus des 8 groupes et des sends, dun système matriciel étendu. II permet de régler le niveau de tous les cercles de

door de regie. De hoogte van de luidsprekers werd ingesteld door middel van kettingen om het geluid werkelijk ter hoogte van de balkons te krijgen, en om zo ver mogelijk te kunnen instralen onder deze balkons. Dit is vooral belangrijk voor de hoge frekwenties.

De mengtafel in de zaal beschikt naast de 8 groepen en de sends ook over een uitgebreid matrix systeem. Hiermee kunnen de individuele zonekringen en alle denkbare locaties, afhankelijk van de regie in niveau gestuurd worden, met een mix naar keuze.

Het principe van ‘clusters’ meerdere luidsprekers bij mekaar, opgehangen in de toneelmond, werd niet in aanmer king genomen aangezien daardoor het zicht in de toneelopening verstoord werd, en vooral omdat het stereobeeld dan bijna volledig verloren gaat.

Met de kleine luidsprekers (12 woofer, 1,4 hoorn), die frequenties weergeven tot 8o Hz binnen 4 dB en tot i6.ooo Hz binnen 4 dB, werd ruim voldoende fte kwentiegebied bereikt voor de meeste theaterproducfies. Het echte sublaag echter, ( 4o-iooHz ) werd aangevuld met twee subbasluidsprekers van het type Meyer Sound uswi die links en rechts van de manteau opgesteld wer den. Deze luidsprekers worden ook gestuurd door een processor. ,

zones individuels et autres localisations possibles, dépendant de la régie, avec un mix au choix.

Le principe des <clusters>, plusieurs haut-parleurs ensembles, pendus au dessus de la scène, na pas été retenu parce qu’il gène la vue et surtout parce que l’image stéréo disparaît presque entièrement.

Les petits hauts-parleurs (12 woofer, 1,4” hoorn), qui rendent des fréquences jusqu’â 80 Hz 4 dB etjusqu’ i6.ooo Hz 4 dB, permettent d’atteindre des domaines de fréquences amplement suffisantes pour la plupart des produc tions théâtrales. Pour les très basses fré quences (40 100 Hz), ‘ensemble est complété par deux haut-parleurs basses fréquences detype Meyer Sound uswi installés de part et d’autre du manteau.

Ces haut-parleurs sont également réglés par un processeur. Vu que ces subwoofers ne sont pas vraiment directifs, leur mise en place nest pas aussi criti que, saufpourleuremplacementdans le plan vertical. Les subwoofers doivent de préférence se trouver dans le même plan que les autres haut-parleurs en raison de l’arrivée correcte dans le temps, la phase. L’image sonore générale s’enri chit de I’apport des basses fréquences et on ressent clairement une impression de pouvoir, de force. L’amplification de —

angezien deze subwoofers niet echt lirectiefzijn is de opstelling hiervan ‘iet zo crifisch, behalve voor de plaat:ing in het vertikale vlak. De subwoof is dienen hij voorkeur in hetzelfde vlak e staan van de ander luidsprekers vanvege de correcte aankomst in de tijd, de se. Het algemeen geluidsbeeld wordt loor het toevoegen van de subbas erg ijk en men krijgt een duidelijke indruk an power, van kracht. Vooral voor klasieke muziek en voor hedendaagse noderne muziek is het gecontroleerd ublaag niet meer weg te denken bij nuziekversterking voor theater. ‘ink noise lij het afstellen van de NTG-zaal bleek Lat de weergave in de schouwburg vrijvel vlak was, de correctie op de grafis he equalisers was uiterst miniem, wel nder voorwaarde van een goede plaating van de subwoofers. Bij een slechte laatsing krijgt men immers een vernindering van sublaag in plaats van een ersterking, dit vanwege de tegenfase [ie daardoor optreedt. Afhankelijk van .e opbouw en de noden van de produk ie is het soms zoeken naar een geschik plaats. j het uitmeten van de zaal wordt een oze ruis, ‘pink noise’ door het geluids ysteem gestuurd, met een meetmicro oon gemeten en via een analyser ,

nusique pour Ie théâtre nest plus conevable sans un contrôle des basses fré uences, surtout pour la musique classi ue et pour la musique classique conmporaine. ‘ink noise ors du réglage de la salle du NTG, le ndu dans le théâtre était peu près lat, la correction sur les equalizers raphiques extrêmement minime, la ondition toutefois que les subwoofers oient â la bonne place. S’ils ne sont pas en placés, on constate une diminution es basses fréquences au lieu d’une mplification, cela en raison de la cone-phase qui se produit alors. II faut par )i5 chercher la place appropriée en )nction de I’édifice et des besoins de la roduction. Pour effectuer les mesures ans la salle, le système sonore envoie n bruit rose, <pink noise>, recuilli par un iïcrophone de mesure et dont la tenue ans le plan est contrôlée par un analy eur. Pink noise est un bruit qui contient )utes les fréquences dans la même proortion. Si la courbe nest plus plane omme celle du bruit rose d’origine, on eut voir sur I’analyseur les fautes de la alle et les corriger au moyen dun qualizer graphique ou paramétrique. a salle du NTG semblait avoir une très onne réponse en fréquences, ce qui est

tankf

gecontroleerd op zijn vlak verloop. Pink noise is een ruis die alle frequenties in een gelijke mate bevat. Verloopt de curve niet meer vlak zoals hij de oorspronkelijke roze ruis, dan ziet men op de analyser de fouten van de zaal en kan men daarvoor corrigeren door middel van een grafische ofparametrische equaliser.

Het NTG-zaal bleek een zeer goede fre cluentierespons te hebben wat natuurlijk een belangrijk voordeel is. Veel corrigeren met filters brengt in de meeste gevallen vervorming met zich mee en er ontstaan vaak fasefouten. De grafische equalisers worden ook aangewend voor het bewerken van individuele bronnen en zeker voor probleemgevallen zoals stemmen versterkt met draadioze microfoons.

geluid rustig aangedikt worden met heel wat digitale galm, zonder storend te worden ervaren.

Voor geluidseffecten gebruikt het gezel schap nog de Revox B-77 bandopnemers van weleer. Met dbx ruisonderdrukking en goed gecalibreerd geven deze volgens Johan nog de beste resultaten. t Een discussie over DAT-recorders, harddisk-systemen en Minidiscs zou ons te ver leiden, nvdr).

Aangezien NTG een gezelschap is, dus met eigen producties, werd de KNS ook

uitgerust met een heel moderne en complete technische intercom die tege moet komt aan zeer hoge eisen van communicatie tijdens repetities en voorstellingen.

Het geluidssysteem werd eerst getest in de Minard voor de productie Titus Andronicus. NTG speelde ook grote producties waaronder Onder de Torens door Hugo Claus in opdracht geschreven voor NTG, Tante Eutcrnasie van Kamagurka, een productie met live-

Een stille zaal vraagt om een stil geluidssysteem. Hiervoor werd de keuze gemaakt om de niveaus van de eindversterkers door VCA’s te sturen.

Dit moet toelaten om de eindtrappen volledig van op afstand dicht te draaien indien gewenst. De wijze van sturing van dit systeem, manueel of automa tisch ofeen combinatie van beide is nog in de ontwerpfase.

Een Lexicon pcM8o digitale galm wordt vooral gebruikt om bij te kleuren’ Door de erg correcte akoestiek kan het zaal.

naturellement un avantage important.

De nombreuses corrections avec filtres entraînent dans la plupart des cas des déformations et des fautes de phase apparaissent. Les equalizers graphiques sont aussi employés pour traiter des sources individuelles et certainement pour des cas problématiques comme les voix amplifiées avec des microphones sans fl1.

Une salle silencieuse demande un systè me sonore silencieux. C’est la raison pour laquelle on a choisi de régler les niveaux des amplificateurs finals par VCA. Cela doit permettre de fermer com plètement les derniers degrés distan ce, si nécessaire. La manière de com mander le système, manuelle, automati que ou une combinaison des deux est encore I’étude.

Un Lexicon PcM8o son digital permet de mettre la touche finale. Comme I’acoustique est très correcte, le son de la salle peut être renforcé par du son digital, sans entraîner aucune gêne.

Pour les effets sonores, la troupe utilise encore le magnétophone Revox B-77 de Weleer. Bien calibré et avec réduction de bruit dbx, 1 donne d’après Johan encore d’excellents résultats. (Une discussion sur les enregistreurs DA1 les systèmes disques durs et les Minidiscs nous en-

traîneraittrop lom, ndlr).

Vu que le NTG est une troupe, donc avec ses propres productions, le TRN a aussi été équipé dun système d’intercom technique très moderne et complet qui satisfait aux exigences de la communica tion pendant les répétitions ou les repré

sentations.

Le système son a d’abord été testé au Minard, pour la production Titus

Andronicus. Le NTG joua aussi de gran des productions parmi lesquelles Onder de Torens de Hugo Claus commandé par le NTG, et Tante Euthanasie de Kamagurka, une production avec orchestre, 56 canaux d’entrée son, un paquet de micros sans fl1 et un Yamaha DX7 avec commande Midi.

L’équipement technique choisi avec grand som pour ce qui est de l’ampli

orkest, 56 ingangskanalen geluid, een pak draadioze microfoons en een Yamaha DX7 met Midi sturing.

De met zorg gekozen techni sche uitrusting op het vlak van de geluidsversterking heeft de KNS-zaal al snel de reputatie bezorgd van een zeer goed receptieftheater, en dat stemt iedereen Levreden.

MateriaaUijst zaalgeluîd 6 Meyer UPM-C Iuidspreker 6 Meyer controtler Ml controNer voorUPAl-C 2 Meyer USW1 subbï9uidspreker 1 Meyer 82A controller voor USWÏ 7 HH VX900 versterkers met VCA volumesturing 3 Klark Teknik DN360 2-kanaats Grafische Equatisers 31 band 1 Ktark Teknik Detay DN728 vertragingstijn 1 Soundcraft Venue ti 32/Theatre 32 kanaats mengtafet met matrix 1 Lexicon PCM8O Reverb/effekt processor 2 Ktark Teknik DN514 4 kanaats gates 2 dbx 166 compressor/timiter Lexicon PCM7O digitate gatm Sennheiser draadtoze microfoons Ctearcom intercomsysteem Een groot assortiment van dynamischeen condensatormicrofoons van Sennheiser, waaronder MD441, MD421, MKH416, AKG, Shure en Attec Lansing, deze taatste voor de liefhebbers van ‘vintage’ sound.

Bose 802 monitor- en effecttuidsprekers

Liste de matériel son de la salle 6 haut-parteurs Meyer UPA1-C 6 Meyer controtter Ml pour UPA1-C 2 haut-parteurs basses fréquences Meyer USW1 1 Meyer B2A controtter pour USW1 7 amptificateurs t-tH VX900 avec régtage du votume VCA 3 Equatizers Graphiques Ktark Teknik DN360 2 canaux 31 bandes 1 tigne de ratentissement Ktark Teknik Detay DN728 1 tabte de mixage Soundcraft Venue t 32/ Théâtre 32 canaux avec matrice 1 Lexicon PCM8O Reverb/effect processor 2 entrées Ktark Teknik DN514 4 canaux 2 dbx 166 compressor/limiter Lexicon PCM7O son digital Microphones sans fit Sennheiser Système d’intercom Ctearcom Un grand assortiment de microphones dynamiques et condensateurs Sennheiser, parmi Iesquels MD441, MD421, MKH4Ï6, AKG, Shure et Attec Lansing, ce dernier pour les amateurs de son (vintage>.

Moniteur et haut-parteurs effets Bose 802.

UPAJ-C

Blokschema FuN-Range L.S.

cation du son a rapidement onné la salle du TRN la éputation dun très bon :héâtre de réceptions, ce qui ;atisfait tout Ie monde.

Blokschema Sub-Bas L.S.

Lank19

Geschiedenis en ontwikkeling van de theatertechniek Theatertechniek is een veel omvattend begrip, zowel het woord “theater” als het woord “techniek” hebben meerdere betekenissen. ccTheater;7 betekent zowel het stuk, het spel, de voorstelling, als de plaats, het gebouw waar de voorstelling plaats vindt. “Techniek” noemt men de vaardigheid, manuele ofartistieke, om dingen uit te voeren, maar ook het vervaardigen en gebruiken van materiële e technische vaardigheden die hulpmiddelen.

D

een acteur, danser of musicus nodig heeft, kan men in zekere zin ook als theatertechniek beschou wen, zullen echter in deze reeks niet aan bod komen. Scenografte en theaterarchitectuur zullen echter, gezien hun nauwere betrokkenheid tot de eigenlijke theatertechniek, wel besproken worden.

In de jaren zeventig verscheen in de toenmalige DDR een brochure over hetzelfde thema dat wij willen behandelen.

Deze brochure, bestemd voor de beroepsopleiding van theatertechnici en uitgegeven door het Ministerie van Cultuur, koppelde de geschiedenis van de theatertechniek aan de ontwikkeling van de wetenschappen en aan de alge mene geschiedenis. Dit leek ons een uitstekende vertrekbasis.

Het Griekse theater Algemeen wordt aangenomen dat het toneel wortelt in de geplogenheden en plechtigheden van religieuze aard en dat het bij de oude cultuurvolkeren uit het nabije en verre Oosten reeds bekend

HET ÇRIËI(SE G HEI RpMEÏNSI}*AIËR LeIF+ËÂTRE ÇRE( G LeTHËÂIRE IkOAIN auteucor

es aptitudes techni uesuunacteur danseur ou musicien, doitposséderetquel’onpeut considérer dans un certain sens comme de la technique de théâtre, ne seront pas abordées ici. La scénogra phie et I’architecture de théâtre seront elles abordées, vu leur rapport étroit avec la techniqUe de théâtre proprement dite. Dans les années septante, une bro chUre sUr Ie même thème que celUi que noUs VoUlons traiter est parue en exRDA. Cette brochure, destinée la formation professionnelle des techniciens de théâtre et éditée par Ie Ministère de la CultUre, lia I’histoire de la techniqUe de théâtre au déVeloppement des sciences et l’histoire générale. Cela nous sembla un excellent point de départ.

Histoire et développement de la technique de theatre F P

La technique de théâtre est une notion très vaste, Ie mot «théâtre» aussi bien que Ie mot «techni que» ayant plusieurs significations. Le «théâtre» signifie aussi bien la pièce, Ie jeu, la représenta tion, que I’endroit, Ie bâtiment dans lequel a Iieu la représentation. La «technique» est I’habileté, manuelle ou artistique, exécuter des choses, mais aussi la fabrication et I’emploi d’accessoires matériels.

,

Le theatre grec II est généralement admis que le théâtre a pris ses racines dans les usages et les

cérémonies caractère religieux, et qU’il était déj connu des anciennes cUltUres du proche et de l’Etrême Orient (Inde, Japon, Egypte). Vers le sixième OU Ie septième siècle aVant le Christ sont apparus chez les Grecs des jeux de diVertisse ment qui furent interprétés de façon réa liste. Ces représentations ont été données dans toute la Grèce et même endehors. On les appelait «mimos», les acteurs étaient des «mimen». Ils jouaient dans la rue ou sur les places, sur un podium construit la hâte. Les décors, Is ne connaissaient pas. Pour faire impression, ils comptaient aVant tout sur leurs déguisements. Ces mimen n’aVaient pas accès aux théâtres en pierre ou en bois, considérés alors comme des endroits sacrés.

Vers 500 aV. JC, le théâtre grec aVait déj pris sa forme typique actuelle. Des taines de ruines dans la région câtière de la Méditérranée en témoignent. Au cen tre il y aVait une surface circulaire d’enVi

was (Indië, Japan, Fgypte). In de zesde ofzevende eeuw voor Christus ontston den bij de Grieken vrolijke spelen die op realistische wijze werden vertolkt. Deze voorstellingen werden in heel Griekenland en ook daarbuiten gege ven. Men noemde ze “mimos”, de spe iers waren de “mimen”. Zij speelden op straten en pleinen op een haastig opge timmerd podium. Decors kenden zij niet. Om indruk te maken, rekenden zij op hun vermommingen. In de stenen of houten theaters, die toen als heilige plaatsen werden beschouwd, waren deze mimen niet welkom.

Rond 500 v. Chr. had het Griekse theater zich reeds tot zijn typische vorm ontwikkeld. Honderden ruïnes in het Middellandse zeegebied getuigen daarvan.

Centraal gelegen was een cirkelvormig vlak van ongeveer 20 m doormeter, de orchestra, omgeven door rijen zitpiaat sen, het theatron, die de orchestra voor 2/3 omsioten en die trapsgewijs naar boven uitgebouwd waren. Elke trap had een hoogte van ongeveer 40 cm en was tegelijkertijd zitplaats. Aan de open zijde van het theatron bevond zich de tempel en in het midden van de orches tra een altaar. Later werd het altaar verwijderd. Aan beide zijden van de tempel waren toegangswegen voor de acteurs, de parador.

De eerste “skene” Oorspronkelijkwerd de orchestra uitsluitend door koren en dansers gebruikt. Thespis was één van de eerste ‘solo’ acteurs. Hij voerde de dialoog tus sen de koorleider en de acteur in.

Daardoor verplaatste de handeling zich naar de rand van het orchestra.

Tenslotte werd het speelviak aan die rand verhoogd om de speler beter zichtbaar en beter verstaanbaar te maken. Zo ontstaat de “skene”. Eerst was het een houten constructie, later een stenen gebouw. De omgevende wanden krijgen toegangsdeuren en vormen het “prosce nion” : het voortoneel. Aischylos, die beschouwd wordt als de schepper van de Griekse tragedie, stelde tegenover de enige acteur van Thespis, een tweede.

Zo onstond de echte dramatische dialoog (49v v. Chr.). In 468 v. Chr. voerde Sophokles een derde en later zelfs een vierde acteur op. De Griekse theaters waren massa-theaters, zij konden dui zenden toeschouwers bergen van 5.000 (Delphi), 20.000 (Ëpidauros) tot 6.ooo in Ëphese. Zij werden meestal in een natuurlijk landschap ingeplant.

Daarbij werd rekening gehouden met de inval van het zonlicht, voor wat de belichting betreft en met de meest voorkomende windrichting voor wat de akoestiek, de verstaanbaarheid betreft.

De voorstellingen begonnen reeds

ron 20 m de diamètre, ‘orchestra, entouré sur les 2/3 de rangées de places assises, le theatron, construit graduelle ment en hauteur. Chaque degré avait une hauteur d’environ 40 cm et faisait en même temps fonction de place assi 5e. Le temple se situait du côté ouvert du theatron et un autel se trouvait au centre de ‘orchestra. Plus tard, l’autel fut enlevé. De chaque côté du temple se trouvaient les voies d’accès pour les acteurs, le parador.

ajouta un troisième et plus tard même un quatrième acteur. Les théâtres grecs étaient des théâtres de masse pouvant contenir des milliers de spectateurs, de 5.000 (Delphi), 20.000 (Epidauros) 6.ooo Ephèse. Is étaient le plus sou vent implantés dans des paysages natu reIs. On y tenait compte de l’ensoleille ment pour l’éclairage et de la direction générale des vents pour l’acoustique, la clarté. Les représentations com mençaient déjâ tôt le matin, on jouait seule mentquand letemps permettaitde séjourner longtemps en plein air, ce qui n’était pas rare avec le climat grec.

La première «skene» A ‘origine, l’orchestra était exclus ivement utilisé par les chcurs et les danseurs. Thespis fut l’un des premiers acteurs <solo>. II introduisit le dialogue entre le chefde chcur et l’acteur.

L’action se déplaça ainsi vers le bord de ‘orchestra. Finalement, la surface de jeu sur ce bord fut surélevéepour rendre ‘acteur plus visible et plus distinct. Ainsi apparut la «skene». D’abord en bois, zette construction s’est faite par la suite n pierre. Les parois possédaient des portes d’accès et formaient le «prosce nion» : l’avant-scène. Aischylos, considéré comme le créateur de la tragédie recque, opposa â l’acteur unique de Thespis un deuxième acteur. Ainsi iaquit le véritable dialogue dramatique (499 av. JC). En 468 av. JC, Sophocles

vroeg in de morgen, er werd enkel gespeeld als het weer een lang verblijf in openlucht toeliet, wat met het Griekse klimaat geen zeldzaamheid was.

Decors

Voor het situeren van de handeling gebruikte men aanvankelijk slechts een voorwerp. Meestal monumentaal door zijn afmetingen, het kon een altaar, een graf, een toren ofiets dergelijks zijn en werd geplaatst in de orchestra. De “skene” werd behangen met een beschilderd doek, zoals we later de achterdoeken kennen. Er wordt beweerd dat Sophokles de uitvinder van het beschilderde decor zou zijn.

In de loop van de tijd werden nog ande re middelen gebruikt om de plaats van handeling te bepalen. Zo werden links en rechts op het podium driehoekige zuilen geplaatst die om een spil konden draaien. Elk van de drie zijden van deze “periakten” was beschilderd met motieven die pasten bij het achterdoek.

Waarschijnlijk werden de achterdoeken op houten ramen gespannen die in gleuven naar links ofrechts konden verplaatst worden.

Les décors Au commencement, on utilisait un seul objet pour situer l’action. Souvent de dimensions monumentales, il pouvait s’agir dun autel, d’une tombe, d’une tour ou autre objet semblable, placé dans l’orchestra. La «skene» était recou verte d’une toile peinte, comme nous connaissons plus tard les rideaux de fond. D’aucuns affirment que Sophocles serait l’inventeur du décor peint.

D’autres moyens ont encore été utilisés au fl1 du temps pour situer le lieu de l’ac tion. Des colonnes triangulaires qui pou vaient pivoter sur elles-mêmes étaient placées â gauche et droite sur le podi um. Chaque côté de ces «periakten»

iheatertechn

Hulpmiddelen In het podium waren luiken aange bracht zodat personages in de diepte

konden verdwijnen. Men kende ook reeds het gebruik van toneelwagens, meestal werden die gebruikt om bin nenhuistaferelen uit te beel den. Zij werden op- en afge rold door één van de deuren van de “skene”. Verder gebruikte men hij stoestellen om goden op het toneel te laten verschijnen waar ze voor de ontknoping zorgden.

Vandaar de uitdrukking “deus ex machina” wat bete kent: de god uit het toestel.

Tijdens de voorstelling wer den bepaalde conventies in acht genomen: als het koor rechts van de toeschouwer opkwam, betekende dit dat zij uit de stad ofvan de haven kwamen, traden zij van links op dan kwamen zij uit een vreemd land. De weidse afmetingen van het theater en het felle zonlicht maakten de afmetingen groter en gaven een indruk van grootsheid. Dit gold zowel voor het spel van de acteurs, hun zegging, hun aankleding als voor de opstel ling van de decors. De noodzaak om door duizenden toeschouwers gezien en gehoord te worden, ligt aan de basis

sortaient par des trappes dans la «skene». De plus, on utilisait des appa reils de levage pour faire apparaître sur scène des dieux qui participaient au dénouement. De l l’expression «deus ex machina» qui signifie: le dieu de lappareil. Certaines conventions étaient respectées pendant la représentation: si les chcurs arrivaient par la droite du spectateur cela signiflait qu’ils venaient de la ville ou du port; s’ils arrivaient par la gauche, cela signiflait qu’ils provenai ent dun pays étranger. Les dimensions pompeuses et un soleil éblouissant agrandissaient le théâtre et donnaient une impression de grandeur. Cela valait aussi bien pour le jeu des acteurs, leur élocution, leur habillement que pour l’aménagement des décors. La nécessité d’être vu et entendu par des milliers de spectateurs est l’origine de deux attri buts caractéristiques de l’acteur de théâtre antique: le masque et le «cothur ne» inventé par Sophocles. Le cothurne est une chaussure qui pouvait avoir 20 cm de hauteur et donnait une taille sur Les accessoires humaine aux acteurs, encore augmentée Des trappes étaient aménagées dans le par la hauteur de la coiffure. Le costume, podium pour que les personnages puis drapé et richement décoré, grossissait l’acteur. Seuls les voyageurs portaient sent diparaître en profondeur. On connaissait déj aussi l’emploi des chariots, des chapeaux, un roi avaittoujours un utilisés le plus souvent pour représenter sceptre et un vieillard s’appuyait imman quablement sur une canne. des scènes d’intérieur. Is entraient et

van twee eigenaardige attributen van de antieke toneelspeler: het masker en de door Sopholdes uitgevonden “cothur ne”. De cothurne is een toneelschoen die tot 20 cm. hoog kon zijn, hij verleen de de spelers een bovenmenselijke gestalte die nog verlengd werd door de hoogte van de kapsels. Het kostuum, gedrapeerd en met rijke versieringen verdikte de acteur. Hoeden werden alleen gedragen door reizigers, een koning had steeds zijn scepter bij en een grijsaard leunde altijd op een stok.

Vrouwenrollen werden steeds door mannen vertolkt.

Maskers Omdat de menselijke stem te zwak is om de enorme toneelruimte te vullen, werd gebruik gemaakt van maskers. In de mondopening van de maskers werd een trechtertje aangebracht zodat het effect van een megafoon verkregen werd. De gebruikte maskers waren van een opvallende schoonheid, eerst wer den zij uitgevoerd in leder, later in hout.

De toeschouwer wist onmiddellijk met wie hij te doen had maar mimische karakterizering was uitgesloten. Er werd ook veel gebruik gemaakt van Voorbeeld van een Grieks theater...

était peint avec des motifs qui s’accor daient au rideau de fond. Les rideaux de fond étaient probablement tendus sur des cadres en bois qui pouvaient être déplacés de gauche droite dans une ram ure.

Periakten met verplaatsbare achtergrondpanelen Periakten avec panneaux dar rière-plan mobiles

Exemple dun théâtre grec

Les rôles féminins étaient toujours interprétés par des hommes.

Les masques Les masques étaient utlisés parce que la voix humaine était trop faible pour remplir l’énorme espace du théâtre. Un entonnoir situé dans la bouche du mas que permettait d’obtenir l’effet dun mégaphone. Les masques employés, d’abord exécutés en cuir ensuite en bois, étaient d’une beauté remarquable.

Le spectateur savait immédiatement qui 1 avait faire, mais toute mimique était exclue. On utilisait aussi beaucoup la musique. Les acteurs déclamaient leur texte et le soulignaient de mouvements rythmiques. Des doubles flûtes assurai ent la direction des parties lyriques comme des chceurs. A côté des tragé dies, le théâtre grec connu également des comédies. Dans certaines comédies

I lÂ1

A WW

r

‘

\\\\\\

‘

‘.

-

.

‘-

‘

—

‘

.

,

.‘

ç

‘

\\

lIA1

_l ‘‘—‘

—

LA w

—‘

a

—k

ç

:

‘

ç

•%6

:

.

>

.

:

.

:

ç

.

• •.

\

‘

\3)

• .

old

muziek. De spelers declameerden hun tekst en onderlijnden die door rythmi sche bewegingen. Lyrische gedeelten evenals de koren werden begeleid door dubbele fluiten. Naast de tragedies kende het Grieks theater ook comedies. ln bepaalde comedies van Aristophanes, de bekendste blijspelauteur, speelt de actie zich afop verschillende plaatsen, men speelde dan in zeer eenvoudige decors die naast elkaar geplaatst wer den. De maskers van de comedie verschillen van deze die voor de tragedie in gebruik waren, zij waren meer karikatu raal.

theater en hebben zij talrijke schouw burgen gebouwd.

Romeinse accenten Terwijl de Grieken hun schouwburgen in een mooi landschap bouwden, richtten de Romeinen hun theaters op willekeurige plaatsen op. De opklimmende rijen van de toeschouwersruimte werd afgesloten door een dikke muur, aan de buitenzijde versierd met rijen pilasters.

Ook de achtergrond van het toneel was afgesloten door een lage muur zodat de horizon begrensd was. De toeschou wersruimte had de vorm van een halve cirkel, die de orchestra omsloot. Deze Daar komen de Romeinen was niet langer voorbehouden voor de Vanafde derde eeuw v. Chr. hebben de evoluties van het koor, maar werd inge Romeinen handelsbetrekkingen aange nomen door de zetels voor senatoren en knoopt met de Grieken en ondergingen magistraten. Het koor verhuisde naar het podium, dat dieper was dan in de zij de culturele invloeden van de Griekse theaters en slechts 1,5 m hoog Hellenen. De invloeden namen toe na Modellen van deze theaterbouw was. de door de verovering van Hellas zijn het Marcellus-theater in Rome en Romeinse legioenen. Als soldatenvolk de theaters van Orange en Arles. In het hebben de Romeinen steeds de voorbegin was de aankleding uiterst sober, keur gegeven aan de bloedige spelen men gebruikte de “periakten” van de met van de arena, waar gladiatoren wilde dieren vochten, boven het theater. Grieken en schermen die links en rechts in gleuven konden geschoven Niettegenstaande hebben zij aandeel worden. Vanafhet jaar 133 v. Chr. werd gehad in de ontwikkeling van het voor het eerst een voordoek gebruikt. en van een Romeïns theater Het theater in Pompeï bezat een doek dat tussen de “skene” en het “theatron” kon neergelaten worden. Er werd ook

et dun théâtre romain

d’Aristophanes, Ie célèbre auteur comi que, J’action se joue dans différents lieux en utilisant des décors très simples placés les uns â côté des autres. Les masques employés pour la comédie différaient de ceux en usage pour la tragédie, ils étaient plus caricaturaux.

Voilâ les Romains Les Romains avaient tissé des relations commerciales avec les Grecs dès le troi sième siècle av. JC et subissaient les influences culturelles des Hellènes. Les influences augmentèrent encore après la conqufte de Hellas par les légions romaines. Peuple guerrier, les Romains ont toujours préféré au théâtre les jeux sanglants de l’arène, oui les gladiateurs luttaient avec des animaux sauvages. Is ont néanmoins contribué â son dévelop pement et contruit nombre de théâtres.

Les accents romaïns Alors que les Grecs choisissaient un beau paysage pour leurs théâtres, les Romains les construisaient eux dans des endroits quelconques. Les gradins de lenceinte étaient entourés dun épais mur, décoré â l’extérieur de rangées de pilastres. L’arrière-plan de la scène était également fermé par un mur bas afin de limiter ‘horizon. L’enceinte avait la forme dun demi-cercle qui entourait l’orchestra. Celui-ci nétait plus résevé aux évolutions du chceur mais était aussi occupé par les sièges des séna teurs et magistrats. Le chceur se déplaça vers le podium, qui était plus profond que dans les théâtres grecs et n’avait qu’1,5 m de haut. Des modèles de ces constructions sont le théâtre Marcellus Rome et les théâtres dOrange et Arles.

Au début, I’habillement était très sobre, on utilisait les «periakten» des Grecs et des écrans qui pouvaient être déplacés de gauche â droite dans des rainures. Un rideau a été utilisé pour la première fois en 133 av. JC. Le théâtre de Pompéi possédait un rideau qui pouvait être descen du entre Ia «skene» et Ie «theatron». On utilisait aussi des effets comme Ie feu et la fumée. L’appareil employé par les Grecs pour faire apparaître des dieux fut amélioré par les Romains. L’enceinte pouvait être recouverte de voiles pour-

gebruik gemaakt van effecten zoals vuur en rook. Het toestel dat de Grieken gebruikten om goden te laten verschij nen werd door de Romeinen verbeterd.

Bij hevige zonneschijn ofregen kon de toeschouwersmimte met purperen zeilen overtrokken worden.

Bij de Grieken bleefvan een theatervoorstelling steeds een religieuze wijding uitgaan. Het bijwonen van een voorstelling had iets plechtigs waartoe slechts enkele malen per jaar de gelegenheid bestond. Niet zo in Rome.

Theaterbezoek werd een alledaags feest dat meer en meer uitgroeide tot een weelderig spektakel. Het toneel moest tenslotte de plaats ruimen voor het spannende circus-spel. Dit bleefzo, tot de inval van de Barbaren het voorlopig einde betekende van het theater.

pres en cas de soleil éblouissant ou de fortes pluies.

Chez les Grecs, une représentation théâ trale commençait toujours par une bénédiction religieuse. Assister â une représentation avait quelque chose de cérémoniel qui n’arrivait que quelques fois par an. Ce n’était pas le cas Rome.

Le théâtre était une fête journalière qui évolua de plus en plus vers un spectacle somptueux. Le théâtre devait finalement céder sa place aux jeux captivants du cir que. Cela resta ainsi jusqu’ ce que l’in vasion des Barbares mit provisoirement fin au théâtre.

Ontwikkeling van het theater Le développement du théâtre -

500

Het Dionydod-theater in Athene wordt gebouwd Construction du théâtre de Dionysus â Athènes

Tijdsschema 500 voor Christus 300 na Chritus

472

Chronologie 500 avant J.C. 300 après J.C.

470

Aischylos: de Aischylos: les Perses

-

Aischylos: Prometheus, eerste gebruik van podiumluiken Aischylos: Prométhée, première utilisation dun podium è volets

-

467

Aischylos: Zeven tegen Thebe Aischylos: Sept contre thèbes

Het tijdsbeeld Chronologie -

Zilvermunten worden geslagen door Etrusken 500 Les Etruoques frappent des pièces en argent

465 Agatharchos schildert het eerste lijnwaaddoek Agatharcos peint le premier rideau de in

Athena-tempel gebouwd 480 Le temple dAthènes

463

Ananagoras ontwikkelt het mathematische perspectief als “Scenografia” Anaoagoras développe la perspective mathématique cvmme vScenografiav

Zeus-tempel in Olympia gebouwd 470 Le temple de Zeus Olympie Herndus maakt een voorstelling van de bekende wereld 450 Hérode donne une représentation du monde connu Parthenon op de Akropolis gebouwd 447 Le Parthénon de lAcropole

458 Aischylos: Orestes, eerste gebruik van toneelwagens Aischylos: Oreste, première utilisation de chariots

350

—

1325

Peloponesische oorlog 431 La guerre du Péloponèse Via Appia in Rome gebouwd, eerste waterleiding in Rome 15 km lang 312 La Via Appia â Rome, le premier agueduc b Rome, 15 km de long Euclides legt de grondslagen van de geometrie vast 300 Euclide pose les bases de la géométrie Bouw van de vuurtoren Pharos in Alexandrië 283 Construction do phare de Pharos â Alexandrie

1

1

442

—

L_

Ll_

• —

275 250

H F—

Archimedes ontdekt het principe van de hefboom, de archimedische schroef en de katrol. 250 Archimède découvre le principe do levier, l’hélice qui porte son nom et la poulie.

Sophokles: Antigone Antigone Sophocle: Euripides: Alkestis Euripide:

431

Euripides: Medea Médée Euripide: 428 Euripides: Hippolytos Hippolyte Euripide: 427 Sophokles: Koning Oidipus, perspectief schildering van achterdoeken Oedipe rol, peinture en perspective de rideaux de fond Sophocle: 425 Euripides: Euripide: Hécube

424 Aristophanes: De Ridders (cnm.l Aristophane: Les Cavaliers (cum.)

Erasthostenes berekent de omtrek van de aarde 220 Erathnstène calcule la circonférence de la Terre

422

Aristophanes: De Wespen (com.)

Aristophane: Les Gufpes (cum.)

Bouw van de ‘Alesandria” het grootste schip van de oudheid een driemaster van 3300 ton 218 Construction de lAlexandria, le plus grand navire de l’antiquité, os trois mâts de 3300 tonnes

421

Archimedes ontdekt de brandspiegel 212 Archimède découvre le mirnir ardent

419

200

414

Bouw van een pijlerbrug over het eiland in de Tiber bij Rome 779 Construction dun pont A piliers sur ITle do Tibre k Rome

412

Bouw van de kustweg van Rome naar Luna, de Via Aurelia 177 Construction de la route côtière de Rome â Luna, la Via Aurelia

417

Waterleiding van Koning Salomon van de verzorging van Jeruzalem

Aristophanes: De Vrede (com.)

Aristophane: La Paix (com.)

Sophokles: Elektra Sophocle: Electre Aristophanes: De Vogels (cnm.)

Aristophane: Les Oiseauo (cum.)

Euripides: lphigeneia op Tauris Euripide: Iphigénie en Tauride

Aristophanes: Lysistrata Aristophane: Lysistrata

Bouw van het Zeus-altaar in Pergamon 775 Construction de lautel de Zeus h Pergamon

409

Uitvinding van de pomp 150 lnvention de la pompe

401

Sophokles: Philoktetes, vliegwerk met kraan Sophocle: Philoctète, machine de théâtre avec qrue Sophokles: Oidipus op Kolonnos Sophocle: Oedipe è Colone

Griekenland en China wordt een plots opduikende ster in het sterrenbeeld schorpioen ontdekt. 134 oor krijgt de Griekse astronoom Ripparchus de opdracht een sterrencatalogus samen te stellen.

En Grèce et en Chine, une nouvelle étoile surgie dans la Constellation du Scorpion est découverte. cet événement que lastronome grec Hipparque reçu pour mission de dresser un catalogue des étoiles.

369 Toneelwagens in Megalopolis Chariots è Megalnpolis

1

350 Stenen toeschouwersruimte in Megalopolis Gradins en pierre è Megalopolis

Proeven met betrekking van vnlumewijziginq door verwarming van lucht. 100 Theodosius legt de grondbeginselen van bnldriehoeksmeting vast.

Expériences portant sur le changement de volume par échauffement de lair.

Théndose de Bithynie établit les principes de la trigonométrie

329 Ombouw en restauratie van het theater in Athene, begin van het gebruik van beschilderde decorvakken Transformation et restauration du théâtre d’Athènes, début de l’emploi de panneauo décoratifs peints 300

Euclides schrijft de theorie van de optica Euclide écrit la théorie de l’optique

Fabricius bouwt de brug Pont dei quattro capi 62 Fabricius construit le Ponte dei quattro capi

300

Caesar bouwt in 10 dagen een houten brug over de Rijn 58 César cnnstruit en dixjours un pont en buis au-dessus du Rhin

240

In Eritrea wordt de “orchestra” uitgegraven en 3 m dieper gelegd En Erythrée, l’orchestra est creosé et se retrnuve 3 mètres plus bas

De Romeinse regering besluit om de overwinning in de eerste Punische oorlog te vieren met een groot theaterfeest Le gouvernement romain décide de célébrer la victoire de la première guerre punique par one grande féte théâtrale

Augustaus laat de Ponte di quattro capi restaureren 21 Auguste fait restaurer le Ponte di quattro capi Hippalos ontdekt de passaatwinden 15 Hippalos découvre les vents alizés

238

Bouw van de triomfboog van Titus en het Forum van Vespasiarus 71 Construction de larche de triomphe de Titus et du forum de Vespasien

220

Theater van Syracuse wordt omgebouwd Le théâtre de Syracuse est transformé

Theater in Megalopolis wordt vernield Le théâtre de Megalopnlis est détruit

Pompeï en Rerculaneum door een uitbraak van de Vesuvius vernield 79 Pompéi et Herculanum sont détruites dans one éruptinn du Vésuve

179

Trajanus bouwt een brug over de Donau 104 Trajan construit un pont uur le Donau

160

Koepelbouw van het Pantheon in Rome 130 Coupole du Panthéon h Rome

99

Hadrianus bouwt een brug over de Tiber, nu de San Angelo-brug 138 Adrien construit un pont sur le Tibre, lactuel San-Angelo

65

Ptolemaios schrijft het astronomioch werk Almagest 740 Ptolémée rédiqe sos ouvrage astronomique Almageste

62

Bouw van een theater voor de spelen van Apollo in Rome Construction dun théâtre pour lesjeus d’Apollon 0 Rome

Tecentius schrijft 6 cumedies Tecentius écrit 6 comédies De achterwand van het Romeinse theater wordt beschilderd La paroi arrière du théâtre romain est peinte De achterwand wordt versierd met zilver, goud en voor La paroi arrière est décorée d’urqent, dor et d’ivoire

De overwinning van Pompejus wordt gevierd met theatervoorstelling.

De zegegodin zweeft aan kbeIs over de “skene” La victoire de Pompée est fêtée avec one représentation de théâtre.

La déesse de la victoire plane au-dessus de la «ukene» accrochée è des câbles

De Caracella-thermen in Rome zijn voltooid: 26.500 vierkante meter, plaats voor 1.600 baders. 216 Les thermes de Caracalla sont terminés: 26.000 mètres carrés, place pour 7.600 baigneurs De thermen van Diocletianus, plaats voor 3.000 baders, het grootste bouwwerk in Rome. 299 Les thermes de Dioclétien, place pour 3.000 baigneurs, la plus grande construction de Rome

58

De achterwand van het theater wordt uitgevoerd in drie verdiepingen met 360 zuilen en 3.000 standbeelden La parni arrière do théêtre est exécutée en trois étages avec 360 piliers et 3.000 statues

55

Eerste sterrentheater, verrolbaar dubbel houten podium, wordt gebruikt zoals een draaituneel Premier théâtre stellaire, double podium enroulable en buis, est employé comme théâtre tournant

50

Studie van de akoestiek in Griekse en Romeinse theaters Etudie de l’acoustique dans les théâtres grecs et romains

71—80

Bouw van het Cnlusseum en het circus Maximus in Rome Construction do Cnlisée et do Circus Masimus 0 Rome

%%%%%___

290

Bouw van de Arena van Verona Constroction de l’arêne de Vérone

b25

,,De muzie1 kan er maar zijn omdat er een ruimte is waarin ze weerklinkt... niet de abstracte ruimte, niet de ruimte zonder schaal, maar de ruimte die meetbaar is. De ruimte waarvan de orde en de maat verbonden zijn met de menselijke schaal en die zichtbaar gemaakt wordt door het licht.” (Werner De Bondt)

nne

Muziektheat

«La musique n’existe que

•I7I

parce qu’iI y a

Un

espace dans

lequel elle résonne... pas I’es pace abstrait, pas I’espace san échelle, mais I’espace mesura bie. L’espace dont I’ordre et la dimension sont Iiés â I’échelle humaine et rendu visible par I r 4 Iumière.» (Werner De Bondt)

Atelier De Bondt Architecten Arch itectes

december aanstaande zal de nieuwe Ancienne Belgique zijn deuren openen voor het publiek.

Het begon allemaal in 1979 toen de overheid de historische AB aankocht om te verbouwen tot Vlaams cultureel centrum in de hoofdstad. Het eindigt in 1996, met Sinterklaas, met een geper fecfioneerd muziektheater, als nieuwbouwcomplex geïntegreerd in het hart van de stad.

Zoals de meeste privé-theaters die zich in de I9de en het begin van de 2Oste eeuw in het centrum van Brussel ont wikkelden, werd de AB rond 1920 gebouwd (verbouwd) in het midden van een huizenblok tussen Steenstraat, Lollepotstraat en Anspachiaan. Om de interne werking van het toekomstig muziektheater te optimaliseren, en om een betere aansluiting te kunnen krij gen aan het stedelijk weefsel (toeganke lijkheid vanuit de Anspachlaan en laden en lossen vanuit de Lollepotstraat) werd in 1984 een ruil van stadspanden doorgevoerd die essentieel was om het hui dig architecturaal concept te kunnen doorvoeren.

O

-

Werne De Bondt: ,,Voor de bezoeker is vanafde Anspachiaan het te volgen tra ject scenografisch opgebouwd: eerst kan men de voorgevel lezen als een ele ment dat bewaard blijft in functie van de straat, dan is er een scherm in een hedendaagse vormgeving, hierna volgen zware portieken die de voorbouw dragen en vervolgens de elegante palen van de kleine zaal die de ruimte tegelijk gesloten en 0Cfl maken. Tenslotte is er een grote ruimte met daglicht waar de hele Organisatie van het complex zichtbaar en begrijpelijk is. In het jargon van het project heet dit de agora, omdat het buiten zijn evidente functie van ont moetingsplaats voor en na een voorstelling ook op andere ogenblikken van de dag kan functioneren als een semipubliek domein. Een plaats die eenvou dig toegankelijk is, maar een bezoeker niet het gevoel geeft dat hem gevraagd kan worden waarom hij op die plaats aanwezig is. Vanuit de agora zijn de zalen bereikbaar.”

die toegankelijk is op de eerste verdie ping, los in de ruimte van de agora, op slanke kolonnen. Redenen hiertoe zijn hoofdzakelijk van akoestische aard: om geluidsoverlast te vermijden, werd het hele AB-complex losgekoppeld van zijn omgevende gebouwen. De eigenlijke constructie is opgevat als een doos bin nen de doos, waarbij de ruimten tussen beide dienst doen als isolatieruimten of met isolerende materialen gevuld zijn.

Voor wat betreft de kleine zaal werd hiervan geprofiteerd daglicht langsheen deze vides in de agora te laten binnenvallen. Om de kleine zaal in functie van haar polyvalent gebruik binnen zo gaaf mogelijk te houden, is de hele uitrus ting ervan aan de buitenzijde aange bracht. Zo werd de kleine zaal als het ware de tegenpool van de grote zaal die de techniek inwendig draagt. De gebo gen uitstulpingen van de buitenzijde van de kleine zaal zullen sommige mensen op het eerste gezicht nogal vreemd ofdecoratief (Arabisch?) overkomen.

Niets is minder waar: deze bochtstuk Terwijl de grote zaal gebleven is waar ze ken herbergen langs de binnenzijde oorspronkelijk was, staat de ideine zaal, pyramide-vormige structuren die beweegbaar en individueel regelbaar zijn. De oppervlaldcen ervan hebben verschillende texturen (glad-ruw) waar-

telqiquee a nouvelle Ancienne Belgique ouvrira ses portes au public Ie 6 décembre prochain. Tout a cornrnencé en 1979 quand Ie pouvoir public racheta l’AB historique pour la transfor rner en centre culturel flarnand de la capftale. Cela seterrnineen 1996, StNicolas, par un théâtre rnusical perfec tionné, cornplexe de nouvelles con struc tions intégrées dans le ccur de la ville.

Cornrne la plupart des théâtres privés qui se sont développés dans le centre de Bruxelles au l9èrne et au début du 2oèrne siècle, l’AB a été construite (arné nagée) vers 7920 au rnilieu dun quartier résidentiel entre la Rue des Pierres, la Rue de la Chaufferette et le Boulevard Anspach. Min d’optirnaliser le fonction nernent interne du futurthéâtre rnusical, et pour obtenir une rneilleure jonction avec le tissu urbain (accessibilité par le Boulevard Anspach et chargernent/déchargernent par la Rue de la Chaufferette), un échange d’irn rneubles de la ville a été réalisé en 1984, condition essentielle pour pouvoir appli quer le concept architectural actuel.

«A partir du Boulevard Anspach, le trajet â suivre par le visiteur a été construit cornrne une scénographie: on peut da bord lire la façade cornrne un élérnent

L

Brussel â Bruxelles

qui est conservé en fonction de la rue, on voit alors un écran d’esthétique conternporaine, viennent les lourds porti ques qui soutiennent le devant de l’irn rneuble, et ensuite apparaissent les élé gants piliers de la petite salle qui la fois ferrnent et ouvrent l’espace. II y a enfin un grand espace éclairé â la lurnière du jour o toute l’organisation du cornplexe est visible et cornpréhensible. II s’agit dans le jargon du projet de l’Agora, norn donné non seulernent en raison de son évidente fonction de lieu de rencontre avant et après la représentation, rnais aussi parcequ’il peutfonctionner cornrne dornaine serni-public d’autres rnornent de la journée. Une place qui est sirnplernent accessible, rnais sans donner au visiteur le sentirnent qu’on pourrait lui dernander ce qu’il fait lâ. Les sal les sont accessibles partir de l’Agora.»

(W. D.B.)

ronnants pour éviter les nuisances sono res. La véritable construction a été conçue cornrne une boîte dans une bofte, oil les espaces entre les deux ser vent d’isolation ou sont rernplis de rnatériaux isolants. Pour ce qui est de la petite salle, on a profité de ces vides pour laisser pénétrer la lurnière du jour jusque dans l’Agora. Pour laisser l’inté rieur de la petite salle aussi intacte que possible en fonction de son usage polyvalent, tout l’équipernent en a été instal lé l’extérieur. La petite salle est ainsi devenue pour ainsi dire l’opposée de la grande salle dont la technique est placée

Les constructions courbées du côté exté rieur de la petite salle paraîtront cer tains de prirne abord assez étranges ou décoratives (arabes?). Rien nest rnoins vrai: ces forrnes courbes renferrnent du côté intérieur des structures en forrne de Alors que la grande salte est restée son pyrarnidequi sont rnobiles et réglables ernplacernent d’origine, la petite salle individuellernent. Leurs surfaces sont est un espace libre dans l’Agora, rnonté faites de textures différentes (lissesur de fines colonnes et accessible par le rugueuse), ce qui perrnet de régler par prernier étage. faiternent l’acoustique de la salle.

Sol et plafond sont en revanche polyva Les raisons en sont principalernent de nature acoustique: le cornplexe AB tout lents: un podiurn éventuel peut être obtenu grâce la présence de pratica entier a été coupé des irnrneubles envi

AFCh

f:

auteucRoseweIi]

IE

Lï

ü ! t! _QDNG AY

EX.T

CK—SAGE

A)D

E:—oN A

Boulevard Anspach pour absorber le public potentiel. L’espace nécessaire aux piétons est ainsi libéré. Le Café et l’Agora deviennent de cette manière un prolon gement du plan des rues.

A l’intérieur de la salle, on en a profité pour placer le balcon perpendiculaire ment la salle, alors qu’il était aupara vant parallèle la Rue des Pierres, ce qui donne la salle une forme parfaitement géométrique. La technique du plafond a été complétée entre autres par des panesthétique, la tension, I’émotion...» neaux acoustiques, de sorte que l’espace donne une impression plus fermée. II Les choix qui ont été fait pendant les tra est clair que le concepteur a visé l’oppo sition intérieur-extérieur et qu’il a su par vaux de 1983 sont prolongés dans cette phase finale. Le renouvellement intégral analogie créer des tensions entre dun de la façade de la Rue des Pierres est ci côté les espaces purement géométri ques des deux salles et de l’Agora, et essentiel. En laissant la façade rentrer vers l’intérieur au rez-de-chaussée, on a dun autre côté l’entrelacs de contours créé sur le trottoir l’espace nécessaire au du terrain disponible. Ainsi, le mouve chargement/déchargement du matériel menttournantdela Ruedes Pierresa et rendu les sorties de secours plus spa- été habilement utilisé pour localiser les escaliers menant aux balcons entre café cieuses et plus sûres. En même temps, cet élargissement du trottoir mène un et salle. Environ 850 personnes trouvent une place assise dans la salle, en partie café semi-public qui assure la liaison sur le balcon et en partie sur une tribune entre la Rue des Pierres et l’Agora. mobile qui est couplée au balcon.

Cette intervention nest pas seulement très réussie dans sa forme architecturale La tribune est évacuée sur des coussins d’airvers une remise située derrière la suite â la réfection dramatique de la scène. Cela se passe via des podiums façade, mais aussi et surtout en raison élévateurs qui se trouvent â l’avant de la du mouvement en forme d’invitation salle. que fait le bâtiment en direction du bles modulaires enfoncés dans Ie sol et réglables jusqu’ une hauteur de ioo cm.

La capacité de la salle est de sa nature variable et compte de mo 150 places assises ou 200 250 places debout.

Le Club, comme on appelle aussi la peti te salle, veut apporter une dimension supplémentaire au complexe AB, savoir donner une chance â des artistes débutants de monter sur la scène.

ssentieI est I’acte rner De Bondt)

Apparaît alors une surface plane pour les grands concerts avec une capacité de 2.000 places debout.

Dès qu’on regarde les lignes de vues, il devient évident que l’accent na pas été mis sur le théâtre lors de l’aménage ment, mais bien sur les représentations musicales. Ainsi, le podium a 720 de hauteur (par rapport aux 70 cm du théâtre Luna), et la tribune baisse d’une marche de i8 cm de hauteurtoutes les deux rangées. Tout est fait dans le sens de l’acoustique, de la lumière et de la technique.

Pas de polyvalence donc, mais un podi um fixe oCi tout reste sous contrôle. Ce podium est équipé de porteuses classi ques, complétés par un nombre de treuils ponctuels motorisés. Le fait de placer les moteurs sur rails permet de déplacertreuils dans les deux directions afin que la suspension des lumières et objets soit possible dans toutes les formes.

A côté de cela, douze palans â chaînes mobiles d’une tonne chacun ont été prévus dans les combles, et encore autant dans la salle.

Douze treuils motorisés servent â cha que fois quatorze cercles. Des canaux dimmer peuvent être installés en un minimum de temps en n’importe quelle position au-dessus du podium.

café dat voorziet in de verbinding tus sen Steenstraat en Agora.

Deze ingreep is niet alleen vormelijk architecturaal zeer geslaagd wegens de dramatische overkraging van de gevel, maar ook en vooral omwille van de uitnodigende beweging die het gebouw maakt naar de grote boulevard (Anspachlaan) om zo het potentiële publiek aan te zuigen. De nodige ruimte voor voetgangers is hiervoor vrijge maakt. Café en Agora worden op die manier een verlengstuk van het stratenplan.

Binnen de zaal wordt hiervan geprofi teerd om het balkon, dat vroeger evenwijdig liep aan de Steenstraat, haaks te ssentiële is de estetische daad, plaatsen op de zaal, zodat de zaalvorm nning, de emotie...” perfect geometrisch is geworden. De techniek van de zoldering werd aan(Werner De Bondt) gevuld om. met akoestische panelen, zodat de ruimte een meer gesloten De keuzes die tijdens de werken van indruk geeft. Het is duidelijk dat de ont 1983 gemaakt zijn, zijn in deze slotfase doorgetrokken. werper gemikt heeft op de tegenstelling De integrale vernieuwing van de gevel- binnen-buiten, en naar analogie hiervan spanningen heeft weten op te bouwen partij aan de Steenstraat is hierbij tussen de zuiver geometrische ruimten essentieel. Door op de benedenverdie van beide zalen en Agora en de wirwar ping de gevel naar binnen te laten lopen, wordt op de stoep de nodige van contouren van het beschikbaar terruimte gecreëerd voor het laden en los- rein. Zo wordt de draaibeweging van de Steenstraat handig gebruikt om een sen van materieel, en worden de nooduitgangen van de grote zaal spacieuzer trappenpartij naar de balkons te lokali seren tussen café en zaal. Circa 8o peren veiliger. Tegelijk leidt deze verbre ding van de stoep naar een semi-publiek sonen vinden een zitplaats in de zaal, door de zaalakoestiek perfect regelbaar wordt.

Vloer en zoldering daarentegen zijn polyvalent: een eventueel podium kan gebouwd worden met, in de grond verzonken, modulaire pratikabels die in de hoogte regelbaar zijn tot ioo cm hoogte.

De zaalcapaciteit is uiteraard valabel en bedraagt mc tot 150 zittende of200 tot 250 staande personen.

De Club, zoals de kleine zaal ook genoemd wordt, wil een dimensie bij voegen binnen het AB-complex, nl. kleinere optredens waarbij aan beginnende artiesten kansen gegeven worden.

-

: c

ENTRANCE

ADMNWTRAWVE SPACES

STUDIO AUDITORILI

deels op het balkon en deels op een verplaatsbare tribune die aan het balkon gekoppeld wordt.

De tribune wordt op luchtkussens afge voerd naar een bergplaats achter de scène. Dit gebeurt via de hefpodia die zich vooraan in de zaal bevinden. Zo ontstaat een vlakke vloer voor grote concerten met een capaciteit van 2.000 staanplaatsen.

Dat de nadruk bij de inrichting niet op theater maar expliciet op de muziekvoorstelling gelegd werd, wordt duide lijk als je naar de zichtlijnen kijkt. Zo is het podium 120 cm hoog (t.o.v. 70 cm bij het Luna-theater), en verloopt de tri bune met i trede van i8 cm hoogte per twee rijen. Alles staat in het teken van de akoestiek, het licht en de techniek.

Geen polyvalentie dus, maar een vast podium waarbij alles onder controle blijft. Dit podium is uitgerust met de klassieke trekken, aangevuld met een aantal electrische punttrekken. Door de motors op rails te plaatsen zijn deze punttrekken in beide richtingen verplaatsbaar zodat de ophanging van lich ten en objecten zowat in alle vormen mogelijk is. Hiernaast werden in de kap twaalfmobiele kefflngtakels van elk één ton voorzien, en nog eenzelfde aantal boven het zaalgedeelte.

Twaalfgemotoriseerde haspels bedie nen telkens veertien kringen.

FOYER

STAGE

BACK—STAGE

LONGFfUDNAL SECTIOf’. B

ANCNNE 5ELGIQUE

ATELER DE BONDT

,

BRUSSELS

AR0-TECTS

ANTWERP

—:DI:I1uI7Iu•

ArchLtectuurAcchLtectuce

i

1

Dimmerkanalen kunnen in een minimum van tijd op eender welke positie boven het podium worden aange bracht.

Met een scène-opening van I23O en im diepte beschikt Brussel weldra over een volwaardige concertzaal met licht- en klankvoorzie ningen die internationaal competitief zijn.

Het gedeelte achter de scène is sterk bepaald geworden door de kronkelige smalle Lollepotstraat, die uitgeeft op een pleintje met (pseudo) historische woningen. In een hedendaagse vormgeving wordt op het pittoreske ervan ingespeeld. Door groenbe planting en bomen, banken en zelfs een heus hondentoi let voor de buurt, heeft men hier getracht de rust van de binnenstad te promoten om op die manier iets terug te geven aan de buurtbewoners.

Binnen het AB-complex vin den we hier een artiestenin gang die toegang geeft tot de kleedkamers, productiebu reau’s en de nevenruimten van het toneel.

Hier is ook de ieuwe klankstudio gevestigd voor de regi stratie van live-optredens met CD-kwaliteit. Alle geluidska nalen van de grote en van de kleine zaal lopen immers via een centrale aftakkast, waarop aansluitingen mogelijk zijn naar de eigen studio of naar derden, zoals bvb. capta tie-eenheden van radio en televisie. Jonge muzikanten kunnen er experimenteren om hun acts uit te werken tot een professioneel niveau.

Avec une ouverture de scène de 123O et 13 m de profon deur Bruxelles disposera sous peu d’une salle de concerts valable avec des équipements son et lumières compétitifs au niveau interna tional.

La partie arrière de la scène a été fortement déterminée par le tracé sinueux et étroit de la Rue de la Chaufferette, qui donne sur une place bordée d’habitations (pseudo) histo riques. On a travaillé sur le pittoresque dans une esthéti que contemporaine. On a essayé, grâce des planta tions et des arbres, des bancs et même une véritable toilette pour chiens, de promouvoir la tranquilité du centre-ville pour offrir de cette manière quelque chose en retour aux habitants du quartier.

On trouve dans le complexe AB une entrée des artistes qui donne accès aux vestiaires, aux bureaux de production et aux espaces annexes du théâtre.

On ytrouve également un studio son pour l’enregistre

ment de spectacles en direct avec une qualité CD. Tous les canaux sonores de la grande et de la petite salle convergent en effet vers une boîte de déri vation centrale sur laquelle des connexions sont possi bles vers son propre studio ou celui detiers, comme par exemple les unités de capta tion de la radio et de la télévi sion.

Dejeunes musiciens peuvent s’y expérimenter et peaufiner leurjeu jusqu’ atteindre un niveau professionnel.

Terug in de Agora kijken we naar het centrale vloermotief.

Het is een ontwerp van Marc Verstockt en is uitgevoerd in epoxy-marmer. De strakke geometrie van de compositie heeft bindingen met het tota le architectuurconcept van Werner De Bondt. Ze ondersteunt de centrale kracht die uitgaat van en naar het cen trum van de Agora, als multiculturele ontmoetingsplaats, waar alle energie vanuit de stedelijke omgeving naar toe moet stromen.

De retour dans l’Agora, nous regardons le motifcentral du sol.

C’est une création de Marc Verstockt exécutée en époxy marbre. La rigidité de la com position a des liens avec le concept architectural total de Werner De Bondt. Elle sou tient la force centrale qui res sort de et vers le centre de l’Agora, comme lieu de rencontre multiculturel, vers lequel toute énergie de l’envi ronnement urbain doit se diriger.

Le système AALTO d’AuUio-Analysts: Un signe avant coureur? out au long de cet été, pour Audio-Analysts) avec Audio-Analysts a uti unecombinaison pavillon/ lisé son nouveau moteur â diaphragme 4’ système de concert répon pour le miU/high. dant au nom de «MLTO».

-Les haut-parleurs sont AALTO a été récemment placés dans une construc développé en conjonction tion en aluminium de type avec]BL Professional durant «Space Frame», oCi Is peu les tournées d’entre autre vent être inclinés progressi Natalie Merchant et Bruce vement par pas de 15°.

Springsteen.

Ceci offre une dispersion D’aucun nous a certiflé que ce aussi homogène que préci système fonctionne merveil 5e, même avec des ensem le sous tous ces aspects. bles haut.

Des informations circulent Pour ce faire, il suffit de selon lesquelles]BL retourner un système afin Professional la ferme inten d’obtenir45° pour couvrir tion de revenir sur la scène du l’avant de l’audience. matériel de concert. .AALTO est facile suspen dre grâce ses accessoires Voici, pourvous mettre ‘eau d’accrochages d’une simpli â la bouche, quelques préci cité et sécurité extrême. sions concernant AALTO. Le cceur du système est con- Cela signifie-t-il que Ie «grand stitué de deux ensembles frère» serait de retour avec un comprenantdeuxi8’, 8ooW système PA de haut niveau et chacun, pour le bass et deux pouvant rivaliser avec ceux 10” pavillon (développés d’aujourd’hui?

T

-

AJ1Z IIE

:v

Ï brede wetisels voor neor Ïissus oraAde larotur pour decor ‘ I)oortiiksesteenweg 15 1 858() Avelgeni [ei. t)56/64 3o) 28 fax t)56/61 89 30

The art of lighting

1 LICHT ‘40 ‘‘

‘

t’

%

Specialisatie licht en klank voor: . Evenementen .

Congressen (privaat, nationaal, internationaal)

.

Theater

. .

Spektakel Shows

.

Goboprojectie, scanners,

.

Lïchtautomatisatie

verkoop & verhuur van verlichtingsmaterieel ontwerp & productie

.

Langdries

4

9450

tel 053/83 17 26

Oudstrjdersplein 6 • 8430 Middelkerke • Belgium Tel. & Fax: 059/30 33 44 GSM: 075/69 35 35

Haaltert

fax 053/83 40 54

-

1

LwJ:=LrID

1 —

— .

v.z. iv.

—

Teatertechniek Rëgie

1

-.

Productiebegeteiding Rëalisation/Coordination

1 -.

Technisch advies Conseil technique

INSTALLATIE & VERKOOP PRO AUDIO

.

Ontwerp (ticht, getuid...)

Conception (son, lumière...)

LICHT-, GELUIDS- & THEATERTECHNICI

.

Opteiding Formation stages

LARENSTRAAT 51, 2340 BEERSE TEL [014161 7424 *

-

*

FAX [014]61 7214 *

1

CECILE DE TROYER

Stanisas Ledefstraat 16

CHRIS VAN GOETHEM

B2600 Berchem (Antwerpen)

DIRK VEROUGSTRAETE

Betgië

PETER VAN LINDEN

teL

03/230 15 53

LUC DE VREESE

fax

03/281 12 75

ANN JOSEPH

sem 07/200 294 1

Nieuwe boeken Nordic Theatre Checklist

[auteurAosecck1

Een Theatergeschiedenis der Nederlanden.

Tien Eeuwen drama en Theater in Nederland en Vlaanderen.

Deze cataloog bevat adressen van theaters, festivals, organisaties, uitge vers, etc. in Denemarken, Zweden, R. L. Erenstein ed.

Noorwegen, Finland, Ijsland en Amsterdam Uniersity Press, Amsterdam Groenland.

Te bestellen bij l.T.l.-centrum in Zweden. 7996. ISBN: 90-53567-72-9 (prijs ± 6o SEK)

Theatermarketing met cases uit Proeftuinen Suzanne Tesselaar Uitgeerj Eburon ISBN 90-57665-00-8 (prjsfl4s,-) Naar aanleiding van het project Proeftuinen’, een initiatiefvan de schouwburgen en de gezelschappen, onderzochtTesselaarwelke marketingtechnieken kunnen ingezetworden om het publieksbereik van het theater te vergroten. In dit boekverwerktze haar erva ringen.

-

British Performing Arts Yearbook 1996 Contact BPAY Sales Rhinegold Publishing LTD Freepost London WC2H 8BR. 58o pag. (prijs f i8, 95 pks f4,- porl)

1996 PerPorming Arts Yearbook for Europe Uitgegeven bij Arts Publishing International (prijs f38,-) Te bestellen bij Arts Publishing International LTD 4 Assarn Street Londen Ei 7Q5 Tel. 0777 247 oo66 .fax 0J77 247 6868 Deze uitgave geeft de namen en contactmogelijkheden van 14.000 kunstorgani saties in meer dan o Europese landen.

The Roman Theatre and its Audience Richard C. Beacham Routledge Londen 7995 ISBN: 0-475-00067-X

0-475-72763-9

Travailler avec Grotowski sur les adions physiques Richatds Thomas Uit het Engels ‘ertaald door Michel A. Moos.

Met een voorwoord en de tekst van Grotowski ‘De la compagnie théâtrale ‘art comme véhicule’ Arles, Actes Sud /Académie Expérimentale op 30 september heeft het examen plaats gevonden voor des Théâtres, série ‘Le temps du théâtre. de deelnemers aan de 7995, 202 pag.

Basiscursus Theatertechniek Toen de Parijse benen de Moerdijk ‘96. Locatie was de Muntschouwburg in Brussel. Na passeerden! De invloed van de het examen werd aan de deelParijse boulevardtheaters op het nemers een lunch aange Amsterdamse ballet (i8i 3-1868). boden die gevolgd werd door Hans Uitman. een bezoek aan de technische Leiden, The Pauper Press 7996 installatievan de Munt, onder ( Nederlandse Dansstudies i) leidingvan Piet VerscheIden.

ISBN: 90-74577-05-9 (prjsfi 25,-) 1 nformatie: De Basiscursus ‘97 zal gehou The Pauper Press den worden in de provincie A. Beerens Brabant. De datum ligt reeds Welterdreef85 vast, van 9 tot en met 73 juni.

2253 LJ Voorschoten Er wordt nog naar een gepas tel. 0037/71 531 33 07. te locatie gezocht, er moet

BASIT- en OISIAT nieuws In Dresden vergaderde de Commissie Opleiding i’an de OISTAT. Chris Van Goethem en Jerôme Maeckelbergh vertegenwoordigden BASU. Tijdens een vergadering had de verkiezing plaats van een nieuwe Commissie-voorzitter.

Na twee kiesbeurten haalde dhr. Ramsauer meer dan 50% van de stemmen. Er namen 19 landen deel aan deverkie zing.

De coördinaten van de nieu we voorzitter zijn: Mr. MICHAEL RAM5AuER

Postoffice Box 2353 Stanford California 94309 USA

gelegenheid tot overnachting tel.&fax: (1) 4154933 183 bestaan in de buurtvan een E-mail adres: Diana Menuhin theaterzaal. mfr a forsythestanfordedu London, Methuen 7996.

Eventuele mogelijkheden zijn: Paperback, 387pag. metfotokatern.

Het uitvoerend comité verga C.V.A. Anderlecht, CC. ISBN 0473 698203 (prjsfl 47,50) Wemmel ofSt. Pieters Leeuw. dert van 7 tot 10 november Autobiografie van danseres Diana Gould ‘96 in Toronto/Canada. ( 7 972), een leerlinge van Marie Rambert Het is alweervan 1992 geleDe voorzitters van de nationa den dat wij nog die deel uitmaakte van de gezelschaple organisaties worden uitge pen van Serge Diaghilev, Anna Pavlova, Theatertechnische Dagen nodigd op het Congres in Léonide Massine, Serge Lifar en George hebben georganiseerd. Wij hebben het plan opgevat om Pittsburgh USA. Balanchine. Ze trouwde in 7947 met de de volgende T.T.-dagen te beroemdeviolistYehudi Menuhin.

Eric Fielding heeft ontslag combineren met een verga genomen als voorzitter van de Anna Pavlova i 88i -i 931 Triomfen deringvan een OISTAT Commissie-Publicaties.

Commissie. Vooropgestelde tragedie van een mega-ster.

Tijdens de vergadering van de periode is september1998. ] ean Thomassen Commissie in Györ/ Amsterdam, Van Soeren c Co 7995 Hongarije werd een nieuwe BASU vzw i68pag. en foto’s.

Aglimpse ofOlympus

.

ISBN: 90-6887-042-7 (prjsfl45,-)

voorzitter gekozen.

(Belgische Associatie L’an Scenografen en Theatertechnici) SECRETARIAAT:

Campinaweg 10 2960 Brecht tel. 03/636 29 38 fax 03/636 28 94

L;_-’_

I

?[

‘

.-—

4.

j\] i’i•ÏL\: : \jij

î

r:i

-

—

CONT.RB• —-

—r -

I

.

#

f —

t

-Î-

—tz_

.

.

;

:.

fSEiI ::

‘

With the introduction of the accÏaimed 4310 Control Monitor, and its the 431 1 two decades ago, JBL introduced auöio engineers to triostcritiaf element in recordirig and mixing: control. Contrjt to

[

reproducedistoon1reenuancesincrity,

-

.

_j1

I

N ii :INIL1c

(NIRI

,

J;;

tr

t

of performance is the heart and souf of the new JBL Control Contractor Series. A versatile new line of compact, high-performance speakes engineered for the rigors of commercial sound ; t i, reinforcement. Wïth innovative installation and materials technologies, they’re ‘ desïgned to make every project easier, Iess time :L --I consuming and considerably more profitable.

The Control Contractor Series. Ouïte possibly the most 1 significant advance in sound contractor’s tools since the—;Lb -, -1-— -

ï

-

..

-

t

.

.

Features mid-range size, power and performance; 150W; two-way; 5.25” low frequency transducer with a horn-loaded 3/4” titanium

.

coatee:12okHz

.

.

•

-,.

ê.

.

Offers the highest power, performance, bandwidth and sensitivity available; 1 75W; two-way; 8-inch low frequency transducer; 1 titanîum-coated lÜOHz-2OkHz frequency range.

Le:

“

___.l__

Weather resistance is maximized with features like sereened port tubes and WeatherEdgeM our seamiess

Slot loading vented bandpass suhwooter with dual voice-coil 10” hass transducer; tuned to complement all tuli-range Control Contractor Series systems.

weather resistant woofer surround. .

,

$1—-t—!

•

__r.__._I._I!

J

)

JBL’s patent-pending invisibaiP system

Ii

ation, ducing ....Jontime.

.%

PROFESSIONAI.

H A Harman International Company I—.—— ‘:

.

,

51996 IBI PROFESStONAC. 8500 BALBOA BIVO. NORIHRIDGE • CA 91329

ExcLuslvE DISTRIBUTOR

harmanbelgïum

a harman international company ue de la célidée straat 29 b-1 080 bruxelles-brussel tël: 024103230 fax: 024100133

ALLEN

nv

;

HEATH -

b

ÇUJDIO

1