Lezen 1, 2009

JAARGANG 4 NUMMER 1 2009 EEN UITGAVE VAN STICHTING LEZEN

BOEKENWEEK 2009 Olivier B. Bommel, van huis uit beer

B O E K E N W E E K 2 0 0 9 : H E T B E E S T I N / E N D E S C H R I J V E R • • • L U C Y C O U S I N S OV E R M U I S ••• L I T E R A I R E N O N - F I C T I E VO O R K I N D E R E N • • • M E N S E N D I E R I N D E B O M M E L S T R I P • • • N O I S E F O R B OYS : H E T G E B R E K A A N G O E D E J O N G E N S P R E N T E N B O E K E N • • • E E N K I J K J E I N H E T AT E L I E R VA N M A R T I J N VA N D E R L I N D E N • • • N AT I O N A A L D E C L A M AT I E C O N C O U R S

GRATIS! Meld u nu aan!

L E Z E N E N L AT E N L E Z E N LEZEN is het gratis kwartaalblad

Wilt u LEZEN ontvangen?

Meld u aan op

op het gebied van leesbevordering

www.lezen.nl

en literatuureducatie en is bestemd Kent u iemand uit uw omgeving

voor professionals die werken met

die LEZEN ook zou willen ontvangen?

Stuur hem of haar door naar

kinderen en jongeren van 0–18.

www.lezen.nl

Redactioneel

INHOUD 4 Het beest in/en de schrijver

In de schoolmusical in groep acht probeerde een verliefde

Boekenweek 2009

oliesjeik een Hollands serveerstertje te verleiden mee te gaan naar zijn kamelenimperium in de woestijn. Wij meisjes volgden ieder woord dat over zijn lippen kwam nauwgezet, de

9 Wat een beer Lezen & verder lezen

oliesjeik werd gespeeld door niemand minder dan de mooiste jongen van de klas, en alles wat hij zei kon van belang zijn.

‘De eerste tijd is best wel even wennen,’ zong hij hoog en een tikkeltje vals, ‘bij ons niet dat froviele dat mondaine.’

10 ‘Ik ben gek op Muis’ succes’ Lucy Cousins in Nederland

12 Blikveld 0–6

Hij had geen idee waar hij het over had, wij ook niet, maar in het tekstboekje had ik gezien dat ‘froviele’ ‘frivole’ moest zijn en de mooiste jongen van de klas was op slag een stukje minder mooi.

14 Smeken om een spreekbeurt Literaire non-fictie voor kinderen

16 Blikveld 6–12

Woorden. Als kind was ik er al door gefascineerd. Iedereen heeft ze, maar het is de volgorde waarin sommigen ze weten

18 Podium

te plaatsen die bepaalt dat ze zich soms voorgoed verankeren in je hoofd. Voor mij stond (en staat) de betekenis lang niet altijd voorop, juist woorden die je net niet helemaal begrijpt zorgen vaak voor dat magische randje. Zoals in de smartlap

20 Afscheid van een instituut Jacques Dohmen stopt bij Querido

22 Blikveld 12–15

‘Het hondje van Dirkie’ van Louis Davids, op de plaat van mijn ouders die ik als achtjarige eindeloos draaide, gezongen door Wim Sonneveld. In dat liedje komt een hondje jammerlijk aan z’n eind – het niet helemaal zindelijke beest krijgt

24 Mens en dier in de Bommelstrip Boekenweek 2009

26 Blikveld 15–18

een hamer naar z’n kop geslingerd als hij iets ‘raars’ heeft gedaan in moeders kamer. ‘Bertus ’t oudste broertje zag ’t en riep: “Kijk ’s wat een zwijn, op de trijpen stoelen, Moe,”

28 Noise for boys Over het gebrek aan goede jongensprentenboeken

hij greep een hamer.’ Wat ik me bij een ‘trijpen stoel’ moest voorstellen wist ik niet, het maakte de geschiedenis er niet minder tragisch door.

30 ‘Lezen is de meest individuele kunstbeleving die er is’ Wim Pijbes over lezen

Ook deze Lezen staat weer vol woorden. Hopelijk nodigen ze uit tot het lezen van nog weer meer, andere woorden.

Met een beetje geluk zitten er een paar tussen met een

32 ‘Het mag geen gimmick worden’ Een kijkje in het atelier van Martijn van der Linden

magisch randje.

34 Nationaal Declamatie Concours Joukje Akveld

Ted van Lieshout legt uit waarom voordragen moet

35 Agenda en nieuws 36 Brief van Bibi Dumon Tak aan Moby Dick

Lezen. Kwartaaltijdschrift voor leesbevordering en literatuureducatie is een uitgave van Stichting Lezen. Professionals op het gebied van leesbevordering en literatuureducatie ontvangen Lezen gratis door zich aan te melden via www.lezen.nl Redactieadres: Stichting Lezen, Oxford House, Nieuwezijds Voorburgwal 328 G, 1012 RW Amsterdam. T 020-6230566 | E-mail redactie: redactielezen@lezen.nl Voor vragen over gratis toezending en adreswijzigingen: info@lezen.nl | Hoofdredactie a.i.: Desirée van der Zander | Eindredactie: Joukje Akveld | Redactie: Daan Beeke, Annemarie Terhell | Medewerkers aan dit nummer: Amber Beckers, Rotraut Suzanne Berner, Bibi Dumon Tak, Jaap van Heerden, Jowi Schmitz, Thomas de Veen, Tjibbe Veldkamp, Bette Westera Vormgeving: Ramona Dales, Lijn 1, Haarlem | Uitgever: Stichting Lezen Druk: Drukkerij Spinhex & Industrie | Coverbeeld: © 2009 Stichting Het Toonder Auteursrecht © Copyright maart 2009 Stichting Lezen. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van enige methode of vorm dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1570-9698. De inhoud van Lezen is auteursrechtelijk beschermd. Eventuele rechthebbenden die wij niet hebben kunnen achterhalen, verzoeken wij contact op te nemen met de uitgever.

4

• LEZEN •

BOEKENWEEK

Het beest in/ en de schrijver ‘tjielp tjielp – De literaire zoo’ luidt het motto van de 74ste Boekenweek die plaatsvindt van 11 tot en met 21 maart.

De woorden zijn ontleend aan het beroemde gedicht ‘De mus’ dat Jan Hanlo in 1954 schreef.

Hij is niet de enige die een gedicht, verhaal of roman wijdde aan het dier.

Schrijfster en journaliste Jowi Schmitz interviewde vier schrijvers, onder wie zichzelf, over het beest in hun werk.

DOOR JOWI SCHMITZ, FOTO’S AMBER BECKERS

BOEKENWEEK •

LEZEN

• 5

REMCO CAMPERT: HET DIER ALS STOFFAGE ‘Eigenlijk heb ik niet zoveel met dieren. Ja, met Poef. Maar

Toch voelt een tweede boekje niet juist. Het zou schrijven

dat ik een boek over haar schreef was vooral toeval, ik zat

voor het geld zijn en daar is op zich niets mis mee, maar het

tussen twee boeken in en wilde toch iets schrijven.

moet niet de enige reden zijn. Ik wil het succes van Poef ook

Eerst dacht ik met een column bezig te zijn, maar al snel

niet uitbuiten, dat vind ik niet netjes tegenover haar.

merkte ik dat er méér verhaal in zat. Zo gaat dat met schrijven

Andere dieren in mijn verhalen stelden niet veel voor, die

bij mij, tastend. Alsof je de straat op gaat en zonder doel

waren vooral bedoeld als stoffage. Hoewel, laatst heb ik nog

ronddwaalt totdat je opeens op weg blijkt te zijn naar de

een verhaal over dieren geschreven, Seks met dieren heet

dokter. Of de supermarkt. En zelfs als je weet waar je heen-

het. Daarin worden dieren op allerlei manieren misbruikt, al

gaat is het alsnog zaak om zoveel mogelijk zijstraten in te

klinkt dat erger dan het is. Maar toch, dat zijn geen zelfstan-

slaan.

dige dieren, ze zijn ingekaderd, gebruiksvoorwerpen.

Maar goed, dieren. Ik ben wel gevraagd om nóg een boekje

Stoffage, gebruiksvoorwerpen en één boekje over één poes

over Poef te schrijven en ik snap ook waarom; het kattengenre

in zestig jaar, dat is toch een schrale oogst. Ik denk dat je

slaat aan, het is herkenbaar.

kunt stellen dat ik als schrijver niet veel met dieren heb.’

▲

•••

6

• LEZEN •

BOEKENWEEK

RASCHA PEPER: HET INNERLIJK LEVEN VAN VISSEN ‘Zouden ze een innerlijk leven hebben? Soms zitten de visjes

Mijn zoon had vroeger, toen we nog in Wenen woonden, een

zo dicht tegen elkaar aan dat hun neuzen raken. Op andere

slakkenkasteel van melkpakken dat vol zat met boomgaard-

dagen heeft de ene zich verstopt onder de koraalrots terwijl

slakken. Die voerde hij iedere dag. Dat kasteel moest en zou

de andere daarboven fanatiek rondjes zwemt. Hebben ze dan

mee toen we terug naar Nederland verhuisden.

ruzie gehad?

Nu is mijn zoon groot en het kasteel weg, maar de slakken

Roodvinwindes zijn het, en ik heb ze nu een half jaar. Namen

zijn er nog steeds. In de hele buurt trouwens.

hebben ze niet en vooral mijn kat Boris is dol op ze, wat het

Het komt ook door mijn zoon dat ik die vissen heb. Hij heeft

voor mij leuker maakt. Boris haalt iedere dag een natte poot

een goudvis en die goudvis logeert bij mij als mijn zoon op

in een poging met ze te spelen. Toch heb ik wel het gevoel

reis moet. Dat vind ik gezellig. Daarom heb ik op een dag die

dat hij voorzichtig is.

twee Roodvinwindes gekocht, voor als de goudvis er niet is.

Ik hou van dieren, we hebben er ook altijd veel gehad. Mijn

Binnenkort komt de goudvis weer logeren, dan heb ik twee

katten zijn in columns terechtgekomen en in mijn roman Een

kommen op mijn bureau staan. Ik ben benieuwd of ze dan

Spaans hondje speelt een Hollandse Smous een belangrijke rol.

onderling contact maken.

Via een dier kun je de gevoelens van een hoofdpersoon laten

De goudvis heeft overigens wel een naam, hij heet Henry.’

zien, als het maar niet sentimenteel of te symbolisch wordt.

BOEKENWEEK •

LEZEN

• 7

JAN VAN MERSBERGEN: HONDEN ZIJN NIET INGEWIKKELD ‘In mijn eerste boek wordt een hond door een rode auto

gedraagt. Niet dat mijn hond doorbijt, maar hij is wel fel.

doodgereden, mijn tweede boek gaat over de eigenaar van

Het is trouwens niet zo dat mijn eigen hond model stond

die rode auto, hoewel dat verband er niet nadrukkelijk in staat.

voor de honden in mijn boeken. Ik schrijf over grote honden,

In mijn derde boek zitten ratten. Mijn vierde boek gaat over

mijn hond is klein.

het stierenrennen in Pamplona en in Zo begint het, mijn vijfde

Als ik weet wat voor een soort hond ik in mijn verhaal wil

boek dat in april verschijnt, speelt een zwarte herdershond

gebruiken, zoek ik op internet naar informatie en plaatjes.

de hoofdrol.

Dat is meestal voldoende, want honden zijn niet zo ingewik-

Aanleiding voor Zo begint het waren twee krantenberichten.

keld. Als je “kom” roept komen ze, roep je “af ” dan gaan ze af.

Het ene ging over puppy’s die in een container waren gedumpt,

Honden hebben ook nooit een vooropgezet plan en dat is

het andere bericht, nog geen week later, over een baby die

waarom de mensen in Zo begint het worstelen met de vraag

door een hond was doodgebeten. Mijn boek is de link tussen

hoe het allemaal zo gekomen is. Hebben ze de hond fout af-

die twee berichten.

gericht? Zijn ze te streng geweest? Ze willen dat er een reden

Ik weet nog dat ik het deel over het doodbijten van de baby

is, dat het doden van een baby niet zomaar kan gebeuren.

schreef toen mijn dochter net geboren was. Aangezien ik zelf

Dat vind ik een mooi gegeven. De mensen zijn verantwoorde-

een hond heb ga je dan toch extra opletten of hij zich wel

lijk, de hond is uiteindelijk schuldeloos.’ ▲

•••

8

• LEZEN •

BOEKENWEEK

JOWI SCHMITZ: DE KWETSBAARHEID VAN MINIVOGELS ‘Toen ik een jaar of acht was ging er een jong kauwtje in mijn

Toen ik negen was redde ik een pasgeboren eendje uit de

haar zitten. Het beestje begon fanatiek op de houten kralen

eendenvijver een paar straten verderop. “Die haalt het niet,”

van mijn haarelastiekje in te beuken en at daarna minstens

zei mijn broer na één blik. Maar mijn moeder liet zich over-

zo gretig het brood dat ik hem gaf. Ik vond het magisch en

halen om mijn vaders rode hoofdpijnlamp op het vogeltje te

dat gevoel verminderde niets toen hij bij het wegfladderen

richten. De hele nacht piepte het beestje in zijn kartonnen

op mijn hoofd poepte.

doos. En ik duwde bij ieder piepje in melk geweekt brood

Het bleef bij die ene ontmoeting, al ontdekte ik een paar da-

door het eendenstrotje. Pas toen het eendenkuiken in slaap

gen later wel wat losse veertjes van precies het juiste pluk-

viel kon ik terug naar bed.

kerige soort in de tuin.

Het was geen slaap, natuurlijk.

In Leopold, mijn debuutroman, spelen kuikens een belangrijke

Minivogels. Zó kwetsbaar dat ze eng zijn. Met van die lieve

rol. Hoofdpersoon Leopold is een oude man die in zijn eentje

kleine nekjes die met een lichte druk van duim en wijsvinger

op een berg in Spanje woont. Hij wil kippen houden en besluit

al kraken. Die je omhoog wilt gooien om ze te helpen vliegen

na enig experimenteren de eieren in een bodywarmer en onder

en die dan tegen de muur te pletter slaan.

een muts op zijn hoofd uit te broeden.

Krijg dat gevoel maar eens op papier. Daar moeten iedere

Zijn blijdschap en angst lijken op de blijdschap en angst die

lente weer nieuwe verhalen over verzonnen worden.’

ik nog steeds voel bij het ontmoeten van jonge vogels.

•••

LEZEN & VERDER LEZEN •

LEZEN

• 9

Wat een beer BOEKENWEEK 2009 – ‘Beesten in kinderboeken zijn geschift. Knetter. Mesjogge,’ noteert Midas Dekkers in zijn Boekenweekessay. Mogen wij u voorstellen: soldaat Wojtek. Inderdaad, een volkomen mesjogge bruine beer die vrijwillig met handgranaten sjouwt. Knettergek, maar toch beestachtig echt.

DOOR ANNEMARIE TERHELL

‘In de kinderboekwinkel paraderen horden wolven, scholen

➔ Eenmaal in het hoofd van

vissen, bossen vol beren. (…) Krokodillen hebben rokjes

Midas Dekkers ondergaan dieren

➔ Ook in Laika tussen de sterren

aan (…), de populairste muis lijdt aan een rondorigheids-

een wonderbaarlijke verandering,

(Kinderboekenweekgeschenk

mutatie. Knorrend, blaffend of – meestal – sprekend bakt

zelfs hun skelet. In Botjes (Que-

2006, 8+) voert Bibi Dumon Tak

deze krankjorume fauna poffertjes of levenslesjes,’ mop-

rido, 8+) komt de dierlijke evolu-

een grote stoet behulpzame en

pert Midas Dekkers in zijn Boekenweekessay Piep. Een

tie over het voetlicht en laat hij

heldhaftige dieren op. De eerste

kleine biologie der letteren. ’t Is natuurlijk eeuwig zonde,

zien hoe het menselijk en dier-

hond in de ruimte, de beroemdste

zo’n jeugd vol vertekende dieren, maar mijnheer Dekkers:

lijk lijf functioneert. Alles op zijn

dolfijn van het dolfinarium en

ontwaak! Open uw ogen en zie hoeveel levensechte dieren

speelse, lichtvoetige toon: ‘Kleed

natuurlijk blindengeleidehonden.

het kinderboek anno 2009 bevolken. Neem die beer van

je uit (…) Je longen hang je aan

Bibi schrijft met zoveel warmte

Bibi Dumon Tak, Wojtek, die zich als een bruin harig bol-

de kapstok, het hart aan een

en enthousiasme over hen dat

letje bij een groep Poolse soldaten aansloot. Toegegeven,

haakje, de darmen stop je in

er maar een reactie mogelijk is:

Wojteks verhaal klinkt als een broodje aap (of beer). Wie

een teil. Ga door tot op het bot.’

gelooft er dat een Syrische bruine beer meevocht in de Tweede Wereldoorlog? Dat hij sigaretten rookte, stiekem de keuken plunderde en ’s nachts in de slaapzak kroop van zijn lievelingssoldaat? Toch hoeven we niet te betwijfelen of deze krankzinnige viervoeter echt heeft bestaan, zie de historische bronnen achter in het boek. Wojtek was de mascotte van het Tweede Poolse Korps, dat er een bescheiden rondreizend circus op na hield.

Bibi Dumon Tak koos in deze roman een recht-toe-rechtaan verteltoon. Het wonderbaarlijke verhaal van Wojtek ➔ Zie je huisdier niet als een

heeft geen opsmuk nodig, alleen een toegewijde verteller

➔ Kaat Vrancken kiest in Cheffie

klein mensje met vacht of veren,

die hem de ruimte geeft. Wojtek vertedert, maar ondanks

bijt door (Querido, 7+) conse-

waarschuwt Jan Paul Schutten in

zijn leven tussen soldaten blijft hij gewoon een dier. Hij jat

quent het perspectief van een

Van Wolf tot Watje (Biblion, 10+).

pasgewassen vrouwenonderbroeken van de waslijn en be-

teckel. Ze laat de lezer in een

Huisdieren worden gelukkiger

delt om lekkere hapjes. Voelt hij zich aangevallen, dan

hondenvelletje kruipen, vol over-

als je ze beter begrijpt. Dus neemt

slaat hij zijn klauwen voor zijn kop en wiegt zachtjes heen

gave aan plasjes snuiven en in

Schutten de lezer mee naar hun

en weer. Wat een beer. Met Soldaat Wojtek richtte Bibi

extase raken van het rollen in

verre voorouders, zoals de wolf

Dumon Tak een klein monument op voor een gedenkwaar-

een dode mol. Toch ontkomen

en de tijger. Als er iemand in

dig dier, dat misschien krankjorum is, maar wel beestach-

zelfs zeer dierlijke dieren in de

staat is om deze dierlijke feitjes

tig echt – van zijn dikke bruine vacht tot in zijn stoffige

literatuur niet aan het lot van

tot een toegankelijk en smeuïg

poriën. •••

menselijke projectie, anders was

verhaal te verpakken, is het wel de Gouden Griffelwinnaar.

hun verhaal voor ons totaal

Soldaat Wojtek, Bibi Dumon Tak. Querido, € 12,95 (9+)

oninteressant.

Lucy Cousins signeert in kinderboekhandel Helden & Boeven in Amsterdam

‘Ik ben gek op Muis’ succes’ LUCY COUSINS IN NEDERLAND – Muis (Maisy in het

dat los te laten en je eigen interpretatie van de werkelijkheid

Engels) is zonder twijfel het beroemdste muisje ter wereld.

te geven.’

Al 12 miljoen boeken zijn er wereldwijd van dit vrolijke peuterdier gedrukt; in Nederland gaan er jaarlijks ruim

Muiskalender

10.000 over de toonbank. Tijdens De Nationale Voorlees-

Het muisje moest een naam krijgen. Cousins bladerde door

dagen was illustratrice Lucy Cousins in Amsterdam om

babyboeken en vroeg mensen in haar omgeving om ideeën.

de nieuwe verzamelbundel Feest met Muis! luister bij

Iemand kwam met ‘Maisy’, een nogal ouderwetse Britse

te zetten.

naam die vooral in zwang was bij de generatie van Cousins’

DOOR ANNEMARIE TERHELL

grootouders. ‘Het voelde gelijk goed,’ vertelt Cousins. Grappig genoeg beleeft de naam nu, twintig jaar later, een comeback.

Cousins: ‘Ik kreeg laatst een brief van een vrouw die haar

Pas 23 was Lucy Cousins, nog niet afgestudeerd aan het

dochter Maisy had genoemd. Bij de geboorte kreeg ze veel

Royal College of Art in Londen en bezig met een pop-upboek

cadeautjes, waaronder een Muiskalender. Toen ze februari

over een meisje dat haar kleren aan- en uittrekt, toen haar

omsloeg zag ze tot haar grote verbazing dat Muis’ verjaardag

uitgever Walker Books haar vroeg om een dier. De bevalling

precies samenviel met die van haar dochter: 10 februari, eigen-

van Muis verliep verbazingwekkend soepel en snel. Na wat

lijk mijn eigen verjaardag. Wat een ongelofelijk toeval.’

schetsen en schilderen keken twee priemend zwarte oogjes haar vanaf het papier aan. Muis was geboren.

Zwarte contouren

‘Ik kon direct zien wat voor muis ze was,’ lacht Cousins.

Muis’ wereldwijde succes begon in de vroege jaren ’90 met

‘Helemaal niet muisachtig.’ Muis is inderdaad meer een muis-

een serie beweegbare pop-upboeken. In Muis en haar vriend-

mens hybride met soms een jurkje aan, dan weer een stoere

jes, Muis in het zwembad en Muis gaat naar school kunnen

tuinbroek. Met haar kop en profil, de voetachtige poten recht

peuters door trekken en schuiven Muis haar badpak aantrek-

vooruit, kijkt ze je met twee kraalogen aan. ‘Dat klopt natuurlijk

ken, in bed stoppen of laten tekenen. Later kreeg Muis ook

niet, maar het wérkt,’ zegt Cousins. ‘In mijn academietijd

vriendjes en een vast onderkomen: Het huis van Muis, een

ging ik veel naar de London Zoo, daar tekende ik dieren naar

uitklapbaar speelboek met losse voorwerpen en figuurtjes,

de natuur in een heel realistische stijl. Soms is het goed om

dat in Nederland werd bekroond met een Boekensleutel.

LEZEN

• 11

F OTO A M B E R B E C K E R S

I L L U S T R AT I E S L U C Y C O U S I N S

INTERVIEW •

Er volgden tientallen voorlees-, bad- en flapuitboeken.

Liefdevol en warm

Cousins’ tekenstijl bleef over de jaren opvallend constant.

Plezier verschaffen, dat is waar het Lucy Cousins om gaat.

Ze werkt in gouache en begint haar tekeningen met dik

Muis is behulpzaam, vriendelijk, maakt lol met haar vrienden

aangezette zwarte contouren. Die losse, quasi-slordige lijn

en beleeft kleine avonturen die aansluiten bij de belevings-

(‘scruffy’ noemt ze hem zelf ) vormt haar handschrift. Hij lever-

wereld van een peuter. ‘Plezier is zo belangrijk als je opgroeit.

de behoorlijk wat problemen op toen Muis haar entree zou

Als het leven net begint is het zaak de wereld zo lang mogelijk

maken op tv. Voor ieder filmpje van vijf minuten moesten

warm, liefdevol en veilig te houden.’ Nu haar eigen kinderen

zeven- tot negenduizend tekeningen worden gemaakt. Er

groot zijn, mist ze die innige verstrengeling met haar doelgroep.

werkte een team van vijftig animators aan, die de tekeningen

Wel kreeg het voorlezen thuis een onverwachte opvolger in

eerst met zwarte markers op papier zetten en daarna inkleur-

het delen van cross-overliteratuur. ‘Drie van mijn kinderen

den op de computer. ‘Het was een moeilijk proces, ik ben

zijn dyslectisch, dus echte lezers zijn het niet geworden.

een control freak en moest ineens alles uit handen geven!

Maar soms lezen we toch dezelfde boeken, zoals The boy in

In het begin stond ik er bovenop en zei: die lijn moet dikker!’

the Striped Pyjamas, The Book Thief, The Curious Incident of the Dog in the Night-Time, allemaal boeken die je emotioneel

Kindertekeningen

diep raken. Het was een onverwachts genoegen om die litera-

Behalve die dikke zwarte lijn is ook Cousins’ kleurgebruik

tuur met mijn tieners te delen.’

typerend voor haar werk. Ze gebruikt stevige, primaire kleuren, die aansluiten bij wat kinderen zelf zouden kiezen. ‘Ik geniet

Pauze

van de manier waarop kinderen kleuren en vormen gebruiken.

Na twintig jaar lijken het succes van Muis of het einde van

Zo expressief en brutaal. Als je ouder wordt verlies je dat.’

Cousins’ productiviteit nog niet in zicht. De illustratrice laat

Inspiratie vindt ze het liefst bij tekeningen van kinderen. Of

zich graag sturen in de richting die haar uitgeverij voorstelt.

anders bij Matisse of haar favoriete illustrator Max Velthuijs,

‘Zij voelen vaak goed aan wat gaat werken.’ De kartonnen

in zijn ingetogen maar toch zo rijke prentenboeken (‘en dat

boekjes en uitklapboeken worden steeds solider en degelijker,

zeg ik echt niet omdat hij Nederlander is!’). Als kind waren

vooral ook omdat de internationale veiligheidseisen steeds

Babar en Winnie de Poeh haar zeer dierbaar, boeken die ze

strenger worden. Vaak wordt een jaar van tevoren al een

doorgaf aan haar eigen kinderen. ‘Tijdens het voorlezen kwam

prototype gemaakt dat eerst uitgebreid wordt getest. Krijgt

ik tekeningen tegen die ik niet meer had gezien sinds ik een

ze er nooit genoeg van? ‘Soms heb ik zin in een pauze. Dan

kind was. Dat bracht zoveel naar boven.’

maak ik een ander boek, zoals Zaza’s babybroertje of Jazzy in

In een gezin met vier kinderen was het voorleesritueel in huize

de jungle. Op dit moment werk ik bijvoorbeeld aan een boek

Cousins altijd een belangrijk onderdeel van de dag. ‘Die eerste

over een hond. Maar daarna krijg ik altijd weer zin in Muis.

jaren ben je heel close met je kinderen. Er is niks heerlijker

Het is fijn om te weten dat mensen zo dol op haar zijn. Ik ben

dan aan het eind van de dag warm en veilig op de bank krui-

gek op Muis’ succes.’

pen met een boek.’

•••

12

• LEZEN •

BLIKVELD 0–6 Ik voel een voet!

Na de tactiele editie van Rupsje Nooitgenoeg is Ik voel een voet! de tweede titel van uitgeverij Lemniscaat die speciaal is ontwikkeld voor blinde en slechtziende kinderen. Dit prentenboek van Maranke Rinck en Martijn van der Linden is gebaseerd op een eeuwenoude Perzische legende, waarbij Rinck en Van der Linden zich de vrijheid hebben veroorloofd de mensen te veranderen in dieren.

Tussen twee bomen slapen Schildpad, Vleermuis, Octopus, Vogel en Bok in de hangmat. Als Schildpad zijn ogen opendoet en iets hoort, gaan de dieren op ontdekkingsreis door het duister. In dit voelboek is de tekst gedrukt in braille en zijn de dieren gemaakt van stof. Octopus kreeg een gladde, rubberachtige huid, Vogel werd geappliqueerd van harige stof. De kleuren zijn fel, zodat er ook voor ziende kinderen van alles te ontdekken valt. Het boek werd ontworpen en met de hand gemaakt in India. Van ieder verkocht exemplaar gaat 10 euro (via een verdubbelingsfonds) terug, zodat er ook een exemplaar kan worden gemaakt voor een blind Indiaas kind. [at] Ik voel een voet!, Maranke Rinck & Martijn van der Linden.

Tien dagen Kikker Een beetje jeugdboekenheld of -schrijver heeft tegenwoordig zijn eigen dag, week of liever nog: tiendaagse. Op 13 mei start de tiendaagse Annie M.G. Schmidtweek, die dit jaar in het teken staat van Wiplala en zijn tinkeltalent.

Maar eerst is het de beurt aan Kikker, de glibberige groene held van Max Velthuijs, om te schitteren in de Kikkertiendaagse (21 t/m 31 maart). Scholen, bibliotheken, kinderdagverblijven en boekhandels worden gestimuleerd om in deze periode Kikkeractiviteiten te organiseren. Op de website van de Kikkertiendaagse staan feestideeën en is de voorstelling van theater Terra te boeken.

Tegen een kleine vergoeding is het promotiepakket te bestellen. Voor wie het feest nog groener wil maken zijn kikkerslingers, -ballonnen, -handpoppen en extra grote voorleesboeken verkrijgbaar. Dit jaar verschijnt bij uitgeverij Leopold ook een nieuwe serie Kikkerboeken, die is gebaseerd op de animatieserie van kro’s Kindertijd. De plots zijn nog bedacht door Max Velthuijs zelf. [at] www.kikkertiendaagse.nl, www.frogandfriends.com

Lesbrief bij Pippo ‘Met voorlezen verwijd je de blik van een peuter: je haalt de grote interessante buitenwereld even naar binnen,’ denkt leesbevorderaar Elly van der Linden. Zij is nauw betrokken bij Pippo+, de website van het peutertijdschrift Pippo, die is bedoeld voor iedereen die werkzaam is in de kinderopvang. Pippo verschijnt twaalf keer per jaar en heeft elke maand een ander thema zoals dieren, huizen of vakantie. Het thema vormt het uitgangspunt voor de voorleesverhaaltjes, spelletjes en kijkplaten. De inhoud van Pippo wordt geselecteerd door een internationaal team van onderwijskundigen en kinderpsychologen. Volgens de uitgever is Pippo leuk én leerzaam en wordt de taalontwikkeling van kinderen gestimuleerd als je regelmatig samen in Pippo leest. Bij ieder nummer verschijnt een lesbrief, die kan worden gedownload via Pippo+. Daarin staan ideeën om met Pippo aan de slag te gaan in de vorm van verteltafels, liedjes, spelletjes en voorleestips. De website wordt gesteund door sardes. [at] www.pippoplus.nl, www.ellyvanderlinden.nl

BLIKVELD 0–6 •

LEZEN

• 13

Kleine muis met grote oren Despereaux is een vreemde eend onder de muizen. Hij houdt van ridderverhalen, heeft veel te grote oren en wordt tot grote muizenschande verliefd op een prinses.

Verbannen naar de donkere kelders van het paleis gaat hij de strijd aan met Chiaroscuro, de rat die alles haat wat naar muis ruikt. Kate DiCamillo’s prijswinnende roman The Tale of Despereaux (Newbery Medal 2004) is nu in de bioscoop te zien. Despereaux, de dappere muis is een gelikte Britse animatiefilm waarin Despereaux’ oren tot Dombo-achtige proporties zijn opgeblazen. De zenuwachtige, ziekelijk bange hoofdpersoon, die ondanks zijn inborst dappere daden verricht, heeft hierin een metamorfose ondergaan tot onverschrokken held. Ondanks het geslaagde artwork is de film gematigd ontvangen. Volgens critici is teveel van DiCamillo’s charme verloren gegaan en overheersen de techniek en het geweld de gelaagdheid van het verhaal. Een goede raad dus voor de bioscoopganger: lees ook het boek. [at] Despereaux, of Het verhaal van een muis, een prinses, een schoteltje soep en een klosje garen, Kate DiCamillo. Querido, € 13,50 (9+)

Boekstart In Noord-Brabant is de aftrap gegeven van een nieuwe leesbevorderingsproject voor heel jonge lezers: baby’s. Boekstart, dat wordt ondersteund door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, laat ouders ontdekken dat het lezen van boekjes samen met hun baby erg leuk en leerzaam is. Via een brief van de gemeente of een gesprek bij het consultatiebureau krijgen ouders een Babybiebbon. Met deze bon kunnen ze een gratis Boekstartpakket ophalen bij de bibliotheek, met daarin onder meer een aantal babyboekjes. Samen plaatjes kijken en samen praten of zingen is goed voor het contact met de baby en voor de taalontwikkeling van het kind. In het Boekstart-project werken bibliotheek, gemeente en consultatiebureau samen.

Boekstart is ontwikkeld door Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken en maakt deel uit van het ‘Kunst van Lezen’-programma van minister Plasterk van OCW. [at] www.kunstvanlezen.nl

Prentenboekenspeelplezier Peuters en kleuters vinden het heerlijk als er wat aan een boek te voelen, te spelen of te friemelen valt. Vier bijzondere uitklap-, speel- en doeprentenboeken.

• Muis thuis en in de tuin van Lucy Cousins (Leopold) is het nieuwe speelboek van Muis. Uitvouwbaar tot een 3D-speelhuis met tuin en goed voor uren speelplezier.

• Voor wie bezig is met het ontdekken van letters is het uitvouwbare ABC3D van Marion Bataille (Querido) absoluut onweerstaanbaar. Een ingenieus pop-upboek waarin het alfabet op verrassende wijze tot leven komt.

• Dit is mijn verjaardag, hoor! van Lauren Child (Van Goor) is goed voor feestjesvoorpret. Het zit vol attributen voor een compleet ouderwets verjaardagspartijtje, inclusief cakevormpjes, slingers en ezeltje prik.

• De familie Barbapapa van Annette Tison en en Timothy Taylor (Gottmer) is een mooi decor met miniboekjes in de vorm van alle Barbapapa’s. Met een beetje doorzettingsvermogen blijven de boekjes rechtop staan, maar ze lenen zich ook prima voor eindeloos lezen en opstapelen. [at]

• LEZEN •

NON-FICTIE

I L L U S T R AT I E S E BA S T I A A N VA N D O N I N C K

14

Smeken om een spreekbeurt LITERAIRE NON-FICTIE VOOR KINDEREN – Van luchtig

bij beschrijvingen van oefeningen die kinderen in de manege

leesbaar spreekbeurtmateriaal tot schitterend geïllustreerde

kunnen uitvoeren. Praktisch dus, en daarmee volstrekt onbe-

literatuur: het non-fictiegenre heeft de afgelopen jaren een

grijpelijk en oninteressant voor de paardenleek: ‘Je hebt een

grote sprong voorwaarts gemaakt. Informatieve boeken

longeersingel of een zadel met stijgbeugels nodig om de

tellen nu definitief mee als literatuur.

dubbele lijnen doorheen te steken.’

DOOR THOMAS DE VEEN

Maar dat is slechts het halve verhaal. Het boek begint met een biografie van de Amerikaanse Monty Roberts, de ‘paarden-

De emancipatie van het non-fictiejeugdboek is voltooid.

fluisteraar’ die de manegeoefeningen bedacht. Dat deel van

Met de toekenning van de Gouden Griffel 2008 aan het

het boek is wél boeiend voor de paardenleek. Het vertelt hoe

geschiedenisboek Kinderen van Amsterdam van Jan Paul

Monty tot zijn paardenfluisterfilosofie kwam. Hij moest zijn

Schutten is de literaire ontwikkeling van het genre definitief

hele jeugd aanzien hoe zijn vader, manegehouder, op hard-

bezegeld. Non-fictie wordt nu meegerekend als volwaardige

vochtige wijze de paarden ‘zadelmak’ maakte (dus: hoe hij

literatuur. Voorbij is de tijd dat informatieve boeken onder te

de paarden liet wennen aan het vreemde gevoel van een

verdelen waren in vereenvoudigde naslagwerken, opgeleukte

zadel op hun rug). Namelijk: door ze bang te maken. ‘Natuur-

instructieboeken of uit de kluiten gewassen versies van het

lijk raakte het paard in paniek, het probeerde zich los te ruk-

tijdschrift Kijk.

ken, steigerde met rollende ogen en maaide met zijn benen,’ schrijven de auteurs, alsof ze erbij waren. ‘De rest van zijn

Paardenmeisjesboek

leven zou het paard alleen maar doen wat er gevraagd werd

Die boeken zijn zeker nog niet verdwenen – maar er is wel

omdat het bang was.’

iets veranderd. Dat is zelfs te zien aan het vrij klassiek ogende paardenmeisjesboek Paardenfluisteren van Monique Snoeijen

Ve r l i e f d o p t a a l

en Annemarie van der Toorn. Ongeveer de helft van het boek

Snoeijen en Van der Toorn schrijven hun biografie niet als

bestaat uit zwart-wit foto’s van kinderen en paarden met daar-

op feiten beluste historici, maar als schrijvers die met gevoel

NON-FICTIE •

LEZEN

• 15

een verhaal willen overbrengen. Om diezelfde reden viel

beelden te maken heeft: verbeelding en gezichtsbedrog, maar

Schutten in de smaak bij de Griffeljury. Kinderen van Amster-

ook de taal van kleuren en symbolen, het lijnperspectief, de

dam won ‘omdat de auteur gepassioneerd is voor zijn onder-

Gulden Snede. ‘Joke doet dat op zijn Van Leeuwens,’ kondigt

werp.’ Maar ook: ‘Omdat hij een verteller is die je verleidt met

de achterflap terecht aan. Wie haar werk een beetje kent, ziet in

zijn verhaal. Omdat de schrijver verliefd is op de Nederlandse

Een halve hond heel denken vóór alles een typisch Van Leeu-

taal.’

wen-boek. Haar tekenstijl, haar humor en vooral haar onstui-

Daarin is Schutten niet de enige. Misschien nóg wel verliefder

migheid overheersen in het boek – misschien wel iets te veel,

op de Nederlandse taal is Bibi Dumon Tak, die naam maakte

want de feiten blijven daardoor wel minder hangen.

als vernieuwend non-fictieschrijfster. Haar debuut Het koeienboek (2001) vertelt over het koeienleven, van kunstmatige

Dienstbaar

inseminatie tot slacht, maar dan wel ‘van begin tot eind

De dienstbaarheid aan het non-fictieve onderwerp mag niet uit

boeiend en levendig,’ aldus de Griffeljury van toen, die haar

het oog verloren worden. Zowel dienstbaar als authentiek is

met Zilver bekroonde. Haar verliefdheid op taal lijkt sindsdien

Van wolf tot watje. Dat geldt voor de tientallen kleuren-

alleen maar gegroeid. In 2006 schreef ze het Kinderboeken-

illustraties van Sebastiaan Van Doninck én voor de tekst van

weekgeschenk Laika tussen de sterren. In datzelfde jaar ver-

(nogmaals) auteur Jan Paul Schutten. Het boek gaat over de

scheen Bibi’s bijzondere beestenboek (2006). Daarin blonk

manier waarop huisdieren denken en hoe ze daarin meer lijken

Dumon Tak uit in beeldende dierenportretjes, zoals van jan-

op hun wilde voorvaderen dan op mensen. Van Doninck toont

kende prairiewolven: ‘Ze zijn een verspreid nachtkoor van

de dieren juist in bevreemdende mensenposes en mensenkle-

zingende honden, met de maan als dirigent.’ De stem van

ding. De absurditeit daarvan versterkt de boodschap van het

Dumon Tak is niet schools en niet zakelijk – literair en authen-

boek: je bedenkt daardoor dat je huisdieren niet als ‘kleine

tiek des te meer. De titel laat het al doorschemeren: deze

mensjes’ moet zien.

dieren staan in het boek omdat Bibi ze uitgekozen heeft en

Schuttens stijl is aantrekkelijk door zijn helderheid: als een

bijzonder vindt. Een non-fictieschrijver is niet langer alleen

van de weinige auteurs kan hij een redenering afmaken zonder

maar dienstbaar aan zijn onderwerp, maar laat duidelijk

daarbij kinderachtig of simplistisch te worden. Waarom zijn

zijn eigen stem horen.

katten kattiger dan honden? ‘Dat komt omdat een kat nog niet zo lang onder de mensen is als de hond. Bij de hond hebben

Onmiskenbare producten

we al duizenden jaren de tijd gehad om die te ‘kneden’ tot een

Zo is het ook gekomen dat schrijvers die zich doorgaans met

ideaal huisdier. De kat als huisdier is eigenlijk nog niet af.’

andere genres bezighouden, zich inmiddels thuis voelen bij

Het zijn feiten die smeken om een spreekbeurt. •••

de non-fictie. Edward van de Vendel, dichter en jeugdromancier, is bezig met zijn tweede non-fictieboek, over voetbalclub

Paardenfluisteren, Monique Snoeijen & Annemarie van der Toorn.

Ajax, dat in juli moet verschijnen. Dichter, schrijver en illus-

Prometheus, €14,95 (10+)

trator Ted van Lieshout maakte non-fictie met zijn Papieren

Kinderen van Amsterdam, Jan Paul Schutten & Paul Teng (ill.).

Museum-trilogie. Tegelijk is die reeks door de zinnen die hij

Nieuw Amsterdam, €14,95 (10+)

schreef en de vormgeving die hij zelf verzorgde een onmisken-

Bibi’s bijzondere beestenboek, Bibi Dumon Tak & Fleur van der

baar product uit het Van Lieshout-atelier.

Weel (ill.). Querido, €12,95 (10+)

Hetzelfde geldt voor Joke van Leeuwen, die in 2004 al het

Een halve hond heel denken, Joke van Leeuwen. Querido,

verfrissende en komische taalboek Waarom een buitenboord-

€18,95 (10+)

motor eenzaam is schreef. Ze publiceerde vorig jaar Een halve

Van wolf tot watje. Hoe je dier een huisdier werd, Jan Paul

hond heel denken. Het gaat over alles wat met kijken en met

Schutten & Sebastiaan van Doninck (ill.). Biblion, €16,50 (10+)

16

• LEZEN •

BLIKVELD 6–12 Poeh-beer revisited ‘Wat is er mis met (…) nog niet weten wat je voorlopig nog niet weet?’ is een van de gevleugelde wijsheden van Winnie de Poeh – de zelfverklaarde Beer zonder Hersens. Zijn uitgever wil toch liever duidelijkheid omtrent hoe het de beer en zijn vriend Christoffer Robin verging na hun laatste avontuur Het huis in het Poeh-hoekje. Op 5 oktober verschijnt daarom wereldwijd het officiële vervolg Terug naar het Honderd-Bunders-Bos (The Return to the Hunderd Acre Wood). Het is een behoorlijk gewaagd project om te proberen een klassieker te evenaren die al ruim tachtig jaar zo wordt doodgeknuffeld, maar Michael Brown van de Trustees of the Pooh Properties denkt dat de nieuwe makers erin geslaagd zijn de verhalen met dezelfde kwaliteit en originaliteit te brengen als Milne en Shepherd. Auteur David Benedictus produceerde in Engeland de audiobewerkingen van Winnie de Poeh, Mark Burgess illustreerde eerdere uitgaven over de beer. Naar verwachting zal Terug naar het Honderd-Bunders-Bos in vijftig talen worden uitgegeven, net als het originele boek. [at]

Uitgeverij Snor ’s Werelds meest favoriete kleine zelfstandige uitgeverij zijn en megaveel leuke boeken verkopen, dat is de ambitie-met-een-knipoog van tweemansuitgeverij Snor. Ruim twee jaar na de start van hun bedrijf lijken Claudette Halkes en Annemarieke Piers hard op weg om deze droom te verwezenlijken. De boeken van Snor zijn humoristisch, origineel en smaakvol en trekken in de boekwinkel de aandacht door hun eigentijdse vormgeving. Ze laten zich nog het best indelen in het snel groeiende genre ‘tijdschrift in boekvorm’. Halkes en Piers hebben beiden een journalistieke achtergrond, maar vinden vorm en inhoud even belangrijk. Met titels als Maak indruk op je kinderen (handboek voor vaders en moeders) en Fred en Wilma in de vinexwijk (maak van je huis een zelfvoorzienend paradijs) spelen zij in op de tijdgeest. Snor richt zich op een publiek van volwassenen, maar de creatieve ideeën uit Knuffels en zo en Vive la fête zijn ook voor kinderen absoluut onweerstaanbaar. [at] www.uitgeverijsnor.nl

Boekids 2009 Boekids, het Haagse festival dat literatuur combineert met andere kunstvormen, is verhuisd.

Een serie statige panden aan het Lange Voorhout vormen op 29 maart het festivaladres.

In Theater Diligentia beklimmen Paul van Loon en zijn band Ander Gespuis, de rappers Ali B, Yes-R en Darryl het podium. De goedbedoelde, onhandige presentatie is in handen van mevrouw Ten Kate, de orde wordt gehandhaafd door Piet Polies. Ook zijn er schrijversoptredens van Simone van der Vlugt, Bart Chabot, Marjon Hoffman, Mark en Sieb Posthuma, Rindert Kromhout, Jan Paul Schutten en Edward van de Vendel. In de Pulchri Studio is een speciaal programma met workshops voor kinderen. Daar is ook een tentoonstelling te zien met origineel werk van Fiep Westendorp. In de aanloop naar het festival organiseert Boekids de beeldpoëziewedstrijd Vreemde Vogels. Kinderen van 8 tot 14 jaar maken een kunstwerk gecombineerd met een gedicht. De mooiste resultaten worden geselecteerd voor de finale op 29 maart, de hoofdprijs is een reis naar Suriname. [at] www.boekids.nl

BLIKVELD 6–12 •

LEZEN

• 17

Ologie-website De ‘Ologie’-boeken zien eruit als ouderwetse studieboeken uit een muffe bibliotheek. Niets is minder waar. Het zijn luxe uitgevoerde naslagwerken om van te watertanden vol landkaarten, pop-ups, flapjes en zakjes drakenpoeder. Ologies worden niet geschreven, maar gevonden in een kelder of opgevist uit een oud scheepswrak.

Dugald Steer, het brein achter deze succesvolle serie, verspreidt onder zijn lezers graag fantasieprikkelende geruchten. Zijn boeken zouden zijn geschreven door excentrieke wetenschappers of bonkige piraten, die de oceanen afstomen op jacht naar een vrouwelijke piraat. Zelf blijft de schrijver liever undercover. Zijn eigen naam wordt steevast weggemoffeld in het binnenwerk en is vaak alleen na enig speurwerk te ontcijferen. Op de nieuwe Ologie-website treedt Dugald Steer meer naar voren op de schrijverspagina. Verder biedt de fraai vormgegeven website filmpjes, boekfragmenten, geheime codes en kenniskaarten. De website hapert nog een beetje, maar ziet er stijlvol uit. In de zomer verschijnt ook weer een nieuwe titel in de serie: Monstrologie. [at] Monstrologie, Dugald Steer. Van Goor, € 19,95 (8+), www.ologiewereld.nl

Schrijversportretten In de jaren ’80 van de twintigste eeuw werd het kinderboek volwassen. Er stond een generatie auteurs op die wars was van de knellende pedagogische normen en zich meer wilde richten op taal en vorm. Zij werden de lievelingen van jury’s die het literaire kinderboek toejuichten. Zo ontstond een kentering in de jeugdliteratuur. Bregje Boonstra portretteerde acht jeugdauteurs die al vijfentwintig jaar gezichtsbepalend zijn: Paul Biegel, Imme Dros, Peter van Gestel, Wim Hofman, Guus Kuijer, Joke van Leeuwen, Els Pelgrom en Toon Tellegen. Wat een mooite! verschijnt in april en is volgens uitgeverij Querido een klein monument voor deze belangrijke periode uit de Nederlandse literatuur. Een aardige rekensom leert dat de geportretteerde auteurs in Wat een mooite! samen achtmaal werden bekroond met de Theo Thijssenprijs en vijftienmaal met de Gouden Griffel. Bregje Boonstra (1943) was jarenlang jeugdboekenrecensent voor NRC Handelsblad en medeoprichtster van de Woutertje Pieterse Prijs. [at] Wat een mooite!, Bregje Boonstra. Querido, € 22,95

Levenslang familie Max (12 jaar) is helemaal gek van beren. Hij kroop in het berenvelletje van Igor, beer in nood en stortte zich in de literaire Zoo. ‘Igor is en bruine berenwelp, die leeft in het bos. Samen met zijn broer Wadja trekt hij er voor het eerst op uit. Ze leren vissen vangen in de rivier, bijenkorven openbreken en plasjes achterlaten. Zijn broer past goed op hem, maar dan komen er mensen in het bos en wordt Igor gevangengenomen. Pas als hij helemaal volwassen is, keert hij terug naar het bos. Daar wordt hij herkend door zijn geur. Net als mensen blijven beren hun levenlang familie. Igor is een heel spannend boek. Het is echt alsof je zelf een beer bent en zijn instinct volgt. Ik houd veel van dierenboeken, ik weet bijna alles van beren. Sommige dingen las ik niet terug in dit boek. Bijvoorbeeld dat beren nooit iets met hun tanden oppakken, maar altijd met hun lippen. Ze kauwen ook niet met hun tanden, maar drukken het eten plat tegen hun verhemelte. Dat heb ik Igor niet zien doen.’ [at] Igor, Rindert Kromhout. Leopold, € 12,95 (10+)

18

• LEZEN •

PODIUM

Hondenleed Ik ben een open boek, maar niemand wil mij lezen.

Ik ben een open boek, een leesbaar levend wezen.

Ik ben gezelschap, trouw, aanhankelijkheid, plezier.

Ik ben een levend boek, geen woorden op papier.

Ik ben een aaibaar boek.

Ik heb een zachte kaft Ik ben een boek dat jankt en plast en danst en blaft.

Ik ben een luisterboek.

Ik leef, ik maak geluid.

Ik ben een open boek.

Toe, lees mij.

Ik wil uit!

Gedicht © Bette Westera Illustraties © Rotraut Susanne Berner, uit: Uitgeleend en uitgelezen, Cossee

PODIUM •

LEZEN

• 19

AFSCHEID VAN EEN INSTITUUT JACQUES DOHMEN STOPT BIJ QUERIDO De kinderboeken staan boven. In de huiskamer in zijn

In die eerste jaren bij Querido was het kinderboekenfonds

bovenwoning aan het Amsterdamse Singel prijken vrijwel

klein. Annie M.G. Schmidt, Guus Kuijer, Miep Diekmann,

uitsluitend klassieken: Goethe, Proust, Prévert, Lorca en

Gerard Brands – dat was het wel zo’n beetje. Daarnaast had

vooral Virginia Woolf, Thomas Mann en Colette. Jacques

Dohmen een aantal auteurs voor volwassenen onder zijn

Dohmen, sinds dertig jaar redacteur van het kinderboeken-

hoede: Abel Herzberg, Hella S. Haasse, F. Springer, Andreas

fonds van uitgeverij Querido, houdt er eind van de maand

Burnier. Pas toen de uitgeverij groeide en er een nieuwe

mee op. Een gesprek over bevlogenheid, jezelf wegcijferen

redacteur werd aangetrokken, moest hij kiezen: een deel van

en de gouden eeuw van de kinderliteratuur.

zijn kinderboekenauteurs overdragen of zich uitsluitend rich-

DOOR JOUKJE AKVELD

ten op het kinderfonds. Hij koos voor het laatste. ‘Het was ondenkbaar dat ik mijn kinderboekentuintje zou delen met

Ze maakt zich wel zorgen, de oude garde van Querido’s kinder-

een ander, dat was me veel te dierbaar.’

boekenschrijvers. Hoe moet dat nu straks als hun redacteur er niet meer is? Tja, Jacques Dohmen (1947) haalt zijn schou-

Kinderboekenmaffia

ders op. Volgens hem wijst zich dat vanzelf wel. Dertig jaar

Tine van Buul zei het zo: Een kinderboek verdient dezelfde

geleden begon zijn loopbaan bij Querido, na eerst vijf jaar bij

behandeling als een roman voor volwassenen, het heeft net

uitgeverij Bruna het vak te hebben geleerd. Ze wilden hem

zoveel recht op redactionele zorg en aandacht. ‘Misschien

graag hebben daar in Amsterdam. Nu de uitgevers Tine van

was het wel vanwege die serieuze benadering dat veel kinder-

Buul en Reinold Kuipers ermee stopten en Ary Langbroek het

boekenauteurs met literaire aspiraties zich bij ons meldden,’

roer overnam, konden ze wel wat versterking gebruiken van

peinst Dohmen. ‘Kinderen hebben recht op kwaliteit. Wij wil-

iemand die thuis was in de literatuur én in de kinderboeken-

den mooie boeken maken met schrijvers die iets bijzonders

wereld.

met taal deden en illustratoren die durfden te vernieuwen.

INTERVIEW •

LEZEN

• 21

Natuurlijk hebben we ook elders publicerende schrijvers af-

is samen eigenlijk Annie. Maar wie zijn de Kuijers en Van

gewezen. Dat leidde soms tot verontwaardiging, men noemde

Leeuwens van de toekomst? Dat vraag ik me weleens af.

mij een cultuurpaus. Maar we voelden ons nu eenmaal geen

Zij waren er indertijd opeens: baf! – én vernieuwend én top-

staatsbedrijf dat voor ieder wat wils biedt.’

kwaliteit.’

In korte tijd breidde het fonds zich uit met Joke van Leeuwen, Imme Dros, Toon Tellegen, Veronica Hazelhoff, Els Pelgrom en Anton Quintana. Later volgden Wim Hofman, Harrie Geelen,

‘Harry Potter heb ik

Edward van de Vendel, Bibi Dumon Tak, Peter van Gestel en vele anderen. En dan was er nog de Vlaamse tak: Bart Moey-

afgewezen, maar met

aert, Anne Provoost, André Sollie. Er waren ook vertalingen, de jeugdboeken van Cynthia Voigt, de adolescentenromans

overtuiging’

van Aidan Chambers en Peter Pohl, maar het zwaartepunt lag

F OTO A M B E R B E C K E R S

toch steeds bij de Nederlandstalige auteurs. Het waren de jaren ’80, begin jaren ’90, de periode die de geschiedenis zou

En dan is er de situatie in de boekhandel. Overproductie heeft

ingaan als de glorietijd van het literaire kinderboek.

de omloopsnelheid van boeken drastisch verkort, steeds meer

‘Het waren bijzondere jaren,’ herinnert Dohmen zich, ‘ook

draait het om die paar bestsellers waardoor oplages van

door de durf van Langbroek op het gebied van illustraties. Ik

andere boeken teruglopen. Voor uitgeefster Bärbel Dorweiler

had het gevoel deel uit te maken van een grotere beweging,

was het enkele jaren geleden aanleiding het fonds uit te brei-

er was een hele groep mensen die enthousiast bezig waren

den met het ‘goede leesboek’. Daarmee deed de fantasy haar

met literaire kinderboeken. Mensen als Nettie Heimeriks,

intrede, een genre waar Querido zich altijd verre van had

Aukje Holtrop, Bregje Boonstra, Cornald Maas, Lieke van Duin

gehouden. ‘Ja, ik heb Harry Potter afgewezen,’ knikt Dohmen.

en Joke Linders streden voor meer aandacht voor kinderlitera-

‘En met overtuiging. Ik vond het een vreselijk boek en boven-

tuur in de media, er kwam een speciale prijs van recensenten

dien deden wij geen fantasy.’ Inmiddels heeft hij het genre

[de Woutertje Pieterse Prijs, ja], Ary Langbroek noemde die

door de boeken van Cornelia Funke toch leren waarderen.

groep enthousiastelingen liefkozend “de kinderboekenmaffia”.

Niet zo lang geleden maakte ook publiekslieveling Francine

Ik ben ervan overtuigd dat het niveau van de Nederlandse

Oomen de overstap naar Querido. Dat was best moeilijk,

kinderliteratuur in die jaren enorm is opgekrikt. Bregje Boon-

erkent Dohmen, opeens zo’n auteur die voor het grote publiek

stra noemt die tijd de gouden eeuw van de kinderliteratuur.

schrijft in het fonds, maar tegelijkertijd was het ook nodig.

De grote naam die het Nederlandse kinderboek internatio-

‘Bovendien, het is niet voor het eerst dat Querido populaire

naal heeft is mede te danken aan die periode.’

boeken uitgeeft. Vroeger publiceerden we Teun de Vries, en Merijntje Gijzen, daar drááiden we op.’

Het goede leesboek Inmiddels is het tij gekeerd. De aandacht voor het genre in

Einde van een tijdperk

kranten is afgenomen, sinds eind jaren negentig wordt er

Nu zit het er bijna op. Precies dertig jaar nadat hij begon,

gepleit voor toegankelijkere jeugdliteratuur. Niet dat Dohmen

scheidt hij ermee uit. Het wordt ook wel tijd, vindt hij zelf.

zich zorgen maakt over de toekomst van Querido, het literaire

Hij heeft geen kinderen en kleinkinderen, de taal van jongeren

kinderboekenfonds zal ook na zijn vertrek gehandhaafd blijven.

staat steeds verder van hem af. Dat sommigen hem beschouwen als een instituut, dat bij zijn aftreden wordt gesproken van het einde van een tijdperk – daarop reageert hij laconiek.

‘Guus Kuijer en Joke van

‘Ach, het is ook een kwestie van zitvlees, van lang genoeg blijven zitten.’

Leeuwen, dat zijn eigenlijk

Maar trots is hij wel, op die mooie club auteurs die hij achterlaat. ‘Ik heb een prachtig beroep gehad, het was fantastisch met zulke boeiende mensen te werken. Natuurlijk, het is ook

sámen de opvolgers van

een dienstbaar beroep, maar zijn niet heel veel beroepen dat?

En ik heb er nooit moeite mee gehad mezelf weg te cijferen,

Annie M.G. Schmidt’

ik kreeg er zoveel voor terug. Als redacteur ben je een soort impresario; voor het grote publiek ben je onzichtbaar, maar ondertussen help je mensen te groeien in hun talent.’

Een aantal schrijvers zal hij zeker blijven zien. En verder is er

Maar dat er dingen zullen veranderen, daarvan is hij overtuigd.

straks eindelijk tijd voor die dingen waar hij te weinig aan

‘Van Annie M.G.Schmidt kun je zeggen dat ze is opgevolgd

toekwam: pianospelen, Portugees leren, boetseren.

door Guus Kuijer en Joke van Leeuwen. Guus en Joke, ja, dat

Dohmen: ‘De klei in mijn kleikist moet nodig gekneed.’ •••

22

• LEZEN •

BLIKVELD 12–15 3 x Reinaert In de literaire zoo van de Boekenweek die 11 maart weer losbarst (zie ook p. 26) mag Reinaert de Vos niet ontbreken. Deze middeleeuwse delinquent (kippenmoordenaar, verkrachter, bedrieger) werd onlangs gehuldigd met drie nieuwe uitgaven. Kinderdichter Karel Eykman ging op een vrolijke manier met de oude zinnen aan de haal en maakte er een eigentijds reuzengedicht van, vol grapjes en verwijzingen. De geestige zwartwit tekeningen van Sylvia Weve lijken op oude houtsneden, maar komen uit de computer. Ard Posthuma zette zijn ritmische vertaling naast de oorspronkelijke tekst van 750 jaar geleden. De dieren in de full color illustraties van Mance Post hebben niets schattigs en geven de uitgave iets majestueus. In Charlie May’s vertaling geen tekeningen, hier draait alles om de tekst. De schrijver-rapper bewerkte het verhaal tot een moderne rap waarbij hij de boel flink inkortte. Dankzij de cd bij het boek kun je ook horen hoe goedgebekt deze vos klinkt. [ja] Reinaert de Vos, Karel Eykman & Sylvia Weve (ill.). Prometheus, € 18,95 Reynaert de Vos, Ard Posthuma & Mance Post (ill.). Athenaeum, € 22,95 Reinaert de Vos... gerapt met cd, Charlie May. Holland, € 14,50

Bijzondere cross-overroman ‘Een middelbare school, een paar zenuwinzinkingen, enkele liefdesgeschiedenissen, een handvol verraad, veel angst, nog meer verlangen, elf novellen’ – zo afficheert uitgeverij Van Goor de jeugdroman van de Zweedse auteur Katarina Kieri. Het doet denken aan de opening van Je moet dansen op mijn graf van Aidan Chambers, waarmee hij eind jaren ’80 zoveel stof deed opwaaien: ‘Een leven en een dood in vier delen, honderdzeventien stukjes (…) en af en toe een ramp om het verhaal te laten lopen’. Net als Chambers’ roman destijds z’n weg vond naar een publiek van zowel jongeren als volwassenen, mikt Kieri op een doelgroep van veertien-plussers zonder bovengrens. De vriend van de vriendin van de moeder van Maja is een crossoverroman, maar niet zoals de boeken van Chambers dat zijn. Hier geen opstandige pubers die op verongelijkte toon blijk geven van hun ongenoegen met de wereld.

Kieri’s vertelstem is afstandelijker, volwassener, poëtischer. In een caleidoscopische roman verweeft ze de verhalen van verschillende personages. Een mooie kennismaking voor jongeren met literatuur. [ja] De vriend van de vriendin van de moeder van Maja, Katarina Kieri. Van Goor, € 12,95 (14+)

Gedichten om niet te lezen Stichting il Luster, Poetry International en het BisK hebben de handen ineengeslagen.

Met hun gezamenlijke literatuurproject Een jas van woorden – gedichten om niet te lezen richten de instanties zich tot de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het vmbo. Voor Een jas van woorden lieten verschillende kunstenaars zich inspireren door een gedicht. De resultaten variëren van animatiefilmpjes tot spontane action-painting en zijn bijeengebracht op een dvd. In vijftien korte films ‘ziet’ de kijker gedichten voorbijkomen van onder meer Ted van Lieshout, Joke van Leeuwen, Herman Gorter, Jan Hanlo en Ingmar Heytze. Bij de dvd is een lespakket ontwikkeld met suggesties hoe de leerlingen klassikaal en in groepsverband poëzie kunnen lezen, bekijken en beluisteren. Aan het slot van de lessenreeks kunnen de leerlingen zelf aan de slag. Geïnspireerd door de filmpjes op de dvd worden ze uitgenodigd een gedicht te verbinden met een andere kunstvorm. Dat kan film zijn, maar ook dans, muziek of fotografie. Tijdens een afsluitend festival kunnen de leerlingen hun werk presenteren.

Het project wordt ondersteund door Stichting Lezen. [ja] Meer informatie over het bestellen van de dvd? Stuur een mail naar: stichting@illuster.nl

BLIKVELD 12–15 •

LEZEN

• 23

Spinoza [in exile] Lenzenslijper, wijsgeer en zoon van Portugees-Joods immigranten Baruch Spinoza (1632–1677) staat de laatste tijd weer volop in de belangstelling als ‘tweede generatie allochtoon’ en voorvechter van vrijheid van meningsuiting en tolerantie in het huidige debat over immigratie. Hij werd opgenomen in de canon van Nederland en is naast Anne Frank en Annie M.G. Schmidt een van de drie iconen van het vrije woord van Amsterdam Wereldboekenstad. Theatergroep Huis aan de Amstel/Wederzijds besloot deze grote schrijvers en denkers centraal te stellen in drie theatervoorstellingen: Anne en Zef (over Anne Frank, 10+), Annie (over Annie M.G. Schmidt 4+) en Spinoza [in exile] (16+). Dit laatste stuk speelt zich af in het grensgebied tussen alleen als hij zijn mond houdt. ‘Een voorstelling vol huis-tuin-en-keuken-filosofietjes’, aldus de makers. En een toegankelijke kennismaking met Nederlands grootste filosoof. [ja] Spinoza is t/m 28 maart te zien in het theater. www.huisaandeamstel.nl

Anne en Zef In Anne en Zef (10+), de eerste voorstelling van Huis aan de Amstel/Wederzijds sinds de fusie op 1 januari 2009, ontmoeten twee vijftienjarigen elkaar op een bijzondere plek. De Albanese Zef Bunga zit al twee jaar ondergedoken. Zijn broer heeft iemand vermoord om de dood van hun oom te wreken. Nu is Zef degene die moet vrezen voor bloedwraak. Maar het binnen zitten maakt hem gek, hij verlaat het huis en wordt doodgeschoten. Dan ontmoet hij Anne Frank. De twee ontdekken dat ze veel gemeen hebben. Ze zijn even oud, hebben allebei moeten onderduiken en zijn beiden vermoord. In Anne en Zef vertellen twee jonge mensen hun levensverhaal; Anne beschrijft wat er na haar arrestatie gebeurde, Zef hoe de bloedwraak in zijn familie kwam. Langzaam worden ze verliefd op elkaar. Anne: ‘Wat vind je eigenF OTO S A N N E D E P E P E R

lijk van mij? Niet als schrijfster, maar als meisje. Als dood meisje.’ Regisseur en tekstschrijver Ad de Bont verweefde de twee verhalen tot een wondermooie voorstelling. In een sober decor, begeleid door soms bijna hypnotische muziek, is het uiteindelijk de liefde die overwint. Voor scholen is er lesmateriaal beschikbaar. [ja] Anne en Zef is t/m 22 maart te zien in het theater. www.huisaandeamstel.nl

De reizende spijkerbroek Ook de tweede verfilming van The Sisterhood of the Travelling Pants – naar de succesvolle tienerserie van Ann Brashares – is net als de boeken weer absoluut onweerstaanbaar. Vier gezworen vriendinnen sturen elkaar tijdens de zomervakantie een magische spijkerbroek door en doen elkaar verslag van hun avonturen. Bridget (Blake Lively) reist af naar een archeologische vindplaats in Turkije en ontdekt daar dat ze de confrontatie met haar eigen verleden niet kan blijven uitstellen. Carmen (America Ferrera) stort zich als groentje in de hectische, creatieve wereld achter de schermen van een theaterfestival in Vermont en blijkt een talentvol actrice. Lena (Alexis Bledel) volgt haar hart en meldt zich aan op de kunstacademie in Rhode Island. In de Big Apple zet Tibby (Amber Tamblyn) een grote stap vooruit in haar relatie met Brian – met heftige gevolgen. In Nederland is The Sisterhood of the Travelling Pants 2 alleen verschenen op dvd. [at] The Sisterhood of the Travelling Pants 2, regie Sanaa Hamri. Warner Home, € 19,99 (12+)

F OTO A R J A N B E N N I N G

rede en waanzin. Vier acteurs bekvechten erop los. Spinoza mag ook meedoen, maar

24

• LEZEN •

BOEKENWEEK

uit: Tom Poes en het booroog © 1967 Stichting Het Toonder Autersrecht

uit: Heer Bommel en de trullenhoedster © 1966 Stichting Het Toonder Autersrecht

Mens en dier in de Bommelstrip Bij een Boekenweek waarin het dier centraal staat, sluiten

jaagt nooit op muizen. Zou hij door zijn natuur gedreven ooit

de verstripte verhalen over Olivier B. Bommel en zijn Rom-

een muis vangen, hij zou daarmee voor grote consternatie

meldamse stadgenoten prachtig aan. Maar hoe dierlijk zijn

zorgen onder de trouwe lezers van de strip. Mensen die ge-

de beesten in Marten Toonders Bommelstrip eigenlijk?

roerd zijn door het lieftallige karakter van hun poes vinden

DOOR JAAP VAN HEERDEN

het schokkend als die voor het eerst een muis vangt. De poes blijkt een moordenaar te kunnen zijn. Dan stort een kinderlijk

Marten Toonder is vooral beroemd geworden als schrijver

onschuldige wereld in. Maar Tom Poes kan het heel goed vin-

en tekenaar van de Bommelstrip. De hoofdfiguren daaruit,

den met de journalist Argus, de muis of waarschijnlijk eerder

Olivier B. Bommel, Tom Poes, professor Sickbock, de bedien-

nog de rat van de Rommeldamse Courant. De stripfiguren zijn

de Joost, burgemeester Dickerdack, Markies de Canteclaer,

zozeer mens, dat het je niet zou verbazen als zij bij gelegen-

Juffrouw Doddel, kapitein Wal Rus, Kwetal, het misdadigers-

heid bang blijken te zijn voor muizen, spinnen, slangen en

duo Hiep Hieper en Bul Super, Wammes Waggel en de ambte-

ander gedierte. Lijdend aan een fobie, waardoor het menselijk

naar Dorknoper zijn tot het Nederlandse volkskarakter gaan

bestaan wordt ontwricht. Zoiets zou niet uit de toon vallen.

behoren. In de strip zijn zij herkenbaar als personen die wij in het dagelijks leven ook wel tegenkomen en in het dagelijks

Dierlijk karakter

leven doet het gedrag van onze kennissen ons soms denken

Het is maar al te duidelijk: de Bommelstrips gaan over men-

aan het typische gedrag van één der stripfiguren.

sen, ondanks de dominante rol van dieren. Dat leidt tot drie vragen. Blijft er niet iets van het dierlijk karakter over in de

Geen kattenluikje

afwikkeling van het verhaal? Komen er helemaal geen dieren

Op een enkele uitzondering na ontlenen de stripfiguren hun

voor in de Bommelstrip? En als alle dieren eigenlijk mensen

gedaante aan het dierenrijk, maar zij zijn in hun doen en laten

zijn, ontstaat er dan niet een conflict tussen de belangen van

net mensen. Al het dierlijke is hun vreemd. Je zou het haast

dier en mens, zoals wij dat in de menselijke maatschappij

vergeten, maar Olivier B. Bommel is van huis uit een beer.

gewend zijn?

Biologische kennis inzake de leefwereld van beren is hier

Er blijft sporadisch iets van het dierlijke karakter van de hoofd-

echter niet toepasselijk: hij snuffelt niet rond in vuilnisbakken

personen over. Veel voorbeelden heb ik er niet van gevonden,

op zoek naar zoetigheid en hij verdwijnt niet halverwege de

maar het is opvallend dat de politie van Rommeldam, die uit-

strip om aan zijn winterslaap te beginnen. Tom Poes is in geen

sluitend uit honden in uniform bestaat, geen speurhond bezit.

enkel opzicht een poes. Hij valt ons niet op omdat hij zichzelf

Dat is zoals de tekst al aangeeft ook overbodig, want wat een

zo toegewijd schoonlikt, hij komt het slot Bommelstein gewoon

politiehond kan, kan elke brigadier zelf. Hij ruikt het spoor

door de voordeur binnen en niet door een kattenluikje en hij

met professioneel gemak. Commissaris Bulle Bas vergeet wel

BOEKENWEEK •

LEZEN

• 25

Markies de Canteclaer, die zelf een haantje is, eet met smaak kippensoep

uit: Tom Poes en de vuursalamander © 1965 Stichting Het Toonder Autersrecht

klemmende omvang van het afval van de consumptiemaatschappij. Maar ze leveren er geen commentaar op. Ze worden door Bommel niet als informant herkend. Het zijn stomme kraaien. Als een dier in de Bommelstrip niet kan spreken wordt

eens van dat vermogen gebruik te maken. Hij denkt een bank-

hij door de sprekende dieren niet herkend als soortgenoot.

roof opgelost te hebben omdat een op de plaats der misdaad

Ze verdwijnen naar de achtergrond. Niemand heeft trouwens

achtergelaten hoofddeksel heer Bommel past. Dat was een

een huisdier. Zelfs juffrouw Doddel heeft geen poes of hamster,

zwak bewijs. Commissaris Bas had in dit geval beter even zijn

terwijl zij het zachtmoedige karakter van een dierenvriend

neus kunnen raadplegen. Dat had gekund. Niemand had dat

vertoont.

gek gevonden.

Net mensen

Je zou het haast vergeten,

Dat brengt ons bij de laatste vraag of er geen spanning bestaat tussen mens en dier in de Bommelstrip. Die spanning lijkt onvermijdelijk. Joost bereidt immers graag een verrukkelijke

maar Olivier B. Bommel is van huis uit een beer

jachtschotel, maar welk dier is daar dan aan opgeofferd?

Bedenk dat Joost ook vermaard is vanwege zijn kippensoep, die voorgezet kan worden aan Markies de Canteclaer, die zelf een haantje is. Dat moet toch spanning geven, zou je zeggen.

Het is verbazingwekkend dat die spanning ontbreekt. Dat is misschien toeval. Marten Toonder is er gewoon niet aan toe-

Geen huisdieren

gekomen. Zijn stripfiguren zijn echter zo onmiskenbaar men-

De tweede vraag, of er naast de stripfiguren ook dieren in

selijk, dat een verhaal met als inzet het dierenbevrijdingsfront

de Bommelstrip voorkomen, kan bevestigend beantwoord

of het vegetarisme als volstrekt natuurlijk overkomt. Niemand

worden, maar hun rol is onbetekenend omdat ze niet praten.

zou het verbazen als Tom Poes opkomt voor het afgebeulde

Heer Bommel raakt in gesprek met een rondtrekkende mars-

trekpaard of Joost vol overtuiging overstapt op de bereiding

kramer die beschikt over een trekpaard, maar meer dan het

van vleesvervangers. Geen lezer zou het vreemd vinden dat

silhouet van zijn afgebeuld karkas krijgen wij niet te zien.

een kat zich bekommert om het lot van lastdieren en een hond

Zo’n trekpaard kan natuurlijk niet spreken en zelfs de plaats-

zich laat overtuigen dat andere dieren er niet zijn om zonder

vervangend geneesheer, die regelmatig in Bommelstrip op-

wroeging in de kookpot gestopt te worden. Meer dan kat en

treedt, kijkt daar niet van op, hoewel hij zelf ook onmisken-

hond zijn Tom Poes en Joost immers gewone mensen, zoals u

baar een paard is. De strip Het nieuwe denken opent met het

en ik. •••

treurige bezoek van Olivier B. Bommel aan de vuilnisstortplaats nabij een lieflijk dorpje aan zee. ‘Nog niet lang geleden

De Toonder Compagnie, die sinds de dood van Marten Toonder

bracht hij een weekend door in het schilderachtige plaatsje,

in 2005 de auteursrechten beheert, heeft plannen een museum

maar gedurende een strandwandeling deed hij niet veel anders

rond de striptekenaar op te richten. Het Toonderhuis moet een

dan de neus ophalen en misnoegd naar de zwarte kraaien

belevenis worden, waar de bezoeker door film en muziek de

kijken, die de plaats van de meeuwen hadden ingenomen.

mysterieuze Toonderwereld wordt ingezogen. Daarnaast zou

In mijn jeugd, sprak hij bitter, was hier alles anders en beter.’

het museum een springplank moeten zijn voor jong striptalent.

Die kraaien komen af op het vuilnis en symboliseren de be-

Waar het museum zal komen is nog niet bekend.

26

• LEZEN •

BLIKVELD 15–18 Boekenweek ‘tjielp tjielp – De literaire zoo’ luidt het motto van de 74e Boekenweek die dit jaar plaatsvindt van 11 t/m 21 maart. Tim Krabbé (Het gouden ei, Marte Jacobs) schreef het Boekenweekgeschenk, Een tafel vol vlinders. Het Boekenweekessay Piep. Een kleine biologie der letteren is van schijver-bioloog Midas Dekkers die het zal hebben over het dier in de literatuur. Zoals ieder jaar zullen uitgevers met oude en nieuwe uitgaven proberen aan te sluiten bij het door Stichting cpnb bedachte thema. In dat kader verschijnt onder heel veel meer Oorlogsdieren van Bibi Dumon Tak, de schrijfster die vooral bekend is vanwege haar informatieve kinderboeken. In Oorlogsdieren gaat het over dieren die mensen te hulp schieten in oorlogssituaties. De beer Wojtek die tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uitmaakte van een Poolse legereenheid, de hond Roselle die twee blinde mensen redde uit de puinhopen van 11 september, Simon de kat die in zijn eentje de bemanning van een marineschip op de been hield. Zij zijn de helden in deze waargebeurde verhalen over onverzettelijkheid en moed. [ja] Oorlogsdieren, Bibi Dumon Tak. Athenaeum, Polak & Van Gennep, € 17,50 www.boekenweek.nl

Boekendagboek Het overkomt iedere lezer vroeg of laat: je denkt terug aan dat mooie boek, loopt naar de kast om het nog eens in te kijken, maar hé – het boek is weg. In veel lezers schuilt een leesbevorderaar. De boeken die je zo ontzettend prachtig vond wil je het liefst met de rest van de wereld delen. En dus zeg je ‘ja, natuurlijk’ als een vriend vraagt of hij dat mooie boek mag lenen. Je neemt je nog even voor om het ergens op te schrijven, maar het voornemen vervliegt, net als de gedachte je naam voor in het boek te zetten. Voor je het weet ben je je dierbaarste boeken kwijt en heb je geen idee meer welke verre vriend of goede buur er met de buit vandoor is. Voor die lezers is er nu Uitgeleend en uitgelezen, een fraai dagboekachtig boekje, waarin je kunt bijhouden wat je aan wie hebt uitgeleend. Daarnaast zijn er pagina’s om favoriete passages te noteren en een rubriek voor boeken die je nog wilt lezen. Nog een reden om dit boekje te willen hebben: het bevat enkele prachtige tekeningen van Rotraut Susanne Berner (zie ook p. 18–19). [ja] Uitgeleend en uitgelezen, illustraties Rotraut Susanne Berner. Cossee, € 14,90

Grunberg verbeeld Het werk van Arnon Grunberg is niet onopgemerkt gebleven bij theater- en filmmakers.

Tijdens een bezoek aan Nederland begin dit jaar liet acteur en regisseur John Malkovich weten De geschiedenis van mijn kaalheid te willen verfilmen, de roman die Grunberg schreef onder het pseudoniem Marek van der Jagt. Malkovich’ productiemaatschappij Mr. Mud is inmiddels een partnerschap aangegaan met de Oostenrijkse producent Wolfgang Ramml die eerder een optie op het boek nam. Het verzoek om zelf het scenario te schrijven wees Grunberg af. In de Volkskrant liet de schrijver weten geen idee te hebben of het project doorgaat: ‘In het geval van film en liefde geldt: eerst zien, dan ge-

F OTO K E K E K E U K E L A A R

loven.’ Maar de gedachte dat Malkovich de film zal regisseren spreekt hem wel aan.

Ook de dubbelbekroonde roman Tirza over een getroubleerde vader-dochterrelatie, zal worden verfilmd. Scenario en regie zijn in handen van Rudolf van den Berg. Voor die tijd zal het verhaal eerst nog in het theater te zien zijn in een bewerking van Johan Doesburg bij Het Nationale Toneel (seizoen 2009/2010). Tirza’s vader Jörgen Hofmeester, wordt gespeeld door Kees Hulst, Sophie van Winden speelt Tirza. [ja]

BLIKVELD 15–18 •

LEZEN

• 27

Lezenvoordelijst.nl

In zijn promotieonderzoek Het oog van de meester presenteerde Theo Witte vorig jaar een methode om boeken in te delen op zes verschillende leesniveaus, vergezeld van een lijst titelsuggesties. De lijst was bedoeld om docenten Nederlands in de bovenbouw havo en vwo te helpen hun leerlingen te begeleiden bij hun boekkeuze. Op 30 januari ging tijdens de Dag van Taal, Kunsten en Cultuur in Groningen de bijbehorende website lezenvoordelijst.nl online. Op de site is een selectie van honderd titels te vinden. Docenten worden opgeroepen op de lijst te reageren en zelf met aanvullingen te komen. De uiteindelijke catalogus zal niet alleen als gids dienen voor leerlingen en docenten bij de keuze van het juiste boek op het juiste moment, maar ook een letterkundige en didactische vraagbaak zijn voor docenten en een hulp voor mediathecarissen bij de samenstelling en actualisering van de boekencollectie. Begonnen wordt met Nederlands proza, later volgen moderne vreemde talen en wellicht ook poëzie. Deze eerste versie van de lezenvoordelijst.nl werd gefinancierd door Stichting Lezen. De productie is in handen van het Universitair Onderwijscentrum van de Rijksuniversiteit Groningen. [ja] www.lezenvoordelijst.nl

De Buddenbrooks verfilmd 26 jaar oud was Thomas Mann toen hij in 1901 debuteerde met zijn familieroman Buddenbrooks, Verfall einer Familie. In dit epische meesterwerk verbeeldt hij de opkomst en decadentie van de negentiende-eeuwse Duitse en Europese burgerlijke cultuur aan de hand van de familiegeschiedenis van vier generaties Buddenbrook, een voornaam koopmansgeslacht uit Lübeck. In 1929 ontving de schrijver de Nobelprijs voor Literatuur, vooral uit waardering voor dit eerste boek. Dit voorjaar is het klassieke verhaal in de bioscoop te zien. De Duitse regisseur Heinrich Breloer maakte eerder enkele documentaires, waaronder Die Manns over de schrijversfamilie Mann (naast Thomas ook zijn broer Heinrich en zijn zoon Klaus). Met deze documentaire profileerde hij zich als Mann-specialist.

Buddenbrooks is zijn eerste speelfilm en de vierde verfilming van het boek. Tussen de vele Duitse acteurs bevindt zich ook de Nederlandse Fedja van Huêt (Karakter).

De film draait vanaf 9 april in de bioscoop. [ja] De Buddenbrooks, Thomas Mann. De Arbeiderspers, € 17,95 www.warnerbros.de/buddenbrooks

N i e u w e To m m y W i e r i n g a In 2005 kwam Joe Speedboot de Nederlandse literatuur binnendenderen en het literaire landschap zou nooit meer hetzelfde zijn. Wieringa’s roman over twee puberjongens – de een afatisch en half verlamd, de ander een archetypische doener, maar beiden voortdurend belust op spektakel – spetterde van het vertelplezier en wist na een weifelachtige start een groot lezerspubliek te bereiken; van het boek werden tot nu toe 275.000 exemplaren verkocht. In mei verschijnt Wieringa’s langverwachte nieuwe boek, Caesarion. In deze roman vertelt Wieringa het verhaal van Ludwig Unger die met zijn moeder op een klif aan de kust van East Anglia woont. In de ambitieuze dromen van zijn moeder is Ludwig een de zoon van Julius Caesar en Cleopatra, kleine Caesar, tevens de koosnaam van Ludwigs moeder voor haar zoon. Gedurende drie nachten vertelt Ludwig zijn levensverhaal aan een vrouw. Een roman over ‘de trouw van een kind en de ontrouw van zijn ouders en het belang jezelf ten offer te brengen’, aldus uitgeverij De Bezige Bij. [ja] Caesarion, Tommy Wieringa. De Bezige Bij, € 24,90 (geb.), € 19,90 (pb.)

F OTO R O E L A N D F O S S E N

groot concertpianist, in werkelijkheid speelt hij in hotelbars. De titel verwijst naar

• LEZEN •

28

PLEIDOOI

NOISE FOR BOYS Prentenboeken genoeg, maar hoe staat het met de prentenboeken voor jongens?

Tjibbe Veldkamp, (prentenboeken)schrijver en vader, overzag het aanbod en maakt zich zorgen.

DOOR TJIBBE VELDKAMP

Veel jongens houden meer van avonturen beleven dan voorlezen.

Mijn zoon was 5, toen hij een eigen kamer kreeg. Ik vroeg of hij ideeën had over de inrichting.

‘Ik wil graag wapens aan de muur,’ zei hij.

Voor de meeste jongens is twee keer b het goede antwoord.

‘O?’

Mocht u niet overtuigd zijn dan zou u eens een jongens- en

‘Voor het slapen denk ik soms dat ik alle wapens van de

een meisjesfeestje kunnen bezoeken. Met de meiden kun je

wereld heb, en als ik dan wapens aan de muur heb hangen,

nog rustig aan tafel gaan zitten knutselen. Met de jongens

dan helpt me dat.’

moet je op een gegeven moment naar buiten, als je huisraad

Vergis je niet in jongens van 5.

je lief is. Jongens zijn vaak competitief ingesteld. Ze houden

Prentenboeken bedacht ik al voor ik vader was. Toen ik

van actie en avontuur. Zich in een ander verplaatsen is niet

kinderen kreeg, kreeg ik meteen publiek in huis, een jongen

hun sterkste kant. Voor psychologische nuance hebben ze

en een meisje. Toen ze wat groter werden begonnen ze vriend-

weinig belangstelling.

jes en vriendinnetjes mee naar huis te nemen. Ik weet niet

Vergis je niet in jongens van 5.

hoe het met uw kinderkennis staat, maar misschien wilt u

Dat is helaas precies wat we doen als het om prentenboeken

even een kleine test doen?

gaat.

1. Uw zoon, neef of buurjongen van 4, 5 of 6 speelt in de

Op

woonkamer met playmobil. Wat hoort u hem zeggen:

Ik zie twee problemen. Het eerste is dat weinig prentenboeken

a. ‘Ridder! Gezellig dat je er bent! Wil je thee?’

aansluiten bij de smaak van jongens van 4, 5 en 6 – hoewel

b. ‘Daar kwamen de gemene! Ze vielen aan! Baf! Au!’

de planken van de prentenboekenkasten doorbuigen onder het gewicht van de enorme hoeveelheid boeken. Veel boeken

2. Uw zoon, neef of buurjongen van 4, 5 of 6 speelt met een vriendje in de tuin. Wat hoort u hem zeggen: a. ‘Zullen we doen dat ik niet kon slapen en dat jij een lampje voor me haalde?’ b. ‘Doen wie het verst kan spugen?’

zijn te zoetsappig voor ze. Te veel warmte, te veel psychologie, te weinig actie, te weinig avontuur en te weinig humor.

Ik kan het weten. Ik heb geprobeerd mijn zoon regelmatig van prentenboeken te voorzien. Dagen bracht ik door in bibliotheken en boekwinkels. Ik kon zoeken wat ik wou.

PLEIDOOI •

LEZEN

• 29

Op een gegeven moment waren de jongensprentenboeken

Gladdines en Doesjka Bramlage). Stuk voor stuk erg grappig

op. En toen moest hij nog 5 worden. Gelukkig zijn er andere

en/of spannend. Dat ze niet allemaal in de top-10 konden

genres. Zo hebben we heel wat genoeglijke uurtjes doorge-

snap ik wel. Maar allemaal niet? Dat begrijp ik niet.

bracht met 12+ non-fictie over de geschiedenis van wapens.

Maar terwijl ik de werking van verschillende ontstekings-

Slechte start

mechanismes van vuurwapens uitlegde, zoals het eenvoudige

Nee, ik begrijp het wel. De jury, die ongetwijfeld zijn best

lontslot (waarbij een lont in de kruitpan werd geduwd) en

heeft gedaan, had geen goed beeld van wat jongens leuk

het geavanceerdere radslot (dat vonken produceerde door

vinden. Ik zie het overal. Het inzicht dat jongens ook op jonge

een stuk ijzerpyriet langs de getande rand van een ronddraai-

leeftijd al van andere boeken houden dan meisjes ontbreekt.

end wieltje te houden) en dit probeerde te vertalen naar het

Gevolg is dat jongens de verkeerde boeken aangeraden en

vocabulaire van een vijfjarige, dacht ik: dit zou toch niet nodig

voorgelezen krijgen. Gevolg daarvan is dat ze boeken minder

hoeven zijn? Als ik al geen prentenboeken kan vinden, hoe

leuk gaan vinden. Dat is een slechte start van een leescarrière.

zou het dan iemand vergaan die niet beroepsmatig met

Als de jongens nou later allemaal van die gedreven lezers

prentenboeken bezig is?

zouden worden, dan zou ik zeggen, nou ja. Maar zo is het niet.

F OTO T J I B B E V E L D K A M P O A N P

Lezen door jongens wordt internationaal gezien als een punt Onvindbaar

van grote zorg. In allerlei Westerse landen zien we initiatieven

Het tweede probleem is dat de goede boeken die er zijn de

om jongens aan het lezen te krijgen. In Duitsland bijvoorbeeld

jongens vaak niet bereiken. Vind ze maar eens. De goede

wordt in het programma ‘Kicken und Lesen’ getracht lezen

boeken verdwijnen in de zee van zoetigheid. Websites als

aantrekkelijk te maken door het te koppelen aan voetbal.

www.leesplein.nl en www.kjoek.nl, hoe geweldig ook, geven

Een idee dat in Engeland door The Literacy Trust al eerder in

op dit punt niet thuis.

praktijk werd gebracht. En in Amerika nam Jon Scieszka het

Maar, zo zult u misschien zeggen, kijk dan in de prentenboeken-

intiatief voor ‘Guys read’ een ‘web based literacy program’

top-10 van De Nationale Voorleesdagen, de prachtige lande-

met hetzelfde doel als al die andere projecten: to make some

lijke campagne, gericht op het stimuleren van voorlezen aan

noise for boys. En om jongens te interesseren voor boeken.

kinderen die zelf nog niet kunnen lezen. Daar zullen de beste

Het lijkt mij goed dat Nederland zich bij die initiatieven aan-

boeken voor jongens toch ook wel in staan?

sluit. En laten we het dan ook hebben over de prentenboeken.

Ik wil niks onaardigs zeggen over de geselecteerde boeken.

Anton kan toveren vond ik een prima keuze als Prentenboek

Mama

van het Jaar. Maar wanneer ik zie welke boeken er niet op

En nog iets. Wat is het eerste dat je leest als je naar de web-

de lijst staan kan ik alleen maar concluderen dat de jury de

site van De Nationale Voorleesdagen gaat? Mama, boekje

jongens in de steek heeft gelaten. 2007, het jaar waarin de

lezen. Waarmee opende de brochure van mijn plaatselijke

boeken verschenen waaruit de jury kon kiezen, was toevallig

bibliotheek met voorleesactiviteiten tijdens De Voorleesdagen?

een goed jaar voor jongensprentenboeken. Van Timothy

Mama, boekje lezen.

Knapman en Adam Stower verschenen Midas en de boek-

Dat vind ik geen goed signaal. Het kan wel zijn dat het vooral

piraten, waarin Midas vals zingende zeerovers verslaat, en

moeders zijn die voorlezen, maar dat is niet iets waar we

Kijk eens wat ik gevonden heb, waarin een draak een jongen

genoegen mee moeten nemen, en helemaal niet iets wat we

mee naar huis neemt. Mathilde Stein en Mies van Hout kwamen

impliciet moeten propageren. Een van de middelen die men

met De kindereter (‘Pap ik word ontvoerd door een woeste

in landen zoals Engeland en Ierland gebruikt om jongens voor

rover. Mag dat?’). En dan had je ook nog Waar is de draak?

boeken te enthousiasmeren is vaders stimuleren om voor te

(Richard Hook en Jason Hook), Piet Polies en de wilde achter-

lezen.

volging (Kaschogo en Floris Kappelle), Kapitein Bleekscheet

Waarom zouden we dat in Nederland ook niet doen?

(Preston Rutt en Leo Timmers) en Ik ben Kaat, uitvinder (Tim

Papa, boek lezen! •••

ENKELE MINDER BEKENDE, UITSTEKENDE JONGENSPRENTENBOEKEN Hoe ruim je een wolf uit de weg?, Clement Chabert. Clavis, 2004 Piet Polies en de boef met de aansteker, Kaschogo & Floris Kappelle. Kaschogo Productions, 2006 De boze, dikke kerel, François-Xavier Nève & Isabelle Charly. De Eenhoorn, 2005 De verzamelschool, Adam Dahlin & Emma Åkerman. De Groenhazenpers, 2007 Midas en de boekpiraten Timothy Knapman & Adam Stower. Uitgeverij van Praag, 2007 Kijk eens wat ik gevonden heb, Timothy Knapman & Gwen Millward. Ploegsma, 2007 Daar komen de Vikingen!, Mauri Kunnas. Ploegsma, 2008

WIM PIJBES OVER LEZEN

‘LEZEN IS DE MEEST INDIVIDUELE KUNSTBELEVING DIE ER IS’ Wim Pijbes (1961) is directeur van het Rijksmuseum in

Nijntje in de dierentuin, dat soort werk. Wat later kwam De

Amsterdam. Hij studeerde kunstgeschiedenis in Groningen

Kameleon, die heb ik vrij fanatiek gelezen. En Dik Trom, maar

met als specialisatie moderne architectuur. Van 2000 tot

dat vond ik toch minder. Hoogtepunt in de week was het

medio 2008 was hij directeur van de Kunsthal Rotterdam,

moment dat de Donald Duck op de mat plofte. Later hadden

waar hij in 1996 begon als tentoonstellingscoördinator. Hij

m’n kinderen ook een abonnement. Die vonden het wel leuk,

is mede-initiatiefnemer van de kinderkunstboekenreeks van

maar ik geloof niet dat ze er zo gek mee waren als ik.’

uitgeverij Waanders, waarvoor hij zelf ook een deel schreef.

Maar Wim Pijbes is meer dan een bevlogen kunstkenner,

De coladrinkers

schrijver en directeur – hij is ook een lezer.

‘De eerste jaren op de middelbare school las ik Alistair

DOOR JOUKJE AKVELD

MacLean. Spannende boeken waren dat, een beetje James Bond-achtig, ik heb ze stukgelezen. Wat later kwam het lezen voor de lijst. Ik had ook Engels en Duits in mijn pakket, al

Het aanzien van

met al was het een aardig stapeltje waar ik doorheen moest,

‘Ik groeide op in een middenstandsgezin in Veendam. Drie

voor Nederlands zeker vijftien titels. Mijn oudste zoon doet

kinderen, mijn ouders hadden een kruideniers- en delicates-

nu eindexamen havo. Wat hij moet lezen, dat is niet meer dan

senzaak met een slijterij. Ja, er waren boeken in huis, Het

een handvol. Een slechte ontwikkeling vind ik dat. Sommige

aanzien van, 1968, 1969, 1970, je kent ze wel. Ik sla er nog

dingen moeten gewoon, die moet je niet veranderen. Zo’n

weleens een open, dan weet ik weer hoe ik vroeger naar die

lijst met boeken hoort daarbij. Wij lazen destijds De vos

foto’s keek. Mijn ouders werkten allebei, voor lezen was wei-

Reynaerde. Daar dacht je niet over na, dat deed je.

nig tijd, dat schoot er bij in. Nu halen ze het in, mijn moeder

Ik herinner me De coladrinkers van Jos Vandeloo, een erotisch

zit bij zo’n leesclub.

boek, hoewel het nergens expliciet werd. Wanneer gebeurt

Met ons gingen ze naar de bibliotheek, woensdagmiddag was

het nou, dacht ik de hele tijd, het gebeurde natuurlijk niet.

voorleesmiddag. Ik herinner me de boeken van Dick Bruna,

Dat verhaal ging over verlangen, dat is veel interessanter

WIM PIJBES LEEST •

LEZEN

• 31

dan de vervulling ervan. Een half ontklede vrouw is nu een-

Provenance

maal spannender dan een naakte.

‘Boeken lees ik nu vooral op vakantie. Ik ben geen type voor

Wat me van dat boek vooral is bijgebleven is het gevoel dat

stapels op m’n nachtkastje, heb ook helemaal geen nacht-

het bij me opwekte, het idee dat je een geheim deelde met

kastje. The World is Flat van Thomas Friedman vond ik een

de schrijver. Dat is natuurlijk niet waar, zo’n boek verschijnt

inspirerend boek. Het gaat over de veranderende wereld en

in een zekere oplage, maar toch is dat wat een goed boek met

de “platmakers” van deze tijd, zoals internet.

je doet: het geeft het gevoel dat je er een één op één relatie

De zwarte met het witte hart las ik nadat ik een keer met

mee onderhoudt. Dat kun je ook met een schilderij hebben:

Arthur Japin in een radio-uitzending had gezeten. Zo krijg ik

jij en het schilderij, even met z’n tweeën. Maar met een boek

wel vaker boeken in handen gedrukt. Hagar Peeters bijvoor-

is die ervaring sterker. Lezen is de meest individuele kunst-

beeld. Ik heb nog op haar gestemd voor de Dichter des Vader-

beleving die er is. In een theaterzaal of bioscoop of museum

lands, vond dat we na die twee oude mannen wel toe waren

zijn altijd mensen om je heen. Een boek is ook een massa-

aan een jonge vrouw, het mocht niet baten.

medium, maar de beleving ervan is strikt persoonlijk.’

Ik lees wat op m’n weg komt. Het lijkt misschien niet veel,

F OTO A M B E R B E C K E R S O A N P

maar ik vreet m’n letters wel. Regelmatig ligt er een drukproef Oorlog en vrede

op m’n bureau, boeken die het Rijksmuseum uitgeeft, zelf of

‘Na de middelbare school ging ik Nederlands studeren. Dat

in samenwerking met Nieuw Amsterdam. Die wil ik toch alle-

was een negatieve keuze, ik wist niet wat ik anders moest

maal gelezen hebben, dat was bij de Kunsthal net zo. Kunst-

kiezen. Het werd geen succes, die Middelnederlandse letter-

boeken lezen vind ik beslist geen straf, dat doe ik met plezier.

kunde en dan syntaxis, een onneembaar struikelblok. Toen ik

Vorig jaar hadden we een boekje over Damien Hirst, daar

na de zomervakantie de cijfers van de hertentamens op het

stond een goed essay van Rudi Fuchs in.

prikbord zag hangen – wéér een 3 – heb ik nogal halsoverkop

De kunstenares Fiona Tan liet zich voor een serie gefilmde

besloten kunstgeschiedenis te gaan doen. Geen slechte keuze

portretten inspireren door de collectie van het Rijksmuseum.

achteraf. Ik vond het een ongelooflijk leuke studie, pittiger

Daar verscheen een boek bij, Provenance. Zij heeft de gave

dan ik had gedacht, dat wel. We moesten de plattegrond van

opnieuw naar dingen te kijken die we denken al te kennen.’

de Notre Dame kunnen natekenen en Griekse vazen kunnen dateren op vijftig jaar nauwkeurig. Ik had in die tijd nogal

Het kleine schilderboek

drukke bijbaantjes; reisde met cabaretier Bert Visscher door

‘Ik schrijf graag. Het vraagt een nog grotere concentratie dan

het land, deed de programmering van een cultureel centrum.

lezen, je moet er dus wel tijd voor hebben. Toen ik nog bij de

Behalve studieboeken las ik weinig. Wel kranten trouwens.

Kunsthal zat heb ik een kinderkunstboek geschreven, Het

Dat was al begonnen op school en dat is nooit meer gestopt.

kleine schilderboek. Dat vond ik ongelooflijk leuk om te doen.

Nu lees ik de Volkskrant, Het Financieele Dagblad, NRC,

Schrijven dwingt je zuiver te formuleren. Ik ben een man van

Het Parool, in het weekend Financial Times. Als de krant

het beeld, maar soms wil beeld tekst worden – daar zijn woor-

’s ochtends niet bezorgd is, krijg ik pijn in m’n buik. Ik reis

den voor nodig. Als die woorden in een bepaalde volgorde

iedere dag met de trein van Overschie naar Amsterdam. Ik

staan worden het zinnen en krijgen ze betekenis. Andersom

had verwacht dat ik dan boeken zou lezen, maar daar is het

roepen teksten ook beelden op, maar als ik schrijf ben ik bezig

me toch te onrustig voor. Ik zou nog weleens een aantal klas-

van beeld woorden te maken. Het kleine schilderboek was een

siekers systematisch willen afwerken. Oorlog en vrede, dat

handreiking, een poging om kunst dichterbij kinderen te bren-

soort titels. Maar soms zijn die boeken zo ongelooflijk saai.

gen. Dat zou ik met het Rijksmuseum ook wel willen – het

Ulysses van James Joyce, daar val ik letterlijk bij in slaap.’

begrijpelijk maken voor kinderen, zorgen dat het beklijft.’ •••

HET VAK •

LEZEN

• 33

‘HET MAG GEEN GIMMICK WORDEN’ EEN KIJKJE IN HET ATELIER VAN MARTIJN VAN DER LINDEN – Nog geen dertig is hij, maar zijn productie is gigantisch en de diversiteit van zijn werk verbluffend.

Alsof er meer tekenaars aan het werk zijn geweest dan die ene jongen uit Rotterdam.

‘Iets in mij vindt al die stijlen helemaal niet zo verschillend. Beelden scheppen, iets moois maken, dat is waar het om gaat.’

Door Joukje Akveld ‘Kijk.’ Martijn van der Linden legt een foto van zichzelf naast het omslag van Robin Hood. De gelijkenis is treffend. ‘Dat doe ik vaker,’ vertelt hij, ‘mezelf in een bepaalde

uit: Het prinsenkind

houding fotograferen. Ik moet het eerst zien voordat ik het kan schilderen.’

Zeventien was hij, toen hij uit Zeeland naar Rotterdam vertrok om aan de Willem de Kooning Academie te studeren. In zijn derde jaar kreeg hij zijn eerste opdracht: uitgeverij Lemniscaat vroeg hem een omslagillustratie te maken. Vanaf dat moment ging het snel. Pijlsnel. Binnen een mum van tijd behoorden de belangrijkste kinderboekenuitgevers tot zijn opdrachtgevers.

Krijtstreepbenen Z’n eerste prentenboek (Het prinsenkind, 2004) maakte hij met zijn partner Maranke Rinck en werd een internationale hit. De met fotografische precisie vervaardigde dier-

uit: Voor jou, voor wie anders?

schilderingen waren nieuw in de kinderboekenwereld. Felrealistisch, werden de illustraties van kunstig versierde beesten in de pers genoemd. Zelf houdt hij het liever op fantasiedieren. ‘Ik ben geen William Wegman die aangeklede honden portretteert.’

Een paar jaar geleden ontdekte hij de mogelijkheden van scraperboard, een techniek waarbij je met een pennetje witte strepen krast in een zwarte achtergrond. Op die manier illustreerde hij onder meer het prentenboekenverhaal Voor jou, voor wie anders?

(2008) van Edward van de Vendel, waarin hij de figurerende herten van ruitjes- en krijtstreepbenen voorzag.

Gimmick

uit: Ik voel een voet!

Vorig jaar verscheen zijn eerste nachtavonturenboek, opnieuw een samenwerking

F OTO A M B E R B E C K E R S

met Rinck. In Ik voel een voet! bewegen de felgekleurde figuurtjes zich tegen een inktzwarte achtergrond. Van der Linden: ‘Iedereen zegt dat dit boek totaal anders is

Martijn van der Linden (Oostburg, 1979)

dan Het prinsenkind – dat zie ik niet zo. In beide verhalen komen fantasiedieren voor

studeerde in 2001 af aan de Willem de

die zich onderscheiden door de patronen op hun lijf.’ En of dat nu een mozaïektekening

Kooning Academie in Rotterdam waar hij

op een schildpadschild is of een etnische schildering op een hyenasnoet, voor Van

de richting illustratie volgde. Zijn eerste

der Linden komt het op hetzelfde neer.

opdracht was een omslagillustratie voor

In het ordelijke atelier in zijn Rotterdamse benedenwoning werkt hij aan zijn snel uit-

Joyce Pools Vals beschuldigd (2000).

dijende oeuvre. Op de wc hangen Afrikaanse maskers (lachend: ‘Ook van de Xenos

Sindsdien maakte hij talloze illustraties

hoor’), op een tafeltje staan potten met tientallen kwasten. Zelf prentenboeken maken

voor verschillende uitgeverijen en publiceerde

met Maranke, dat is de vrijheid die hij nastreeft, maar tot het zover is blijft hij met

hij een aantal prentenboeken. Het prinsen-

plezier omslagen illustreren.

kind (2004), Meisjes om te zoenen (2006),

Zodra de beperkingen van een bepaalde stijl hem gaan tegenstaan probeert hij iets

Ik voel een voet! (2008) en Slaap schildpad

anders. Illustreren is een ambacht meent hij, dat je vooral leert door het veel te doen.

slaap (2008) maakte hij samen met zijn part-

Op een schildersezel vervaardigde hij grote, kleurige schilderijen van wat misschien

ner Maranke Rinck die de teksten schreef.

ooit een nieuw personage in een prentenboek zal worden: loopvogel. En ja, inderdaad

Typerend is Van der Lindens grote verscheiden-

– wéér een andere techniek. Van der Linden knikt maar wat. Het is niet anders, lijkt hij

heid aan stijlen, variërend van scraperboard

te denken. Maar soms is het ook wel lastig, geeft hij toe, al die verschillende stijlen.

tot naturalistische schilderingen.

‘Het gevaar bestaat dat mensen denken dat het een gimmick is – o, die Van der Linden

Zijn werk oogst zowel in binnen- als buiten-

heeft weer wat nieuws bedacht.’ •••

land veel lof.

34

• LEZEN •

CAMPAGNE

NATIONAAL DECLAMATIE CONCOURS TED VAN LIESHOUT LEGT UIT F OTO T E D VA N L I E S H O U T

WAAROM VOORDRAGEN MOET Donderdag 29 januari 2009 (Gedichtendag) ging op de Dappermarkt en het Waterlooplein te Amsterdam het Nationaal Declamatie Concours van start.

En hoewel professionele schrijvers als Hagar Peeters en Tsead Bruinja het startsein gaven door uit eigen werk voor te dragen, is sinds dat moment de lezer aan de beurt. Want bij het declameren gaat het niet om het schrijven van eigen poëzie, GEDICHTEN IN DE SANDWICH

maar om het zo goed mogelijk overbrengen van het werk van een ander.

Tot en met 19 april 2009 kan iedereen op

Initiatiefnemer Ted van Lieshout legt uit waarom declameren belangrijk is.

www.declamatieconcours.avro.nl filmpjes

DOOR DAAN BEEKE

uploaden waarin in maximaal één minuut een gedicht wordt gedeclameerd. Ook kunnen

‘Vroeger werd er meer gedeclameerd. Mijn moeder bijvoorbeeld, kent vele gedichten

gedichten worden ingesproken op de speciale

uit het hoofd. Elke avond werd ik naar bed gebracht met een gedicht. Vooral de smart-

gedichtenvoicemail. Er zijn twee leeftijdscate-

lap Overschotje (dat het een smartlap was, leerde ik natuurlijk pas later) is me goed

gorieën: 8–14 jaar en 15+. Bezoekers van de

bijgebleven:’

website kunnen stemmen op hun favoriete voordracht. Ook de vakjury, onder voorzitter-

Overschotje, lief klein popje,

schap van Ted van Lieshout, kiest haar favorieten

waarom lach je nu niet meer?

uit de inzendingen. De mensen met de meeste

Klein verwelkt mooi rozenknopje,

stemmen gaan door naar de finale die plaats-

waarom doet jouw hart zo’n zeer?

vindt op 19 april tijdens een live uitzending van De Sandwich (9.00–12.00 uur).

Zelf poëzie doen

In de aanloop naar de finale wordt in het pro-

‘Een aantal jaar geleden viel het mij op dat op scholen de poëzie steeds vaker opdook

gramma wekelijks aandacht aan het Nationaal

als iets wat je zelf doet. Dat komt vooral doordat leerlingen vaker gedichten schrijven

Declamatie Concours besteed door de beste

dan dat ze ze lezen. Maar poëzie is niet alleen iets wat je zelf doet, het wordt vooral

inzendingen te laten horen. Presentator en

ook door professionele dichters gemaakt. Ik bedacht dat een declamatiewedstrijd

poëzieliefhebber Jacques Klöters was direct

een ideaal middel zou zijn om mensen weer aan het lezen van poëzie te krijgen. Door

enthousiast over het project – al meer dan tien

uitgekiende spelregels komen de lezers zo vanzelf bij professionele schrijvers uit.’

jaar begint hij ieder uur van zijn programma met het voordragen van een gedicht. Behalve

De waarde van poëzie

op de radio zullen de finalisten op 19 april ook

‘Bij het Nationaal Declamatie Concours draait het er niet alleen om dat poëzie

te horen (en te zien) zijn tijdens een van de

door professionals wordt gemaakt, het project moet daarnaast aantonen hoe rijk het

programma’s van de slotweek van Amsterdam

domein van de poëzie is. Want ook liedteksten, rijmpjes, en ballades zijn poëzie en

Wereldboekenstad.

mogen gedeclameerd worden. Eigenlijk is poëzie veel diverser dan proza.

Het Nationaal Declamatie Concours is nu eigenlijk al een succes. Het idee is immers snel opgepikt door Stichting Lezen, Amsterdam Wereldboekenstad en de avro.

Natuurlijk is het mogelijk dat het mislukt, dat er niemand meedoet. Maar ik heb er wel vertrouwen in. Een bijdrage mag maar een minuut duren, en één minuut lijkt me goed te overzien.’ ••• Iedereen die denkt een gedicht te kunnen voordragen, kan meedoen aan deze landelijke poëzievoordrachtwedstrijd, die wordt georganiseerd door Amsterdam Wereldboekenstad, de AVRO en Stichting Lezen. www.declamatieconcours.avro.nl

AGENDA & NIEUWS •

LEZEN

• 35

AGENDA 5 maart Uitreiking Woutertje Pieterse Prijs,

Voorjaar Ibby-Thesis prijs,

www.woutertjepieterseprijs.nl

www.duijx.net/ibby

5 mei Speciale uitgave i.s.m. Nationaal

11 t/m 21 maart Boekenweek 2009

8 april Slotmanifestatie VERS,

Comité 4 en 5 mei, www.cpnb.nl

TJIELP TJIELP – De literaire zoo,

www.schoolderpoezie.nl

11 mei Uitreiking Libris Literatuurprijs,

www.boekenweek.nl

9 april Uitreiking VSB Poëzieprijs,

www.libris.nl

11 t/m 21 maart Week van het Christelijke

www.vsbpoëzieprijs.nl

medio mei Uitreiking Gouden en Zilveren

Boek, www.bsbplein.nl,

15 april Dag van de Jonge Jury.

Penselen, www.cpnb.nl

www.leesenluister.nl

Circustheater Scheveningen,

20 mei Annie M.G. Schmidt-dag,

20 maart Boekennacht,

wwwjongejury.nl

Samenwerkende Kinderboekwinkels,

www.amsterdamwereldboekenstad.nl

medio april Bekendmaking en uitreiking

info: 020 - 6224761

23 maart t/m 15 mei Write Now!

gouden en zilveren zoenen, www.cpnb.nl

23 mei

Poëzie via sms, www.precies160.nl

24 maart Jaarlijkse conferentie van

16 april Uitreiking De Gouden Ganzenveer,

mei Uitreiking P.C. Hooft-prijs,

Stichting Lezen, ‘Lezen Centraal’: Klein

www.goudenganzenveer.nl

www.letterkundigmuseum.nl

beginnen, leesbevordering en het jonge

17-22 april Slotweek Amsterdam Wereld-

mei Uitreiking de Schaduwprijs,

kind. Congrescentrum De Reehorst in Ede,

boekenstad,

www.crime.nl

www.lezencentraal.nl

www.amsterdamwereldboekenstad.nl

eind mei

27 maart Studiemiddag Lezen in het vmbo.

Eind april Bekendmaking van de 10 nomina-

www.selexyzdebuutprijs.nl

Uitreiking Selexyzdebuutprijs,

Hogeschool Domstad te Utrecht,

ties voor het Prentenboek van het jaar voor

eind mei Wedstrijd nieuwsmakers,

info: vo-ro-secretariaat@cedgroep.nl

De Nationale Voorleesdagen

Stichting Krant in de Klas en Opleidingen

28 maart Finale van de Nationale

april/mei Literaire tocht, www.coszeeland.nl

Journalistiek, www.nieuwsmakers.nl

Leesvertelwedstrijd, wwwwoordengebaar.nl

www.zeeuwsebibliotheek.nl

bijzinnen bestaan, die over de regels door-

rijkste opgave een opvolger te vinden die

lopen en die geen identificerende kenmer-

past bij de taak en ambities van Stichting

ken bevatten. Die laatste maken een tekst

Lezen voor de komende jaren.

wel leuker, maar zorgen er niet voor dat de inhoud beter beklijft.

Studiemiddag Lezen in het vmbo

Zwakke lezers, sterke teksten? Effecten van

Op 27 maart vindt in Hogeschool Domstad te

tekst- en lezerskenmerken op het tekstbegrip

Utrecht de studiemiddag Lezen in het vmbo

en de tekstwaardering van vmbo-leerlingen,

plaats. De CED-Groep en het sectiebestuur

Jentine Land. Stichting Lezen Reeks Deel 13

Nederlands van de Vereniging van Leraren

ISBN 978-90-5972-296-5,

in Levende Talen organiseren deze middag,

uitgeverij Eburon Delft, € 19,50

met steun van Stichting Lezen.

De studiemiddag is bedoeld voor docenten

Joop van Dalen interim directeur

Nederlands die lesgeven in het vmbo. Ook

Stichting Lezen

mediathecarissen en bibliotheekadviseurs

Met ingang van 16 februari is Joop van

zijn van harte welkom. De middag moet pro-

Simpele teksten helpen vmbo’er niet

Dalen interim-directeur van Stichting Lezen.

fessionals inspireren en informeren. Er zullen

Leerlingen in het vmbo begrijpen gewone

Van Dalen is geen onbekende in het boeken-

praktische ideeën worden aangedragen om

teksten beter dan teksten die versimpeld

vak. Sedert 1975 bekleedde hij diverse functies

méér te doen met lezen in het vmbo.

zijn door woorden als ‘omdat’ en ‘immers’

bij uitgeefconcerns VNU en Wolters Kluwer,

De plenaire inleiding wordt verzorgd door

weg te laten. Met die woorden verdwijnt

laatstelijk als algemeen directeur van Wolters-

Kees Vernooy, daarna is er keuze uit work-

de structuur uit een tekst en wordt het voor

Noordhoff (thans Noordhoff Uitgevers) en

shops over onder meer boekenkeuze, werk-

de lezer moeilijker om verbanden te zien.

in de besturen van brancheverenigingen

vormen, Bazar, Leesdok en nieuwsbegrip.

Dat concludeert neerlandica Jentine Land

Groep Educatieve Uitgeverijen en Groep

Plaats: Hogeschool Domstad te Utrecht

die onlangs is gepromoveerd op een empi-

Algemene Uitgeverijen; sedert 2006 was hij

(op loopafstand van Utrecht Centraal)

risch onderzoek naar teksten uit lesboeken

voorzitter van Stichting Marktonderzoek

Datum: 27 maart 2009, 13.00–17.00 uur

van grote educatieve uitgevers voor uiteen-

Boekenvak. Met Stichting Lezen maakte hij

Kijk voor meer informatie op:

lopende vakken als aardrijkskunde, econo-

terdege kennis tijdens zijn bestuurslidmaat-

www.cedgroep.nl en www.levendetalen.nl,

mie en wiskunde. In haar aanbevelingen

schap van SL tussen 1999 en 2007.

of stuur een e-mail naar:

pleit Land voor teksten die uit hoofd- en

Van Dalen beschouwt het als zijn belang-

vo-ro-secretariaat@cedgroep.nl

Brief van Bibi Dumon Tak aan Moby Dick

Aan: Moby Dick Grote Oceaan

Moby, Hoogeerwaarde, ’t Spijt me dat ik u zo laat schrijf. Waarom deed ik het niet eerder? Omdat ik bang voor u was?

U verafgoodde? Omdat ik dacht: die brief komt onder water toch nooit aan?

Wat maakt het uit, u bent onsterfelijk, vroeg of laat zult u dit lezen. Waar bevindt u zich nu?

U jaagt maar voort van zee naar zee. Zwemt u ergens in de Atlantische Oceaan ter hoogte van het Labradorbekken? Of bent u maar weer eens zuidwaarts getrokken?

Waar ik me u ook voorstel, uiteindelijk bent u overal. Iedere slag van uw staart is voelbaar tot in elke baai. En het gekke is, ook buiten het water heerst u. Daarom schrijf ik, omdat ik wil weten wie u eigenlijk bent: God of de duivel.

Lang dacht ik dat u God was, of nee de zoon van God, die opgejaagd en met een huid vol diepe krassen de aarde de rug had toegekeerd. Dat u uw heil had gezocht uit het zicht van uw belagers en verraders. Dat u zich terugtrok als vis onder de vissen. Maar wee, u was geen vis. U moest naar het wateroppervlak om te kunnen ademen. Niemand ontloopt zijn lot, ook u niet. U werd als zoogdier geboren en u zou het blijven. Uw ademhaling was van verre al te zien als een fontein van barmhartigheid en dat maakte uw achtervolgers gek.

De grootste onder de gekken was kapitein Achab. Hij kon niet tegen zoveel goedheid en hij dreef op een dag een harpoen in uw doorschijnend witte huid. U greep daarop zijn been en vrat het op.

Sindsdien wankelde hij. Net goed vond ik. Maar Achab de Kwade liet het er niet bij zitten en riep de hele wereld op naar u te zoeken. Niet vanwege uw kostbare traan, maar vanwege uzelf. En op een dag vond hij u, omdat u ademde.

Iedereen weet hoe het eindigde: Achab verloor en u, grote Leviathan, u overwon. Gewond maar gelouterd verdween u onder water en niemand maakte meer jacht op u ondanks uw zichtbare ademhaling en uw krachtige staartslag, voelbaar zelfs tot in het glas water dat ik juist dronk.

Maar nu ik langer nadenk, mijzelf die tijd heb gegund, ben ik niet meer zo zeker van mijn zaak.

Wat als niet kapitein Achab, maar ú de duivel bent die onze rust komt verstoren? Wie zegt dat het goede altijd overwint? Wie bent u dat u ondanks uw lichaam, volgestoken met ijzer en haast gewurgd door touwen, toch in staat bent op te stijgen naar het licht van het wateroppervlak?

Hoe is dat mogelijk?

Ik weet dat u er bent. Ik zie uw adem op mijn spiegel. Soms wankel ik als ik aan u denk. Ik schrijf deze brief met inkt. Mocht hij u bereiken en de letters zijn niet uitgewist, dan bent u de Hoogste op aarde, dan heb ik niets gezegd. Maar ik vrees het tegendeel. Ik denk dat de zee de aarde uiteindelijk op zal slokken en dat u, Witte Walvis, daarachter zit. Dat we allemaal zullen verdwijnen in uw donkere buik en dat de enige die dit overleeft Ismaël heet. Ismaël die het verhaal zal hervertellen, opnieuw en opnieuw tot in lengte van alle dagen en alle nachten, in eindeloze eeuwigheid.

Toch eerbiedig ik u, omdat aan alles nu eenmaal een einde moet komen en u heeft de durf dat te doen. Ik ben bang maar ook verwachtingsvol. Ik hoop dat u dit leest.

Uw, ondanks alles, toegenegen Bibi Dumon Tak