Proscenium 14 by STEPP vzw

Lioi

BELGIQUE P.B. 9000 GENT X 3/5493

È(’ }

44 .,

>%fr

Vakblad voor theatertechniek en scenografie In samenwerking met de BASU

Commissie Publicatie Rose Werckx W74 maart2000

Driemaandelijks jaargang 3 PROscenium is een uitgave van ,: -

ir AAmaLî

IYlagazines B.I.C/MAKING MAGAZINES

Baudelostraat 29 B-9000 Cent

tel. fax Redactie

(09) 233

8463

(os) 233 8o 87

AZalealaan

Rose Werckx

B-1030 Brussel

tel. (02) 215 o8 52 fax (02)2414476 e-vnail bastt®skynetbe http;//users.skynet.be/bastt

Werkten mee aan dit nummer Arnold Aronson (USA).

]acques Berwouts, Dré Darden,

frankD’haene, Luc Dhooghe, lvo Kersmaekers, Ceert Sels, RoseWerckx, Mieke Bruggeman,

Linda Musche

beslissende uitvinding in de geschiede van het theater was de deur! Een dpunt dat wellicht meteen ook voer discussie inhoudt.

Advertenties MAKING MAGAZINES

. . .

Inge De Ridder

te!. (09) 233 8463 fax (o) 233 8o 87 Secretariaat en ahonnementen Anja Staelens

gesprek met Hany Cole.

Vormgeving MAKING MAGAZINES

Yves Peters, Patrick Cattoir

An Meire Druk Sintjoris

‘

Nevele

Prijs per nummer

200 BEF

Abonnement België (4 nrs.)

700 BEF

Bank 068-2148521 -95 Andere landen

7.000 BEF

Nederland

‘45 ABN-Amro 46.12.48.913

Teksten,foto’s en illustraties mogen enkel worden overgenomen mits voorafgaande schrjfteljke toestemming van de uitgever Verantwoordelijk uitgever ] acques Berwouts Kunstenaarsstraat 100 B-9040 Cent

poging om elkaars tekeningen begrijpen.

3 Varia 29 OISTAT-nieuws: meeting OISTAT-commission of scenography (verslag) + agenda 30 BASTT nieuws + agenda _a.M:1IJIIli_

inhoud

L..J.

SPARK4D

‘C0MPUI4

rr’_r 1

‘

MiCRON 4D

PHOTON

—w

: I

t IU7

? :

)

tLUr

;_ :

%__—_ .:

MEGALIGHTnv

Tel 02-512 05 25 Fax 02-512 87 54 1 3 d Parnassïusgaarde 1 050 Brussel Wij verdelen de volgende merken: COMPULITË, RVE, GE, PHILIPS, LËË, ROSCO, CONCEPT CABLE, SAGITTER, JEM, DTS, MAGLITE, LEATHËRMAN, MANËROITO, M TRUSS, MOBILTECK, VËRUNDE, CM LODESTAR, TESA, ADVANCE,NICHIBAN, VELCRO,. enz •

Jean-Marie Fïévez in la Maison du Spectacle La Bellone

La Fura dels Baus in Brussel

Samen met zijn studenten vai de school in Maastricht instal leert Jean-Marie Fiévez op de binnenkoer van La Maison du Spectacle La Bellone een spatiale klankinstallatie die te bezichtigen is van 26 februari tot ii maart (van maandag tot vrijdag, telkens van io tot i8 uur). Fiévez studeerde scenografie hij Serge Creuz in La Cambre en werkte in tal van theaters in binnen- en buitenland. “Hopelijk begrijpt de mensheid eindelijk de les die de natuur ons geeft, dat ergeen uitweg is zonder evenwicht vrnr de energicën. Het gaat hierbij niet over tegengestelde maar over complemen taire krachten. Ik wens dat bewustwording en respect voor de andere niet aanzien wordt nls een luxe maar aJs een vitale noodzakelijkheid.” ( nieuwjaarswensen van J.-M. Fiévez)

Het Spaanse gezelschap La Fura dels Baus vergast het Belgische publiek dit jaar op twee producties. Het operastuk Ombria, geïnspireerd op het leven en werk van F.G. Lorca, is een pittige en experi mentele mix van flarnenco, blue black Info music, video en teksifragmenten uit liet complete ceuvre van de Andalusische dichter-schrijver. De tweede productie OL’s is een multimediaproductie, met de KVS als co-producent. Beide voorstellingen zijn gepland voor mei 2000.

De Bottelarij tel. 02 412 70 70 e-mail info@kvs.be website www.kvs.be Brussel 2000 tel. 022142000

Schilder-beeldhouwer Szukalski overleden Op 26 januari overleed Charles Albert Szukalski in het Antwerpse Middelheimziekenhuis. Szukalski, geboren in 1945 in Furth im-Wald (Polen) was een de Antwerpse kunstwereld. In het midden van de jaren tachtig wist hij ook in Amerika de aandacht te trekken met 2000

Cftguur

zijn beeldenpark in de Nevadawoestijn. Hij zal vooral bekend blijven om zijn manshoge, holle spooksculpturen in gips en polyester. Een dergelijk ensem ble met de naam Dialoog maakt deel uit van de collectie van het Openluchtmuseum Middelheim in Antwerpen. In 1982 nam Szukalski op humoristi sche, dadaïstische wijze deel aan de eerste BASTT-tentoonstelling over Vlaamse scenografie in het Cultureel Centrum van Strombeek-Bever. In die

Colosseum wordt theater In het jubeljaar 2000 geeft de Romeinse archeologische dienst

jaren ontwierp hij trouwens voor het Koninklijk Jeugdtheater het decor voor Sneeuwwitje. De jongste jaren schilderde hij voorna melijk theatrale stillevens. Tijdens zijn laatste levensdagen wist Szukalski, met de hulp van Fred Bervoets, nog een droom te realiseren: in het ziekenhuis maakte hij een afgietsel van zijn zoon Chris. Szukalski werd, begeleid door vele vrienden, ten grave gedragen op het Antwerpse Schoonselhof. toestemming voor de opvoering van een aantal theatervoorstellingen in het Colosseum, het beroemde amfitheater van Rome. Op het programma staat ondermeer een middeleeuws passiespel: een dramatische voorstelling over het lijden en de dood van Christus, gebaseerd op teksten van de middeleeuwse kloosterzuster Jacoba Fiora. De bouw van het Colosseum, ook Amphitheatrum Flavium genoemd, begon in 72 na Christus onder keizer Vespasianus. Info

Nationaal Italiaans Verkeersbureau Benelux tel. 02 647 II 54 fax 026405603 website perso.infonie.be/enit-bel

Océ-podiumprijs 1999

Onlangs werden de jaarlijkse Océ-podiumprijzen uitge reikt voor het Nederlandstalige en het Franstalige theater. Voor de Vlaamse Gemeenschap ging de prijs naar het Nieuwpoorttheater. De Compagnie Mossoux Bonté ging aan de haal met de titel voor het Franse taalgebied.

1 LJ

_•asM*II7ÏII• vacLa i

1 -

r::L \4 :-

henen in ntechnische chau nr6/99) ng: DrÃ© Darden

)LdACOflSOfl[USAjl

oals je zult oritdekkeu, is de geschiedenis van het theater ook de geschiedenis van de deur. In de oe eeuw werd de deur uit het theater verdrongen. De wordt onthouden, we moeten ter plaatse blijven ofons een weg zoeken in het volgende inillenniun;...

Het zijn scenario’s die een beknopte beschrijving van de handelingen weerLectuur van deze geschriften toont aan dat de Commedia in principe een aaneenschakeling was van opkomen en afgaan, ofanders gezegd: een catalogus van deuren. Hier volgt een kort fragment uit een Commedia-scenario: Een wereld vol deuren “De Kapitein komt op, In de huidige millenniuïngekte probe dan komt Pantalone op, samen gaan zij ren we al onze wetenschap in handige dejuwelier. vakjes te ordenen. Daarom stellen we Nu komt Oratio op de scène, lijsten op met de tien of honderd op hetzelfde ogenblik komt Fabritio op, belangrijkste ideeën, gebeurtenissen, als vrouw verkleed, uitvindingen, mensen, enz. van de voor- Fabritio gaat het huis binnen, bije ioo ofi ooo jaar. terzelfdertijd komt Oratio buiten om Waarom denken we ook niet aan de be Flavio te zoeken. Pedrolina komt op, daarlangrijkste technologische uitvindingen na komt Flavio. “enzovoort, enzovoort. in het theater? Als we ons zouden be perken tot de laatste i ooo jaar, zou on Dit zal allemaal een beetje verward overze lijst betrekkelijk vanzelfsprekende komen, vooral als je niet vertrouwd bent ontwikkelingen bevatten, vooral ana de Commedia. Stel je in de plaats loog aan de ontdekkingen in wetenechter een comedy-serie op tv voor. schap en kunst, zoals perspectiefschil Beeld je in dat er een videokopie wordt dering, hydraulica, gaslampen, dek gemaakt waarin alle interacfies tussen

Csortie

geven.

ons

naar

. .

met

toneel. Natuurlijk bestonden er in het oude Athene wel deuren, maar in een maatschappij die haar commerciële en politieke zaken in open lucht regelde, speelde een deur geen belangrijke rol. Merkwaardig genoeg duurde het vrij lang tot er iemand op het idee kwam om deuren op het toneel te brengen. Het resultaat was een heel andere soort drama. De invoering van de deur had ook praktische consequenties. Er kwam verandering in de structuur en het ritme van het drama. Op het metafo rische, symbolische en filosofische vlak bracht de deur belangrijke wijzigingen teweeg, die het resultaat waren van schijnbaar eenvoudige en onschuldige ontwikkelingen. Zo verwees de invoering van de deur naar het bestaan van twee verschillende ruimten: ze vormt de scheiding van de zichtbare wereld en de onzichtbare, van de bekende wereld en de onbekende, de concrete wereld en de ingebeel de. Het theater dient als een soort col lectieve droom voor de maatschappij. van

van

het t trisch licht, enzovoort. Als het overzicht over 2 500 jaar zou lopen, zou ik durven stellen dat de voornaamste technologi sche en scenografische ontwikkeling in de geschiedenis van het theater niets anders is geweest dan. de deur. Onze wereld is vol met deuren. Door hoeveel deuren ben je tussen het ontwa ken en het lezen van dit artikel gegaan? Heb je ze geopend ofwaren ze al open? Heb je ze achter je gesloten? Waren ze gemaakt uit glas ofandere materialen? Moest je aankloppen, bellen ofeen sleu tel gebruiken? Onze theaters, onze bioscopen, onze televisie-uitzendingen tonen ons ruimtes met deuren en daarin agerende figuren die komen en gaan. Deuren worden ge. opend ofgesloten zonder dat we het merken, behalve als ze de aandacht trekken: een personage doet een vrolij ke entree, iemand verbergt zich achter de deur, een piepende deur zorgt voor spanning. Nergens in de theatergeschiedenis wordt de deur meer gebruikt dan in de Commedia dell’arte, het theater van de maskers en de improvisatie uit de i6e eeuw, dat ons onsterfelijke figuren als Harlekijn, Pantalone, Pierrot en Pulci nella heeft nagelaten. Er zijn veel scena rio’s en tekstboeken. Die tekstboeken zijn echter geen dialoog-documenten. . .

de personages weggeknipt zijn en alleen het opkomen en afgaan door wo ning- ofcafédeur, van de woonkamer naar de keuken, de badkamer of de slaapkamer overblijven. Je zou dan de structuur van de uitzending zien; een ritmische structuur die bepaald wordt door het komen en gaan van de perso nages, een ritme dat tot stand wordt gebracht door het openen en sluiten van deuren. De deur kenmerkt een begin en een einde. Zij beklemtoont het komen en het gaan. De basistaal van computers is zoals geweten binair. Ze bestaat uit combinaties 0 en i, een digitale deur die open of dicht is. Een scène uit de Commedia of een soapscenario is een binair systeem. Als een doorgangsdeur open is, stroomt de informatie binnen. Is ze gesloten, dan stopt de informatie. Een deur doet een ritme ontstaan dat niet alleen de actie bepaalt, maar ook bepaalde verwachfingen oproept. Eens we het actiepatroon begrijpen, wachten we nieuwsgierig tot de deur weer opengaat. van

Het is een deur naar de ziel van de mensheid. Zelfs in de banaalste klucht stellen deu ren op het toneel een opening voor naar de wereld van de ziel. Telkens als er op Scheiding tussen het zichtbare en het toneel een deur opengaat, manifes het onzichtbare teert zich onmiddellijk een kosmos met Wat kan bij het theater gezegd worden een oneindig potentieel. Telkens er een deuren? Toen op het einde van de deur gesloten wordt, verdwijnen verCe eeuw voor Christus de Griekse trage- schillende mogelijkheden. De invoering die ontstond, zag je geen deuren op het het toneel schiep voor over

van een grens

•Tii:11:117CiI•

scenografLe

de dramaturgen, ironisck genoeg, gren zeloze mogelijkheden. Voor een groot deel gaat het in het theater immers over aanwezigheid ofafwezigheid, over wat gezien en wat niet gezien wordt. Een van de elementairste spelvormen is het verstoppertje spelen, zoals we dat met kinderen doen. Urenlang kunnen kinderen toekijken hoe we ons verstop pen en onze gezichten weer tonen, terwijl zij emotioneel pendelen tussen de angst van het verlies en de vreugde van de verrassing bij het terugvinden. We spelen dit spel ook als volwassenen, maar dan noemen we het theater. Het voordoek verstopt een wereld we zijn nieuwsgierig en vol verwachting: het voordoek gaat open en soms applaudi seren we. Maar machtiger dan het voordoek dat zoals iedere toeschouwer weet een bedreigde soort is is de deur. Achter een gesloten deur loert zowel de kans tot vermaak als de angst voor het onbekende. Een geopende deur symbo liseert zowel belofte als verlies. Er bestaat een oud toneelgezegde dat op CHedda Gabler’ van Ibsen slaat: CCA15 er in het eerste bedrijfeen geweer wordt getoond, moet er uiterlijk in het laatste bedrijfmee geschoten worden. Op dezelfde manier kun je zeggen dat als een deur tijdens het eerste bedrijf gesloten

terwerk De I(eisentuïn begint met de teiugkeer van mevrouw Ranevskaja en haar gevolg: zij betreden het huis door een deur. Het stuk eindigt als de perso nages afscheid nemen en de deur achter zich sluiten. Zonder het te weten laten zij hun oude dienaar Firs achter. Hij, het laatste teken van de vervallen en verouderde adel, blijft alleen achter op het toneel om te sterven.

Zonder deuren geen verrassing De eerste deur op het Griekse toneel werd gebruikt rond 400 voor Christus. We kennen die datum omdat de Oresteia-trilogie van Aischylos stamt uit 458 voor Christus en op één punt verschilt van alle voorgaande drama’s: het gebruik van de deur. In geen enkel drama voor de Oresteia werd gebruik gemaakt van deuren ofvan enig ander scenisch object. Het theater speelde zich afin één ruimte. Alle bestaande getuigenissen wijzen hierop. Stel je het Dionysos-theater voor op de Acropolisheuvel in de vroege 5u eeuw voor Christus. Het theatron, de plaats om toe te kijken, bestond uit houten banken, en was uitgehouwen in de helling onder de Acropolis. De plek gaf uitzicht op een vlakke betegelde ruimte, het orchestra, ofde plaats om te dansen. Er waren geen gebouwde elementen op deze vlakke scène, behalve soms een altaar. Achter de orchestra stond een aan de god Dionysos toegewijde tempel, voorts keek je uit over het Griekse landschap. In scherpe tegenstelling tot de moderne toneelbeleving, waar we in het donker zitten en kijken naar een kunstmatig verlichte doos, zaten de oude Grieken in de stralende lentezon en genoten van mythologische handelingen met een prachtig landschap als achtergrond. Dit betekende voor hen het centrum van het universum. Stel je voor: je zit in het theater te kijken naar Dc Perzen van Aischylos. Zoals de meeste tragedies begint het stuk met de opkomst van het koor. Waar komt het koor vandaan? Er zijn geen coulissen, geen deuren, geen gordijnen. We zien het de lange weg van achter het orches. tra lopen. Die opkomst heeft tijd nodig, we zien het koor alsofhet van over de horizon kwam. Misschien begon het geblijft, zij uiterlijk in het laatste bedrijf zang van het koor al op deze lange weg. moet worden geopend, of omgekeerd. Voor liet geval dat we de opkomende DroomspeÏvan August Strindberg is vol- koningin niet kunnen zien ofniet herledig geconstrueerd rond een gesloten kennen vertelt het koor ons: “Ziet! De deur. Er wordt zelfs gezegd dat het mo Koningin-Moeder, de stralende. Zoals derne drama begonnen is toen Nora, op de ogen van de onsterfelijke godin, Ko het einde van Ibsens Poppenhuis, de ningin Atossa. En het koor spreekt nog deur toesloeg. Die deur wordt nooit ge- zeven regels. Heeft de koningin zo’n toond, maar als Nora erdoor gaat, veran uitgebreide inleiding nodig? Neen. Hier dert het karakter van liet personage en overbrugt het koor de tijd vanafhet van de maatschappij. Tsjechovs mees ogenblik dat het publiek haar ziet tot op —

—

“

het moment dat zij op het toneel verschijnt. Terwijl de verschillende personages hun weg aflegden, hebben we verschillende gevoelens ervaren: voorgevoel, verwachting, hoop. Maar de verrassing ontbrak. In het vroege Griekse theater was het opkomen telkens een processie. Het afgaan behield het karakter van een muzikale afsluiting die in stilte overging. . .

Aischylos’ 1theaterdeur’

Bekijken we even wat de Orestcic zo vernieuwend maakte. De Oresteia is het eerste bestaande drama dat een deur nodig heeft, als een specifieke verwij zing naar een paleis. Het open afgaan, in en uit het paleis, is voorgeschreven: je hoort de geluiden van binnen, als weergave van de handelingen die er plaatsvinden. In de volgende drama’s van Aischylos werden de plaatsen van de handeling regelmatig gewijzigd. Het lijkt wel of Aischylos een stuk speelgoed had gekre gen waar hij maar niet genoeg van kon krijgen. Maar er is niet alleen de verras sing dat een deur een paleis kan sugge reren, de deur brengt ook een dramatische handeling teweeg. Aan het einde van de Orcstcia worden Agamemnon en Kassandra door Klytaimnestra gedood. Achter de gesloten deur horen we het vertwijfelde hulpgeroep van Agamem non. Na een interventie van liet koor wordt de deur geopend en ziet het pu bliek de dode Agamemnon in zijn bad. Bovenop hem ligt Kassandra. Klytaim nestra troont triomferend boven hen uit. Zonder deur kun je je deze scène niet voorstellen. Dan had de moord op het open toneel moeten plaatsvinden. Hoewel er geen verbod tegen bestond in het oude Griekenland, werd het doden zelf om praktische redenen niet getoond op de scène. Waar we vandaag in film en tv met bruut geweld geconfronteerd wor den, beseften de Grieken dat de fysieke factor van een moord op het toneel niet realistisch kan worden voorgesteld. Ook als het wel gebeurde, was het lang niet zo effectvol als wanneer de woor den van de acteurs en de verbeeldings kracht van de toeschouwer vrij spel kre gen. Wat is er dramatischer dan de ont hulling van een doodstableau door het openen van de paleispoort? De deur be dekt, de deur onthult. En de deur bedekt terug, zodat het mogelijk wordt om de ‘lijken’ ongemerkt te verwijderen. De deur schept illusie... De eenvoudige gevel en de eenvoudige deur veranderden de manier van waarnemen bij het publiek. De ruimte achter de gevel veranderde niet, het bleef het-

zelfde Atheense landschap dat de toeschouwers het jaar daarvoor hadden gezien, toen het toneel nog geen façade had. Maar nu, voor het eerst, speelde de illu sie een rol. De façade met de poort stelde het paleis van Agamemnon voor. Telkens als de deur openging, betekende dit dat er iemand in ofuit het paleis kwam. Zo kon het publiek zich de ka mers in het paleis voorstellen, zelfs als ze niet getoond werden, en zich inbeel den dat de plaats van handeling niet Athene, maar Argos was. Nog sterker werkt deze imaginaire wereld in het Shakespeare-theater. Als Hamlet bijvoorbeeld voor het eerst door de deur komt, betreedt hij het slot van Elsinore. We kunnen ons voorstellen dat hij zojuist van zijn paard is gestapt en dat we, als we zelfdoor deze deur zouden gaan, zijn paard voor de deur zouden vinden. Dit is de inspiratiekracht van een toneeldeur. ...en verandert mens en ruimte Welke theatervoorstelling we ook bekij ken een lichte komedie, een musical, een drama van Shakespeare ofAischy los, ofzelfs een klassieke theatervorm als het Japanse No-theater steeds zijn we getuige van een transformatie. Een gewoon mens neemt de gedaante aan van Medea ofHamlet ofde geest van een krijger, ofhij mimeert een kat. Even belangrijk is de betekenis van de ruimte. Het toneel wordt een bar in Manhat tan, de open vlakte van Azincourt, het paleis van Thebe enzovoort. Onafhankelijk van de vorm ofde confi guratie is het toneel een magische cirkel waarin alles getransformeerd wordt. In deze magische cirkel binnendringen is niet eenvoudig... Als Mephisto in Faust in diens kamer wil binnenkomen, moet hij door Faust uitgenodigd worden en driemaal kloppen. Door de gebeurtenis van het binnentreden verandert de diiivel in een menselijke gestalte. Deze transformatie is een metafoor voor het theater. We nodigen acteurs uit in de ruimte, zij komen op het toneel door een deur en zijn getransformeerd. In het klassieke Franse theater zijn de drie kloppen met een stok op de toneelvloer nog steeds het signaal voor het be gin van een voorstelling. Misschien is het ook de uitnodiging aan de spelers om op het toneel te mogen komen en getransformeerd te worden. Het doek gaat omhoog en zij komen op door de deur. —

—

Grens tussen twee werelden: voor en achter het toneel Van waar komen de acteurs ? In werke lijkheid van achter het toneel, vanuit die glansloze en zelfs chaotische wereld,

die in geen enkele verhouding staat tot de betoverende illusie die de toeschouwer te zien krijgt. Als we een acteur door een deur zien optre den, begrijpen we dat hij van buiten naar binnen komt, ofvan de ene ka mer in de andere, ofzoals in Elk wat Wils van Shake speare: van het ene deel van het woud naar een ander. In werkelijkheid gaan we niet langs een deur van het ene deel van het woud naar een ander. Maar toneeldeuren moeten niet in letterlij ke zin deuren zijn. Zij hebben een zelfstandige func tie in het dagelijk se leven. Thuis scheiden twee deu ren de ene kamer van de andere of binnen van buiten, in het theater scheiden zij de wereld op het toneel van de buitenwereld. In de tijd van Shakespeare waren er steeds twee deuren in de achterwand, bijna alle opkomsten gebeurden langs daar. Het heeft zin als Hamlet door een deur in de kamer van Gertrud komt of als Falstaifdoor een deur in de taverne van Mrs. Quickly komt. In Iting Lear staat: Het Franse kamp: Cordelia, de dokter en soldaten komen op met trommels en vlaggen. of in Macbeth: “Donder en bliksem. De drie heksen komen op. Zij kwamen allen op door een deur. Deze praktijken noemt men theatercon venties. Projectoren bijvoorbeeld wor den in een zwarte kleur uitgevoerd opdat we ze niet zouden zien; als teken van tijdsverloop worden lichten gedoofd ofgordijnen gesloten; meubelen wor den zo opgesteld dat zij naar het publiek (de vierde wand) gekeerd staan. Ooit be hoorden ook deuren tot de theatercon venties. Tijdens de periode van de Res tauratie in Engeland werden op het voortoneel langs beide kanten twee deu ren gebouwd die de acteurs gebruikten als ‘entree’ en ‘sortie’. Waar het destijds voor de acteurs op aan kwam, was de . .

“

kunst van het opkomen en het afgaan. Om meer publiek te kunnen plaatsen, werden in de achttiende eeuw de voorto nelen verkleind. Eerst verdween er aan elke kant één deur, later verdwenen ze alle vier. De theatervorm veranderde van theatraal naar realistisch. De enige deuren die nog te zien waren, maakten deel uit van het decor, meestal van een salon. De angst om drempels te overschrijden De deur is een drempel in de ruimte, dat wil zeggen dat ze een grens aftekent tussen twee ruimtes en behoort tot geen van beide. Drempels hebben een magi sche betekenis. Op grond van een oud bijgeloofproberen we als kind, en onbe wust ook als volwassene, om niet op drempels te trappen... Sinds het oude Egypte wordt in veel culturen de bruid door de bruidegom over de drempel gedragen. Deze ritus moet de bruid, een vreemde die het rijk van de bruidegom betreedt, beschermen tegen de geesten die het huis bewaken.

:-series: .ess is more.

1f you think big is beautiful, we would like to convince you otherwise. The d&b C-Series, for example the C6 and C7-TOP systems, offers extremely compact, economical and proven sound reinforcement solutions for small to medium-sized applications. They show their surprisĂŻng strengths in a variety of roles: in applications where speech and music playback do not necessitate addition al subwoofers, as centre clusters, delays or infills. In fact in any situation where full sound and well defined dispersion over an

]

xtended frequency range is required. And ith the addition of the C7-SUB, both systems Iso represent a powerful and effkient PA (stem wĂŻth ample headroom. We will be appy to demonstrate with the d&b C-Series iat Iess really is more.

AMPT L rtage techiio/oq L<

tud/2

Heistruat 25

3500 Hasselt

TeL+32-1 1 -28 14 58 Fox+32-1 1 -28 1459

wwwamptec.be BELGIUM

e-mail: sales@amptec.be

III veel culturen beschennen de ‘Goden van de drempel’ het komen en gaan van de mensen. In sommige culturen wer den amuletten onder de drempel begra ven. Vandaag nog kent het Joodse geloofde Mesoesah aan het deurkozijn, om aan de aanwezigheid van God te herinneren en het huis en zijn bewo ners te bescherrmen. en doorgang tussen twee ruimten, tus sen twee werelden, zoals de deur er een is, is een gevaarlijke plaats. De bijbel staat vol met voorbeelden van zondaars ofongelovigen die sterven als zij de drempel overschrijden; er is sprake van liet boze dat aan de andere kant van de deur wacht. Een deur is dikwijls een offerandeplaats ofeen plaats waar voorwerpen veilig worden opgeborgen. Bijna in elke cul tuur bestaat het geloofin een hemel, een hiernamaals, een onderwereld of een gelijkaardige woonplaats voor de goden ofde overledenen. De doorgang tussen de werelden voor de levenden en de doden wordt bijna steeds voorgesteld door een deur ofeen poort.

De deur schept een ritme Een deur kan een komisch ofeen tra gisch ritme veroorzaken. In zijn essay over de werken van Racine bespreekt de Franse criticus en socioloog Roland Barthes de tragische betekenis van denren. Barthes onderstreept dat persona ges die in een tragedie van Racine het toneel verlaten, zich in de dood bege ven. Daarom beschrijft Barthes de deur als een “tragisch object”. Niet alleen bij Racine betekent het afgaan door een deur een confrontatie met de dood. Ook bij Aischylos, Tsjechov oflbsen vinden we deze tragiek terug. De deur naar het komische schept natuurlijk meer vreugde. In de beroemde boulevardkomedies van Feydeau zijn deuren belangrijke elementen. Erachter verstoppen zich minnaars, maitresses, echtgenoten, doortrapte misdadigers en andere personages. Opkomen en afgaan gebeurt met een uiterste precisie. We lachen omdat we weten wie er zojuist is buitengegaan ofwie zich in de kast heeft verstopt, terwijl de argeloze echtgenoot niets vermoedt. Eer, waardigheid en huwelijk worden gered of juist niet door het tijdige gebruik van een deur. Niemand wist zo meesterlijk gebruik te maken van de mogelijkheden van deu ren als Buster Keaton. In de film The High Sun gebruikte Keaton een huis vol deuren om zijn geliefde en haar vader te beschermen voor een moordenaarsben de. In de opvatting van Keaton bescher men de deuren het goede en vernieti gen het kwade. Vandaag vinden we onszeifterug in deze binaire wereld: infor —

—

matie ordt via een doorgangspoort wel ofniet toege laten. 20e eeuw: het verdwijnen van de ‘theaterdeur’...

Ondanks liet algeniene gebruik en de betekenis die deuren hadden in de kome dies van liet begin van de oe eeuw, en ondanks de noodzaak van openingen en ‘deurwachters’ bij het internet, wordt de deur in het theater van de oe eeuw steeds zeld zamer. De symbolisten in de schilderkunst en de dichters uit de ie eeuw hebben daaraan in grote mate bijgedragen, ook aan Siegmund Freud is een bijzondere verantwoordelijkheid toe te schrijven. Allen hebben zij de autoriteit van de uiterlijke werke lijkheid in vraag gesteld. Voor hen bestaan er waargenomen innerlijke waarheden, die niet omsioten zijn door wanden en die niet door deuren te bereiken zijn. De scheiding tussen bin nen en buiten loste zich op toen beide werelden zich gingen vermengen. Ook Tsjechov is hiervoor mee verant woordelijk. Hij schonk ons weliswaar huizen met kamers en deuren, maar hij probeerde ook het verschil tussen de ruimten, tussen het zichtbare en het on zichtbare te vervagen. Terwijl Strind berg gesloten en Ibsen toegeslagen deu ren aanbiedt, verwijzen de aantekenin gen van Tsjechov steeds meer naar de buitenwereld, ook als we binnen zijn. De eerste aanwijzingen in De Kersentuin wijzen op een overgang: “Een kamer, altijd nog kinderkamer genoemd. Een deur voert naar de kamer van Anja...”, nadien interesseren de kamers hem niet meer. De aanwijzingen gaan verder:” Het is ochtendschemering en de zon gaat weldra op. Het is mei. De ker selaars staan in bloei maar in de tuin is het koud. Met enkele eenvoudige zinnen die reeds in 1904 werden geschre ven, heeft Tsjechov de scheiding tussen binnen en buiten opgelost. Waarvoor is een deur dan nog nodig?

ten. Het toneel was niet veranderd in een andere plaats, het bleefeen toneel, maar een toneel zonder deuren. In 1904, het jaar van de creatie van De Kersentuin, reisde Craig naar Berlijn. Voor Otto Brahm, een van de belangrijkste regisseurs uit die tijd, zou hij de scenografie ontwerpen van Thomas Otway’s Venice Preserved uit de ie eeuw. Craig ontwierp een productie zonder deur, hoewel de deur een centrale rol heeft in dit stuk. Dat betekende liet einde van de samenwerking tussen regisseur en ontwerper. Maar men kon de doodsklok voor de deur in het theater al duidelijk horen. In het mogelijk beroemdste stuk van de 20 eeuw, Wachten op Godot van Beckett, wachten twee landlopers langs de kant van de weg onder een boom. Om redenen die nooit worden uitge. sproken, kunnen zij die plek niet verla ten, ze zijn voorbestemd om te wachten. Meermaals in de loop van het stuk horen we de dialoog: “Laten “We kunnen niet”. “Waarom niet?” “We wachten op Godot.” De laatste zinnen van het stuk luiden: Vïadimir: “Wel? Zullen we dan gaan?” Estragon: “Ja, laat ons gaan.” Zij bewegen niet. Er is veel geschreven over de metafori sche en filosofische redenen waarom ze deze plek oïimogelijk kunnen verlaten. Er is echter een zeer praktische verkla ring voor: er is geen deur! ...en met haar de theatralîteit In veel opzichten is ons theater tot popIn een beroemde productie van muziek verworden: er is geen einde, er De Kersentuin uit 1976 van de regisseur wordt steeds herhaald tot de klank tenAndrei Serban bestaan er geen muren, slotte uitsterft. Zonder deuren bestaat dus ook geen deuren, alleen meubels op er geen grote ‘sortie’ en daarom valt er een open scène en symbolische bomen ook geen eindbeslissing. in de achtergrond. Nu zijn we gekomen aan een van de Europese scenografen als Adolphe grootste ‘doorgangen’ van de geschiede Appia en Edward Gordon Craig hebben nis: het millennium. En we zijn het er het uitzicht van het toneel radicaal ver- nog niet over eens ofwe er op i januari anderd. In plaats van de gedetailleerde 2000 ofop T januari 2001 doorheen aankleding uit de ie eeuw, brachten zij gaan. Onzekere tijden produceren eenvoudige installaties met verhogen, theatervoorstellingen zonder deuren! trappen, doeken en half-abstracte objec “

—

“

S cenie.J

: Voordien ging ik zelden naar het theater. Als kleine jongen vergezelde ik 1 an Fabre, Arne Sierens, Alain PÏatel mijn vader wel naar de voorstellingen enjohan Dcholïanderfigureertje van de cabaretier Jaak De Voght in de naam als Uchtontwcrpcr. Hoe benje in Antwerpse Ancienne Belgique en in de het theater beland? Hippodroom. Ook Ivonne Lex en Van opleiding ben ik eigenlijk matrij Gaston Berghmans zijn daar trouwens zenmaker en daarvoor heb ik elektro begonnen. Soms ging ik naar het Jeugdmechanica gestudeerd. Mijn eerste keu theater in de Bourla. In het theater van ze was technisch tekenen in de richting Ivonne Lex heb ik mijn beroep geleerd. architectuur. Het toeval besliste er ech Hans van Omme deed er alles, ook het ter anders over. Als gewetensbezwaarde licht. Op een bepaald moment wou wou ik mijn burgerdienst doen in het Katrien Hermans me een kans geven Schippershuis, maar toen dit plots niet om ook eens licht te maken voor een doorging moest ik iets anders zoeken. regie van haar. Haar aanbod trok me Zo kwam ik in het theater van Ivonne aan, maar Hans vond dat dit binnen het Lex terecht. Na een week kwam Frans gezelschap niet kon. Daarom heb ik Maas melden dat hij een technicus mijn ontslag gegeven. zocht voor een voorstelling op tournee. Guido Snoeck gafme toen de raad om Toen heb ik een soort snelcursus gekre mezelfvijfjaar de tijd te geven: CCLukt gen om die functie te kunnen invullen. het, dan lukt het, anders doe je iets Na mijn burgerdienst ben ik nog anders”. En net op dat moment kwam drie jaar bij het Theater Ivonne Lex er een plaats vrij bij het toenmalige gebleven als all-round technicus. Koninldijk Jeugdtheater in Antwerpen. Bij recente succesproducties van

an matrij er

ry Cole Lichtontwerper

EEN

GESPREK

“op bepaalde momenten moetje het licht tot zijn essentie kunnen herÏeiden,je niet laten afleiden door de installatie an sich.”

MET

De Iichtbron als verlenging van de regie Je hebt gedurende de laatste tienjaar verschillende producties verzorgd voor hetjeugdtheater. Wat waren voorjon de boeiendste voorstellingen qua lichtontwerp? Met regisseur Harry De Neve kon ik goed samenwerken. Het ldikte tussen ons door onze gemeenschappelijke voorliefde voor het oosten, meer bepaald voor het Kabuki- en het Notheater. Vooral het kleurenpalet en de kleurcombinaties daarvan trekken me aan. Bij Ramayana (i95 1996) bestond het decor uit verschuivende panelen, waaruit personages tevoor schijn komen, en waarop Indische patronen zijn aangebracht die het bos ofhet paleis voorstellen. —

HARRY

COLE

Hier heb ik voor het eerst bewegend licht gebruikt in combinatie met voetlicht als basis: de lichtbron wordt dan de verlenging van de regie omdat hij eenvoudig te manipuleren is. Vari-Lite had ons het materiaal als promotie kosteloos aangeboden. Meestal is er een vooroor deel tegen dat soort belichting omdat het in oorsprong ‘rock’n roll-licht’ is. Voor het theater hebben we de belich ting op een andere manier aangewend: we lieten het licht niet zichtbaar bewe gen, maar voerden de bewegingen in het donker uit en gebruikten statische belichtingen als onderdeel van een totale sfeer. Het licht wordt in een lichtstand gebracht zoals de rest, in de kap komt dus minder lichtmateriaal waarmee je meer kan doen. Het is wel een stuk duurder, maar alles is afhankelijk van diverse

t er e

factoren. Dit belichtingssysteem is ook plaatsbepalend: positie en hoogte moeten steeds dezelfde zijn omdat het veel tijd neemt om het programma aan te passen. Bij reisvoorstellingen geeft dit soms problemen. Zelfs wanneer de speelruimte overeenstemt met de onze, is de opbouwtijd nog altijd langer dan wanneer we het materiaal van het Cul tureel Centrum gebruiken. Om geen tijd te verliezen nemen we dus onze eigen lichttafel voorgeprogrammeerd mee, evenals de speciale lichtarmaturen. Een andere uitdaging was Kus mc (‘993 ‘994), een stukvan Bart Moeyaert dat zich afspeelt op een aanlegsteiger aan een meer, waar jongeren samenkomen en geheimpjes uitwisse len. Het decor van Didier Payen bestond uit een doorschijnende plasticfolie die het water weergafen een geschilderd doek als panorama. Het doek was onge veer 15 meter lang en was diagonaal over de scène gespannen. De belichting evo lueerde van het ochtendgloren, over een —

zwoele zomerse dag, een onweer op het eind van de middag, tot een open warme avond. Licht alleen volstaat niet in dit geval: de textuur van de materialen en de kleur van het doek, dat ook achteraan belicht wordt, zijn evenzeer belangrijk. Daarom werd achteraan een batterij TL lampen (cool white) schuin op de grond aangebracht en de bak bekleed met spiegelfolie. Vooraan hingen om de meter cyclo’s van ACP’s in de drie hoofdkleuren. Met dezelfde plasticfolie hebben we later, voor Dc klcinc Zcemccrmin van H.C. Andersen (‘994 1995) in een choreografie van Vjera Somers, een box gemaakt met verticaal hangende panden, vooraan afgedekt met een zwart gaasdoek. Enkele ventilatoren deden de doeken lichtjes bewegen, waardoor je een onderwatergevoel kreeg. Daarbij kwamen nog computerbeelden, zodat we een soort multimediale voorstelling kregen. —

Less is more

Dc voorstcflingcn waarovcrjc hct had zijn zaalproductics, maarjc hcbt ook op locatie gewerkt. Is cc ccn verschil in bcnadcring? Ja. TandomtandvanW. Schuyesmans in een regie van D. De Batist (‘993 ‘994) speelde in een havenhangar en Carmcn in regie van H. De Weerdt (‘997 1998) in een tramloods. Bij Carmcn heb ik getracht de sfeer van de loods zo natuurlijk mogelijk te houden. Daarom werkte ik met filmsofts, asymmetrische halogenen van 5 000 Watt die in film- en tv-stu dio’s worden gebruikt. Ze verspreiden het licht naar alle kanten en benaderen het effect van natuurlijk licht. Daarnaast hebben we de bestaande TL lampen in de loods behouden. We gebruikten zo weinig mogelijk theatraal licht, behalve voor het feest, dat verlicht werd met Pars zonder filter. Bij Mijn Blackic van Arne Sierens (Het Paleis —

—

ectechek”

___

1998) heb ik de idee van filmsofts hergebruikt. Vindje voorstellingen belichten in zwarte doeken dan interessanter? Het hangt ervan af. Je kunt meer diepte creëren door accenten zo onopvallend mogelijk te maken, zonder te laten zien van waar de lichtbron komt. Je zou ook kunnen experimenteren met andere lichtbronnen, maar je weet nooit of cul turele centra die mogelijkheden bieden. Dat is het probleem van reisvoorstellin gen en de beschikbare uitrusting en ruimte in de centra waar je terechtkomt. Ik vind ook niet dat licht altijd ‘vernieu wend’ moet zijn, maar eerder dat het de productie moet dienen. Daarom was het Jeugdtheater een goede leerschool. We maakten dertien producties per seizoen en waren verplicht het materiaal te gebruiken dat aanwezig was. Met die be scheiden middelen moesten we zo cre atiefmogelijk proberen om te springen.

Wat verandert er specijiek? De kwaliteit verbetert omdat mensen er nu voor kiezen om samen te werken, terwijl ze vroeger verplicht waren met om het even wie te werken. Er is dus meer dialoog, we staan vaker op dezelf de golflengte.

L!4 ,

“-

Het productieproces

J e werkte voorjan Fabre en daarna met

z =----J

Arne Sierens, twee verschillende

theatermakers. Hoe verliepen die samenwerkingen?

Met Fabre concipieerde ik het lichtontwerp op basis van zijn richtlijnen. Ik gafhem een ‘speeltuin’ waarmee hij alle kanten uit kon. Hij kon zijn eigen accenten leggen ofverfijningen aanbrengen. De lichtstanden maakte hij zelf. Bij de stukken van Arne Sierens ben ik betrokken van bij het begin, wij experimenteren vanafnul. Het vergt meer tijd, maar het is veel boeiender. Hangt de kwaliteit van een productie Dat is ook zo met de producties van niet afvan het beschikbare materiaal? Johan Dehollander, Trage Kogels bijvoor Je moet altijd proberen zoveel mogelijk beeld. In het begin was het stuk één gro te chaos en Johan wou dat ook in het te doen met zo weinig mogelijk materiaal. Dat is alleen mogelijk als je volop licht zo hebben. Ik heb geprobeerd vanuit die chaos iets te maken, maar dat kunt meewerken aan het concept van een voorstelling, iets wat niet altijd lukt! lukte niet. Johan wil zulke problemen in discussie, in dialoog oplossen, maar ik Als zelfstandig lichtontwerper moet je heb meer tijd nodig. In zon gevallen veel projecten maken om te kunnen luister ik liever om later mijn conclusies lichtontwer de overleven. Vaak wordt per onderbetaald en ondergewaardeerd. te trekken. Het denkproces verloopt iets trager bij mij. Die trend is gelukkig aan het verande Bij Trage Itogels was het moeilijk om een ren door het feit dat er zoveel free-lan g te maken tijdens het probeeldvormin . onderbetaald cers zijn, maar we blijven

“5

—‘

_4%

—1T.

‘‘

lu.kL9

LEGENDE

0 1

rLI uÔU

=—=

al Indiaan”

al .

me Sierens & Alain Plate werp : Harry Cole e VICTORIA & LES BALLETS 0 de Ie B

ductieroces, precies omwille van die chaos. Toen heb ik voorgesteld om strakker te gaan werken met het licht, vertrekkend van svoboda’s. Het licht werd gestructureerd en verving als het ware het decor dat normaal die functie op zich neemt. Zo werd chaos mogelijk door het contrast. Maar meestal, als er een decor gemaakt wordt, kom ik pas later in het werkproces terecht. Bij De Broers Gebroers bestond het decor al in grote lijnen. Vrolix, die het decor ontwierp, is graficus en bedacht een achterwand met figuren ervoor, min ofmeer tweedimensionaal zoals bij een striptekening. Johan vroeg hem: geefme één reden waarom. Ik weet niet wat er geantwoord is, maar ik denk dat het was om het ‘enge gevoel’ van een apparte ment, een kamer te bekomen. Het decor was oorspronkelijk in Ytong blokken gedacht, maar al gauw reali seerde men zich de moeilijkheden om daarmee op reis te gaan en werd het in gipsplaten uitgevoerd. Terwijl het oorspronkelijk niet mocht bewegen als je er tegen stootte, was dit nu wel het geval. Bij de repetities achterafbleek dat dit wel mocht, zolang het decor maar niet uit elkaar viel. Als belichter kun je pas aan de slag als dergelijke problemen uitgeklaard zijn. Dat wordt nog moeilijker als er twee regisseurs zijn, zoals bij Allemaal Indiaan, en het decor een replica is van de werkelijkheid, maar kleiner. De regie had een duidelijke vraag om de huisjes van binnen uit te belichten, wat met ge-

wone verlichting onmogelijk is. De ruimten waren te laag om de lichtbron nen te verstoppen en het was onmoge lijk om bij te lichten. Iemand stelde voor het geheel te belichten met TL-lampen rondom rond, maar dat vond ik te mo dieus.

op bepaalde momenten moet je het licht tot zijn essentie kunnen herleiden, je niet laten afleiden door de lichtinstal latie an sich. De tekst primeert, het licht moet niet altijd zichtbaar zijn. Probeer het ook eens anders! Het klassieke front- en backlight zijn niet altijd noodzakelijk. De uitdrukking van de acteurs is belangrijk. op het Edinbourgh Intereational Theater Festival vielje in de prijzen met ‘Anonymous Society’ vanJ. Brei. Twee awards en een enthousiast onthaal in London voor de verzamelde wereldpers openen de weg naar een wereldtournee volgendjaar. Wat was het geheim van deze productie? Misschien meer doen met minder mid delen. Deze productie startte ongeveer drie jaar geleden in Herentals in de Cinema d’Arte, met een Engelse regis seur die een hommage aan Brel wou brengen. Het was een kleinschalige voorstelling voor kopers en producen ten, met slechts 24 kringen. De acteurs waren professioneel en kwamen uit het musicalmilieu. Ze hadden elkaar leren kennen in Les Misérables in Duitsland. De Amerikaan Perrin was arrangeur van de liederen.

ertech!ek13

4r- ) va 1 met

•

A member of Metso Corporation

VALMET PANELBOARD NV Pr. Pattynstraat 1 8870 Izegem-Kachtem Tel. 051/33 55 88 Fax 051/31 38 15 E-mail: panelboard.belgium@valmet.com

ONTWERPEN, BOUWEN EN ONDERHOUDEN .

Beweegbare podia

•

Podia voor discotheken

•

Brandschermen

Rookluïken

Decorlïften

RËFFRENi1ES .

. . .

Georij Neumaoil GmbH Oerbo

•

Sennheiser Belux bvba IndustrïeAsse 3 n11 bus 51 1731 Zellik Tel : 02/466.44. 1 0 Fax : 02/466.49.20 E-mail: info@sennheiset.be Sennheiser Nederland bv Televisieweg 62 1 322 AM Almere-Nederland Tel : 036/535.84.44 Fax : 036/535.84.99 E-mail: info@sennheiser.nl Web www.sennheiser.com -

. . . . . .

Bourla theater (Antweqjen) Luna theater (Brussel) NFG (Gerit) Musetirii voor Sierkunst )Gent) Gildhof Ç[ielt) Zuiderkroon (Antwerpen) Theaterzaal (Aarschot) Sotto’s )Zutteqern) Schouwburg )Leuven) Zullen (Antwerpen)

Bourla theater als orkestbak voorpodium zaalverlen9ing -

KJT Antwerpen De Hobbit (decor John Bogaerts) Een Kraanvogel in de sneeuw Naar Ambrosia De damasten Trommel Annie de Musical

J.R.R. Tolkien w Mehrinq J.Dom H. De Neve Ch. Strousse &ThMeehan S M. Charnin B. Moeyaert B. Brecht w. Schuyesmans A.De Bont t. lonesco E. lonesco Indisch verhaal J.B. Molière

A. de Lignière M. Schillemans ].Dom H.DeNeve J.Dom

H.DeNeve Kusme M. Erceg Antigone Tand om tand (in havenhangar) D. De Batist A. De Bont Garuma Jongeren opera Een wonderbaarljke nacht J. De Paepe 8. Avermaet De Les H. De Neve Ramayana M.Maillard DeVrek In to The Woods 1 Dom H. De Weerdt Carmen (Tramloodsproject) A. Zipson Wonderkind Leven van Mozart Troubleyn (licht Harry CoIe, Michiel Sipman en Jan fabre) Jan fabre Jan Fabre 3 Solo’s Jan fabre Universal Copyrights 1 & 9 Jan Fabre Glowing Icons Jan Fabre Jan Fabre Diverse producties Johan Dehollander De Broers Gebroers Arne Sierens Arne Sierens Mijn Backie Arne Sierens Andrew Wale Anonymus Society J_ Brei Trage Kogels Theater Antigone en J. Dehollander Allemaal Indiaan Arne Sierens en Alain Platel

Het was een internationaal team, gegroeid vanuit een kleinschalig opzet. De familie Brei vond dat interessant en Johan Anthierens, die toen met de biografie van Brei bezig was, vond dat het idee in de lijn van zijn werk zat. Beiden gaven hun steun aan het project. Het jaar nadien werd de productie herno men op de Boeiwerfin Temse. De locatie was goed. Het idee was om op de plek een scène met tribune te bouwen en bijhorende VIP-ruimten. Zo werd het project te grootschalig en viel het in het water. Fr was geen contact met liet publiek doordat de scène te veraf lag.

91-92 92-93 92-93 92-93 92-93 93-94 93-94 93-94 93-94 94-95 95-96 95-96 95-96 95-96 96-97 97-98 97-98 95-96 95-96 97-98 98 98 98 99 99

De voorstellingen hebben nooit vol gezeten en we hebben er dan ook een financiële kater aan overgehouden. Later werd de productie toch nog hernomen maar kleinschaliger, met iets minder decor en gereduceerd orkest. Het decor bestond uit een sofa, een zetel en een staanlamp. Het klavier stond mee op de scène, zodat dicht bij het publiek gespeeld werd. Het geheel werd afgestopt met zwarte doeken. Het licht werd herleid tot een clair-obscur met voetlicht, in combinatie met accen ten. Wie zijn nummer begon te zingen, kreeg een accentje. Hiermee werd alles gedaan.

Welke Ïichtontwcrpers bcschouwje als voorbeeld, ofalsjc ‘leermeesters’? Er is natuurlijk Svoboda: ik heb ooit een reportage gezien waarin een acteur op de scène naar een geprojecteerde ballon gaat en erin stapt, waarop de ballon fl1misch vertrekt. Zoiets intrigeert me wel. Maar bij ons was er Steve Kemp. Wat hij deed was ‘natuurlijk’ en altijd erg sfeervol. Je voelde nooit dat er theaterlicht werd gebruikt.

Je geeft ook cursussen, hoe gaje daarbij te werk? Ik probeer mijn studenten abstract te laten werken: een basislicht opstellen, iemand in het licht aan een tafel zetten. Het is aan hen te proberen sfeer en gevoelens weer te geven door een lichtstand te introduceren. Heel eenvoudige dingen met weinig middelen, maar wel essentieel. Harry Cole Lichtontwerper Lisperstraat 68 2500 Lier tel. 034807513 fax 03 480 8i 07 —!IfTII:I::1t7III.

Theatectechniek

Binnenkort verschijnen de memoires van Tone Brulin. Zijn ideëen omtrent theater sluiten aan bij die van de avantgarde. Antonin Artaud en Jerzy Grotowski waren zijn leermeesters. Ze leerden hem het theatergebeuren als een geheel te zien. De acteursprestatie hangt onvermijdelijk samen met de ruimte waarin gespeeld wordt. Dit deed Brulin dromen over het ideale theatergebouw. Geert Sels had hierover een gesprek met hem. Aanvullend publiceren we tevens twee teksten over de theaterruimte, respectievelijk van Artaud (7932)

Het droo

en van Grotowski (7965).

Andor Weininger Bauhaus project van een sferisch theater 1924

HERINNERINGEN

,v 554 -

-‘

)

‘

VAN

__“s

THEATERMAKER

Dromen aan de rand Veertig jaar droeg Tone Brulin de plannen voor zijn droomtheater met zich mee. Ze rijpten, werden herkauwd en herzien. Op een grauwe vriesdag deelde hij ze voor het eerst mee aan een sterve ling. Voordien had er nooit iemand naar gevraagd. “Uiteindelijk werd er nooit iets van gerealiseerd.” Zijn stem klinkt vlak terwijl hij het zegt. Niet bitter, niet ontgoocheld. Gewoon vlak. De ogen afwezig. Hij heeft net opnieuw uitgelegd hoe zijn droomtheater er uitziet. Hij neemt pen en papier. Zijn beschrijving is glashelder. Zelfs de maten kan hij opgeven. Van 1943 tot 1946 studeerde Brulin in Ter Itameren. Teirlinck noemde hem een decorbouwer. “Ik heb wel enkele decors gemaakt, voor de KNS, maar dat waren allemaal puur conventionele ont werpen. Als bron van inkomsten heb ik me verlaten op de conventies. De keren dat ik me binnen het klassieke theaterbestel begaf, heb ik me telkens moeten aanpassen. ‘Dat is voorbij’, zeiden ze in de ItN S toen ik kwam aanzetten met ideeën van Meyerhold en Piscator. ‘We zitten terug volop in de welgecon strueerde stukken.’ Ik gaflezingen over Artaud. Ik werd daar duchtig mee uitge ,

theater in

EEN

lachen. Met zijn ideeën over draaiende stoelen, bijvoorbeeld, waarmee het publiek van kijkrichting kon verande ren. Enfin. Dat je tijdelijk in het bestel zat, belette niet dat je daarna aan de rand verder kon dromen.”

Artaud en Piscator Van Ter Kameren ging Brulin rechtstreeks naar de Studio van het Nationaal Toneel, van 1947 tot 1949. In die perio de leerde hij het werk van Artaud kennen. “Ken je dat huis van Le Corbusier in Antwerpen? Daar woonde de kunstschilder René Guillette. Hij gafme in 1948 de boekjes van Artaud door. Ik heb daar een artikel over geschreven in Tijd en Mens. Artaud wijdde een hoofdstuk aan de acteur als atleet. Dat heeft Grotowski later uitgewerkt. Ik heb ook ideëen van Artaud opgepikt, maar heb ze nooit kunnen realiseren. Er is wel wat van zijn opvattingen doorgesijpeld’, zegt men dan. Wat invloeden links en rechts. Maar voor honderd percent uitgewerkt? Daar geloofik niets van. Daar is een nieuw totaalconcept voor nodig. Een nieuwe zaal. Ik heb daar nooit het geld voor gehad.” Toen hij in Ter Kameren studeerde, voelden de studenten zich kinderen van ‘

realiseren. -let werd zijn droomtheater, dat hij niet eens op maquette heeft uitgewerkt. In het centrum van zijn zaal, als het begin van alles, ligt een ronde piste. De piste van Piscator. Zoals hij het zich voorstelt, heeft ze een doorsne de van tien meter. Dat is het hart van de actie, het attractiepark, het speeÏplein. Errond liggen drie schijfvormige roton des. Daar zit het publiek. Samen tweehonderd man. Niet teveel, want de schij ven moeten manipuleerbaar blijven. Ze moeten ktmnen draaien. Droomde Artaud ervan de stoel van de individuele toeschouwer te verstellen, dan wil Brulin dat met een heel toeschouwersblok doen. De schijven moeten tenminste i8o° kunnen draaien, zodat de toeschouwer met zijn rug naar de centrale piste zit. Vanuit die positie kijkt men naar een hogergelegen balkonvor mig speelvlak, over de gehele omtrek van de zaal. Dat speelvlak is een goede drie meter diep. Er kunnen bijvoorbeeld )roomtheater massascènes gedaan worden. Achteraan dit speelvlak bevindt zich een vlet Artaud en Piscator als basis, ging ij op zoek hoe hij deze ideeën zelfkon verticale horizon. Dat is het opstaande

ei: Bauhaus. Hij noemt dan ook leaterplannen van Walter Gropius. heen van de plannen heeft hij weet. erwant daaraan wareu de ruimtepvattingen van Erwin Piscator. En die eeft hij wél in praktijk gezien. CCHet ras in Parijs. Piscator was misschien al rug in Europa, bij de Volksbühne van erlijn. Dat weet ik niet zeker. Het odiumbeeld bestond uit twee vlakken. ooraan had hij een klein, rond podium emaakt, zoals een arena in een circus. )aar speelde zich alles afwat emotio cel en persoonlijk was. Bijvoorbeeld en familiedrama. Vlak daarachter be on een oplopend vlak in plexiglas, waar e acteurs konden op spelen. Er konden veneens beelden op worden geprojec eerd. Ook de geschiedkundige achterrond speelde zich daar af. Zoiets als en veldslag van Napoleon. Dan werd [aar een landkaart op geprojecteerd en tllerlei pionnen aangebracht.”

J, Brulin [auteUcGeeseLs]

tecarchLte!!ur’7H

5 modellen met werkhoogte tot 12m.

stabilisatoren: dicht bij de muur werken is mogelijk.

Conform de laatste Europese veiligheidsnormen (CE).

5 modèles avec une hauteur de travail r jusqu’â 12m.

Stabilisateurs court: travail près du mur est possible. Conforme aux principales normes de sécurité européennes (CE).

ALP-PHC

VERBIEST nv. Indusfriezone “Berkenhoek” • B-2861 Onze-Ueve-Vrouw-Waver Tel.: 01 5/75 49 59 • Fax: 015/75 62 88 www.verbiest.be • e-mail: sales@verbiest.be

projectievlak van Piscator. Het hoogteverschil tussen de centrale piste beneden en de hogergelegen zeshoek wordt overbrugd door trappen ofloopstroken. De acteurs kunnen zich in een mum van tijd van beneden naar boven bege ven, of andersom. “Voihi, dat is het”, zegt hij. CCMaar daar is nooit iets van gerealiseerd. Het is een fictie, bijna een onmogelijkheid. Het dichtst in de buurt komt de Cirque du Soleil. Ze combineert de elementen van een mega-gebeurtenis met het kleine. In hun piste hebben ze een opstaande paal van tien meter hoog. Van boven valt er een artiest aan een rek naar beneden. Als dat nu niet louter voor de act wordt gedaan, maar om een literair doel te dienen, dan kom je weer een eind verder met het theater.”

Radicaal in vraag Theater dat vanuit deze ruimte bedacht wordt. kan niet anders dan al zijn bestanddelen radicaal in vraag stellen en herzien. Het eenvoudigst nog zijn de spelmogelijkheden. “Denk eens wat er op vlak van klank allemaal mogelijk is. Met de hedendaagse technieken moet het perfect mogelijk zijn om de klanken geïsoleerd oftesamen uit alle hoeken van de zaal te laten komen. Hetzelfde voor film- ofvideobeelden, of losse projectie. Alleen stelt zich het probleem dat de acteur moet leren samenspelen met die beelden. Hij mag die niet zomaar beschouwen als los decor. Dat is nog vaak het geval. Het heeft te maken met de wijdverspreide visie dat de acteur centraal staat. Alles is onderge schikt aan hem en dat uit zich vaak in een gebrek aan respect voor wat hij gebruikt. Hoe vaak heb ik geen acteurs gezien die na de voorstelling hun kos tuum uittrekken en er zomaar op trappen? Totaal tegengesteld is Zingaro. Die groep cijfert de acteur weg en stelt het paard centraal. Dat kan ook met een dromedaris ofeen ezel. In mijn ogen moet een acteur evenzeer met een stoel leren werken. Dat is haalbaar door die te behandelen als een levend wezen. Pas als je respect hebt, kan je zeggen: ‘Ik werk met een tafel, een stoel, een dier.’ Dan kan je ook werken met film.” Vanuit deze optiek van de ruimte moet het theater zeifherdacht worden. Lang was het theater louter op tekst georiën teerd. In Brulins droomtheater moeten teksten aangepast worden aan het nieu we concept. En de acteur moet over meer vaardigheden beschikken. “Kijk naar de sport. Atleten springen hoger en verder dan vroeger. Ze lopen sneller. De mogelijkheden van het lichaam nemen toe. Jaren geleden ging ik naar Grotowski om een workshop te volgen over het gebruik van het lichaam.

Het maakt niet tilt in welke mate heD theaterzijn technische bronnen uitbreidt en er gebruik iavi maakt in technisch opzicht zal theater altijd inferieur bljen aanfilm en telo4sie. Daarom ben ik ‘oorsoberheid in het theater. Wij hebben afstand gedaan uan de podium-en-zaalsituatie. Voor elke productie wordt ereen nieuwe ruimte ontworpen ooracteurs en toeschouwers. Erzijn dus onbeperkte variaties mogelijk in de combinatie acteur-publiek.” “...

—

De theaterruimte omschrijving van het begrip door Jerzy Grotowski, in’Iowards a poor theatre” 1968 naar een sober theater De relatie acteur-publiek De acteurs kunnen tussen het publiek spelen, er zo in direct contact mee staan en het publiek een passieve rol in het drama geven ( zoals het geval was bij onze opvoe ringen van Cain van Byron en van Shakuntala van Kalidasa). Ofze bouwen stellingen tussen de toeschouwers en betrekken hen zo in de architectuur van de actie, onderwerpen hen aan gevoelens van druk, overbevolking en beperking van ruimte (bij Akropolis van Wys pianski). Eventueel spelen de acteurs tussen de toeschouwers en negeren hen, kijken door hen heen. De toeschouwers kunnen ook afge scheiden worden van de acteurs, bijvoorbeeld door een hoog hek waar hun hoofden bovenuit steken (bij De Standvastige Prins van Calderon). In dit geval hebben de toeschouwers een schuin naar beneden gericht perspectiefen kij ken op de acteurs neer als op dieren in een arena, net zoals medische studenten een operatie gadeslaan. Dit afgescheiden, neerwaartse kij

ken doet de actie gepaard gaan met een gevoel van morele transgressie. De gehele ruimte kan ook als een concrete plekworden gebruikt. Dit is het geval met het ‘laatste maal’ van Faustus in de reftervan een klooster. Faustus onderhoudt er de toeschouwers, die te gast zijn op een bourgondisch festijn waarbij het eten op enorme tafels wordt opgediend, met episodes uit zijn leven. De eliminatie van de dichotomie podium-zaal is niet het belangrijkste dit creëert alleen maar een laboratoriumsituatie, een geschikte plek voor onderzoek. Waar het wezenlijk om gaat, is dejuiste rela tie tussen acteur en publiek te vin den voor elk soort voorstelling en deze beslissing in fysieke arrange menten uitte drukken. Licht en make-up We schaften de gebruikelijke lichteffecten af. Dit gafde acteur een hele reeks mogelijkheden in het gebruik van vaste lichtbronnen. Hij kon weloverwogen te werk gaan met schaduwen, felle spots, enzovoort. —

Het is opvallend dat wanneer een toeschouwer eenmaal in een verlichtezonezit (zichtbaarwordt), hij ook een rol in de voorstelling gaat spelen. Hetwordt ook duidelijk dat acteurs, net als figuren in de schilderijen van El Greco, ‘licht kunnen geven’ door middel van hun persoonlijke techniek. Ze worden een ‘spirituele lichtbron’. Ook make-up schaften we af. Valse neuzen, kussen-buiken; alles wat de acteur in zijn kleedkamer aantrekt voor hij opkomt, verdween. We kwa men er achter dat het niets afdeed aan het theatrale wanneer de acteur zich op een sobere manier van type naar type, van personage naar personage, van silhouet naar silhouet transformeerde. En dat terwijl het publiek toekeek, terwijl hij enkel zijn eigen lichaam en vakmanschap gebruikte. Een gezichtsuitdrukking die ontstaat door gebruik van spie ren en innerlijke impulsen bereikt een effectvan opvallende theatrale substantiëring, terwijl het masker van de grimeur alleen maar een truc is.

ertaling: Annelies Eulen uit: ‘jerzy Grotowsky Naar een sober Theater” uitg. International Theatre Bookshop Amsterdam 7986 Dit artikel uan]erzy Grotowski werd gepubliceerd in: Odra (Wroclaw, 9/7965) —

ecacchLtectuur’9

Dagen en dagen waren we bezig om dat terrein te verkennen. Toen ik thuiskwam, zag ik jonge gastjes staan break dancen. Gewoon, op de hoek van de straat. Zomaar voor het plezier. Wat een ongelooflijke uitbraak van de lichame lijke mogelijkheden. In mijn droomtheater kan een acteur danser zijn of acrobaat. Je zou daartoe de opleiding kunnen aanpassen. Je kunt ook putten uit het talent dat voorhanden is. Ik heb me nooit beperkt tot opgeleide acteurs alleen. Je moet de tijd nemen om rond te kijken en de mensen te vinden die je nodig hebt. Er is een waaier aan soorten muziek, aan verschillende rassen en aan vaardigheden. Je gebruikt een super multiculturele markt in dit theater.” Tweede brief van een klasgenoot Zelfs de theaterervaring en het hogere doel van theater hangen samen met het gebruik van de ruimte. In zijn Tweede briefvan een klasgenoot (gepubliceerd in Gierik/NVT nr.65 en onderdeel van zijn dit voorjaar te verschijnen memoires) beschrijft Tone Brulin, alias Jaak Van Kuyck, een séance-achtige theatererva ring. Die deed zich voor bij een examenproef. De juryleden, onder andere Herman Teirlinck en Johan Daisne, verdriedubbelden zich, vlogen en zweefden. Ze werden onpersoonlijk, vloeiden in elkaar over. Elk van hen was aanwezig op de plaats van de ander. Hun ego ging op in een gemeenschappelijk onderbewust zelf. Zoals het er staat, lijkt het een hallucinatie. Voor Tone Brulin is de overgang van het ‘ego’ naar het ‘zelf essentieel. “Waarom theater maken? Voor het plezier van de mensen. Dat is er zeker altijd bij. Maar ook om mensen hun ‘zelf te laten bele ven. Het ‘ego’ hangt samen met het materiële. Het ‘zelf gaat daaraan voorbij. Ik wil de mensen in mijn theater

Omschrijving van het begrip door Antonin Artaud, in “Le Ihéâtre de la Cruauté” premier manifeste 1932

De theaterruimte Het toneel als centrale plaats waar de actie zich afspeelt en personages vorm krijgen. Antonin Artaud definieert het begrip ‘centraal’ heel letterlijk. Woord spel, personages en verhaal tollen rond het epicentrum, van hoog

‘ertaIing: F. Drjkoningen uit: “Historische Aiontgorde” uitg. Huis aan de drie Grachten, Amsterdam 1997

naar laag doorheen de beschikbare ruimte. Het toneel, de zaal. Bij ons geen toneel en geen zaal. Ze worden vervangen door één ruimte, zonder tussenwanden ofwat voor afschei ding ook. Die ruimte wordt zelfde plaats van handeling. Er ontstaat een directe communicatie tussen toeschouwer en schouwspel, tussen toneelspeler en toeschouwer. Aangezien de toeschouwers zich mid den in de handeling bevinden, wor den ze er door omspoeld en doorkruist. Dit omringd-zijn door de handeling vloeit regelrecht voort uit de bouw van de zaal. Daarom gebruiken we niet de be staande schouwburgzalen, maar we nemen een ofandere loods of schuur, die we laten ombouwen volgens de procédés die hebben geleid tot de architectuur van bepaalde kerken ofheilige plaatsen, en van bepaalde tempels in Boven-Tibet. In het binnenste van dit bouwwerk zullen speciale hoogte- en dieptematen van kracht zijn. De zaal wordt omringd door vier muren, zonder enige versiering, en het pu bliek zit midden in de zaal, in de laagte, op beweegbare stoelen die hen in staat stellen het schouwspel dat hen omringtte volgen. Inder daad zal de afwezigheid van een to-

bewust maken van hun zelf, zodat ze zich kunnen veranderen. Zodat ze in elkaar kunnen opgaan. In mijn droomtheater leert de mens wat hij is. Namelijk dat hij niet het eindpunt is van de evolutie. Het leven begon met een cel, was eerst plantaardig. Pas dan ont stonden de dieren. Toen kwamen er

neel in de gewone zin van het woord ertoe leiden dat de handeling zich gaat afspelen in de vier hoeken van dezaal. Erzullen speciaal uitge spaarde plaatsen zijn voor de toneelspelers en voor de handeling op de vier hoofdpunten van de zaal. De taferelen zullen zich afspelen tegen witgekalkte muren die het licht kunnen absorberen. Bovendien zullen er boven galerijen lopen over de volledige omtrek van de zaal, zoals dat op sommige schilderijen van primitieven te zien is. Deze galerijen zullen hetdetoneelspelers mogelijk maken, steeds als de handeling dat noodzakelijk maakt, elkaar van het ene punt van de zaal naar het ande re te achtervolgen, en de handeling kan zich aldus op alle niveaus en in alle richtingen van het perspectiefin de hoogte en in de diepte ontplooi en. Een kreet die aan één eind wordt geslaakt, zal tot aan het andere eind kunnen worden overgebracht van mond tot mond, met successieve amplificaties en modulaties. De handeling zal haar rondedans verbreken en haar baan van verdieping totverdieping, van punttot punt, uitbreiden. Er zullen op verschillende locaties plotseling hoogtepunten ontstaan, opvlammend als bran

den. Dan zal het geen holle klank meer zijn als men spreekt over het schouwspel als een werkelijke illusie en over de greep van de handeling op de toeschouwer. Dit uitstrooien van de handeling over een geweldige ruimte zal de belichting van een tafereel en de diverse belichtingen van een voorstellingverplichten zowel publiek als toneelfiguren in zijn greep te houden. Er zullen verscheidene simultane handelingen zijn en verscheidene fasen van identieke han deling, waarbij de toneelfiguren, aan elkaar vastgeklampt als bijenzwer men, elke stormloop van de situatie zullen ondergaan, evenals de stormloop van de tomeloze elemen ten. Bij dat alles sluit het gebruik van de fysieke middelen om bliksem, donder en wind na te bootsen, en waar de toeschouwer de weerslag van ondervindt, aan. Toch zal er ook in het midden een plaats vrij blijven die, zonder nu tot toneel te dienen in de eigenlijke zin van het woord, het mogelijk moet maken dat het hoofdbestanddeel van de handeling er zich, telkens als dat nodig is, verzamelt en samenknoopt.

apen die voorovergebogen liepen. De mens liep rechtop. Maar daarmee stopt het niet. Die evolutie loopt verder. Nu zijn we bezig handelingen door te geven aan computers en robotten. We krijgen dus al een beetje zicht op de komende stap in de evolutie.”

—imi:i::iiiui•

Theatecarchitectuuc

çmÏ

{. J

MICROFOONS VOOR ALLE TOEPASSINGEN Audio-Technica, Crown, Electro-Voice

G ELU 1 DSOPNAMESYSTEMEN Fostex, Mackie, HHB, Genex, Spendor

KABELS EN CONNECTOREN: Multikabelsystemen op maat, Fastilne, Hosa, Litton Veam,Neutrik,...

.EI

MIXERS VOOR IEDERS BUDGET Cadac, Mackie, Fostex, Soundtracs...

DYNAMISCHE PROCESSING: Drawmer, Focusrfte, LA Audio, Sabine

INTERCOM EN MUZIEKDISTRIBUTIE Bouyer, Metro Audio. .

...-

‘.

GELU 1 DSVERSTERKI NGS SYSTEMEN OP MAAT Crown, DAS, Electro-Voice, Mackie, Mc Tique, Nexo...

AKOESTISC H E ANALYSE EN CORRECTIE LA Audio, Sabine

Documentatieaanvraag Markeer a.u.b. cz: AUDIO TECHNICA : mics, mixers, headphones cK BOUYER industrial sound equipment, 100V cz:: CADAC t automated live mixing consoles c:z: CEDAR : audio restoration cz:: CHESLEY : CD-players, turntables (D]s) cx: CROWN : amplifiers, mics cz DAS : speaker systems cx DRAWMER : EQ & dynamics, + tubes cz: ELECTRO-VOICE : speakers, amplifiers, mics cz: FOCUSRITE : pré-amps, EQ’S, comp/lim, cz FOSIEX : DAT rec., multitracks, speakers, mics ci: GENEX : MO recorders cz: HARTKE : speakers & amplifiers forbass guitars & bass guitars cz: HHB : portable DAT recorders, C0-R recorder c:z: L AUDIO t signal processing ci:: MACKIE : anologue & digital mixers, amps, speakers cz:: MC TIQUE : speaker systems cx: METRO AUDIO : intercom systems cz: NEXO : speaker systems -

,rBEDRIJF

t 1

Accessories

Pro Audio

cz cz ci cK cK cz cz

PHONIC : equipment for DYS SABINE : feedbackcantrollers, dela/s, EQ’S SAMSON AUDIO : mixers, amps, mics, EQ’S SAMSON WIREIESS wireless mic systems SEK’D soft- and hardware for PC SOUNDIRACS : analogue & digital mixers SPENDOR : studio monitors TUBE-TECH : tube gear, signal processing VEGA : wireless intercom systems

D=Documentatïe P=Prjs cx::

FAX

NAAM

1t 1

STRAAT GEMEENTE

POSTCODE

AUDIOACCESSORIES : patchpanels, acc. FASTLINE : cables, HARTING multi-connectors HHB recording media, tapes, CD-R’s HOSA : cables, adaptors,

0-5c\ eC’

KM : cable drums K&M : mic stands, speaker stands LITTLITE : gooseneck Iights, LITTON VEAM : audio-mufticonnectors NEUTRIK : connectors, adaptors OMNIMOUNT : mounting systems for speakers SOCAPEX : multi-connectors SWITCHCRAFT :

Light

EML P110 AUDiO CATALOGUE jg

TEL

cz cx cx: cz: cx: cz: cz:: cz c:z: cz: cz: cz: cz

c:z ci::

STARWAY : light & special effects MEGA :

Bel of fax Raf Lenssens voor meer informatie, een demo of voor een vrijblijvend bezoek: TeI:091 236.37.12 Fax 09/ 236.37.19 CSM :075/ 66.92.49

ACTIVITEIT

01 1123.21.72 jBivennestraat IA 3500 Hasselt -Tel 01 1/23.23.55 Fax E-mail sales@eml.be Website http:Ilwww.eml.be

)

Dë voortgezette opleiding Theatervormgevinq in de kijker

ijdens de bijeenkomst van de Commissie Scenografie van de OISTAT in september vorig jaar, konden deelnemers en belangstellen den reeds kennis maken met de gedeel telijke resultaten van de voortgezette opleiding Theatervormgeving te Antwerpen. Er was toen een open discussie met stu denten en docenten naar aanleiding van de presentatie van de maquettes en tekeningen van de studenten. Voor het grote publiek waren eind december alle werken van het voorbij e academiej aar te zien in de kleine zaal van De Singel.

Inge Büscher, Danny Cobbaut, Jan Strobbe, Annemarie Van de Walle en Evie Verjans waren de laureaten. T ohan Daenen ging aan de slag met Eindspel van Samuel Beckett, met het theater Varia als locatie. Niek Kortekaas begeleidde twee projecten; respectievelijk Kwartet van Heiner Müller en Roberto Zucco van Bernard-Marie Koltès. Deze laatste titel werd als groepswerk uitgewerkt. Als locatie werd de Monty gekozen, en de voormalige scheepswerf Cockerill Yards in Hoboken. Met Benoît Dugardyn werden twee decors voor opera in de Muntschouwburg ontworpen, namelijk Woyzeck van Alban Berg en The Lighthouse van Peter Maxwell Davies. Op deze manier werden de studenten tijdens de opleiding geconfronteerd

OPERA.

met verschillende genres ‘{nnen de podiumkunsten (dramatisch en lyrisch theater) en de invulling ervan in diverse architecturale ruimten.

TASTBARE

EMOTIE

Tentoonstelling in de nieuwe ateliers van de Munt nder fladderende engelenvleu gels treedt de bezoeker binnen en zoekt zijn weg langsheen eindeloze rijen rekken vol identieke mantels, dozen met hoeden, schoenen, pruiken, kandelaars, verroeste helmen, klokken en ontelbare andere re kwisieten afkomstig van voorma lige operaproducties. Onderweg word je geconfronteerd met hon derden gedroogde paardebloemen opgehangen aan ij zerdraad (installatie Michel François), granaatkristallen bollen in een geometrisch patroon over de vloer van het decoratelier uitgespreid (installatiejames Lee Bryars),... Her en der herinneren videobeel den geprojecteerd tegen de naakte muurdelen van deze industriële ruimten er aan dat al deze materialen in functie staan van het operagebeuren. Operamuziek begeleidt je bij de wandeling, tot je spiegelt belandt voor het water”, een in marmer gehou wen versteend beeld van Luciano Fabro. Gaandeweg kom je tot het besefdat de relcwisieten weggeval len zijn. Je bent in een ‘museale’ ruimte terechtgekomen. De draadvormige sculpturen uit messing, textiel en behangpapier van Fausto Melotti, die her en der verspreid staan tussen de kolommen, versterken dit gevoel. Waar ligt de grens tussen verza melingen van oude gebruiksobjec.

(Cde

maan

ten en verzamelingen van door kunste naars opgespaard materiaal? De wijze van ordenen van de verzamelaar verschilt niet langer dan die van de beel dend kunstenaar binnen het creatieproces. Alle grenzen vallen hier weg.

“Opera. Tastbare emotie” Nog tot 2juni in dc nieuwe ateliers de Munt de Leopoldstraat te Brussel. Alle dagen van 12 tot i8 uur, behalve op maandag. Naar aanleiding hiervan en het 300-jarig bestaan van de Muntschouwburg heeft het Gemeentekrediet een prachtig boek uitge geven met diverse essays en een korte historiek van de schouw burg, geïllustreerd met foto’s uit de tentoonstelling. (Te koop aan de balie) 1.250 BEF Kostprijs Aantal pagina’s 330 pagina’s 29,7x24,5 cm Formaat van

La Roy Deinze: een nieuw begin Vorig jaar in mei werd de bvba La Roy te Deinze overgenomen door jonge Vlaamse investeerders. Adriaan La Roy, sinds mensenheugenis zaakvoerder begroefde toneelstrijdbijl na een loopbaan van meerdan 5ojaar. Hij bouwde de zaak van zijn vader uit tot één van de gerenommeerde speciaalzaken voor klank en licht. We hadden een korte babbel met de kersverse afge vaardigd bestuurder, van de intussen tot naamloze vennootschap omge vormdefirma, Peter Penning. In eerste instantie wil Peter Penning de reputatie van La Roy verder zetten en uitbouwen: professionele klank en licht voor theater, discotheek, congreszaal, industrie en horeca. Verder worden ook nieuwe zaken toegevoegd: videoprojectie, klankopname-apparatuur, bewegend licht en, natuurlijk, DJ-mate riaal. Het DJ-aanbod werd reeds gron dig aangepakt. Eén van de etalages werd helemaal opgefrist om het jonge volkje aan te sporen een kijkje te komen nemen. Eens goed en wel over dedrempelontdekjenatuurlijkhet hele aanbod van La Roy: professioneel klanken belichtingsmateriaal van alle grote merken. Een ploeg van vijfspeciaal daartoe geschoolde mensen staat ter beschik kingvantoneel-, zang-, dans-, en andere verenigingen die nood hebben aan deskundig advies.

1 IJ

a,Et*i.Wi•

ientoonsteLLinen

1. Heel, heel lang geleden... op 26 april 1995 werd het cultureel centrum van Lokeren gebniikt als testcase voor een doorlichting van veiligheidsaspecten. Samen met de Preventiedienst Arbeidsongevallen van OMOB (*) organiseerde de FEVECC (**) er diverse workshops. Deze initiatieven hadden de eerlijke bedoeling klaarheid te scheppen in de heersende verwarring rond voorschriften en wetgevingen. Het is een gekend Belgisch fenomeen. We maken moOie wetten, en lachen ze vervolgens vrolijk ftuitend weg. Een voorschrift gewoon toepassen lijkt er eenvoudigweg niet in te zitten. Daarom, Lokeren dus. En nog kwam er geen licht in de duisternis! Integendeel. .. ,

deze zich stelden. In de praktijk verzarnelden ze zich in een trechter tijdens de opbouw. De oplossingen wa ren volledig ondergeschikt aan de “Wet van de Voldongen Feiten” . En hopelijk liep alles weer eens goed af Wat mocht nu eigenlijk nog wel? Wat kon er absoluut niet meer? Men verloor de pedalen. Het noorden bleek zoek. Als men al aan veiligheid dacht, deed men dit een beetje volgens de noden van het moment en de plaatselijke mo gelijkheden. Op een soepele manier werd de wetgeving aangepast aan de activiteiten. Iedereen werkte op verschillende sporen en met verschillende

Ze zijn zwart op wit in de wet terug te vinden en moeten vanzelfsprekend nageleefd worden. Belangrijk hierbij is dat men zich niet mag beperken tot het louter toepassen van die artikels. De Welzijnswet en het welzijnsbeleid (KB 27.3.98) verplichten de werkgevers alle risico’s te voorko men, te evalueren en te reduceren. In de praktijk komt het erop neer dat de werkgever voor elke activiteit verplicht is een risicoanalyse uit te voeren. Daarbij spoort hij gevaren inherent aan de arbeid op en neemt hij de nodige maatregelen om deze uit de wereld te helpen. Er zijn nu eenmaal risico’s die niet helemaal uit te schakelen ofte beperken zijn

Veiligheid bij culturele werk .

---

In de ene zaal was de brandlijn een Vestaalse maagd. In de andere startte elke opbouw net op de brandlijn en was het brandscherm, bij gebrek aan zaaltrek, de ideale plaats om luidsprekers op te hangen. op lokaal vlak werd veiligheid gebruikt als wapen in politieke en/of persoonlijke afrekeningen. Gefrustreerde technici (lage lonen, nepstatuut, hoge werkdruk door te weinig personeel ofte veel activiteiten, onvoldoende nachtrust, . . .) lieten deze kans nietliggen. Technici die hun vak wel ernstig nemen, zagen door het bos de bomen niet meer. Vuurspuwen op toneel of een grote barbecue op scène is toch vlug opgelost door er een emmertje zand bij te plaatsen? De moedige eenzaat die daarbij durfde één enkele wenkbrauw te fronsen, werd door eigen directie, regisseur, burgemeester en zelfs collega’s teruggefloten. Was er misschien iets mis met zijn motivatie ofwerkte hij niet graag meer in het theater? Onzekere beheerders/directeurs dansten de struisvogeltjesdans. In sommige artistieke kringen gold het motto: “Veiligheid is vuiligheid!”. Van sommige politici leerden we problemen pas op te lossen wanneer

snelheden. Vanuit een dergelijke landelijke verwarring onstond langzaam maar zeker de vraag hoe we de achterliggende filosofie van de wetgeving konden omzetten in werkbare formules voor de praktijk van elke dag. Voor we naar buiten konden komen met iets tastbaars, in functie van die doelstelling, was het noodzakelijk om met alle organisaties de violen te stemmen. Op 8 april 1999 werd voor de eerste maal vergaderd met het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling, de FEVECC, de VDP (***), OMOB Preven tiedienst Arbeidsongevallen en BASTT. Na verschillende ontmoetingen, verga deringen, onderhandelingen en divers heen en weer gefax kwamen er twee documenten uit de bus. Elke organisatie wenste haar belangen in de teksten te herkennen. OMOB wou de wetgeving in haar volledigheid toepassen. De VDP verlangde dat er nog toneel kon gemaakt worden én dat alles betaalbaar bleef. BASH streefde naar een heldere vertaling van de wet in een praktische handleiding. De FEVECC coördineerde de debatten...

door arbeidsorganisatie of collectieve beschermingsmiddelen. In dit geval moet men opteren voor persoonlijke be scherminesmiddelen.

Risicobeheersing Deze veiligheidsvoorschriften volgen uit de wettelijke verplichtingen tot het dynamisch toepassen van de risicoana lyse. Het zijn noodzakelijke maatrege len die een gevolg zijn van gevaren die we door ervaring reeds vroeger konden vaststellen. Beide documenten zijn in hun meest recente vorm terug te vinden op de web site van BASTT (www.users.skynet.be/ bastt). U kunt ze onmiddellijk als een praktische handleiding hanteren.

2. Het gevolg Laat één ding duidelijk zijn: wettelijke veiligheidsvoorschriften zijn voor nie mand vrijblijvend. Elk individu heeft vanuit zijn specifieke opdracht (direc teur, regisseur, decorbouwer, techni cus, programmator, . . .) automatisch aansprakelijkheden en verantwoordelijkheden. Om te vermijden dat alle proTechnische fiche blemen op onze frêle technische schou ders terechtkomen, is het interessant te or de veiligheidsvo In deze tekst worden weten welke verantwoordelijkheden aan schriften met bronvermelding aange welke functie gekoppeld zijn. Voor ons haald.

is het ook duidelijk dat alle artikels uit beide documenten niet direct probleemloos kunnen worden toegepast. De tek sten zijn een eerste stap in een lange af te leggen weg. .

Het is belangrijk dat iedereen zich be wust wordt (sensihilisering) van de wetgeving en de toepassing ervan, zijn persoonlijke aansprakelijkheid erkent en zijn verantwoordelijkheid opneemt. 3. Een inventarisatie Hieronder volgen een reeks tips die u helpen deze handleiding op een eenvoudige en zinvolle manier te introdu ceren in uw theater, zaal of cultureel centrum. Lees aandachtig, zonder paniek, beide documenten. Blijfondertussen ademhalen. 2 Noteer de vragen die bij u opkomen en probeer ze te verduidelijken met een ervaring uit de praktijk. 3 Maak een inventaris van fouten en overtredingen die regelmatig bij u 1

stopt achter een kunstwerk in de kunstuitleen, de administratie wil de overtollige seizoensbrochures stoc keren in een doorgang voor het publiek. Programmatoren: bij “toneel op toneel” is de nuttige oppervlakte het criterium om het aantal toegelaten kleuters te berekenen. Diensthoofd dat een ladder pas vervangt wanneer de sporten er vantus sen vallen. Gelegenheidstechnici waarvan het enthousiasme omgekeerd evenredig is met hun kennis van zaken. Dit is vooral vervelend wanneer deze laatste niets voorstelt. Uw collega’s die het vertikken om veiligheidsschoenen te dragen. Vul zelfverder aan...

4. Strategie Nu u een overzicht gemaakt hebt van de gekende problemen kunt u een strate gie uitwerken om ze aan te pakken. i Het is van groot belang dat de ge. bruikte informatie juist en recent is.

aamheden

[uteucFFankD’haene]

gebeuren. We streven ernaar om de Bij twijfels zoekt u het juiste ant grootste problemen eerst aan te pakwoord bij bevoegde personen. De ken. Ze houden trouwens de meeste veiligheidschefvan uw stad of gerisico’s in. Uit die inventaris volgt uw meente kan een eerste hulp zijn. actieplan. U kan die inventaris bijWeet u echter dat die persoon niet voorbeeld opsplitsen in een aantal competent is, laat hem dan links ligrubrieken: gen. Kan de plaatselijke brandweerHet gebouw: onvoldoende nooduit commandant u helpen? Zijn er gangen, de elektrische installatie collega’s aan wie u advies kunt wordt nooit gekeurd, het evacuatievragen? Is uw overste ofdirectie op plan ontbreekt. de hoogte? Het toneel: de technische keuring 2 Is de technische fiche van uw zaal van de trekken ontbreekt, de maxi duidelijk en volledig? Het is het nmmcapaciteit bij “toneel op toneel” document bij uitstek om buitenis niet gekend. staanders op de hoogte te brengen Reizende gezelschappen: de brandvan de plaatselijke zeden en gebrui lijn wordt niet gerespecteerd, er ken betreffende veiligheid. Laat u gebeurt geen risicoanalyse. inspireren door collega’s waarvan u Plaatselijke verenigingen: de regis weet dat ze in de goede richting wer seur kan in de zaal het roken niet ken (zie bijlage i) In de praktijk kan laten, bij elke voorstelling plaatst dit op rood papier gekopieerd wor men losse stoelen bij. Maak hen dui den om nog eens het belang ervan delijk dat het tijdperk van beïledraad aan te duiden. en suikertjes voorbij is. Zoek bij verf- 3 Hou uw directe overste regelmatig winkels in de buurt brandvertragen en objectiefop de hoogte van de de verven en geefhen voldoende tijd stand van zaken. U kunt dit inbou om hun decors te laten behandelen. wen door zelfeen maandelijkse conDe wetgeving maakt geen ondertrole uit te voeren van alle veiligscheid tussen een rijk beroepsgezel heidsvoorzieningen. Wanneer u schap ofeen arm amateurgezel daarvoor een checklist opstelt dan schap. vraagt dit nazicht een minimum aan Andere diensten in het gebouw: een tijd. U maakt deze in dubbel op en noodverlichtingsarmatuur zit verlaat uw directe overste tekenen voor

(

ectech!ek5J

DI 290

beyerdynamic)fl) stevige reputatie als leverancier van Deze fabrikant van studio-micro’s en -hoofdtetefoons met zijn etefoons voor. hoofdt en oons microf gamma nieuw een ste[t ukten kwatiteitsprod en (aLs enige) volledig kristatge rde otogee gehom 7), (MCE s Dit omvat “onzichtbare” theatermicro’ ), micro’s voor scène-betuistering stuurde draadtoze sets S 250 en S 350 (NO mechanicat sound! enz. ’s, (SHM 2?); grensvtak- en shotgunmicro de afgeteide headsets met micro DI Het nieuwe gamma hoofdtetefoons omvat het model DI 250 en erd!!! 280 en DI 290. Comfort en kwaliteit verzek produits de haute quatité, présente Ce fobricont, qui a to réputotion depuis tongtemps de fournir des se de micros une nouvette gamme de microphones et casques. Cette-ci se compo les seuls i être complètement ogués, homol fit sons micros “invisibtes pour théôtre (MCE 7); de 5 350; de micros d’écoute de et 250 le 5 ique, mécan son un pos nont qui et quartz par pilotés micros fusils, etc. n, de pressio t de gradien d scène, le 5HM 22; de micros de surfoce les combinaisons micro-cosque que ainsi 250 DT modèle le end compr s casque de gamme le La nouvel assuré! qualité rt et dérivées, les DI 280 et DT 290. Confo

‘!

“

F 200 .

t n.v. a. Prévost s.a. Houtweg 7

DYNACORD

ionele audio-produkten, Dynacord, U allen wel bekend, omvat het complete gamma van profess tuidsprekersystemen. aardige hoogw en soren e proces digitat kers, verster , zoals mengpaneten is ons streefdoel!!! centrum eel /cultur De realisatie van HiFi-weergavekwaliteit in uw theater de produits audio professionnels Dynacord, qui nest plus â présenter, offre une gamme complète es de haut-parteurs de haute systèm et ux diqi-ta seurs s, proces icateur amplif eurs, comme mélang /centre culturel est notre but!!! théôtre votre dans HiFi qualité. La réalisation d’une qualité sonore

1130 Brusset/Bruxettes TeL: 02/216.80.25 E-mai[: sates@prevost.be

ontvangst. Ik onderken zeker de frustraties die ontstaan wanneer er van hogerhand geen gevolg wordt aan gegeven, maar u hebt toch uw plicht gedaan. De aansprakelijkheid en verantwoor delijkheid ligt op dat ogenblik bij een ander en u kunt dat ook aantonen. Niet onl)elangnjk hierbij is dat de FEVECC ook voor directies informa tiedagen organiseert (zie bijlage 2). 4 Loopt er toch iets fout tijdens een voorstelling en u kunt niet ingrij pen. Het kalfis dan wel verdronken maar toch kunt u, in het kader van Sensibiliseer ook programmatoren” een verslag opmaken. Maak dit ook in dubbel en bewaar een exemplaar in uw archief”Veiligheid” (zie bijla ge 3). Blijfaltijd duidelijk in uw cornmunicatie met collega’s en directies. Een dosis gezond verstand en een portie goeie wil gecombineerd met kennis van zaken zijn de noodzake lijke ingrediënten voor het maken van een risicoanalyse. 5 Risicoanalyse. Wettelijk is het mogelijk om 50 liter brandstofop uw toneel te hebben. Het kan echter dat u dit in combinatie met andere facto ren niet veilig vindt. U heeft het recht en de plicht een dergelijke beslissing te nemen. Belangrijk is wel dat u dit advies omstandig kunt motiveren. 6 Lees aandachtig de technische fiches van de bezoekende gezel schappen. Het spreekt voor zich dat alle contracten langs de techniek passeren vooraleer ze teruggestuurd worden. Soms vermeldt een contract dat de technische fiche van de voorstelling onlosmakelijk verbonden is met het contract. Wanneer ze er niet bij zit, kunt u deze regel onderlijnen en noteren “technische fiche niet bij contract” + uw paraaf. Zit er wel een technische fiche bij, dan plukt u die er uit en stuurt u ze met uw eigen gegevens (technische fiche, toneelplan met aangeduide brandlijn, inspiciëntenlijst, stadsplan) mee. Noteer alle afspraken in een open dagboek. Dit vermijdt dat uw colle ga’s tijdens uw afwezigheid dubbele afspraken maken. Scenografen en decorbouwers liggen niet altij d wakker van de brandlijn.Wanneer een technicus hen daarop attent maakt, wordt dit vaak beschouwd als een regelrechte aanslag op hun artistieke vrijheid. Lees tussen de lijnen en vraag desnoods aan de technicus die de voorstelling draait, en niet aan het verkoopbureau ofaan (met alle respect trouwens) de conciërge om wat meer uitleg. . .

Ruikt u onraad (The Ashra’s!!)? Vraag de speellijst op, en contacteer uw collega’s en pleeg overleg. Wanneer u er na risicoanalyse niet uitgeraakt ofiets wel ofniet door de beugel kan, dan kunt u steeds beroep doen op de plaatselijke brandweercommandant. Zijn adviezen zijn bin. dend. Vandaar ook het vreemde verschijnsel dat er op de ene plaats wel en op een andere plaats niet onder het brandscherm mag gebouwd wor den.Voor de aanvang zet u de gemaakte afspraken nog eens op een rijtje en gaat u na ofer geen wijzigin gen op het laatste moment meer te melden zijn. 7 Maak het uzelfen uw collega’s gemakkelijk. Iets wat kan rollen moet u niet dragen. Er bestaan wagentjes en karretjes in alle maten en gewichten. Handige Harry’s die kunnen lassen, hebben helemaal geen excuses. Koop steeds degelijk materiaal. 8 Fr zijn verplichte keuringen van blustoestellen, liften, hefwerktuigen, elektrische installaties, ladders... Indien mogelijk laat de keurder ter plaatse de gebreken oftekorten toelichten in gewone mensentaal. U kunt dan ook de boodschap op een eenvoudige manier overbrengen naar de beheerders van het gebouw. Zorg dat een dubbel van het keu ringsverslag bij u terecht komt en zorg voor de nodige herstellingen, aankopen en eventueel zelfs verbou wingen. 9 Net als een Collectieve Arbeidsover eenkomst (CAO) is “veiligheid” he lemaal niet populair bij een aantal werkgevers. Ze voelen zich in hun vrije omgang met het personeel of in hun persoonlijke interpretatie van de wetgeving beknot. En het kost geld. U kunt uw werkgever helpen de pijn te verzachten door, na inventarisatie, budgetten in te schrijven in de begro. ting. Dit kan natuurlijk ook progres siefgebeuren, bijvoorbeeld in een meerj arenplanning.

Zit u nu reeds met vragen? Lacunes in de teksten? Al uw schriftelijke reacties zijn welkom op ons secretariaat: BASTT VEl LIG H EI D Azalealaan 30 —

7030 Brussel Wij bundelen de vragen en spelen die door aan OMOB. De antwoorden op uw vragen komen dan ook aan bod op de contactdag. We publiceren ze later eveneens in “Proscenium” U kan op de contactdag zelfook vragen stellen aan dhr. Christens. Hij zal met aandacht luiste ren naar uw problemen uit de praktijk. Zijn antwoorden kunnen u helpen de wetgeving terzake te begrijpen en toe te passen. .

Ook is het de bedoeling dat we beseffen dat verantwoordelijkheden en aanspra kelijkheid verstrekkende gevolgen hebben. Na de contactdag spreken we af met alle partijen (OMOB, VDP, FEVËCC en BASTT) om opnieuw rond de tafel te zitten om uw reacties te verwerken in een tweede, verbeterd docu ment: “Veiligheid bij culturele activitei ten” U hoort er nog van. .

6. Besluit

Afgaand op het aantal ernstige risico’s dat dagelijks in theaters en culturele centra genomen wordt, is het verbazend dat er zo weinig incidenten gebeuren. Wij wensen het niemand toe, maar wij vrezen de dag dat er zich een ongeval met slachtoffers voordoet. De paraplu’s zullen op het hoogste niveau met evenveel gretigheid opengeplooid worden als het gemak waarmee nu, op bevel van directeur, programmator, burgemees ter, systematisch overtredingen wor den gemaakt. . . .

Wanneer we dagelijks onze manier van werken kritisch durven bekijken, zullen we erin slagen om veiligheid als een vanzelfsprekendheid te beschouwen. Dit heeft niets te maken met in staat zijn 70 kg te tillen ofi9 uur per dag te wer 5. En u??? ken, maar alles met gezond verstand, In het tot stand komen van beide tek respect voor collega’s en lijfsbehoud. sten is de rol van dhr. Eric Christens Wij weten ook dat “veiligheid” nu niet de materie is waar we van wakker lig( Dienst Preventie Arbeidsongevallen OMOB) opmerkelijk en belangrijk. gen. Toch is er geen ontkomen aan. Het Het is voor BASH, en dus ook voor u, lijkt ons heel zinvol om nu inspannin een opluchting mensen te mogen ont gen te leveren. De Europese wetgeving moeten die in de bestaande wetgeving komt er toch en zal zich waarschijnlijk duidelijkheid en verheldering willen inspireren op de Nederlandse en Duitse brengen. In die optiek willen we de heer wetgeving terzake. Bent u op dat ogenChristens graag uitnodigen op de eerst- blik reeds in orde met de Belgische wetvolgende contactdag van de technici op geving, dan verloopt de aanpassing donderdag 22 juni in de vernieuwde hoogstwaarschijnlijk vlotter. Stadsschouwburg van Kortrijk, die wordt georganiseerd door FEVECC en Nota: BijÏagcn ;, 2 Cfl3 zijn losbladig hijBASH. gevoegd hij dit Prosceniumnummer. —

(*) OMOB Onderlinge Maatschappij der Openbare Besturen (**) FEVECC Federatie van Vlaamse Erkende Culturele Centra (***)VDP Vlaamse Directies Podiumkunsten

ectech!ek7J

BOUWSTENEN VOOR PERFECTIE LUiDSPREKERS

ak; verstaanbaarheid belangrijk is de digitale stap richting prfectie een ‘must voor geluidstechnici teit (‘OITlIdct, krachtig en topkwaÏi

. . . .

sLP b.v.b.a. 2 1 70 ANJWERPLN 641.62.1 IE Mail: spvinner.be

Tockomst[aan eÏ: 05

641.62.50 fctx: 05

een gewaarborgde kwaliteit voor alle geluidstoepassingen

DECORWEEFSEL

ARLÏ’TE

t IHEAIERIEXIIEL & TECHNIEK

GORDIJNEN

KLANK EN LICHT

tijt[JjJ1I1 audio services Theatertextiel

brede weelseis voor ehvr h$SOS otanue Iareur Dllll decot 1)oorniksetrenwtg 151 8580 AveÏçern fax 056/64 89 3t) te1 t)56/64 8) 28 •

Verhuur van concertinstallaties !! NIEUW!! Verhuur repetitieruimte 300 m2

Eigenaarsstraat 17 2300 Turnhout Tel./fax (014) 41 72 73

Pierre Leconte Klokkestraat 84 2570 Duffel

Tel.: 01 5/32 27 46 Fax: 015/32 27 47

•

Gelieve deze bon op te sturen of te faxen naar Making Magazines Baudelostraat 29 9000 Gent fax 09-233 8087

tk bestel 4 opeenvolgende inassingen onder ProSpot. Prijs per inlassing 4 inlassingen + magenta

2.000 BFex.BIW 8.ooo BF ex. BTW 500 BF/inlassing

lkwens een steunkleur (magenta-rood)

De advertenties worden per niassing gefactureerd (Buitenland +500 8F per factuur) Het materiaal wordt opgestuurd tegen de iste van de maand voor verschijning Gelieve mij te contacteren in verband met advertentiemateriaal

Rubriek Rubrique Firma Société Naam Nom Adres Adresse -

Postcode Code postal

Gemeente Locolité

TeI.TéI.

FaxFax

BTW PIA

Handtekening Signature

1-4

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 S 1 t 1 1 1 1 t

((Çt soNo:I INDUSTRIES Totale technische logistiek voor evenementen zowel huur als aankoop Belichting en geluidssystemen podia, decor Mortelsesteenweg 41

•

Tel. 32 (3) 454 32 03

E-maiI 5IAv)Pandora.be

2540 Hove Fax 32 (3) 454 32 04

Commissie Scenografie te Antwerpen [iteucAosewecck?j

7 De Praagse Quadriënnale (PQ) Vorig jaar was het reeds duidelijk dat dc vele deelnemers aan het coÏloquiurn together in the 21St Centuîy” hun enthousiasme over de dertig jaar oude PQ niet konden verbergen. Deze manifestatie blijft als ontmoetingsplek een noodzakelijk gegeven. Contacten met belangrijke ontwerpers zoals Ming Cho Lee, Svoboda en Koltai zijn relevant voor de jongere generatie. Toch waren er enkele opmerkingen in de marge: Moeten de deelnemers zich aan de reglementen van de competitie houden, ofworden afwijkingen aanvaard? Dit naar aanleiding van de Nederlandse inzending. Simona Rybakova suggereerde om op de volgende PQ een plek ter beschikking te stellen waar ‘vrijbuiters’ zonder reglementen hun werken kunnen tentoonstellen. Het verdient aanbeveling het verslag met opmerkingen van de jury te publiceren. De nevenprogramma’s waren boeiend. Toch kan er in de toekomst nog nauwer worden samengewerkt met o.a. de Education Commission. Is de interactie van theatervorm geving, architectuur, kostuumont werpen, en opleidingen van éénzelf de land in één ruimte noodzakelijk ofafte raden? Bestaan er oplossingen in verband met de veiligheid op de PQ voor wat betreft computer- en tentoonstel lingsmateriaal dat verdwijnt? Het aanstellen van meer bewakers heeft natuurlijk financiële consequenties. Kunnen er meer voorstellingen gekoppeld worden aan de tentoonstelling? Misschien kan er een link gemaakt worden met de thematische sectie. Hoe kan men het bestaande foto-, video- en ftlmmateriaal over de PQ samenbrengen? Reeds meerdere jaren maken diverse personen repor tages. Kan men hun gegevens opzoe ken en kenbaar maken zodat deze personen kunnen geconsulteerd worden en het materiaal binnen ieders bereik komt. (J.Maeckeïbergh en het Muste de la Littérature hij ons, de Praagse TV,...) Is de integratie van ontwerpers uit de audiovisuele en filmdesign niet nodig, zoals bijvoorbeeld reeds in Duitsland het geval is? In-Suk Suh suggereert eerst de nadruk te leggen op de theatervormgeving, zonder de andere media uit te sluiten. CCworking

2 Werkgroepen De werkgroepen kunnen desgevallend autonoom functioneren, maar de verantwoordelijke van elke werkgroep moet verslag uitbrengen aan de com missie. Deze differentiatie geeft aanleiding tot onduidelijheden voor ont werpers die in verschillende disciplines thuishoren! Costume Design Working Group (CDWG) Laura Crow werd voorgedragen als voorzitster. Een definitieve verkiezing vindt plaats op de volgende commissievergadering. De doelstellingen van de CDWG zijn: Het opstarten van een informatienet op het internet omtrent ontwerpers ( kostuums, maskers, poppen, enz.), culturele en etnische info, publica ties, firma’s,... Het verstrekken van informatie over de opleidingen. Laura Crow coördineert dit initiatief gedurende de zomer 2000. Programma: Maart 2000 informele ontmoeting in Antwerpen. Maart 2001 voorstel vergadering in Long Beach (California). Juni 2003 workshops en nevenprogramma’s op de PQ.

A: j)iÇ “%_

het najaarvan 7999 kwamen een dertigtal scenografen uit zestien landen samen in “The In

2 1

2 2 Lighting and Sound Design Working Group fL+SDWG) Het Oostenrijkse Centrum OISTAT is geïnteresseerd om vergaderingen te beleggen met als topic “Lighting and Sound”. Deze zouden plaats vinden van 19 tot 23 augustus 2000, gedurende de Bregenz Ëestspiele. Elk land stuurt een belichter en een geluidsspecialist als afgevaardigde.

Night”. In ons vorig nummer beloofden we enkele belangrijke agendapunten van deze vergadering, die doorging onder het voorzitterDark

schap van In-Suk Suh, toe te lichten. 2 3 Set Design Working Group (SDWG) Jerôme Maeckelbergh stelt voor om een designerswebsite te starten, en verwacht daartoe daadwerkelijke hulp van anderen. Peter de Kimpe stelt voor om gidsen te maken voor ontwerpers geba seerd op de bestaande website van de Society ofBritish Tlreatre Designers. 3 Boeken en publicaties Boeken en tijdschriften worden bijeengebracht op het Algemeen Secretariaat onder de verantwoordelijkheid van de voorzitter van de Commissie Sceno grafie. Een lijst van titels wordt op het internet aangebracht. De commissie ontwikkelt voorstellen voor de publica tie van boeken, in samenwerking met het ExecutiefComité, het Algemeen Secretariaat en de Commissie Publicatie. 4 Manila Filipijnen: 72 17 november 2001 Manila is officieel kandidaat voor de bijeenkomst van de Commissie Sceno grafie in 2001, met als voorlopig thema “Special Symposium ofAsian Theatre” of Exotics”. In-Suk Suh en Rolando M. de Leon werken dit voorstel in detail uit gedurende de volgende maanden. -

Het integrale verslag (in het Engels) zal weldra te raadplegen zijn op de welisite van OISTAT

http://www.oistat.nl

OISTATTES99

jj .‘-f

Cursus Klank en geluid Organisatie BASTT in samenwerking met FEVECC Doelgroep Deze cursus richt zich naar ervaren poly- Dag 2 maandag 5juni 2000 (polyvalente zaal) valente technici die zich willen speciali van alle soorten luid. Bespreken geluid. en klank in seren sprekers, vorm en werking. Piet VerscheIden Coördinator . Hoogohmige 70 100V . Laagohmige 8 Ohm (serie parallel) Programma . Akoestieke gedachte: Deel 1 Microfoons en spreiding rendement vermogen toepassingen akoestiek Eric Sierjacobs Dag 3+4 maandag 19 en 26juni 2000 Lesgeer (schouwburg) Piet VerscheIden Assistent . en opstellingen Applicatie i 6 Aantal deelnemers . Losse luidsprekers, Clusters, Mono, Aantaldagen 3 Stereo, Polyfonie (3 en 5 punten), woensdag 17 mei 2000 Dag i jet alleen mochten we ons verSurround, Dolby (polyvalente zaal) heugen over de goede opkomst . Hoekverlfleinen, hoek vergroten en en karakteristiek . en Beschrijving ( 80 technici) van over het hele land, maar ook waren de eerste reacties Dag 2 woensdag 24 mei 2000 Deel 3 Mengpanelen en t schouwburg) die we ontvingen zeer positief. De randapparatuur . Richten van microfoons bedenking dat de deelnemers ook de Raf Lenssens Lesgeer . Drumstel Namiddag: voorstelling wel eens hadden willen VerscheIden Piet Assistent 2000 mei 37 woensdag Dag Dit 3 zien, kregen we wel vaak te horen. i6 deelnemers Aantal zaal) (polyvalente verte toekomst in de euvel proberen we 6 dagen Aantal mijden door de voorstelling in het pro- . Zendmicrofoons septem i8, 25 ii, 6, maandag i—6 Dag gramma op te nemen. Helaas zal dit het . Draadloze interfonie ber, 9 en i6 oktober 2000 prijskaartje wel enigszins opdrijven, . Bespreken van mengpanelen, com en Luidsprekers 2 Deel wat. maar voor wat hoort pressor, limitor, noise gate, EQ, hall, versterkers Indien u in de toekomst nog belangstel CD, DAT, Minidisk. delay, Boeck De Daniël Lesgeer ling heeft voor dergelijke initiatieven, Verscheiden Piet Assistent laat het weten aan ons secretariaat, per Duur . tijdstip • plaats Aantal deelnemers brief, fax ofe-mail. We doen ons best de aangeduide dagen, telkens dagen 4 Aantal Op houte rekening wensen uw om met 10 tot 13 u en van 14 tot 17 u. van maandag 29 mei Dagi den. Alle onderwerpen die met het vak Centrum Ter Vesten Cultureel zaal) (polyvalente te maken hebben, kunnen aangesneden Dreef2 Zwarte Controlers en Versterkers worden: licht, decor, klank, kostuums, 9120 Beveren-Waas Versterkers architectuur, U zegt het maar en wij MosFet AB . Soorten en klasse: A gaan voor u op zoek. Laat intussen ook Prijs geschakelde versterkers niet na onze website te raadplegen. We later meegedeeld wordt luidheid: . en Vermogen hebben nu reeds een hele boterham . Link- Beveiligingen inte alle Ook lezen. te over veiligheid Inschrijving . Symmetrie en assymmetrie ressante informatie die we nu uiteraard . u lngangsnivea Op elk onderdeel van deze cursus kan met tonnen van u zullen ontvangen, afzonderlijk ingeschreven worden. . Uitgangsniveau vindt u daar terug. . Impedantie Enkel op het FEVECC-secretariaat 2 Controlers Tot de volgende BASH-ontmoeting. tel. 02 201 17 07 . Luidsprekers gebonden ax 022010719 1 . actieve passieve cross frequentie J acques Berwouts Aantal deelnemers beperkt! fase verschuivingen steilheid Dc voorzitter .

Reactie op de Iichtdag te Gent (03 02 2000) obaanvraag ben als theatertechnicus zoek naar een nieuwe tdaging binnen een eatergezelschap. varing heb ik opgedaan Het Raamtheater, Het igonentheatet De Witte nou Guy Cossiers, Blauwe aandag Corn panie, eaterDe Korte. Ik ben in t bezit van een rijbewijs. ii vanafseptember 2000. Dirk Vanreusel Brusselstraat 7 8450 Bredene tel. 059320416

. . .

scursus Elektriciteit tie BASTT in samenwerking met FEVECC Doelqroep Deze cursus is bestemd voor technici die geen scholing hebben genoten op elektrisch gebied. Hij kan ook beschouwd worden als een inleiding op de basiscursus theatertechniek. •

Programma Samenstelling van de stof, geleiders, elektrische stroomkring, grootheden, wetvan Ohm. . Weerstand van geleiders, wet van Pouillet, serieschakeling. . Parallelschakeling, vermogen, arbeid, rendement. . Universeel meettoestel, wet van Ohm door middel van metingen (serie- en parallelketen). . Gemengde keten, Joule-effect (toepas singen en metingen), lichtschake lingen, detecteren van fouten. . Beveiligingen, draaddoorsneden, opsporen van verliezen, veiligheids normen bij het werken aan en het herstellen van elektrische installaties. De cursus is gespreid over zes sessies. De eerste drie lessen behandelen de theorie. De overige drie zijn praktijklessen die plaatsvinden in het Vrij Technisch Instituut van Waregem. De zevende sessie is bestemd voor een examen. De lessenreeks is inhoudelijk sterk geconcentreerd. Om de assimilatie te bevorderen, wordt er gewerkt met (huis)taken.

Tijdstip . plaats Theorie op woensdag 5,72 en 79 april 2000 in De Schakel. . Praktijk op woensdag 26 april, 3 en io mei 2000 in het V.T.I. van Waregem. . Examen op woensdag 17 mei 2000. Geslaagden krijgen een attest. . Alle lessen lopen van l4tot i8 uur. .

Prijs BASTT-leden (werkjaar 2000) 5000 BEF 6ooor niet-leden Te storten op rekening van BASTT vzw. 402-5525161-38 met vermelding van BASU- basiscursus elektriciteit’.

Basiscursus Theatertechnlek voor professionelen organisatie BASTT In 2000 organiseert BASflvoorde elfde maal een cursus theatertechniek. Vanwege de grote vraag richten wij deze cursus nu jaarlijks in.

Programma____________ De hoofdlijnen van de cursus zijn de theoretische en praktische grondslagen van de algemene theatertechniek, geluids- en belichtingstechniek, veiligheid, speciale effecten en productiepro blemen, en de structuurvan het theater in Vlaanderen. We voorzien ook enkele demonstraties. Het wordt een zwaar rooster, dagelijks van 9 tot 22 u. (46 uur in totaal), maar een enthousiaste inte resse garandeert een prima resultaat. De docenten zijn ook deze keer theaterpractici metjarenlange ervaring. De cur sisten moeten bij voorkeur in het theatertechnisch beroep staan. Indien er plaatsen open blijven, zijn ook amateurs welkom. Cursisten die geen of weinig elementaire kennis omtrent elektriciteit hebben, raden wij aan zich vooraf te documenteren ofeen cursus elektriciteit te volgen. (zie Basiscursus Elektriciteit)

Uitsluitend ‘ia CC De Schakel Frank D’haene Schakelstraat 8, 8790 Waregem Inlichtingen tijdens de kantooruren

Dezecursus richtzich naartechnici

die reeds de basisprincipes van elektri citeit onder de knie hebben. Jan Strickx Lesgeer

-z—

Programma woensdag 29 maart 2000 7 Medialokalen anno 2000 2 Het bord . de klassieke borden Dag i

elektronische kopieerborden en toestellen computergekoppelde borden

lezer

4 De diaprojector en zijn alternatieven

5 Dataprojectoren .

types: (vaste toestellen) met drie lenzen (verplaatsbare toestellen) met één lens toebehoren: videotoestellen foto-CD / CD-I / CD-rom digitale camera computer: o.a. PowerPoint -

Dag 2 woensdag 5 april 7 De overhead projector .

2000

technische aspecten: bouw van het toestel (het wijzigen van) de -

instellingen van het toestel

onderhoud detectie van fouten

“

Prijs BASH-leden (werkjaar2000) i ooo BEF 20 000 BEF niet- leden betalen Een voorschot van 3 000 BEF dient gestort te worden v66r i mei 2000, het saldo voor 1 juni 2000, op het rekening-

3 De episcoop versus documenten-

Tijdstip . plaats We blijven op onze eerste stek, nI. het Dommelhof” in Neerpelt en wel van maandag 5 juni 2000 tot en met vrijdag 9 juni 2000.

projectietechnieken: portret /

landscape opbergsystemen standplaats van de projector -

grootte van het projectievlak

projecteren zonder vertekening technieken: afdek-, overlay- en

figurentechniek, beweegbare 2

modellen en gadgets Overheadtransparanten

nummer4O2-5525161-38 met vermelding

van ‘BASTT- cursus 2000’.

kopiëren: zwart/wit kleur kopen

zeifvervaardigen: handmatig via

Inschrijving Wacht niet te lang met uw inschrijving. Er zijn reeds verschillende aanvragen en het deelnemersaantal is onherroepelijk beperkttot36. Inbegrepen in de cursus zijn: het lessenpakket, vier overnachtin gen in het Dommelhof”, de maaltijden “

Inschrijving Voor persoonlijke bijscholing kunnen er 28 uur in rekening worden gebracht. Mensen die enkel en alleen komen om hun aantal uren vorming op te trekken zijn nietwelkom. Het maximum aantal cursisten is i8 personen. Er wordt gewerkt met een wachtlijst.

Cursus Nieuwe media organisatie BASTT in samenwerking met FEVECC Doelgroep

en tweemaal per dag koffie.

Inlichtingen en inschrjingen op het BASTT- secretariaat: tel. 022150852 fax 022414476 e-maiI bastt@skynet.be

computer Duur

tijdstip

plaats

Op de aangeduide dagen,

telkens van l4tOt i8 uur. VTI Aalst Medialokaal -

Vakschoolstraat

9300 Aalst Prijs 2 500 BEF,

koffie, demonstratie-

materiaal en syllabus inbegrepen.

Inschrijving Enkel op het FEVECC-secretariaat tel. 02 201 17 07 fax 022010719 Aantal deelnemers beperkt!

tel. 056621340

GASTTfl Leuws

Theatertechnische communicatie

eucIvoKersmaekecs]

Een poging om elkaars tekeningen te begrijpen D ••

•

In de dagelijkse theatertechnische praktijk gebruikt iedereen tekeningen om elkaar dingen duidelijk te maken: lichtplannen, decorplannen, plannen van schouwburgen... Het is prettig als iemand anders het plan dat jij tekende zonder moeite (offouten) kan lezen. Als dat ook over de grenzen van de taal kan, is het helemaal mooi.

aarom riepen drie Europese theatertechnische scholen een aantal mensen bij elkaar om hierover van gedachten te wisselen. op 15 en i6 januari 2000 Zat dan ook een bont allegaartje bij elkaar in Amsterdam: vertegenwoordigers van Nederlandse, Duitse, Britse, Oostenrijkse en Belgische vakorganisaties (VPT, DTHG, ABTT, OETHG en BASTT), en van de theatertechnische scholen van Amsterdam (OH) en Berlijn (TFH). De vertegenwoordiger van de school van Lyon verontschuldig de zich. De vergadering werd voorgeze ten door Frits van de Haspel, oprichter van de orr.

Het geheel was een initiatiefvan de theatertechnische opleidingen die zich verenigd hebben in een Europees project. Ze erkennen het belang om hun studenten van in het begin in één standaard te leren werken. Aangezien de theatertechnische afdeling van het RITS in Brussel nog maar enkele maanden bestaat, is ze nog niet betrokken bij het initiatief, maar wel uitgenodigd om de besprekingen te volgen. In meerdere landen werden al verschillende initiatieven genomen. In Engeland verzamelde een groep technici zich rond Steve Green, technisch directeur van de Scottish Opera. Samen stelden ze normen op voor het tekenen van plannen die verzameld werden in het document Standards for Theatre Draughting (CAD)’ te downloaden op de BASTT-website. Dit goed doordachte werkboekje zal de basis vormen voor verdere discussie. Het is de bedoeling van Steve Green en zijn collega’s zoveel mogelijk plannen te verzamelen, na te kijken en ter beschikking te stellen van wie ze nodig heeft. In Nederland bestaat sinds negen jaar de Stichting Tekening, een commer ciële Organisatie die oorspronkelijk de theateratlas uitgaf, maar nu al enkele jaren dezelfde tekeningen op cd-rom uitbrengt. De Stichting onder de bezielende leiding van Bert Middelweert is al in het bezit van de plannen van 400 Nederlandse theaters. Achim Seïl van de DTHG is medeinitiatiefnemer van een project om technische informatie van theaters op het web te publiceren. Zij streven er ‘

—

naar de plannen zoveel mogelijk te vereenvoudigen. Vergelijkingen van Duitse, Engelse en Nederlandse teke ningen tonen aan dat ze op talrijke pun ten gelijkaardig zijn. Als we naar duidelijkheid willen streven door informatie weg te laten, moeten we eerst kijken waarvoor we de tekeningen willen gebruiken. De hamvraag is: past mijn voorstelling in die schouwburg? Daarvoor moeten we de binnenafmetingen van de scéne en de toegangswegen kennen, we moeten weten waar we dingen kunnen hangen ofzetten en welk materiaal er ter beschikking wordt gesteld. Anderzijds wordt dezelfde informatie gebruikt door verschillende disciplines en op verschillende manieren. Een teke ning moet dusdanig opgebouwd zijn dat zowel de decorontwerper, de technisch directeur, de toneelmeester, de lichtont werper, de rigger, de voor hem belangrijke informatie snel kan terugvinden. . . .

Over een aantal belangrijke zaken is iedereen het eens: CAD is de standaard voor tekening, hetzij in DWG- of DXF-formaat. Er wordt getekend op ware grootte, met de millimeter als eenheid. Het XYZ-grid wordt algemeen aanvaard, waarbij het nulpunt de ‘Koperen Kees’ is. De plaats van de Koperen Kees mag vrij bepaald worden, naargelang de behoefte van het theater. Voor lichtsymbolen blijft de DIN i5 560-norm van kracht, maar hij wordt aangevuld met nieuwe symbolen voor bewegend licht. .

Talrijke andere zaken staan nog ter discussie. Denken we alleen nog maar aan de verdeling van layers, het kiezen van lijnsoorten en diktes, meettoleran ties, symbolen voor allerlei specifieke theatertechnische toestanden enz. Voorlopig wordt verder van ideeën gewisseld per e-mail, maar de Duitse collega’s zijn bezig een discussie-web site over dit onderwerp op te zetten. Zodra die in de lucht is, vind je een link via de BASTT-site. De resultaten van de discussies worden besproken op een nieuwe conferentie in Lyon, gepland

inmei.

9N1991N

ONflOS

9 N 1 1 H 0.11