Dossier steunpunt handicap & arbeid: Werknemer met Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) Met dit document willen we een aanzet geven om de effectieve tewerkstelling van personen met CVS te optimaliseren. Vergeet echter niet dat aanpassingen of afspraken steeds geval per geval moeten bekeken worden, rekening houdend met de individuele noden en beperkingen van elke werknemer. INHOUD 1 Wat is CVS? 2 Wat zijn de symptomen van CVS? 3 Wat zijn de oorzaken van CVS? 4 Hoe wordt CVS behandeld? 5 Mogelijke aanpassingen en oplossingen 6 Bijzondere tewerkstellingsondersteunende maatregelen VDAB: BTOM 7 Situaties en oplossingen 1 Wat is CVS? Men spreekt over CVS als aan twee criteria wordt voldaan: Ten eerste moet de persoon een ernstige chronische vermoeidheid van zes maanden of langer ondervinden, die niet te wijten is aan andere bekende aandoeningen. Ten tweede moeten vier of meer van volgende symptomen gelijktijdig voorkomen:
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
• Grote beperkingen op vlak van het korte termijngeheugen en concentratie •
Pijnlijke keel
•
Zachte lymfeklieren
•
Spierpijn
•
Pijn aan verschillende gewrichten zonder zwelling of roodheid
•
Hoofdpijn
•
Slechte slaap
•
Slechte recuperatie na inspanningen (langer dan 24 uur)
Chronische vermoeidheid is in de geneeskunde een veelgehoorde klacht. Zowat 2% van de bevolking zou ermee te kampen hebben. Bij het merendeel van deze mensen wordt de vermoeidheid veroorzaakt door een psychiatrische aandoening (depressie, psychosomatische klachten, angsten…), door organische problemen of door een combinatie van psychologische, lichamelijke en sociale factoren. CVS wordt bij vrouwen twee tot vier keer zo vaak vastgesteld als bij mannen. 2 Wat zijn de symptomen van CVS? Naast bovenstaande symptomen van CVS hebben sommige mensen nog bijkomende symptomen zoals buikpijn, alcoholintolerantie, een opgeblazen gevoel, borstpijn, chronische hoest, diarree, duizeligheid, droge ogen of mond, oorpijn, een onregelmatige hartslag, kaakpijn, ochtendstijfheid, misselijkheid, nachtelijk zweten, overgevoeligheid voor licht, kortademigheid, tintelingen en gewichtsverlies. Een meerderheid van de mensen heeft ook milde tot matige symptomen van angst of depressie. 3 Wat zijn de oorzaken van CVS? CVS kan optreden na een verkoudheid of een virale infectie. Het kan ook beginnen tijdens of kort na een periode van hoge stress of zelfs zonder een duidelijke oorzaak. Onderzoek naar CVS toont aan dat het plotseling opkomen van CVS zou kunnen worden gerelateerd aan een besmettelijke aandoening terwijl het geleidelijk opkomen van CVS kan worden veroorzaakt door omgevingsfactoren of stress. 4 Hoe wordt CVS behandeld?
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
Omdat er nog geen duidelijke oorzaak voor CVS is gevonden zijn de behandelprogramma’s gericht op de verlichting van de symptomen. Er is geen bewezen remedie voor CVS, hoewel verandering van levensstijl een invloed op de symptomen kan hebben. De behandeling van CVS richt zich op de symptomen, zoals bijvoorbeeld het toedienen van aspirine en ibuprofen om pijn en hoofdpijn te verlichten. Sommige mensen met CVS hebben baat bij een gezonde voeding, antidepressiva, medicatie tegen angst en slaapstoornissen en gedragstherapie. Ook ontspanningsoefeningen en antistressoefeningen kunnen een gunstige invloed hebben. 5 Mogelijke aanpassingen en oplossingen Mensen met CVS kunnen sommige van de beperkingen hieronder besproken ervaren, maar zelden komen ze allemaal voor. Ook de mate waarin een beperking voorkomt verschilt van individu tot individu. Wees ervan bewust dat heel wat mensen met CVS geen of slechts minimale specifieke aanpassingen nodig zullen hebben om hun werk goed uit te voeren. De aangehaalde aanpassingen zijn ook slechts een greep uit de mogelijkheden. Tal van andere oplossingen zijn zeker mogelijk. CHECKLIST: 1 Welke beperkingen ervaart de werknemer met CVS zelf? 2 Welke invloed hebben deze beperkingen op de prestaties van de werknemer? 3 Welke specifieke taken binnen de functie zijn als gevolg van deze beperkingen moeilijk? 4 Welke oplossingen zijn beschikbaar om deze problemen te verminderen of weg te werken? Zijn alle mogelijke pistes onderzocht om oplossingen te vinden? 5 Kan de werknemer zelf informatie verstrekken over mogelijke oplossingen? 6 Eenmaal er oplossingen gevonden zijn, worden deze dan op geregelde tijd geÍvalueerd op hun effectiviteit? Kan er voorbereidend overleg zijn om te bepalen welke oplossingen mogelijk zijn? Op cognitief vlak:
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
•
Geef schriftelijke instructies indien mogelijk
•
Geef structuur
•
Sta flexibele werktijden en werken op eigen tempo toe
•
Sta pauzes toe om tot rust te komen
•
Geef geheugensteuntjes zoals schema’s en planners
•
Vermijd zaken die de werknemer kunnen afleiden
•
Verminder stress op het werk
Depressie en angst: •
Verminder afleiding op de werkvloer
•
Geef to-do lijsten en schriftelijke instructies
• Herinner de werknemer meermaals aan deadlines, afspraken en vergaderingen • Wees flexibel met de werkuren zodat de werknemer therapie kan volgen • Wees duidelijk wat betreft verwachtingen en op te nemen verantwoordelijkheden •
Sta pauzes toe om met stress te kunnen omgaan
•
Anticipeer op mogelijke problemen en neem preventieve maatregelen
• Sta toe dat de werknemer tijdens het werk naar de dokter, therapeut of steunfiguur telefoneert Op vlak van vermoeidheid: •
Verklein of vermijd lichamelijke inspanning en stress op de werkplek
• Laat pauzes toe, weg van de werkplek, bijvoorbeeld in een aparte ruimte •
Laat een flexibel werkschema en flexibel gebruik van verlof toe
•
Geef de mogelijkheid tot thuiswerk
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
Op vlak van migraine en hoofdpijn: •
Zorg voor voldoende verlichting
•
Vermijd fluolampen
•
Gebruik computerschermen met weinig straling
•
Vermijd ruis en achtergrondlawaai
•
Zorg voor zo weinig mogelijk visuele en auditieve afleiding
•
Zorg voor een geurloze werkplek
•
Zorg voor luchtzuivering op de werkplek
•
Laat flexibele werktijden, periodieke pauzes en thuiswerk toe
Op vlak van lichtgevoeligheid: • Laat de werknemer zo weinig mogelijk buitenhuis werken tussen de piekuren van 10:00 en 16:00 •
Vermijd reflecterende oppervlakken zoals zand, sneeuw en beton
• Zorg voor aangename verlichting op de werkplek, liefst natuurlijke verlichting •
Vervang flikkerende lichten
•
zorg voor verstelbare jaloezieën en lichtfilters
Op vlak van slaapproblemen: •
Sta flexibele werktijden en meerdere korte pauzes toe
•
Sta thuiswerk toe
Op vlak van temperatuurgevoeligheid: • Zorg voor een goed werkende thermostaat, airco, een ventilatiesysteem • Sta aangepaste kledij toe (bijvoorbeeld een korte broek bij hoge temperaturen)
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
• Sta een flexibel uurrooster toe bij extreem warme of extreem koude dagen •
Zorg voor een werkruimte met een aparte temperatuurregeling
6 Bijzondere tewerkstellingsondersteunende maatregelen VDAB: BTOM CVS (code: F4800) kan het functioneren van een persoon ernstig beperken. Mensen met CVS die aanzienlijk beperkt zijn in het algemeen dagelijks leven zullen ook problemen op de werkvloer hebben. We kunnen dus spreken van een handicap. Een werknemer met CVS kan recht hebben op de VOP. Hiervoor zijn er wel enkele voorwaarden: • De aandoening moet gediagnosticeerd zijn door een (neuro)psychiater én een fysiotherapeut/revalidatiearts of door een door erkend CVSreferentiecentrum • Ook moeten er therapiepogingen en behandelingen geweest zijn. Deze moeten duidelijk beschreven zijn bij de aanvraag. 7 Situaties en oplossingen Een persoon met CVS werkt op de klantenservice van een bedrijf. Door problemen met haar geheugen en concentratie heeft zij moeite met het beantwoorden van enkele vragen van klanten. De werkgever gaf haar op papier de meest gestelde vragen en antwoorden. Ook werd zij ondergebracht in een aparte ruimte om storende prikkels te verminderen. Een webdesigner met CVS had moeite om voltijds op kantoor te werken. Hij mocht drie dagen per week thuis werken. Een student met CVS had moeite met het maken van notities. Hij mocht een laptop gebruiken in de klas. Een verpleegster met CVS had moeite met de steeds veranderende werkschema’s. Ze kreeg een vast weekschema. Een lerares met CVS had moeite om aan de fysieke eisen van haar job te voldoen. Zij was totaal uitgeput tegen de vroege namiddag. Ze kreeg ondersteuning van een hulpleerkracht, haar dagelijkse “vrije uur” werd verplaatst naar de middag en ze werd vrijgesteld van toezicht tijdens de speeltijden.
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013
Een stewardess met CVS kon haar job niet meer aan omwille van het vele vliegen. Haar arts adviseerde haar deeltijds te gaan werken. Zij wilde voltijds blijven werken. Van haar werkgever kreeg ze een voltijdse kantoorjob. Een schoolpsycholoog met CVS had moeite met het chaotische werkschema. Zij kreeg toestemming om al haar afspraken in de voormiddag te doen en in de namiddag aan haar administratie te werken. Ook mocht zij verschillende korte pauzes in de loop van de dag nemen. Een maatschappelijk werker met CVS had last van hoofdpijn en lichtgevoeligheid. Op zijn kantoor werd de verlichting aangepast. De TLlampen werden vervangen door meer natuurlijke verlichting. Op het computerscherm werd een anti-stralingsfolie aangebracht. BRONNEN Job Accommodation Network, http://www.jan.wvu.edu Steunpunt handicap & arbeid Van Vaerenberghstraat 6 2600 Antwerpen-Berchem info@handicapenarbeid.be
steunpunt handicap & arbeid
10 september 2013