Dossier steunpunt handicap & arbeid: Diabetes In dit dossier vind je algemene informatie rond diabetes en de gevolgen van diabetes in werksituaties. Nadat je dit dossier hebt doorgenomen kan je ermee aan de slag naar werkgevers toe. Waaraan moet je als werkgever denken als je een persoon met diabetes in dienst neemt of in dienst wil houden? Achtereenvolgens worden volgende elementen behandeld: enkele algemeenheden, de relatie tussen diabetes en werk, mogelijke aanpassingen en tenslotte enkele aanbevelingen. INHOUD 1 Algemeen 2 Diabetes en werk 3 Mogelijke aanpassingen 4 Aanbevelingen
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
1 Algemeen Diabetes mellitus ofwel suikerziekte, is een chronische ziekte die gepaard gaat met een te hoog glucosegehalte in het bloed. Bij diabetes mellitus is het lichaam niet meer in staat om glucose (suiker) goed te verwerken. Dat komt omdat er te weinig of geen insuline wordt aangemaakt of omdat het lichaam ongevoelig is geworden voor de insuline. Insuline is nodig voor het transport van glucose uit het bloed naar de organen. Daarom spuiten diabetici insuline in. Bij geen of onvoldoende insuline heeft het lichaam moeite om de glucose uit het bloed te krijgen en daardoor ontstaat een verhoging van het bloedsuikergehalte (hyperglycemie). Van diabetes kan je niet genezen, maar met de nodige voorzorgen staat dit geen professionele carrière in de weg. Denk hier maar aan Pär Zetterberg die jarenlang professioneel voetballer was bij Anderlecht. Daarnaast kan het ook zijn dat een werknemer diabetes heeft zonder het zelf te weten. Diabetes komt vrij vaak voor. In verband met suikerziekte hoor je soms de termen hyperglycemie of hypoglycemie gebruiken. Bij een hyperglycemie is er een te hoog gehalte aan suiker in het bloed. Bij een hypoglycemie is er te weinig suiker in het bloed omdat de diabeticus zich vergist heeft over de doses insuline of omdat men niet genoeg gegeten heeft. Iets dat kan voorvallen bij sommige diabetici is dat het bewustzijn verloren wordt bij een hypoglycemie of hyperglycemie. Een diabeticus weet heel goed hoe hij met een hypoglycemie of hyperglycemie moet omgaan. Iets anders is als een persoon het bewustzijn verliest. Als de werknemer daar soms last van heeft, is het zeker opportuun om de naaste collega’s te sensibiliseren en hun duidelijk maken wat er in zo’n geval moet gebeuren. 2 Diabetes & werk Mensen met diabetes kunnen zeker beginnen werken of blijven werken. Heel wat mensen met diabetes hebben uitstekende jobs in alle mogelijke maten en gewichten en dit in de meest uiteenlopende sectoren. Vaak sluiten werkgevers hen uit op basis van mythes, angsten of stereotypes. Het is ook niet zo dat diabetici bepaalde jobs niet kunnen uitoefenen, omdat er vaak verkeerd wordt vanuit gegaan dat diabetici niet met de auto mogen/kunnen rijden of omdat diabetici meer dan gemiddeld ziek zouden zijn. Werkgevers weten het vaak niet als iemand van het personeel diabetes heeft. Sommige werknemers zeggen het wel tegen hun werkgever omdat
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
ze recht hebben op redelijke aanpassingen: een aanpassing op de werkplek waardoor ze hun werktaken beter kunnen uitvoeren. De meest gevraagde redelijke aanpassingen zijn: regelmatige werkschema’s, extra maaltijden, een plaats om hun suikerspiegel te meten of een rustplek. Wijs er de werkgevers op dat dit bijna niks hoeft te kosten. De persoon met diabetes is het best geplaatst om met kennis van zaken uitspraken te doen over zijn gezondheidstoestand en om met zijn ziekte om te gaan en heeft hierin dan ook de grootste verantwoordelijkheid. Hij kent het best zijn lichamelijke reacties, zijn grenzen van zijn uithoudingsvermogen en zijn specifieke noden. In een aangepaste omgeving- die gemakkelijk tot stand te brengen is zonder veel kostenbrengt diabetes geen gevolgen met zich mee op de kwantiteit en kwaliteit van het werk. Een diabeticus, kan dankzij de actuele methoden van behandeling solliciteren voor gelijk welke job waarvoor hij de juiste kwalificaties heeft. Indien de werknemer behoefte heeft om over zijn diabetes te spreken moet de werkgever daarvoor openstaan en heeft de betrokken werknemer een belangrijke rol te vervullen in het proces van de sensibilisatie van zijn onmiddellijke collega’s. Uiteraard is een goede dialoog van belang. Uiteindelijk komt men dan tot aangepaste arbeidsvoorwaarden en begrip van de collega’s voor de specifieke maatregelen die eventueel genomen kunnen worden. Bepaalde complicaties kunnen soms wel voorvallen en de persoonlijke werkcapaciteit kan dan ook beïnvloed worden. Mogelijke complicaties zijn: hyperglycemie, hypoglycemie, vermoeidheid, concentratieproblemen, misselijkheid, duizeligheid, vertroebeld zicht en verlies van gevoel of pijn aan handen en voeten. Hierbij is het belangrijk te benadrukken naar de werkgevers toe dat deze complicaties vaak van voorbijgaande aard zijn. We laten enkele werknemers met diabetes aan het woord: “Voor mij is het belangrijk om op regelmatige tijden te eten. Daarom zie je me soms wat eten tijdens het werkoverleg.” “Ik heb altijd mijn spullen bij: meter, pen, insuline en iets om te eten of te drinken. Op mijn werk heb ik ook meters, pennen en insuline liggen, dus ik zal nooit zonder zitten”. “Als ik mij ’s morgens niet goed voel, kan ik later op mijn werk komen en dan werk ik ’s middags wat langer door. Dat heb ik zo geregeld met mijn baas. Hierdoor heb ik nooit het gevoel dat mijn werk lijdt onder de diabetes. Zo zijn we allebei tevreden met deze afspraak.”
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
3 Mogelijke aanpassingen Er bestaat geen standaardlijst met alle mogelijke werkaanpassingen. Een werkaanpassing ontstaat vaak in overleg tussen werknemer en leidinggevende of werkgever. Samen kunnen zij creatieve ideeën bedenken voor een concrete aanpassing van het werk. Enkele voorbeelden van aanpassingen: tijd voor bloed te prikken, bloedsuiker te meten, koolhydraten te tellen en om insuline toe te dienen; veilig opbergplek insuline; flexibele werktijden, regelmaat in werktijd & werkbelasting, deeltijds werken, andere werktijden, andere pauzeregeling, lager werktempo, schuiven met werktijden, weglaten of toevoegen van bepaalde taken of hulp van collega’s,… 4 Aanbevelingen 1 De persoon in kwestie is de best geplaatste persoon, samen met zijn dokter, zijn diëtist,… om op een goede manier om te gaan met hun diabetes. De werknemer met diabetes kent zijn capaciteiten en ook zijn limieten in functie van de ziekte. Het is niet nodig hem te controleren, maar veeleer te luisteren naar de toestand van de persoonlijke capaciteiten (draagkracht en uithoudingsvermogen). 2 De sleutel tot succes is vrank en vrij praten over de moeilijkheden die de werknemer ervaart in zijn werk en dit door sensibilisatie van de collega’s. 3 Om de werknemer zijn ziekte beter te laten te managen en om de consequenties niet te minimaliseren, is het essentieel om hem een zekere levenswijze te laten leiden: regelmatige lichte maaltijden, voldoende drinken (soms is dit verboden op de werkplek) en een afgescheiden plaats waar hij zijn controles kan doen alsook zijn inspuitingen. 4 De werknemer helpen om het risico op een coma te managen. •
Werknemer niet alleen laten werken die zijn bewustzijn kan verliezen
• De onmiddellijke collega’s sensibiliseren: dit wordt geleid door de persoon in kwestie. Hij moet hen informeren hoe de collega’s adequaat moeten reageren indien er een probleem ontstaat • Diabetici zijn ingeval van mogelijk bewustzijnsverlies goed voorbereid en kunnen zichzelf corrigeren door suiker te absorberen
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
• Als het slachtoffer zichzelf niet kan behelpen in zijn noden help hem dan te gaan zitten of geef hem een gesuikerde drank •
Als zijn toestand normaliseert, laat hem wat rusten
• Als het aanhoudt, zeker bij verlies van bewustzijn hem in een veilige positie leggen en zijn ademhaling in de gaten houden • Bij een grote en onverwachte storing van het bewustzijn, een dokter bellen. 5 Het is vooral belangrijk rekening te houden met mogelijke complicaties: zo moet men flexibel kunnen inspelen op deze complicaties en indien nodig de taakplanning aanpassen: Vermoeidheid Vermoeidheid kan voorkomen worden door het vermijden van extreme temperaturen (weinig circulatie van zuurstof), het verminderen of elimineren van stressvolle activiteiten en een flexibele taakverdeling toe te laten. Daarnaast is het belangrijk om de nodige pauzes te voorzien, een eventuele verminderende arbeidsduur toe te laten en een rustplaats in de bedrijfsgebouwen te voorzien en de mogelijkheid creëren om zitten en staan af te wisselen. Zichtproblemen Zichtproblemen kunnen uitgesloten of verminderd worden door te voorzien in voldoende verlichting en kwaliteitsvolle computerschermen. Concentratieproblemen Concentratie kunnen vermeden of vermindert worden door geschreven procedures, flexibele uurroosters, kattenbelletjes, een persoonlijk werkplan. Daarnaast kunnen uitlokkende factoren van verstrooidheid en stress verminderd worden door het goed structureren van het werk. Verlies van gevoeligheid Sommige taken van een werknemer kunnen een fijne vaardigheid vereisen van de vingers: indien de werknemer zo’n periode van verminderende gevoeligheid heeft kan het een noodzaak zijn om deze taken door iemand anders te laten uitvoeren. Hierbij kan men ook beschermende kledij voorzien om brandwonden te vermijden, wat ook voor het welzijn op het werk moet aanwezig zijn.
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
6 Onregelmatige uurroosters: Werkgevers maken vaak op individuele basis afspraken met werknemers met diabetes om hun goed functioneren binnen de werkcontext te waarborgen. Echter, een aantal bedrijven waar veel mensen in onregelmatige uurroosters werken hebben vaker problemen met het ontwikkelen en uitvoeren met een beleid op maat. Deze bedrijven zien bijvoorbeeld weinig mogelijkheden om mensen vrij te stellen van ploegendienst. Werktijdaanpassingen worden summier en op tijdelijke basis toegepast omdat structurele maatregelen collega’s te veel zouden belasten. Daarnaast is er in een aantal organisaties weinig variatie in functies waardoor er weinig mogelijkheden zijn om medewerkers ander werk of een aangepaste functie aan te bieden. Tegelijkertijd hebben werknemers met diabetes in organisaties met veel onregelmatige uurroosters vaak een stabielere vorm van diabetes. Dit is waarschijnlijk een selectie-effect: mensen met minder stabiele diabetes kiezen dan voor een functie met regelmatige werktijden. Eerlijke gesprekken en goede afspraken zijn nodig! enkele voorbeelden Een persoon met diabetes heeft soms problemen met het zicht. De werkgever besluit om bijkomende verlichting te installeren en de werkgever koopt een schermfilter aan om verblindingen te voorkomen die vermoeidheid in de hand kunnen werken. Verpleegsters hebben vaak problemen om tijdens de werkuren te eten op regelmatige tijdstippen, wat belangrijk is voor diabetici. Vaak is er nachtwerk met weinig extra collega’s, waardoor een goede levenswijze moeilijk na te streven is… Een mogelijke oplossing is het uurrooster zo aanpassen dat het nachtwerk tot op een aanvaardbaar niveau verminderd wordt waardoor de hoeveelheid glucose in het bloed nodig om te functioneren op peil kan blijven. Bij een bedrijf draaien de werknemers een shift van 8uur met ’s middags een uur pauze. Een van de werknemers heeft diabetes en begint een kwartiertje vroeger en werkt een kwartiertje ’s avonds door later waardoor de werknemer twee extra pauzes kan nemen van een kwartiertje.
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013
Steunpunt handicap & arbeid Van Vaerenberghstraat 6 2600 Antwerpen-Berchem info@handicapenarbeid.be
steunpunt handicap & arbeid
13 november 2013