Lezen 4, 2018

JAARGANG 13 NUMMER 4 2018 EEN UITGAVE VAN STICHTING LEZEN

DE FANTASIEWERELD VAN LUDWIG VOLBEDA

L E E S P L E Z I E R B I J T I E N E R S • • • P O Ë Z I E VA N K E E S S P I E R I N G • • • H E N K VA N S T R AT E N S C H R I J F T B E S T E B O E K VO O R J O N G E R E N • • • T H E A B E C K M A N P R I J S AREND VAN DAM ••• BIJZONDERE BIBLIOTHEKEN ••• SCHRIJVER BEZOEKT SCHOOL ••• INTERVIEW ALEX BOOGERS EN JOOST NIJSEN ••• VERTAALDE JEUGDLITERAT U U R • • • E D I T H B O S C H OV E R L E Z E N • • • H E T AT E L I E R VA N L E O T I M M E R S

AGENDA

13 december Wetenschappelijk congres Stichting Lezen ••• 11 januari t/m 10 februari Maand van de Spiritualiteit, maandvandespiritualiteit.nl ••• 17 t/m 20 januari Winternachten, Writers Unlimited, writersunlimited.nl ••• 22 januari t/m 26 januari NOT 2019, vakbeurs voor onderwijs, not-online.nl ••• 23 januari Het Nationale Voorleesontbijt, nationalevoorleesdagen.nl ••• 23 januari t/m 2 februari De Nationale Voorleesdagen, nationalevoorleesdagen.nl ••• 31 januari t/m 6 februari Poëzieweek, poezieweek.com ••• 6 maart t/m 15 mei Stemperiode Nederlandse Kinderjury, kinderjury.nl ••• 12 maart Uitreiking Inktaap, inktaap.nl ••• 12 t/m 14 maart London Book Fair, londonbookfair.co.uk ••• 20 t/m 30 maart Week van het Christelijke Boek, weekvanhetchristelijkeboek.nl ••• 21 t/m 24 maart Leipziger Buchmesse, leipziger-buchmesse.de ••• 23 t/m 31 maart Boekenweek, thema ‘De moeder de vrouw’, boekenweek.nl ••• 1 t/m 4 april Bologna Children’s Book Fair, bolognachildrensbookfair.com ••• 10 april Congres Lezen Centraal, lezencentraal.nl

LEZEN CENTRAAL 2019

Te mooi om waar te zijn OVER HET (LATEN) ERVAREN VAN DE SCHOONHEID EN KRACHT VAN BOEKEN P E T E R VA N H U G T E N

Iedereen kent wel een verhaal of gedicht dat grote indruk heeft gemaakt. Het raakte je en liet je niet meer los, het kantelde je wereldbeeld, het verrijkte je leven. Of je vond het gewoon prachtig. Wanneer dat gebeurt, ontmoeten schrijver, illustrator en lezer elkaar in het werk.

I L L U S T R AT I E

Op Lezen Centraal 2019 keert Stichting Lezen terug naar de basis: naar proza en poëzie als kunstwerk. In de ijver om de functionele waarde van lezen en leesbevordering over het voetlicht te brengen, dreigen we soms uit het oog te verliezen waar het om gaat: om de schoonheid en de kracht van boeken, gedichten en verhalen. Dat is het thema van Lezen Centraal 2019 waarvoor we onder anderen de volgende sprekers hebben uitgenodigd:

Joke Hermsen, schrijfster en filosoof. Op zoek naar een antwoord op de vraag wat kunst is Lezen Centraal 2019 Wanneer: 10 april 2019 Waar: TivoliVredenburg Utrecht

schreef zij in haar essay Hoe kunst loutert: ‘Kunst zoekt een bepaalde verhouding tót en omgang mét de werkelijkheid, die ze niet klakkeloos reproduceert, maar interpreteert, accentueert of nuanceert. Kunst brengt een interval tussen zien en (be)schouwen teweeg, waarin juist onze eigen verbeeldingskracht wordt aangezwengeld.’

Het volledige programma staat

Kris Nauwelaerts, illustrator, kinderboekenauteur en docent Illustratieve Vormgeving over

medio januari op lezencentraal.nl

de esthetische dimensie bij de interpretatie van boeken en prentenboeken in het bijzonder Bas Maliepaard, recensent over het beoordelen van kinderboeken Dagvoorzitter is journalist Frenk van der Linden

Benieuwd? Houd lezencentraal.nl in de gaten en volg ons via Twitter en Facebook

INHOUD Redactioneel ‘Er verandert niets, er kán niets veranderen, wanneer wij niet zelf veranderen.’

4 We moeten alles doen om tieners aan het lezen te krijgen Afnemend leesplezier bij tieners

Dit prachtige citaat van Hella Haasse dat de trappen van de oba in Amsterdam siert, schiet me geregeld te binnen, ook als het gaat om lees-

7 Poëzie om in te (ver)dwalen Lezen en verder lezen

bevordering. Wat moeten we anders doen om ons doel te bereiken? In veel gesprekken en beleidsstukken neemt de dalende leestijd en de lage leesmotivatie in Nederland een

8 ‘Nuances vind je niet zo snel op Netflix’ Henk van Straten schrijft Beste Boek voor Jongeren

prominente plaats in. De situatie is zorgelijk en er moet iets gebeuren, zo is de boodschap. Terecht, er is alle aanleiding

10 Blikveld 0–6

voor zorg. En er gebeurt ook al veel: u en ik werken dagelijks aan leesbevordering; er zijn effectieve leesbevorderingsprogramma’s opgezet zoals BoekStart en de Bibliotheek op

12 Spelen voor alle leeftijden De opmars van kinderkunstboeken

school en er zijn leesbevorderende campagnes. Maar in ons volle, drukke leven is leesbevordering steeds meer leestijd-

14 Blikveld 6–12

bevordering. Als kinderen en jongeren niet meer thuis lezen,

16 ‘Wie de taal heeft, heeft de macht’

moeten we zorgen dat ze in ieder geval in de kinderopvang

Arend van Dam wint Thea Beckmanprijs

en op school, waar alle kinderen komen, het plezier en de ontspanning van (voor)lezen en een fijn boek ervaren. Dat

18 Prikkels

lukt al steeds beter: op een toenemend aantal scholen is dagelijks vrij lezen heel vanzelfsprekend. En op de crèche zijn voorlezen en leeshoekjes niet meer ongewoon. Dat is een goed begin, maar onvoldoende om echt verandering te

20 ‘Zal ik dan nog een verhaal vertellen?’

Schrijversbezoek op school 22 Blikveld 12–15

bewerkstelligen. We moeten verder gaan: lezen weer meer een vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van het dagelijks leven, ook en vooral thuis. Dit nummer van Lezen biedt in dit opzicht veel stof tot nadenken en volop inspiratie. Gebruik

24 Wie zorgt voor de lezers?

Interview Alex Boogers en Joost Nijsen 26 Blikveld 15–18

de kerstvakantie en de donkere dagen om ook zelf weer het plezier en genot van wegduiken in een goed boek te ervaren, en inspireer anderen dat ook te doen. Lees, lees voor en laat

28 Pareltjes herscheppen Vertalers van jeugdliteratuur aan het woord 30 Lezen om vrij te zijn

lezen!

Edith Bosch over lezen Gerlien van Dalen, 32 Als het maar rijdt, vliegt of snuffelt

Directeur-bestuurder Stichting Lezen

Een kijkje in het atelier van Leo Timmers

34 ‘De mediatheek is van ons allemaal’ facebook.com/stichtinglezen

De Nationale Mediatheek Trofee

@stichtinglezen

36 Uit een schrijversleven: Philip Huff

instagram.com/stichtinglezen

Legenda

12–15 jaar 0–6 jaar

15–18 jaar

6–12 jaar

algemeen

De projecten die recentelijk mogelijk zijn gemaakt met inhoudelijke en/of financiële steun van Stichting Lezen, zijn met

aangegeven.

Lezen. Kwartaaltijdschrift voor leesbevordering en literatuureducatie is een uitgave van Stichting Lezen.

Professionals en studenten op het gebied van leesbevordering en literatuureducatie ontvangen Lezen gratis door zich aan te melden via lezen.nl Redactieadres: Stichting Lezen, Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam. T 020-6230566 | E-mail redactie: redactielezen@lezen.nl Hoofdredacteur: Gerlien van Dalen | Eindredactie: Annemarie Terhell / Eva Gerrits Redactie: Daan Beeke, Eva Gerrits, Mirjam Noorduijn, Annemarie Terhell, Desirée van der Zander Medewerkers aan dit nummer: Philip Huff, Jochem Jurgens, Ton Koene, Fernando Nocco, Elsbeth Tijssen Vormgeving: Ramona Dales, Lijn 1, Haarlem | Uitgever: Stichting Lezen Druk: Zalsman BV | Coverbeeld: © Ludwig Volbeda Abonnementenbeheer: adreswijziging, abonneren of opzeggen tijdschrift Lezen? Vul het formulier in op lezen.nl Voor overige vragen: Abonneeservice Tijdschrift Lezen | 0172 476085 (tijdens kantooruren) | info@spabonneeservice.nl © december 2018 Stichting Lezen. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van enige methode of vorm dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1570-9698. De inhoud van Lezen is auteursrechtelijk beschermd. Eventuele rechthebbenden die wij niet hebben kunnen achterhalen, verzoeken wij contact op te nemen met de uitgever.

We moeten alles doen om tieners STIMULEREN − Eind basisschool ver-

‘Als je twaalf- tot vijftienjarige lezers verwaarloost, ben je ze kwijt.’ Dat concludeerden

liezen veel kinderen hun leesplezier.

kinderboekenmakers Hans Hagen en Ted van Lieshout in Het Parool van 2 oktober j.l.

Dat wordt er niet beter op als ze naar de

Aanleiding voor het opiniestuk was de in het voorjaar ontstane commotie rondom De

middelbare school gaan. Hoe kunnen

Gouden Lijst. De cpnb wilde de prijs voor de beste jeugdboeken voor twaalf- tot vijf-

we ze aan het lezen houden? En wat

tienjarigen (indertijd door Hagen en Van Lieshout geïnitieerd ter vervanging van de

kan het onderwijs doen?

Gouden en Zilveren Zoen) niet langer uitreiken. Niet zozeer omdat de cpnb leesbevor-

DOOR MIRJAM NOORDUIJN

dering niet hoog in het vaandel draagt, maar omdat het lastig blijkt een bestendige prijs voor de doelgroep op te zetten: de media besteden onvoldoende aandacht aan de Gouden Lijst en twaalfplus-boeken. De boekhandel pakt het niet goed op. En uitgevers verkopen daardoor niet meer exemplaren van de winnende titels. Dat betekent, volgens Hagen en Van Lieshout, dat de cpnb zijn partners – boekhandel, bibliotheek en uitgever – niet van dienst kan zijn, met alle gevolgen van dien.

Kwaliteitsboeken zijn nodig Hagen en Van Lieshout hebben de prijs dit jaar daarom zelf georganiseerd, samen met BruutTAAL, een digitale methode Nederlands. Het is bekend dat tieners in Nederland steeds minder lezen, zegt het duo, ‘dus moet je er alles voor over hebben om twaalftot vijftienjarigen aan het lezen te krijgen, of te houden.’ Dat de directe invloed van een literaire prijs daarop uiteindelijk beperkt is, realiseert Van Lieshout zich. ‘De Gouden Lijst,’ licht hij het belang ervan toe, ‘is vooral bedoeld om de schrijvers voor de doelgroep een hart onder de riem te steken, zodat er mooie boeken blijven komen.’ Precies de reden overigens waarom Michel Pijpers als leraar Nederlands en oprichter van BruutTAAL de prijs wilde sponsoren. ‘De beste manier van leesbevordering,’ vindt hij, ‘is kinderen in aanraking brengen met kwaliteitsboeken. Prima als ze in hun vrije tijd Mel Wallis de Vries lezen, maar als school moet je andere impulsen geven, wil je ze verder brengen. Om de Gouden Lijst een leesbevorderend karakter te geven hebben we daarom via BruutTAAL een schrijfwedstrijd aan de prijs verbonden met lange leesfragmenten van de Gouden Lijst-nominaties als inspiratiebron. Ik doe met mijn eigen havo 3klas mee en merk hoe goed het lezen en schrijven voor hun persoonsontwikkeling is.’

LEESMOTIVATIE •

LEZEN

• 5

K A R S T- J A N N E K E R O G A A R

Weinig leesplezier De zorg van Hagen en Van Lieshout is niet onterecht. Behalve dat tussen 2006 en 2016

curriculum.nu

het aantal lezers onder dertien- tot negentienjarigen van 65 procent naar 40 procent

Afgelopen maart zijn negen teams met leraren

daalde (volgens een meting van het Sociaal en Cultureel Planbureau, het scp), lopen

en schoolleiders begonnen met de ontwikke-

steeds meer kinderen het risico om het voortgezet onderwijs als laaggeletterde te ver-

ling van een nieuw leerplan voor het basis- en

laten. Het recentste Pisa-onderzoek van de organisatie voor economisch ontwikkelde

voortgezet onderwijs. De teams werken per

landen (oeso) onder vijftienjarigen laat zien dat in Nederland het aantal laaggeletter-

leergebied in vijf sessies aan nieuwe kern-

de leerlingen in twaalf jaar tijd groeide van 11,3 naar 17,9 procent. Bovendien valt op

doelen. Uitgangspunt van het leergebied

dat Nederlandse kinderen ten opzichte van leeftijdgenoten in andere landen weinig

Nederlands vormt de samenhang tussen drie

leesplezier hebben. Het percentage leerlingen dat niet van lezen houdt, ligt in Neder-

kernaandachtsgebieden: taal & communicatie,

land twee keer hoger dan het internationale gemiddelde, zo blijkt uit de verschenen

taal & cultuur en taal & identiteit. Een van

Progress in International Reading Literacy Study (pirls). Nederlandse vijftienjarigen

de hoofdtaken die na de derde tussenfase is

behoren wereldwijd tot de minst gemotiveerde lezers. En wat betreft de Nederlandse

geformuleerd, is het ontwikkelen van literaire competentie. Leerlingen leren om literaire teksten (fictie, literaire non-fictie, poëzie) te

prestaties en carrièrekansen, en een groter inlevingsvermogen – door velen in onze

begrijpen en erover te communiceren en na

maatschappij ondertussen worden onderkend.

te denken, en er persoonlijke, historische en

De groep zes-crisis

culturele vormen als film, theater, beeld en

Daarbij de kanttekening dat die daling van het leesplezier sowieso dikwijls plaats-

muziek kennen ook fictionele en narratieve

aan het lezen te krijgen

kenmerken en kunnen worden benut in het

I L L U S T R AT I E

tienjarigen: slechts één op de drie voelt zich bij de leesles betrokken, en minder dan een kwart vindt lezen ‘erg leuk’. Terwijl de gunstige effecten van lezen – betere school-

culturele betekenis aan toe te kennen. Andere

literatuur- en taalonderwijs. Ook het bevorderen van leesplezier en leesmotivatie is een

vindt, ook bij kinderen buiten Nederland. Internationaal onderzoek toont dat zo rond

belangrijke taak: een leerling die graag leest,

het tiende levensjaar er iets in de leesontwikkeling verandert wat ten koste gaat van

leest meer en beter, en grijpt daardoor ook

de leesmotivatie en dus de leesvaardigheid. Mogelijke oorzaak is de zogenaamde

sneller naar een andere tekst. Presentatie

‘fourth grade slump’, oftewel de groep zes-crisis. Bijzonder hoogleraar Leesgedrag

van het nieuwe curriculum is op 18 april 2019.

aan de Vrije Universiteit Amsterdam Roel van Steensel legt uit dat ‘kinderen dan niet

curriculum.nu/ontwikkelteam/nederlands/

meer alleen leren om te lezen, maar steeds meer lezen om te leren. Ze krijgen meer complexe, informatieve teksten om zich de inhoud van verschillende vakken eigen te maken, en minder narratieve,’ vertelt hij. ‘Bovendien moeten ze regelmatig verplicht lezen voor school. Dat kan hun gevoel van autonomie nadelig beïnvloeden: een belangrijke voorwaarde voor het vasthouden van een positieve leesmotivatie. De kans dat ze negatieve leeservaringen opdoen en afhaken als lezer stijgt daardoor.’ Hij vindt dat kinderen aan het einde van de basisschool met lezen eigenlijk een beetje aan hun lot worden overgelaten. ‘In het onderwijs wordt er net iets te gemakkelijk op vertrouwd dat ze, zo rond groep zes als ze voldoende technische leesvaardigheid hebben, het wel kunnen,’ licht hij toe. ‘Maar de ontwikkeling van de begrijpende leesvaardigheid gaat nog vol door. Die moet je dus blijvend stimuleren.’

Lage status Dat is nog niet zo makkelijk. Tieners zijn kampioen in het gebruik van sociale media en het digitaal communiceren (gemiddeld drie uur en 21 minuten per dag volgens het scp); niet echt bevorderlijk om ze aan het lezen te krijgen. Verder heeft lezen een nogal lage status. Zo merkt Van Lieshout tijdens zijn schoolbezoeken dat het bij brugklassers ‘mode is om te zeggen dat je niet van lezen houdt’. Hij probeert aan de hand van gedichten en tekeningen te laten zien dat creativiteit bijzonder is. ‘Maar,’ zegt hij, ‘de leerlingen zitten niet voor hun lol op school en dat laten ze merken ook.’ Daarnaast ervaart hij op scholen weinig ruimte voor creativiteit en gebrek aan concentratie.

‘Doordat het onderwijs de eisen steeds maar naar beneden heeft bijgesteld kunnen leerlingen zich niet meer bekwamen,’ aldus Van Lieshout. ‘Ze krijgen daar niet langer handvatten voor aangereikt.’

ANNEMARIE TERHELL F OTO

Erna Sassen

BruutTAAL steunt de Gouden Lijst

Lezen móét

Toen de cpnb dit voorjaar bekendmaakte de

Pijpers bevestigt dat. Uit wat hij hoort en leest concludeert hij dat er in het voortgezet

Gouden Lijst niet langer uit te reiken, besloot

onderwijs onvoldoende kennis van jeugdliteratuur is. ‘Bovendien,’ zegt hij, ‘maakt de

BruutTAAL de door Hans Hagen en Ted van

schoolse manier van lesgeven met een focus op het maken van leesverslagen dat kin-

Lieshout geïnitieerde doorstart van de prijs

deren vanzelf een hekel aan lezen krijgen.’ Terwijl hij voor de Aidan Chambers-methode

voor beste jeugdboeken voor twaalf tot vijf-

pleit – met elkaar over boeken en dus over elkaar en jezelf praten – is Van Lieshout

tien jaar te ondersteunen. BruutTAAL is een

voor meer verplichtingen. ‘Lezen móét,’ vindt hij. ‘En probeer binnen het systeem dan

innovatieve methode Nederlands voor het

maar te ontdekken wat je als leerling leukt vindt. Er moet een leesplicht bij wet worden

voortgezet onderwijs van Michel Pijpers,

ingevoerd, door de overheid. Wat ik daaronder versta? Vanaf de eerste klas beginnen

docent Nederlands op het Tilburgse Odulphus-

met lezen en een leesdossier aanleggen, door elk nieuw boek in de context van het

lyceum. De saaiheid van zijn vak frustreerde

vorige te plaatsen. Dat dossier gaat mee tot je eindexamen. Alle boeken die ooit

hem, waarna hij in 2007 een lesaanpak zonder

gelezen zijn, tellen dus mee. Geen enkel boek is vergeefs gelezen.’

leerlingenboek ontwikkelde, onder het motto ‘als leraar ben je geen slaaf van je methode,

Ta a k v o o r h e t o n d e r w i j s

maar je zet de methode naar je hand’. Lees-

Ook Van Steensel vindt dat het onderwijs verantwoordelijk is voor het faciliteren van het

plezier is een belangrijk doel bij het fictie-

leesonderwijs. Scholen moeten kinderen een rijke leesomgeving bieden en zorgdragen

onderwijs van BruutTAAL dat rust op Aidan

voor een passend en wisselend aanbod op maat. ‘Het leesbevorderingsprogramma

Chambers’ uitgangspunt dat je leerlingen

de Bibliotheek op school, waarin scholen, bibliotheken en gemeenten samenwerken,

alleen aan het lezen krijgt als je het belang-

blijkt bijvoorbeeld een heel positief effect te hebben op de leesmotivatie en leesvaar-

rijk maakt in tijd en aandacht. Het sponsoren

digheid van leerlingen,’ vertelt hij. ‘Je zou dit programma eigenlijk overal moeten im-

van de Gouden Lijst-prijzen voor de winnaars

plementeren. Zowel standaard in het basisonderwijs, als in het voortgezet onderwijs.

(Er is geen vorm waarin ik pas van Erna Sas-

Je moet daar dan natuurlijk wel tijd voor inruimen, zodat het boekenaanbod en de

sen en het door Bernadette Custers uit het

kennis van de leesconsulenten van de bibliotheek worden gebruikt. Wat goed werkt

Deens vertaalde Paard, paard, tijger, tijger

is een schoolbrede leesaanpak. Iedereen in de klas leest tegelijkertijd gedurende een

van Mette Eike Neerlin) past bij Pijpers’ ideaal

bepaald moment van de dag, inclusief de docenten en door alle vakken heen. Dat is

van betekenisvol lees- en taalonderwijs dat

goed voor de sociale verbondenheid. En het maakt van lezen iets normaals.’ Pijpers

niet zonder goede jeugdboeken kan.

denkt dat behalve op vakoverstijgend leesonderwijs, vooral ook moet worden ingezet

bruuttaal.nl

op taaloverstijgend literatuuronderwijs. De nieuwe leerplannen voor het basis- en middelbaar onderwijs zoals die worden ontwikkeld in curriculum.nu stemmen hem dan ook hoopvol. ‘Het lijkt erop,’ zegt hij, ‘dat ook vertaalde boeken bij Nederlands gelezen mogen gaan worden. Dat zou fantastisch zijn: het internationale aanbod van prima young adult-literatuur is enorm.’ ••• Voor meer informatie over leesmotivatie, zie Leesmonitor – Het Magazine (2018).

Leesmotivatie: hoe raak je de juiste snaar?. Amsterdam: Stichting Lezen

LEZEN

• 7

Poëzie om in te (ver)dwalen POËZIETIJD − ‘Ik houd het meest van gedichten die ik voor een deel begrijp, maar die een geheim blijven bewaren,’ zegt Kees Spiering in een van de vijf uitgaven van Querido’s Poëziespektakel (2008-2013). Niet toevallig is dat precies ook het kenmerk van zijn eigen (jeugd)poëzie, getuige zijn nieuwe bundel Jij begint: een verzameling van oud en nieuw werk uit dertig jaar dichterschap, fraai geïllustreerd door debutant Alette Straathof.

DOOR MIRJAM NOORDUIJN

Wat Spiering als geen ander kan is alledaagse gebeurte-

Bibi Dumon Tak wordt alom beju-

lopend rijm en ritme vertelt kin-

nissen en herkenbare tienerperikelen in poëzie vertalen.

beld om haar kindernon-fictie en

derboekenschrijver en dichter

Subtiel gebruikmakend van (klinker)rijm en alliteratie

poëtische stijl. Voor Laat een

In verhalende gedichtjes in goed-

Karel Eykman over kleine Isabel

dicht hij over eerste liefdes, groeipijn en pesten. Maar

boodschap achter in het zand

die net bij de bovenste bel van

ook over schaamte en heimwee – ‘verdriet dat niemand

(Querido, 9+) combineerde ze

haar flat kan: over wat ze denkt,

binnenliet/ de kleur van donker anders/ dan thuis…’ –,

beide talenten en schreef 22

wie ze tegenkomt en de dingen

of over (de dood van) grootouders en huisdieren: ‘Aan de

gedichten over wilde evenhoevi-

om haar heen. Patsy Backx’ teke-

rand van zijn weide zonder einde/ heb ik hem losgelaten./

gen, van de giraf tot de eland.

ningen verlevendigen de bundel

Langzaam viel hij naar het gras/ bleef nog even liggen/

Lichtvoetig, gelaagd én geba-

die passend De bel van Isabel

toen nam de wind hem mee./ Voor het eerst waren ze

seerd op feiten. Annemarie van

(De Harmonie, 5+) heet.

even snel.’

Haeringens illustraties vervol-

Spierings oprechte toon, heldere taal en ongekunstelde

maken de bundel.

ritmische zinnen vallen je direct op. Tegelijkertijd prikkelen zijn trefzekere observaties en blijven zijn onverwachte beelden je intrigeren. Zo schrijft Spiering in het eerste couplet van ‘Ramp 2’: ‘De hele klas moest huilen/ ook de jongens, en juf/ zei wat er was gebeurd/ gescheurd, zoals een fietsband.’ Hoe ziet zo’n scheur eruit? Als een rafelig, zwart gat? Of meer een snee? Het klasgenootje heeft vermoedelijk een ernstig ongeluk gehad, zoveel is wel duidelijk. Maar wat er nu precies met het meisje is gebeurd, daar blijf je naar raden. Dat beroep dat Spiering op je verbeelding doet, maakt dat je eindeloos kan blijven

Ze gaan er met je neus vandoor

‘Komt dat lezen! Komt dat zien!’

dwalen in zijn wereld.

(Leopold 10+) is een unieke bun-

De achterzijde van Wit als een

Alette Straathof voelt die wereld haarfijn aan. Zij heeft

del over een dichter die vanwege

wat (Querido, 5+) van Robbert-

hem verrassend en ruimtelijk vormgegeven met een inge-

liefdesverdriet niet verder kan

Jan Henkes suggereert een waar

togen kleurenpalet, bestaand uit blauw, wit, grijs en zwart,

schrijven. Als de letters zelf gaan

poëziespektakel. Doldwaze ge-

en voegt met haar beelden een delicaat laagje betekenis

dichten, ontstaat er strijd tussen

dichten, raadselrijmpjes, filosofi-

aan de teksten toe. Mooi is bijvoorbeeld de mondloze kus

zwarte en rode letters, en typo-

sche versjes en klankgedichten

in ‘Tekenen helpt’, verbeeld door twee kruisende cirkel-

grafische chaos. Lukt het de rode

buitelen vrolijk over elkaar heen,

vormige hoofden. •••

met hun oorlogspoëzie (woi) het

tonend wat taal vermag. Charles

Jij begint, Kees Spiering & Alette Straathof (ill.).

boek binnen te dringen? Laat Ted

Michels illustreerde in zwart-wit.

Luitingh-Sijthoff, € 19,99 (12+)

van Lieshout je verrassen.

INTERVIEW •

LEZEN

• 9

‘NUANCES VIND JE NIET ZO SNEL OP NETFLIX’ WINNAAR – Henk van Straten won de prijs voor het Beste Boek voor Jongeren 2018 met Wij zeggen hier niet halfbroer, volgens de jongerenjury ‘een ontzettend komisch en levendig boek over jezelf vinden, dat elke tiener zou moeten lezen’.

DOOR ANNEMARIE TERHELL

Was je verrast toen je hoorde dat Wij zeggen hier niet halfbroer was genomineerd voor een literaire jongerenprijs?

‘Verrast natuurlijk wel. Maar toen ik hoorde dat het om een prijs voor jongeren ging, begreep ik dat. Het boek gaat helemaal over die levensfase. Ik kan me voorstellen dat het spannend is om te lezen hoe iemand van jouw leeftijd de mist in gaat met drugs en aan het klunzen is met seks. Of dat hij in de rij voor zo’n obscure gabbertent eruit wordt gepikt omdat hij speed in zijn onderbroek heeft. Ik denk dat dat voor tieners wel kan werken, ja. Het gaat over pillen en muziek – dat raakt de jeugd van nu.’

Wat las je zelf op die leeftijd?

‘Weinig. Boekverslagen schreef ik over, ik dacht dat boeken niks voor mij waren. Ik was met heel andere dingen bezig, zat nog met een passer metalbandlogo’s in mijn arm te krassen. Maar ik denk dat dit boek me wel getroffen zou hebben, omdat het laat zien hoe eenzaam het kan zijn om jong te zijn. Dat zou me getroost hebben.’

Henk van Straten groeide op in Eindhoven

Krijg je wel eens reacties van jonge mensen op je werk?

en zijn moeder, om in de weekenden met die-

met drie oudere halfbroers, zijn stiefvader

‘Vaker van volwassenen. Maar ik krijg wel terug van jongeren dat ze het herkenbaar

zelfde moeder naar zijn vader in Rotterdam

vinden, of gegrepen zijn, terwijl ze door andere boeken niet heen komen. Dat heeft

te rijden. Zijn stiefvader was hem liever kwijt

misschien te maken met hoe ik schrijf. We leven in een telefoontijdperk, alles gaat snel.

dan rijk, dacht hij. Zijn moeder, gevangen

Ik schrijf in korte anekdotes, je wordt van stukje naar stukje naar stukje getrokken.

tussen twee mannen, was aldoor somber en

Dat leest prettig. En de vorm past bij de adolescentie, bij het doolhof van volwassen

vertrok op zijn vijftiende naar Curaçao. Zijn

worden. Je slaat nu eens linksaf, dan weer rechtsaf. Een mooie vrouw, problemen

broers waren zijn broers, maar toch ook weer

thuis of op school – er zijn steeds verschillende dingen die je aandacht vragen.’

niet. Wij zeggen hier niet halfbroer is een humoristisch, schrijnend en liefdevol verhaal

In Wij zeggen hier niet halfbroer schrijf je dat Bukowski de eerste schrijver was die

over een kind dat dacht altijd vrolijk te moe-

je greep. Hoe oud was je toen?

ten zijn, en een punk-gabber-puber die een-

‘Bukowski ontdekte ik pas rond mijn twintigste. Die misantropie, de afkeer van

zaam drugs gebruikte op zijn zolderkamertje.

mensen – ik werd erdoor geraakt. Het was een enorme opluchting. Ik besefte ineens:

Het zijn Van Stratens herinneringen aan het

in een boek kun je je hele belevingswereld kwijt! Dat was een ontdekking die ik,

leven van een jongen die worstelde met

achteraf gezien, best eerder had willen doen.’

identiteit, liefde en mannelijkheid.

Denk je dat je met contemporaine boeken makkelijker jonge lezers wint?

Straten. Nijgh & Van Ditmar, € 19,99

Wij zeggen hier niet halfbroer, Henk van

‘Ja, schrijvers van nu laten lezen lijkt me een betere aanpak dan Multatuli of andere klassiekers voor ze herschrijven. Niet dat ik wil zeggen dat klassiekers niet belangrijk zouden zijn, maar ik denk: blijf dicht bij hun eigen belevingswereld, probeer ze wat directer te raken. Als dat eenmaal lukt, komt de rest vanzelf. Toen ik Bukowski begreep, kwam Madame Bovary erachteraan.’

F OTO

JOCHEM JURGENS

Wat kan lezen jongeren brengen?

‘Als je iemand bent die worstelt met het leven, met de liefde, met emoties en ontdekt wat boeken kunnen betekenen, dan kan dat een bevrijding zijn. Je kan er een rijker mens van worden. De nuances en de diepgang die je tegenkomt in literatuur vind je niet zo snel op YouTube of Netflix. Dat psychologische, innerlijke conflict van mensen, de worsteling met wie wij zijn, dat vind je echt alleen in goede boeken.’ •••

10

• LEZEN •

BLIKVELD 0–6 Viktor in de prijzen Tijdens de afgelopen Frankfurter Buchmesse zijn voor de derde maal de Global Illustration Awards (gia) uitgereikt. Het Vlaamse duo Jacques Maes en Lise Braekers won de Grand Award, de hoogste onderscheiding, voor hun recent verschenen Viktor. In dit poëtische prentenboek droomt jager Viktor ervan om een cheeta te schieten. Als dat hem eindelijk is gelukt, begint zijn geweten te knagen. In zijn slaap verzint Viktor een plan om de overgebleven cheeta’s te troosten, maar zijn verrassing pakt anders uit dan bedoeld. De tekeningen van Jacques en Lise vallen op door de uitgebalanceerde compositie en het afgewogen kleurenpalet. In 2016 won het duo al een Gold Award voor de cover van Oskar. IlluSalon werd opgericht in 2014 door de International Information Content Industry Association (icia, een in Azië gevestigde non-profit organisatie die zich bezighoudt met het eigenaarschap van digitale content) en de Frankfurter Buchmesse. IlluSalon biedt een wereldwijd platform voor illustratoren; er zijn meer dan duizend professionele illustratoren bij het netwerk aangesloten. Dit jaar ontving de jury van de gia achtduizend inzendingen uit 43 verschillende landen. [at] Viktor, Jacques & Lise. Van Halewyck, € 17,99 (6+)

4x een Leespluim Twaalf maal per jaar bekroont onderzoeks- en adviesbureau Sardes een uitzonderlijk prentenboek dat jonge kinderen prikkelt tot lezen en hun leesplezier en taalvaardigheid bevordert. De vieze liedjes en stoute tekeningen uit Haren vol banaan van Erik van Os en Noëlle Smit (ill.) (Rubinstein, 3+, inclusief cd) wonnen de Leespluim van augustus. In dit ondeugende luister- en kijkboek doen kinderen alles wat niet mag: de boel overhoop halen, op tafels klimmen, boos kijken en in hondenpoep peuren. De Leespluim van september ging naar Die eland is van mij, een humoristisch prentenboek over een jongen en zijn eland,’ aldus het juryrapport. De Leespluim van oktober was voor Ik ben een kat! van Galia Bernstein (Leopold, 4+), waarin het kleine katje Simon de strijd om erkenning aangaat met de veel grotere leeuw, luipaard, poema, panter en tijger. In november, ten slotte, werd de onderscheiding gewonnen door Krabbel en Nies en de grote kattengriezel een spannend prentenboek van Pieter Feller met tekeningen van Marieke Nelissen (Luitingh-Sijthoff, 3+). [at] sardes.nl/Leespluim

Lezen in de BSO Veel kinderen gaan na schooltijd of in de vakantie naar de buitenschoolse opvang (bso). Daarom is het goed dat er ook in de bso ruimte is om op verschillende manieren met boeken bezig te zijn. Iedere maand maakt Stichting Lezen voor de pedagogisch medewerkers een boekactiviteit. Zo raken zij geïnspireerd om vaker boeken te pakken en activiteiten rondom de verhalen te organiseren. De boekactiviteiten, bedoeld voor zowel doorgewinterde als aarzelende lezers, zijn te vinden op Leesplan.nl (onder kinderopvang/praktische tips) en via Kindmedia.nl. Zo zijn er bijvoorbeeld kookideeën te vinden naar aanleiding van Graaf Sandwich en andere etenswaardigheden van Jan Paul Schutten. De website Kindmedia.nl van onderzoeks- en adviesbureau Sardes is bedoeld om bewust om te gaan met media en biedt leuke ideeën voor apps, boeken, games en websites over verschillende onderwerpen, zoals dieren, eten en drinken en seizoenen. Naast de boekactiviteiten ontwikkelt Stichting Lezen momenteel samen met Sardes een handleiding voor het opzetten van boekenbendes op de bso. [mb en at]

BLIKVELD 0–6 •

LEZEN

• 11

G o u d e n P e n s e e l v o o r L u d w i g Vo l b e d a De cover van dit nummer van Lezen is getekend door Ludwig Volbeda, winnaar van het Gouden Penseel 2018. In september nam een zeer gelukkige Volbeda zijn prijs voor de tekeningen in Fabeldieren van Floortje Zwigtman in het Rijksmuseum in ontvangst. De jury prees zijn oog voor detail en grote verbeeldingskracht en schreef in haar rapport: ‘Ludwig weet van ieder dier een geloofwaardig wezen te maken. […] De paginagrote illustraties hebben een kracht en diepte in kleur die je zelden ziet. […]

De zorgvuldigheid van de sjablonen, patronen en kaders zijn de kers op de taart in dit in alle opzichten geweldige en grootse boek.’ Volbeda debuteerde in 2016 als jeugdboekenillustrator en geldt als een origineel talent. De magisch realistische zwart-wit illustraties in Hoe Tortot zijn vissenhart verloor van Benny Lindelauf trokken meteen veel aandacht. Daarbovenop won hij in 2017 de Grand Prix van de Bien-

een nieuw oorlogsverhaal van Lindelauf en Volbeda: Hele verhalen voor een halve

F OTO

soldaat. [at]

JANIEK DAM

nial of Illustrations Bratislava (bib) voor de illustraties in De vogels, een prentenboek met tekst van Ted van Lieshout. Volgend voorjaar verschijnt bij uitgeverij Querido

L e e s t i p s v o o r D e Na t i o n a l e Vo o r l e e s d a g e n • In Moppereend van Joyce Dunbar en Petr Horácek (Lemniscaat, 2+) heeft eend niemand om mee te spelen. De donderwolk boven haar hoofd wordt steeds groter en komt met een verfrissende plensbui tot uitbarsting. Een mooi voorleesboek vol ritme en prachtige tekeningen.

• De wolf, de eend & de muis van Mac Barnett en Jon Klassen (ill.) (Gottmer, 3+) is een verrassend verhaal met magnifieke tekeningen over twee dieren die zijn opgeschrokt door de wolf. Opgeslokt zijn wil nog niet zeggen dat je je laat opeten, vindt de eend. Dus maken de twee het gezellig in de buik van de wolf.

• Ieber & Knoert (Hoogland & Van Klaveren, 4+) gaat over twee monsterachtige vriendjes. Knoert laat de vogel van Ieber vrij. Ieber is teleurgesteld en laat daarom ook de cactus van Knoert vrij, met onverwachte gevolgen. Een mooi prentenboek van Sanne te Loo met tekeningen in herfstkleuren.

• Linde Faas maakte een eigen prentenboek: Ik neem je mee (Lemniscaat, 3+), een tekstloos verhaal vol kleurige vissen en vogels. Met een stapel papier, potloden en een blauwe ballon brengt een meisje de wereld van een zieke jongen tot leven. [at]

Johanne s de parkiet in Frie sland Djûke Elzinga werkt voor de Friese bibliotheken Mar en Fean. De enthousiaste leesconsulenten van deze bibliotheken verzinnen slimme oplossingen om scholen en kinderen in het wijde verzorgingsgebied optimaal te laten profiteren van projecten.

‘Sommige dorpen rondom Joure, waar ik werk, hebben maar weinig leerlingen. Het naar school halen van een auteur is dan niet mogelijk. Dus bieden wij ze elk jaar de kans om tijdens de Kinderboekenweek met de leerlingen naar de bibliotheek te komen. Zo kunnen we met een bijdrage van € 2,75 per kind de kosten voor de school laag houden.

Dit jaar hadden we van alles georganiseerd en kwamen onder anderen Jozua Douglas, Marte Jongbloed, Anna Woltz, Lysette van Geel en Omid Aghondi op bezoek. Een groot

vervoersdoosje ingericht met een pluchen parkiet en een bluetoothspeaker. Samen met de leerlingen hebben we het boek gelezen op het digibord of met het vertelkastje. Als vervolgactiviteit mochten kinderen in groepjes hun meest geweldige vriend tekenen.

Zo vloog onze eigen Melopsittacus Undulatus met veel gekwetter en plezier langs meer dan vijftig groepen 3 en 4!’ [at]

F OTO

parkiet, het prentenboek van Mark Haayema en Medy Oberendorff. We hadden een vogel-

ANNEMARIE TERHELL

succes. Voor de jongere kinderen hebben we een groepsbezoek gedaan rond Johannes de

12

• LEZEN •

KINDERKUNSTBOEKEN

SPELEN VOOR ALLE LEEFTIJDEN ANDERS KIJKEN – Kinderkunstboeken

‘Mensen houden van beelden. Beelden hebben een machtig effect op de manier

zijn aan een flinke opmars bezig. Ze

waarop we de wereld om ons heen zien. Er zijn altijd veel mensen geweest die liever

helpen kinderen bewust te maken van

naar beelden kijken dan dat ze lezen: dat zal misschien ook altijd wel zo blijven. Ik

het feit dat we de wereld allemaal met

denk dat mensen over het algemeen zelfs meer van beelden houden dan van woorden.’

andere ogen zien.

DOOR MIRJAM NOORDUIJN

In gesprek over kunst Dit citaat is afkomstig van de bekende Britse (popart)kunstenaar David Hockney.

In zijn boek Kijken voor kinderen, een afgeleide van zijn A History of Pictures (2016) voor volwassenen, gaat hij met kunstcriticus Martin Gayford in gesprek over kunst

Kijken voor kinderen David Hockney & Martin Gayford Lemniscaat, € 19,95 (8+) Dieren

door de eeuwen heen. Illustratrice Rose Blake reageert daarop met haar tekeningen.

Opvallend is dat het illustere tweetal kunst als een vanzelfsprekend onderdeel van onze alomtegenwoordige 21ste-eeuwse beeldcultuur beschouwt. Kunstgeschiedenis, schrijft Gayford, gaat goedbeschouwd over afbeeldingen die de tijd hebben overleefd.

The British Museum

De beelden die we met onze smartphones maken, kunnen in principe ook de geschie-

Lemniscaat, € 9,95 (2+)

denis ingaan als kunst. Voor de meeste zal dat weliswaar niet gelden, maar sommige

Natuur

bewaren we, omdat we ze het waard vinden ons te herinneren.

The British Museum Lemniscaat, € 9,95 (2+) Een halve hond heel denken

Vo o r d e a l l e r k l e i n s t e n Kijken voor kinderen is een van de titels van Lemniscaat uit de kunst. Twee jaar gele-

Joke van Leeuwen

den lanceerde de uitgever dit nieuwe fonds met als doel zoveel mogelijk kinderen in

Querido (10+, antiquarisch verkrijgbaar)

aanraking te brengen met kunst. Samen met vooraanstaande Britse kunstuitgevers

Papieren Museum 3, De engel met twee neuzen

als Phaidon en Thames & Hudson wordt een grote variatie aan kunstboeken op de

Ted van Lieshout

markt gebracht. Informatieve kunsthistorische boeken, boeken over de kunst van

Leopold, € 10,99 (12+)

kijken, voorleesboeken en doe-boeken: voor alle leeftijden zit er wel wat bij. Zelfs

Meneer Kandinsky was een schilder

aan de allerkleinsten is gedacht. De kartonnen kijkboekjes Dieren en Natuur laten

Daan Remmerts de Vries

voorwerpen zien uit de collectie van het British Museum, zoals een speelgoedslang

Leopold, € 14,99 (4+)

uit Mexico, een kokosnoten olifantenbeeld uit Indonesië en een zonnebloem in de

Jawlensky – Haar ogen Bette Westera & Sylvia Weve (ill.)

Leopold, € 14,99 (6+) Hoi, ik ben een lijn

vorm van een broche uit het Verenigd Koninkrijk. Behalve dat het een laagdrempelige, eerste aanraking is met kunstvoorwerpen, leren kinderen door de afbeeldingen ervan op verschillende manieren naar dieren en natuurverschijnselen kijken. Wie de Deense houten speelgoedhond uit 1934 (op de cover van Dieren) vergelijkt met het Duitse

Behrang Mousavi & Jan Paul Schutten

porseleinen hondenbeeld uit 1740 verderop in het boekje, begrijpt dat de ene hond

Rubinstein, € 17,50 (9+)

de andere niet is.

KINDERKUNSTBOEKEN •

LEZEN

• 13

Je ziet niet wat je ziet In onze door beeld gedomineerde wereld is het kijken naar beeldende kunst een ideale manier om kinderen al jong bewust te maken van het feit dat je niet altijd ziet wat je ziet. ‘We zien de wereld allemaal met andere ogen,’ legt Hockney uit. En dat geldt dus ook voor kunstenaars. Hoe ze spelen met lijnen, schaduwen, licht en ruimte, hoe ze elkaar door de eeuwen heen hebben beïnvloed en wat voor soort gereedschap ze gebruiken, bepaalt het perspectief en het beeld dat ze creëren, zo laten Hockney en Gayford zien aan de hand van beroemde kunsthistorische werken, variërend van Leonardo Da Vinci’s Mona Lisa tot Edward Hoppers Nachtbrakers. Vervolgens moet de individuele kijker zelf betekenis aan de stukken toekennen. Want uiteindelijk vertelt geen enkel beeld helemaal de waarheid. ‘Dat is onmogelijk,’ schrijft Gayford.

Opmars van kunstboeken Het Lemniscaatfonds past in een trend. Door de steeds grotere plaats die beeldcultuur in de samenleving en onze belevingswereld inneemt, groeit het inzicht dat kunsteducatie kan bijdragen aan een goed beeldbewustzijn. Sinds zo’n jaar of tien zijn kunst(prenten)boeken dan ook bezig aan een flinke opmars. In 2008 verscheen Een halve hond heel denken (Querido) van Joke van Leeuwen, een boek over de suggestieve kracht van beelden, zoals ook Kijken voor kinderen dat is. Karakteristieke Van Leeuwen-tekeningen, humorvolle strips, doeltreffende foto’s en afbeeldingen van schilderijen tonen hoe kleur, compositie en perspectief onze beeldvorming sturen, of we dat nu willen of niet. Een jaar eerder had Ted van Lieshout ook al van zich laten horen. In Papieren Museum 3, De engel met twee neuzen (Leopold) toont hij als een soort museumgids hoe (kinderboeken)illustratoren zich laten inspireren door grote namen uit de kunstgeschiedenis.

Kinderkunstweek De Kinderkunstweek is een jaarlijks evene-

Gemeentemuseum Den Haag

ment van Stichting Kinderkunstweek in

Toeval of niet, het koppelen van een prentenboekenmaker aan een kunstenaar vormt

Zeeland, waaraan alle basisscholen kunnen

de basis van de succesvolle reeks kinderkunstboeken die het Gemeentemuseum Den

meedoen. Doel is kinderen kennis te laten

Haag sinds 2010 in samenwerking met uitgeverij Leopold uitbrengt. Het idee is een-

maken met moderne en hedendaagse beel-

voudig: ter gelegenheid van een tentoonstelling wordt een (voor)leesboek gemaakt

dende kunst. Ook kunstbeleving, waarbij

dat en passant een (eerste) kennismaking met kunst is. Schrijver en illustrator Daan

creativiteit, samenwerken, zelfreflectie en

Remmerts de Vries beet met Meneer Kandinsky was een schilder de spits af. De meest

leren kijken centraal staan, vindt de stichting

recente en twintigste titel op rij is Jawlensky – Haar ogen van Bette Westera en Sylvia

van wezenlijk belang.

Weve. Net zoals in alle voorgaande kunstprentenboeken weerspiegelen tekst en beeld

De Kinderkunstweek biedt leerkrachten

iets in de ontwikkeling van het werk van de kunstenaar die wordt uitgelicht. Voor Alexej

handvatten in de vorm van achtergrondinfor-

van Jawlensky (1864-1941), die onder meer met bovengenoemde Kandinsky de kunste-

matie, lessen beeldbeschouwen en activitei-

naarsgroep Der Blaue Reiter oprichtte, was dat nog niet zo eenvoudig, omdat er over

tensuggesties. Ook is er ondersteuning bij

zijn jeugd vrij weinig bekend is. Om toch door Jawlensky’s ogen naar de werkelijkheid

de ontwikkeling van een doorgaande lijn

te kunnen kijken, verzonnen Westera en Weve een invoelend verhaal over een jongen

kunsteducatie. Musea, culturele instellingen

die, zoals de Russisch expressionistische schilder dat nastreefde, het onzichtbare

en kunstenaars zijn actief betrokken bij de

zichtbaar probeert te maken door zijn overleden moeder te schilderen.

week.

De verbeelding is de basis

hebben uitgeverij Lemniscaat en Stichting

Om het evenement bekender te maken,

Steeds meer musea brengen met medewerking van uitgeverijen kinderkunstboeken

Kinderkunstweek de handen ineen geslagen.

op de markt. Zo verzorgt uitgeverij Rubinstein kunstuitgaven voor het Rijksmuseum

De Kinderkunstweek 2019 wordt onder de

en Van Gogh Museum. Recent is daar het Nieuwe Instituut – het museum voor archi-

aandacht gebracht bij scholen, maar ook bij

tectuur, design en e-cultuur in Rotterdam – aan toegevoegd. Hoi, ik ben een lijn van

boekhandels die hierin kunnen gaan partici-

Behrang Mousavi en Jan Paul Schutten is letterlijk en figuurlijk een kleurrijke kennis-

peren, en is van 20 tot 31 maart. Het thema

making met de collectie van het Rijksarchief voor architectuur en stedenbouw. Boven-

is ‘Energieke kunst’.

dien maakt de vernuftige hoofdstukindeling van het lees- en kijkboek – Lijnmeesters,

kinderkunstweek.nl

Vorm, Kleur, Ruimte, Straat en Stad – heel helder dat de basis van ieder ontwerp de verbeelding is. Kunst maken en kunst kijken, het leidt ontegenzeggelijk tot ontdekken.

Het is, om met Joke van Leeuwen te spreken, ‘spelen voor alle leeftijden’. •••

14

• LEZEN •

BLIKVELD 6–12 De club van lelijke kinderen Na een succesvolle musicalbewerking bij Hofplein Rotterdam en een korte film wordt De club van lelijke kinderen van Koos Meinderts nu ook bewerkt tot bioscoopfilm. De regie is in handen van Jonathan Elbers, die in 2012 ook de korte filmversie regisseerde. Koos Meinderts, die het boek een ‘allegorie op discriminatie’ noemt, schreef De club van lelijke kinderen in 1987.

Het verhaal gaat over generaal Isimo, die het land wil opschonen van alles wat lelijk is, en laat zich lezen als een humoristisch pleidooi voor diversiteit. De filmversie volgt de lotgevallen van de elfjarige Paul die denkt dat hij op schoolreisje gaat, maar wordt opgesloten omdat hij flaporen heeft.

Mevrouw Bos, de rechterhand van de generaal, wordt gespeeld door Georgina Verbaan. Edwin Jonker is gecast als de Uberkliener die samen met de andere Klieners achter de kinderen aan gaat en Katja Schuurman is te zien als de manipulatieve Secretia. Jeroen van Koningsbrugge en Jelka van Houten spelen de ouders van Paul. De club van lelijke kinderen gaat naar verwachting op 9 oktober 2019 in première. [at]

Lezenswaardige non-fictie ‘Taal is nadenken over het geluid dat je maakt,’ schrijft Arend van Dam in De bromvliegzwaan (Van Holkema & Warendorf, 9+). In dit non-fictieboek met verhalen gaat hij in op vragen als: Hoe is onze taal ontstaan? Waar op de wereld is het Nederlands terechtgekomen?

En wie hebben de taal daar gebracht? Daarnaast bespreekt hij de historische figuren die het Nederlands hebben gevormd en besteedt hij aandacht aan taalfenomenen als de onomatopee, het synoniem en ezelsbruggetjes, zoals ’t kofschip en de bromvliegzwaan. Met uitbundige illustraties van Anne Stalinski. (Zie ook het interview met de schrijver op p. 16, 17).

Palmen op de Noordpool van Marc ter Horst en Wendy Panders (ill.) (Gottmer, 10+) is een bijzonder ambitieus boek over klimaatverandering, waarin allerlei aspecten van dit zorgwekkende fenomeen aan bod komen. Ter Horst begint zijn verhaal bij de geschiedenis van de aarde en pakt dan, aan de hand van smeuïge voorbeelden, door naar het heden. Hij belicht de natuurkundige, scheikundige, geologische, biologische en meteorologische kanten van het klimaat, maar bespreekt ook alternatieve energiebronnen, technische ontwikkelingen, meningen en oplossingen. Een bijzonder leesbaar boek met mooie en humoristische illustraties van Wendy Panders. [at]

Mijn zus woont op de schoorsteenmantel ‘Mijn zus Rose woont op de schoorsteenmantel. Nou ja, stukjes van haar dan. Drie vingers, haar rechterelleboog en haar knieschijf liggen begraven op een begraafplaats in Londen.’ Met die bizarre openingszinnen trok Annabel Pitcher in 2011 haar lezers het leven binnen van de tienjarige Jamie, die zijn zus Rose had verloren bij een terroristische aanslag in Londen. In Mijn zus woont op de schoorsteenmantel doet Jamie met onderkoelde humor verslag van de teloorgang van het gezin.

Muziektheater beer (René Groothof en Aike Dirkzwager) brengt dit nog altijd actuele young adult-boek met veel humor, zang en theatrale vindingrijkheid in een jeugdvoorstelling voor negenplussers. Wanneer de pestkoppen van de klas Sunya’s hoofddoek proberen af te trekken, moet Jamie (Yari van der Linden) wel in actie

F OTO

ROGIER WILLEMS

komen, of hij nu durft of niet. Samen met zijn zus Jasmijn, gespeeld door singersongwriter Bente Fokkens (bekend van Kappen en The Voice of Holland), doet hij mee aan een talentenjacht in een laatste poging om hun ouders weer bij elkaar te krijgen. De voorstelling speelt tot en met 31 maart in verschillende theaters. [at] stipproducties.nl

BLIKVELD 6–12 •

LEZEN

• 15

Tijdjagers Om leerlingen uit groep 7 en 8 actief bezig te laten zijn met historische jeugdboeken, ontwikkelde adviesbureau Cubiss het spel Tijdjagers. Als inleiding op het spel ontvangen leerlingen een ‘tijdcapsule’ van de Schrijvers van de Ronde Tafel met daarin een geheime boodschap voor de toekomst. Om deze boodschap te kunnen ontcijferen, is kennis van verschillende jeugdboeken nodig. De kinderen krijgen enkele weken de tijd om deze boeken te lezen. Als iedereen daarmee klaar is, kan het spel klassikaal worden gespeeld. Om binnen anderhalf uur tot een juiste oplossing te komen, moeten de leerlingen samenwerken, hun kennis delen, en ook antwoorden zoeken op internet. Het spel kost € 185,- en is te leen bij de bibliotheek of te koop in de webshop van Cubiss. Het bevat een handleiding (voor bibliotheek en leerkracht), een set introductie- en verwerkingsopdrachten, een groot spelbord, quizvragen, boekintroducties en spelkaarten. Tijdjagers is ontwikkeld in samenwerking met de Schrijvers van de Ronde Tafel, met basisscholen en met de Bibliotheek Veghel. Op YouTube is een filmpje over het spel te zien. [at] cubiss.nl/tijdjagers

De Grote Vriendelijke Podca st De Grote Vriendelijke Podcast (De gvp) is de eerste Nederlandse podcast over jeugdliteratuur. Het initiatief van kinderboekrecensenten Jaap Friso (JaapLeest.nl) en Bas Maliepaard (Trouw) werd voorafgaand aan de Kinderboekenweek gelanceerd. Doel van de podcast is ouders, leerkrachten, professionals uit het boekenvak en andere kinderboekenliefhebbers maandelijks te informeren over en te enthousiasmeren voor de jeugdliteratuur. Friso en Maliepaard bespreken in elke aflevering een aantal recente boeken of opvallende zaken uit de wereld van het kinderboek en interviewen aansluitend een schrijver, illustrator, vertaler of uitgever. In de podcast van november vertelt Wilma Geldof over haar biografische oorlogsroman Het meisje met de vlechtjes. In december volgt een extra lange eindejaarsspecial, waarin samen met Annet Schaap, Edward van de Vendel en Erna Sassen wordt teruggeblikt op 2018. De Grote Vriendelijke Podcast wordt opgenomen in kinderboekwinkel Kiekeboek in Haarlem en is te beluisteren via alle grote podcastplatforms. [at] degrotevriendelijkepodcast.nl

Kapsalon Romy Kapsalon Romy heeft tijdens de Frankfurter Buchmesse de award ontvangen voor beste verfilming van een kinder- of jeugdboek. Het boek, dat in 2016 verscheen, is door schrijfster Tamara Bos bewerkt tot scenario. Kapsalon Romy gaat over een meisje met gescheiden ouders, dat tegen haar zin iedere middag bij haar oma Stine moet doorbrengen. Oma heeft een kapsalon en Romy komt er niet graag. Maar dan ontdekt Romy dat oma Stine lijdt aan vergeetachtigheid. Ze begrijpt niet hoe de nieuwe kassa werkt en heeft Romy steeds harder nodig. Als ze samen het door oma verstopte geld terugvinden in de kussens van de bank, besluit oma haar kleindochter eens flink te trakteren. Hun verhouding verandert door oma’s ziekte zodanig, dat Romy zelfs probeert te voorkomen dat haar oma in het verzorgingstehuis terechtkomt. Kapsalon Romy is verfilmd door Mischa Kamp en zal in 2019 in de bioscoop te zien zijn. De rol van de dementerende oma Stine wordt gespeeld door Beppie Melissen, Vita Heijnen speelt haar dochter en de rol van Romy wordt vertolkt door Noortje Herlaar. Tamara Bos en Mischa Kamp maakten eerder al de succesvolle films Het Paard van Sinterklaas en Waar is het Paard van Sinterklaas. [at] bosbros.com

‘WIE DE TAAL HEEFT, HEEFT DE MACHT’ REIZEN EN ONDERZOEKEN – Weinig

Arend van Dam (1953) komt niet uit het onderwijs, dat is een hardnekkig misverstand

schrijvers wagen zich aan het slavernij-

dat hij bij de koffie in zijn appartement in Breda maar meteen uit de weg ruimt. ‘Mijn

verleden, maar Arend van Dam schreef

boeken worden veel gelezen in het basisonderwijs en daarom vraagt iedereen altijd

er een omvangrijk en ambitieus informa-

of ik voor de klas heb gestaan. Ik heb gestudeerd aan de sociale academie en werkte

tief jeugdboek over. De reis van Syntax

vroeger in de drugshulpverlening in Utrecht.’ Het waren intensieve jaren, waar hij nog

Bosselman werd bekroond met de Thea

steeds uit put, vertelt hij. Ook zijn reislust stamt uit die tijd. ‘Ik had veel Surinaamse

Beckmanprijs 2018. Een ‘onverbeterlijke

en Antilliaanse collega’s die mij aanraadden om naar Suriname te gaan. Maar, zo zei-

wereldverbeteraar,’ zo noemt hij zich-

den ze er meteen achteraan, het heeft alleen zin als je je ogen en oren openhoudt en

zelf, maar wel een kritische: ‘Ik blijf

je mond dicht. Ze doelden daarbij op de Nederlanders die al op het vliegveld beginnen

altijd maar bezig met de legitimiteit

met commentaar op alles wat in hun ogen krakkemikkig en slecht geregeld is. Ik heb

van wat ik doe.’

dat advies opgevolgd. Daarna ben ik altijd zo blijven reizen: door uit te gaan van mijn

DOOR ANNEMARIE TERHELL

nieuwsgierigheid.’

Heroïne en speed Naar Suriname keerde hij meermaals terug. ‘Met een collega had ik het plan opgevat om daar een project op te starten. In de opvang trof ik veel jongeren uit Suriname die hier verslaafd waren geraakt. Het was die heftige tijd van heroïne en speed. We dachten: als we ze daar onderdompelen in de cultuur en aan het werk helpen, krijgen ze weer een perspectief. Ik bleek op de een of andere manier goed in het regelen van subsidies. Dus wij weer naar Suriname. Nu klinkt het misschien verschrikkelijk naïef, maar in die tijd waren nog veel mensen hoopvol gestemd over de toekomst van het land. Ik zie me nog in 1980 bij Bouterse aan tafel zitten, hij met een kalasjnikov op schoot. Hij vond het een goed plan, we kregen groen licht. Helaas bleek het onmogelijk om paspoorten te regelen voor jongens die veroordelingen boven het hoofd hadden hangen.’

Sinterklaastijd Uit dezelfde maatschappelijke betrokkenheid ontstond enkele jaren later Van Dams eerste jeugdboek, Het Pietenboek (1989). ‘Ik werkte bij een inloopcentrum en merkte dat sommige collega’s ongemakkelijk werden zodra de Sinterklaastijd aanbrak. Dat er wéér kinderen op straat bij hen kwamen vragen om pepernoten. Omdat het ze zo hoog

INTERVIEW •

LEZEN

• 17

zat, wilde ik er iets mee doen. Ik heb toen het comité “Gekleurde Pieten” opgericht.

Van Aart Staartjes kreeg ik een boze brief: of ik van het cultureel erfgoed wilde afblijven. Uiteindelijk strandde het comité, het bleek lastig om iets te bereiken. Maar ik heb er wel een kinderboek over geschreven. Met de beste bedoelingen, overigens.

Ik wilde de wereld gewoon een goeie duw vooruit geven.’

Vijftig landen Van Dam bleef schrijven en reizen, naar alle uithoeken van de wereld. Zo’n vijftig landen heeft hij bezocht. Reizen en onderzoek vormen de basis van zijn werk als schrijver.

Vaak werkt hij vanuit een thema; een ontmoeting of een gezicht kan genoeg zijn om een verhaal in te kleuren. De reis van Syntax Bosselman had hij niet kunnen schrijven zonder Suriname, de Antillen en het slavenfort in Elmina aan de Ghanese kust met eigen ogen gezien te hebben. ‘Ik wilde een boek schrijven over alle facetten van de

F OTO

ANNEMARIE TERHELL

slavernij en hoe het zo gierend uit de klauwen is gelopen.’

Zijn hoofdpersoon vond hij in een dun boekje over de Koloniale Tentoonstelling van 1883: Kermis van koophandel. Het gaat over een bizarre happening op het Museumplein, waar mensen uit verre landen tentoon werden gesteld. Van Dam laat het zien, de pagina’s zijn volgeplakt met briefjes, veel zinnen gemarkeerd. Een van de deelnemers was Syntax Bosselman, een zestigjarige voormalige slaaf uit Paramaribo. Een

Arend van Dam debuteerde in 1989 met

halfjaar lang woonde hij op het Museumplein en bouwde daar hutten voor het publiek,

Het Pietenboek en schreef meer dan honderd

terwijl een miljoen bezoekers langs de paviljoens slenterden. Van het Surinaamse

jeugdboeken. Samen met Alex de Wolf maakt

reisgezelschap zijn foto’s bewaard gebleven. Indringende portretten, gefotografeerd

hij een succesvolle reeks voorleesboeken

door een achterneef van Napoleon Bonaparte. Van Dam: ‘Zelden is een geschiedenis

over allerlei hedendaagse en geschiedkundige

zo goed gedocumenteerd. Ik hoefde Syntax maar in de ogen te kijken om me te kun-

thema’s. In 2008 ontving hij voor Lang gele-

nen voorstellen hoe hij was.’

den… de geschiedenis van Nederland in 50 voorleesverhalen een Zilveren Griffel. In 2013

Beladen geschiedenis

werd dit boek bekroond met een Gouden

Tussen het reisverslag van Syntax door vlocht Van Dam twaalf verhalen over de geschie-

Boek; er waren meer dan honderdduizend

denis van het koloniale verleden, waarin hij verschillende stemmen aan het woord

exemplaren van verkocht.

laat. De tussenliggende pagina’s gebruikte hij voor persoonlijke notities. Daarin beschrijft hij ook zijn eigen worsteling met dit beladen stuk geschiedenis, tot op het verontschuldigende af. Die eigen stem was nodig, legt hij uit. ‘De legitimiteit van wat ik doe, is een thema waar ik heel erg mee bezig ben. Ik vraag me vaak af of het wel kan en mag, wat ik doe.’

Zo heeft hij ook jaren getwijfeld of hij wel goed had gedaan aan het verhaal dat hij in 2003 schreef over een jonge Blackfoot. Tijdens een reis in Canada had hij een jongen zien dansen tijdens een optreden. Hij schreef er een leesboekje over: Een nieuwe naam voor Volle Maan, met een tekening van de jongen op het omslag. Van Dam had geen contactgegevens van hem, maar stuurde het boekje jaren later alsnog naar het reservaat. Na drie jaar kreeg hij een reactie. Daryl Kootenay danste niet meer, maar was activist geworden. Van Dam: ‘Laatst stuurde hij een mail dat hij voor werk naar Parijs zou komen. Ik heb de trein genomen om hem te ontmoeten en we hebben uren gepraat. Ik had me aldoor afgevraagd: mag ik dat wel doen als witte meneer, dat verhaal, maar hij was er blij mee en zelfs heel emotioneel over.’

Bromvliegzwaan Zijn nieuwste boek, De bromvliegzwaan, heeft een heel ander onderwerp. Het gaat helemaal over taal. Toch is ook dit boek indirect voortgekomen uit het onderzoek voor De reis van Syntax Bosselman. ‘Terwijl ik me verdiepte in de koloniale geschiedenis, realiseerde ik me steeds meer hoe belangrijk taal is. Je denkt: in de geschiedenis draait alles om geld, om wapens, om religie. Maar eigenlijk draait alles om taal. Wie de taal heeft, heeft de macht. Je schrijft een grondwet op, eigent je een stuk land toe en je zegt: wij hebben nu de macht, want kijk, dat staat hier geschreven. Dus wij zijn de baas. Zo is het gegaan in Amerika, zo is het gegaan in Suriname – het is overal hetzelfde verhaal.’ •••

18

• LEZEN •

PRIKKELS

F OTO

F OTO

JAN DE VRIES

PAT R I C K L A A N

In het hart van de samenleving

Stadkamer Zwolle is uitgeroepen tot Beste Bibliotheek

School 7 in Den Helder is tijdens het congres van The Inter-

van Nederland 2018. Hun motto: ‘De Stadkamer maken we

national Federation of Library Associations (ifla) uitgeroe-

samen’. Directeur Astrid Vrolijk: ‘Naast het aanbieden van

pen tot Public Library of the Year 2018, een internationale

onze activiteiten, collectie en kennis, nodigen we inwoners

prijs waarmee nieuwe en vernieuwende bibliotheken worden

uit zelf een actieve bijdrage te leveren. Als huiskamer van

bekroond. De jury was onder de indruk van de manier waar-

de stad stimuleren wij ontmoeting, en daarmee kennisuit-

op de Helderse bibliotheek samenwerkt met lokale partners

wisseling en wederzijdse inspiratie. We geloven in samen-

en zich op sociale duurzaamheid richt. School 7 biedt dien-

werking; we bestaan per slot van gemeenschapsgeld. Ieder-

sten aan om kansen voor iedereen te vergroten, wat wordt

een mag onze zaal en workshopruimtes gratis gebruiken,

weerspiegeld in de architectuur en de inrichting. Daarnaast

mits de activiteiten passen bij de missie en visie van Stad-

wordt de fantastische locatie geroemd, de architectuur van

kamer: geen commercie; voor iedereen toegankelijk. Vorig

het gebouw en de manier waarop de oude school en de

jaar huisvestten we sinds april vijfhonderdvijftig activiteiten

nieuwe bibliotheek samen een harmonieus geheel vormen.

met ruim negentig samenwerkingspartners en telden we

School 7 is volgens de jury een goed voorbeeld van hoe een

dertienenhalfduizend bezoekers; een succes waarop we

bibliotheek van de 21ste eeuw eruit moet zien. Sinds de

vooraf alleen konden hopen. Ons concept past precies in het

opening in 2016 kent de bibliotheek een toename van het

transitieproces dat bibliotheken in Nederland doorlopen:

aantal jeugdleden. De overige, voor deze prijs genomineer-

van louter leesbevorderende instanties naar breder functio-

de bibliotheken waren: Austin Central Library, Verenigde

nerende, maatschappelijke en educatieve organisaties. Ik

Staten; bibliotheek Villa-Lobos Park, Brazilië; Deichman

hoop van harte dat elke bibliotheek in Nederland op deze

Biblo Toyen, Noorwegen; openbare bibliotheek van Tampine,

manier gaat werken.’

Singapore.

In Bibliotheek Veendam is letterlijk ruimte voor de nieuwe functies van de bibliotheek, zoals voor ontmoeting en debat, persoonlijke ontwikkeling en inspirerende activiteiten.

Voor jong en oud valt er een boel te leren, van juridische spreekuren en digitale vaardigheidscursussen, tot leren lezen en schrijven in het Taalhuis. In De Fabriek is een elab gehuisd en er is een Skoolzone, waar kinderen kunnen werken aan hun spreekbeurt of

F OTO ’ S

BIBLIONET GRONINGEN

werkstuk en hulp krijgen bij het verzinnen van een onderwerp en de presentatie. Je kunt er bovendien leren programmeren of een ontwerp maken met de 3D-printer. De bibliotheek organiseert ook activiteiten met lokale partners, zoals de live opgenomen talkshow De Maand Bekeken en de evenementen Alles Kids, De Sprookjesdag en Het Voorleesfestival, waarmee honderden kinderen op een leuke manier kennismaken met lezen.

Het team van Bibliotheek Veendam is initiatiefrijk, bevlogen, creatief en innovatief; medewerker Jolanda Robben is vorige maand zelfs uitgeroepen tot beste bibliothecaris.

PRIKKELS •

LEZEN

• 19

KENNISUITWISSELING EN INSPIRATIE – Van simpele boekenuitleen tot dynamisch centrum van een inclusieve samenleving; bibliotheken in Nederland maken een grote ontwikkeling door. In deze Prikkels aandacht voor een aantal genomineerden voor beste Bibliotheek van Nederland en twee prijswinnaars.

SAMENGESTELD DOOR EVA GERRITS

Bibliotheek Waterland heeft veel ambitie en weet het nodige te realiseren met beperkte middelen. Gebouw en inrichting zijn daarbij niet leidend maar dienend aan de bijdrage die de bibliotheek wil leveren aan een samenleving voor iedereen. Een greep: er is een young adult-hoek met mediabar; een kantoor voor Vluchtelingenwerk; een cursusruimte en een 4You! Plein voor de jeugd, met mogelijkheid voor huiswerkbegeleiding en bijles; Lezen voor de Lijst wordt actief gepromoot; er is een makkelijk lezen-plein; een prentenboekhoek die ook geschikt is voor groepsontvangsten van scholen en een Speelotheek, die sinds de koppeling met de bibliotheek meer aanloop heeft. Wekelijks biedt de biblioB I B L I OT H E E K W AT E R L A N D

theek plek aan ruim twintig leesclubs; er zijn studiecabines die ook worden gebruikt door samenwerkingspartners als Bureau discriminatiezaken en het juridisch spreekuur.

Er is een uitgebreid programma-aanbod, deels in samenwerking met de Volksuniversiteit, deels via het eigen netwerk. Enthousiaste medewerkers verzorgen regelmatig druk-

F OTO ’ S

bezochte voorleesuurtjes, Peuterparties en een Babysoos, ’s winters worden er zondagse gezinsactiviteiten georganiseerd. Gedreven en gemotiveerde medewerkers bepalen

F OTO

F OTO

KJELL BETLEM

BOUDEWIJN BOLLMAN

samen met de vrijwilligers in hoge mate de beleving van de bibliotheek.

In de nieuwe OBA-vestiging Bijlmerplein staan ontmoeten,

Sinds de samenvoeging met het lokale theater en de her-

lezen, leren, (samen)werken en studeren centraal. Naast

opening in 2016 kent iedere Barendrechter Bibliotheek Het

een uitgebreide collectie voor de jeugd zijn er ook boeken

Kruispunt. De bibliotheek biedt een gevarieerd en aantrek-

voor volwassenen, boeken voor het leren van de Nederlandse

kelijk aanbod, met een duidelijke focus op het verbeteren

taal en collecties over de Bijlmer, Suriname en de Antillen.

van de basisvaardigheden voor iedereen, zoals het bestrij-

Ook bevindt zich op oba Bijlmerplein een Leef- en leerpunt,

den van taalachterstanden in het Taalcafé en het beschik-

waar buurtbewoners aan de slag kunnen met de drie basis-

baar stellen van nieuwe digitale ontwikkelingen. Er is veel

vaardigheden taal, rekenen en computer. Het is een laag-

aandacht voor wetenschap en techniek voor kinderen, en

drempelige en huiselijke plek in de bibliotheek met een

projecten waarmee jongeren kunnen werken aan zelfontwik-

focus op persoonlijke hulp en aandacht. De oba werkt hierbij

keling en het waarmaken van hun dromen, zoals de aanspre-

nauw samen met partners in de wijk en vult samen met hen

kende masterclass Hip Hop, die afgelopen november werd

het weekprogramma. oba Bijlmerplein biedt, naast studie-

afgerond. Ook activiteiten die worden georganiseerd met

plekken en een uitgebreide collectie, ook ruimte voor diver-

andere (lokale) partners trekken veel bezoekers. De nadruk

se initiatieven en activiteiten. De oba deelt het pand met

ligt in Het Kruispunt op ontmoeting en informatie; het per-

Imagine ic, een erfgoedinstelling die nieuwe verhalen over

soneel is breed opgeleid en van alle markten thuis.

actueel samen leven verbeeldt en bewaart. Samen met Imagine ic en organisaties uit de buurt biedt de oba diverse activiteiten en exposities aan.

ANNEMARIE TERHELL F OTO ’ S

Schrijver Roland Colastica treedt op bij Scholengemeenschap Lelystad

‘Zal ik dan nog een verhaal SCHRIJVERSDAG – Een schrijver in

Roland Colastica wordt al voor de 25ste keer verwelkomd op Scholengemeenschap

de klas maakt lezen leuker, zo blijkt

Lelystad. Dit jaar kampt hij met wat gezondheidsproblemen, vertelt hij, maar Lelystad

uit onderzoek dat Stichting Lezen en

overslaan? No way! Voor de Curaçaose schrijver is het een van de hoogtepunten tijdens

De Schrijverscentrale lieten uitvoeren.

de Kinderboekenweek. De eerste klas vmbo basis- en kadergerichte leerweg zit al

Docenten en leerlingen van Scholen-

klaar in het dramalokaal. ‘Dit gaat leuk worden,’ belooft de aanwezige docent. Het grote

gemeenschap Lelystad weten dat uit

licht gaat uit, de spots aan en zo verandert de klas op deze dinsdagmorgen zomaar in

ervaring. Elk najaar organiseert de

een theater. Colastica neemt zijn luisteraars mee op reis van de Chinese Muur naar

school een schrijversdag, waarvoor dit

Genève en dan via Zuid-Afrika door naar Argentinië. Bij elk land hoort een verhaal.

jaar elf schrijvers naar de Flevopolder kwamen. Voor tweeëntwintig klassen

Dromen

was er een auteursbezoek op maat.

Colastica is een vakkundige verteller. Hij zweept de spanning op, gebruikt mimiek,

DOOR ANNEMARIE TERHELL

speelt met toonhoogtes, verandert met een hoed of een gouden lap van een stoere Zuid-Afrikaan in een omaatje. Na een verhaal over de Argentijnse tango laat hij de klas plotseling schrikken. ‘Hé, er klopt iets niet! Ik vertelde jullie toch dat ik bang ben om te vliegen? Hoe ben ik dan de wereld over gereisd?’ ‘Met de boot?’ probeert een leerling. Colastica schudt zijn hoofd. ‘Als je nog nooit in je leven een neger groen hebt zien worden, moet je mij op een boot zetten!’ ‘In uw dromen dan?’ denkt een ander.

‘Nee,’ zegt de schrijver. Hij pauzeert even en laat zijn stem zakken. ‘Alle verhalen die ik jullie heb verteld komen uit… boeken! Een boek geeft je de kans om op plekken te komen, waar je anders nooit zou komen.’

Antilliaanse familie ‘Zal ik dan nog een verhaal vertellen?’ vraagt Colastica en de klas joelt. Er hoort een dansje bij en iedereen doet enthousiast mee. Daarna leest hij voor uit zijn boek Vuurwerk in je hoofd en vertelt hij over het nieuwe boek dat hij binnenkort met Sjoerd Kuyper op Curaçao gaat schrijven. Er blijft nog tijd over voor vragen. Twee leerlingen vertellen over hun Antilliaanse familie en er volgt een gesprek over de eilanden. Voor hij afscheid neemt, geeft Colastica nog een dringend advies: ‘Een kind dat niet leest

SCHRIJVERS OP SCHOOL •

LEZEN

• 21

groeit op tot een volwassene met een leeg hoofd. Dus steek allemaal je handen voor je uit, geef jezelf een hug en beloof plechtig dat jij later geen leeghoofdige volwassene wordt!’

Detectives De bel voor het volgende lesuur gaat. De leerlingen wisselen van klas, de schrijvers blijven. In het lokaal waar thrillerschrijfster Cis Meijer op bezoek is, stroomt een havo 3-klas binnen. De klas heeft haar boek Knock-out nog niet gelezen, zo blijkt al meteen.

‘De mentor was ziek, er is weinig contact geweest,’ legt de waarnemend docent uit.

Geeft niet, zegt Meijer opgeruimd. Met behulp van een Powerpointpresentatie vertelt ze hoe ze schrijver is geworden. ‘Ik werkte zeventien jaar voor tv, ik monteerde voor Hart van Nederland en Shownieuws. De laatste jaren bewerkte ik detective-series zoals Elementary en politieseries, waaronder ncis. Ik knipte de “breaks”. Als de serie

Thrillerschrijfster Cis Meijer vertelt

overdag werd uitgezonden, dan paste ik al te afschuwelijke details aan, voor als er kinderen zouden meekijken. Ik heb daar veel gezien en geleerd.’

Onderzoek naar auteursbezoeken Jaarlijks regelt De Schrijverscentrale vijfdui-

Financieel onzeker

zend schrijversbezoeken en bereikt daarmee

De meeste leerlingen luisteren geïnteresseerd, maar rechts voorin blijft een klein

vierhonderdduizend mensen, van wie twee-

groepje onrustig. Zodra Meijer begint te vertellen over haar beslissing om fulltime

honderdzestigduizend leerlingen in het basisen voortgezet onderwijs. Om de opbrengst

vertellen?’

van die bezoeken te kunnen meten, heeft De Schrijverscentrale samen met Stichting Lezen opdracht gegeven tot een onderzoek, dat is uitgevoerd door onderzoeks- en advies-

schrijver te worden, trekt ze hun volle aandacht. ‘Ik had een goeie baan, maar moest

bureau Oberon. Uit het online gepubliceerde

kiezen: blijven werken in loondienst, maar dan had ik niet genoeg tijd om te schrijven.

rapport Dichter bij de schrijver, dichter bij

Of ik kon in het diepe springen en mijn nieuwe boek gaan schrijven, maar dat was

lezen blijkt dat het leesplezier bij leerlingen

financieel onzeker. Ik heb gekozen waar mijn hart ligt. Wat zouden jullie hebben

wordt vergroot door een schrijversbezoek.

gedaan?’ De vragen branden los. ‘Hoeveel verdient u aan een boek?’ ‘Hoeveel boeken

Na afloop zegt 78 procent van de basis-

heeft u geschreven?’ De klas begint druk te rekenen. ‘Ik zou dat boek gaan schrijven!’

scholieren en 61 procent van de middelbare

roept Stefano (vijftien).

scholieren het auteursbezoek leuk te hebben gevonden. Een derde begrijpt het boek beter

Boekverloting

dankzij het bezoek. De helft van de basis-

Contact leggen en vervolgens leerlingen laten meedenken over het schrijverschap en

schoolleerlingen en drie op de tien middel-

het creatieve proces blijkt een prima manier om deze havo-klas te bereiken. Meijer

bare scholieren wil vaker boeken gaan lezen

legt de klas dilemma’s voor waar haar hoofdpersonen mee worstelen. Naar de politie

van dezelfde auteur. Het onderzoek signaleert

stappen, of niks zeggen omdat je dat hebt beloofd? Vijf minuten voor de bel zal gaan

ook verbeterpunten. Vooral de voorbereiding

is er, zoals beloofd, een boekverloting. Caedy (veertien) heeft de meeste quizvragen

in de klas op het bezoek kan beter. Omdat

goed en is heel blij met haar boek. ‘Ik heb u in de eerste ook gezien in een gastles

een gedegen voorbereiding bijdraagt aan

en vond het weer heel gezellig,’ zegt ze na afloop. ‘Dit boek ga ik zeker lezen!’ Ook

succes, start De Schrijverscentrale een pilot

Stefano gaat lezen, zegt hij. ‘Van tevoren had ik er helemaal geen zin in, maar bij het

met innovatief lesmateriaal.

voorlezen dacht ik: dat is echt spannend!’

lezen.nl/nl/publicaties/dichter-bij-deschrijver-dichter-bij-lezen

Instagram De schrijversdag zit er bijna op, maar eerst praten de elf schrijvers, onder wie Raoul de Jong, Abdelkader Benali, Annejoke Smids, Natasza Tardio en Jennefer Mellink nog na tijdens de lunch. ‘Tijdens het eerste uur had ik een vrij intens gesprek met de klas over treiteren,’ vertelt Cis Meijer. Elke klas is weer anders, weet ze. Ze kijkt op haar telefoon en ziet de eerste berichtjes van leerlingen al binnenkomen via Instagram.

‘Sommigen stellen hun vragen in de klas, anderen durven dat niet en doen dat liever na afloop. Ik probeer altijd de tijd te nemen voor een antwoord, want ik wil iedereen iets kunnen bieden: assertieve én verlegen kinderen.’ •••

22

• LEZEN •

BLIKVELD 12–15 Boek een dichter & lestips Het voorlezen van een gedicht hoeft weinig tijd te kosten. Veel gedichten laten zich luisteren in enkele minuten, maar kunnen levensverrijkend zijn. Tijdens de aanstaande Poëzieweek staan gedichten rond het thema ‘vrijheid’ centraal. De Poëzieweek begint op Gedichtendag op donderdag 31 januari en duurt tot en met woensdag 6 februari 2019.

Docenten die aan de slag willen met gedichten in de klas, kunnen terecht op de website van de Poëzieweek. Voor het voortgezet onderwijs zijn daar twee gratis bundels met poezië en lessen te vinden: een ‘light’ versie en een bundel met meer geavanceerde lessen. Om de Poëzieweek feestelijk te vieren, is het mogelijk om tegen een gereduceerd tarief een dichter te boeken. Zowel scholen als bibliotheken en boekhandels kunnen gebruikmaken van de actie Boek een dichter. Het tarief is geldig in de maand januari tot en met het einde van de Poëzieweek. Reserveren van optredens is nog steeds mogelijk. De korting wordt aangeboden door het Letterenfonds en de Schrijverscentrale. Boek een dichter wordt dit schooljaar voor de vijfde keer gerealiseerd. Het afgelopen jaar vonden er 113 optredens plaats van 52 dichters. [at] letterenfonds.nl/nl/boek-een-dichter

The Hate U Give verfilmd

Vanaf het moment dat The Hate U Give van debutant Angie Thomas in de boekenwinkels lag, was het een hit. De buitenlandse winnaar van het Beste Boek voor Jongeren van 2018, dat het verhaal vertelt over Starr Carter (zestien) die opgroeit in een arme Afro-Amerikaanse wijk maar naar een blanke school gaat, en getuige is van het doodschieten van jeugdvriend Khalil door de politie, beroerde wereldwijd de gemoederen. Met de raciale rellen in Ferguson, Missouri (2014) nog vers in het geheugen was er plots het besef dat in een steeds diverser wordende maatschappij een boek als The Hate U Give ‘een wezenlijke en noodzakelijke bijdrage vormt aan de door blanken gedomineerde boekenwereld,’ aldus het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic. Verfilming kon dan ook niet uitblijven.

Audrey Wells schreef het script waarbij ze Thomas’ versie van het Black Lives Matterjeugdboek grotendeels volgt. George Tillman Jr. deed de regie en Hunger Games-actrice Amandla Stenberg vertolkt Starr. In de vs ging de film in oktober in première. Daar sprak de pers over een ‘uitzonderlijke bewerking’. Ook Stenbergs genuanceerde spel kreeg lof. De Nederlandse première volgt op 24 januari 2019. [mn] The Hate U Give, Angie Thomas. Moon, € 19,99

Tw e e v e r h a l e n b u n d e l s Dat Imme Dros als geen ander de klassieke verhalen uit de Grieks oudheid opnieuw tot leven kan brengen, is bekend. Tegenwoordig laat ze zich echter ook door andere beroemde verhalen uit de wereldliteratuur inspireren. Vorig jaar verscheen En toen, Sheherazade, en toen? (Leopold), een selectie uit De verhalen van 1001 nacht, met illustraties van Annemarie van Haeringen. En nu is er Van liefde & verlangen (Querido), een bundel met tien klassiekers uit de westerse cultuurgeschiedenis met prenten van Harrie Geelen, variërend van ‘Het zwanenmeer’ tot ‘Psyche en Eros’.

Van een geheel andere orde zijn de 25 surrealistische korte verhalen van de veelvuldig bekroonde Australische auteur-illustrator Shaun Tan. In de fraai geïllustreerde bundel Verhalen uit de binnenstad (Querido) draait het om de relatie tussen mens en dier, zoals de openingszin ‘op de zevenentachtigste verdieping wonen krokodillen’ al verraadt. Het ontregelende effect van die eerste zin typeert de hele bundel, waarmee Tan een directe ode aan de verbeeldingskracht brengt. De soepele vertaling is van Eva Gerlach. [mn]

BLIKVELD 12–15 •

LEZEN

• 23

Nog een STUK! In oktober verscheen Nog een stuk!, een vervolg op de succesvolle uitgave stuk!

Twintig fragmenten om (voor) te lezen. Ook de nieuwe (voor)leesbundel is speciaal voor het vmbo samengesteld. De vijftien fragmenten sluiten dit keer aan bij de Leescoalitie-campagne Lees met andermans ogen die aandacht vraagt voor boeken waarmee je de wereld door de ogen van personages met een heel andere achtergrond en levensstijl leert zien. Zoals bijvoorbeeld SchEef van Marlies Allewijn, Lang zal ze leven van Koos Meinderts, Eilanddagen van Gideon Samson, Weg van Jowi Schmitz en De vlucht van de kraanvogel van Danny De Vos. In de bundel staan ook lestips, zodat dieper kan worden ingegaan op de verschillende perspectieven in de fragmenten.

Bovendien zijn drie fragmenten afkomstig uit boeken die dit jaar door bn’ers gelezen worden voor de leesbevorderingscampagne De Weddenschap (Snitch van Margje Woodrow, Nooit meer thuis van Martine Letterie en Het kankerkampioenschap voor junioren van Edward van de Vendel). Nog een stuk! kan dus ook worden gebruikt om leerlingen uit te dagen in een halfjaar drie boeken te lezen. [mn] leesmetandermansogen.nl; deweddenschap.nl

N i e u w e u i t g a v e To r e n h o o g e n m i j l e n b r e e d Torenhoog en mijlen breed van Tonke Dragt verscheen in 1969 toen de eerste mens voet op de maan zette. Het boek is echter nog altijd actueel. Dragts eigen lievelingsverhaal speelt zich af in een verre, maar herkenbare toekomst, waarin de mens volledige controle heeft over het weer en de aarde één grote stad is. De mensen leven met huisrobots die de lees- en rekenkunst overbodig hebben gemaakt en staan onder permanente controle van de Dienst Algemeen Welzijn. Behalve op aarde wonen er ook mensen op de Maan en Mars. De ruimtevaart onderzoekt ondertussen wat Venus kan bieden. Dat gebeurt vanuit een koepel omdat de wilde wouden en natuur op Venus gevaarlijk zijn. Wanneer planeetonderzoeker Edu Jansen het verbod de wouden te betreden negeert, ontdekt hij hun verborgen kracht. De titel ontleende Dragt aan het gedicht ‘Travel’ van Schateilandschrijver Robert Louis Stevenson (1850-1894): ‘Waar wouden zijn, als vuur zo heet/ Torenhoog en mijlen breed.’ Het toekomstverhaal (een van de weinige in de jeugdliteratuur) werd bekroond met de Nienke van Hichtumprijs 1971. De Brit Nathan Burton verzorgde de cover van de nieuwe uitgave. [mn] Torenhoog en mijlen breed, Tonke Dragt. Leopold, € 17,99 (10+)

Jeroen Dera over effectief poëzieonderwijs ‘De meeste lesmethoden presenteren poëzie als een puzzel die je met de juiste informatie kunt oplossen. Dat doet geen recht aan de talloze interpretatieverschillen die gedichten onder hun lezers oproepen. Het is daarom verstandig een didactiek te hanteren die verschillen in leeservaringen als uitgangspunt neemt. In een werkvorm die daarbij past krijgen leerlingen in groepjes een gedicht uitgereikt. Alle groepsleden moeten de voor hen belangrijkste regel van het gedicht markeren en op internet een treffend beeld bij het gedicht opzoeken. Vervolgens gaan de leerlingen in gesprek en moeten zij tot een compromis komen: welke regel vinden ze als groep het belangrijkst en welk beeld past het best? Na deze exercitie worden alle leerlingen over nieuwe groepjes verdeeld en wisselen zij de uitkomsten uit hun vorige groepjes uit. Dan begint de onderhandeling opnieuw: welke regel is het belangrijkst, welk beeld het meest treffend? De werkvorm levert niet alleen geanimeerde gesprekken over het gedicht op, maar leert leerlingen bovenal dat poëzie geen code is die je maar op één manier kunt kraken.’ [mn] Levende Talen Magazine 106; jeroendera.nl, universitair docent en vakdidacticus Nederlands, Radboud Universiteit Nijmegen

Schrijver Alex Boogers (l) in gesprek met zijn uitgever Joost Nijsen

WIE ZORGT VOOR DE LEZERS? MISSIE − De boekenmarkt verschraalt,

Het schotschrift De lezer is niet dood ontstond uit een lezing die Alex Boogers hield

het leesonderwijs erodeert. Auteur Alex

over zijn ervaring met scholenbezoeken en de noodzaak van bevlogen docenten die

Boogers schreef zijn manifest Lang

van onwetende scholieren lezers kunnen maken. Boogers: ‘Aan het applaus hoorde ik

leve de lezer, de opvolger van het

dat ik iets had geraakt – er werd niet beleefd, maar veníjnig geklapt, zo van: eindelijk

schotschrift De lezer is niet dood,

wordt het eens gezégd.’ Ook uitgever Joost Nijsen (Podium) zag de urgentie van het

uit bekommernis om potentiële lezers.

betoog, hij vroeg Boogers het uit te breiden en publiceerde het. En nu is er een ver-

Een noodzakelijke opfriscursus voor literatuurindustrie en onderwijs, vindt uitgever Joost Nijsen.

DOOR EVA GERRITS

volg, waarin Boogers de thematiek heeft uitgediept en aangevuld; het laatste woord is er, volgens hem, natuurlijk nooit over gezegd.

Nijsen over het nieuwe manifest: ‘Alex toont de ruis in de huidige zoektocht van de literatuurindustrie naar nieuw evenwicht. De boekenmarkt is gehalveerd terwijl de aanbieders – schrijvers, uitgevers – even talrijk zijn gebleven. Er is veel discussie over de vraag waar nog boekenlezers zitten, of er toekomst is voor schrijvers en uitgevers.

Alex wijst erop dat literaire instituties zich daarover weliswaar zorgen maken, maar te ver blijven van de dagelijkse praktijk. Ook voor mij zijn deze manifesten een opfriscursus: hoe kunnen schrijvers, uitgevers en het onderwijs potentiële lezers bereiken?’

Kiem Boogers: ‘Tijdens scholenbezoeken ontmoet ik steeds dezelfde auteurs: een Jaap Robben, Maartje Wortel, Özcan Akyol en nog een handvol. Wie ik er nooit tref: journalisten en auteurs die kranten vullen met artikelen over jongeren die niet meer lezen.

Ga nou eens, voor het geld dat je voor zo’n stukje krijgt, een groep scholieren proberen te winnen voor het boek in plaats van achter je laptop een mening typen. Preek

MANIFEST •

LEZEN

• 25

een keer niet voor eigen parochie, maar ga op een school met jongeren in gesprek, vertel waarom je bent gaan schrijven, waarom je leest; bedrijf literatuur met ze. Als later een van hen op zoek gaat naar een boek, heb jij daarvoor de kiem helpen planten. Wat plant je nou met cultuurpessimistische geluiden in een krant?’

Hongerig Ongeïnteresseerde leerlingen bereiken is een gevecht dat Boogers vaak voert. ‘Doorgaans worden ze vooraf gebrekkig geïnformeerd, soms moeten ze een hoofdstuk lezen, soms krijgen ze een uittrekseltje. Tijdens de Literatour komen vaak een hoop schrijvers op bezoek en hebben ze niks gelezen.’ Boogers vertelt leerlingen over zíjn desinteresse als leerling, zijn weg naar het verhaal en over het schrijven van fictie, het sturen van je verbeelding, hoe je een gebeurtenis de feitelijkheid kunt laten ontstijgen. Altijd krijgt hij vragen. ‘Dan zeg ik: “Wat jullie nu doen, de gedachten die je hebt, de zaken waar je benieuwd naar bent, dát is literatuur: die maakt hongerig, maakt dat je op zoek gaat.’ Bijvoorbeeld naar een boek in de mediatheek. ‘Leerlingen doen vaak zo moeilijk over een boek,’ merkt Boogers op, ‘alsof het iets vies is, of onbereikbaar.

Het zou gewóón moeten zijn: een pocket in je achterzak voor het geval je even niks te doen hebt en de batterij van je telefoon nog maar twee procent heeft.’ Literatuur, pleit Boogers, moet van dat highbrow-voetstuk. ‘Laat bijvoorbeeld eens een rapper aan het woord in De wereld Draait Door, over een levensveranderend boek, of de bron TO N KO E N E

Maak literatuur onderdeel van de belevingswereld van jongeren. Het zit veel dichter

vurig pleidooi voor het lezen. Hij werpt zijn

F OTO

van zijn of haar teksten. Me Myself and I – dat staat al in een roman uit 1951: The

bij hen dan ze denken.’

licht op de kloof tussen de culturele elite

Herkenning

Media, schrijvers, recensenten, feministen,

Catcher in the Rye. Waarom worden zulke dwarsverbanden niet meer belicht, benut?

In Lang leve de lezer houdt Alex Boogers een

en de schrijvers buiten de gevestigde orde.

Boogers over de oorsprong van zijn missie: ‘Als ik voor een groep leerlingen sta of zo’n

instituties, migranten, jongeren en docenten;

manifest schrijf, heb ik die jongen of dat meisje in gedachten dat, net als ik vroeger,

iedereen die lezen een warm hart toedraagt

onbewust zoekt naar dat ene verhaal, maar het niet kan vinden. In wat ik moest lezen

wordt aangesproken in dit bezielde manifest.

op de middelbare school vond ik niets terug van mijn eigen leven. Ik ken, behalve bij-

Wie reikt de nieuwe lezer de hand?

voorbeeld Van Mersbergen of Van den Berg, haast geen andere levende Nederlandse

Lang leve de lezer. Podium, € 12,50

schrijver die put uit die bron: een blank arbeidersmilieu. Andere werelden verkennen, springen door vensters – zo begon het lezen voor mij niet. Eerst herkenning, dan verkenning, schrijf ik ook in Lang leve de lezer. Eerst zeg je met een boek tegen een potentiële lezer: ik zie jou. Denk niet dat je alleen staat in je eenzaamheid, in wat je meemaakt. Daarom werd bijvoorbeeld The Catcher in the Rye zo populair. Die behoefte aan herkenning is niet weg bij potentiële lezers; het bewustzijn daarover in de literaire wereld en het onderwijs wel.’

Cultureel verantwoordelijkheidsbesef ‘Toen ik Nederlands studeerde,’ vult Nijsen aan, ‘gingen niet de bevlogen studenten het onderwijs in, maar degenen van wie ik dacht: houd jij eigenlijk wel van lezen, waarom studeer je dit? Er heerst toenemende onverschilligheid, tot aan de overheid aan toe, over wat literatuur is, over de schoonheid en het belang ervan. Generaties zijn al opgegroeid met een tekort aan goede leraren. En het aantal aanmeldingen voor de studie Nederlands keldert. Lang leve de lezer heb ik met een persoonlijke aanbeveling gestuurd naar belangrijke boekeninstituties, zoals Stichting Lezen, de Schrijverscentrale, de cpnb, de Auteursbond, de Mediafederatie, de Boekverkopersbond. Naar de ministers Van Engelshoven en Slob. Het moet ergens beginnen. Vanaf de basis restaureren kan in deze vluchtige wereld alleen als bij de overheid het cultureel verantwoordelijkheidsbesef zodanig doordringt dat ze daadwerkelijk de koppen bij elkaar steekt en tot actie overgaat.’•••

26

• LEZEN •

BLIKVELD 15–18 Bakvis, een leesbiografie In Bakvis schrijft Daniël Rovers over boeken die hem in zijn jongste jeugd hebben gevormd en tot schrijver hebben gemaakt. Annie M.G. Schmidts Pluk van de Petteflet in de eerste plaats, en de jeugdromans van Thea Beckman en het dagboek van Anne Frank.

In de jaren daarna dienden zich telkens weer andere namen aan, zoals Franz Kafka, Penelope Fitzgerald, Nanne Tepper en David Foster Wallace. Zij leerden hem spreken en schrijven over verlangens en gevoelens die hij eerder nauwelijks begreep. Bakvis gaat daarnaast over de meest eenvoudige en tegelijk fundamentele vragen in de literatuur. Waarom geldt het als diepzinnig om cynische boeken te schrijven? Zijn tv-series werkelijk de romans van nu? Wat is eigenlijk het verschil tussen een gedicht en een geheim dagboek?

En hoe moeten we trouwens omgaan met de stem in ons hoofd die ons waarschuwt niet ten prooi te vallen aan valse ontroering? Rovers’ essays leiden naar een nuchtere en ook hoopvolle conclusie: om iets van het leven te maken, moeten we aan het lezen slaan.

Eerder verschenen van Rovers drie romans, een essaybundel en een reisboek. De liefdesroman De waren stond op de shortlist van de eci-literatuurprijs 2017. [eg] Bakvis, Daniël Rovers. Wereldbibliotheek, € 24,99

Winternachten

in Den Haag een combinatie van actuele gesprekken, interviews, in opdracht geschreven essays of gedichten en eenmalige optredens waarin literatuur, dichtkunst, muziek en illustraties samenkomen. Centrale festivallocaties zijn Theater aan het Spui en Filmhuis Den Haag. Daarnaast organiseert het festival in samenwerking met Haagse organisaties, bibliotheken en scholen optredens

het licht van de technologie van nu. Onder het motto ‘Who Wants to Live Forever?’ spreken auteurs onder meer over de relatie tussen mens en robot, over de impact van technologische innovatie en over hoop en vrees rond de politieke toekomst. Ruim tachtig binnen- en buitenlandse auteurs en musici maken hun opwachting, onder wie Olga Tokarczuk (Polen), David Van Reybrouck (België), Jennifer Nansubuga Makumbi (Oeganda), HemelBesem (Zuid-Afrika), Frédéric Beigbeder (Frankrijk), Aafke Romeijn, Damiaan Denys, Basma Abdelaziz (Egypte), Hanna Bervoets, Arshia Sattar (India), Vamba Sherif, Simone van Saarloos, Rodaan Al Galidi en vele anderen. [eg] witersunlimited.nl

Poëzie op je smartphone Twee apps om middelbare scholieren eenvoudig onder te dompelen in poëzie: • Puzzling Poetry is ontwikkeld door dichter Lucas Hirsch en Studio Louter. Met deze app kan spelenderwijs worden ontdekt hoe poëzie in elkaar steekt. De speler gaat op zoek naar de plaats van de woorden, de verbanden tussen de woorden en naar het ritme.

Dit verslavende woordenspel leidt tot een nieuwe, geconcentreerde manier van lezen.

Puzzling Poetry bevat werk van Remco Campert, Ruth Lasters, Miriam Van hee en Lucas Hirsch en is beschikbaar in het Nederlands, Duits en Engels. De app kan worden gedownload via studiolouter.nl.

• Met DichtBij verkennen schrijver Mark Boog en vormgever John van der Wens de grens tussen poëzie en algoritmes. Het idee is simpel: druk op de knop, maak een foto en je krijgt een op jouw actuele situatie toegesneden gedicht, dat je kunt delen op social media. DichtBij stelt indirect vragen over moderne technologie, privacy en poëzie. Waarom drukte je op de knop? Wat weet je telefoon of je iPad eigenlijk over je? Wat kan poëzie zeggen over het hier en nu? DichtBij is te downloaden op poetryinmotion.nl. [eg]

F OTO S T E P H A N I E J AG E R , J AG E R

Deze 24ste editie staat in het teken van het oeroude verlangen van de mens naar eeuwig leven in

ONTWERP EINDELOOS

&

en storytelling-bijeenkomsten voor schrijvers, dichters, leerlingen, studenten en buurtbewoners.

KO K E M O R P H OTO G R A P H Y

Het internationale literatuurfestival Winternachten presenteert van 17 tot en met 20 januari 2019

BLIKVELD 15–18 •

LEZEN

• 27

Graphic novel over Andy Warhol Kunstenaar, filmregisseur, auteur, muziekproducent en acteur Andy Warhol is de meest toonaangevende figuur van de Pop-Art-beweging en een van de meest invloedrijke kunstenaars van de twintigste eeuw. Zijn schilderijen van alledaagse, commerciële producten als Campbell’s soepblikken en gestileerde portretten van beroemdheden als Marilyn Monroe, Elvis Presley (en ook koningin Beatrix) zijn iconisch, evenals zijn visie (zijn streven als ‘emotieloze machine’ door middel van zeefdruktechniek kunst als massaproduct te produceren) en zijn leven (hij overleefde een moordaanslag in the Factory, zijn studio annex broedplaats). Leven en werk van Warhol was voor Typex, pseudoniem van striptekenaar en illustrator Raymond Koot, de inspiratie voor Andy, een tiendelige graphic novel. Een kleurrijke parade van sterren en excentriekelingen trekt daarin voorbij; als geheugensteuntje begint elk deel met een set van twaalf tekeningen plus korte biografie. Typex werkt als illustrator voor onder andere Vrij Nederland, nrc en de Volkskrant, en maakte eerder onder meer de graphic novel Rembrandt, in opdracht van het Rijksmuseum Amsterdam. [eg] Andy, Typex. Scratchbooks, € 35,- / € 75,- (luxe editie met genummerde gesigneerde zeefdruk en zestien pagina’s bonusmateriaal)

Dag van de Literatuur Op 28 maart 2019 vindt in De Doelen in Rotterdam de Dag van de Literatuur plaats, het tweejaarlijkse literatuurfestival voor havo- en vwo-leerlingen uit de bovenbouw. Tijdens het festival treden meer dan dertig prominente en opkomende auteurs op in talkshows, ze geven interviews, dragen voor en signeren hun werk. Naast heel veel literatuur en het Boek & Filmprogramma is er ook aandacht voor andere kunstdisciplines, zoals film, cabaret, muziek en dans, al dan niet in combinatie met literatuur. Leerlingen kunnen zelf ook deelnemen aan de talkshows of gesprekken met schrijvers, of als verslaggever voor de Dag van de Literatuur-blog aan de slag. Via de website van de Dag van de literatuur kunnen docenten leerlingen hiervoor aanmelden en tickets bestellen. Vóór het festival ontvangen deelnemende scholen informatie om het festival in de lessen te integreren. Zo wordt bekendgemaakt welke auteurs de leerlingen gaan zien, is er over alle auteurs en artiesten informatie te vinden op de website en zijn er lessuggesties beschikbaar. Op het festival geven onder anderen Ellen Deckwitz, Murat Isik, Ester Naomi Perquin, Lize Spit, cabaretier Howard Komproe en muzikante Janna Lagerström acte de présence. [eg] dagvandeliteratuur.nl

Hulp bij lezen en toetsen Om het lezen van fictie voor middelbare scholieren te stimuleren en hen wegwijs te maken in het schier onafzienbare aanbod, en docenten – die het leesonderwijs moeten begeleiden en toetsen, maar niet alles wat er verschijnt zelf kunnen bijhouden – een steuntje in de rug te geven, richtte oud-docent en leesbevorderaar Joop Dirksen de website leesadviezen.nl in. Voor leerlingen is er op de zeer gebruiksvriendelijke website een ruime keuze door de grote hoeveelheid, ook zeer recent verschenen, titels die in de database zijn opgenomen.

Per titel worden er een korte inhoudsopgave, biografie van de auteur, verwante titels en een indicatie van de moeilijkheidsgraad gegeven. Bij wijze van lokkertje verschijnen de

graad, kan er ook worden gezocht op thema. Docenten die zich via de website inschrijven, kunnen voor twintig euro per jaar bij alle boeken passend toetsmateriaal vinden in de vorm van zeven vragen c.q. opdrachten, waarmee inzicht en begrip worden getoetst. Wie het boek goed heeft gelezen kan ermee uit de voeten; wie alleen scholieren.com of uittreksels heeft geraadpleegd, valt door de mand. [eg] leesadviezen.nl

F OTO J Ø R G E N KO O P M A N S C H A P

eerste zin en een wervend tekstje in de kantlijn. Behalve op auteur, titel en moeilijkheids-

PARELTJES HERSCHEPPEN EEN SPECIFIEKE MANIER VAN SCHRIJVEN − Ze werken in

Door de jaren heen is er wat dat betreft veel buitenlandse

de luwte, buiten het zicht van het grote publiek, maar zonder

invloed geweest op onze literatuur. Er wordt meer Engelstalige

hen zou het jeugdliteraire landschap kaler zijn. Vier gerenom-

literatuur in het Nederlands vertaald dan andersom, al trekt

meerde vertalers, samen goed voor honderden vertalingen,

dat wel wat bij. “Onze” uitgevers richten zich nu wel vaker op

over Nederlandse jeugdliteratuur in binnen- en buitenland,

de eigen schrijvers en internationale hypes: science fiction,

en de kunst van het vak.

fantasy, series. Er glippen gelukkig ook altijd nog juweeltjes

DOOR EVA GERRITS

tussendoor. Zoals onlangs De waarheid volgens Mason Butt-

Annelies Jorna, vertaler Engels-Nederlands; ontving in 2005

het slecht doet op school. Meestal mikken de literairdere

le, van Leslie Connor; over een jongen op een boerderij die

de Martinus Nijhoff Prijs voor haar oeuvre:

jeugdboeken op ervaren lezers en is de middengroep lastig

‘Vroeger wilden de Schotse Hooglanden in vertaling nog wel-

te bereiken. Deze titel sluit daar juist goed bij aan.

eens de Limburgse heuvels worden. Die drang te domestice-

Waar ik als vertaler blij van wordt: talige boeken met soepel

ren is gelukkig verdwenen, nu kijken we graag over de grens.

lezende woordgrappen en woordspelingen, van een auteur

Cultuurgebonden verschijnselen zijn soms lastig te vertalen.

die niet voor zijn publiek door de knieën gaat. Ik vind het

Liefst handhaaf ik de oorspronkelijke benaming en verwerk

heerlijk dat we kinderen tegenwoordig als mensen behande-

ergens een duidend smokkelzinnetje. Zoals bij de fluffernutter

len en niet als een soort met weinig hersentjes.’

in een Amerikaans boek, een boterham met marshmellowcrème. Heel smerig leek mij, maar een te leuke naam om

Bernadette Custers, vertaler Scandinavisch-Nederlands:

daar een roombroodje van te maken.

‘Tien jaar geleden werd zowat alles wat boeide uit Scandinavië

Een van mijn favoriete auteurs wiens werk ik vertaal is David

nog binnengehaald. Zoals de jeugdboeken van Henning Man-

Almond. Zijn blik vangt de schoonheid, de magie van de gewo-

kell; goed geschreven maar aardig gedateerd, die zou geen

ne wereld. Veel van zijn werk speelt zich af in North Cumbria,

Nederlandse uitgever meer aandurven, denk ik. Uitgevers zijn

bij de Yorkshire Moors; een essentieel ander landschap dan

kritischer geworden door hun teruglopende lezerspubliek.

wat we hier kennen. Dat brengt ook andere ideeën, een andere

Waar Scandinavische jeugdboeken in uitblinken: echte avon-

geschiedenis – Almond is een schrijver vanuit zijn leefgebied.

turen, fantasie en bikkels van jonge hoofdpersonages, die

Qua thematiek en sfeer getuigt het werk van Angelsaksische

moeten vechten omdat ze bijvoorbeeld doodziek zijn, of door

auteurs weleens van een ruimere blik, van grootser denken.

een “gestoorde” gezinssituatie. Zo zijn scheidingen in Scan-

Nederlandse literatuur is van oudsher wat meer psychologisch.

dinavië al veel langer gangbaar dan hier en is een ouder aan

F OTO F E R N A N D O N O C C O

VERTALERS AAN HET WERK

•

LEZEN

• 29

de drank er schering en inslag. Mijn Zweedse favoriet Mikael

altijd een deel waarvan je niet weet waar het vandaan komt.

Engström – Tobbe; Brief van de duivel; Op het randje – is

Wat Nederlandse jeugdliteratuur van de Duitse onderscheidt?

daar goed in. Tobbe, zijn debuut, “te treurig om te lachen en

Die is van oudsher progressiever dan de Duitse en Nederland-

te komisch om te huilen”.

se auteurs kunnen soms grote onderwerpen op een mooie

Maria Parr is een Noorse favoriet, zij schrijft supersprankelend

kleine manier brengen. In Duitsland is niet zozeer sprake van

en beschrijft het leven zoals wij dat niet meer kennen: met

“de Nederlandse jeugdliteratuur” als wel van specifieke auteurs:

de natuurelementen, in een afgelegen plaatsje, familie en

Simon van der Geest; Martha Heesen; Ted van Lieshout;

buurtjes om je heen, opa die het souterrain bewoont. Extra

Gideon Samson; Erna Sassen; Karlijn Stoffels; Dolf Verroen;

uitdagend om te vertalen: Parr schrijft in het Nynorsk, een

dit is maar een kleine greep. In Duitsland worden meer buiten-

taal gebaseerd op dialecten, verrijkt met snufjes parriaans.

landse titel geïmporteerd dan andersom. Sinds ik begon met

Inhoud en sfeer, toon en stijl: het moet klinken én kloppen,

vertalen is het vak er enorm gegroeid en geprofessionaliseerd.

als het origineel. Vaak voer je (ik) strijd met redacteuren die

Er verschijnen steeds meer bijzondere vertalingen waar 25

van (te) gekke woorden, die in het origineel ook afwijken,

jaar geleden niemand aan zou zijn begonnen. Fantastisch om

begrijpelijker – en saaier – Nederlands willen maken.

mee te maken. Het was ook voelbaar op de Frankfurter Buch-

Een genot om te herscheppen was ook Paard, paard, tijger,

messe 2016, waar Nederland gastland was. Het ging daar

tijger, van de Deense Mette Eike Neerlin. De titel is de verta-

over zoveel meer dan handel – het ging over vriendschap.’

ling van het Chinese gezegde mama huhu: het gaat niet best, maar had erger kunnen zijn. Een ontroerend pareltje, gelukkig

Laura Watkinson, vertaler Nederlands/Engels:

toch aangedurfd door uitgeverij Van Goor en zelfs bekroond

‘“Ken je Nederlandse klassiekers die vertaald moeten worden?”

met een Gouden Lijst!

vroeg de Engelse uitgeverij Pushkin Press me ooit. “Tonke

Vertalers krijgen meer erkenning dan vroeger – meer vertalers-

Dragt natuurlijk,” zei ik. Ik had al een paar fragmenten van

prijzen, vaker naamsvermelding – toch wordt onze noeste

Brief voor de koning vertaald voor andere uitgevers, die zo’n

vertaalarbeid nog vaak onderschat, vind ik.

dikke pil niet zagen zitten. De kinderen van deze uitgever

Zonder passie kom je er niet, maar dat monnikenwerk is wel

raakten meteen verslingerd, vroegen steeds om nieuwe

fantastisch om te doen: typisch anderlandse dingen onder-

fragmenten. Nu zijn Brief voor de koning, Geheimen van

zoeken, hersenkraken, stoeien met taal... om het origineel

het wilde woud en De zevensprong bij Pushkin verschenen.

minstens zo levensvatbaar te maken!’

Van Brief voor de koning waren er een tijdje terug vijftig-

Rolf Erdorf, vertaler Nederlands-Duits; ontving in 2005 de

Dragts werk heeft iets van de King Arthur-legende, ademt

duizend Engelse exemplaren verkocht; inmiddels veel meer.

Martinus Nijhoff Prijs voor zijn oeuvre:

een Engelse sfeer. Lampje van Annet Schaap heeft dat ook;

‘Vertalen is een specifieke manier van schrijven: veel dingen

ik vergeleek het in een leesrapport voor Engelse uitgevers

die een auteur doet, doe jij ook. Kijken hoe een scène werkt,

met The Water Babies van Charles Kingsley en De geheime

hoe iemand klinkt – het gaat veel verder dan je afvragen:

tuin van Frances Hodgson Burnett. Maar weinig Amerikaanse

hoe zeg je dat in het Duits? Je moet een idee hebben van de

en Engelse uitgevers kunnen zelf Nederlandse boeken beoor-

essentie, van wat absoluut moet worden overgebracht om

delen, dat maakt hen extra voorzichtig. Zo’n vergelijking is

het origineel te kunnen evenaren.

dan handig. Of ze vragen om een deelvertaling – en iets wat

Ik heb nog steeds plankenkoorts bij elk nieuw boek. Bij Kees

té stilistisch, te "mooi geschreven" is, komt er vaak niet door.

de jongen, dat ik recent vertaalde, ben ik van angst zowat

Wat ik weleens bespeur bij Nederlandse jeugdboekenschrij-

gestorven. Zo’n heilig boek, daaraan begin je niet zonder

vers: een zekere vrijheid in omgang met feiten. Vooral in

schroom. Ik moest er alles voor uit de kast halen wat ik ooit

Amerika is de fact checking strenger. Maar het hoeft niet

heb geleerd. Het is als met koken: je doet wat je kan en bent

altijd te kloppen, het gaat uiteindelijk toch om goede verhalen,

toch heel blij als je de oven opent en het is gelukt. Er is

die willen we allemaal!’ •••

Lezen om vrij te zijn Oud-topjudoka Edith Bosch las alleen als ze zelf haar

oude vond ik ook al mooi. Als geboren en getogen Helderse

boeken mocht kiezen, net als Roald Dahls Matilda. Tegen-

ben ik er veel geweest, voor spreekbeurten, of ik zat er te

woordig vindt ze niets zo fijn als een boek in handen hebben.

werken voor de meao. En als kind dus. Mijn moeder nam ons

DOOR MIRJAM NOORDUIJN

iedere week mee, vaste prik. Wel acht boeken per keer konden we lenen. Luisterboeken mocht ook. Dat waren van die

‘De Kinderboekenweek, dat vond ik echt de hel. Als die begon

ingesproken cassettebandjes met daarbij illustraties. Ik was

werden er op school overal tafeltjes neergezet met daarop

een druk kind: supernieuwsgierig, wilde alles horen en zien en

vijf, zes boeken uitgestald. Als ik dat dan ’s ochtends bij het

was snel afgeleid. Maar ik kon wel luisteren. Ik vond het heer-

binnenkomen zag, dacht ik, o nee – we moeten weer lezen,

lijk om op bed helemaal op te gaan in mijn eigen belevings-

en ook nog eens minstens een halfuur lang, omdat het Kin-

wereld. In de bibliotheek mochten we dus, anders dan op

derboekenweek is. Dat verplichte karakter ervan stond mij

school, onze eigen boeken uitkiezen. Mijn moeder liet ons

tegen. Je hoefde mij als kind niet te vertellen wat ik wel en

gewoon los. We waren daar vrij. Dat vond ik geweldig. Terug-

niet moest doen. Als de juf zei “We gaan naar links,” ging

kijkend kan ik zeggen dat ik kennelijk altijd erg graag auto-

ik naar rechts. Pure opstandigheid. Dat zat er al vroeg in,

noom en authentiek heb willen zijn. Uiteindelijk is dat een

volkomen onbewust natuurlijk. En deels aangewakkerd door

belangrijk thema in mijn leven geworden.’

mijn opvoeding: mijn vader was een marineofficier in Den Helder met een niet lullen maar poetsen-mentaliteit, die mijn

Weerspiegelde dat verlangen zich ook in de verhalen die je

twee oudere zusjes en mij bijbracht dat je in het leven onaf-

uitkoos?

hankelijk moest zijn, maar zelf vrij autoritair was.’

‘Misschien wel ja. Pluk van de Petteflet vond ik bijvoorbeeld

Je had een aversie tegen boeken, of tegen gezag?

mij is bijgebleven zijn al die heerlijk rare, rebelse karakters

echt te gek. Ik heb het al lang niet meer ingezien, maar wat

‘Gezag, denk ik. Want met mijn zusjes naar de bibliotheek

die van Annie M.G. Schmidt alle ruimte krijgen te zijn wie ze

gaan, vond ik wel heel leuk. Die zat toen trouwens nog op

zijn. Roald Dahl doet dat natuurlijk ook in zijn boeken. Niet

het Schouwburgplein. De nieuwe bieb mag dan uitgeroepen

helemaal toevallig heb ik die allemaal gelezen. De Griezels

zijn tot beste ter wereld [zie Prikkels pagina’s 18, 19, red.], de

zelfs best vaak, omdat het zo lekker spannend is, maar Matilda

EDITH BOSCH OVER LEZEN •

LEZEN

• 31

Geboren Den Helder, 1980 | heao-diploma Randstad Topsport

Las je eigenlijk ook tijdens trainingskampen?

Academie | Wereldkampioen junioren, 1996 | drie keer Europees

‘Zeker. Ik had altijd een stapel boeken bij me. Van auteurs

kampioen, 2004-2012 | zilver, Olympische Spelen Athene, 2004 |

als Saskia Noort en Esther Verhoef. Als we moesten wachten

Wereldkampioen, 2005 | brons, Olympische Spelen Peking en Londen,

op Schiphol ging ik vaak ook nog even langs de ako-boek-

2008, 2012 | winnaar tv-programma Expeditie Robinson, 2013 |

handel. Zo heb ik daar, toen we in 2012 als voorbereiding

publicatie Expeditie Edith (Ambo|Anthos), 2016 | 2013-heden,

voor de Olympische Spelen in Londen naar Spanje vertrokken,

performance coach | edithbosch.nl

Fifty Shades of Grey gekocht. Iedereen had het in die tijd over die titel. Ik was er nieuwsgierig naar en dacht dat het een welkome afwisseling zou zijn in het dagelijkse patroon van

is mijn favoriet. Ik kon echt meeleven met Matilda. Zo’n slim

trainen, eten, slapen. [lachend] Ik kreeg het er oprecht warm

meisje met vreselijke ouders die haar niet zien staan en dat

van. En Spanje was al warm. Ik kon mijn fantasie er helemaal

dan besluit ze eens een lesje te leren, dat vond ik fantastisch.

op loslaten en heb het verslonden.’

Ze is klein, maar groots in haar daden. Harry Potter is ook zo’n

F OTO A N N E M A R I E T E R H E L L

personage. Hij slaapt in een bezemkast en wordt miskend

Laat je je nog steeds zo meeslepen door je verbeelding?

door zijn pleegouders. Maar net als Matilda kiest hij ervoor

‘Ik vind het heerlijk om mezelf in een boek te verliezen.

te doen wat hij zelf wil. Hij moet iets doorleven en daarvan

Sommige verhalen kunnen me tot tranen toe roeren. Lezen

wordt hij mooier en sterker. Alle zeven delen heb ik wel drie,

is gekoppeld aan beleving en fantasie. Als je leest kun je

vier, vijf keer gelezen, in het Engels en Nederlands. Ik ver-

daarmee het verhaal interpreteren en inkleuren zoals jij het

dween erin: voor mij gaan ze vooral over lef tonen door niet

zelf ziet. Toch ligt de focus tegenwoordig meer op non-fictie.

de makkelijkste weg te kiezen, over ergens voor willen vech-

Sinds ik vijf jaar geleden ben gestopt als topsporter geef ik

ten en niet opgeven. Als judoka en wereldjeugdkampioen –

workshops en trainingen. Veel van wat ik nu lees is daardoor

want dat was ik al toen ik ze las – herkende ik die thematiek.

werkgerelateerd: boeken over gedragswetenschappen, moti-

Herkenning is een belangrijk criterium om een boek goed te

legendarisch vond is De strategie van het geluk, van Gerbert

vatie en inspiratie en hoe je in het leven staat. Wat ik echt

vinden?

Bakx. Niet zozeer een zelfhulpboek als wel een wijs boek.

‘Niet alleen. Ik was dan wel een druk en wild kind, en ik zag

Er staan tips in, maar Bakx schrijft ook eerlijk over zichzelf.

eruit als een jongetje, met kort haar en een broek met elas-

Ik las het rond mijn dertigste, toen ik was vastgelopen in mijn

tiek, maar las geen klassieke jongensboekavonturen, zoals De

leven: alles draaide om judo, steeds beter willen worden,

Kameleon. Stiekem koesterde ik het verlangen het mooiste

steeds meer willen winnen. Maar gelukkig werd ik er niet van.’

meisje van de klas te zijn, wat ik natuurlijk niet was. Behalve door mijzelf te bewijzen in het judo, compenseerde ik dat ook

Van boeken wel?

door romantische sprookjes te lezen. Ik projecteerde mijn ver-

‘Lezen staat voor mij gelijk aan mezelf ontwikkelen. Ik lees

langen naar die prinsessenstatus op sprookjesfiguren zoals

iedere dag. Sowieso een halfuur voordat ik ga slapen. Er is

Doornroosje en Sneeuwwitje. Prachtig vond ik haar witte huid

niets zo heerlijk als een boek in handen hebben, een echt

en rode lippen. En de prins die haar dan uiteindelijk komt

boek waarin je kan bladeren. Toen twee jaar geleden mijn

redden: daar kon ik bij wegdromen. In mijn puberteit heb ik

autobiografie verscheen ben ik veel in boekhandels geweest

zelfs kortstondig Bouquetreeks-boekjes gelezen. Megaslecht,

om het te presenteren. Een mooie boekhandel vind ik een van

maar in mijn fantasie kon ik mij met dat beeld van de knappe,

de fijnst denkbare plekken. Daar is zoveel te lezen, zoveel te

jonge vrouw vereenzelvigen.’

ontdekken, dat ik er dagenlang zou kunnen ronddwalen.’ •••

HET VAK •

LEZEN

• 33

ALS HET MAAR RIJDT, VLIEGT OF SNUFFELT EEN KIJKJE IN HET ATELIER VAN LEO TIMMERS − Leo Timmers maakt zich op voor de Nationale Voorleesdagen 2019. Een huis voor Harry is verkozen tot Prentenboek van het Jaar en hij voelt zich overdonderd door alles wat er op hem af komt. ‘Ik had er geen idee van hoe groot de campagne is. Moet je je voorstellen: er zijn tweeënzeventigduizend boeken gedrukt!’

DOOR ANNEMARIE TERHELL

Leo Timmers woont in Jette, een vriendelijke deelgemeente van Brussel, de stad van Bruegel, Hergé en niet te vergeten Magritte die ‘hier twee straten verderop’ woonde.

Het huis waar Timmers met vrouw en dochters woont is stijlvol ingericht. Van de muurgrote collage van ingelijste Zwarte Beertjes, gevonden op een lokale antiekmarkt, tot

Uit: Een huis voor Harry

en met de zwarte Eames-fauteuil in zijn werkkamer – niets is nieuw, alles heeft een geschiedenis. Zo ook de grote tekentafel waaraan hij dagelijks werkt. Zijn vader kocht hem toen Leo tien jaar oud was en al verslingerd aan tekenen. ‘Ik heb hem altijd meeverhuisd, ik zou niet meer zonder kunnen.’

Octobus Leo Timmers heeft een fascinatie voor alles wat rijdt, vliegt en vaart. In zijn prentenboeken zoeven racewagens, tractoren en taxi’s in zijaanzicht over de pagina’s, vrolijk bestuurd door dieren met olijk witte oogjes. Voor zijn nieuwste boek Aap op straat leefde hij zich uit op uitbundige fantasievoertuigen: een fietsbioscoop, een zelfrecyclende vrachtwagen, een octobus vol zeedieren – je komt ogen tekort. Vergeleken Uit: Aap op straat

daarbij is Een huis voor Harry, het verhaal van een verdwaalde kater die op zoek is naar een nieuw onderkomen, opvallend sereen. Zijn eigen wollige kater Billy stond er model voor. ‘Het had een nogal wankele ontstaansgeschiedenis,’ vertelt Timmers. ‘Ik

Leo Timmers (Genk, 1970) groeide op in Hout-

maakte de schetsen al tien jaar eerder voor een Amerikaanse uitgever, maar die had

halen-Helchteren en studeerde Publiciteit en

geen interesse. Ze verdwenen in een la. Jaren later was het Belle Kuijken van uitgeverij

Grafische Vormgeving in Hasselt. Na zijn

Querido die me verzocht: kijk er nog eens naar. Verdorie, dacht ik. Ze heeft gelijk! Dat

studie werkte hij jarenlang als freelance

verhaal loopt als een trein. Alleen de tekeningen moesten helemaal anders.’

illustrator voor onder meer Knack, De Morgen,

F OTO E L S B E T H T I J S S E N

De Standaard en vooral voor Humo. In 1993

Aandacht

debuteerde hij als illustrator en in 1999 als

Prentenboeken maken is een intensief proces, maar je kunt niet zorgvuldig genoeg

auteur met Blij met mij, waarvoor hij de

zijn, vindt Timmers. ‘Voorlezen is een bijzonder moment. Het gaat om aandacht. Als

Boekenpluim ontving. Timmers maakte vijftien

het boek aanslaat, is het een herinnering die blijft.’ Hij werkt nu in het ritme van één

eigen prentenboeken, waaronder Meneer René

boek per jaar, andere opdrachten neemt hij niet meer aan. ‘Ik wil de tijd hebben om

(2010), Franky (2014) Garage Gust (2015) en

iets te laten ontstaan. Snel werken is aan mij niet besteed.’ Elk nieuw project begint

Een huis voor Harry (2017). Voor Boem (2011)

met eindeloos schetsen in een zelfgemaakte dummy, tot het scenario staat. Voor veel

kreeg hij een Boekenpauw. Zijn boeken zijn

illustratoren is de computer het laatste stadium, maar Timmers werkt precies anders-

meermaals bekroond door de Kinder- en

om. Hij perfectioneert de compositie, de vormen en kleuren digitaal en begint pas

Jeugdjury Vlaanderen en verschijnen in 25

met schilderen als alles klopt. ‘Ik houd van met de hand werken. Er is ruimte voor

talen. Timmers is nauw betrokken bij de tot-

toevalligheid, voor verrassing. Voor dingen die je van tevoren niet had gepland.’ Het

standkoming van de animatieseries die zijn

is een proces waaraan hij lang heeft geschaafd en dat steeds in ontwikkeling blijft.

gebaseerd op zijn concept en karakters.

Eigenlijk heeft Timmers zichzelf al publicerend uitgevonden, legt hij uit. In de zwierige

Ziggy en de Zootram was te zien op KetNet

lijntekeningen uit het begin van zijn carrière (‘ik ben heel lang een Quentin Blake-adept

en NPO Zapp; Deep See Doctor Derek is

geweest’), herken je zijn hand haast niet terug. ‘Ik begon al vroeg met illustreren,

momenteel in ontwikkeling.

geïnspireerd door Lieve Baeten, een illustratrice die een dorp verderop woonde, en

leotimmers.com

ben daarna jarenlang op zoek geweest naar het vinden van mijn eigen stem.’ •••

‘DE MEDIATHEEK IS VAN UITSTEKEND LEESKLIMAAT − Het Farel

Elk jaar worden drie scholen die op een inspirerende manier bezig zijn met het schep-

College is de winnaar van de Nationale

pen van een goed leesklimaat genomineerd voor de Nationale Mediatheek Trofee.

Mediatheek Trofee 2018. De leesruimte

Hoe verschillend de prijswinnende leesruimtes van dit schooljaar ook zijn, ze hebben

van deze Amersfoortse scholengemeen-

een gemeenschappelijke kwaliteit: hun bevlogen mediathecarissen. Voor het runnen

schap blinkt uit door de prima voorzie-

van een mediatheek zijn vakkennis, belezenheid, sociale vaardigheden en het vermo-

ningen en activiteiten, de mooie nieuwe

gen om docenten en leerlingen te blijven inspireren met nieuwe boeken onontbeerlijk.

inrichting met veel zitgelegenheid en

Want je kunt nog zo’n mooie ruimte hebben, zonder intermediair is leesbevordering

vooral: de uitstekende sfeer. Tijdens

kansloos.

de Dag van het Literatuuronderwijs in De Doelen in Rotterdam werden de

Open leerhuis

prijzen uitgereikt.

Zo startten Feikje Stellingwerf en Eveline Noortman vier jaar geleden als mediatheca-

DOOR ANNEMARIE TERHELL

rissen op het Farel College in Amersfoort, waar ze de ingeslapen voorziening nieuw leven moesten inblazen. Ze begonnen met het opschonen van de collectie en het invullen en verankeren van het leesbeleid binnen de school. Daarna kwam de ruimte aan bod. Een frisse vloer was hard nodig, vonden ze. Met die wens stapten ze naar de rector, maar die bleek al een stap verder te zijn. Hij had een architectenbureau ingeschakeld om een nieuwe mediatheek te ontwerpen in de vorm van een ‘open leerhuis’. ‘We vroegen om een nieuwe vloerbedekking, maar kregen een heel nieuwe mediatheek,’ vertelt Stellingwerf.

Oppervlaktevergroting Het Farel College is met vijftienhonderd leerlingen nogal krap behuisd en veel uitbreidingsmogelijkheden voor de mediatheek waren er niet. Bureau Bos in Baarn werkte een plan uit waarin de nabijgelegen gang bij de ruimte werd betrokken, goed voor een forse winst in vierkante meters. Het idee van zo’n grote open ruimte was aanlokkelijk, maar toch hadden Stellingwerf en Noortman aanvankelijk aarzelingen. Hoe zou dat gaan tijdens de wisselmomenten, wanneer zich een stroom leerlingen door de mediatheek moest verplaatsen; bleef de rust van de ruimte dan wel gehandhaafd?

Inmiddels is de verbouwing al ruim een jaar achter de rug en heeft de vernieuwing goed uitgepakt. De nieuwe mediatheek is een moderne, levendige ruimte waar door veel leerlingen gebruik van wordt gemaakt. In het midden is een serie ‘treincoupés’,

NATIONALE MEDIATHEEK TROFEE •

LEZEN

• 35

waar je met zijn zessen beschut in kunt zitten. Groepjes leerlingen zoeken er de rust om op hun laptop te werken, te lezen of te chillen. Overal waar je kijkt staan boeken.

Frontaal geplaatst aan de achterkant van de zitmeubels, in kasten langs de muur. In het midden is de ronde uitleenbalie. ‘We zitten hier als twee spinnetjes in een webje, helemaal centraal,’ lacht Noortman.

Huiskamergevoel Een van de doelen van de nieuwe ruimte was om een huiskamergevoel te creëren.

Stellingwerf: ‘De mediatheek is niet alleen een plek om te lezen of te studeren, maar ook een plek om te praten. Leerlingen vertrouwen ons en voelen zich gezien. Doordat

F OTO ’ S A N N E M A R I E T E R H E L L

je een band creëert, bereik je veel meer. Ze pakken hier sneller een boek en ontdekken dat lezen best leuk is.’ ‘Onze mediatheek is top!’ vindt ook Joël (vijftien). ‘Eerst was het vooral een bibliotheek, nu is het een plaats waar je kunt werken en ontspannen.

Soms blijf ik hier na schooltijd hangen in plaats van dat ik direct naar huis ga.’ Edmee (vijftien) ziet dat de ruimte ook een sociale functie heeft: ‘De lerarenkamer is voor de leraren, de gangen voor de leerlingen, maar de mediatheek is van ons allemaal.

Farel College

Er komen hier best veel docenten die een praatje met de leerlingen maken.’

ONS ALLEMAAL’ Ook op het Buitenhout College in Almere, winnaar van de tweede prijs, is de sociale

De Nationale Mediatheek Trofee is een

functie belangrijk. ‘Mijn uitgangspunt is altijd geweest: heb je een vraag, dan stel je

initiatief van Stichting Lezen en Passionate

hem hier. Dat geldt voor zowel leerlingen als docenten,’ vertelt mediathecaris Miranda

Bulkboek. Meedoen met de volgende editie

van Roosmalen. Anders dan in Amersfoort zijn vierkante meters hier niet zo’n probleem.

kan tot 1 juni 2019 door het insturen van een

De vmbo-scholengemeenschap beschikt over een ruim gebouw met een groot atrium

of meer foto’s en een motivatie via info@pas-

dat dienstdoet als aula, podium en kantine. De mediatheek is gelegen op de boven-

sionatebulkboek.nl onder vermelding van de

verdieping en beslaat een hele vleugel. Je kunt er met de klas terecht, er wordt com-

naam, het adres en het e-mailadres van de

puterles gegeven, maar je kunt er ook de rust opzoeken. Achter een boekenkast is

school. De winnende mediatheek ontvangt

een chillplek gevuld met fatboys. ‘De boeken die in de kast daarnaast staan worden

de Nationale Mediatheek Trofee en mag voor

veel vaker uitgeleend,’ merkt Van Roosmalen. De regels zijn duidelijk. De pauze door-

€ 1.000,- aan boeken uitzoeken. De tweede

brengen in de mediatheek mag; heen en weer lopen over de trap niet. ‘Het blijft een

prijs bedraagt € 750,- en is te gebruiken

spanningsveld,’ zegt Van Roosmalen. ‘Het moet leuk zijn voor iedereen, maar het moet

voor de verdere ontwikkeling van de lees-

geen schoolplein worden.’ Opvallend is de grote hoeveelheid kunstwerken aan de

omgeving. Dit bedrag wordt ter beschikking

muur. ‘We werken vaak met vakoverstijgende projecten. Vanuit de mediatheek stimu-

gesteld door de bmo. De nummer drie krijgt

leren we ook de sectie Nederlands om het vaste boekverslagstramien los te laten.’

een interieuradviescheque van InVorm

In vitrinekastjes staan boekendozen, waarin verhaalscènes zijn geknutseld. De ruimte

Architecten ter waarde van € 500,-. Nieuw

hangt vol met kunstwerken van leerlingen, die soms ook worden tentoongesteld in de

dit schooljaar is de publieksprijs voor media-

Nieuwe Bibliotheek van Almere. ‘Dan zijn leerlingen enorm trots.’

thecarissen. De Prijs voor de Beste Mediathecaris, een literair uitje voor twee personen,

Puur leesplezier

is gewonnen door Felicity Franke van Christe-

Op het CGS Reggesteyn, de scholengemeenschap havo-vwo in Nijverdal die de derde

lijke Scholengemeenschap Buitenveldert uit

prijs wint, weten ze hoe belangrijk het vasthouden van leesplezier is. ‘In 2009 zijn wij

Amsterdam. Zij kreeg de meeste online

met het leesproject Vrij vrolijk lezen gestart,’ vertelt mediathecaris Janneke Krommen-

stemmen.

dijk-Eshuis. ‘Daarbij ligt het accent op leesplezier. Leerlingen maken in de onderbouw geen traditionele boekverslagen meer, maar bijvoorbeeld video’s, boekcovers en boekenbomen.’ Aan de uitleningen is te zien hoe goed dat beleid werkt: zestienduizend uitleningen per jaar op elfhonderd leerlingen. Ook ouders worden meegenomen in het stimuleren van leesplezier. Krommendijk-Eshuis: ‘Tijdens ouderavonden schuif ik altijd even aan. We praten dan niet alleen over het nieuwe jeugdboekenaanbod, maar ook over volwassenenliteratuur. Dat doe ik bewust: als ouders zelf met plezier blijven lezen, straalt dat af op de kinderen.’ •••

UIT EEN SCHRIJVERSLEVEN De verzoening

Het is jouw naam op de rug van je boeken – en je schrijft ze ook alleen, die boeken, althans, voor het grootste gedeelte (dank, redacteuren, correctoren en proeflezers) maar als er een film van je boek wordt gemaakt, is je naam ineens een van vele op de posters, aftiteling en in de recensies. En de regisseur, de acteurs, de director of photography, de soundscapers en kleurcorrectoren, set dressers; hun bijdrage is minstens even belangrijk als die van jou, zelfs als je het scenario schreef (samen met Marnie Blok).

Ik heb het over de verfilming van mijn boek, Niemand in de stad, een roman over jonge mensen in Amsterdam. Eind september ging de film in première als openingsfilm van het Nederlands Filmfestival. En zat ik dus met mijn moeder naar een seksscène te kijken, op F OTO C L A I R E W I T T E V E E N

een scherm met het formaat van een pendelbus. Ineens begreep ik waarom mijn moeder de seksscènes in mijn boeken altijd overslaat. Toch: seksscènes zijn iets anders dan porno.

De hoofdpersoon van Niemand in de stad, heet net als ik Philip. Hij is een tweeëntwintigjarige student. En in de tweede scène al – hallo, Nederlandse film – heeft hij seks met zijn vriendin, Elisabeth. Het begint met zoenen en dan gaat Philip omlaag, om haar te beffen. Natuurlijk is het cliché een film zo te beginnen, maar er zit iets achter: Niemand Philip Huff

in de stad gaat over studenten en studenten hebben seks. Ook midden op de dag. Als ze eigenlijk moeten verhuizen. En vergeten zijn dat hun moeder beneden voor de deur staat.

Die scène zegt dus iets over de karakters en hun relaties.

Toen ik afgelopen week met mijn vriend Tim in het restaurant zat, hij met mijn boek in zijn handen – een cadeautje, we wisselden onze pas (her)uitgegeven boeken uit –, sloeg hij een willekeurige bladzijde open: ‘Ik zie het woord “pik”,’ zei hij. Hij bladerde verder: ‘Hier, het woord “borsten”.’ Weer doorbladeren: ‘En bam: “piemel”,’ zei hij. ‘Het is wel elke bladzijde raak, hè?’

Tim citeerde selectief. Die woorden en mijn seksscènes zeggen iets over hoe mijn karakters de wereld zien. Dat gedeelte van hun – en het – leven wil ik niet overslaan. En toch: ik voelde mijn hoofd tot aan mijn haarwortels verkleuren, niet vanwege de woorden uit mijn boek, maar omdat we in een restaurant zaten. Ik vind het geen probleem wat zich in mijn hoofd afspeelt te delen, maar dan het liefste wel via de pagina – en niet luidkeels in een vol restaurant. In een donkere bioscoopzaal, daar mag het dan weer wel, zolang je moeder maar niet naast je zit.

Philip Huff

Philip Huff (1984) studeerde filosofie en geschiedenis in Amsterdam en Berlijn. Hij publiceerde verhalen en essays in (literaire) tijdschriften, zijn debuutroman Dagen van gras verscheen in 2009. Daarna volgde de roman Niemand in de stad (2012). Beide boeken zijn verfilmd, Huff schreef de scenario’s. In 2013 verscheen de verhalenbundel Goed om hier te zijn. Boek van de doden (2014) is zijn meest recente roman. In 2015 verscheen Het verdriet van anderen, Huffs persoonlijke leesgeschiedenis. Huff woont in New York.