Lezen 4, 2009 by Stichting Lezen

JAARGANG 4 NUMMER 4 2009 EEN UITGAVE VAN STICHTING LEZEN

HET MEEST GELAUWERDE KINDERBOEK VAN 2009

A N N I E M . G . O P T V • • • R E I N A E R T D E VO S • • • C A R L L C N E U T E N H E T M E E S T G E L A U W E R D E K I N D E R B O E K VA N H E T J A A R • • • K E E S D E J O N G E N O P TO N E E L ••• DE INKTAAP 2010 ••• VOORLEESTIPS VOOR DE NATIONALE VOORLEESDAGEN ••• NIEUW TALENT: SIMON VAN DER GEEST EN GIDEON SAMSON ••• EEN KIJKJE IN HET ATELIER VAN ANNEMARIE VAN HAERINGEN

GRATIS! Meld u nu aan!

L E Z E N E N L AT E N L E Z E N LEZEN is het gratis kwartaalblad

Wilt u LEZEN ontvangen? Meld u aan op

op het gebied van leesbevordering

www.lezen.nl

en literatuureducatie en is bestemd Kent u iemand uit uw omgeving

voor professionals die werken met

die LEZEN ook zou willen ontvangen? Stuur hem of haar door naar

kinderen en jongeren van 0â&#x20AC;&#x201C;18.

www.lezen.nl

F OTO K E E S R U T T E N

INHOUD Redactioneel 4 Annie M.G. op tv ‘Smaak is de som van alles wat je voorheen hebt gezien. Als je grenzen verlegt, krijg je een breder palet. Dat geldt voor alle lezers, volwasse-

7 Een potje middeleeuws dissen Lezen bij de canon

nen én kinderen.’ Raak verwoordt illustrator Carll Cneut in een interview in dit nummer van Lezen waartoe leesbevordering moet (ver)leiden: lezers plezier in lezen laten behouden én hun gelegenheid bieden kennis en smaak te ontwikkelen.

8 ‘Wij proberen een publiek te kweken’ Interview met Carll Cneut 10 Blikveld 0–6

Het lijkt een cliché, maar niet vaak genoeg kan benadrukt worden hoezeer lezers in hun ontwikkeling afhankelijk zijn van hun omgeving. De voorleeservaringen van jonge kinderen en leeservaringen van kinderen in de basisschoolleeftijd

12 Zowat de belangrijkste jongen die ooit bestaan heeft Kees de jongen op toneel 14 Blikveld 6–12

bepalen goeddeels of zij later een boekenliefhebber worden of niet. Aidan Chambers zal hierover spreken tijdens Lezen Centraal, het jaarlijkse congres van Stichting Lezen, dat dit

16 Een plakje schat van de schattebout Poëzieproject Woordkok

jaar is gericht op ‘Lezen aan de basis, over leesmotivatie en literaire competentie in het basisonderwijs’.

18 Podium

Ook verder is de agenda goed gevuld. Dit voorjaar zal het zinderen van activiteiten rond woorden, beelden en zinnen:

20 Blikveld 12–15

Het Nationale Voorleesontbijt en De Nationale Voorleesdagen, Gedichtendag, de bekendmaking van de Woutertje Pieterse Prijs en de Inktaapprijs, en natuurlijk de Boekenweek met – hoe kan het toepasselijker – als thema ‘Titaantjes. Opgroeien

22 ‘Hoogwaardige literatuur is het niet’ De Inktaap 2010 24 Blikveld 15–18

in de letteren’. Maar voor het zover is volgen eerst nog de feestdagen. Tijd voor bezinning – en tijd voor een goed boek. Ik wens u nu

26 Gezocht: nieuwe kinderboekenschrijvers (m/v) Interview met Simon van der Geest en Gideon Samson

alvast een heel prettige jaarwisseling en hoop dat 2010 een jaar wordt dat ons verrijkt met veel moois, ‘dat wij voorheen nog niet hebben gezien’.

Gerlien van Dalen Directeur Stichting Lezen

28 Toverspreuk wordt wortelboom Voorleestips voor De Nationale Voorleesdagen

30 ‘Voor mooie verhalen moet je bij folkzangers zijn’ Ricky Koole over lezen

32 Onstuimig kleurenbombardement Een kijkje in het atelier van Annemarie van Haeringen

34 Aan de slag met de canon van de Nederlandse geschiedenis Kunst van Lezen 35 Agenda en nieuws 36 Brief van Floortje Zwigtman aan de Tina-meisjes

Lezen. Kwartaaltijdschrift voor leesbevordering en literatuureducatie is een uitgave van Stichting Lezen. Professionals op het gebied van leesbevordering en literatuureducatie ontvangen Lezen gratis door zich aan te melden via www.lezen.nl Redactieadres: Stichting Lezen, Oxford House, Nieuwezijds Voorburgwal 328 G, 1012 RW Amsterdam. T 020-6230566 | E-mail redactie: redactielezen@lezen.nl Voor vragen over gratis toezending en adreswijzigingen: info@lezen.nl | Hoofdredacteur: Gerlien van Dalen | Eindredactie: Joukje Akveld Redactie: Daan Beeke, Annemarie Terhell, Desirée van der Zander | Medewerkers aan dit nummer: Amber Beckers, Simon van der Geest, Annemarie van Haeringen, Ton Koene, Jørgen Koopmanschap, Bas Maliepaard, Agnes van Montfoort, Jowi Schmitz, Thomas de Veen, Floortje Zwigtman Vormgeving: Ramona Dales, Lijn 1, Haarlem | Uitgever: Stichting Lezen Druk: Drukkerij Spinhex & Industrie | Coverbeeld: © Carll Cneut © Copyright december 2009 Stichting Lezen. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van enige methode of vorm dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN 1570-9698. De inhoud van Lezen is auteursrechtelijk beschermd. Eventuele rechthebbenden die wij niet hebben kunnen achterhalen, verzoeken wij contact op te nemen met de uitgever.

V.l.n.r. Malou Gorter, Sanne Vogel, Annemarie Prins

Annie M.G. op tv Annemarie Prins, Malou Gorter en Sanne Vogel zijn vanaf januari te zien als Annie in de zevendelige televisieserie

Ta a l v a a r d i g e o m a Annemarie Prins: ‘Wie ze zochten voor deze rol? Annie M.G. Schmidt natuurlijk. Omdat de serie is opgebouwd als terug-

Annie M.G. over het leven van Annie M.G. Schmidt. De serie is geïnspireerd op de biografie Anna van Annejet van der Zijl, maar meer nog dan een biografie is het een spannend liefdesverhaal vol muziek en dans.

blik van de oude Annie werd ik het eerst gevraagd, daarna gingen ze op zoek naar de jongere Annies. Ik kende Annie vooral als grappige, taalvaardige oma. Pas toen ik het script kreeg en het boek las leerde ik een andere kant van haar kennen.’

De oude Annie blikt terug op haar leven, haar begintijd als grijze muis, haar liefde voor Dick en haar uiteindelijke roem als ongekroonde koningin van Nederland. Annemarie Prins

Ty p i s c h A n n i e Malou Gorter: ‘We hebben nauwelijks afspraken over Annie gemaakt. Een paar uiterlijkheden, hoe ze rookte. Links, met

speelt de oude Annie, Sanne Vogel en Malou Gorter zijn,

gestrekte wijs- en middelvinger, de sigaret dwars voor de

in de woorden van Gorter, ‘de flashbacks’. De drie actrices

mond. Ze inhaleert diep en praat dan door de rookwolk heen.’

vormden tijdens de opnames allemaal op eigen wijze een

Annemarie Prins: ‘Ik was de enige van de drie die rookte dus

beeld van die opstandige en tegelijk zo naar gewoonheid

ik heb daar de leiding in genomen. De andere “afspraak” was het wrijven met haar vlakke hand langs haar kin. Ik doe het

verlangende vrouw. Over twee dingen zijn de actrices het in

nog steeds, want ik ben het vanaf dat moment gaan interna-

ieder geval gloeiend eens: ‘De regisseuse Dana Nechushtan

liseren.’

was fantastisch en het script van Tamara Bos

Sanne Vogel: ‘Annie laat als ze rookt haar linkerhand naar beneden hangen, dat is waar ik me als niet-roker op gericht

en Mieke de Jong fenomenaal.’ DOOR JOWI SCHMITZ

heb. En wat dat wrijven betreft: ik ben de jongste Annie dus ik wrijf wat subtieler.’

TV-SERIE •

• 5

LEZEN

F OTO ’ S V I C TO R A R N O L D S O A N P

Liefde

van haar moeder. Haar moeder zag zichzelf en haar gezin als

Sanne Vogel: ‘In het begin van de serie wordt ze verliefd op

“beter” dan de dorpelingen omdat ze uit de stad kwamen en

Felix, maar hij blijkt homo te zijn. Dat is een schok voor Annie,

intellectueel waren. Met als gevolg dat Annie er niet bij hoorde,

want ze komt uit een klein dorp in Zeeland en weet nauwelijks

dat vond ze verschrikkelijk. Ze heeft die dubbelheid de rest

wat dat is, homoseksualiteit. Eigenlijk mislukken al haar vroege

van haar leven meegedragen. Voortdurend wilde ze binnen

liefdes, heel treurig. Gelukkig vindt ze Dick. Een ingewikkelde

dat keurslijf passen en voortdurend barstte ze eruit.’

liefde, dat is waar, maar wel liefde.’ Malou Gorter: ‘Ze vindt Dick door een contactadvertentie, het

Opmerkelijk

klikt meteen. Hij blijkt getrouwd te zijn, dat maakt het natuur-

Annemarie Prins: ‘Je moet bedenken dat er vóór Annies

lijk lastig. Na enig aarzelen kiest hij toch voor Annie, fantas-

geboorte in haar gezin nog twee Anna Maria Geertruida’s

tisch vindt ze dat.’

waren geweest; de eerste een doodgeboren kindje, de tweede

Annemarie Prins: ‘Dick wil alsmaar buiten wonen, hij houdt

gestorven aan de leukemie. Als je de derde Anna bent, dan

niet van de stad. Annie wel, maar ze gaat mokkend en morrend

heb je wel wat te bewijzen.’

met hem mee. Ze mist de stad maar is ook erg verknocht aan

Sanne Vogel: ‘De jonge Annie kan soms heel krachtig zijn en

Dick. En dan wordt hij depressief. Dat ze Dick uiteindelijk

is dan weer een dooie mus. Als ze door haar verloofde in een

helpt om te sterven vind ik een heldendaad van liefde. Hoe

restaurant is afgewezen, trekt ze zó het tafelkleed van tafel,

je dat speelt? Grote liefde? Toen ik nog lesgaf kwam er een

met al het servies er nog op. Maar op andere momenten doet

keer een gastleraar op bezoek die als opdracht gaf: “speel

ze niets. “Een boomstam met mos begroeid”, zo beschrijft ze

haat”. Nou, die heb ik meteen weggestuurd. Want je spéélt

zichzelf in die periode. En ze ziet er ook wel uit als een boom-

het niet, je gelooft in de scène en dan ontstaat het. Dan ont-

stam, met die lelijke kleren. Maar saai is ze niet, eerder onge-

staat liefde.’

lukkig.’ Malou Gorter: ‘Ik vind haar ook opvallend onsentimenteel, dat

Te g e n s t r i j d i g

verwacht je niet. Ik las in de biografie dat de toenmalige vrouw

Malou Gorter: ‘Annie was geëmancipeerd en toch ook weer

van haar zoon een keer zat te huilen en Annie haar een mep gaf.

niet. Ze bakte thuis taarten en verlangde tegelijkertijd naar

“Daar kan ik niet tegen hoor, dat gesnik,” gaf ze als uitleg.’

een groot publiek. Ze paste van jongs af aan niet in het plaatje. Niet in haar eigen plaatje, niet in dat van anderen. Er zijn

Zingen

foto’s van haar als kind in Zeeland, waarop zij als enige geen

Malou Gorter: ‘Iedere aflevering is een mix van verhaal, lied-

klederdracht draagt. Dat was niet haar eigen keuze, maar die

jes en dans. Ik vond het zingen heerlijk. Het ene moment zit

•••

Annie nog gewoon met Dick aan de keukentafel en het volgende moment zingen ze dat ze zo verliefd zijn.’ Annemarie Prins: ‘Het is voor het eerst dat ik zing, ik vroeg me van tevoren af of dat wel zou mogen, want mijn stem kraakt nogal. Maar die van Annie tegen die tijd waarschijnlijk ook. Dus het mocht.’ Sanne Vogel: ‘Marike Jager zingt mijn liedjes, ik ben a-muzikaal. Het was al ontzettend moeilijk om op de set voor de synchroniteit de liedjes mee te doen, daar heb ik wel zweetaanvallen van gehad. Maar ik heb me eroverheen gezet en hard en vals meegezongen. Arme crew, dan kwam er weer een liedje en dan zag je ze ineenkrimpen.’ F OTO ’ S V I C TO R A R N O L D S O A N P

Herkenning Sanne Vogel: ‘Er is een scène waarin Annies vader sterft en

Dat vind ik een mooie kunstgreep: Annie moet zelf toch ook

zij zit aan zijn bed en merkt het niet eens omdat ze aan het

zien dat het niet haar beste werk is, maar ze heeft zijn stem

schrijven is. Dat ben ik ook, dacht ik toen, ik werk ook alleen

nodig om te horen wat ze denkt.

maar door en mis de belangrijkste momenten.’

Ondertussen begint ze algeheel af te takelen en wordt

Annemarie Prins: ‘Ze is een volmaakte workaholic die vrij laat

nog blind ook, en dat voor iemand die alleen maar wil lezen.

is begonnen met schrijven maar altijd enorm hard werkte.

Ze gaat er heel erg van drinken en roken, steeds meer. Die

Daarin lijk ik op Annie. En die kwaaie hulpeloosheid van haar,

scènes werden niet op volgorde opgenomen dus soms moest

die herken ik ook.’

ik op één dag switchen tussen 66 en 83. Dan vroeg ik aan

Malou Gorter: ‘Ze schaamt zich voor alles, zelfs voor hoe ze

regisseuse Dana “hoe oud ik ben nu?” en dan zei Dana “héél

schrijft. En toch wil ze zo graag. Ze wordt archivaris bij Het

oud”.’

Parool om in de buurt van de journalisten te zijn. Zit ze daar in haar hokje stiekem te schrijven en als iemand opeens binnenkomt knipt ze van schrik een artikel door.’

Annie was erbij Malou Gorter: ‘Voor mijn gevoel was Annie erbij. Er waren zoveel bijzondere momenten: de zon die op een perfect

Ve r v a l

moment tijdens het filmen doorbreekt, en een algeheel gevoel

Annemarie Prins: ‘Uiteindelijk komt het verval, erg leuk om

van goedkeuring. Twee maanden na het filmen was ik in de

te spelen. Dick is al dood, maar ze praat nog steeds met hem.

Openbare Bibliotheek waar een tentoonstelling over Annie

Hij is haar ijkpunt, de stem van haar geweten. Regisseur

M.G. Schmidt bleek te zijn. Ik liep daar wat te neuzen, ik draai

Gerardjan Rijnders – de enige persoon in de serie die zichzelf

me om en wie staat daar? Sanne.’

speelt – vraagt haar op een gegeven moment om een toneel-

Sanne Vogel: ‘Ik weet niet of ze er echt bij was, maar ik ben

stuk te schrijven voor Toneelgroep Amsterdam. Dat vindt ze

wel van tevoren naar Annies graf gegaan om toestemming

prachtig, echt toneel is toch wel het hoogst haalbare. Dick

te vragen. Dat voelde goed. Wat? Nee natuurlijk zei ze niets

kijkt mee over haar schouder en zegt: “Wat een rommel.”

terug.’ •••

LEZEN BIJ DE CANON •

LEZEN

• 7

Een potje middeleeuws dissen REINAERT GERAPT – Tijdens De Nieuwe Schoolstrijd, de grote broer van De Nationale Voorleeswedstrijd, kunnen leerkrachten hun voorleestalent met elkaar meten. Inzet is de historische canon. Op www.entoen.nu staat een titellijst, waaronder een bewerking van Reinaert de vos, die lepe bedrieger met zijn sluwe streken. DOOR ANNEMARIE TERHELL

Bij Paul Biegel (Holland)

Ard Posthuma maakte een

wordt aan het hof van Nobel ge-

Koelbloedig, doortrapt, leugenachtig en door en door

schreeuwd, gejankt en gejoeld

onbetrouwbaar – de Middelnederlandse Reinaert was een

king van Reinaert (Athenaeum).

en heeft Isengrim een ‘veronge-

schurk in hart en nieren. In het verhaal dat ons is overge-

Al permitteert Posthuma zich

lijkt smoel’. ‘Het volk vermaken’

leverd door ene ‘Willem die Madocke maecte’, vermoordt

weinig vrijheden, toch loopt zijn

was dan ook het belangrijkste

hij kippen, verkracht hij wolvenvrouwtjes, zeikt welpjes in

vertaling ritmisch als een trein.

zeer zorgvuldige nieuwe bewer-

doel waarmee Biegel dit epos

de ogen zodat ze blind worden en belazert de kluit. Om-

Af en toe verrast hij met gevatte

voor jonge kinderen bewerkte.

dat hij niet voor het hof van koning Nobel durft te verschij-

taalvondsten. Zo is een spek-

Zijn proza is soepel, spranke-

nen, lokt hij de gezanten van de koning vernuftig in de val.

koordje hier ‘vet lekker, zeg!’,

lend en helemaal van deze tijd.

Bruun de Beer komt klem te zitten in een omgehakte eik,

een slimme omdraaiing. In de

Tibeert de kater raakt verstrikt in een bungelend touw en

linkerkolom staat steeds de tekst

Een leuk extraatje: de 19e-eeuw-

de pastoor raakt zelfs een deel van het ‘klokkenspel’ tussen zijn benen kwijt. De jeugdliteratuur is vele Reinaert-bewerkingen rijk, maar die van Charlie May is wel heel bijzonder. May vereenvoudigde het verhaal, verlengde de versregels en vormde ze om tot een swingende rap die toch dicht bij het origineel blijft. Een briljante zet, want net als hedendaagse raps bevat Reinaert veel maatschappijkritiek, dubbelzinnigheid en metaforen. Reinaert zet de ijdelheid, hebzucht en schijnheiligheid van andere dieren in voor zijn eigen gewin en stelt scheve machtsverhoudingen aan de Henri van Daele’s proza

kaak. Als de dieren bijeenkomen aan het hof van koning

‘De vuilak met zijn grijze

(Davidsfonds) is veel plechtiger

Nobel, beschuldigen ze Reinaert, maar kunnen het ook

baard,’ zo noemt Karel Eykman

van toon. Anders dan Biegel –

niet laten elkaar een potje middeleeuws te dissen. Net

de schrandere schurk (Prome-

die schreef: ‘ter waarschuwing

als in raps wordt er veel gebakkeleid over eer: ‘Nobel

theus). Eykman doorspekt zijn

aan degenen die het ter lezing

hield van eer zoals beren van hun honing.’

vloeiende versregels met moder-

zouden willen geven aan kinde-

Op de bijgeleverde cd kun je horen hoe lekker deze rap

ne grapjes over scharrelkippen,

ren die als kinderen worden be-

bekt. Reinaert de vos…gerapt is een geweldige manier

Sinterklaasliedjes (‘Zie, de maan

handeld’ – heeft Van Daele het

om kennis te maken met dit belangrijke en nog altijd spring-

schijnt door de bomen’) en schun-

rauwe middeleeuwse taalgebruik

levende Middelnederlandse epos. Een uitdaging voor muzi-

nigheden. Hier is het Hersint,

enigszins gekuist. De pastoor

kale leerkrachten die tijdens De Nieuwe Schoolstrijd het

die Reinaert heeft verleid uit

wordt hier niet beroofd van zijn

publiek met hun stem in vervoering willen brengen. •••

‘liefde en geiligheid’. Met gees-

Reinaert de vos…gerapt, Charlie May. Holland, € 14,50 (10+)

Sylvia Weve.

tige computertekeningen van

klokkenspel, maar van zijn ‘beiaard’.

www.entoen.nu

• LEZEN •

INTERVIEW

F OTO KO E N B R O O S

‘Wij proberen een publiek te kweken’ UITBUNDIGE OPTOCHT VAN UNIVERSELE

Vlaamse knobbelneuzen

CHINEZEN – Je zou haast denken dat er in

Het was een risicovol project, maar uitgeverij De Eenhoorn

2008 maar één interessant boek is verschenen.

stemde in met alle wensen. Tien maanden lang werkte Cneut

Het geheim van de keel van de nachtegaal

als een monnik aan zijn prenten. Hij schilderde uitbundige

sleepte zowel De Gouden Uil als de Woutertje

optochten van feestelijk uitgedoste Chinezen en nachtzwarte

Pieterse Prijs én de Gouden Griffel in de wacht, plus nog

taferelen van bomen met ‘het-meisje-dat-op-de-lucht-kan-leu-

een viertal andere bekroningen. Een unicum in de geschie-

nen’, de verteller, in een tak. De slaafse hofhouding van de

denis van de jeugdliteratuur. ‘Het boek bewijst dat iets wat

keizer kreeg een traditionele haarlok, maar ook een opvallend

met veel tijd en liefde is gemaakt, toch een commercieel

blanke gelaatskleur en een partij Vlaamse knobbelneuzen.

succes kan zijn,’ vindt illustrator Carll Cneut.

‘Een universeel soort Chinees,’ noemt Cneut het. De keizer

DOOR ANNEMARIE TERHELL

zelf heeft een flinke onderkin en een reeks kwabbige nek-

Een kwartiertje, zolang permitteerde Carll Cneut zich bij

niet wie!’

plooien, die zijn geïnspireerd op een acteur, ‘maar ik zeg

de plank Chinese prentkunst, alvorens hij zich stortte op de illustraties van Het geheim van de keel van de nachtegaal.

Druipende bomen

Gelijk toen hij Peter Verhelsts betoverende bewerking van het

Het exotisme zit hem hier dus niet in platte neusjes en strooi-

sprookje van Andersen in handen kreeg, schoof hij andere pro-

en hoeden, maar in de druipende bomen en de mistige sfeer,

jecten opzij om maar snel te kunnen beginnen. De poëtische

hoopt Cneut. ‘De Chinese prentkunst is meer fluïde dan de

taal riep direct allerlei beelden op, bracht hem terug naar zijn

Japanse. Ik heb lang moeten zoeken naar een techniek om

kindertijd. De Chinese nachtegaal is zo’n sprookje dat ieder-

dat effect te bereiken, heb gespeeld met variaties in dikte

een kent, maar waarvan niemand zich meer exact kan herin-

van verf. Uiteindelijk lukte het door laag over laag de acryl-

neren hoe het afloopt, ontdekte hij.

verf met karton naar beneden te trekken. Door de structuur

Over de invulling van het boek hoefde niet lang te worden

van het papier blijft de verf haperen.’

gepraat. ‘Peter en ik hadden dezelfde visie,’ vertelt Cneut in

Het was een zeer arbeidsintensief proces. Alleen al de prent

zijn Gentse stadswoning. ‘We wilden een rijk geïllustreerd

van ’s keizers weelderige Tuin der Tuinen kostte hem drie

boek met een linnen band en goud-op-snee. En beslist géén

weken zwoegen. ‘Ik heb er lang mee geworsteld hoe ik de

stereotype Chinezen.’ De illustraties moesten refereren aan

tussenkomst van mensenhanden zou laten zien. Geometrisch

de Chinese prentkunst, zonder een poging tot imitatie te zijn,

wilde ik hem niet maken, het moest een wilde tuin blijven.

‘want dan kun je beter een echte Chinees vragen.’

Uiteindelijk vond ik de oplossing in het groeperen van kleuren.’

INTERVIEW •

I L L U S T R AT I E S C A R L L C N E U T

Schelpenbijbel

LEZEN

• 9

de Woutertje Pieterse Prijs gingen er slechts 450 exemplaren

Cneut is een zeer gedisciplineerd ambachtsman, die lange

over de toonbank, bevestigt zijn uitgever. Ondanks jubelende

werkdagen maakt van zo’n negen tot tien uur. Meermaals

recensies van bescheiden lengte, bleef het na de prijsuitrei-

heeft hij geprobeerd zijn techniek te vereenvoudigen, maar

kingen in de Nederlandse media opvallend stil. Er werden wat

dan was hij toch nooit tevreden met het resultaat. ‘Ik wil dat

nieuwsberichten geplaatst, maar geen enkele journalist stapte

alles eruit ziet alsof het er altijd al is geweest.’ Zoals in de

in de Thalys voor een interview.

schelpenbijbel van Dezallier d’Argenville; zijn ogen schitteren

Het blijkt een zeer gevoelig onderwerp. ‘Als Vlaming heb je in

als hij die lijvige atlas openslaat. ‘Ieder normaal mens denkt

Nederland altijd een opstapje nodig,’ zegt Cneut voorzichtig.

waarschijnlijk: wat moet je nu met 200 bladzijden schelpen!

‘Een boek verkoopt nooit vanzelf.’ Hij mag zich dan verheugen

Dat is toch onnoemelijk saai? Maar ik kan uren kijken naar

in het feit dat zijn werk in Italië verschijnt bij de gerenommeer-

de vormen, de kleuren, de composities. Ik geef een fortuin

de literaire uitgeverij Adelphi, toch blijkt het lastig om voet aan

uit aan dit soort boeken.’

de grond te krijgen in de Hollandse klei. Waar zit ’m dat in?

50.000 exemplaren

Grenzen verleggen

Een gevolg van die gelaagde techniek is wel dat zijn productie

Naast de nog altijd wat moeizame Nederlands-Vlaamse ver-

aanzienlijk lager ligt dan bij de meeste collega’s: één prenten-

houdingen lijkt vooral het verschil in beeldtaal een voor de

boek per jaar – ‘of misschien is 1,2 meer accuraat’. Toch maken

handliggende verklaring. Cneuts Bourgondische taferelen,

de hoge oplages dat doorgaans goed. De prijzenregen die op

zijn fascinatie voor het groteske en de serene mimiek van

de nachtegaal neerdaalde zorgde voor een recordoplage.

zijn figuren wortelen stevig in de Vlaamse schilderstraditie,

Zeven drukken beleefde het boek al in Vlaanderen, daarnaast

zo ook het horror vacui – de drang om ieder leeg plekje te

verschenen een Franse, Italiaanse, Duitse, Spaanse, Sloveense

laten opgaan in een vernuftige compositie. Daarnaast zijn

en Zuid-Koreaanse editie. Binnenkort komen daar nog vijf

Vlamingen altijd meer in voor het grafische experiment.

vertalingen bij, waarmee de voorlopige tussenstand zal uit-

‘Nederland is veel traditioneler,’ weet hij. ‘Vlaanderen is meer

komen op 50.000 exemplaren. Het boek heeft zelfs een eigen

in beweging. Je kunt natuurlijk maken wat het publiek verwacht,

fanclub, ook de Spaanse uitgever heeft er een aparte website

maar veel spannender is het te proberen een publiek te kwe-

aan gewijd. ‘Het bewijst dat iets wat met veel tijd en liefde is

ken. Smaak is de som van alles wat je voorheen hebt gezien.

gemaakt, toch een commercieel succes kan zijn,’ zegt Cneut

Als je grenzen verlegt, krijg je een breder palet. Dat geldt

tevreden. ‘Ook al lijikt dat in deze tijd misschien weinig

voor alle lezers, volwassenen én kinderen.’ •••

evident.’

Hollandse klei Opmerkelijk genoeg werd het boek in Nederland aanvanke-

Het geheim van de keel van de nachtegaal,

lijk maar mondjesmaat ingekocht. Vóór de toekenning van

Peter Verhelst & Carll Cneut. De Eenhoorn, € 24,95 (10+)

• LEZEN •

BLIKVELD 0–6 Grensverleggende poëzie Op donderdag 28 januari vindt de Gedichtendag 2010 plaats, hét poëziefeest van Nederland en Vlaanderen, met als thema ‘Over de grens’. Gedichten en dichters die geografische grenzen overschrijden staan die dag centraal, maar ook poëzie die grenzen verlegt door relaties aan te gaan met andere kunstvormen, zoals muziek, dans, theater, beeldende kunst, architectuur of proza. De Friese dichter Tsjêbbe Hettinga zal de Gedichtendagbundel 2010 schrijven. De organisatie noemt hem een visionaire geest, die met zijn grootse, atmosferische poëzie uniek is in de Nederlandse dichtkunst. ‘Hettinga’s poëzie, met name zijn latere werk, hecht nauwelijks aan actualiteit, maar herinnert in zijn tijdloosheid aan het werk van dichters als Roland Holst, Slauerhoff of Yeats,’ vermeldt de website. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden voor een nieuwsbrief met lessuggesties rond het Gedichtendagthema. Net als ieder jaar worden deze dag ook prijzen uitgereikt aan de drie beste gedichten van het afgelopen jaar. De winnaars van de Gedichtendagprijzen worden in januari bekendgemaakt. [at] www.gedichtendag.org

Wiplala weer Na Pluk, Floddertje en Ibbeltje is nu ook Wiplala, het kleine tovertinkelmannetje uit het oeuvre van Annie M.G. Schmidt, te zien in het theater. Het Filiaal brengt de avonturen van Wiplala in een luchtige familiemusical voor vierplussers vol pakkende liedjes. Wiplala is steengoed in toveren (tinkelen), alleen terugtinkelen wil nog niet zo lukken. Hij duikt op in het huis van de familie Blom en zorgt daar voor grote problemen. Zo betinkelt hij doktersassistente juffrouw Twiddel tot lijster, directeur Peters tot hond en de tomaten van de soepfabriek tot pruimen. Dat leidt tot hilarische verwikkelingen. Zeven acteurs bezingen de avonturen van dit piepkleine mannetje en zijn vrienden Johannes, Nella Della en meneer Blom onder begeleiding van een live band. Schrijfster Heleen Verburg tekende voor de liedjes, Gábor Tarján componeerde de muziek. De regie is in handen van regisseur Monique Corvers. Vanaf medio januari is een cd met liedjes uit de voorstelling verkrijgbaar in de boekhandel. [at] Wiplala weer van het Filiaal gaat op 24 januari in première en is t/m mei 2010 te zien in verschillende theaters.

Laat die sneeuw maar komen De kerstvakantie is een uitgelezen moment om lekker op de bank te kruipen met een voorlees- of prentenboek. Vier avonturen voor kleine sneeuwmannen. [at] • Mannetje Tak valt in het water, drijft af naar zee, spoelt aan en vliegt bijna in brand, maar wordt na een omzwerving van vele maanden door de kerstman weer veilig bij zijn takkengezin afgeleverd (Julia Donaldson & Axel Scheffler, Gottmer, 4+). • Als de eerste sneeuw valt, piekert Robin over God, geloof en sterren. Papa en mama geloven niet in God, dat is lastig. Gelukkig logeert opa bij Robin en die weet er vrij veel van. Dat leidt tot rake gesprekken (Robin en God, Sjoerd Kuyper, de Volkskrant Gouden Griffel-reeks, 5+). • In Olivia helpt met kerst dekt het eigenzinnige kleutervarken Olivia de kersttafel, raakt verstrikt in een kerstlampjessnoer en voert de kerstman koekjes en melk (Ian Falconer, Rubinstein, 4+). • Sneeuw is een nostalgisch verhaal over het wonderbaarlijke moment waarop de wereld verandert door een dik pak sneeuw. Bekroond met een Zilveren Griffel 2009 (Komako Sakai, De Eenhoorn, 3+).

BLIKVELD 0–6 •

LEZEN

• 11

Nederlands Gouden boekje in Amerika Voor de eerste maal in de 65-jarige geschiedenis van de Gouden Boekjes heeft de Amerikaanse uitgever de rechten gekocht van een niet-Engelstalige titel. Het Nederlandse Rico is niet bang zal in de zomer van 2011 verschijnen bij Random House, de grootste Amerikaanse boekenuitgever die is gevestigd in New York. Rico is niet bang, geschreven door Fiona Rempt en geïllustreerd door Noëlle Smit, sluit naadloos aan bij de Little Golden Books. Het vertelt het verhaal van Rico, een speelgoedslingeraapje met lange armen dat nooit bang is – niet voor monsters, diepe meren, wilde dieren of vreemde geluiden. Als zijn eigenaar groter wordt, raakt Rico afgedankt en opgesloten in een speelgoedkast. Ook daar is hij niet bang, maar natuurlijk is hij opgelucht wanneer hij wordt bevrijd. Na een oppoetsbeurt wordt hij de lievelingsknuffel van een kind uit een nieuwe generatie. De tekst is warm en licht poëtisch, de illustraties met krullerig sierhekwerk en ouderwetse kinderwagens blijven dichtbij de sfeer van de naoorlogse Gouden Boekjes. Ze blinken uit door het frisse kleurgebruik en de doordachte composities. [at] Rico is niet bang, Fiona Rempt en Noëlle Smit. Rubinstein, € 6,50 (3+)

Daan Remmer t s de Vrie s in het Gemeentemuseum Binnenkort opent de tentoonstelling Kandinsky en Der Blaue Reiter in het Gemeentemuseum in Den Haag, die is gewijd aan de expressionistische schilderkunst uit de eerste helft van de 20e eeuw. Ter gelegenheid hiervan maakte schrijver en illustrator Daan Remmerts de Vries het prentenboek Meneer Kandinsky was een schilder, waarin hij in woord en beeld vertelt hoe deze Russisch-Franse schilder zich ontwikkelde tot een van de eerste abstracte kunstenaars. ‘Het boek is een verdichting van zijn leven. Ik wil laten zien hoe Kandinsky de figuratieve schilderkunst loslaat om tot een weergave te komen van zijn innerlijke beelden,’ aldus Remmerts de Vries. Omdat Remmerts de Vries jubileert als schrijver/illustrator zal in een aparte zaal een retrospectief van zijn werk uit de afgelopen twintig jaar getoond worden. De zeventig illustraties uit prentenboeken als Blote Beer, Ridder Prikneus en Droomkonijn laten een grote diversiteit in techniek zien: collages, aquarellen, linoleumsneden en pentekeningen. In de aangrenzende gang worden ook de originele illustraties uit Meneer Kandinsky was een schilder geëxposeerd. [at] Van 6 februari 2010 t/m 24 mei 2010 in het Gemeentemuseum in Den Haag

Entoenentoen Entoenentoen is een nieuw tijdschrift over voorlezen, niet te verwarren met entoen.nu, de informatieve website over de historische canon. Onder hoofdredactie van Lian Kool wil Entoenentoen ouders en professionals in de kinderopvang op een laagdrempelige manier informeren over ‘de allerbeste voorleesverhalen’. In het eerste nummer vertelt Jet Boeke over haar loopbaan, geeft operazangeres en stemcoach Elisabeth Ebbink voorleestips (‘praat iets lichter en hoger’) en schrijft recensent Bas Maliepaard over zijn favoriete kinderboek Borre en de nachtzwarte kat. Verder is het nummer gevuld met herpublicaties van verhalen en gedichten uit reeds verschenen boeken. Kleuter Kasper stoeit met knikkers en een stofzuiger in een verhaal van Karel Eykman; Dikkie Dik maakt kennis met een paardenbloempluis; Klein Konijn pronkt met een po op zijn kop in een verhaal van Marianne Busser en Ron Schröder. Entoenentoen wordt gemaakt met steun van Stichting Lezen. [at] www.entoenentoen.nl

• LEZEN •

THEATER

ZOWAT DE BELANGRIJKSTE JONGEN DIE OOIT BESTAAN HEEFT KEES DE JONGEN OP TONEEL –

‘Waarom Kees de jongen? Pfoe.’ Liesbeth Coltof, regisseur van de voorstelling en een

‘Veel mensen schijnen Kees Bakels

van de artistiek leiders van De Toneelmakerij, heeft haar antwoord niet meteen klaar.

niet eens te hebben gekend, en dat is

‘Ik denk omdat Kees zo’n gewone jongen is, dat vind ik mooi aan hem. Zijn vader is

eigenlijk niet goed te begrijpen. Is hij

schoenmaker, het gezin leeft op de grens van grote armoede, maar Kees laat de moed

niet zowat de belangrijkste jongen

niet zakken. Met zijn fantasie en zijn grenzeloze vermogen zichzelf als het middelpunt

geweest, die er ooit bestaan heeft?’

van de wereld voor te stellen, slaat hij zich door de gebeurtenissen heen. Kees is een

Degenen die hem gemist hebben

goed kind, keurig, gezagsgetrouw. Hij wil graag dat de mensen zeggen: Kees Bakels,

kunnen deze winter in de herkansing. De Toneelmakerij brengt een familievoorstelling gebaseerd

dat is toch zo’n nette jongen. Zijn kracht zit in de manier waarop hij tegen het leven aan kijkt. Natuurlijk is hij best weleens benauwd voor dingen, maar zijn verbeelding is z’n ontsnappingsweg. Dat is iets van alle tijden, het vermogen van kinderen om zich

op het gelijknamige boek van

met hun fantasie te verheffen uit de situatie waarin ze door volwassenen zijn beland.

Theo Thijssen: Kees de jongen.

Daarom is dit verhaal ook niet gedateerd, ook al speelt het meer dan een eeuw geleden.

DOOR JOUKJE AKVELD

Het heeft nog altijd een grote zeggingskracht. Theo Thijssen hield echt van kinderen, dat gevoel zit in Kees de jongen. Zijn observaties zijn zo raak, zo ontroerend ook soms. Tegelijkertijd is het een heel geestig verhaal.’

THEATER •

LEZEN

• 13

Eer je het weet heb je d’r over de vloer Op 18 december gaat Kees de jongen in première in de Haarlemse Philharmonie, maar tijdens een gure dag in november wordt er nog druk gerepeteerd in een koude oefenruimte in Amsterdam Oost. Het decor staat al. Vijf groene bruggen verbeelden de Amsterdamse Jordaan. Met een tafel en een paar stoelen wordt ingezoomd op de keuken van de familie Bakels. Die dag is juffrouw Dubois als onderhuurster bij het gezin ingetrokken. Vader en moeder Bakels (Roel Adam en Tamar van den Dop) weten nog niet goed wat ze met de nieuwe bewoonster aan moeten. Moe: Ik zeg: zou ik haar-boven niet vragen om mee te eten? Zo’n eerste dag is het mens nog niet op streek hè. Pa (onwillig): Moet jij weten, maar ik haal d’r liever niets van aan. Eer je het weet heb je d’r over de vloer. Met Kees de jongen schreef Gerben Hellinga in 1970 een grote theaterhit. Coltof: ‘In zijn bewerking blijft hij de taal van Theo Thijssen trouw. Met deze voorstelling wil ik de poëzie van zijn tekst nieuw leven inblazen. Die klinkt misschien een beetje ouderwets, maar met je gevoel kun je volgen wat er gebeurt, ook als je acht jaar bent.’ Nieuw in het toneelstuk zijn de liedjes van Theo Nijland en Maarten van Roozendaal.

HET BOEK

‘Kees de jongen is geen musical, zelfs geen muziektheater,’ zegt Coltof. ‘De liedjes

‘Er bestaat naar mijn eigenzinnige, doch niet

zijn bedoeld om er een paar momenten uit te lichten, de muziek zet ze even extra in

te schokken overtuiging in de Nederlandse

de schijnwerper. Theo Nijland schreef vier nummers en Maarten van Roozendaal

letterkunde geen treffender en geestiger

maakte een prachtig lied over Amsterdam, daarmee begint de voorstelling.’

beschrijving van de bonte denkwereld van

Tw e e Ke z e n

Thijssen in Kees de jongen heeft gegeven.

BEELD MAARTEN EVENHUIS

een gewone, bona fide jongen, dan Theo

Bijzonder aan Hellinga’s bewerking is dat hij van Kees Bakels twee Kezen maakte: een

Wat mij betreft is dit kostelijke, vaak her-

concrete Kees, die in ‘zwembadpas’ over de Amsterdamse keien marcheert, en een

lezen boek een liefde voor het leven.’ Simon

fantasie Kees, de Kees van de verbeelding. Ze worden gespeeld door Chiem Vreeken

Carmiggelt was fan van Thijssens beroemde

(22) en Steyn de Leeuwe (28), jonge acteurs voor wie de Kezen hun eerste grote rollen

boek en hij is niet de enige. Vele generaties

zijn; op een enkele scène na staan ze de hele voorstelling op het toneel.

lezers lazen het semiautobiografische relaas

Ter voorbereiding lazen ze allebei het boek van Theo Thijssen. Vreeken: ‘Ik had gedacht

van de Amsterdamse schoolmeester over een

dat het een soort jeugdboek was. Dat was het niet. Het oude taalgebruik was wel even

jeugd in armoede in de laat-negentiende-

wennen.’

eeuwse Jordaan. Thijssen beschreef zijn hoofd-

De Leeuwe: ‘Eigenlijk is het net als bij Shakespeare: in het echt praat niemand zo.

persoon van binnenuit en schiep daarmee

Het is de kunst de woorden zo te zeggen dat ze normaal klinken.’

een gedenkwaardig personage, een dromer

Toen hij wist dat hij serieus in de race was voor de rol is hij de film gaan kijken en is

die het allemaal ook niet weet, maar die zo

hij naar het Theo Thijssen-museum gegaan, vertelt De Leeuwe. ‘En ik ben in zwembad-

graag goed wil doen. Voor z’n moe, voor z’n

pas naar de auditie gelopen. Dat was ongeveer een kwartier vanaf mijn huis, dus ik

pa, die crepeert aan de tering, voor de mooie

had wel het gevoel dat er naar me gekeken werd. Maar toen dacht ik aan Kees, die op

Rosa Overbeek. Beroemd is de passage waar-

zo’n moment fantaseert dat de mensen denken: die jongen heeft vast haast, die moet

in de ‘zwembadpas’ wordt beschreven: ‘Moest

naar een belangrijke afspraak. In mijn geval was dat nog waar ook.’

je voorover gaan lopen, net of je telkens viel,

Samen één personage vertolken, het betekent automatisch dat ze ook veel met de rol

en dan maar met je armen zwaaien, heen en

van de ander bezig zijn. De Leeuwe: ‘Hoe verhoud je je tot elkaar? Die vraag stellen wij

weer.’

ons voortdurend. Dit zijn geen rollen waarin je kunt gaan soleren, eerder hebben we

Kees de jongen is literatuur voor volwassenen,

een soort broertjesgevoel.’

maar het boek inspireerde veel jeugdboeken-

Vreeken: ‘Het interessante aan het stuk is dat de twee Kezen elkaar moeten loslaten.

schrijvers. Het bekendste voorbeeld is waar-

Als zijn vader sterft, wordt Kees ingehaald door de realiteit. Hij moet van school, een

schijnlijk Winterijs van Peter van Gestel waar-

baantje zoeken, ineens is hij volwassen. Voor fantasie is geen plek meer.’

in net zo’n dromertje door de Amsterdamse

Hoe staat het met de Kees Bakels in henzelf, bestaat die nog? Twee hoofden knikken

binnenstad zwerft. Een Kees de jongen voor

vol overtuiging. ‘Dat is het mooie aan dit vak,’ zegt De Leeuwe. En Vreeken vult aan:

kinderen, maar dan een halve eeuw later en

‘Toneelspelen zorgt ervoor dat je fantasie in leven blijft.’

een paar kilometer verderop.

Kees de Jongen van De Toneelmakerij (8+) is van 17 december t/m 21 februari te zien

Kees de jongen, Theo Thijssen.

in het theater. www.keesdejongen.nl, www.detoneelmakerij.nl

Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 12,50

• LEZEN •

BLIKVELD 6–12

Piekerende pinguïns Op een eindeloze sneeuwvlakte vervelen drie pinguïns zich suf. Ze bekvechten over het feit of pinguïns stinken, of het erg is om een vlinder dood te maken en over wat God daar wel of niet van vindt. Als God tenminste bestaat. Dan komt er een duif langs met een boodschap: God heeft er genoeg van en wil de wereld schoonspoelen. De twee grootste pinguïns worden uitgenodigd om acht uur naar de Ark te komen. Maar het kleine ruziemakertje dan? Dat is kwaad weggelopen. Ze kunnen hem toch niet zomaar laten stikken? Vanuit het perspectief van drie pinguïns en een duif die graag in een lied uitbarsten, maakte theatergroep Het Laagland een komische bewerking van het boek van Ulrich Hub. Een voorstelling voor een publiek vanaf zeven jaar die ‘stinkt naar vis en komedie, maar grote levensvragen niet uit de weg gaat’. [at] Om 8 uur bij de Ark gaat op 21 februari 2010 in première in Heerlen en zal daarna tot juni langs verschillende theaters reizen. www.hetlaagland.nl

Alice in gothic Te oordelen naar de trailer en filmfoto’s belooft Alice in Wonderland, de nieuwe film van regisseur Tim Burton, een meesterwerk te worden met veel oog voor detail. Burton, bekend van succesfilms als The Nightmare Before Christmas en Edward Scissorhands, overgoot de absurdistische romans van Lewis Caroll met zijn befaamde gothic sausje. In tegenstelling tot Charlie and the Chocolate Factory, waarin hij het boek nauwgezet volgde, zette hij Alice in Wonderland volledig naar zijn hand. Alice is hier zeventien jaar oud en zeer tegen haar zin het middelpunt van een snobby high society feestje. Vlak voor haar verloving bezegeld zal worden, gaat ze er vandoor, struikelt en valt in een konijnenhol. Zo belandt ze voor de tweede keer in Wonderland, waar veel is veranderd. De White Queen is van haar troon gestoten en Alice moet samen met de Mad Hatter en de Cheshire Cat proberen haar macht te herstellen. Burton werkte in deze film voor de zevende keer samen met Johnny Depp en laat de populaire acteur ditmaal schitteren als gekke hoedenmaker. [at] Alice in Wonderland gaat op 11 maart in première

Het boek van alle dingen Theater Gnaffel bewerkte Het boek van alle dingen van Guus Kuijer tot een beeldende voorstelling met levensechte poppen. Thomas is een lief, tobberig jongetje met veel fantasie, dat vastbesloten is om láter gelukkig te worden. Een dapper besluit, want Thomas leeft vlak na de Tweede Wereldoorlog in een verstikkend gezin waar moeder iedere dag huilt en het geloof er door vader wordt ingeramd met de pollepel. Thomas vindt houvast bij Jezus, met wie hij stiekem gesprekken voert. Zijn Jezus is een grillige, maffe figuur, die weinig opheeft met de Heiland die Thomas’ vader zo vurig aanbidt. BEELD CLAUDINE HERMESDORF

Ook bij zijn buurvrouw, mevrouw Van Amersfoort, vindt hij steun. Zij leert Thomas dat gelukkig worden begint met niet meer bang zijn. Artistiek leider Elout Hol en regisseur Rob Vriens willen met hun bewerking van het Gouden Griffelboek kinderen laten voelen hoe het is om ‘op te groeien in een wereld die niet op de jouwe lijkt’. [at] Het boek van alle dingen van Theater Gnaffel is van januari t/m april 2010 te zien in het theater.

BLIKVELD 6–12 •

LEZEN

• 15

D e He e n e n We e r Ko e r i e r De Heen en Weer Koerier is een informatieve krant ter ondersteuning van de succesvolle tentoonstelling Het Rijk van Heen en Weer in het Museum van Communicatie in Den Haag. Net als de interactieve expositie is de krant opgezet vanuit zes themalanden. Toenland is het domein van tijdreizigers; Vreemdland dat van astronauten en buitenaardse wezens; in Digiland staan virtuele werelden centraal; in Huisland de thuistaal; in Droomland draait alles om emoties en in Anderland om spraakverwarring. Bij ieder thema worden leestips gegeven. De krant is met veel fantasie gemaakt en bevat naast humoristische krantenberichten allerlei verrassingen zoals een thuistaalspel, ‘gevaren gebaren’ (gebaren die in andere landen tot verwarring kunnen leiden), een horoscoop van Wim Hofman en strips van Joke van Leeuwen en Klungel. De Heen en Weer Koerier is ontwikkeld met steun van Stichting Lezen en wordt verspreid via de grotere bibliotheken. [at] De tentoonstelling Het Rijk van Heen en Weer is t/m 2012 te bezoeken in het Museum voor Communicatie in Den Haag. www.muscom.nl

Zo 2009 Het jaar 2009 bracht weer een recordaantal nieuwe jeugdboeken. Drie hoogtepunten uit de boekenberg voor 6–12 jaar. • Liam is twaalf, erg lang en heeft last van ‘voortijdige baardgroei’. Zijn volwassen uiterlijk brengt hem in de meest idiote situaties, zoals een raket op weg naar de maan. Een hilarisch relaas van een al te slimme jongen die vindt dat volwassenheid niet aan volwassenen is besteed (Naar de maan, Frank Cottrell Boyce, Gottmer, 11+). • Kiek heeft geen vader, ze weet alleen dat hij bassist was. Ze besluit zelf een vader samen te stellen uit gezichten van andere bassisten. Het langverwachte nieuwe boek van schrijfster Mariken Jongman blinkt uit in droge humor, ijzersterke dialogen en levensechte karakters (Kiek, Mariken Jongman, Lemniscaat, 11+). • Verhalen uit een verre voorstad is een wonderlijk verzameling vervreemdende gebeurtenissen. Er schuifelt een ruimteman door de straten, ergens woont een student in een keukenkastje. Fantasie en werkelijkheid lopen volkomen in elkaar over in deze bijzondere beeldroman. Tekst en beeld ook. (Shaun Tan, Querido, 9+).

Ritje Hippogrief In het voorjaar van 2010 opent het nieuwe pretpark ‘The Wizarding World of Harry Potter’ in Orlando, Florida haar deuren. In dit themapark, dat is ontwikkeld in nauwe samenwerking met schrijfster J.K. Rowling en filmmaatschappij Warner Bros, zullen personages en landschappen uit de Harry Potter-films en -boeken tot leven komen. Op de uitgebreide website is al een plattegrond te zien van kasteel Hogwarts en de omringende winkels en horecagelegenheden van het nabijgelegen dorp Hogsmeade. Winkelplezier vormt een belangrijke pijler van het concept. In snoepwinkel Honeydukes zullen dropslakken en flossende flintmints te koop zijn, Zonko’s is gespecialiseerd in tovertrucks als aangroeioren, de Owlery verkoopt originele uilenpostzegels en bij Ollivanders kunnen kinderen op zoek gaan naar een passende toverstok. Vermoeide ouders kunnen zich tegoed doen aan boterbier of pompoensap in de populaire kroeg The Three Broomsticks, terwijl hun kroost een potje Quidditch speelt of een vlucht maakt in de hippogriefachtbaan. [at] www.universalorlandoresort.com

WOORDKOK – Een kok die in zijn restaurant culinaire poëzie serveert,

wordt in zijn voortbestaan bedreigd door

De Hippe Hap, een snackbar in afhaal-

versjes. Het is het verhaal van het nieuwe

multimediale project Woordkok,

dat poëzie onder de aandacht

van kinderen wil brengen.

DOOR THOMAS DE VEEN

EEN PLAKJE SCHAT VAN DE SCHATTEBOUT Het kon tijdens de afgelopen Kinderboekenweek, die in het

Op maat gesneden

teken stond van eten en snoepen, niet uitblijven: de vergelij-

Op een vrolijke manier wordt de voedselmetafoor ook gebruikt

king van kinderboeken met voedsel. ‘Weg met de zuurstokken,’

in Woordkok, een recent gelanceerd poëzieproject voor kin-

kopte De Groene Amsterdammer en in het stuk hekelde critica

deren vanaf tien jaar, dat door Stichting Lezen gesteund wordt.

Mirjam Noorduijn de ‘speciaal bij het thema vervaardigde

Het eerste onderdeel van het project is het boek Woordkok,

lekkere, zoete titels’, die rond de Kinderboekenweek versche-

geschreven door Ton Honig en geïllustreerd door Sophie van

nen en op literair gebied erg weinig in de melk te brokkelen

Boven. Het vertelt het verhaal van een kok die in zijn keuken

hadden. De culinaire metafoor doet het al jaren goed om twee

poëzie klaarmaakt. ‘Op lange houten keukenplanken langs

uitersten in het boekenaanbod tegen elkaar af te zetten. Aan

de muren stonden potten met woorden. Met zorg en aandacht

de ene kant zijn er de makkelijke publieksfavorieten: zoet, vet,

kneedden en klutsten Woordkok en zijn koksmaat Kees daar

lekker en dus populair bij kinderen. Het zijn de zuurstokken en

hun zinnen van.’ Het restaurant serveert iedere gast een op

de patat van de boekenmarkt. Lijnrecht er tegenover staat de

maat gesneden gedicht: ‘Moest al dinerend een ruzie worden

poëtische literatuur, de asperge van het jeugdboekenaanbod.

bijgelegd dan was een frisse salade van woorden een goede

Die heeft een afwijkend, bitter smaakje en daardoor zullen er

start. Piekeraars bestelden graag troebele gebonden letter-

maar weinig kinderen zijn die ervan zullen genieten. Maar je

soep.’ Verliefden krijgen ‘zoete, snoeperige gedichten’ en een

kunt de exclusieve groente wel leren waarderen.

dominante heer krijgt een plakje ‘schat’ van de grote ‘schat-

POËZIEPROJECT •

LEZEN

• 17

Ontmoetingsplaats Het einde van het boek is dus nadrukkelijk een opening naar de rest van het Woordkok-project, vertelt Daan Beeke, projectleider voortgezet onderwijs bij Stichting Lezen. ‘Er bestaan al verschillende projecten die enthousiasme voor poëzie bij jongeren stimuleren, zoals van School der Poëzie en Doe Maar Dicht Maar. Dit nieuwe project onderscheidt zich doordat het zich op een heel brede doelgroep richt en tegelijk heel vernieuwend is. Er zitten veel kanten aan Woordkok.’ Ten eerste is er het dit najaar verschenen boek, ten tweede komt er van het verhaal een theaterbewerking die door het land moet gaan tebout’ en gaat prompt meer naar zijn echtgenote luisteren.

reizen, ten derde zullen er gedichten op muziek gezet worden,

Het verhaal is doorspekt met gedichten van gerenommeerde

ten vierde is er een website die een poëtische ontmoetings-

kinderdichters, zoals Karel Eykman, Bas Rompa, Johanna

plaats moet worden, met filmpjes, interviews en nog meer

Kruit en Ted van Lieshout.

gedichten. En ten slotte komen er lessuggesties voor het onderwijs en Woordkok-workshops op scholen.

Woorddiarree

B E E L D S O P H I E VA N B OV E N

Maar het restaurant van Woordkok krijgt concurrentie: aan de

Makkelijk overdraagbaar

overkant van de straat begint De Hippe Hap, een ‘take-away’

Daarom heeft Woordkok het in zich om een meerjarig project

in versjes, een snackbar voor de kleine hap-slik-weg-rijmpjes,

te worden, denkt Beeke. ‘Het is de bedoeling dat er steeds

een afhaalpunt met teksten voor bijna elke gelegenheid, want:

meer materiaal komt waar leesbevorderaars zelf mee verder

‘Zoveel verschillen huwelijken nou ook niet van elkaar.’ De

kunnen, zoals die lessuggesties en de bijdragen aan de web-

mensen lopen weg met De Hippe Hap, de tafeltjes bij Woord-

site. De makers benadrukken zelf graag hun ‘faciliterende’

kok blijven leeg. De afloop is even lief als veelzeggend: de

functie: ze ondersteunen uitbouw en voortgang van het pro-

snackbar neemt het met hygiëne kennelijk niet zo nauw en

ject door de losse onderdelen makkelijk overdraagbaar te

wordt getroffen door een ‘blablabla’-virus, met als gevolg

maken. Andere partijen worden van harte uitgenodigd om

gasten die ‘zwalken als dronken kippen’ en lijden aan ‘een

Woordkok-workshops te organiseren en begeleiden. En de

vorm van woorddiarree’. Het restaurant van Woordkok vangt

theaterbewerking moet ook leiden tot een scenario waarmee

de teleurgestelde snackbarklanten op, en met hulp van een

het stuk zelf op school opgevoerd kan worden.’

poëzieminnende schoolklas wordt een fantastische avond georganiseerd, vol mooie gedichten. Een van de helpende

Spruitjes

kinderen is Sarah Hermans, in het echte leven prijswinnend

De hoop is dat het wat zoete einde van het boek Woordkok

jeugdig dichteres.

werkelijkheid wordt: dat het enthousiasme voor poëzie op kinderen overslaat. Of zullen gedichten toch te veel de asper-

Smaken van taal

ges van de literatuur blijken? Of erger: de spruitjes? Om het

De les mag duidelijk zijn: goede gedichten gaan over persoon-

Kinderboekenweekgeschenk 2009 nog eens in herinnering te

lijke emoties en raken je, poëzie is iets waar je van kunt ge-

roepen: in De wraak van het spruitje verwerkte schrijver Jan

nieten als je het met zorg behandelt. Woordkok wil kinderen

Paul Schutten de bittere groente op zo’n vernuftige manier in

enthousiast maken voor poëzie door de ‘smaken’ van taal te

zijn (ook ietwat zoete) spruitjesburger, dat kinderen toch met

benadrukken en met taal te spelen. ‘Heb jij nooit een hartig

smaak spruitjes aten. Wat Schutten voor spruitjes deed, doet

woordje gewisseld, ongezouten de waarheid gezegd, een

Woordkok misschien voor poëzie. •••

gepeperde brief geschreven, een melig verhaal verteld, een zoet gedicht verstuurd of een zure reactie gegeven?’ staat achter in het boek van Honig. Taal heeft altijd een bepaalde smaak en door kinderen te wijzen op die alomtegenwoordigheid groeit de vertrouwdheid met poëtisch taalgebruik, aldus Honig en Van Boven. Ze richten zich op bestaande gedichten van professionele dichters, maar motiveren jongeren ook om zelf gedichten te schrijven. ‘Het moet opnieuw, opnieuw / opnieuw moet iemand schrijven / hoe verliefd, verdrietig, blij / hij – steeds opnieuw moet iemand daar woorden voor zoeken’, luiden geciteerde regels van Kees Spiering.

www.woordkok.nl

• LEZEN •

PODIUM

HORIZIN Niet dat ik het moeilijk vind Ik vind er gewoon niks an Liever zit ik hier op het hek Beetje naar de horizon turen (Waarom heet het horizon? Klopt voor geen meter Iedereen weet: een zon is rond Horizin is toch veel beter: een zin is lang en breed) Deze kan ik prima lezen: Bos-kerk-bos-molen-mast-mast-bos dat flap ik er in een keer uit zonder haperen, zonder fout: Boskerkbosmolenmastmastbos En weet je wat het betekent? ‘De rand van het Beukenwoud waar ik drie hutten heb gebouwd’ En daar, daar staat dus: Hek-paaltje-paaltje-koe-paaltje-koe-boom-sluisje En dat betekent: ‘Gebied waar je goed kunt slootjespringen en waar je salamanders vindt en mooie slakkenhuisjes’

PODIUM •

Maar als ik staar naar een papier staan de letters stijf en stom, houden hun mond Niks te vertellen Kom ik bij ‘onmiddellijk’, verdwaal ik tussen dee’s en ellen En ik verzuip in het moeras van ‘sch’ en ‘ng’ en ‘eu’ en ‘ui’ Met elke zucht van de juf kruip ik dieper in mijn trui Niet dat ik het moeilijk vind ik vind er gewoon niks an Liever zit ik hier op het hek Klim er maar es bij, juffrouw dan lees ik voor Zal je es zien dat ik vloeiend weilands kan

Gedicht © Simon van der Geest Illustratie © Annemarie van Haeringen

LEZEN

• 19

• LEZEN •

BLIKVELD 12–15 To p N a e f f s S c h o o l - i d y l l e n Wie Top Naeff zegt, zegt School-idyllen (1900). De in 1953 overleden schrijfster ging de geschiedenis in als schrijfster van dat ene meisjesboek – alle romans, essays, gedichten en toneelkritieken die zij in haar verdere leven schreef ten spijt. ‘Het lijkt soms wel of ik nooit iets anders geschreven heb, majesteit,’ verzuchtte zij eens, toen koningin Juliana haar tijdens het Boekenbal complimenteerde met ‘dat enige Schoolidyllen’. Naeff publiceerde haar bakvisroman toen zij 22 was en verwierf daarmee onmiddellijk een grote populariteit. Zo groot zelfs, dat de tien jaar jongere Cissy van Marxveldt na lezing van het boek haar eigen debuut verscheurde. Dat kwam haar na School-idyllen waardeloos voor. Gé Vaartjes, neerlandicus en biograaf van Herman de Man, schreef een biografie over de schrijfster, waarin hij een boeiend beeld schetst van het culturele leven in de eerste helft van de twintigste eeuw. In aansluiting op de biografie publiceert uitgeverij Gottmer een heruitgave van Schoolidyllen. Beide boeken verschijnen in februari. [ja] School-idyllen, Top Naeff. Gottmer, € 14,95 (11+) Rebel & dame – Biografie van Top Naeff, Gé Vaartjes. Querido, € 34,90

DE GELUKKIGE LEZER We b l o g : d e g e l u k k i g e l e z e r Op de vooravond van de Kinderboekenweek, terwijl kinderboekminnend Nederland zich uitleefde op het Kinderboekenbal, besloot Pjotr van Lenteren een weblog over kinderboeken te beginnen. Van Lenteren, sinds 2002 kinderboekenrecensent van de Volkskrant, startte zijn loopbaan als beroepslezer in 2000 bij het Algemeen Dagblad. Zijn blog ‘De gelukkige lezer’ moet ruimte bieden aan boeken en ideeën die hij in de krant niet kwijt kan. Zo wil hij een overzicht creëren van zijn opvattingen over jeugdliteratuur. Daarnaast wil hij onderzoeken wát lezers nu precies gelukkig maakt. Want hoewel hij zelf al een leven lang gelukkig leest, komt hij regelmatig lezers tegen die het minder hebben getroffen. Op zijn blog schrijft Van Lenteren onder meer over het leesgelukkig stemmende Kiek van Mariken Jongman en de nieuwe Mark Haddon die een ouwetje blijkt te zijn. Het eerste blijvertje van de gelukkige lezer is Kleine Aap’s Grote Plascircus, een prentenboek uit 2005 van Tjibbe Veldkamp en Kees de Boer. Alleen al vanwege het feit dat dit blog ook oudere boeken onder de aandacht brengt, is het een aanwinst voor geïnteresseerden in kinderboeken. [ja] http://degelukkigelezer.blogspot.com/

Nieuwe Floortje Zwigtman Vijf jaar na verschijning van Schijnbewegingen, het eerste deel uit de Groene-Bloemtrilogie, publiceert Floortje Zwigtman het slot van haar historische reeks: SpiegeljonF OTO A N DA VA N R I E T

gen. Nadat Adrian Mayfield aan het eind van Tegenspel (deel twee), door zijn minnaar Vincent Farley op straat is gezet, wil hij nog maar één ding: wraak voor de liefde die hem ontnomen is. Zijn enige wapen is het feit dat de kunstschilder ooit van hem gehouden heeft. Tot hij hulp krijgt uit onverwachte hoek van ‘de sinistere lady Kinderly en Paul McBride, een Amerikaanse journalist met een voorkeur voor “bittere eindes”.’ In Spiegeljongen voert Zwigtman de lezer opnieuw door de nauwe straatjes van Victoriaans Londen. Dit keer belanden de personages echter ook in Parijs, waar zowel Adrian als Vincent geconfronteerd wordt met degene voor wie ze hun leven lang op de vlucht zijn: zichzelf. Zwigtman deed voor haar trilogie drie jaar onderzoek in Londen en Parijs. De eerste twee delen werden met lof overspoeld. ‘Een vrouwelijke Charles Dickens’, schreef De Standaard der Letteren en de Volkskrant sprak van ‘een meesterwerk van internationale allure’. Spiegeljongen verschijnt in februari. [ja] Spiegeljongen, Floortje Zwigtman. De Fontein, € 19,95 (14+)

BLIKVELD 12–15 •

LEZEN

• 21

School der Poëzie School der Poëzie (de naam is zowel ontleend aan een bundel van Gorter als aan een gedicht van Lucebert) verzorgt poëzieprojecten op maat. Doel is kinderen, jongeren en volwassenen op een plezierige manier te introduceren in de wereld van de poëzie. 2010 wordt het jaar waarin de organisatie jongeren in heel Nederland via poëzielessen, schrijfopdrachten en debatten wil laten kennismaken met de gedichten van de vsb Poëzieprijswinnaars van de afgelopen zestien jaar. Hugo Claus, Leo Vroman, Mustafa Stifou en Esther Jansma zijn enkelen van de laureaten die onder de aandacht worden gebracht. Leerlingen uit de eerste drie klassen van de middelbare school worden uitgedaagd op basis van gedichten van de zestien winnaars zelf een gedicht te schrijven of een poëzieclip te maken en jongeren die de lessen Poëzie en Debat volgen gaan onder leiding van een presentator met elkaar in gesprek over goede en slechte poëzie. De felste debaters en de makers van de mooiste gedichten en beste poëzieclips worden uitgenodigd voor een wervelende slotmanifestatie in januari 2011. [ja] www.schoolderpoezie.nl, www.vsbpoezieprijs.nl

Glazen Globe voor De gelukvinder De Glazen Globe is een tweejaarlijkse prijs die door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (knag) wordt uitgereikt aan een boek waarin aandacht wordt besteed aan een aardrijkskundig onderwerp. Het spectrum aan thema’s dat voor de prijs in aanmerking komt is breed: van het milieu tot minderheidsgroeperingen, van de politieke situatie in een ver land tot culturele verschillen tussen volken. Dit jaar is De gelukvinder van Edward van de Vendel bekroond. Het is het eerste boek uit de door Van de Vendel zelf geïnitieerde Slash-reeks, waarin bekende jeugdboekenauteurs het waargebeurde verhaal optekenen van een bewogen jongerenleven. In De gelukvinder is dat het verhaal van Anoush Elman, een Afghaanse jongen die op de vlucht voor de Taliban met zijn familie naar Nederland reist en daar te maken krijgt met de logge regels van het Nederlandse asielzoekersbeleid. ‘De jury vindt dat dit boek de Glazen Globe verdient omdat Van de Vendel zeer beeldend en daardoor uiterst toegankelijk het levensverhaal van de Afghaanse jongen Anoush Elman heeft opgetekend,’ aldus het juryrapport. [ja] De gelukvinder, Edward van de Vendel & Anoush Elman. Querido, € 14,95 (12+)

Ve r v o l g Ne g e n O p e n A r m e n De verschijning van Benny Lindelaufs Negen Open Armen vijf jaar geleden was niet minder dan een sensatie. ‘Magistraal’, vond NRC Handelsblad het boek over een familie op het Limburgse platteland eind jaren dertig en na vertaling in het Duits plaatste Die Zeit de schrijver op één lijn met ‘zijn grote landgenoot Guus Kuijer’. Negen Open Armen won de Gouden Zoen en de Thea Beckman Prijs voor het beste historische jeugdboek. Daarna bleef het lange tijd stil rond de auteur. Twee jaar geleden verscheen voor jonge lezers nog het ijs- en sneeuwverhaal Door en door winter, maar oudere lezers moesten het doen met herlezing van Negen Open Armen of het opspeuren van zijn niet meer leverbare debuut, Schuilen in een jas. Voor de diehard Benny Lindelauf-fans is er nu goed nieuws. In februari verschijnt het vervolg op zijn succesboek: De hemel van Heivisj. Opnieuw een verhaal vol geheimen, gesitueerd tegen het decor van de uitbrekende oorlog. En verrassend: de al tientallen jaren dode hond Sjtom Bees heeft ook weer een rol. [ja] De hemel van Heivisj, Benny Lindelauf. Querido, € 14,95 (12+)

• LEZEN •

REPORTAGE

V.l.n.r. Bas, Nanouk, Angela

‘Hoogwaardige literatuur INKTAAP 2010 – 8 maart wordt De Inktaap 2010 uitgereikt,

domse bol van Dimitri Verhulst, Alleen maar nette mensen

de prijs die door een publieksjury van jongeren wordt toe-

van Robert Vuijsje en Over de liefde van Doeschka Meijsing.

gekend aan een van de winnaars van de drie grote literaire

Welk boek zou het meest in de smaak vallen bij de jongeren

prijzen van Nederland en Vlaanderen. Drie jongeren namen

van Nederland en Vlaanderen? De steekproef met Bas, Angela

alvast een voorproefje.

en Nanouk levert ernstig verdeelde meningen op. Dat het

DOOR THOMAS DE VEEN

boek van Meijsing een negatief oordeel van Bas kreeg, lijkt

‘Over de liefde? Echt verschrikkelijk,’ zegt Bas Metman (17).

middelbare lesbienne in een liefdescrisis. ‘Maar daar gaat het

‘Ik snap wel waarom het de ako Literatuurprijs heeft gewonnen,

niet om,’ vindt Angela. ‘De vraag of ik me kan inleven hangt

het is mooi geschreven, maar het verhaal was verschrikkelijk.

af van hoe het geschreven is. Uiteindelijk zou ik me lezend in

niet verrassend: jongeren staan ver af van een mijmerende

Een vrouw die over haar verloren liefdes zeurt en klaagt, een

iedereen kunnen inleven, als het maar goed geschreven is.’

heel boek lang. Ik snap niet waarom je een boek zou schrijven

Nanouk valt haar bij: ‘Dit boek gaat echt alleen over de gedach-

waarin niets gebeurt.’ Nanouk Arp (17) en Angela de Zeeuw

ten van de hoofdpersoon. Daardoor ga je een beetje hetzelfde

(16), aan tafel tegenover hem, protesteren. Nanouk: ‘Dat vond

denken. Ik leefde mee, ondanks het feit dat ze voor geen

ik juist mooi, al die gedachten achter elkaar, de herinneringen.

meter op mij lijkt.’ De twee dames in het gezelschap vonden

Je kreeg een heel duidelijk beeld van de hoofdpersoon.’

Over de liefde van de drie boeken het mooist.

Middelbare lesbienne in liefdescrisis

Ve s p a a t j e s e n m e r k z o n n e b r i l l e n

Drie jongeren lazen de drie boeken die dit jaar genomineerd

Dus niet Alleen maar nette mensen van Robert Vuijsje? Dat

zijn voor De Inktaap: Godverdomse dagen op een godver-

lijkt toch veel eerder een boek dat je jongeren zou aanbevelen:

REPORTAGE •

herkenbaar, vlot geschreven, actueel en

LEZEN

• 23

wat er op de vorige bladzijde had gestaan.’ Bas: ‘Het werd

prikkelend. Debutant Vuijsje won De Gou-

eentonig. En het verhaal van de geschiedenis van de mens-

den Uil met zijn verhaal over een twintiger

heid was niet verrassend. De grote lijnen kent iedereen wel.’

uit het nuffige Amsterdam-Zuid, die liefdes-

Conclusie: Godverdomse dagen moest het vooral hebben van

geluk gaat zoeken in de rimboe van Amster-

de stijl, maar juist die stijl werd gaandeweg te veel van het

dam-Zuidoost, de Bijlmer. Hemelsbreed

goede.

F OTO S T U D I O G E M I N I

JØRGEN KOOPMANSCHAP

liggen de wijken geen twintig kilometer van elkaar, maar het blijken twee totaal

Diepe gedachten

verschillende werelden. Bas begint enthou-

Dus als zij de jury waren, welk boek won dan De Inktaap?

siast. ‘Een leuk boek, omdat het zo actu-

Angela: ‘De stijl van Verhulst en het verhaal van Vuijsje had-

eel is. Zelf kom ik uit Amstelveen, dus ik

den allebei wel wat.’ Bas: ‘Ik hoop dat Over de liefde het niet

herkende er ontzettend veel in. Ik zie

wordt.’ Nanouk: ‘Ik hoop dat Alleen maar nette mensen het

ze op school rondlopen, die types met

niet wordt.’ Bas geeft toe dat het boek van Meijsing ‘wel het

Vespaatjes en merkzonnebrillen, die alle-

meest literaire’ was, ‘met mooie motieven en symbolen’, maar

maal economie, rechten of psychologie

daarmee was het nog niet zijn favoriet. Verhulst dan? Bas:

gaan studeren.’ Leuke satire, vindt Bas

‘Godverdomse dagen is origineel geschreven en er zitten ook

dus, maar anderzijds vond hij het niet

diepe gedachten in. De dagen nadat ik het had gelezen dacht

‘tegelijkertijd een klap in je gezicht’, zoals

ik er wel eens aan terug. Want hij beschrijft uiteindelijk

De Gouden Uil-jury het noemde. Ze vonden

gewoon de gebeurtenissen en de gruwelen die er gebeurd

het een leuk, maar geen confronterend

zijn.’ Nanouk: ‘Hij brengt het niet echt vrolijk, maar veel ge-

verhaal over het multiculturele drama.

beurtenissen in de geschiedenis zijn ook niet leuk.’ De evo-

Angela: ‘Het is wel duidelijk dat hij het

lutie eindigt in Godverdomse dagen op 6 augustus 1945.

contrast tussen die twee groepen heel

Bas: ‘We hebben een bom gemaakt waarmee we in een klap duizenden mensen kunnen doodmaken.’

is het niet’

Lekker makkelijk Verhulsts boek wordt dus beter gewaardeerd dan het ‘simpele’ boek van Robert Vuijsje. Angela: ‘Maar het is een moeilijk boek om door te komen, ik was er zelf drie weken mee bezig.

erg wil aanzetten. Overdrijven maakt je stelling vaak duidelij-

Dus ik denk dat er meer scholieren afhaken.’ Nanouk: ‘Ik ver-

ker.’ Nanouk: ‘Maar daardoor is het wel echt te simpel en te

moed wel dat Alleen maar nette mensen De Inktaap zal winnen.

weinig diepgaand.’

In mijn klas is eruit voorgelezen en het sprak iedereen aan. En het leest lekker makkelijk, dat zullen ook veel scholieren

Eigen draai

waarderen, denk ik.’ Bas: ‘Het lokt een discussie uit, dat is

Maar de oogst van dit jaar is sowieso ‘geen hoogwaardige

wel goed.’ Vinden ze dat een vereiste aan een goed boek, dat

literatuur’, vinden de drie. Nanouk: ‘Het boek van Verhulst

het maatschappelijk geëngageerd is en discussie uitlokt?

nog het meest. Dat is zo bijzonder geschreven, het taalgebruik

Angela: ‘Ik vind het zeker niet noodzakelijk, maar het is wel

is echt heel vreemd.’ Libris Literatuurprijswinnaar Godverdom-

goed dat een boek je aan het denken zet.’ Nanouk: ‘Dat doet

se dagen vertelt de geschiedenis van de mensheid, maar

Over de liefde ook. Maar dan abstracter. Ik ging heel erg na-

inderdaad: dat gebeurt op z’n Verhulsts. In zijn zwartgallige

denken over zo’n persoon, over hoe zo’n leven verloopt.

visie is de mens niet meer dan een dier. Bas: ‘Vrouwen heten

Maar een “discussieboek” is het niet.’•••

teefjes – hij noemt de dingen zelden bij de normale naam, maar geeft er zijn eigen draai aan. Heel origineel.’ Angela:

Over de liefde, Doeschka Meijsing. Querido, € 18,95

‘Hij heeft een vreselijk pessimistische kijk op de wereld, maar

Alleen maar nette mensen, Robert Vuijsje.

dat maakt het wel zo grappig dat ik meerdere keren hardop

Nijgh & Van Ditmar, € 16,50

moest lachen.’ Toch zijn de drie jongeren overwegend kritisch.

Godverdomse dagen op een godverdomse bol, Dimitri Verhulst.

Nanouk: ‘Ik vond het idee goed, maar het werkte uiteindelijk

Contact, € 18,95

net niet. Het zijn veel korte stukjes taal door elkaar, er zat

Prijsuitreiking Inktaap 8 maart 2010

weinig opbouw in het verhaal.’ Angela: ‘Je wist soms niet meer

www.inktaap.org

• LEZEN •

BLIKVELD 15–18 Titaantjes in De Boekenweek ‘Jongens waren we – maar aardige jongens.’ Een van de beroemdste beginzinnen uit de Nederlandse literatuur komt uit een boek dat de komende Boekenweek tot motto is verheven: ‘Titaantjes – opgroeien in de letteren’. Ter gelegenheid daarvan verschijnt een bijzondere heruitgave van Nescio’s (Latijn voor ‘ik weet niet’) klassieker, waarin tekenaar Joost Swarte de Titaantjes uit het verhaal verbeeldt in grafische illustraties. Zijn gestileerde tekeningen sluiten wondergoed aan bij Nescio’s melancholieke verhalen over weemoed en verlangen en verzet tegen de burgerlijke moraal. Titaantjes vertelt de geschiedenis van Koekebakker, een kantoorklerk die zich diep vanbinnen kunstenaar waant, maar op zekere dag moet constateren dat zijn vrienden en hij net zulke gewone burgers zijn als alle andere mensen. Nescio’s korte roman in ‘praatstijl’ deed bij verschijning in 1918 weinig stof opwaaien. Lezers hielden meer van de doorwrochte zinnen van de Tachtigers. Anno 2009 zijn Nescio’s verhalen uitgegroeid tot cultureel erfgoed. De Boekenweek (10 t/m 20 maart) is een mooie gelegenheid om zijn werk te (her)lezen. [ja] Titaantjes, Nescio & Joost Swarte. Nijgh & Van Ditmar, € 12,50, verschijnt januari

Prijs der Nederlandse Letteren 2009 18 november ontving Cees Nooteboom in het Koninklijk Paleis in Brussel de Prijs der Nederlandse Letteren. Dankzij de stampei die zijn voorganger Jeroen Brouwers maakte, werd het geldbedrag verhoogd van 16.000 naar 40.000 euro, plus een bonus van 20.000 euro voor promotie van het werk van de laureaat. Nooteboom besloot het promotiegeld te besteden aan een website over zijn werk. In opdracht van zijn uitgever en de Nederlandse Taalunie bedacht voormalig Bezige Bij-redacteur en dichter Victor Schiferli in samenwerking met webdesigner Luis Mendo een informatieve site voor Nederlandse en buitenlandse lezers. Over de landsgrenzen is de schrijver immers minstens zo populair als in eigen land. Behalve biografisch en bibliografisch materiaal bevat de site een overzicht van Nootebooms vertaalde werk en een grote hoeveelheid fotomateriaal en videofragmenten. Schiferli: ‘We willen een beeld schetsen van Nooteboom

lands publiek. Met www.ceesnooteboom.com en www.ceesnooteboom.de krijgen Engelse en Duitse lezers toegang tot de informatie. Het is de bedoeling dat er in de toekomst ook een Spaanstalige versie van de site komt.’ [ja] www.ceesnooteboom.nl, www.prijsderletteren.org

De gelukkige huisvrouw op toneel en in de bioscoop In 2000 debuteerde Heleen van Royen met De gelukkige huisvrouw, een eigentijdse zedenschets over Lea Meyer-Cornelissen uit Aerdenhout die zich door haar man laat overhalen zwanger te worden. De bevalling verloopt bepaald niet zoals ze had verwacht – iedereen is in de wolken, behalve zijzelf. Het is het begin van een reeks verwikkelingen waarbij Lea op de sofa bij psycholoog Beau van Kooten belandt. Begin december ging de door V&V Entertainment geproduceerde theaterversie van het boek in première met Isa Hoes als ongelukkige huisvrouw en Marc Klein Essink als de psycholoog die de steeds dieper in de put rakende Lea er weer bovenop probeert te praten. Ter gelegenheid van het theaterstuk verscheen een toneeleditie van het boek met onder meer interviews met de makers. Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan een film naar Van Royens bestseller, die voorjaar 2010 in de bioscoop moet draaien. Regisseur Antoinette Beumer, die met de film haar speelfilmdebuut maakt, castte Carice van Houten als Lea en Waldemar Torenstra als haar echtgenoot. Op de website van Van Royen is te lezen dat ook Matthijs van Nieuwkerk een rol in de film zal spelen. [ja] De gelukkige huisvrouw toneeleditie, Heleen van Royen. FMB uitgevers, € 22,95 www.heleenvanroyen.nl, www.ntk.nl

F OTO S I M O N E S A S S E N

als dichter, romancier en reiziger. Er zijn niet veel sites die zich expliciet richten op een buiten-

BLIKVELD 15–18 •

LEZEN

• 25

Cross-overliteratuur in De Boekenweek Met de auteurs Meg Rosoff, Linzi Glass en Jenny Valentine is Moon een belangrijke uitgever van cross-overliteratuur. De Amerikaanse Rosoff verraste in 2005 met Hoe ik nu leef, dat veelvuldig in de literaire prijzen viel. Daarna volgden nog drie adolescentenromans, waarmee ze zichzelf steeds opnieuw lijkt uit te vinden. De Zuid-Afrikaanse Glass debuteerde in 2007 met Het jaar dat de zigeuners kwamen, dat bekroond werd met een Zilveren Zoen. Net als haar tweede boek Ruby Rood speelt het verhaal zich af in haar geboorteland. Van de Engelse Valentine verscheen in 2008 Op zoek naar Violet Park, een verhaal over een tiener die vriendschap sluit met dode dame in een urn. Met dit boek zette Valentine zich meteen op de kaart als een belangrijk auteur voor jongeren. In aansluiting op het Boekenweekthema ‘jong zijn in de literatuur’ verschijnen in februari speciale edities van drie titels van deze cross-overauteurs. Op die manier wil de uitgeverij de boeken onder de aandacht brengen van een volwassen publiek. [ja] Op zoek naar Violet Park, Jenny Valentine; Ruby Rood, Linzi Glass; Wat ik was, Meg Rosoff. De boeken verschijnen bij uitgeverij Moon en kosten € 9,95 per stuk

We b s i te l i te r a i r e t i j d s c h r i f te n Het literaire tijdschrift mag in deze tijd van moderne media onder druk staan, wie www.literairetijdschriften.org bezoekt, ontdekt dat er in het Nederlands taalgebied toch nog aardig wat gepubliceerd wordt op dat gebied. De site wil literaire tijdschriften een plek op internet geven en lezers een overzicht bieden van het aanbod. Vooralsnog zijn alleen titels opgenomen die worden gesubsidieerd door het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren. ‘Maar dat kan in de toekomst nog veranderen,’ aldus Martijn Nicolaas van de Nederlandse Taalunie, een van de initiatiefnemers. Op de site worden de verschillende titels kort en helder getypeerd. Daarnaast is er informatie te vinden over de verschijningsfrequentie en de abonneeprijs en kan er worden doorgeklikt naar de websites van de afzonderlijke tijdschriften. Ten slotte vindt de lezer per tijdschrift een overzicht van de artikelen in het laatste nummer, dat met een druk op de knop direct besteld kan worden. Aardigheidje voor de fervente literaire tijdschriftenlezer: iedere vijftigste bezoeker die zijn mailadres achterlaat krijgt een tijdschriftenpakket van vijf titels naar keuze toegestuurd. [ja] www.literairetijdschriften.org

Piet Paaltjens, dé literaire thriller Wie kent ze nog, de snikken en grimlachjes van de schrijvende predikant François HaverSchmidt, alias Piet Paaltjens? Ze staan in de gelijknamige bundel uit 1867, waarin de dichter op wrangironische wijze zijn leven als student beschreef. Anno 2009 doet de taal een tikje archaïsch aan, maar Paaltjens zoete ironie is nog altijd verrassend herkenbaar. ‘In een wip was de lust / Om te vrijen gebluscht’, dicht hij, als een verliefd paartje tijdens een amoureuze ontmoeting in het groen wordt opgeschrikt

ven hen. HaverSchmidt leed aan depressies en verhing zich in 1894 in zijn bedstee. Het gegeven van zijn dood wordt gebruikt in de voorstellingen Piet Paaltjens, dé muzikale thriller. Het belooft een stuk te worden met poëzie, zang en muziek, gespeeld en gezongen door een kleurrijke cast: acteur Porgy Franssen, cabaretier Daniël Samkalden, performer Theo Nijland, bariton Maarten Koningsberger en twee instrumentalisten. Met elkaar spelen ze een ingenieus spel met HaverSchmidt en zijn alter ego. De voorstelling tourt van half februari tot eind mei langs de theaters. [ja] www.hummelinckstuurman.nl

F OTO P I E K

door de laars die van het been glijdt van een zelfmoordenaar aan de boomtak bo-

• LEZEN •

NIEUW TALENT

GEZOCHT: NIEUWE KINDER Gevonden: Simon van der Geest (31), die dit jaar veelbelovend

aanbevolen bij Querido toen ze daar zochten naar jonge dich-

debuteerde met Geel gras. In april 2010 verschijnt zijn dicht-

ters voor hun eerste poëziejaarboek. Ik stuurde wat gedichten

bundel Dissus, gebaseerd op de Odyssee van Homerus.

op, maar redacteur Jacques Dohmen vroeg me ook naar proza.

DOOR BAS MALIEPAARD

Pas toen heb ik Geel gras tevoorschijn gehaald. Jacques was enthousiast, al vond hij het wel een wat koud boek. Daar schrok

Simon van der Geest: ‘Als uitgeverij Querido me er niet om

ik van, maar later begreep ik wat hij bedoelde. In scenario’s

had gevraagd, had het manuscript van Geel gras waarschijn-

laat je veel ruimte voor de interpretatie van de acteurs, in een

lijk nog in een la gelegen. Het eerste hoofdstuk heb ik ooit in

boek moet je de emotie er als schrijver zelf in leggen. Ik heb

een middag op papier gezet. Ik vond het een gaaf, spannend

daar hard aan gewerkt, net als aan de opbouw. Dat vond ik het

probleem: wat als je ’s ochtends je tent openritst en je ouders

moeilijkst: om van een reeks scènes een echt samenhangend

zijn vertrokken? Later ben ik ermee verder gegaan, maar ik

boek te maken. Het manuscript heb ik aan kinderen laten lezen.

durfde het niet op te sturen. Waarom weet ik niet. Het ver-

Dat is me zo goed bevallen, dat ik het nu bij mijn dichtbundel

dween in de kast en ik dacht er niet meer zoveel aan. Op dat

Dissus weer doe. Kinderen kunnen heel precies aangeven waar

moment was ik veel meer bezig met theater. Ik volgde een

ze afhaken, een beetje zoals in het theater. Natuurlijk wil ik

opleiding scenarioschrijven, vooral gericht op jeugdtoneel.

trouw blijven aan mijn literaire ambitie, maar ik wil ook mijn

De directe, eenvoudige taal van kinderen ligt me. Die dwingt

publiek verleiden. Het is jammer dat die twee dingen in de

je helder en kernachtig uit te drukken wat je wilt vertellen.

kinderliteratuur soms zo ver van elkaar af staan. Ik zou graag

Kinderen zijn bovendien een prettig publiek, je weet als schrij-

een schrijver worden die literair schrijft én goed gelezen wordt,

ver meteen waar je aan toe bent. Als ze er niks aan vinden,

zoals Joke van Leeuwen of Guus Kuijer. Het was een geweldige

gaan ze met hun stoeltjes zitten kloten, terwijl volwassenen

ervaring om het boek uiteindelijk vast te kunnen houden.

in de foyer achter je rug om bespreken hoe slecht ze het von-

Met een toneelstuk gaat dat niet, dat vervliegt. In de weken

den. Tijdens de opleiding volgde ik ook keuzevakken over

daarna verschenen er lovende en kritische recensies. Ik vond

poëzie en proza voor kinderen bij Edward van de Vendel en

het best lastig om met de kritiek om te gaan, vooral als de

Joke Linders. Ik merkte dat je bij verhalen en gedichten de

recensent een klein beetje gelijk had. Maar ik was al lang blij

teugels meer in handen hebt. Een script is een halfproduct,

dat zoveel mensen iets over mijn boek schreven, want dat over-

de regisseur en acteurs gaan ermee aan de slag en kunnen

komt niet elke debutant. Het is fijn dat ik ben opgemerkt als

je tekst verknallen of laten vliegen. Als schrijver van een ver-

een nieuw geluid.’

haal of gedicht ben je scenarist, acteur en regisseur ineen, je kunt iets compleet maken. Edward heeft me waarschijnlijk

Geel gras, Simon van der Geest. Querido, € 12,95 (10+)

NIEUW TALENT •

LEZEN

• 27

F OTO ’ S TO N KO E N E O A N P

BOEKENSCHRIJVERS (M/V) Gevonden: Gideon Samson (24), wiens debuut Niks zeggen!

je werk niet goed is, geeft niemand het uit. Liesbeth mailde

meteen werd bekroond met een Vlag & Wimpel van de Griffel-

me terug dat ze benieuwd was naar de rest van het boek,

jury. Dit jaar verscheen zijn bejubelde tweede boek Ziek.

maar dat moest ik nog schrijven. Ik heb toen een half jaar zeer gedisciplineerd mijn studie verwaarloosd en me op het

Gideon Samson: ‘De twee verhalen die het tot een boek heb-

boek gestort. Maar na hoofdstuk vier wist ik niet meer hoe

ben geschopt, gaan min of meer toevallig over kinderen. Het

het verder moest. Het was een leuk begin, maar het ging ner-

hadden ook volwassenen kunnen zijn. Ik heb er nooit bewust

gens heen. Eerst heb ik de rol van Poms opa uitgediept, maar

voor gekozen om kinderboeken te gaan schrijven. Pom en

Leopold vond dat nog te weinig, dus toen heb ik ook nog een

Belle waren gewoon de eerste hoofdpersonages die echt tot

nieuw klasgenootje geïntroduceerd. Zelf ervaar ik het boek

leven kwamen. Dat merkte ik doordat hun verhalen zich soms

daardoor nu een beetje als een vingeroefening. Maar daarmee

haast vanzelf schreven. Dat klinkt vaag en ik weet dat meer

doe ik het waarschijnlijk tekort, anders had het geen Vlag &

schrijvers zoiets zeggen, maar het voelde toch zo. Het sterkst

Wimpel gekregen. Voor die prijs was mijn debuut in de media

had ik dat bij Belle uit Ziek. Zij was vanaf de eerste bladzijde

helemaal niet opgemerkt, terwijl ik natuurlijk had verwacht

zo’n compleet, levend personage, dat ik haar kon horen den-

dat de wereld op z’n kop zou staan. Je wilt toch graag dat

ken en praten. Ik hoefde dat niet geforceerd te gaan zitten

mensen die er in de jeugdliteraire wereld toe doen er iets over

verzinnen. Ik bedacht een situatie en wist meteen hoe Belle

zeggen. Over Ziek werden bijna twintig recensies geschreven.

daarop zou reageren. Ziek stond in drie maanden op papier en

De Wimpel heeft me denk ik in de kijker gezet, maar het boek

was toen meteen af. Bij Niks zeggen! ging dat minder soepel.

is wat betreft vorm en stijl ook veel ambitieuzer dan Niks zeg-

Dat begon met een verhaal dat ik had geschreven toen ik zes-

gen!. Toch zeggen kinderen dat het leest als een pageturner.

tien was. Ik kwam het tegen toen ik oude computerbestanden

Daar word ik blij van, want ik wil graag literair én toegankelijk

en schriftjes met verhalen en gedichten doornam. Meestal

schrijven. Of ik een boek voor een van de series van Leopold

vind ik teksten van vroeger niet meer goed, maar de kwaliteit

zou willen schrijven? Het is me wel aangeboden, maar ik ben

van het verhaal over Pom verraste me. De eerste twintig pagi-

daar te eigenwijs en kieskeurig voor. Ik wil boeken maken die

na’s heb ik na wat herschrijven opgestuurd aan Liesbeth ten

uit mezelf komen. Dus als ik ooit een serie schrijf, zou het

Houten, uitgeefster van Leopold. Ik ken haar al van kinds af

iets als Guus Kuijers Madelief moeten zijn. Maar dat moet

aan, omdat ze de kinderboeken van mijn moeder, Marjet van

ontstaan, ik ga het niet plannen.’ •••

Cleeff, uitgeeft. Ik ben altijd een beetje huiverig om dat te vertellen, want ik wil niet dat mensen denken: zo kan ik het

Niks zeggen!, Gideon Samson. Leopold, € 12,95 (8+)

ook! Je kunt nóg zoveel ingangen en kruiwagens hebben, als

Ziek, Gideon Samson. Leopold, € 12,95 (12+)

• LEZEN •

DE NATIONALE VOORLEESDAGEN

Toverspreuk wordt wortelboom PRENTENBOEKEN VOOR VIERPLUSSERS – Als straks de laatste dennennaalden zijn opgeveegd, wordt het tijd voor de eerste leescampagne van het nieuwe jaar. Traditiegetrouw laten politici en BN’ers zich tijdens De Nationale Voorleesdagen wat onwennig portretteren met een vreemde peuter op schoot. Je zou bijna vergeten dat voorlezen aan oudere kinderen minstens even leerzaam én leuk is. DOOR ANNEMARIE TERHELL

DE TIEN KERNTITELS VOOR

Wie de tiplijst voor 2010 bekijkt, ziet het gelijk: tijdens De Nationale Voorleesdagen

DE NATIONALE VOORLEESDAGEN

ligt de nadruk op voorlezen aan heel jonge kinderen. Daar kun je immers niet vroeg

• De koe die een ei legde Andy Cutbill & Russel Ayto (Lemniscaat) • De wiebelbillenboogie Guido van Genechten (Clavis) • Giraf heeft het koud Judith Koppens (Clavis) • Ik wil een hond David LaRochelle & Hanako Wakiyama

genoeg mee beginnen. Zoals ieder jaar heeft de organisatie een lijst van tien titels laten samenstellen door een legertje bibliothecarissen. Daarop staan veel warme, veilige prentenboeken uit het prentenboekenjaar 2008 over olijke olifantenvaders, zoekgeraakte knuffels en giraffen met een koude nek. ‘Kleurig’, ‘lief’ en ‘vertederend’ zijn veel voorkomende woorden in de betreffende boekbeschrijvingen. Fijn voor peuters. Maar voor wie ook oudere lezers in dit voorleesfestijn wil betrekken en daarom op zoek is naar iets meer uitdaging, visuele prikkeling of ontregeling, zijn hier een aantal extra voorleestips.

(Lemniscaat) • Niels wil nog niet slapen Marcus Pfister (De Vier Windstreken) • Ik voel een voet!

De Pielschaaf en ochtendkreukels De fase van herkenning voorbij, doet fantasie het altijd goed. De Brit David Melling schrijft en tekent sprookjesachtige verhalen met een vleugje magie. In Ridder Rik

Maranke Rinck & Martijn van der Linden

past op worden Ridder Rik en zijn paard benoemd tot Koninklijke Kinderoppassers.

(Lemniscaat)

‘Dat wordt een makkie, dachten ze,’ maar dan nestelt zich een toverspreuk in Riks

• Jarig Liesbet Slegers (Clavis) • Agent en boef Tjibbe Veldkamp & Kees de Boer (Lannoo) • Raf

haar die uitgroeit tot een wortelboom. Het zorgt voor een reeks lachwekkende verwikkelingen waarin de prenten steeds iets meer vertellen dan de tekst. Loes Riphagen schiep in Slaapkamernachtdieren een heel universum vol fantasiedieren, van Ammehoela tot Zwamneus. De Hastalapoepsa is dol op stinkschoenen en zweetsokken; de Pielschaaf woont achter de verwarming, skate ’s nachts over je lijf

Anke de Vries & Charlotte Dematons

en laat ochtendkreukels achter in je vel. Vooral voor zesplussers valt er in dit boek

(Lemniscaat)

veel te beleven. Op de schutbladen kunnen ze precies zien waar alle dieren wonen.

• Tandenpoetsen! Helga Warmels & Barbara de Wolf (Kimio)

Wo e s t e w o u d e n e n s p o r t a u t o ’s Kinderen die de wereld graag naar hun hand zetten kunnen terecht bij De jongen die zijn brood knipte, over een jongen die vergroeid is met zijn schaar. Dat begint

DE NATIONALE VOORLEESDAGEN •

LEZEN

• 29

onschuldig met het afknippen van broodkorstjes-met-hagelslag, maar al snel moeten ook de snorharen van de kat het ontgelden. Dan slaat zijn fantasie op hol. Saaie auto’s verandert hij in flitsende sportmodellen, bossen in woeste wouden. Uit het donker van de nacht knipt hij een angstaanjagend monster. Zo maakt Annemarie van Haeringen op terloopse manier duidelijk dat een mens niet alleen zijn eigen dromen vormgeeft, maar ook zijn eigen angsten. Ook Meneer Papier en zijn meisje is een ode aan de verbeelding. Meneer Papier knipt een meisje, maar zij is zo licht en luchtig dat ze wegwaait – een vlinder achterna. Om haar bij zich te houden knipt Meneer Papier haar voeten af, dan ook haar handen, waardoor ze verdrinkt. Het is een gruwelijk slot en de moraal ligt er wel wat dik bovenop. Liefde mag dan verstikken wanneer je niet kunt loslaten, de wereldvreemde blik van Meneer Papier maakt dat je daar toch om kunt lachen.

Vo o r m e e l e z e r s e n w i l d e b r a s s e n Bij interactieve boeken wordt een beroep gedaan op het improvisatievermogen van de lezer. Hilarisch is Laat die duif niet achter het stuur! van de Amerikaanse Mo Willems. Met dit debuut, dat uitgroeide tot een serie bestsellers, sleepte hij zelfs een Caldecottmedal in de wacht – een uitzonderlijke prestatie voor een boek met zo weinig woorden.

EXTRA VOORLEESTIPS VOOR VIERPLUSSERS

Een buschauffeur laat even zijn bus achter en vraagt om hulp: ‘Laat die duif niet achter

• Tyrannosaurus Drup

het stuur!’. Dat lijkt een simpele opdracht, maar de duif is een dwingeland en beschikt over het sociale vernuft van een vindingrijke kleuter. Hij trekt een groot blik smoezen open, variërend van ‘Hé, ik heb een idee. Zullen we buschauffeurtje spelen?’ tot ‘Dan ben ik voor altijd je beste vriendje.’ Die vasthoudendheid leidt tot grappige situaties, waarin kleuters zichzelf stiekem zullen herkennen. Voor wie al heeft leren lezen is het ook leuk om de rollen eens om te draaien. In het samenleesboek Hotze de botskabouter stapt de voorzichtige Hotze in zijn kabouterauto voor wat vast een saai ritje wordt (denkt de voorlezende ouder), maar in de vetgedrukte regels zorgt het meelezende kind steeds voor verrassingen. Hotze wil botsen,

Julia Donaldson & David Roberts (Gottmer) • De jongen die zijn brood knipte Annemarie van Haeringen (Leopold) • Ballade van de Dood Koos Meinderts, Harrie Jekkers & Piet Grobler (Lemniscaat) • Ridder Rik past op David Melling (Zirkoon) • Meneer Papier en zijn meisje

tegen paardebloemen, vogelpoten en vorkhekjes. De chaos in het kabouterdorp wordt

Elvis Peeters & Gerda Dendooven

feestelijk verbeeld op de geraffineerde composities van Noëlle Smit.

(De Eenhoorn) • Nachtpannenkoeken

Vloeiend rijm Het is opvallend hoeveel schrijvers menen dat een prentenboek hoort te rijmen. Vaak leidt dat tot ellenlange, tenenkrommende verzen waarbij je als voorlezer voortdurend over je tong struikelt. Tyrannosaurus Drup, een geestig verhaal over een vegetarische dino die terecht komt in het verkeerde nest, is een van de weinige boeken waarin rijm en ritme elkaar niet bijten: ‘En ze tetterden: Lekker slurpen! Waterkroos met algensap! / En ze toeterden: Lekker eten! En ze namen nog een hap.’ Helemaal zeldzaam zijn prentenboeken die na herlezen alleen maar mooier worden. De Ballade van de Dood is zo’n onverslijtbaar juweeltje. De oude leeuwenkoning wil weten waarom hij zo bang is om te sterven en trommelt alle geleerden uit zijn dierenrijk op om antwoord te geven op die vraag. Tezamen bedenken ze een list en vangen de dood in een kooi van glas. Het vloeiende rijm, de fantasievolle Zuid-Afrikaanse dierentekeningen en de briljante verbeelding van zo’n zwaar thema maken dat dit boek een heel mensenleven mee kan. ‘“Leve de Dood” riep het volk dolgelukkig, en ze leefden nog lang en stierven… gelukkig!’ is de slotzin die tijdens deze Voorleesdagen absoluut niet mag ontbreken. ••• De Nationale Voorleesdagen 2010 vinden plaats van 20 januari t/m 30 januari 2010. De wiebelbillenboogie van Guido van Genechten is gekozen tot Prentenboek van het Jaar.

Wouter van Reek (Leopold) • Slaapkamernachtdieren Loes Riphagen (De Fontein) • Otto spaart schelpen Catharina Valckx (De Harmonie) • Hotze de botskabouter Tjibbe Veldkamp & Noëlle Smit (Gottmer) • Laat die duif niet achter het stuur! Mo Willems (Gottmer)

RICKY KOOLE OVER LEZEN

‘VOOR MOOIE VERHALEN MOET JE BIJ FOLKZANGERS ZIJN’ Ricky Koole (1972) is actrice en zangeres. Ze speelde in

uitgeverij Lemniscaat: Kruistocht in spijkerbroek, Meester van

verschillende films (Lek, Wit Licht) en was te zien in diverse

de zwarte molen, Koning van Katoren. Leni Saris vond ik span-

theatervoorstellingen (Hof van Haile, De Grote Vriendelijke

nend: misschien gingen ze wel zoenen. Terwijl het natuurlijk

Reus). Koole bracht drie cd’s uit en samen met Leo Blokhuis

ontzettend brave niets-aan-de-hand feel good-verhalen waren.

maakte ze het muziektheaterprogramma Harmonium, dat in

Toen ik jonger was, leerde ik het werk van Dr Seuss kennen.

januari 2010 een vervolg krijgt: Laagland. Dit voorjaar gaat

Grappige boekjes voor beginnende lezers, soms een beetje

ze op tournee met het theaterconcert She Got Game. Dan

moralistisch maar dat maakte me niet uit, in een kinderboek

starten ook de opnames van de verfilming van Annejet van

mag dat. De tekeningen bij zijn verhalen hebben iets bijna

der Zijls Sonny Boy, waarin zij de hoofdrol speelt. Maar

Escher-achtigs: weggetjes met bruggetjes die naar deuren

Ricky Koole is meer dan een veelzijdig actrice en zangeres

leiden waarachter allerlei torentjes te zien zijn. Voor m’n vijf-

– ze is ook een lezer.

tiende verjaardag kreeg ik een nieuw Dr Seuss-boek van m’n

DOOR JOUKJE AKVELD

broer en vanaf dat moment ben ik ze gaan sparen. Als tiener

Dr Seuss

Horton Hears a Who bijvoorbeeld, over een olifant die een

kende ik hele verhalen uit m’n hoofd, zo geweldig vond ik ze.

‘Op m’n achtste verhuisde ik met mijn moeder en zusje naar

pluisje op z’n neus heeft dat bij nader inzien een wereld vol

mijn moeders nieuwe vriend en kreeg ik er een oudere broer

kleine wezentjes blijkt te bevatten. Iedereen verklaart hem

en zus bij. Er waren veel boeken in huis, veel meer dan bij mijn

voor gek want niemand kan ze zien, maar Horton belooft

vader, die was niet zo’n lezer. Vooral mijn stiefbroer verslond

voor de wezentjes te zorgen. Nog steeds als ik in Amerika

hele stapels. Ik las de boeken die mijn zus en hij gelezen had-

ben moet ik een nieuwe Dr Seuss-titel aan m’n verzameling

den. De vijf, kostschoolboekjes en voor m’n gevoel alles van

toevoegen.’

F OTO S T U D I O G E M I N I

JØRGEN KOOPMANSCHAPO ANP

RICKY KOOLE LEEST •

LEZEN

• 31

Herfsttij der middeleeuwen

die elkaar de huid vol schelden. Ik vind het mooi als humor

‘Lezen voor de lijst heb ik nooit een probleem gevonden. Toen

en drama elkaar raken. Het werk van Jonathan Safran Foer

ik een jaar of zestien was, wist ik dat ik dit beroep wilde. Alles

heeft dat ook, daar ben ik een groot fan van, net als van de

wat maar een beetje met kunst te maken had vond ik interes-

boeken van Mark Haddon. In A Spot of Bother worden zulke

sant, ook Nederlands. Ik zat op een leuke middelbare school

mooie personages neergezet, als acteur zie ik daar meteen

in Delft, als je wilde kon je veel aan toneel en muziek doen.

een film in.

En dan bedoel ik niet dat je de derde kerstbal van rechts mocht

Oh, en Dave Eggers natuurlijk! Dat is nog zo’n schrijver van

spelen in een of ander onbenullig stuk. Nee, wij speelden Ten-

wie ik veel houd. Zijn eerste boek – wat is de titel ook alweer?

nessee Williams en Sophocles’ Antigone. Dan haalde ik nog

Iets langs en ingewikkelds. Iets met genialiteit. Nou ja, dat

een ander toneelstuk van Sophocles uit de bibliotheek, want

boek dus, dat begint met een voorwoord van bijna veertig

op die leeftijd was ik heel eager. Je wist ook niet waar je het

pagina’s over hoe je het boek zou kúnnen lezen. Geweldig!

zoeken moest allemaal, greep alles aan wat op je weg kwam.

En dan die eerste zin, nog voor de titelpagina: “Hier zat nie-

Als ik een boekbespreking moest houden koos ik een titel die

mand op te wachten.” Dat is zo herkenbaar, ik denk dat alle

verder niemand las. Eenzaam avontuur van Anna Blaman of

schrijvers dat voelen. En alle zangers. En theatermakers. Die

Mystiek lichaam van Frans Kellendonk. Boeken die ik net niet

eeuwige angst dat het niets voorstelt wat je doet, dat niemand

helemaal begreep. Ik heb zelfs een keer een hoofdstuk uit

erop zit te wachten.’

Huizinga’s Herfsttij der middeleeuwen besproken. Daar had ik over gehoord bij kunstgeschiedenis en een zo’n hoofdstuk

Joni Mitchell

gold als boek.’

‘Bij liedjes val ik altijd eerst voor de muziek. Of voor de muziek en één zin. Je kunt een tekst nu eenmaal niet in één keer in

Paul Pourveur

z’n geheel in je opnemen. Maar uiteindelijk gaat het me min-

‘Na mijn eindexamen werd ik direct toegelaten op de Klein-

stens zoveel om de tekst als de muziek. Ik ben niet alleen

kunstacademie en verhuisde ik naar Amsterdam. Dat moest

zangeres, ik ben ook actrice. Liedjes zie ik als kleine mono-

van school. ’s Avonds had je les of je ging naar het theater,

logen. Als ik op het podium sta wil ik geen onzin zingen.

ze wilden niet dat je op en neer ging reizen. Ik zat in de klas

Tegenwoordig ben ik erg bezig met soul, maar voor de mooie

met de Vliegende Panters en Martine Sandifort, allemaal

verhalen moet je bij folkzangers zijn. James Taylor, Bob Dylan,

mensen die thuis de leukste waren, dat was wel even wennen.

Joni Mitchell, dat zijn fantastische tekstschrijvers. Een nummer

We lazen Shakespeare en Arthur Miller maar ook Jacques Brel

als “Another grey Morning” van James Taylor zie ik helemaal

en Annie Schmidt. Goede toneelteksten vind ik belangrijk,

voor me. Zo’n man die naar z’n vrouw kijkt en zich realiseert:

daar kijk ik kritisch naar voor ik een rol toezeg. Je wilt niet

zij vindt het leven zwaar, voor haar is elke dag another grey

elke avond een rottekst moeten uitspreken. Ik heb ooit een

morning. Als je zo’n tekst concreet kunt maken voor jezelf ziet

monoloog van drie kwartier gespeeld van Paul Pourveur. Op

het publiek het ook makkelijker voor zich. Mensen komen na

het eerste gezicht leek het me een interessante tekst, maar

afloop van een voorstelling weleens naar me toe. Dan zeggen

bij nader inzien bleek het niet meer te zijn dan dat. Dan sta

ze: “Ik ken dat liedje van Bob Dylan al m’n hele leven, maar

je op het toneel en denk je: wat sta ik hier nou allemaal te

vanavond heb ik voor het eerst gehoord waar het over gaat.”

zeggen? Helemaal niks! Dan duurt zo’n tournee best lang.’

Dat vind ik een groot compliment. Mijn vak is een verhaal zo vertellen dat de mensen er zin voor zin in meegaan.’ •••

E . H . V. V. D . G . ‘Bij het Nationale Toneel heb ik eens een tekst van Woody Allen gespeeld over een man met een affaire en twee vrouwen

www.rickykoole.nl

HET VAK •

LEZEN

• 33

ONSTUIMIG KLEURENBOMBARDEMENT EEN KIJKJE IN HET ATELIER VAN ANNEMARIE VAN HAERINGEN – Iedere dag stapt Annemarie van Haeringen op de fiets om naar haar atelier op het Amsterdamse Prinseneiland te gaan. En iedere dag denkt ze: ik kan het niet. Daar kunnen geen drie Gouden Penselen iets aan veranderen. Toch kruipt ze telkens weer achter de tekentafel. ‘Een groot deel van talent is doorzettingsvermogen.’ DOOR JOUKJE AKVELD

uit: Malmok

Dat inspanning loont, is inmiddels gebleken. In een kwart eeuw tijd bouwde Van Haeringen een veelvuldig bekroond oeuvre op waarin het prentenboek domineert. Evergreens als Malmok, De prinses met de lange haren en Beer is op Vlinder vonden hun weg naar kinderkamers overal ter wereld. Van gedetailleerde aquarel- en inktillustraties evolueerde haar werk tot grillige lijntekeningen met veel ruimte voor het papier. Kenmerkend is haar gewaagde kleurgebruik: karmijnrood, fuchsiaroze, fluorescerend groen. Onstuimige kleuren, waardoor de boeken direct opvallen in de kast. ‘Kleuren moeten helder en fris zijn,’ meent Van Haeringen, ‘een modderig palet is niets voor mij. Ik schrijf vrolijke verhalen, daar passen geen sombere kleuren bij. Het palet

uit: De prinses met de lange haren

van Matisse vind ik prachtig. Dat knalblauw of dat diepe groen, dat is meteen duidelijk, die kleuren stáán.’

Ideële wereld ‘Ik ben gaan tekenen omdat ik niks anders kan,’ zegt Van Haeringen. ‘Als kind was ik belachelijk verlegen. Door die verlegenheid ging ik tekenen, het werd een soort uitlaatklep. Ik dacht ook: als ik teken hoef ik niet te praten. Maar dat viel in de praktijk nogal tegen, je ontkomt er toch niet aan. In een tekening kan ik alles wat ik in het echte leven niet durf. Neem nou de dansende dieren in het nieuwe boek van Toon Tellegen, die vond ik heerlijk om te maken. Hoe extremer ze dansten, hoe heerlijker ik het vond. Zelf ben ik een danser van niks, maar op papier kan ik geweldig zwieren. Mijn werk biedt me een vlucht uit de werkelijkheid, het is veel meer dan zomaar een baan. In een tekening kan ik een ideële wereld laten ontstaan. Dat is zo mooi aan

uit: Wat dansen we heerlijk

tekenen: op papier kan waarvoor ik me in het echte leven schaam. Op papier schaam ik me nooit.’

Annemarie van Haeringen (Eindhoven, 1959)

F OTO A M B E R B E C K E R S

studeerde aan het Mollerinstituut in Tilburg

Drang vanbinnen

en de Rietveld Academie in Amsterdam. In

Het atelier op Prinseneiland is te bereiken via een ouderwetse ophaalbrug. Ooit had

1985 debuteerde ze als prentenboekenmaak-

Breitner hier zijn atelier in een van de oude pakhuizen. Van Haeringens eigen werk-

ster met Kattesprongen en reuzestappen.

plek kijkt uit op een bosje groen. Verspreid door de ruimte staan houten beelden,

Haar eerste succes kwam met Op hoge poten,

Giacometti-achtige sculpturen uit Mali en Tanzania of gewoon, uit een obscuur kelder-

dat haar in 1995 een Vlag & Wimpel bezorgde.

tje aan een Amsterdamse gracht. Aan de muur hangen tekeningen en kaartjes van

Daarna volgden meer prijzen, waaronder drie

collega’s en kunstenaars: ‘Welkom bij de Penselenclub’ van Jan Jutte, een kerstkaart

Gouden Penselen voor Malmok, De prinses

van Ted van Lieshout, affiches van Dick Bruna en Matisse. Langs een andere wand

met de lange haren en Beer is op Vlinder en

staan boekenkasten – tientallen meters geïllustreerde kinderboeken, maar ook: kunst-

een Zilveren Griffel voor Het begin van de zee.

boeken. Planken vol. Bewonderen gaat Van Haeringen gemakkelijk af.

Met Rindert Kromhout maakte ze de succes-

De aandrang om te tekenen is er altijd, zegt Van Haeringen. ‘Er zit iets in me wat eruit

volle serie over Kleine Ezel, die door Theater

wil. Dat is niet iets concreets, je moet ernaar op zoek, achter de tekentafel krijgt het

Terra werd bewerkt tot musical. Ze illustreerde

langzaam vorm. Daarom vind ik het zo prettig om ’s ochtends naar het eiland te fietsen

en animeerde de dierenverhalen van Toon

en aan de slag te gaan. Je weet nooit wanneer het zal lukken, maar de ervaring heeft

Tellegen. Voorjaar 2010 verschijnt hun nieuwe

geleerd dat er een ogenblik komt dat je heel even tevreden bent.’ •••

boek: Wat dansen we heerlijk.

• LEZEN •

KUNST VAN LEZEN

AAN DE SLAG MET DE CANON VAN DE NEDERLANDSE GESCHIEDENIS BIBLIOTHEKEN EN KUNST VAN LEZEN BIEDEN MATERIALEN EN INSPIRATIE –

De canon wordt sinds dit schooljaar op basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs gebruikt als lesmateriaal. Van de hunebedden tot de Europese Unie, de hele

Anne Frank, Annie M.G. Schmidt,

historie van ons land is in de canon verwerkt. Door middel van boeken en verhalen

Hugo de Groot, de Beeldenstorm,

komt de geschiedenis van Nederland voor leerlingen op een unieke manier tot leven.

de eerste spoorlijn: het is slechts een

Maar: hoe doe je dat als school, als leerkracht nu op de beste en leukste manier?

kleine greep uit de grote hoeveelheid

Wat voor hulpmiddelen zijn er, waar kun je terecht voor inspiratie en invulling van je

namen en gebeurtenissen uit onze historie. Allemaal komen ze voorbij in de canon van de Nederlandse

lessen? Goed nieuws: de bibliotheken bieden uitkomst. Ondersteund door het programma Kunst van Lezen spelen ze een prominente rol bij de introductie van de canon in het geschiedenisonderwijs.

geschiedenis. Inspiratie via bibliotheken en websites Om te beginnen maken bibliotheken de juiste boeken beschikbaar voor leerkrachten én leerlingen. Ook adviseren bibliothecarissen leerkrachten over hoe de boeken in het onderwijs gebruikt kunnen worden. Maar er is nog veel meer mogelijk... Inspiratie is vooral te vinden op een aantal websites: op www.entoen.nu staan de vijftig vensters van de canon in woord en beeld met veel informatie, zoals uittips, boeken en films. Boeken vind je vervolgens via de bibliotheeksite www.leesplein.nl. Op www.schoolbieb.nl zijn bovendien handige digitale informatiedossiers te downloaden.* Scholen kunnen direct aan de slag met deze door de bibliotheken gratis aangeboden informatie. En om het echt spannend te maken, is er De Nieuwe Schoolstrijd, een nationale voorleeswedstrijd voor leerkrachten. Meer informatie daarover staat op www.DNS.denationalevoorleeswedstrijd.nl.

Eigen initiatieven bibliotheken Naast de hierboven genoemde ‘centrale’ initiatieven, zijn veel bibliotheken ook * De digitale informatiedossiers bevatten links, artikelen, lestips, boeken en filmpjes over alle vijftig vensters uit de canon. Op de voorpagina van het docentengedeelte

zelf actief om de canon op allerlei manieren in te zetten. Samen met historische en culturele instellingen in hun eigen regio bijvoorbeeld. Scholen die nieuwsgierig zijn naar die activiteiten, of bibliotheken die willen weten welke initiatieven hun collega’s ontplooien, kunnen terecht op www.entoen.nu.

staat een directe link naar het dossier. Voor leerlingen heeft Schoolbieb alle

Kunst van Lezen

relevante canononderwerpen in de

Kunst van Lezen is een initiatief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten-

geschiedenisdossiers opgenomen.

schap, uitgevoerd door Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Het programma heeft als doel iedereen voldoende in aanraking te laten komen met de wereld van het boek. Een van de programmalijnen van Kunst van Lezen is de cultuurhistorische canon. Via verschillende middelen en activiteiten, in samenwerking met de bibliotheken, biedt Kunst van Lezen inspiratie voor het gebruik van de canon in lessen. •••

AGENDA & NIEUWS •

LEZEN

• 35

AGENDA 20 januari Het Nationale Voorleesontbijt,

Calendarium 2010 21e editie

start van De Nationale Voorleesdagen 2010,

Bij Stichting Lezen is de 21e editie van het

www.denationalevoorleesdagen.nl

Calendarium, de agenda op het gebied van

20 januari t/m 30 januari De Nationale

leesbevordering, verschenen.

Voorleesdagen,

Voor het aanvragen van het Calendarium

www.denationalevoorleesdagen.nl

of het bestellen van meerdere exemplaren

21 januari t/m 5 februari Het mooiste

kunt u mailen naar info@lezen.nl.

Boekomslag, www.bestverzorgdeboeken.nl

Voor nadere informatie: Stichting Lezen,

27 januari Iedereen leest. Een doorgaande

Bregje Felder, telefoon 020 – 623 05 66.

Symposium van de Universiteit van Tilburg,

Lezen Centraal 2010: Lezen aan de basis

www.uvt.nl/faculteiten/fgw/dtc/

Leesmotivatie en literaire competentie in

jeugdliteratuur/2010

het basisonderwijs is het thema van het jaar-

28 januari Gedichtendag,

lijkse symposium van Stichting Lezen op 23

www.gedichtendag.org

maart in de Reehorst in Ede.

28 januari Gedichtendagprijzen,

De leeservaringen van kinderen in de basis-

www.poetry.nl

schoolleeftijd bepalen goeddeels of kinderen

1 februari CPNB TOP-100, www.cpnb.nl

later boekenliefhebbers worden of juist niet.

1 februari t/m 1 juni Fryske Berneboekejuery,

Lezen Centraal 2010 laat zien hoe leesbevor-

www.itfryskeberneboek.nl

dering in het basisonderwijs meer systema-

F OTO BA RT VA N D E R VO O RT

leeslijn voor meisjes en jongens.

voorlezers zetten hun beste beentje voor om

6 februari De kunst van het vertellen

tisch aangepakt kan worden. Sprekers zijn

regionaal, provinciaal of landelijke kampioen

workshop, www.zilttheaterwerk.nl

onder anderen: Aidan Chambers, Kees Ver-

te worden van De Nationale Voorleeswed-

19 februari De best verzorgde boeken,

nooy en Piet Mooren. Daarnaast kunt u kie-

strijd. Basisscholen die hun winnende mees-

www.bestverzorgdeboeken.nl

zen uit een aantal interessante workshops.

ter of juf nog niet hebben aangemeld krijgen

Vanaf 20 februari Fryslân lêst syn klassiken,

Meer informatie en aanmelden op:

nog een kans. Bij aanmelding vóór de kerst-

www.tresoar.nl

www.lezencentraal.nl.

vakantie kunnen de schoolkampioenen nog door naar de vervolgrondes. Aanmelden kan

20 februari Friese Boekenweken, www.fryskeboek.nl

Kleine keizer gaat voor grote prijs

via de aanmeldkaart in het spelregelboek of

begin maart Constantijn Huygens-prijs,

U herkent hem vast van de affiche: meester

via de website:

www.jancampertstichting.nl

Rob in zijn Napoleonkledij die verwikkeld is

www.DNS.denationalevoorleeswedstrijd.nl.

t/m maart Read2me!, www.cubiss.nl

in de strijd om de titel ‘Beste voorleesjuf/

4 maart 23e Woutertje Pieterse Prijs,

meester van 2010’. Inmiddels hebben 1400

En de kleine keizer? Die hoopt bij de lande-

www.woutertjepieterseprijs.nl

basisscholen een pakket aangevraagd voor

lijke finale op 26 mei 2010* (op een histori-

8 maart Uitreiking De Inktaap,

De Nieuwe Schoolstrijd, de voorleeswedstrijd

sche locatie) een stapel kinderboeken te

www.inktaap.org

voor leerkrachten uit groep 5 tot en met 8.

winnen precies even hoog als hij zelf is én

10 t/m 20 maart Boekenweek: motto

Het hele schaap Veronica (Annie M.G. Smidt),

een uitstapje voor de hele klas. Maar nog

Titaantjes. Opgroeien in de letteren,

Weg uit de Peel (Jacques Vriens) en andere

het meest hoopt hij zich een jaar lang

www.boekenweek.nl

aansprekende kinderboeken die gekoppeld

‘Beste voorleesmeester’ van Nederland te

10 t/m 20 maart Week van het Christelijke

zijn aan de 50 vensters van de cultuurhisto-

mogen noemen.

boek, www.bcbplein.nl

rische canon zijn voorgelezen. Maar welke

23 maart Lezen Centraal, jaarlijkse sympo-

meester wist de kinderen het beste mee te

sium van Stichting Lezen met als thema:

voeren in het verhaal? Bij welke juf werd er

* In eerder berichtgeving werd 12 mei 2010

Lezen aan de basis, over leesmotivatie en

ademloos geluisterd? De luisterende leerlin-

als finaledatum genoemd. Aangezien deze

literaire competentie in het basisonderwijs.

gen bepaalden wie de schoolkampioen werd.

datum voor veel basisscholen in de tweede

In congrescentrum de Reehorst in Ede,

Deze schoolkampioen mag door naar de ver-

week van hun meivakantie valt, is de lande-

www.lezencentraal.nl

volgrondes die begin 2010 door de biblio-

lijke finale van De Nieuwe Schoolstrijd ver-

theken georganiseerd worden. De vraag is

zet naar woensdag 26 mei 2010. De finale

welke leerkrachten in de voetsporen durven

van De Nationale Voorleeswedstrijd is een

te treden van de duizenden kinderen die het

week eerder: op 19 mei 2010. [avm]

podium al beklommen hebben. Die jonge

Brief van Floortje Zwigtman aan de Tina-meisjes Lieve Tina-meisjes,

Deze brief is eigenlijk één lange spijtbetuiging. Want wat hebben jullie moeten lijden! En wel voor ons, tien-, elfjarige krengen die elke vrijdagmiddag weer vol ongeduld wachtten op de bladenman die jullie avonturen bracht. En wat een avonturen waren het! Niets bleef jullie bespaard: ziekte, dood en verderf, weeshuizen en boze stiefzusters, jaloerse vriendinnen, ontvoeringen naar andere planeten… En wij, lezeressen die na de Malle Meiden Post snel doorbladerden naar onze favoriete strip, wij vonden het prachtig. Geen wreder wezens dan meisjes die de puberteit nog net niet hebben bereikt. Waar jongens van onze leeftijd hun helden het liefst zagen worstelen met monsters en krokodillen, wentelden wij ons in de ellende van onze Onna’s, Steffies en Elvira’s. Drama wilden we. Geen geweld, maar erge ziektes. Geen lijken maar weesmeisjes. Geen vurige, rondborstige Roodhaar als ‘romantic interest’ maar zuivere, platonische relaties met nobele paarden, vaak de enige die jullie arme, miskende Tina-meisjes begrepen. Wat herinner ik me van jullie avonturen? De eerste strip die me iedere week weer vol spanning op het vervolg deed wachten, was Steffies hart van steen. Zo’n verhaal waarvan je slechts één ding zeker wist: dat elke aflevering meer tranen zou brengen. Het begon ermee dat Steffies hartsvriendin ziek werd en overleed. Om hetzelfde verdriet niet meer te hoeven meemaken, besloot Steffie nooit meer van iemand te houden en zeker niet van haar nieuwe klasgenote Ruth… die als twee druppels water op haar overleden vriendin leek! Hartverscheurend was het, vooral tijdens die aflevering waarin Ruth, die toch zó graag vriendinnen wil zijn, Steffie het leven redt en dan toch nog door haar afgewezen wordt: ‘Ik mág van niemand houden! Het mág niet!’ Het mooie van jullie avonturen, lieve Tina-meisjes, was dat ik als tienjarige alles Voor Het Eerst las. Elk cliché was nieuw. Wist ik veel dat de buitenaardse wezens uit De Kristalmonsters afgekeken waren van The Invasion of the Bodysnatchers? En dat die enge biologieleraar uit Nachtmerrie op de Sidderburcht (‘Een kostschool met een duister geheim!’) als twee druppels maagdenbloed op Christopher Lee leek? Ik vond het idee van een kostschool waarvan de leerlingen dienden als voorraadkamer voor het bloeddrinkende personeel zelfs een geweldig origineel idee, al zou de uitvoering ervan in werkelijkheid op praktische bezwaren gestuit zijn: ‘En, is jouw dochter dit jaar overgegaan?’ ‘Nee, overleden.’ ‘Oók al?’

Lieve Tina-meisjes, denk niet dat ik lach om jullie leed. Ik heb het gewaardeerd, want jullie waren zo’n heerlijk ouderwets tegengif tegen de Kylie’s en Madonna’s, die ons op de andere pagina’s van Het Grootste Stripweekblad voor Meisjes deden verlangen naar netkousen en blotenaveltruitjes en ‘the very first time’. En wij, wij hadden ook onze problemen, getuige de rubriek ‘O jee...! Wat nou?’ Moeders voor wie we Ciske, onze rat, geheim moesten houden. Vriendinnen met wie we altijd ruzie hadden. Vaders die snotjes door de kamer schoten. Nee, ook ons leven viel niet mee. Maar ons grootste probleem was dat we jullie niet waren: heldinnen met een happy end op pagina 48. Dus verzonnen we onze eigen drama’s: ouders die onze ouders eigenlijk niet waren, paarden die eigenlijk praten konden, weeshuizen waar we onze halve jeugd doorgebracht hadden. We geloofden het bijna, omdat het zo opwindend was om het te geloven. Sommigen van ons bleven het geloven en werden tienermoeders met hun eigen kleine drama’s. En ik? Ik loop voor de rest van mijn leven rond met een hoofd vol plaatjes in vierkleurendruk die vertaald moeten worden in woorden, en opgeschreven worden. Lieve meisjes, is dat straf genoeg?

Floortje Zwigtman