JAARGANG 6 NUMMER 1 2011 EEN UITGAVE VAN STICHTING LEZEN
JONGEREN OVER DE GROTE JONGERENLITERATUUR PRIJS
BOEKENWEEK: VIC VAN DE REIJT OVER BIOGRAFIE ELSSCHOT ••• BIOGRAFIEËN IN STRIPVORM ••• KINDERBOEKEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN ••• SCHRIJVERSJUBILEUM JACQUES VRIENS ••• KINDERJURY ••• GROTE JONGERENLITERATUUR P R I J S • • • I N T E RV I E W K A D E R A B D O L A H • • • J O W I S C H M I T Z V E R S U S K A R L I J N S TO F F E L S • • • E E N K I J K J E I N H E T AT E L I E R VA N S E BA S T I A A N VA N D O N I N C K
AGENDA
1 maart Uitreiking De Inktaap, www.inktaap.org
13 april Dag van de Jonge Jury, uitreiking Prijs van
juni Maand van het Spannende Boek,
3 maart Uitreiking 24ste Woutertje Pieterse Prijs,
de Jonge Jury, www.dejongejury.nl
thema Galg en rad – misdaad door de eeuwen heen,
www.woutertjepieterseprijs.nl
16 april Mr. J.C. Bloem-poëzieprijs,
www.maandvanhetspannendeboek.nl
16 t/m 26 maart Boekenweek: thema Geschreven
www.jcbloemstichting.nl
eind mei Uitreiking Grote Jongerenliteratuur Prijs,
portretten, www.cpnb.nl
half mei Bekendmaking Prentenboek van het Jaar,
www.gjp.nu
16 t/m 26 maart Week van het Christelijke Boek,
www.denationalevoorleesdagen.nl
juni De Schaduwprijs, www.crime.nl
www.bcbplein.nl
9 mei Libris Literatuur Prijs,
juni De Gouden Strop, www.degoudenstrop.nl
20 maart Opening tentoonstelling Kikker, Kinderboe-
www.librisliteratuurprijs.nl
4 juni Finale landelijke dichtwedstrijd Doe Maar
kenmuseum, Den Haag, www.kinderboekenmuseum.nl
half mei SchrijfPrijs, www.boekieboekie.nl
Dicht Maar, www.poeziepaleis.nl
22 maart Lezen Centraal, Van BoekStart tot Boeken-
15 mei El Hizjra-Literatuurprijs, www.elhizjra.nl
5 juni Letterenloop, www.letterenloop.nl
week, jaarlijkse conferentie van Stichting Lezen,
18 mei finale Voorleeswedstrijd pabo’s
17 juni C.Buddingh’-prijs, www.poetry.nl
www.lezencentraal.nl
www.denationalevoorleeswedstrijd.nl/
19 juni WriteNow!, www.writenow.nu
21 t/m 30 maart Kikkertiendaagse 2011,
voorleeswedstrijdpabo
eind juni Nederlandse Kinderjury, www.kinderjury.nl
www.leopold/www.kikkertiendaagse.nl
24 mei Studiedag Landelijk Vakberaad Jeugdbiblio-
3 t/m 5 september Manuscripta, feestelijke
7 april Uitreiking Gouden Ganzenveer,
theekwerk, aanmelden en info:
opening van het nieuwe boekenseizoen,
www.goudenganzenveer.nl
wendy@wdgcommunicatie.nl
www.manuscripta.nl
9 april Nationale Leesvertelwedstrijd voor dove
25 mei finale De Nationale Voorleeswedstrijd,
13 september Roald Dahl-Dag,
kinderen, www.woordengebaar.nl
www.denationalevoorleeswedstrijd.nl
www.defonteinkinderboeken.nl
VAN BOEKSTART TOT BOEKENWEEK
AANMELDEN
Leesbevordering van 0–18 jaar
Tot 18 maart 2011 kunt u zich opgeven via www.lezencentraal.nl. Hier
Lezen Centraal 2011 laat u zien hoe gerichte inspanning voor verschil-
de sessies geschiedt op basis van volgorde van binnenkomst. Vol is vol.
kunt u ook aangeven welke deelsessies u wilt volgen. Inschrijving voor
lende doelgroepen uiteindelijk leidt tot een maximaal resultaat. De dag biedt u verder de gelegenheid om kennis en ervaringen uit te wisselen met collega’s.
INFORMATIE Voor informatie over het congres kunt u contact opnemen met Stichting Lezen, Desirée van der Zander, dvanderzander@lezen.nl of Agnes van Mont-
Lezen Centraal 2011 belicht de opbouw van leesmotivatie en literaire
foort, avanmontfoort@lezen.nl T020 – 623 05 66. www.lezencentraal.nl
competentie van kinderen van 0–18 jaar. In het ochtendprogramma ligt de nadruk op de opbrengst van leesbevordering. Suzanne Mol
PROGRAMMA
gaat in op de betekenis van vrijetijdslezen in de taal- en leesontwik-
Dagvoorzitter Aleid Truijens
keling van kinderen en jongeren. Vervolgens vertellen vijf experts in
09.30 uur
Inschrijven, koffie,thee
exact zeven minuten hoe er structureel en doeltreffend aan leesonder-
10.00 uur
Opening en lancering www.Leesplan.nl
10.45 uur
Word je intelligenter van lezen?
Gerlien van Dalen | directeur Stichting Lezen
wijs kan worden gewerkt. Deze creatieve presentaties laten u op een nieuwe en inspirerende wijze kennismaken met de doorgaande leeslijn. Ook wordt de nieuwe website www.leesplan.nl gelanceerd.
Wetenschappelijk bewijs onder de loep genomen.
In het middaggedeelte staat de praktijk centraal. In de sessies komen
Suzanne Mol | Universiteit Leiden
verschillende doelgroepen aan bod.
11.30 uur
Pauze
11.45 uur
De 7 minuten en 20 dia’s van:
VOOR WIE
Adriaan Langendonk, programmacoördinator Kunst van
Het congres richt zich op professionals die werken met kinderen van
Lezen | Heleen Versteegen, projectcoördinator Kinder-
0–18 jaar: managers kinderopvang, pedagogen, voorleescoaches, lees-
opvang en vve Sardes | Roel van Gestel, Uitgeverij Zwijsen
coördinatoren, leerkrachten basisonderwijs, docenten Nederlands,
| Ed Olijkan, onderwijsadviseur ced | Theo Witte, Rijksuniversiteit Groningen
directies, beleidsmakers en specialisten uit het bibliotheekwerk. 12.45 uur
Lunch
WANNEER & WAAR
14.00 uur
Sessieronde
Dinsdag 22 maart 2011 hopen wij u te mogen verwelkomen in
14.45 uur
Afsluiting door Simon van der Geest, auteur
Congrescentrum De Reehorst in Ede Wageningen.
15. 30 uur
Borrel
F OTO K E E S R U T T E N
INHOUD 4 Willem Elsschot: schrijvende zakenman Redactioneel
Vic van de Reijt over zijn biografie van Elsschot
Dromen met je ogen open. Zo omschrijft Peter van Gestel in zijn brief aan Pietje Bell het lezen in zijn jeugd. De vervoering, het opgaan in een
7 Tragedie met logici als helden Lezen en verder lezen
boek, lezen voor de lol en ontspanning – gelukkig zijn degenen 8 ‘Het boek moet echt hun maatje worden’
die dat in hun vroege jeugd meemaken. Aandacht voor lezen voor je plezier en wat daartoe aanzet is
My Book Buddy
belangrijk: goede auteurs, geschikte boeken die lezers vinden via boekhandels, openbare bibliotheken en schoolbibliotheken,
10 Blikveld 0–6
weten wat er te halen valt en een stimulerende leesomgeving. De Boekenweek, voorleeswedstrijden, de Jonge Jury, de Grote Jongerenliteratuur Prijs en De Inktaap zijn aanstaande programma’s, projecten en evenementen die inspireren en
12 Meester van die fijne klas Jacques Vriens 35 jaar schrijver 14 Blikveld 6–12
leesplezier tastbaar maken. De leescultuur gedijt bij dit soort stimulansen, maar vraagt ook om structuur. Onder het motto ‘jong beginnen en niet
16 De waarheid is van citroenschuim Kinderjury 6–12
meer loslaten’ stimuleert Stichting Lezen (voor)lezen thuis, in de kinderopvang en op school. Onze nieuwe website Lees-
18 Prikkels
plan.nl, die wordt gelanceerd tijdens ons jaarlijkse congres Lezen Centraal op 22 maart, laat u zien wat het aanbod is en
20 Blikveld 12–15
hoe u dat structureel inzet. Leesplan.nl brengt lijn in uw leesbevordering. Beleidsmakers en coördinatoren stellen er hun (voor)leesplan op; wie in het onderwijs, de bibliotheek of de kinderopvang werkt kan er speuren naar projecten, ideeën
22 De noodzaak van een literaire jongerenprijs Grote Jongerenliteratuur Prijs 24 Blikveld 15–18
en ervaringen. Vanaf 22 maart is de website beschikbaar. Maak er gebruik van!
26 ‘Je moet blijven geloven in het leven’
Gerlien van Dalen,
28 Een goedkope auto met plastic ramen
Interview met Kader Abdolah
Jowi Schmitz en Karlijn Stoffels in gesprek
Directeur Stichting Lezen
30 Lezen om je te verzoenen met je eigen eenzaamheid Micha Wertheim over lezen
32 Authentiek met een retro randje Een kijkje in het atelier van Sebastiaan van Doninck
34 Tien jaar Inktaap
36 Brief van Peter van Gestel aan Pietje Bell
De projecten die recentelijk mogelijk zijn gemaakt met inhoudelijke en/of financiële steun van Stichting Lezen, zijn met
aangegeven.
Lezen. Kwartaaltijdschrift voor leesbevordering en literatuureducatie is een uitgave van Stichting Lezen. Professionals en studenten op het gebied van leesbevordering en literatuureducatie ontvangen Lezen gratis door zich aan te melden via www.lezen.nl Redactieadres: Stichting Lezen, Oxford House, Nieuwezijds Voorburgwal 328 G, 1012 RW Amsterdam. T 020-6230566 | E-mail redactie: redactielezen@lezen.nl Voor vragen over gratis toezending en adreswijzigingen: info@lezen.nl | Hoofdredacteur: Gerlien van Dalen | Eindredactie: Joukje Akveld / Eva Gerrits Redactie: Joukje Akveld, Daan Beeke, Annemarie Terhell, Desirée van der Zander | Medewerkers aan dit nummer: Ton Koene, Bas Maliepaard, Jowi Schmitz, Karlijn Stoffels, Elsbeth Tijssen, Eva Gerrits Vormgeving: Ramona Dales, Lijn 1, Haarlem | Uitgever: Stichting Lezen Druk: Drukkerij Spinhex & Industrie | Coverbeeld: © Peter van Hugten © Copyright maart 2011 Stichting Lezen. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van enige methode of vorm dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN 1570-9698. De inhoud van Lezen is auteursrechtelijk beschermd. Eventuele rechthebbenden die wij niet hebben kunnen achterhalen, verzoeken wij contact op te nemen met de uitgever.
4
• LEZEN •
BOEKENWEEK
Willem Elsschot: schrijvende zakenman ELSSCHOT-BIOGRAFIE – Het proza van Willem Elsschot (1882–1960) beslaat niet meer dan 750 bladzijden. Maar wel bladzijden waarop ieder woord op z’n plek staat, meent zijn biograaf Vic van de Reijt. DOOR JOUKJE AKVELD
Willem Elsschot
‘Wat in z’n kop zat moest eruit, daarvoor had hij een momen-
Schrijven van binnenuit
tum nodig: een schop onder z’n kont of een emotionele gebeur-
Het werk van Elsschot leerde Van de Reijt kennen op de mid-
tenis om hem aan het schrijven te krijgen.’ Vic van de Reijt
delbare school. ‘Het was een ouderwets gymnasium zonder
(1950), uitgever van Nijgh &Van Ditmar en publicist over
leeslijst. Gymnasiasten lazen toch wel, was de veronderstel-
muziek en literatuur, zegt het met een zweem van plezier in
ling. Onzin natuurlijk, maar ik heb toen wel Hermans, Van het
zijn ogen. Misschien omdat hij de spreekwoordelijke schop
Reve en Elsschot ontdekt – die las je voor je lol.’
zelf ook nodig had om zijn biografie over Willem Elsschot te
Lijmen was zijn eerste kennismaking met Elsschot. ‘Een
voltooien. In 1993 was hij samensteller van diens brieven-
boek over de zakenwereld, dat bestond nog niet, het was
editie. Dat er een biografie moest komen, wist hij toen al.
een unieke leeservaring. M’n leraar Nederlands had thuis
‘Behalve Elsschot de schrijver wilde ik Elsschot de zakenman
zijn verzameld werk staan. Het fascineerde me dat het in één
laten zien. Hoe zijn werkende leven z’n schrijven heeft beïn-
band paste. Tijdens mijn studie Nederlands heb ik in een
vloed. Het oeuvre van Willem Elsschot als boetedoening voor
antiquariaat een exemplaar op de kop getikt. Negen gulden
het zakelijk handelen van Alfons De Ridder. De eerste was
moest ik ervoor betalen, een hoop geld voor een student in
het pseudoniem en de meer rechtschapen versie van de twee-
die tijd. Het was een lelijke uitgave met zo’n klein lettertje,
de. Laarmans versus Boorman. De laatste tien jaar van z’n
gedrukt op wc-papier. In één kerstvakantie had ik het uit.
leven schreef hij niet meer. Dat maakte hem ongelukkig; hij
Daarna wist ik: dit is mijn auteur. Het was de milde ironie die
was z’n betere ik, z’n Elsschotkant, kwijt.’ Sommigen noemen
me aansprak. Elsschots humor en zelfspot, zijn vermogen om
het schizofreen, die tegengestelde persoonlijkheden in één
kort te formuleren. Het schrijven ging hem moeizaam af, toch
mens, een soort Dr Jeckyll en Mr Hyde, maar zo gek is het niet,
moest hij het steeds weer doen. Maar nooit zonder inspiratie.
vindt Van de Reijt. ‘Neem mezelf: ik ben uitgever én muziek-
Als hij geen stof had, schreef hij niet. Een verhaal moest van
verzamelaar. Het een heeft ogenschijnlijk weinig met het an-
binnenuit komen.’ In zijn biografie citeert hij de schrijver:
der te maken, maar het hoort allebei bij mij. In mijn biografie
‘Mijn letterkundige arbeid is zeker geen verpozing, veeleer
toon ik aan dat Willem Elsschot en Alfons De Ridder één en
een marteling waaraan ik mij helaas af en toe niet kan ont-
dezelfde persoon zijn.’
trekken. Het is als malaria, als een driedaagse koorts die een
BOEKENWEEK •
Willem Elsschots werkkamer
LEZEN
• 5
Parijs, Rue d’Armaille. Op nummer 17 woonde De Ridder in het pension dat model stond voor Villa des Roses
mens periodiek overvalt.’ En: ‘Ik had misschien meer kunnen
Het proza van Willem Elsschot laat zich volgens Van de Reijt
schrijven, doch ik heb het niet geprobeerd omdat een auteur
onderverdelen in vier typen: de zakenroman, de familieroman,
één of hoogstens twee boeken tijdens een bepaalde periode
de boerenroman en de persoonlijke roman. In alle vier was
van zijn leven kan voortbrengen.’
de mens Alfons De Ridder nooit ver weg.
Als uitgever spreekt die houding hem aan, zegt Van de Reijt: pas in beweging komen als je iets te melden hebt. ‘Bij mijn
De zakenroman
auteurs zoek ik altijd naar de innerlijke noodzaak om een
Lijmen was Elsschots eerste roman geënt op het zakenleven,
verhaal te schrijven. Is die er niet, dan kunnen ze het boek
zegt Van de Reijt. Later zouden titels als Het Been, Kaas en
beter overslaan.’
Het tankschip volgen. In Lijmen introduceerde de schrijver Boorman en zijn assistent Laarmans die nog in verschillende
Momentum vastleggen
boeken zouden terugkeren. Het tweetal drijft handel met een
Op het moment dat Elsschot begon te schrijven zat alles al
bespottelijk Wereldtijdschrift en vooral Boorman blijkt een
in z’n hoofd, zegt Van de Reijt, dáár had het proces plaats-
meester in het ompraten, het ‘lijmen’ van zijn slachtoffers.
gevonden. ‘Hij schreef het in één keer op, z’n ziel op papier.
Het verhaal was geïnspireerd op De Ridders tijd bij het tijd-
Het leverde gefiltreerd proza op, ook met woorden ging hij
schrift La Revue Générale Illustrée, dat hij leidde met twee
economisch om. Vaak heb je twee uitdrukkingen om iets te
‘schurkachtige vrienden’, aldus Van de Reijt. ‘Het boek ver-
zeggen. Een van de twee is de beste. Voor Elsschot was dat
scheen in 1924, maar toen al schreef Elsschot een satire op
gewoonlijk de kortste. In zijn schrijven streefde hij naar een
de moderne reclame- en marketingwereld. Met zijn vooruit-
zo zuiver mogelijk Nederlands; hij gebruikte geen modieuze
ziende blik liet hij haarscherp zien hoe je mensen kunt inpak-
woorden maar alleen taal die eenduidig te interpreteren was.
ken met mooie woorden.’
Hij wilde klassiek Nederlands schrijven dat ook na zijn dood nog gelezen kon worden. In mijn ogen heeft hij dat ook ge-
De familieroman
daan door prachtige boeken te schrijven. Met m’n biografie
‘Tijdens het schrijven van mijn biografie kwam ik erachter
heb ik een hommage willen brengen aan die stijl: ook ik heb
dat ik Het pensioen een van Elsschots interessantste boeken
geprobeerd zo bondig mogelijk te formuleren. Een biograaf
vind. Dat was me eerder nooit zo opgevallen en dat is ook
heeft niet per se de functie het leven van zijn onderwerp te
meteen het aardige aan zijn werk: in iedere levensfase ontdek
duiden, hij moet het beschrijven. Woorden als “ik” en “mijn”
je er iets anders in. Zijn oeuvre past zich als het ware aan je
zul je in mijn boek niet tegenkomen – allemaal biografenijdel-
leeftijd aan. In Het pensioen beschrijft hij het verhaal van zijn
heid, de lezer mag zelf zijn conclusies trekken. Maar dat mijn
schoonmoeder en haar zoon en kleinzoon. Vlak voor hij naar
engagement bij Elsschot ligt, zal niemand ontgaan. Hij was
het front werd geroepen bezwangerde de zoon een meisje.
een hyperintelligente man, een mooie man ook, een charmeur;
Na de oorlog keerde hij niet terug, het meisje vindt een nette
bijna als in een roman zet ik hem neer. Wat ik wil laten zien
man die het kind echt, en ondertussen strijkt de schoonmoe-
is hoe het leven van De Ridder terugkeert in het werk van
der het weduwe- en wezenpensioen op dat voor het meisje
Elsschot – het momentum vastleggen waar de een overgaat
en haar zoon is bedoeld. Die zoon komt daar pas achter als
in de ander.’
hij zelf volwassen is. Alfons De Ridder stond achter zijn neef▲
•••
Begin jaren twintig, Alfons de Ridder met zijn kinderen en hond
je, maar voelde ook mededogen voor zijn schoonmoeder; hij zag erop toe dat ze het geld niet hoefde terug te betalen.’
Alfons De Ridder/Willem Elsschot Alphonsus Josephus De Ridder werd in 1882 geboren in Antwerpen, de stad waar hij 78 jaar later zou sterven. Van het kleine proza- en
De boerenroman
poëzieoeuvre dat hij onder de naam Willem Elsschot publiceerde zijn
De verlossing uit 1921 vormt een buitenbeentje in Elsschots
veel titels klassiek geworden, waaronder de romans Kaas, Lijmen/
oeuvre, constateert Van de Reijt. ‘Het beschrijft de strijd tus-
Het Been en Het dwaallicht en het gedicht ‘Het huwelijk’ met de
sen een dorpspastoor en een vrijdenkende timmerman en
beroemde regel: ‘want tussen droom en daad staan wetten in de
grijpt niet direct terug op gebeurtenissen uit zijn eigen leven.
weg en praktische bezwaren’.
Het verhaal eindigt met de moord op de pastoor en belandde
Elsschot debuteerde als dichter in het tijdschrift Alvoorder. Na zijn
na verschijning direct op de index; het was een anticlericaal
studie woonde hij enige tijd in een pension in Parijs. De gasten daar
boek en dat viel niet goed in het katholieke Vlaanderen.
zouden hem later inspireren tot het schrijven van zijn prozadebuut
Alleen Menno ter Braak was enthousiast, maar die moest zelf
Villa des Roses, zoals hij in zijn werk vaker zou teruggrijpen op zijn
ook niks van het geloof hebben. De moord was trouwens niet
eigen leven. Het boek verscheen onder de naam Willem Elsschot,
verzonnen, die vond plaats in 1842 in een Vlaams dorpje.
omdat er in de Vlaamse letteren al een A. De Ridder was. Elsschot
Elsschot kende die gebeurtenis uit de vele volksliederen die
verwijst naar de streek ‘Helschot’ nabij Antwerpen waar De Ridder
eraan gewijd werden.’
vaak vakanties doorbracht. Villa des Roses viel op door de zakelijke, sobere stijl, die in die tijd zeer ongebruikelijk was. Hij werd erom
De persoonlijke roman
geroemd door de Nederlandse schrijvers Jan Greshoff en Forum-
Veredelde memoires, noemt Van de Reijt de paar persoonlijke
redacteur Menno ter Braak. Mede dankzij deze twee literatoren en
romans die Elsschot schreef, te beginnen met zijn debuut Villa
latere bewonderaars als Simon Carmiggelt en Karel van het Reve
des Roses. Directe aanleiding voor het boek was zijn verblijf
verkreeg Elsschot in ons land een bijna onaantastbare status.
in een pension in Parijs na zijn studententijd. ‘Mensen gaan er makkelijk vanuit dat de personages in het boek één op één overeenkomen met de bewoners van het pension, maar volgens mij ligt het genuanceerder; hij vervlocht hun karakters
Een selectie uit Elsschots werk
met mensen uit zijn Vlaamse leven. Elsschot beweerde wel dat
Villa des Roses, 1913
hij geen fantasie had, maar in mijn ogen waren zijn boeken
De verlossing, 1921
alleen in eerste opzet autobiografisch; daarna voegde hij aller-
Lijmen/Het Been, 1924/1938
lei elementen toe waardoor het alsnog fictie werd. Hij hield
Kaas, 1933
ervan mensen op het verkeerde been te zetten. Als een Vos
Tsjip, 1934
Reynaerde wiste hij met zijn staart alle sporen uit.’ •••
Pensioen, 1937
Elsschot. Leven en werken van Alfons De Ridder,
Vic van de Reijt. Athenaeum, Polak & Van Gennep, € 29,95
De leeuwentemmer, 1940 Het dwaallicht, 1946
LEZEN EN VERDER LEZEN •
LEZEN
• 7
Tragedie met logici als helden BOEKENWEEK 2011 – Biografieën in stripvorm winnen voorzichtig terrein, maar dan vooral in het buitenland. Voorlopig hoogtepunt is Logicomix, een intrigerende beeldroman over de filosoof Bertrand Russell, die zijn zoektocht naar een onwrikbare waarheid verhief tot levensdoel. DOOR ANNEMARIE TERHELL
➔ Nelson Mandela, de biografie
‘Je kunt mensen niet begrijpen zonder hun ideeën te be-
➔ De Anne Frank Stichting maak-
(Contact, 14+) behandelt het le-
grijpen,’ beweert Christos, de helft van het schrijversduo
te een geautoriseerde biografie:
ven van de jonge herder die het
achter Logicomix, in dit boek. Die bewering laat zich ook
Het leven van Anne Frank (Lui-
schopte tot de eerste democra-
omkeren. Wie de sombere episode over Russells jeugd in
tingh, 12+) toont in warme, inge-
tisch gekozen president van Zuid-
het eenzame Pembroke Lodge leest, begrijpt waarom deze
togen tekeningen Annes jeugd in
Afrika. Zo’n geautoriseerde strip
hoogbegaafde jongeman zo verbeten zocht naar houvast.
Frankfurt, de opkomst van nazi-
roept de vraag op wat er niét wordt
Het ijzeren regime van zijn grootmoeder, het gebrek aan
Duitsland, de verhuizing van het
verteld: zo worden de schanda-
geborgenheid en het nachtelijke gehuil van zijn waan-
gezin naar Amsterdam, de Duit-
len rondom zijn ex-vrouw Win-
zinnige oom maakten van hem een tobber voor wie het
se inval in Nederland en Annes
nie maar summier aangestipt.
ordenen van de wereld van levensbelang was. Die missie
jaren in het Achterhuis. Sid Jacob-
Mandela’s vergevingsgezindheid
bracht hem in contact met grote denkers en wiskundigen
sen en Ernie Colón baseerden hun
jegens haar versterkt zijn imago
uit zijn tijd, en onbedoeld raakte hij betrokken bij het
werk op foto’s en brieven uit het
als zachtmoedige held.
ideologische debat rondom de Britse deelname aan de
archief van de familie Frank.
Tweede Wereldoorlog. Om zijn interessante geschiedenis recht te doen kozen de makers een bijzondere vorm: een dubbel raamwerk. Russell vertelt zijn eigen levensverhaal tijdens een legendarische toespraak op 4 september 1939, de dag waarop het Verenigd Koninkrijk Duitsland de oorlog verklaarde. Ondertussen discussieert het team van schrijvers en striptekenaars over hun worstelingen om van Logicomix een logisch geheel te maken. Moet het boek een spirituele tragedie worden met logici als helden, of een logica voor dummies? ‘Wiskunde en strips, net als ➔ In de vs doen ze het goed:
olie en water... gaan nooit samen!’ roept schrijver Apos-
grafische biografieën van mega-
tolis vertwijfeld uit op het redactiekantoor. Het ambitieu-
Beatles in stripvorm (Silvester
sterren als Elvis, the Sex Pistols,
ze raamwerk is een slimme zet om filosofische begrippen
Strips, 14+) dat werd getekend
➔ Van Europese bodem is The
Kurt Cobain, Che Guevara en
en vraagstukken te kunnen verhelderen zonder daarmee
door een collectief van vijfentwin-
Malcolm X. Voor scholieren be-
Russells levensverhaal in de weg te zitten. Dat ontvouwt
tig jonge Franse striptekenaars.
staan er zelfs aparte series waar-
zich als een tragedie. Als zijn leerling Wittgenstein diens
In cartooneske illustraties bren-
in het leven van nationale super-
Tractatus Logicus presenteert, beseft Russell dat hij twin-
gen zij het succesverhaal van de
helden zoals Rosa Parks, Martin
tig jaar lang heeft geploeterd op een leer die uiteindelijk
Fab Four tot leven. Het boek voert
Luther King en Benjamin Franklin
toch gebaseerd blijkt te zijn op drijfzand. •••
langs alle hoogtepunten uit de
full colour illustraties en toegan-
Logicomix, een epische zoektocht naar de waarheid,
Ringo gezamenlijk actief waren
kelijke teksten beogen de uitge-
Apostolos Doxiadis, Christos H. Papadimitriou e.a.
– van de vroege optredens in
vers ook kinderen te bereiken die
De Vliegende Hollander, € 19,95 (15+)
Hamburg tot de opnames in de
is verstript. Met aansprekende
minder graag lezen.
jaren dat John, Paul, George en
Apple Studio.
• LEZEN •
SCHOOLBIBLIOTHEKEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN
F OTO M Y B O O K BU D DY
8
‘Het boek moet echt hun maatje worden’ MY BOOK BUDDY – Kinderen die zonder boeken opgroeien
kwam ze kinderen tegen die verstoken van boeken opgroeien.
missen de kans om goed te leren lezen, zelfstandig kennis
Dat moest veranderen, vond Spierenburg, omdat boeken bij
op de te doen en hun blik op de wereld te verruimen.
uitstek geschikt zijn om de kwaliteit van leven op de langere
Om die reden zet de stichting My Book Buddy schoolbiblio-
termijn te verbeteren. ‘Boeken reiken zowel dromen als
theken op in ontwikkelingslanden.
kennis aan,’ zegt ze. ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat je die
DOOR BAS MALIEPAARD
twee dingen nodig hebt om je te ontwikkelen. Boeken kunnen hele waardevolle praktische kennis overdragen, over hoe je
Het was in Zambia, drie jaar terug, dat Cathy Spierenburg
een waterput moet slaan bijvoorbeeld, maar ook in bredere
kinderen ontmoette die voor het eerst in hun leven een boek
zin je blik op de wereld verruimen. Dat stelt je in staat om
zagen. Ze hielden het vast, keken ernaar, maar hadden geen
kritisch te worden en belangrijke vragen te stellen.’
flauw idee wat ze ermee moesten doen. Pas toen het boek openviel, ontdekten ze dat er plaatjes en woorden in stonden.
Boeken helpen kinderen bovendien om technisch goed te leren
Spierenburg, destijds nog netmanager van televisiezender
lezen en zijn daarom onmisbaar in de strijd tegen analfabe-
Z@ppelin, bezocht verschillende ontwikkelingslanden als
tisme en laaggeletterdheid. ‘Ik ben op scholen geweest waar
projectleider van de eenmalige leesbevorderingsactie ‘Lees
geen enkel gedrukt lesmateriaal aanwezig was,’ vertelt Spie-
mee met Nijntje’, die onder andere tot doel had bibliotheken
renburg. ‘Kinderen leren er letters schrijven in de lucht, het
te openen in de derde wereld. De kinderen in Zambia bleken
zand of in schriftjes die zo vaak worden uitgegumd en her-
geen uitzondering: ook in Azië, Afrika en het Midden-Oosten
gebruikt tot het papier stuk is. Leesoefenboeken ontbreken,
SCHOOLBIBLIOTHEKEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN •
LEZEN
• 9
laat staan jeugdliteratuur waarmee je het plezier in lezen
bespreking. Dat stimuleert de kinderen om er thuis in te lezen
kunt ontdekken.’
en vormt een beloning als ze het boek terugbrengen.’
Tien openbare bibliotheken wist Spierenburg met de Nijntjeactie te verwezenlijken, maar ze liep tegen een aantal pro-
Boeken of voedsel
blemen aan. Kinderen moesten vaak uren lopen om de biblio-
In een jaar tijd zijn er in Kenia, Bangladesh, Panama en Ethio-
theek te bereiken en de boeken werden vaak niet uitgeleend,
pië op dertien scholen 84 boekenkasten neergezet, die ruim
omdat men bang was dat een dergelijk ‘kostbaar bezit’ niet
3300 kinderen bereiken. Eind dit jaar wil Spierenburg twee-
zou worden teruggebracht. Daarom riep Spierenburg, inmid-
honderd kasten hebben gerealiseerd. De locaties zijn nu nog
dels manager van Mediasmarties (een online mediagids voor
via haar persoonlijke contacten gekozen, maar iedereen kan
kinderen tot twaalf jaar), in januari 2010 op persoonlijke titel
een plek aanmelden via de website van het project. Of live,
een nieuw boekenproject in het leven, waarin deze problemen
zoals een jongen onlangs tijdens een lezing over My Book
worden omzeild.
Buddy deed. Hij vertelde dat hij geadopteerd is uit Colombia en met zijn basisschool een boekenproject mogelijk wil maken.
Lokale bevolking
Spierenburg werd uitgenodigd bij zijn ouders en dit jaar zul-
De stichting My Book Buddy zet schoolbibliotheken op in
len zij samen met hun zoon een bibliotheek aanbieden op een
ontwikkelingslanden. Dat heeft twee voordelen: de boeken
school in zijn geboortedorp. Spierenburg hoopt op meer van
zijn op een school beter bereikbaar voor kinderen en de leer-
dit soort acties, want My Book Buddy wordt volledig gefinan-
krachten kunnen zowel de uitleenprocedure regelen en con-
cierd door sponsorgelden en donaties.
troleren als een actieve rol spelen in de leesbevordering.
Uit de evaluatieverslagen die de lokale coördinatoren jaarlijks
Kenmerkend voor My Book Buddy is dat veel door de lokale
aan de stichting moeten sturen, komt een positief beeld naar
bevolking op poten gezet moet worden. Er wordt niet zomaar
voren: kinderen reageren enthousiast en ook hun ouders lezen
een pakket met boeken gedropt, maar een vrijwilliger uit
de boeken graag. Wel is het soms nog een probleem dat leer-
Nederland komt het bibliotheekconcept ter plekke uitwerken.
krachten in Afrika de boekenkast niet onbewaakt op school
Deze vrijwilliger brengt een bouwtekening mee, met Ikea-
durven achter te laten, omdat sommige mensen de boeken
achtige instructieplaatjes van een verrijdbare, afsluitbare
stelen en ruilen tegen voedsel.
boekenkast. Lokale timmerlieden produceren en beschilderen
Is dat geen veelgehoorde kritiek? Dat de lokale bevolking
de kast op kosten van de stichting.
meer geholpen is met een paar zakken rijst dan met een sta-
Vervolgens bezoekt de vrijwilliger samen met de leerkrachten
pel prentenboeken? Spierenburg heeft het nog niet gehoord.
de dichtstbijzijnde boekhandel, vaak in een grote stad op
Maar het is wel de valkuil bij dit soort projecten, zegt ze, dat
uren rijden van de school. Daar zoeken zij gezamenlijk boeken
het andere leed je afleidt van je doel. ‘Je kunt je geld in een
uit voor de kast, geschreven of vertaald in de voertaal van de
schoolgebouw steken, in voedsel of aidspreventie en het is
school (vaak Engels) en lokale dialecten.
ook belangrijk dat andere mensen zich daarmee bezighouden.
In de meeste gevallen was het tot nu toe Spierenburg zelf
Maar ik geloof dat iedereen moet doen waar hij goed in is.
die, tijdens haar privévakanties, de bibliotheken kwam instal-
My Book Buddy is in mijn ogen een verantwoorde investering
leren: ‘We begeleiden de leerkrachten bij hun boekkeuze.
in de ontwikkeling van kinderen op de lange termijn.’ •••
Hun eerste impuls is vaak om alleen maar bijbels, korans of voorlichtingsboeken over aids in te slaan. Wij willen juist een
Meer informatie over My Book Buddy is te vinden op
gevarieerde bibliotheek. Eén woordenboek, één atlas en één
www.mybookbuddy.nl.
heilig boek, maar ook sprookjes, volksverhalen, prentenboeken, mooie jeugdromans en informatieve boeken.’
Biblionef en Room to Read
Op school mogen de kinderen alle boeken voorzien van een
Ook de organisaties Biblionef en Room to Read houden zich bezig
My Book Buddy-stempel en krijgen de leerkrachten uitleg
met de verspreiding van kinderboeken in achterstandsgebieden
over een handig uitleensysteem. ‘We betrekken de kinderen
wereldwijd. Biblionef Nederland stuurt vooral nieuwe Nederlandse
bewust, want het boek moet echt hun maatje worden. Ze krij-
kinderboeken naar zo’n driehonderd scholen en kindertehuizen in
gen ook een tasje waarin ze een boek mee naar huis kunnen
Suriname en op de Antillen. In Zuid-Afrika zet Biblionef ook bibliothe-
nemen. Een week later moeten ze het weer inleveren en op
ken op in townships. Room to Read volgt een bredere strategie: ze
die dag wappert de My Book Buddy-vlag voor de school. We
bouwen scholen, publiceren boeken in lokale talen, richten biblio-
sporen de leerkrachten aan om dan activiteiten rond de boe-
theken op en bekostigen studiebeurzen voor meisjes. Meer informa-
ken te organiseren, zoals een voorleeswedstrijd of een boek-
tie hierover is te vinden op www.biblionef.nl en www.roomtoread.org.
10
• LEZEN •
BLIKVELD 0–6
Kikker in het Kinderboekenmuseum Het Kinderboekenmuseum in Den Haag wordt uitgebreid met een afdeling voor peuters en kleuters. De expositie Kikker opent tijdens de Kikkertiendaagse op zondag 20 maart en is ingericht rond vijf prentenboeken van Max Velthuijs. In tegenstelling tot Papiria, de nieuwe opstelling van het Kinderboekenmuseum die uitblinkt in digitale techniek, is Kikker een voel- en doetentoonstelling die is gericht op de sensomotorische ontwikkeling van de doelgroep. De ruimte is verdeeld in vijf eilanden, waar kinderen steeds een ander prentenboek binnenstappen. Op het eiland dat verwijst naar Kikker is verliefd spelen emoties de hoofdrol. Door luikjes te openen, kunnen kinderen Kikkers hart laten opspringen bij het zien van zijn geliefde Eend. Daarna worden ze uitgenodigd om zelf een brief te schrijven aan Eend, of een tekening te maken. De tentoonstelling kan zowel door schoolklassen als door individueel publiek worden bezocht en is geschikt voor kinderen van drie tot en met zes jaar. [at] www.letterkundigmuseum.nl
Prentenboeken op de iPhone Prentenboekenuitgevers zetten de eerste voorzichtige stappen richting nieuwe media; verschillende uitgeverijen lanceerden dit jaar hun eerste applicaties voor iPhone en iPad. Querido bewerkte het Prentenboek van het Jaar Fiet wil rennen van Bibi Dumon Tak en Noëlle Smit tot een animatiefilmpje. Het verhaal over de eigenwijze struisvogel Fiet, die vecht tegen de storm, is dynamisch en wordt spannend verteld door Frank Groothof. Bij dezelfde uitgever verscheen Voordat jij er was, een bewerking van het Gouden Griffelboek 2010. De applicatie is gebaseerd op de illustraties van Philip Hopman, die handmatig kunnen worden omgeslagen. De plezierige vertelstem van Jan Meng en de spannende muziek geven deze digitale versie een extra dimensie. De verjaardag van Sylvia van Ommen en Maurice van de Bij werd ontwikkeld met steun van het Nederlands Letterenfonds en verscheen in verschillende landen. Deze applicatie is geschikt voor iPhone, iPad en iPod touch en bevat naast een verhaal ook interactieve pagina’s en geluidseffecten. Alle applicaties kunnen worden gedownload in de iTunes Store voor € 2,39; wie de Querido apps wil gebruiken op de iPad betaalt meer: Fiet wil rennen kost € 4,99, Voordat jij er was € 3,99. [at]
Gemaskerde optocht De kinderkunstreeks die het Gemeentemuseum in Den Haag uitgeeft in samenwerking met uitgeverij Leopold is hard op weg een bijzondere serie te worden met louter hoogtepunten. In Meneer Kandinsky was een schilder ging Daan Remmerts de Vries de dialoog aan met het werk van Kandinksy; in Keepvogel en Kijkvogel vertaalde Wouter van Reek Mondriaans beeldtaal naar een reeks fascinerende Keepvogeltekeningen. Het derde deel Ensor – De grote maskerade verschijnt naar aanleiding van de expositie James Ensor – Universum van een fantast. Illustrator Marije Tolman dook in het werk van de Vlaamse symbolist en liet zich inspireren door zijn monsters, skeletten en carnavaleske karakters. Op geraffineerde wijze laat zij haar uitbundige kleurenpalet versmelten met Ensors groteske wereld en integreerde ze zijn grillige figuren in haar eigen idioom. ‘Ik had het gevoel dat ik steeds bij Ensor achter op de fiets kon springen,’ zegt Tolman over dit artistieke experiment. De originele tekeningen uit het prentenboek zullen vanaf 13 maart geëxposeerd worden. De opening belooft een waar feest te worden met muziek, een kinderoptocht en maskers. [at] Ensor – De grote maskerade, Marije Tolman. Leopold, € 13,95 (6+) www.gemeentemuseum.nl
BLIKVELD 0–6 •
LEZEN
• 11
Dick Bruna Huis viert feest Het Dick Bruna Huis in Utrecht bestaat vijf jaar. Ter ere van dit jubileum zullen bekende
meer dan 1200 werken, waaronder Bruna’s eerste boekomslagen, origineel werk uit kinderboeken, maar ook affiches voor organisaties als Amnesty International en het Rode Kruis, die Bruna belangeloos ontwierp. Het Centraal Museum heeft de collectie langdurig in bruikleen. Op de eerste verdieping kunnen volwassen bezoekers zich verdiepen in een overzicht van Bruna’s affiches, boekomslagen en tekeningen. Op de begane grond kunnen kinderen op speelse wijze kennismaken met de basisbeginselen van de beeldende kunst, zoals het gebruik van kleuren, vormen en lijnen. Het Centraal
©
voor zijn wereldberoemde konijn. De collectie van het Dick Bruna Huis bestaat uit
I L L U S T R AT I E
centimeter hoog. Ook Dick Bruna zelf heeft zich uitgeleefd op een feestelijke outfit
DICK BRUNA, UITGEVERIJ MERCIS
modeontwerpers feestjurken ontwerpen voor een aardenwerken Nijntje van veertig
Museum organiseert regelmatig voorlees- en tekenmiddagen en andere activiteiten in het Dick Bruna Huis. De feestjaponnen zullen vanaf 1 april te zien zijn. [at] www.dickbrunahuis.nl
4x luisteren en voorlezen • Originele prentenboeken voor peuters zijn zeldzaam, maar Mama kwijt van Chris Haughton (Gottmer,3+) is een juweeltje. De tekeningen zijn sfeervol en uitgebalanceerd, de tekst is plezierig compact en de mimiek van de verbaasde bosbewoners bijzonder goed getroffen. • Sprookjesletters van Annemarie van den Brink & Caroline van Pelt (ill.) (Clavis, 5+) is een origineel abc-boek met ritmische rijmpjes rond sprookjesfiguren en hun bijbehorende attributen, zoals de quiz van Repelsteeltje, de fonkelnieuwe laarsjes van de Gelaarsde Kat en de veren van Vrouw Holle. • Imme Dros stortte zich op De fabels van Aesopus (Leopold, 8+) en hertaalde die in eenvoudig Nederlands met een puntige moraal op rijm. De illustraties zijn van de Italiaanse laureaat Fulvio Testa. • De Fanfare (Bieke Rosse & Krista de Mulder (ill.), De Eenhoorn, 3+) is een fris geïllustreerde liedjesbundel met cd. De teksten gaan over boze moeders, vaders die van huis zijn, vakantie aan zee of de herfst, nodigen uit tot meezingen en hebben een warm melancholieke ondertoon. Alle liedjes zijn voorzien van gitaarakkoorden. [at]
Te k e n t a l e n t i n B o l o g n a Traditiegetrouw reist de kinderboekensector elk voorjaar massaal af naar Italië voor het belangrijkste evenement op het gebied van kinder- en jeugdboeken, de Bologna Fiera del Libro per Ragazzi. De kinderboekenbeurs is een belangrijke ontmoetingsplaats voor professionals vanuit de hele wereld. Vorig jaar trok de beurs 1300 exposanten uit 67 landen, 4763 handelsvertegenwoordigers en een veelvoud aan auteurs, illustratoren, literaire agenten, drukkers, boekhandelaren en bibliothecarissen. Ook op het gebied van illustratiekunst speelt de Bologna Fiera een voortrekkersrol. Jaarlijks worden zo’n 2500 prentenboeken ingestuurd voor de BolognaRagazzi Award, een onderscheiding voor prentenboeken van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Vorig jaar werd deze prestigieuze prijs gewonnen door Marije en Ronald Tolman met De boomhut (in de categorie fictie). Elk jaar krijgt een van de deelnemende landen tijdens de Illustrators Exhibition de gelegenheid om te laten zien wat het op het gebied van illustratiekunst in huis heeft. Dit jaar is Litouwen Guest of Honour. De geschiedenis van kinderboekillustraties in deze Baltische staat is relatief jong; pas in 1990 werd in Litouwen het eerste geïllustreerde kinderboek gepubliceerd. [at] De Bologna Childrens Book Fair vindt plaats van 28 tot en met 31 maar t 2011. www.bookfair.bolognafiere.it
F OTO D E E P C O L O R E D
Meester van die fijne klas JACQUES VRIENS – Zeg ‘schoolverhalen’ en een kind
Vandaag is meer dan de helft van de collectie Jacques Vriens-
zal Jacques Vriens zeggen. Nog steeds: al vijfendertig jaar
boeken van de Centrale Bibliotheek in Amsterdam uitgeleend.
lang is Vriens, schrijver en ex-schoolmeester, ongekend
De catalogus zegt dat de bibliotheek meer dan honderdtwin-
productief en populair met zijn schoolverhalen, avonturen-
tig titels van Vriens in bezit heeft, en van enkele daarvan wel
boeken en geschiedenisvertellingen. Altijd luchtig, altijd
vijf of zes exemplaren, maar de boekenplanken waarop zijn
precies zoals kinderen de boeken het liefst zien.
boeken zijn uitgestald vertonen gaten. Even tellen: er staan
DOOR THOMAS DE VEEN
bijna tachtig Vriensboeken in de kast ‘school’ en er staan er nog twee dozijn bij de categorieën ‘speuren’ en ‘lekker lezen’. De rest van de exemplaren moet dan bij de leners thuis liggen. Van de vijf exemplaren van Die rotschool met die fijne klas, Vriens’ debuut uit 1976, staan er vandaag ook twee geregistreerd als uitgeleend.
SCHRIJVERSJUBILEUM •
LEZEN
• 13
Publieksschrijver
een onbekommerd ideaalbeeld. De serie over Hotel de Koren-
Zou er een jeugdboekenschrijver bestaan die eenzelfde lang-
wolf trekt zich bijvoorbeeld van de boze buitenwereld weinig
durige populariteit geniet? Het jaar waarin Jacques Vriens
aan en het avontuur in Een stelletje mooie vrienden verkleint
(1946) de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, markeert ook
juist weer de tegenstellingen tussen arm en rijk in twee buur-
zijn vijfendertigjarig schrijverschap – en Vriens is still going
wijken: de kinderen weten de buitenwereld wel te bedwingen.
strong. Hij heeft nog steeds een groot publiek, is nog steeds
Het geeft de boeken van Vriens die typische ‘kinderboeken-
de publieksschrijver pur sang: een verhalenverteller die weet
veiligheid’ waar jonge, onbevangen lezers van smullen.
waar hij zijn lezers mee pleziert. Vele generaties kunnen zijn boeken niet wegdenken uit het kinderboekenlandschap en
Hoe het zou moeten
nog altijd gaat er vrijwel geen jaar voorbij zonder dat zijn
En meester Jaap – dat is natuurlijk een wat geïdealiseerde
nieuwste boek op de tiplijst van de Nederlandse Kinderjury
schoolmeester, gemodelleerd naar de meester die Vriens zelf
staat. De Prijs van de Nederlandse Kinderjury won hij vijf
zijn halve leven is geweest, tot hij zich uitsluitend op het
keer, in de jaren negentig kreeg hij tweemaal een
schrijven toelegde en scholen alleen nog bezocht als gast.
Zilveren Griffel en het aantal boeken dat op zijn naam staat
Dat hij als onderwijzer een missie heeft met zijn boeken, blijkt
overschrijdt de honderd. Lezen nummer 4, 2010 meldde nog
uit het nawoord dat namens/over Vriens in een van zijn boe-
dat leerkrachten volgens onderzoek het liefst de boeken van
ken staat: ‘Natuurlijk zit je ook op school om te leren, maar
Vriens voorlezen en hem ruimschoots verkiezen boven Carry
Jacques Vriens is ervan overtuigd dat dat veel gemakkelijker
Slee, Annie M.G. Schmidt of Roald Dahl.
gaat als je je op school thuis voelt en extra geholpen wordt wanneer je iets niet snapt of problemen hebt in de groep.’
Meteen herkenbaar
Dus mag een meester-Jaapverhaal best gezien worden als een
Wat zou zijn geheim zijn? Je herkent een boek van Jacques
blauwdruk van hoe het zou moeten gaan in de klas. Wanneer
Vriens meteen, zoals dat ook geldt voor die andere paar grote
een meisje plots zit te snikken als meester Jaap is aanbeland
publiekslievelingen van de afgelopen tien jaar. Paul van Loon
bij de dicteezin: ‘Vader en moeder kusten elkaar en daarna
schrijft over griezeligheden met een dosis humor, Carry Slee
dansten ze op tafel,’ leidt dat tot een kringgesprek. Omdat
schrijft licht verteerbaar over hedendaagse jongerenproblemen,
haar ouders in scheiding liggen, geeft de klas het meisje ‘aller-
Francine Oomen schrijft speels en oplossingsgericht over de
lei raadgevingen’. Daarmee is er een pleister voor de wonde
puberteit en andere problemen die kinderen kunnen overval-
gevonden en kan het verhaal met een grapje eindigen: er
len. En Jacques Vriens schrijft warme en vrolijke avonturen
wordt een club opgericht voor kinderen van gescheiden ou-
over het alledaagse (school)leven. Daaronder vallen zijn korte-
ders: ‘De sas: Schijt aan Scheiden’.
verhalenserie over meester Jaap, die altijd gul spekkies ronddeelt onder de kinderen, maar ook het klassiek geworden
Met een glimlach
Achtste-groepers huilen niet. Dat is misschien wel Vriens’
Het blijven boeken die als een schooldag voorbij trekken: de
meest serieuze boek, omdat het gaat over een meisje dat
rekentoets was misschien vreselijk moeilijk en niet leuk, maar
sterft aan leukemie, maar het blijft ook een verhaal over een
aan het einde van de dag kunnen we met opgeheven gezicht
warme basisschoolklas, waar jongens ‘op’ meisjes zijn en
en een glimlach weer naar huis, terwijl meester Jacques aan
vice versa.
de deur de leerlingen gedag wuift. Dat leerkrachten de verhalen van Vriens zo graag voorlezen, mag geen verrassing
Kinderboekenveiligheid
heten: ze zijn herkenbaar, gaan over schoolsituaties en ein-
Vriens beheerst de taal, de regels en de gebruiken van het
digen met een glimlach. En voor kinderen geldt hetzelfde:
basisschoolleven, en daarbij komt het goed uit dat dat in de
die zien in een boek toch het liefst dat het grappig is, over
loop der jaren ook niet ingrijpend veranderd is of zal veran-
herkenbare dingen gaat en graag ook nog een beetje span-
deren. Het is daardoor opvallend hoe weinig verouderd de
nend is. Geen wonder dat Vriens in de Amsterdamse biblio-
boeken van Vriens aandoen. Een boek als Een stelletje mooie
theek de best vertegenwoordigde schrijver is in de kast
vrienden valt misschien een beetje door de mand omdat er
‘school’ en dat de rest van zijn boeken te vinden is onder de
bij een inbraak een bandrecorder is gestolen en geen laptop,
noemers ‘speuren’ en ‘lekker lezen’. School, speuren en lek-
maar aan de wereld die Vriens beschrijft is niet duidelijk te
ker lezen zijn dé ingrediënten van een Vriensboek – het is al
zien dat het boek uit 1981 stamt. Toegegeven: dat komt ook
vijfendertig jaar een beproefd recept en waarschijnlijk nog
omdat die wereld van Vriens iets geïsoleerds heeft, iets van
niet uitgewerkt. •••
14
• LEZEN •
BLIKVELD 6–12 Biografie Roald Dahl ‘Ik denk dat over de meeste auteurslevens niet zo veel te vertellen valt,’ zegt Roald Dahl-biograaf Donald Sturrock. ‘Wat een schrijver bijzonder maakt speelt zich af in zijn hoofd. Maar het leven van Roald Dahl verliep als een zeereis; na een kalme periode stak er altijd weer een storm op.’ Het leven van de schrijver van klassiekers als de gvr en Sjakie en de chocoladefabriek kende naast grote roem en rijkdom een haast onwaarschijnlijke hoeveelheid rampspoed. Als raf-piloot tijdens de Tweede Wereldoorlog verloor hij bij een noodlanding bijna het leven; z’n babyzoon liep bij een ongeluk ernstig hoofdletsel op; z’n oudste dochter overleed aan zeldzame complicaties van de mazelen en z’n vrouw kreeg tijdens haar vijfde zwangerschap een hersenbloeding. Sturrock leerde Dahl kennen als documentairemaker bij de bbc. Zijn biografie is een lijvig boek dat leest als een verhaal van de meesterverteller zelf: vol grootse gebeurtenissen en onverwachte wendingen. Sturrock: ‘Met mijn boek heb ik geprobeerd een boeiend en leesbaar portret te schrijven van de man wiens gezelschap altijd zo buitengewoon onderhoudend was.’ Daarin is hij met verve geslaagd. [ja] Verhalenverteller, het leven van Roald Dahl, Donald Sturrock. De Geus, € 29,90
Tiffany Dop verfilmd Dutch Mountain Movies werkt aan de verfilming van Tiffany Dop van Tjibbe Veldkamp, zo is te lezen op de website van deze filmmaatschappij. Tiffany Dop werd in 2010 onderscheiden met een Zilveren Griffel en gaat over een vechtlustig meisje van dertien dat met haar asociale moeder en broers in een flat woont. Op een dag krijgt Tiffany een klein meisje in handen gedrukt en met het kindje op schoot voelt ze zich vreemd gelukkig. Tiffany besluit dat ze zelf een baby wil en gaat op zoek naar een man die haar zwanger wil maken. Dat blijkt, door haar leeftijd en gebrek aan ervaring, minder eenvoudig dan gedacht. Tjibbe Veldkamp schreef het boek met in zijn linkerhand een scenariohandboek. ‘Niet omdat ik een filmscript wilde schrijven, maar om te zien hoe zo’n filmische opzet zou uitpakken. Toen meldde Dutch Mountain Movies zich en ik dacht: dat scenario schrijf ik! Nu dreigt het boek dus echt een film te worden,’ aldus Veldkamp. De film zal worden geregisseerd door Hanro Smitsman, producent René Huybrechtse hoopt de opnames deze zomer te realiseren. Of de hoofdrol ook gespeeld zal worden door een Gronings meisje, zoals in het boek, is nog niet bekend. [at]
100 x Annie Op 20 mei 2011 is het honderd jaar geleden dat Anna Maria Geertruida Schmidt werd geboren. Haar honderdste geboortedag wordt gevierd met een royaal assortiment aan herdrukken. Medio april staat de voorleesbundel 100 x Annie op het programma, waarin een nieuwe selectie is gemaakt van verhalen, versjes en voorleesfragmenten met tekeningen van Fiep Westendorp, Wim Bijmoer, Philip Hopman, Carll Hollander en anderen. In november volgt een tweede bloemlezing, ditmaal met kindergedichten die zijn geïllustreerd door Sieb Posthuma. Ook verschijnen er ter gelegenheid van de Annie M.G. Schmidtweek kartonnen edities en uitdeelboekjes van Jip en Janneke, stoffen boekjes van Pluk, en een eenmalige bundeling van de avonturen van Wiplala met een nieuwe omslagillustratie van Philip Hopman. Op 16 oktober gaat de musical Jip en Janneke in première in de Haarlemse Stadsschouwburg. De musical wordt geproduceerd door firma Rieks Swarte, de muziek is van Fay Lovsky. [at] www.anniemgschmidt.nl, www.bostheaterproducties.nl
BLIKVELD 6–12 •
LEZEN
• 15
Jacque s Vriens 35 jaar schrijver 2011 is ook het jaar van Jacques Vriens, die dit voorjaar 65 wordt en tegelijk zijn vijfendertigjarig jubileum viert als kinderboekenauteur. Van 6 tot en met 16 april organiseert de uitgeverij een feestweek voor de boekhandels door slingers, banieren, tasjes en een gratis magazine over Jacques Vriens aan te bieden. Ook liggen er eenmalige goedkope jubileumuitgaven van Vriens’ bestsellers in de winkel. De eerste drie titels in deze bestsellerreeks verschijnen in maart: Nog één nachtje slapen (onderbouw), Lekker zelf lezen met Jacques Vriens (middenbouw) en Oorlogsgeheimen (bovenbouw) (€ 7,50 per stuk). Later in het jaar verschijnen er nog eens zes goedkope herdrukken van populaire titels. Op zondag 13 maart wordt een Jacques Vriens-fandag georganiseerd in theater De Flint in Amersfoort. Vriens speelt daar zijn voorstelling Hoe verzint-ie het toch allemaal?, een familievoorstelling voor ouders en kinderen vanaf acht jaar. Verder zijn er allerlei feestactiviteiten zoals een meester Jaap-coverontwerpwedstrijd. In april toert Vriens met zijn vertelvoorstelling door het land, waarin hij vertelt en zingt over zijn jeugd in het hotel van zijn ouders, zijn jaren als onderwijzer en zijn ervaringen als schrijver. [at] www.jacquesvriens.nl
Vo o r l e z e n i s e e n k u n s t Jaarlijks doen ruim 80.000 kinderen mee aan de Nationale Voorleeswedstrijd. De twaalf provinciale winnaars van de editie 2011 zullen op woensdag 25 mei optreden in de finale in het tijdelijke muziekcentrum De Rode Doos in Utrecht. Dit jaar is er ook een parallelle wedstrijd voor pabostudenten. Op 18 mei strijden de provinciale kampioenen voor het eerst om de titel ‘Beste Voorleesmeester/juf in opleiding’ in de Voorleeswedstrijd voor pabo’s. Voor kinderen met een auditieve handicap is er de Leesvertelwedstrijd, die als doel heeft het stimuleren van de vertelkunst in gebarentaal. Op zaterdag 9 april a.s. vindt in de Meervaart in Amsterdam de veertiende aflevering van dit bijzondere evenement plaats. Wie op de website van Woord & Gebaar, een website voor doven en slechthorenden, het filmpje van de finalisten uit 2010 bekijkt, ziet dat er bij een goede vertolking heel wat komt kijken. Beheersing, souplesse en aansprekende mimiek spelen een belangrijke rol bij het voordragen. Miriam uit groep 7 vertelt over Hebbes van Carry Slee met de precieze timing en sierlijke handbewegingen van een Balinese danseres. [at] www.woordengebaar.nl, www.denationalevoorleeswedstrijd.nl
Leesplan op maat Op 22 maart is het zover, dan wordt de website van Leesplan gelanceerd. Vanaf dat moment is het voor scholen en kinderopvangorganisaties mogelijk om op betrekkelijk eenvoudige wijze zelf een gestructureerd toekomstplan op het gebied van leesbeleid uit te stippelen. De website van Leesplan bevat een instrument waarmee elke instelling de doorgaande leeslijn zelf kan invullen door beantwoording van een serie vragen en door het maken van een keuze uit het aanbod van leesbevorderende activiteiten. Tot Leesplan operationeel is, is er een demoversie beschikbaar op www.leesplan.nl. Tijdens de Nationale Onderwijs Tentoonstelling werden bezoekers vast geïnformeerd over de mogelijkheden van Leesplan en konden zij een LeesKlimaatMeter invullen om te inventariseren hoe de stand van zaken is op hun eigen school of kinderopvangorga-
basisschool en leerlingen krijgen voldoende ruimte om hun leesvaardigheid te trainen. Leesplan zal officieel gelanceerd worden tijdens Lezen Centraal, het jaarlijkse symposium van Stichting Lezen. Gastsprekers zijn onder anderen Suzanne Mol van de Universiteit Leiden en schrijver Simon van der Geest. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden via www.lezencentraal.nl [at]
F OTO ’ S J Ø R G E N KO O P M A N S C H A P
nisatie. De gemiddelde bezoeker scoorde vrij goed: er wordt veel voorgelezen op de
De waarheid is van citroenschuim LEESTIPS VOOR DE KINDERJURY –
Er zijn maar weinig boeken waar je echt iedereen een plezier mee doet – jezelf als
De Nationale Kinderjury is weer in
voorlezer incluis. Mees Kees en de sponsorloop is zo’n boek, waarbij je niet anders
bedrijf, de mediamachine van de cpnb
kunt dan hardop in de lach schieten om de avonturen van die chaotische klas en hun
draait op volle toeren. Om te weten wie
onhandige meester. Om de hoogbegaafde Tom, die zo intens blij kan worden van het
er straks met deze publieksprijs naar
getal negen, om het schoolhoofd Dreus met haar omkeerbare tarwewrat, om de stui-
huis gaan, hoef je geen koffiedik te
terende Winston, die bij alles uitroept: wojoo! En natuurlijk om Mees Kees zelf, die dan
kunnen kijken. Francine Oomen is al
wel negentien jaar oud is, maar geen idee heeft wat een topotoets is. Zijn nonchalante
jarenlang de gedoodverfde winnaar in
manier van lesgeven staat heerlijk haaks op de oplossingsgerichte pedagogiek van
de categorie 10–12 jaar en Paul van
die andere kinderboekenmeester – meester Jaap. Toch schuilt onder de droge humor
Loon zal het ook dit jaar vast afleggen
van Mirjam Oldenhave een diepere laag: hoofdpersoon Tobias krijgt thuis geen ontbijt
tegen Geronimo Stilton in de leeftijds-
en ook geen handtekening op zijn schoolreisjesformulier, maar daar praat hij liever
groep 6–9 jaar. Wat kun je basisschool-
niet over – en de schrijfster dus ook niet. Alleen al daarom gun je haar van harte die
leerlingen nog meer aanbieden buite n
Kinderjurybokaal.
de bekende avonturen uit Rockford en Rosalonië? Achttien leestips voor een feestelijk, leesbaar en gevarieerd
Ontploffingen en meligheid Beweeglijke jongetjes voor wie lezen een vloek is, kun je tijdens de Kinderjury
Kinderjuryproject in de klas.
proberen te verleiden met een verhaal waarin van alles ontploft of uit de hand loopt.
DOOR ANNEMARIE TERHELL
Meneer Gum en de Peperkoeken Biljonair van Andy Stanton heeft een overzichtelijke bladspiegel en staat bol met bizarre verzinsels. Het speelt zich af in het onsmakelijke Braaxsel-Binnen, het smerigste dorp van de wereld, waar de slager grossiert in kattenstaarten op gelei en wegrottende zwanenhalzen. Het verhaal blinkt niet uit door een heldere plot, maar is van een origineel soort meligheid, zoals een gestoorde dorpsgenoot die steeds uitroept: ‘De waarheid is van citroenschuim!’. In Donderkat van beroepsoverdrijver Thijs Goverde ontploft er van alles: kippenhokken, bikiniwinkels
KINDERJURY 6-12•
LEZEN
en een filiaal van de ‘Mjamburger’. Goverde schrijft zoals hij acteert: met woeste
Leestip voor de hele klas
gebaren, vol maffe verzinsels en in een razend tempo.
• Mees Kees en de sponsorloop,
• 17
Mirjam Oldenhave (Ploegsma, 8+)
Gestuntel van een antiheld Voor kinderen die struikelen over lange zinnen en snel zijn afgeleid door de wereld buiten het boek, kan een luisterboek uitkomst bieden. In Roodkapje was een toffe
• Dolfijnen voor Drakeneiland, Lydia Rood (Leopold, 8+) • Dummie de mummie en de tombe
meid verwerkte Marjet Huijberts zeven sprookjes tot geestige raps. Wie de cd opzet
van Achnetoet,
kan meelezen met verrassende avonturen over surfende prinsessen en chillende wol-
Tosca Menten (Van Goor, 9+)
ven, die lekker stoer klinken: ‘Roodkapje was een toffe meid en volgens de boeken / droeg ze om haar hoofd altijd mooie rooie doeken / Ze had een zieke oma, dus die
Voor springerige jongens
ging ze bezoeken / met een joekel van een rugzak met appelpannenkoeken.’ Voor
• Meneer Gum en de Peperkoeken Biljonair,
bovenbouwers die niet van lange teksten houden is Het leven van een loser een inkopper. In de vs is Wimpy Kid een complete rage en staat de serie al jarenlang onafgebroken op de bestsellerlijsten. De stuntelige scholier Bram Botermans vertelt in cartoons en priegelige dagboekaantekeningen over zijn blunders op school. Zo eindigt hij zijn gehate zwemtraining op het toilet, waar hij zichzelf in wc-papier wikkelt om zijn tanden-
Andy Stanton (Hoogland & Van Klaveren, 8+) • De Verschrikkelijke Verhalen van de Vrouw in het Wit, Chris Priestley (Pimento, 10+) • Donderkat, Thijs Goverde (Holland, 10+)
geklapper onder controle te krijgen. Voor stoere meiden
Schuimend bier en huisdiergewriemel
• De wraak van Balthasar Grimm,
Voor meisjes die zwelgen in vriendinnengedoe, modetips en meidenproblemen liggen
Reggie Naus (Ploegsma, 9+)
de boeken voor het oprapen. Voor wie daar (nog) niet mee bezig is, zijn verhalen met
• De grote hamster massamoord,
wat stoerdere meisjes in de hoofdrol vaak een verademing. De grote hamstermassamoord is heel geestig. Daarin ontleedt de stoere Anna de hamstervloek in haar familie: die van haar moeder is onthoofd door de schuifdeur, die van haarzelf glippen steeds
Katie Davies (Van Goor, 8+) • Z@pBoy, Elizabeth Honey (Moon, 9+)
tussen de tralies door, planten zich op geheimzinnige wijze voort en verdwijnen spoorloos. Het is een maf verhaal in dagboekvorm dat alle kanten op stuitert. Ook leuk: de
Voor dromers met veel fantasie
boeken van Reggie Naus over het piratenmeisje Rowan, lekker ruig en niet té spannend.
• Met je hoofd boven water,
Het wemelt er van gespuis, bandieten en verborgen schatten, er wordt flink gepimpeld met rum en kroezen schuimend bier, en er wordt grappig gescholden: ‘Donderse schobbejakken, voor den duivel!’
Gideon Samson (Leopold, 10+) • Hoe mijn vader een struik werd, Joke van Leeuwen (Querido, 9+) • Dissus,
Ve r b e e l d i n g s k r a c h t
Simon van der Geest (Querido, 11+)
Voor kinderen met een sterke verbeeldingskracht is Toen mijn vader een struik werd van Joke van Leeuwen een juweeltje dat uitblinkt in misverstanden en spraakverwar-
Voor moeilijke lezers
ring. Toda woont in een land dat in oorlog is. De ‘enen’ vechten er tegen de ‘anderen’
• Roodkapje was een toffe meid,
en Toda’s vader, die banketbakker is en zulke heerlijke gebakjes maakt, moet plotse-
Marjet Huiberts (Gotmerr, 7+)
ling het leger in. Prompt wordt Toda door haar oma op de bus gezet naar een onbekend buitenland en verdwaalt daar. In die onbegrijpelijke wereld moet ze zich met typische Joke van Leeuwenlogica zien te redden. Ook Dissus is een mooi dromerig verhaal, dat begint op een plakkerige wc-bril in het zwembad. Met zijn zwembroek op de knieën
• De roof van de gi-ga diamant, Geronimo Stilton (De Wakkere Muis, 8+) • Vette Pech, Jeff Kinney (De Fontein, 10+)
droomt de hoofdpersoon ervan om in de voetsporen van Odysseus te treden. Hij vertelt over zijn bizarre avonturen in vrije verzen vol stoere jongenstaal.
Voor fijnproevers • Draken met stekkers,
Vo o r f i j n p r o e v e r s Voor kinderen met een lange adem, die niet van slag raken door een ongebruikelijke vorm, valt er dit jaar veel te kiezen. Draken met stekkers bijvoorbeeld, waarin Edward van de Vendel en Floor de Goede opnieuw gedichten tot leven laten komen in kleurrijke strips. Of Het reuzenradmysterie, een intrigerende detective waarin een autistische jongen met veel humor een verdwijningszaak tracht te ontraadselen. En dan is er nog Als je terugkomt, een subtiele mix van realisme en sciencefiction, waarin Rebecca Stead goochelt met ruimte en tijd en in korte, filmische hoofdstukken allerlei puzzelstukjes rondstrooit waaruit het verhaal zich ontvouwt. Allemaal prachtige boeken die de Kinderjury tot een groot feest kunnen maken. •••
Edward van de Vendel (Querido, 10+) • Het reuzenradmysterie, Siobhan Dowd (Van Goor, 11+) • Als je terugkomt, Rebecca Stead (Querido, 12+)
18
• LEZEN •
PRIKKELS
Een goede leesomgeving Om goed te kunnen lezen is een goede leesomgeving essentieel. Wil je als lezer worden opgeslokt door een boek, dan moet je je er volledig op kunnen concentreren. In een goede leesomgeving staan boek en lezer centraal, zodat het lezen alle aandacht kan krijgen.
De gemiddelde lezer leest ongeveer 240 woorden per minuut. Een boek van 300 pagina’s kost zo’n 9 uur non-stop lezen. Als je leest terwijl je loopt (en op h e t ve r k e e r b l i j f t l e t t e n ) , h e b j e i n o n g e ve e r 4 3 k i l o m e t e r e e n b o e k u i t . D e z e Ro u n d B o o k s h e l f ( o o k w e l : A r c h i ve I I ) m a a k t o n d e r d e e l u i t va n T h e A r chive Series, eigendom van en geëxposeerd in de universiteitsbibliotheek F OTO A R C H I T E C T DAV I D A. G A R C I A
van de Roskilde Universitet in Denemarken. De objecten uit The Archive Series o n d e r z o e k e n d e re l a t i e t u s s e n r u i m t e s , m e n s e n e n b o e k e n o p d e g re n s t u s s e n kunst en design. D e a b s u r d e v ra a g d i e b i j d i t o b j e c t w e r d g e s t e l d w a s : h o e k a n e e n n o m a d i s c h e b o e k e n ve r z a m e l a a r r e i z e n m e t z i j n e i g e n c o l l e c t i e , a l s b o e k e n z o z w a a r z i j n ? Round Bookshelf / Archive II biedt de oplossing in de vorm van een ronde privéb i b l i o t h e e k , t e ve n s ve r vo e r m i d d e l e n t o e v l u c h t s o o r d .
Een Round Bookshelf avant la lettre: in de zestiende eeuw werd deze ‘roterende leestafel’ beschouwd als een bijzonder handig leesapparaat voor mensen die van studeren hielden, en speciaal voor jichtlijders: zonder van je plaats te komen kon je een heel aantal boeken inzien. Bovendien was het, door de voor die tijd compacte afmetingen, nog ergonomisch verantwoord ook. Uit: Diverse et Artificiose Machine, uit 1588. Bron: Een geschiedenis van het lezen, Alberto Manguel. Ambo, 1999
I L L U S T R AT I E I N S T I T U T I O N O F C I V I L E N G I N E E R S
www.davidgarciastudio.com
Wat is er lekkerder dan in de brandende zon een boekje lezen op het strand? Sinds 2005 b e s t a a n e r i n N e d e r l a n d d a n o o k z o g e n a a m d e s t ra n d b i b l i o t h e k e n , o p g e r i c h t i n h e t k a d e r van het ‘landelijk proces van bibliotheekvernieuwing’. Inmiddels zijn er langs de kustlijn van Zuid- en Noord-Holland tot aan het Friese Makkum ’s zomers ettelijke van deze bibliot h e k e n t e v i n d e n . D e z e s t ra n d b i b l i o t h e e k t e K a t w i j k i s e l k j a a r i n d e z o m e r m a a n d e n a c h t weken geopend, van maandag tot en met zaterdag. Er is voor dagjesmensen en toeristen keuze uit zo’n 900 boeken en diverse tijdschriften, voor volwassenen en kinderen. Voor toeristen is er ook een kleine collectie Engelse en Duitse boeken. Naast het uitlenen van boeken organiseren strandbibliotheken allerlei activiteiten voor jong en oud. Lenen in de s t ra n d b i b l i o t h e e k i s g ra t i s e n d e l e e n t e r m i j n i s é é n d a g . Ti p : k i e s g e e n a l t e d i k b o e k .
PRIKKELS •
LEZEN
• 19
Vorig jaar werd op Schiphol de Airport Library geopend, de eerste vliegveldbibliotheek, naar een ontwerp van mv Architects. Door het tijdschrift Monocle werd de Airport Library meteen verkozen tot beste nieuwe voorziening op een luchthaven in 2010. Passagiers kunnen hier boeken lezen (niet lenen) in 29 talen, muziek luisteren, foto’s en filmpjes bekijken en filmpjes gratis downloaden. In het kader van de nationale promotie hebben alle media betrekking op de Nederlandse cultuur. De Airport Library, zeven dagen per week 24 uur per dag geopend, is gesitueerd achter de paspoortcontrole op de Holland Boulevard. Per jaar bezoeken ruim vijf miljoen mensen dit gedeelte van de luchthaven. www.airportlibrary.nl
De leeslounge is de centrale ruimte van de bibliotheek van Frederiksberg in Kopenhagen. In samenwerking met industrieel ontwerper Martin Larsen ontwierp de David Garcia Studio een nieuwe ruimte die is geïntegreerd in de bestaande structuur. Als gevolg van het explosief toegenomen gebruik van internet, stellen de ontwerpers, is de bibliotheek verworden tot een oppikplek voor boeken, F OTO’ S A R C H I T E C T DAV I D A. G A R C I A
terwijl het oorspronkelijk een plek was waar lezers fysiek een boek zochten en vonden. In de door hen ontworpen ruimte ‘ontmoeten’ boek en lezer elkaar opnieuw. Het ontwerp maakt gebruik van het rigide karakter van de bibliotheek als archief: vorm en afmetingen van boekenplanken blijven zichtbaar, maar in plaats van boeken zijn er zitjes geplaatst. Op deze plek ligt de focus op de lezer in plaats van op de boekenplank.
Op/in de leesweide in het nieuwe Kinderboekenmuseum in Den Haag is het voor jeugdige boekenliefhebbers goed toeven. In het museum maken kinderen spelenderwijs kennis met de Nederlandse en Vlaamse jeugdliteratuur en ontdekken ze hoe inspirerend verhalen zijn. Creatief omgaan met taal en het stimuleren van plezier in lezen en schrijven staan er centraal.
Letterkundig Museum, dat tot doel heeft de belangstelling en waardering voor de (jeugd)literatuur en het literaire erfgoed te vergroten. Zie ook Lezen nummer 4, 2010. www.kinderboekenmuseum.nl
F OTO PAU L P O S S E
Het Kinderboekenmuseum maakt onderdeel uit van het
20
• LEZEN •
BLIKVELD 12–15 DubbelePunt over Thea Beckman In 2010 startte Lemniscaat het tijdschrift DubbelePunt, een ‘bewaarmagazine’ dat in elk nummer een andere auteur uit eigen stal centraal stelt. Het magazine is bedoeld als bron van informatie voor voor leerlingen bij werkstukken en spreekbeurten, maar biedt ook docenten en bibliothecarissen een mooi overzicht van leven en werk van schrijvers die inmiddels een klassieke status hebben bereikt. Jan Terlouw beet de spits af, nu is het de beurt aan Thea Beckman. Eefje Buenen verdiepte zich in Beckmans ontwikkeling van huismoeder tot schrijfster, haar fascinatie voor geschiedenis én de toekomst. Daarnaast gaat het magazine in op Beckmans voorkeur voor stoere, geëmancipeerde meisjes en wordt aandacht besteed aan de rel rond het Kinderboekenweekgeschenk Het wonder van Frieswijck, dat volgens sommigen racistisch zou zijn. De schrijvers Simone van der Vlugt, Abdelkader Benali, Joyce Pool en Jacques Vriens vertellen hoe Beckman hen als schrijver heeft geïnspireerd. DubbelePunt is fraai vormgegeven met niet eerder gepubliceerd fotomateriaal. Een abonnement (drie nummers per jaar) kost € 19,50. Bij elk nummer ontvangt de lezer een gratis boek van de betreffende auteur. [ja] www.dubbelepunt.org
Mijn zus woont op de schoorsteenmantel ‘Mijn zus Rose woont op de schoorsteenmantel. Nou ja, gedeeltelijk. Drie vingers, haar rechterelleboog en haar knieschijf liggen begraven op een begraafplaats in Londen.’ Aan het woord is de tienjarige Jamie, hoofdpersoon van de nieuwe young adultroman van de Engelse schrijfster Annabel Pitcher. Volgens uitgeverij Pimento is het boek bestemd voor ‘liefhebbers van Extreem luid & ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer en Ik ben niet bang van Niccolò Ammaniti.’ Dat belooft wat. Jamies zus is vijf jaar eerder omgekomen bij een terroristische aanslag. Haar dood heeft het gezin ontwricht. Vader is aan de drank, moeder is eenenzeventig dagen geleden weggelopen en Rose’ tweelingzus Jasmine lijdt aan anorexia. De enige die gewoon lijkt door te leven is Jamie. De vriendschap met de islamitische Sunya geeft zijn leven echter een onverwachte wending. In het oprukkende young adultgenre klinkt dit verhaal over liefde, verlies en geluk als een boek om naar uit te kijken. [ja] Mijn zus woont op de schoorsteenmantel, Annabel Pitcher. Pimento, € 16,95 (14+)
Ve r f i l m i n g No o i t g a a t d i t o v e r ‘Niemand hoeft dit te weten,’ zegt Gino tegen zijn buurjongen Pim, ‘Dit is iets van ons.’ ‘Dit’ is wat de twee tienerjongens in de broeierige jeugdroman Nooit gaat dit over van André Sollie met elkaar delen: een ontembaar verlangen naar elkaar. Maar wat voor Pim van levensbelang is, is voor Gino een spelletje. Sollie situeerde zijn beeldende, poëtische novelle uit 2005 in een Belgisch kustplaatsje, ergens in de jaren zeventig. De Vlaamse regisseur Bavo Defurne koos het verhaal als basis voor zijn eerste lange speelfilm Noordzee Texas. Net als Sollie is het thema bij hem niet de ontluikende homoseksualiteit van de jongens, maar trekt hij het verlangen naar liefde breder. Defurne: ‘Dat Pim verliefd wordt op zijn buurjongen is geen eindpunt maar een beginpunt, een detail. Ik hoop dat de kijkers meegaan in het verhaal, een prachtig en ontroerend verhaal over liefde. Een thema dat trouwens terugkomt bij alle personages.’ De cast bestaat onder meer uit Eva Van der Gucht, Katelijne Damen en Luk Wyns. Noordzee Texas, een productie van Indeed Films en Kinepolis Film Distribution, gaat dit voorjaar in première. [ja] Nooit gaat dit over-filmeditie, André Sollie. Querido, € 12,95 (14+)
BLIKVELD 12–15 •
LEZEN
• 21
Informatief boek over pesten Sinds voormalig basisschoolleraar Edward van de Vendel in 1996 debuteerde met de poëziebundel Betrap me! heeft hij een stevig stempel gedrukt op de Nederlandse kinderliteratuur. Niet alleen door zijn immense productie, de diversiteit aan genres die hij beoefent en de hoeveelheid prijzen die hij binnensleepte, maar ook vanwege zijn onaflaatbare pleidooi voor het belang van het kinderboek. Van de Vendel bedacht de veelbesproken Slash-reeks, initieerde het stripgedicht en stond aan de wieg van abcyourself.nl, waar jong schrijftalent warmloopt voor het serieuze werk. Met Het lekkere van pesten, dat 19 april verschijnt ter gelegenheid van de Landelijke Dag Tegen Pesten, richt hij zich tot een publiek van volwassenen en jongeren. Voor dit non-fictie boek sprak Van de Vendel met Julian van Dalen, beroemd fotomodel, maar op school jarenlang het mikpunt van pesterijen. Van de Vendel: ‘Ik hoop dat dit boek lezers zal stimuleren na te denken over vragen als: wat is het lekkere van pesten? Wat is de rol van daders, meelopers en leraren? En wat verspelen jongeren eigenlijk in de jaren die ze doorbrengen in de rechtenloze samenleving die de school vaak is?’ [ja] Het lekkere van pesten, Edward van de Vendel. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 17,50 (14+)
Jeugdromans over Anne Frank Dit voorjaar verschijnen er twee jeugdboeken over Anne Frank. Het ene, Je beste vriendin Anne, bevat de ware herinneringen van Jacqueline van Maarsen (Jopie in Annes dagboek) die gedurende een klein jaar een intensieve vriendschap met haar onderhield (zie ook Lezen, nummer 4, 2010). Het andere, De jongen in het Achterhuis, is het fictieve verhaal van Annes medeonderduiker Peter van Pels. Met het beroemde dagboek en de geschiedenis als uitgangspunt heeft de Engelse schrijfster Sharon Dogar geprobeerd zich een beeld te vormen van de jongen die bijna twee jaar met Anne Frank zat ondergedoken en verliefd op haar werd. Vanuit Peters perspectief vertelt Dogar Annes geschiedenis opnieuw, maar anders dan in het dagboek stopt haar verhaal niet bij de arrestatie van de onderduikers; ze volgt hen naar Auschwitz waar Peter van de anderen gescheiden werd en beschrijft zijn tocht naar Mauthausen waar hij stierf. Op de Engelse website www.annexed.co.uk vertelt Dogar waarom ze De jongen in het Achterhuis wilde schrijven. [ja] De jongen in het Achterhuis, Sharon Dogar. De Fontein, € 16,95 (13+)
Doe Maar Dicht Maar
Waar ben je
Jonge dichters in de leeftijd van 12 tot 19
Een vrouw op tv zegt dat een stad net een mens is. Dan vraag ik me af
jaar kunnen ieder jaar deelnemen aan de poëziewedstrijd Doe Maar Dicht Maar. De inzendingen worden beoordeeld door
welke stad ik zou zijn en naast welke stad ik wakker zou willen worden.
een vakjury en een jongerenjury. Tijdens de feestelijke finaledag op zaterdag 4
Wanneer het licht aangaat is het nachtleven begonnen in de straten die ik
juni in De Oosterpoort in Groningen zullen de winnaars van 2011 worden bekendgemaakt. Maxim Roozen (19 jaar)
zoek. De man met de regenjas vraag ik waar de stad is en hij zegt dat ik hem
won vorig jaar de Belcampo-prijs, een speciale prijs voor inzendingen van uitzonderlijk hoog niveau. Hij doet nu mee aan abc yourself, een project
net gevonden heb. Samen kijken we naar vastgevroren spiegelbeelden in de gracht
waarin jongeren onder begeleiding van Edward van de Vendel hun eigen alfabet bij elkaar bloggen. De inzendtermijn voor dmdm 2011 is 1 februari gesloten. [at]
en zien hoe het ochtend wordt. De nacht gaat uit en naast mij wordt een stad wakker. Maxim Roozen
I L L U S T R AT I E P E T E R VA N H U G T E N
DE NOODZAAK VAN EEN LITERAIRE JONGERENPRIJS JONGEREN OVER DE GJP – Vorig jaar sprong de Grote Jongerenliteratuur
naam Mirjam Dijksterhuis leeftijd 19 jaar beste boek uit 2010 Liverpool Street, Anne Voorhoeve (Callenbach, 14+)
Prijs in het gat tussen de Griffels en de grote literatuurprijzen, dit jaar gaat
GJP, ja of nee?
er ook een publieksvariant van de prijs
‘Ja, ik vind het een goed initiatief. Het is belangrijk dat boeken ook onder de aandacht
van start. Vanaf 31 maart kunnen vijftienplussers online stemmen op hun
van mensen worden gebracht die er anders niet van gehoord zouden hebben. Op de middelbare school waren mijn klasgenoten vooral bezig met lezen voor de lijst, de
favoriete boek uit 2010. Drie jonge
meeste vonden dat verschrikkelijk. Nu ik biologie studeer, valt het me op hoe weinig
veellezers spreken zich uit over de
medestudenten nog lezen. Vorig jaar heb ik de nominaties ook gevolgd, maar ik vond
noodzaak van een literaire jongerenprijs en vertellen welke literatuur hen
het jammer dat er zo weinig boeken tussen zaten die ik kende, terwijl ik toch heel veel had gelezen. Vier van de zes boeken waren voor volwassenen geschreven.’
in het afgelopen jaar bezighield. DOOR ANNEMARIE TERHELL
Je favoriete boeken uit 2010? ‘Spotgaai, het slot van de trilogie De Hongerspelen van Suzanne Collins. Een supermeeslepend verhaal, heel spannend en zo echt verteld dat je er helemaal in wordt meegezogen. Ook Liverpool Street vond ik prachtig, misschien nog mooier. Dat gaat over een vrijzinnig opgevoed joods meisje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog de kans krijgt om te vluchten en terechtkomt in Engeland. Ze belandt in een streng orthodoxjoods gastgezin en weet haast niks van het geloof. Het is een nuchter, toegankelijk verhaal en gaat over wat veel jonge mensen bezighoudt: het bepalen van je eigen plek in de wereld.’
Ga je stemmen? ‘Ja, ik ga zeker stemmen, maar eerst wil ik nog wel een paar boeken lezen. Allereerst Axolotl Roadkill van Helene Hegemann. Puur omdat ik axolotls echt gewéldig vind, maar ook omdat die schrijfster jonger is dan ik. Verder Matched van Allie Condie; ik ben benieuwd of dat de vergelijking met De Hongerspelen kan doorstaan. En natuurlijk Will Grayson, Will Grayson van John Green & David Levithan – en dan vooral vanwege John Green. Die weet alles met zo veel humor te benaderen, dat je er wel respect voor móét hebben.’
KINDERLIEDJES •
LEZEN
• 23
naam Dorien Deodatus leeftijd 17 jaar beste boek uit 2010 Spotgaai, Suzanne Collins (Van Goor, 15+)
GJP, ja of nee? ‘Ja. Ik vind het goed dat die prijs er komt. Het maakt jonge mensen er bewuster van welke boeken leuk zijn om te lezen. Vijftienplus is een rare leeftijd. Op school wordt er van je verwacht dat je literatuur leest met een grote L. Ook al doe ik dat met veel plezier, het is niet altijd zo dat je in het weekend gelijk weer literatuur pakt als ontspanning. De kinderboeken heb ik wel gehad; naar boeken daartussenin moet je echt op zoek gaan. Ik woon in een vrij kleine gemeente en onze bibliotheek is te slecht voorzien om ook een speciale jongerenkast te kunnen inrichten.’
Je favoriete boeken uit 2010?
De GJP in 2011
‘Spotgaai van Suzanne Collins, dat is origineel uitgewerkt, geniaal bedacht en heel
De Grote Jongerenliteratuur Prijs werd
erg spannend. De schrijfster is erin geslaagd een eigen wereld neer te zetten zonder
vorig jaarvoor het eerst uitgereikt aan Peter
dat daar magie aan te pas komt. Het heeft een sciencefictionachtige setting, maar
Beckers met Trouw is de andere wang en de
toch is alles heel realistisch, zonder heksen, tovenaars, feeën of kabouters. Ook de
Noorse schrijver Erlend Loe met Muleum
tegenstelling tussen het oude leven en de moderne wereld zit heel mooi in dit boek.
(in de categorie vertaald). Dit jaar is de prijs
Katniss stroopt om aan voedsel te komen, daartegenover staat de hightech wereld van
uitgebreid tot een Vlaams-Nederlands initia-
de hoofdstad, het Capitool. Reckless van Cornelia Funke vond ik ook erg mooi. Funke
tief. De vakjuryprijs staat onder voorzitter-
schrijft zo goed, gelijk in de eerste zin heeft ze mij al helemaal te pakken. Ik lees veel
schap van Ronald Giphart; daarnaast zal voor
fantasy, maar het valt me op dat jeugdfantasy vaak veel verfrissender is en minder
het eerst een publieksprijs worden toegekend
clichématiger dan fantasy voor volwassenen.’
door jongeren zelf. CJP Vlaanderen en CJP Nederland organiseren vanaf 31 maart een
Ga je stemmen?
online stemcampagne via de sites CJP.nl en
Waarschijnlijk wel.
CJP.be. Half mei wordt bekend welke boeken
naam Tim Marringa leeftijd 18 jaar
talig en één vertaald boek. De GJP is een
de GJP winnen: één oorspronkelijk Nederlands-
beste boek uit 2010 De onvolmaakten, Tom Rachman
gezamenlijk initiatief van Stichting Lezen
(Nieuw Amsterdam, verschenen voor volwassenen)
Nederland en Stichting Lezen Vlaanderen, het
GJP, ja of nee?
CJP Vlaanderen en Boek.be, en wordt mede
Nederlands Letterenfonds, CJP Nederland en
‘Mmmm, ik weet het niet. Er zijn al zo veel literaire prijzen, ik vraag me af of jongeren
mogelijk gemaakt door de Nederlandse Taal-
die graag lezen op een speciale prijs zitten te wachten. Als je echt in literatuur geïn-
unie.
teresseerd bent, volg je het nieuws wel.’ www.gjp.nu
Je favoriete boeken uit 2010? ‘Als scholier word je geleefd door je lijst, aan lezen voor de lol kom ik haast niet toe. Ik doe dit jaar eindexamen vwo en las dit jaar een hele waslijst aan literatuur van Louis Couperus tot Tommy Wieringa, maar weinig uit 2010. Wat ik nu lees is De hemel van Heivisj van Benny Lindelauf. Goed geschreven en heel mooi, maar voor mij erg makkelijk. Ik heb constant het gevoel dat ik een jeugdroman lees. Meer indruk maakte De onvolmaakten van Tom Rachman, een Britse journalist. Dat was geweldig. Het speelt zich af op een internationale krantenredactie in Rome en gaat over elf verschillende personages. Vanuit verschillende gezichtspunten ontstaat een beeld van hoe die krant zijn teloorgang tegemoet gaat. Ik vond het een heel gaaf boek, goed geschreven door een man met veel ervaring in het vak – dat lees je echt terug. Bovendien is het heel actueel: het gaat over de worsteling van een krant in deze digitale tijd. In de papieren krant zit geen toekomst, maar ik ben ervan overtuigd dat journalisten belangrijk blijven. Ze moeten zorgen dat ze zich op een andere manier gaan onderscheiden.’
Ga je stemmen? ‘Ja, als die prijs een mooie campagne krijgt en goed gecommuniceerd wordt, dan zal ik zeker gaan stemmen.’ •••
24
• LEZEN •
BLIKVELD 15–18 Boekenweektips Onder het motto ‘Curriculum Vitae – Geschreven portretten’ staan deze Boekenweek (16 tot en met 26 maart) (auto)biografieën, dagboeken en andere egodocumenten cen-
F OTO PAU L L E V I T TO N
traal. Boekenweekgeschenkschrijver Kader Abdolah haakt er met zijn novelle De kraai losjes bij aan (zie p. 27). Een greep uit het overige aanbod dat de komende maanden verschijnt: • P.C. Hooftprijswinnaar H.J.A. Hofland (1927) blikt in Memoires. De vroege jaren (De Bezige Bij) terug op zijn jeugd toen hij als twaalfjarige jongen het bombardement op Rotterdam meemaakte. • Sylvester Hoogmoed duikt in het roerige leven van zanger Ramses Shaffy in We zien wel! Het wonderlijke leven van Ramses Shaffy (Prometheus). • Jan van Galen schreef over de communistische auteur Theun de Vries, die naam maakte met Het meisje met het rode haar (ook een soort gefictionaliseerde biografie) in Theun de Vries. Een schrijversleven 1907–1945 (Aspekt). • Volkskrant-journalist Aleid Truijens schreef een biografie over het kleine, fijnzinnige oeuvre van F.B. Hotz: Geluk kun je alleen schilderen (De Arbeiderspers). [ja]
M a m a Ta n d o o r i v e r o v e r t N e d e r l a n d De eerste roman van Ernest van der Kwast (1981) heette Soms zijn dingen mooier als er mensen klappen (2004). Een jaar eerder al publiceerde hij onder de naam Yusef el Halal de verhalenbundel Man zoekt vrouw om hem gelukkig te maken. Aan grappige titels geen gebrek bij deze schrijver, geboren uit een Nederlandse vader en een Indiase moeder. Aan goede kritieken ook niet. Maar met de verkoop van zijn werk liep het nog niet echt storm. Dat veranderde toen de schrijver het dichter bij huis zocht en een geromantiseerd verhaal schreef over zijn excentrieke moeder en andere buitenissige gezinsleden, onder wie z’n snot-in-de rondte-sproeiende broer (reactie broer: ‘Dat doe ik niet, dat doet het zelf.’). Mama Tandoori (dat mooi aansluit bij het thema van de Boekenweek) werd omarmd door lezers, genomineerd voor prijzen, en staat inmiddels een tweede en derde leven te wachten in het theater en de bioscoop. De filmplannen staan nog in de kinderschoenen; producent Kees Kasander (Kruistocht in spijkerbroek) is nog bezig met de financiering. Maar het theaterstuk staat op de agenda: volgend jaar maart is de première. [ja] Mama Tandoori, Ernest van der Kwast. Nijgh & Van Ditmar, € 17,50 (15+)
Nieuw literatuurfestival Utrecht heeft er een literatuurfestival bij. Met City2Cities: Internationale Literatuurdagen Utrecht gaat de stad van 9 tot 21 april een verbond aan met twee andere literaire steden in het buitenland: Edinburgh en Stockholm. Voor 2012 staan Barcelona en Praag op het programma, daarna volgen Lissabon en Berlijn. Tijdens het festival worden belangrijke schrijvers uit de gaststeden uitgenodigd, maar er wordt ook gezocht naar nieuw talent en gekeken naar de verschillen en overeenkomsten tussen Utrecht en de twee andere steden. De initiatiefnemers (de Utrechtse organisaties slau, Poëziecircus, Salon Saffier en de Universiteit Utrecht) noemen het festival trots ‘het eerste breed georiënteerde internationale literatuurfestival in Nederland’ en lijken helemaal te vergeten dat er al een Crossing Border, een Writers Unlimited (voorheen Winternachten) en een Poetry International zijn. Voor een nieuw literatuurfestival is echter altijd plek. Op de website is te lezen welke auteurs er dit jaar worden uitgenodigd. Wie zich abonneert op de nieuwsbrief weet zeker dat hij niks mist. [ja] www.city2cities.nl
BLIKVELD 15–18 •
LEZEN
• 25
Gouden Ganzenveer voor Remco Campert De Gouden Ganzenveer wordt toegekend aan een persoon of instituut vanwege zijn of haar grote betekenis voor het geschreven en gedrukte woord in Nederland. Winnaars van de prijs waren onder meer Maria Goos, Peter van Straaten, Kees van Kooten, Joost Zwagerman en Joke van Leeuwen. Op 7 april wordt in Amsterdam de Gouden Ganzenveer 2011 uitgereikt aan Remco Campert. De jury prijst de schrijver en dichter om zijn veelzijdige oeuvre, de lichte toon en heldere vorm van zijn werk, waardoor het voor een breed publiek toegankelijk is en ook jonge generaties aanspreekt. Campert (1927) maakte deel uit van de literaire stroming De Vijftigers en begon zijn schrijfcarrière als dichter. Later zou hij steeds vaker in prozavorm van zich laten horen. Gedurende tien jaar
Begin jaren negentig reisde hij met Mulder en Bart Chabot langs theaters waar ze voordroegen uit hun werk. De afgelopen tien jaar publiceerde Campert onder meer Een liefde in Parijs, Het satijnen hart, de dichtbundel Nieuwe herinneringen en Dagboek van een poes, die alle lovend werden ontvangen. [ja]
Correspondentie Hermans-Bordewijk ‘Zeer geachte heer Bordewijk, Ik dank U zeer voor Uw vriendelijke woorden naar aanleiding van Conserve. Mocht U er toe komen er in het Utrechts Nieuwsblad een kritiek over te schrijven, zoudt U dan de administratie willen verzoeken mij er een exemplaar van toe te zenden? Het Utrechts Nieuwsblad is hier namelijk in geen enkele kiosk verkrijgbaar en ook op de leestafel van De Koepel is het niet aanwezig.’ Aldus Willem Frederik Hermans in een brief aan F. Bordewijk. De wederzijdse bewondering van de literatoren voor elkaars werk komt mooi naar voren in hun correspondentie die meer dan twintig jaar duurde. Hoewel het aantal overgeleverde brieven gering in aantal is, bieden ze een boeiend beeld van de schrijfopvattingen van de auteurs, die een voorkeur deelden voor het wrede en het surreële en een afkeer van het literaire leven. De briefwisseling, die in juni bij De Bezige Bij verschijnt, is bezorgd door de neerlandici Marsha Keja en Arno Kuipers en ingeleid door schrijver Christiaan Weijts. [ja] Een onmiskenbare verwantschap. Brieven 1944–1965, Willem Frederik Hermans & F. Bordewijk. De Bezige Bij, € 19,90
Boekenweek live! Boekenweek live! is een landelijk leesbevorderingsevenement van de cpnb, Stichting Lezen, de Openbare Bibliotheek Amsterdam (oba) en twaalf andere bibliotheken voor leerlingen in de tweede fase van het voortgezet onderwijs (havo/vwo). Aansluitend bij het thema van de Boekenweek verdiepen klassen zich in Een schitterend gebrek van Arthur Japin, gebaseerd op de memoires van Casanova. Op woensdag 23 maart vindt er één groot landelijk gesprek plaats tussen leerlingen uit minimaal twaalf klassen, Arthur Japin en presentator Khalid Boudou. Het hart van dit gesprek klopt in de oba waar live tv-opnames worden gemaakt. In de bibliotheken in de twaalf provinciehoofdsteden zijn skypeverbindingen met de studio in de oba, zodat de daar aanwezige leerlingen kunnen deelnemen aan het gesprek. Boudou spreekt met de schrijver en met vertegenwoordigers van de twaalf klassen die in de studio in Amsterdam worden uitgenodigd, en leidt de inbreng van de leerlingen die vanuit de andere locaties willen reageren. Behalve voor Japin zal er aandacht zijn voor Kader Abdolah, schrijver van het Boekenweekgeschenk De kraai. Boekenweek live! is het eerste van wat een reeks landelijke gesprekken tussen leerlingen uit verschillende provincies moet worden, aanhakend bij de verschillende campagnes van de cpnb. [ja]
F OTO K E K E K E U K E L A A R
vulde hij samen met Jan Mulder de column CaMu op de voorpagina van de Volkskrant.
‘Je moet blijven geloven in het leven’
BOEKENWEEK •
LEZEN
• 27
BOEKENWEEKGESCHENK – Kader Abdolah heeft een drukke tijd achter de rug. Niet alleen schreef hij De kraai, het geschenk voor de Boekenweek 2011; in maart verschijnt ook zijn nieuwste roman De Koning. DOOR EVA GERRITS
Hoe verhield het schrijven van uw roman zich tot het schrijven van het Boekenweekgeschenk? ‘Als je voor het Boekenweekgeschenk wordt gevraagd, zeg je normaal gesproken: wauw! Ik dacht echter meteen: o nee... Ik werd toen totaal opgeslokt door De Koning. Het creatieve proces was nagenoeg afgerond, toch was ik bang dat het mis zou gaan. Maar ik ben een Pers met de juiste Perzische wijsheid: wat het leven je biedt moet je met beide handen aangrijpen. En het is gelukt.’ Het Boekenweekgeschenk De Kraai is gratis
Hoe was het om in opdracht te schrijven, terwijl het initiatief voor uw romans altijd
bij aankoop van tenminste € 12,50 aan
van uzelf uitgaat?
Nederlandstalige boeken tijdens de Boeken-
‘Het Boekenweekgeschenk is voor een groot publiek, dat vraagt niet om een politieke
week van 16 tot en met 26 maart.
stellingname of om iets experimenteels. Het moet een beetje lief zijn, het accent moet liggen op iets leuks. Toch is er betrokkenheid ingeslopen, met de huidige immigrantenproblematiek. En een boodschap, met het oog op scholieren: je moet blijven geloven dat je dromen kunt verwezenlijken. Vooral voor jongeren is het leven nog behoorlijk maakbaar. De kraai gaat over een jongen uit een Islamitische familie die een schrijversdroom heeft en daar altijd in blijft geloven. Veel van mijn karakter heb ik aan dat personage meegegeven.’
Heeft u het boekenweekthema ‘Geschreven protretten’ in De kraai verwerkt? ‘In de vorm: er zitten veel portretten in, van autochtone Nederlanders en van immigranten. Je identiteit krijgt vorm door anderen. Die blijven als een reeks portretten in je hoofd zitten, als voorbeelden die je nodig hebt om jezelf gestalte te geven. Een identiteit zonder de ander bestaat niet.’ De Koning, Kader Abdolah. De Geus, € 22,50
Kun je zeggen dat uw werk zich beweegt van autobiografisch naar biografisch? ‘Ja. Een autobiografisch begin was voor mij noodzakelijk. Ik kwam van buitenaf Nederland binnen. Dan moet je eerst jezelf opnieuw identificeren en een plek geven. Mijn laatste roman De Koning heeft minder met Kader Abdolah te maken. Het gaat over de vorige eeuw, ik bestond nog niet. Toch is het autobiografisch want een van de belangrijkste personages is mijn betovergrootvader. Hij was minister-president van Iran en een groot schrijver. Hij wilde het land hervormen en werd vermoord. De Koning is een belangrijk, historisch verhaal. Een nódig boek. Het heeft een maatschappelijke, politieke achtergrond. Ik breng je terug naar de wortels om de gebeurtenissen van nu te kunnen verklaren.’
Moet een levensverhaal volgens u recht doen aan een leven, of gaat het om de kracht van het verhaal?
F OTO TO N KO E N E
‘Beide. Een verhaal moet kracht hebben om het leven te kunnen tonen. Ik blijf graag schrijver van nodige boeken: die zowel inzicht geven als plezier, en dat kan alleen door de kracht van de vertelling. Als je het boek gelezen hebt moet je zin in het leven hebben, hoop en energie krijgen. Ik heb een hekel aan boeken die je depressief in de bank laten zakken. Je moet een stijl kiezen die toont dat het leven kan winnen. Dat is de taak van een kunstenaar.’ •••
28
• LEZEN •
LITERAIRE ONTMOETING
EEN GOEDKOPE AUTO
zijn. Vooral van dat laatste had ik na zestien kinderboeken een beetje genoeg. Ik dacht alsmaar: dit is vast te moeilijk voor de doelgroep. Jowi: Willen kinderen echt alleen maar actie? Toen ik kind was wilde ik vooral grip op de wereld. Karlijn: Ze willen plotgerichte boeken. Niet het soort boeken dat ik schrijf – hoewel ik het geprobeerd heb. Als ik op het Kinderboekenbal kom is er niet één kind dat zal zeggen: daar heb je Karlijn Stoffels. Op een Puberboekenbal herkennen ze me misschien wel, maar zo’n bal is er niet. Jowi: Een puber komt natuurlijk niet op een Puberboekenbal. Dat is niet cool. Karlijn: Schrijvers van ‘makkelijke’ genres worden wel herkend. Geen kwaad woord over dat genre, maar het is mijn genre niet. F OTO ’ S TO N KOE N E
Er is in de kinderboekenwereld een steeds grotere kloof tus-
Jowi Schmitz schreef Ik heet Olivia en daar kan ik ook niets aan doen. Lemniscaat, € 14,95 (10+)
sen bestsellers en niet-bestsellers. Zelfs mijn eigen uitgeverij heeft het over ‘sterke merken’. Ik schrijf over lastige onderwerpen zoals asielzoekers, of kinderen in een weeshuis, ik ben dus geen sterk merk.
Uitgesteld verdriet Jowi: Ik heet Olivia en daar kan ik ook niks aan doen is niet ontstaan als kinderboek en ook niet geschreven voor een
De verschillen
doelgroep. Er zit wel actie in, maar ook introspectie. Het gaat
Karlijn Stoffels: zestien kinderboeken, gaat debuteren met
over een meisje dat op een boot in een tuin woont. Haar vader
Zuiderzeeballade, haar eerste roman voor volwassenen.
is kapper, haar moeder is net gestorven. Olivia en haar vader
Jowi Schmitz: twee romans voor volwassenen, debuteerde
weten even niet hoe het verder moet, dus kamperen ze tot die
recent met Ik heet Olivia en daar kan ik ook niks aan doen,
tijd in de tuin, in die boot. Een vrijplaats. Ik wist dat het over
haar eerste kinderboek.
tijdelijkheid moest gaan. Over uitgesteld verdriet. Na een tijdje kreeg ik het vermoeden dat het een kinderboek was en
De overeenkomsten
toen heb ik het aan een goede vriendin laten lezen die daar
Tegelijk met Zuiderzeeballade wordt ook Karlijns eerste
verstand van heeft. Ik ben benieuwd naar de kinderboeken-
kinderboek Mosje en Reizele opnieuw uitgegeven.
wereld en naar de lezers van kinderboeken. En of dat nou een
Tegelijk met Ik heet Olivia en daar kan ik ook niks aan doen
club kinderen is of een groep bejaarde wielrenners maakt me
wordt ook Jowi’s tweede roman Kus van je zus opnieuw uit-
niet uit. Trouwens, toen ik eenmaal wist dat het een kinder-
gegeven.
boek ging worden werd het schrijven anders. Lichter. Alsof ik bij een volwassenenroman probeer het hele verhaal te over-
De opdracht
zien en bij een kinderboek alleen maar dicht bij Olivia hoef
Een gesprek over de overgang van het schrijven van een
te blijven, verder niks.
kinderboek naar volwassenenboek en andersom.
Karlijn: Zuiderzeeballade zat al heel lang in mijn hoofd, maar ik kon het eerder nog niet schrijven. Nu valt het samen met
Puberboekenbal
mijn behoefte aan een andere wereld dan de kinderboeken-
Karlijn: Kinderen willen actie. Zit er niet genoeg actie in een
wereld. Wat ik het leukste vond bij het schrijven aan Zuider-
boek, dan vinden ze het saai. Het moet ook niet te moeilijk
zeeballade, was het spelen met verhalen. Er zijn historische
LITERAIRE ONTMOETING •
LEZEN
• 29
MET PLASTIC RAMEN
stukjes bij, zoals over mijn grootvader in de oorlog, er zijn geheel verzonnen verhalen en waargebeurde anekdotes die ik samengevoegd heb tot een nieuw en mooier verhaal. Wat ik ook leuk vond is dat ik van al mijn vorige boeken iets geleerd heb en dat kon toepassen. Als ik het vergelijk met Mosje en Reizele durf ik nu veel vrijer te schrijven, zwieren op de schaats in plaats van krabbelen achter een stoel.
Schrijvers Dansen op het IJs Jowi: Over schaatsen gesproken, wat in de volwassen boekenwereld lastig is, is het wankele evenwicht tussen schrijver en boek. Hoeveel vertel je over jezelf, hoe ga je om met die eeuwige vraag of je boek ‘autobiografische elementen’ bevat en moet je meedoen aan Schrijvers Dansen op het IJs? Karlijn: Word je daarvoor gevraagd dan? Ik heb een keer meegedaan met een schoolquiz. De schrijvers tegen de politici. Ik denk niet dat de televisie zo veel uitmaakt voor de verkoop van je boeken. Uiteindelijk moet je het hebben van mondtot-mondreclame. Jowi: Er zijn anders genoeg voorbeelden van schrijvers die hun bekendheid aan de televisie danken. Dat ze boeken verkopen vloeit voort uit die beroemdheid.
Karlijn Stoffels schreef de roman Zuiderzeeballade. Querido, € 18,95
Karlijn: Maar dat is een ander soort mensen. Met een ander soort boeken. Jowi: Zouden dat de sterke merken zijn?
boekenwereld toch ook volop erkend? Karlijn: Door jury’s van volwassenen en door recensenten, niet door de kinderen. Die jury’s en recensenten zijn roependen
Avi
in de woestijn, want het is niet meer zo dat een Griffel de
Jowi: Weet je, als ik het zou mogen zeggen wil ik vanaf nu
verkoop helpt. Ouders zijn alleen geïnteresseerd in de avi’s,
kunnen leven van fictie. Boeken schrijven. Verhalen in tijd-
die gruwelijke leesniveaus. Ze gaan naar de boekwinkel en
schriften of waar dan ook. Een vaste voorleesplek in een
zeggen niet: ‘Mijn kind houdt van olifanten.’ Ze zeggen: ‘Ik
bejaardentehuis of een boekwinkel met iedere maand nieuw
wil een avi 6.’
werk. Het maakt me niet uit, als de nadruk maar op creëren
Jowi: Een avi 6... gruwelijk. Dat klinkt als een goedkope auto.
ligt, met daaromheen een klein sierrandje journalistiek.
Met plastic ramen.
Karlijn: Bij mijn kinderboekdebuut Mosje en Reizele waren het
Karlijn: Maar los van doelgroepen en plastic ramen, ik denk
steeds de kleine stapjes die prettig waren. De uitgever die
dat het belangrijkste verschil tussen Zuiderzeeballade en een
het boek wilde uitgeven, de positieve recensies, de Gouden
kinderboek is dat ik een kind altijd wil ontzien, een volwas-
Zoen. Het is vergelijkbaar met het krijgen van een kind. Eerst
sene moet er maar tegen kunnen.
ben je bang dat het doodgeboren wordt, daarna ben je bang
Jowi: Waartegen?
dat het ongelukkig zal leven, bij iedere positieve reactie krijg
Karlijn: Tegen het leven.
je iets meer vertrouwen.
Jowi: En wat gaat Zuiderzeeballade over het leven vertellen?
Jowi: Je hoopt op erkenning van de kwaliteit van je boek.
Karlijn: Ach, je kunt er eigenlijk niets over zeggen. Het boek
Karlijn: Het voordeel van een boek voor volwassenen is dat
is nog niet geboren.
het respect nog steeds bij de literatuur ligt.
•••
Jowi: Maar jouw literaire kwaliteiten worden in de kinder-
JOWI SCHMITZ
LEZEN OM JE TE VERZOENEN MET JE EIGEN te ontwikkelen heb ik van mijn zesde tot mijn zestiende elke Micha Wertheim (1972) is cabaretier, columnist en kinder-
middag schrijfoefeningen moeten doen. Was een schriftje vol,
boekenschrijver. Hij schrijft columns voor Vrij Nederland en
dan werd dat beloond met een boek, vaak van Astrid Lindgren.
publiceerde de kinderboeken Duimelot (2002) en Hoe Lima
Op school lag ik achter met lezen. Op m’n tiende begon ik aan
een lekke band kreeg (2010). Op dit moment staat hij in het
Pinkeltje en las de hele serie achter elkaar. Daarna ben ik echt
theater met zijn vijfde programma Micha Wertheim voor
van boeken gaan houden. Rond diezelfde tijd verhuisden we
de zoveelste keer. Maar Micha Wertheim is meer dan een
voor een jaar naar Amerika. Mijn moeder gaf me Otje mee
getalenteerde grappenmaker en publicist – hij is ook een
naar school. “Als je niet snapt waar het in de klas over gaat,
lezer.
kun je dat lezen,” zei ze, maar ik had daarvan gemaakt: “Als
DOOR JOUKJE AKVELD
ik Otje uit heb kan ik Engels.” Het kostte me veel moeite om de juf duidelijk te maken waarom het zo belangrijk was dat
Otje
ik bleef lezen.’
‘De verhalen die mijn vader ’s avonds aan mijn broer en mij vertelde gingen vaak over twee jongetjes. Hun belevenissen
Gedichten
leken erg op wat wij die dag hadden meegemaakt. Van mijn
‘Op mijn Nederlandse school moesten we klassikaal lezen.
moeder herinner ik me dat ze stukken voorlas uit de krant.
Als de voorlezer een fout maakte, klapten de andere kinderen
Een column of een artikel van iemand die eindelijk zei wat
met hun hand op tafel en las de volgende verder. Daardoor
wij al jaren dachten. In ons stapelbed las mijn broer me voor
ging ik lezen associëren met falen. Het ging altijd over waar
uit De brief voor de koning. Ik ben dyslectisch. In elk derde
je slecht in was, op al mijn rapporten stond: spelling moet
woord dat ik schrijf zit een spelfout. Als ik moet signeren of
beter. In Amerika hadden ze een Gifted and Talented Programm;
in een theater iets in het gastenboek moet schrijven voel ik
de nadruk lag op de dingen waar je goed in was, een verade-
me altijd opgelaten. Zelfs in mijn eigen naam maak ik weleens
ming. Ik kwam in een poëzieklasje waar we met een dichteres
een fout. Op school werd mijn dyslexie snel gediagnosticeerd.
gedichten schreven.
Dat ik dom was heb ik daardoor gelukkig nooit gedacht. Mijn
Door dat jaar Amerika vond ik Engels op de middelbare school
ouders hebben allebei psychologie gestudeerd en zijn zich
een leuk vak. Dat kwam ook door de leraar. Tijdens de eerste
grondig in het onderwerp gaan verdiepen, daarover was toen
les liet hij ons het gedicht ‘The Sick Rose’ van William Blake
minder bekend dan nu. Om een enigszins leesbaar handschrift
lezen waarvan iedereen zijn eigen interpretatie mocht geven.
MISCHA WERTHEIM LEEST •
LEZEN
• 31
Alles was goed, zolang je verhaal maar consistent was. Voor
schapstudies zette. Berger schakelt in zijn werk moeiteloos
mij was die gedachte een doorbraak: als je las kon je dus zelf
tussen essayistiek en fictie. Ook aarzelt hij niet zo nu en dan
bedenken waar het over ging! Lezen is zo persoonlijk, het is
een tekening op een pagina achter te laten. Dat boek ging
een manier om je even te verzoenen met je eigen eenzaam-
over hoe je naar kunst kunt kijken. Ik houd van boeken die
heid en onmacht. Als een docent je dan vertelt dat jouw inter-
zich onttrekken aan een al te strikte genre-indeling. Mij noe-
pretatie niet klopt is dat hetzelfde als horen dat je karakter
men ze cabaretier of columnist of kinderboekenschrijver, maar
niet klopt. Bij deze leraar mocht je ook songteksten van je
zelf vind ik vooral interessant wat daar tussen gebeurt.
favoriete band op de lijst zetten – het ging hem om tekst-
Tijdens mijn studie schreef ik een scriptie over Kafka. De
begrip, niet om de status van de tekst.’
tekst was voor mij het uitgangspunt, niet dat hij Duitser was
F OTO A M B E R B E C K E R S O A N P
of schrijver of zich bezighield met filosofie. Ik houd van zijn Blauwe maandagen
werk, het is aangrijpend, maar heeft ook veel humor. Het
‘Voor de lijst las ik Boudewijn Büch en Adriaan van Dis, die
deed mij goed te lezen dat Kafka zijn eigen boeken ook heel
beschouw ik een beetje als overgangsschrijvers tussen de
grappig vond. Het schijnt dat toen hij zijn vriend Max Brod
boeken van Lemniscaat en de volwassenenliteratuur. Die
Die Verwandlung voorlas hij voortdurend zat te gieren van
Lemniscaatboeken hadden iets magisch; je wist dat je zo’n
het lachen.’
dik boek met een acht op de rug moest hebben. Toen ik net studeerde verscheen Blauwe maandagen van Arnon Grunberg.
Etgar Keret
Dat boek kwam zo verschrikkelijk dicht bij mijn eigen belevings-
‘In de auto naar het theater luister ik veel audioboeken.
wereld. Voor het eerst realiseerde ik me dat je dus ook litera-
Heen en terug ben ik al snel drie uur onderweg, op die manier
tuur kon maken van de werkelijkheid zoals ik die zag. Ik hield
heb je in twee weken een boek uit. Ik lees voornamelijk in het
van Vestdijk en Hermans, maar die schrijvers waren veel ouder
Engels. Een paar vrienden die goed in het aanbod thuis zijn zeggen me wat ik niet mag missen. Daar zitten veel hedendaags
EENZAAMHEID
schrijvers tussen, wat dat aangaat is mijn smaak vrij conventioneel. Zadie Smith, Jonathan Franzen. In Tom McCarthy’s Remainder vond ik inspiratie voor mijn laatste voorstelling
dan ik, bij hen voelde ik me meer een buitenstaander. Grun-
Micha Wertheim voor de zoveelste keer. Als ik aan een voor-
berg was een generatiegenoot. Bij verschijning kreeg zijn boek
stelling werk lees ik meer essays dan fictie, daar kan ik mijn
een paar slechte kritieken. Er werd gemopperd over zijn taal
eigen preoccupaties beter in kwijt.
en de herhalingen die niet functioneel zouden zijn. Ik heb
Mijn lievelingsschrijver is de Israëlische Etgar Keret, die is
Grunberg toen een briefje geschreven. Ik was bang dat zijn
zo verbijsterend goed. Hij schrijft korte verhalen, bijna nooit
boek door die negatieve ontvangst in de vergetelheid zou
langer dan twee bladzijdes. Het is een soort magisch realisme,
raken. Laat ze maar lullen, schreef ik hem. Later hebben we
qua sfeer komt het in de buurt van Kafka. Toen ik zijn werk
nog weleens afgesproken. Of het klikte? Ik had zijn boek
ontdekte had ik hetzelfde als met Grunberg: wauw, je kunt
gelezen, hij mijn brief, zulke ontmoetingen waren het.’
van mijn belevingswereld dus een boek maken! Keret heeft ook een kinderboek geschreven over een vader die bij zijn
D i f f e re n t Wa y s o f S e e i n g
gezin wegloopt omdat hij bij het circus wil. Dat weglopen
‘Different Ways of Seeing van John Berger was voor mij het
doet hij tijdens de holocaustherdenking; iedereen staat stil
boek dat me op het spoor van mijn studie Cultuur- en Weten-
dus dat is het moment.’ •••
HET VAK •
LEZEN
• 33
AUTHENTIEK MET EEN RETRO RANDJE EEN KIJKJE IN HET ATELIER VAN SEBASTIAAN VAN DONINCK – Sebastiaan van Doninck is de rijzende ster van de Vlaamse illustratiebrigade. Terwijl hij amper was afgestudeerd, werd zijn werk al warm onthaald. Nu, acht jaar later, worden zijn boeken uitgegeven in Japan, Korea en Taiwan, en hoopt hij binnenkort zijn debuut te maken als pop-up kunstenaar in de vs. Omslagillustratie Van Wolf tot Watje DOOR ANNEMARIE TERHELL
In een Antwerpse binnenstadsstraat waar nog niet zolang geleden de Russische maffia regeerde, boven aan een smal trappenhuis, bevindt zich het universum van Sebastiaan van Donick. Een wereld van verweerd parket, vintage ladekasten, plastic hertjes, blikken speelgoed en een muur vol retro ansichtkaarten, waar het lijkt of de tijd heeft stilgestaan. ‘Ik ben opgegroeid in de jaren tachtig, maar die zijn helemaal aan mij voorbij gegaan. Mijn ouders waren outsiders,’ vertelt hij bij een hippieportret
uit: Groot van liefde
dat aan de muur hangt. ‘Ik groeide op in een pleeggezin waar veel speelgoed en boeken uit de jaren vijftig en zestig in de kast stonden. Ik voel me een kind van die tijd.’
Computer Zijn werktijd verdeelt Van Doninck over zijn atelier en de huiskamer, waar zijn laptop en Wacom tekentablet staan opgesteld. ‘De basis is altijd handwerk, de uitwerking digitaal. Ik schilder eerst vormen met ecoline of inkt, die scan ik in en bewerk ik in Photoshop.’ Veel meer wil hij er niet over kwijt: ‘Het is gemengde techniek, er zit echt van alles in. Ook ik heb mijn geheimen.’ Tijdens zijn opleiding kreeg Van Doninck les
Blauwbaard en Roodkapje
van Carll Cneut, nog altijd zijn mentor. ‘Carll probeert mij nog altijd in een ambachtelijke richting te duwen. Probeer eens iets handmatigs, zegt hij dan. Ik wil dat gewoon niet, ik ben verknocht aan die computer.’
Sebastiaan van Doninck (Herenthals, 1979)
F OTO E L S B E T H T I J S S E N
studeerde illustratieve vormgeving aan het
Popart en vintage
Sint Lucas in Antwerpen (1998 tot 2002) en
De boekenkast vormt een spiegel van Van Donincks inspiratiebronnen. Wie zijn uilen,
tekende als afstudeerproject het stripverhaal
giraffen, kinderen en hagedissen bekijkt, herkent soms het groteske van Bruegel, dan
Mr Bunny, een bewerking van Oscar Wildes
weer de zwierige lijnvoering van jaren vijftig. Van Doninck is een kameleon die moeite-
verhaal De zelfzuchtige reus. Hij debuteerde
loos switcht tussen ingetogen retro fiftiesstijl en uitbundig surrealisme. Toch blijft
in 2003 met Oink bij de Eenhoorn. Van Do-
zijn handschrift altijd herkenbaar. ‘Tijdens mijn studententijd kon ik verdrinken in het
ninck illustreerde vijftien prentenboeken
werk van Amerikaanse popsurrealisten als Gary Baseman, Tim Biskup en Otto Seibolt.
waarvan vijf met tekst van Edward van de
Ik keek daar enorm tegen op.’ Die fascinatie voor lowbrow, vintage motieven en Disney-
Vendel (‘mijn lievelingsschrijver’). Samen
films resoneert nog altijd in Van Donincks werk, maar zijn inspiratiebronnen zijn ver-
maakten zij onder meer Het woei (Vlag &
anderd. Nu zijn het hedendaagse kunstenaars zoals Joseph Beuys, Cindy Sherman en
Wimpel 2004), Lied van een girafje (Boeken-
Francis Alÿs die hij bewondert, met dezelfde vurige intensiteit. Voelde hij zich vroeger
pluim 2005) en het kijkboek op rijm Welte-
nog wel eens onzeker over zijn eigen werk, een jaar of twee geleden kwam er een kantel-
rusten iedereen (2010). Naast zijn prenten-
moment. ‘Ik voel mij goed nu, sterker. Ik werk vooral inhoudelijk en conceptueel, iedere
boekillustraties maakt Van Doninck affiches
illustratie moet een kunstwerk zijn op zich.’ Het resultaat mag er zijn. Van
en illustraties voor diverse opdrachtgevers,
Donincks beeldtaal is virtuoos, authentiek, gestileerd – en heeft altijd dat retro rand-
waaronder Knack Weekend en het Argentijnse
je, dat zo naadloos aansluit op de tijdgeest. •••
Göoo Magazine.
Robert Vuijsje
Tien jaar Inktaap JUBILEUM – De Inktaap vierde dit jaar haar tweede jubileum en werd op
Wat De Inktaap tot dé literaire jongerenprijs der prijzen maakt: het is de enige prijs waarbij de winnaar wordt gekozen uit al eerder uitverkoren winnaars, van de drie
1 maart voor de tiende keer uitgereikt.
grootste literaire prijzen in het Nederlands taalgebied. Sinds 2002 wordt elk jaar door
DOOR EVA GERRITS
jongeren bepaald wie van de drie nou het állerbeste boek geschreven heeft: de winnaar van de Libris Literatuur Prijs, de ako Literatuurprijs of de winnaar van de Gouden Uil. Het is een mooie manier om leerlingen te laten kennismaken met de werking van een literaire prijs. En natuurlijk vooral met bekroonde literatuur: het wordt toegejuicht, maar vanzelfsprekend is het niet, dat een leerling in plaats van de boeken van Kluun en Giphart uit zichzelf gaat nadenken over een melancholisch (maar ook geestig) werk over leven en dood als ’s Nachts komen de vossen van Cees Nooteboom, of de wijsheid en betrokkenheid ontdekt in een boek als Ultramarijn van Henk van Woerden. Leerlingen zeggen door deelname aan De Inktaap anders tegen boeken aan te kijken en deinzen minder snel terug voor dikke pillen. Ook bij auteurs geniet De Inktaap aanzien. Zoals A.F. Th. van der Heijden het formuleerde in 2009, na het in ontvangst nemen van de prijs voor Het schervengericht: ‘Hoewel men vaak zegt dat jullie jonge-
Winnaars van De Inktaap
ren niet meer lezen, ben ik na deze middag ontroerd… Omdat jullie lezers zijn.’ Ook
2010 Robert Vuijsje,
Dimitri Verhulst, Inktaapwinnaar in 2008 en als tweede geëindigd in 2010, acht de
Alleen maar nette mensen
prijs ontzettend belangrijk, juist omdat die door jongeren wordt toegekend. De boe-
2009 A.F.Th., Het schervengericht
ken die je rond je vijftiende leest, stelt hij, blijven vaak de belangrijkste boeken van
2008 Dimitri Verhulst,
je leven. Dat feit maakte hem als winnaar van een jongerenprijs extra trots.
De helaasheid der dingen 2007 Henk van Woerden, Ultramarijn
Hoe het gaat
2006 Willem Jan Otten, Specht en zoon
Nederlandse en Vlaamse scholen die deelnemen aan De Inktaap vormen een jury
2005 Arthur Japin, Een schitterend gebrek
van ongeveer vijftien scholieren uit de bovenbouw, onder leiding van een docent. Het
2004 Tom Lanoye, Boze Tongen
project voorziet ook in manieren om scholieren te betrekken die niet in een jury zitten,
2003 Harry Mulisch, Siegfried
door een koppeling te maken met het bijhouden van de leesdossiers. In september
2002 Thomas Lieske, Franklin
ontvangen de deelnemende scholen een boekenpakket met de genomineerde titels
LEZEN
• 35
F OTO S V E N VA N BA A R L E
F OTO C H R I S VA N H O U T S
PROJECT •
Harry Mulisch omringd door presentator en gasten
F OTO V I N C E N T Q UA K
en kunnen ze extra exemplaren reserveren bij de plaatselijke openbare bibliotheek; half februari moeten de juryrapporten worden ingeleverd. Daarna volgt er een feestelijke slotdag, waarop juryleden van verschillende scholen elkaar, de genomineerde Dimitri Verhulst
auteurs en leden van de vakjury’s van de grote literaire prijzen kunnen ontmoeten. En natuurlijk om de uitreiking van de Inktaap bij te wonen. In 2010 deden er zo’n 160 scholen en 2500 leerlingen mee en werd Alleen maar nette mensen tot winnaar uitge-
Over de Inktaap schreef Jorge Luis Borges in
roepen, het boek waarmee auteur Robert Vuijsje ook al de Gouden Uil won. Dit jaar
Het boek der denkbeeldige wezens: ‘Dit dier
werd De Inktaapwinnaar gekozen uit de genomineerden Bernard Dewulf met Kleine
komt veel in noordelijke streken voor en is vier
dagen, winnaar van de Libris Literatuur Prijs 2010; Erwin Mortier met Godenslaap,
of vijf duim lang; zijn ogen zijn als kornalijn
winnaar van de ako-Literatuurprijs en Cees Nooteboom met ’s Nachts komen de vossen,
en zijn haar is gitzwart, zijdeachtig en soepel,
winnaar van de Gouden Uil. (Bij het ter perse gaan van dit nummer was de winnaar
en als een kussen zo zacht. Hij is met een vreemd
nog niet bekend.) In Suriname en Curaçao vinden aparte slotdagen plaats voor de
instinct behept: zijn zwak voor Chinese inkt,
Surinaamse en Curaçaose jongeren.
en wanneer iemand zit te schrijven, gaat hij er met gekruiste achterpoten bijzitten, en met
Inktaap-spin-off
de ene voorhand op de andere wacht hij tot
Niet alleen leerlingen en winnende auteurs zijn positief over De Inktaap; ook docenten
het schrijven gedaan is. Dan drinkt hij wat er
hebben goede ervaringen: ‘Onze school, het Markland College te Oudenbosch, is van-
over is van de inkt op. Daarna gaat hij weer
af het begin deelnemer aan het beslist leesbevorderende project Inktaap. Onze leer-
gehurkt zitten, helemaal rustig nu.’
lingen geven zich er bewust voor op en lezen intens de voor hen lang niet altijd gemakkelijke werken. Bij de evaluatie geven velen te kennen, dat ze via de Inktaapboeken pas goed beseffen wat échte literatuur te bieden heeft. Uiterst waardevol voor hen is de stimulans om na te denken over het gelezene. Maar het belangrijkste is om met leeftijdgenoten erover te discussiëren. Bovendien kunnen leerlingen hun soms onvermoede schrijftalenten uiten in het juryrapport,’ aldus Karel de Feijter, docent Nederlands. ‘Het mooie van de Inktaap,’ volgens Emile Heussen, oud-docent Nederlands van het Gymnasium Felisenum in Velsen-Zuid, ‘was dat ik met de leerlingen inhoudelijk in gesprek kon raken, op een hoger niveau dan gebruikelijk in de les. Iedereen had hetzelfde boek gelezen, waardoor er ook een soort verbond ontstond in het groepje Inktapen.’ En zijn collega Beate Velthuis van het Almende College, vestiging Isala in Silvolde: ‘Als sectie Nederlands speuren we voortdurend naar nieuwe mogelijkheden om leerlingen enthousiast voor boeken te maken. Maar niets is heerlijker dan dat je enthousiaste, vaak kritische lezers nog enthousiaster weet te maken. De Inktaap biedt dat alternatief. De deelnemers weten met hun verhalen vaak ook andere leerlingen voor de genomineerde boeken te interesseren. Noem het de Inktaap-spin-off. In tijden van cultuurverschraling zijn (de bevlogen deelname van leerlingen aan) evenementen als deze bemoedigend.’ ••• Meer informatie is te vinden op www.inktaap.org
Brief van Peter van Gestel aan Pietje Bell
Lieve Pietje Bell,
lichtpuntje in de vriendelijke duisternis van mijn jeugd, ik vond je tussen de halfvergane kinderboeken in een grauw, maar volgepropt kantoorboekwinkeltje, je viel al bijna uit elkaar van ouderdom, al was je nog lang geen honderd jaar zoals nu, je overleeft ons nog allemaal, toen ik je las werd ik bedwelmd door de geur van de grote stad, Rotterdam in dit geval, net als Amsterdam een stad vol sjofel geklede nette mensen die allemaal een hekel aan kinderen hadden, je wilde dolgraag braaf zijn, maar goddank: dat lukte je niet, je maakte er ondanks alle goede bedoelingen altijd een puinhoop van, je vader moest onbekommerd om jouw streken lachen, maar hij was de enige, je karakter was te sterk voor goed fatsoen, in die dagen een heilig begrip, Dik Trom was door jouw toedoen ineens een akelige brave dikzak geworden, terwijl zelfs hij het te bont maakte in de ogen van al die brave opvoeders die geen enkele fantasie hadden en die kinderen vonden behoren tot een eigenaardige diersoort, en daarom kregen kinderen net als honden vaak een schop tegen hun kont, en moesten ze op school in de hoek staan, het beestje moest getemd worden. In mijn ogen, Pietje, was je een troostende banneling die in jeugdbibliotheken niet in een van die keurige kastjes mocht staan. Ik kreeg bijna een draai om mijn oren toen ik aan een juffrouw met de kop van een agent vroeg: ‘Heb je ook een boek dat net zo fijn is als Pietje Bell?’ ‘Van Pietje Bellen moeten wij niets hebben en ook niet van jongetjes die niet met twee woorden spreken. Hebben je ouders je wel opgevoed?’ vroeg ze. ‘Papa en mama,’ zei ik, ‘weten niet eens precies wat het is.’ En dat laatste was waar. Mijn vader was een dromerige man die het vaak ontging dat zijn twee zonen voor de nodige wanorde zorgden in het kleine huis aan de gracht. Ik weet niet of ik echt op je leek, Pietje, maar een man met een kar vol appelen riep me na toen ik zo’n heerlijk appeltje had gejat: ‘Je hoort in een tuchthuis.’ Daar was ik wat trots op, kun je dat begrijpen Pietje? Wanneer ik jou niet had leren kennen, had ik zoiets nooit gedurfd. Ik hoor je zeggen: ‘Ik zou alleen een appeltje hebben gejat als ik dat appeltje aan een ziek meisje had kunnen geven.’ Ja, maak dat de kat wijs. Alle schurken zijn huilebalken. Nu ja, een echte schurk was je niet, je moest oprecht janken toen die brave meester Ster zomaar dood ging, terwijl je nauwelijks wist wat het was: dood zijn. Maar toen je een andere meester kreeg wist je ineens drommels goed wat het was. Zo wordt een mens volwassen, jij werd dat dus ook, je wilde altijd graag in die nette kleren van Peek en Cloppenburg lopen, maar pas in je vlegeljaren droeg je fatsoenlijke kleren, maar toen was de aardigheid er voor mij allang af, en toen je ook nog keurig getrouwd was, en drie zonen kreeg die uiterst brave kattenkwaad uithaalden, had ik diep medelijden met je, je was ineens een dik groot mens, je had een goeie baan, je deelde wijze lesjes uit, ach god, wat deed je me verdriet. Chr. van Abkoude was de plechtige naam van je schepper, en gek genoeg: die man bleef zijn hele leven een avonturier en ook een amusant schrijver, hij stal onbekommerd de verhaaltjes van anderen, vertrok naar Amerika, en kreeg daar af en toe een bescheiden bedragje van zijn uitgever overgemaakt, terwijl hij rijk van jou had kunnen worden, van andere tijden begrijpt een mens niets. Ik denk niet vaak meer aan je, dat hoeft ook niet, want je staat muf en oud en heerlijk geurend in mijn boekenkast, ik zal je niet verkwanselen, je helden van vroeger moet je koesteren. Af en toe kijk ik even naar de rug van het boek en zie dan die overbekende knipoog, een seconde ben ik dan terug in die tijd dat lezen nog dromen was met je ogen open.
Peter van Gestel