Het Individueel Materialisme Thimo v. Vliet
Inleiding Iedereen leeft in een eigen realiteit. Heden ten dagen is dit onbetwistbaar. Bewustwording van dit feit is essentieel. Binnen de huidige digitale era heeft de mens namelijk ogenschijnlijk artificieel een dualiteit geschapen. Zelfs de meest hardnekkige atheïst maakt nu onderscheid tussen materie en geest. Het stoffelijke is bijna verwerpelijk geworden, slechts een instrument om bij te kunnen dragen aan een realiteit in de ether. De grootse ideeën van het individu kunnen onmogelijk gehuisvest worden in de claustrofobische kerker genaamd het brein. Ze moeten een leven kunnen leiden in een externe ruimte waar iedereen ermee geconfronteerd kan worden. Een mentaal projectiescherm zou je het kunnen noemen. Dames en heren, jongens en meisjes en eenieder die zich hierdoor niet aangesproken voelt, komt dat zien. Deze film is een fenomeen, het schoolvoorbeeld van Oscar bait. Niet elke scène is geschikt voor zestien jaar of jonger, met een taalgebruik dat door nog geen duizend aflaten gecompenseerd kan worden. Gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Als dit nu de ziel is, dan is er geen hemel meer nodig. Bij een nieuwe woonsituatie hoort een gepersonaliseerd interieur. Laat je mening plaatsvinden in een luxe fauteuil. Er is geen reden om naar buiten te gaan, je hebt alles wat je hartje begeert binnen handbereik. Door het raam zie je toch al genoeg van wat er zich buiten afspeelt? Braakneigingen komen opzetten wanneer je het nieuwe behang ziet van je buren. Antraciet grijze golfpatronen waarop fuchsia gekleurde klippers dobberen. Meer dan ooit tevoren domineren standplaatsgebondenheid en perspectief de samenleving. Waar de één gebruik maakt van het metriek stelsel en de ander mijlen hanteert, zal het gros zichzelf als maatstaf gebruiken om de realiteit te meten. Ze zien echter één ding over het hoofd: de realiteit valt niet te meten. De manipulatie van de media kan aangekaart worden als men spreekt over de maakbaarheid van waarheid, maar dit is te voor de hand liggend. Onnodig lijkt het ook om uit te leggen hoe iemand die in een hele andere leefsituatie opgroeit een andere perceptie heeft van de we-
reld. Is wat jij dan observeert en concludeert een feit? Voor jou wel. Zowel de optimist als de pessimist is een realist, want wanneer iemand gelooft dat het leven niets waard is, heeft hij voor zichzelf gelijk. Wetenschap lijkt de nieuwe overheersende polytheïstische godsdienst te zijn. De zon wordt niet meer door een scarabee voortgeduwd. Merk op: ‘niet meer’. Ooit was dat wel zo. Wanneer er in de toekomst nieuwe ontdekkingen worden gedaan, is dat wat we nu weten niet waar? Het is onmogelijk om je ergens aan vast te klampen, want een universele werkelijkheid bestaat niet. Binnen dit idee zou je in bepaalde zin kunnen spreken van een vrije wil. Je existeert namelijk in je persoonlijke perceptie. Jij kiest wat je waarheid is en zo beïnvloed je jouw realiteit. Echter is deze kijk gebonden aan emotie en instinct, waardoor deze keuzevrijheid een schijn wordt. We hebben immers geen controle over onze emoties en instincten. Ze beïnvloeden tegen onze wil in onze perceptie. Daarnaast kan niemand ontsnappen aan het feit dat er geen absolute waarheid is om steun uit te putten. Erkenning van deze vloeibaarheid is de eerste cruciale stap. Hierna volgt het accepteren ervan. Dit is niet eenvoudig. Het is verontrustend als je bedenkt hoe makkelijk je kan verdrinken in die kolkende zee van het bestaan. Je dobbert rond zonder houvast en wordt genadeloos heen en weer gesmeten. Wat doe je dan? Je gaat op zoek naar een reddingsboei. Het grote probleem komt wanneer je beseft dat jouw waarheid slechts te vinden is binnen je eigen mindset. Wat staat je te doen als je onbetrouwbaar bent? Het cognitief kan verwarrend zijn, veranderlijk als het weer. Het concept van een talisman biedt houvast. Angst bloeit vaak op vanuit het zaadje van het onbekende. Heb je geen controle over een situatie, dan ben je kwetsbaar. Dit heeft invloed op jouw realiteit. Die realiteit wordt aanzienlijk minder aantrekkelijk, mogelijk niet waardevol genoeg om nog mee geconfronteerd te worden. De talisman is een fysiek object die, wanneer je dit tot jouw realiteit toelaat, geluk kan brengen. Het geeft je dus controle over de situatie. Vergelijkbaar zijn tarotkaarten: fysieke kaarten die je zekerheid geven over de loop der
dingen. De interpretatie van deze objecten ligt bij jou, maar het houvast is gecreëerd door de fysieke staat van de objecten. Het is de rol die natuurwetten momenteel vervullen. Echter is wat een gelovige voor waar beschouwt vaak weer in strijd met deze natuurwetten. Deze concepten zijn beide niet tastbaar en dus bieden ze geen steun. Een simpeler of misschien wel gecompliceerder voorbeeld is een knuffeldier. Het onbekende van de nacht boezemt angst in bij het kind. Dit kind verkrijgt veiligheid door zich met iets tastbaars te verbinden met de associatie van menselijke aanraking en bescherming. Dit laatste is ook weer stoffelijk. Het idee van dualiteit is eerder aangekaart. De wereld van de materie functioneert als orde en grip. Materie is een essentieel middel om niet te verdrinken.
Componenten Het eerste deel van het Individueel Materialisme is het individu. Spreek ik over het individu dan spreek ik over een persoon als inwoner van zijn of haar eigen realiteit. Het individu is uniek. Als individu ben je een padvinder. Je brengt zo veel mogelijk in kaart wat er te ontdekken valt binnen jouw realiteit. Dit doe je voor jezelf, maar ook voor externe individuen die jou observeren. Het in kaart brengen van een gebied is een fysieke activiteit en vraagt dus om het gebruik van het object. Je bent als individu ook een curator. Door de constante ontwikkeling van jou als persoon moet je blijven reflecteren op wat je hebt vastgelegd. Een verzameling is altijd in beweging en nooit af. Ten slotte ben je als individu een presentator. Niet iedereen is bekwaam of heeft behoefte aan openlijk spreken. Echter is het ter voorkoming van miscommunicatie essentieel om je collectie naar buiten te presenteren. Andere individuen zien immers de wereld anders en kunnen jou alleen begrijpen en respecteren wanneer je jouw eigen visie verkondigt. Daarnaast is het geen kwestie van schreeuwen, maar slechts het laten zien van je bestaan. Het tweede deel van het Individueel Materialisme is het materiaal. Zoals beschreven heb je objecten nodig om je identiteit tastbaar en zichtbaar te maken. Het geheel aan objecten is vergelijkbaar met een ruimtelijke identiteitskaart. De waarde van een object is irrelevant zolang het representatief is voor wie jij bent. Een intrigerend gekleurde fles in de berm kan binnen deze context net zo veel waarde hebben als een Fabergé-ei. Wanneer zelfexpressie het doel is en de samenleving zo is geconstrueerd dat het nastreven hiervan gestimuleerd wordt, zal het kapitalistische waardesysteem vanzelf wegvallen. Ruilhandel kan dit versterken. Het object is de waarde, niet het prijskaartje. Willen we dat dit gedachtegoed de norm wordt, dan is er met name één kwestie die we aan moeten pakken. Deze kwestie omvat het stigma rondom het economisch materialisme. Men heeft de notie dat een focus op het object ongezond is. Het is een zonde, om in religieuze termen te spreken, aangezien hiermee bepaalde belangrijkere waardes
verworpen worden. De stempel van hebzucht wordt met veel agressie op dit idee neergeplant. Objecten zijn echter altijd al cruciaal geweest voor de mens als wezen. Intelligentie in dieren wordt onder andere gemeten door middel van hun toepassing van het object. Een dier wordt gezien als intelligent wanneer het gereedschap gebruikt om een bepaalde taak te volbrengen, zoals het gebruik van takken door bonobo’s om naar termieten te vissen. Waarom zou dit dan opeens slecht zijn geworden. We hadden we nooit de realiteit van de mens in de prehistorie kunnen ontdekken zonder het vinden van hun objecten. Het opgraven van aardewerk was essentieel voor het begrijpen van onze ontwikkeling. Het duidde een verandering aan in levenswijze. Heden ten dage is het object nog net zo verweven met ons bestaan. Je kan geen voedsel koken zonder pan. Waarom zou je deze al essentiële pan niet ook representatief laten zijn voor jouw identiteit? Onze samenleving is daarnaast gebouwd op industrie, productie van het object. Massaproductie maakt veel objecten toegankelijk, waardoor minder mensen beperkt zijn in het vaststellen van hun identiteit. Echter vermoordt het ook het individualisme, omdat meer mensen makkelijker met de massa meegaan. Er moet dus een industrie komen van goedkoop massamaatwerk. Dit is al in opkomst. Toyotisering is een manier van fabricatie die door middel van moderne automatisering en communicatiemiddelen zich snel kan aanpassen aan gewijzigde omstandigheden (Jobske & Musterd, 1994). Deze omstandigheden zijn onder andere de wensen van de klant. Het is daarentegen nog niet de norm. Het probleem met deze industrie blijft afval. Dit afval kan hergebruikt worden. Stel het beschikbaar voor het volk. Het is gratis materiaal om het makerschap te stimuleren. De waarde van dit makerschap wordt later uitgelicht.
Eigenschappen Tim Dant, professor op het gebied van sociologie, benoemt de verschillende manieren waarop het object het individu kan ondersteunen en versterken (Dant, 1996). De meeste hiervan zijn een belangrijk gegeven ter illustratie van het nut van een object. Dant noemt nog een laatste functie, bemiddeling, maar deze eigenschap is toepasbaar op alle objecten. Het is de kern van het Individueel Materialisme. Vandaar dat deze niet apart benoemd wordt. De overige manieren zijn: • • • • •
Functie Presentatie Seksualiteit Kennis Esthetiek
Functie verwijst naar hoe een object een bepaalde handeling kan versterken. Dit is een fysieke handeling, zoals transport of gereedschap. De handeling zelf kan representatief zijn voor jouw identiteit. In dit geval verwijst het object hiernaar. Ook kan de handeling bijdragen aan het vastleggen van je identiteit. Dan is het object een middel. Dit ontkracht niet de waarde van het object of het ontwikkelingsproces met betrekking tot je identiteit. Indirect is het object in dit geval namelijk verantwoordelijk voor het uiten van je identiteit en zou om die rede een reflectie kunnen zijn van wie jij bent. Uiteraard blijft het jouw keuze om die waarde te erkennen. Presentatie omvat het belang van het object om je sociale positie te presenteren. Dit kan een hiërarchie zijn of een verbintenis met een groep. Het laat zien hoe je mogelijke aspecten van jouw identiteit deelt met die van anderen. Draag je gepaste kleding bij een sollicitatie, dan zal de ander zien dat je de baan serieus neemt als nieuw onderdeel van je identiteit. Seksualiteit gebruikt het object om je aantrekkingskracht te vergroten. De prioriteit ligt op dit gebied bij hoezeer je potentiële partner zich aangetrokken voelt tot de
rest van je identiteit. Echter zijn seksuele voorkeuren geen onbelangrijk onderdeel. Ook deze kan je door middel van het object gebruiken om misverstanden te voorkomen en de juiste partner aan te spreken. Met Kennis wordt bedoeld hoe een object kennis kan vasthouden en overbrengen. Boeken zijn hier een simpel voorbeeld van. Ze zijn misschien wel de meest makkelijke manier waarop je jouw identiteit vast kan leggen of hoe de ander zijn identiteit met je kan delen. Let wel op dat taal in het algemeen nog steeds een vloeibaar concept is. Taal is niet universeel, of het nu cultuurgebonden is of betrekking heeft op opleiding/opleidingsniveau. Er komt veel eigen interpretatie kijken bij verwoorden en aanhoren. Een ander voorbeeld zijn archeologische of paleontologische vondsten. Deze objecten bezitten kennis die het individu kan helpen om diens persoonlijke wereld in kaart te brengen. Esthetiek is de belangrijkste eigenschap van een object wanneer men kijkt naar het tastbaar maken van je identiteit. Het overlapt met de andere onderdelen en kan op elk object toegepast worden. Esthetiek staat vooral voor de vrijheid in het kiezen van een identiteit. Op het gebied van functie bijvoorbeeld ben je gebonden aan wat door voorgangers is gemaakt om een handeling zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Het decoratieve aspect is echter zo universeel aanwezig in objecten dat je eindeloos veel keuzes hebt. Het puur esthetische object, kunst, kan daarentegen weer te abstract worden. Deze zal in een context moeten worden geplaatst om goed te kunnen communiceren. Abstracte kunst bevat zeer veel subjectiviteit. Wanneer het werk een communicatieve werking moet hebben, is het lastig om het op zichzelf te laten staan. De interpretatie echter kan wel veel over een individu zeggen. Daarom is het abstracte object ideaal voor versterking van een verzameling en het uitnodigen tot dialoog.
Kern Dit is hoe objecten door middel van hun vaste vorm een identiteit kunnen ondersteunen. Je kan ze ter begeleiding in je achterhoofd houden, maar vaak gaat dit onderbewust. Belangrijker is het om de vier principes van het Individueel Materialisme te onthouden: • • • •
Erken de afwezigheid van een algehele waarheid. Erken het bestaan van de persoonlijke waarheid: het individu. Erken het belang van het object als middel om het individu te bepalen. Erken het belang van het object als middel om het individu te presenteren.
Toepassing Wanneer een samenleving de ontwikkeling van het individu stimuleert, zal er minder in massa gedacht worden. Individuele behoeftes worden meer erkent, wat leidt tot algehele tevredenheid. Men wordt doelbewuster, omdat men zekerder is over diens plek in de wereld. Ook sociale relaties zullen verbeteren. In het verleden zorgde het benadrukken van verschil voor negativiteit, maar in dit geval is het juist belangrijk om verschil uit te lichten. Er zit gelijkheid in het feit dat niemand hetzelfde is. Andermans mening en levenswijze zal meer worden gerespecteerd. Een samenleving gericht op het individu is een samenleving gericht op het object. Om te beginnen zal geld inferieur moeten worden aan de goederen. Ruilhandel zal de boventoon voeren en uiteindelijk de waarde van geld tenietdoen. Massaproductie moet, zoals eerder vermeld omgevormd worden tot massamaatwerk. Dit maakproces mag niet meer uitbesteed worden. Hierdoor zal men vervreemden van het product. Mogelijkheden om wereldwijd objecten aan te schaffen zijn toch meer en meer aanwezig. Persoonlijk contact is op dit gebied cruciaal. Als nieuwe eigenaar van een object moet je bij het maakproces betrokken zijn. Om maatwerk te versterken zal ambacht en creativiteit gestimuleerd moeten worden. Als een individu voor een deel zelfvoorzienend is, zal deze zich beter kunnen onderscheiden en definiëren. Het beste kan een persoon zichzelf uitdrukken als die het maakproces in eigen hand heeft. Iedereen heeft immers een eigen handschrift. Streven naar perfectie is ook niet de norm. Hoe meer karakter een object heeft, hoe beter. Een Individueel Materialistische samenleving is dus niet alleen een utopie voor de verzamelaar, maar ook voor de kunstenaar. Het ontdekken van een eigen esthetiek en ontwikkelen hoe je deze tot uiting brengt, is een proces waar eenieder mee geconfronteerd zal worden. Iedereen moet dezelfde mogelijkheden hebben om objecten te vervaardigen en op te slaan. Werk is bedoeld om uiteraard primaire behoeftes te bekostigen, maar de motivatie voor werken wordt groter wanneer de constante ontwikkelingen van een verzameling moeten worden gefinancierd.
De arbeidsmarkt zal voornamelijk bestaan uit diensten in ruil voor objecten of nieuwe mogelijkheden om deze te verkrijgen. De woonsituatie van het individu is essentieel voor de ontwikkeling van het individu. Het is het meest prominente object van diens collectie. Qua grote moet deze voor iedereen gelijk zijn. In de samenleving van het Individueel Materialisme is een woning een leeg canvas. Het skelet is universeel, de rest is aan het individu om in en aan te vullen. Meer ruimte zal het enige zijn wat men niet kan aanpassen aan de persoonlijke behoeftes. Dit voorkomt ongelijkheid in persoonlijke uiting. Op een gegeven moment zal er dan ook een selectie moeten plaatsvinden binnen de verzameling. Alles wat niet meer representatief is zal weg moeten, maar alleen wanneer er geen plaats meer is. Afgedankte objecten kunnen worden verzameld op één locatie. Hier kan de bevolking gratis objecten vervaardigen. De objecten zelf kunnen een toevoeging zijn, of ze kunnen dienen als materiaal om zelf nieuwe objecten te fabriceren. In verband met beperkte ruimte zullen vele objecten functies moeten combineren. Ook worden functie en esthetiek onafscheidelijk. De rol van de overheid is al enigszins aangekaart, maar in de praktijk lijkt er een conflict te zijn tussen privacy en individueel gericht bestuur. Het is dus aan het individu om de verzameling vast te leggen. Op deze manier presenteert men slechts wat door de overheid aanschouwt mag worden. Een persoon moet dan zelf afwegen hoe persoonlijk de overheid op hem/haar/hun in kan spelen. De verzameling kan ook alleen ingezien worden door de overheid en ambtenaren met relevante autoriteit zoals rechtspraak. Sociale media krijgen de functie om objecten onder eigen voorwaarden aan de rest van de buitenwereld te tonen. Het is immers zo dat je verzameling met name fungeert als dialoog. Men moet jouw realiteit kunnen begrijpen. Het bestuursorgaan zal bestaan uit negen leden. Dit zal het bestuur zijn van een stad, maar daarboven staat een identiek gevormd bestuur per provincie of staat, met daarboven een gelijk landelijk bestuur. Van tevoren zal de kwalificatie van een kandidaat vastgesteld moeten worden, maar
daarna is het aan het volk om te kiezen wie er mag gaan leiden. Dit wordt gedaan door middel van een stemming gebaseerd op de verzameling van een kandidaat. Ziet een individu overeenkomsten binnen deze verzameling en zijn deze overeenkomsten van waarde, dan zal deze eerder op de desbetreffende kandidaat stemmen. Hun realiteit heeft immers parallellen, zo ook hun normen en waarden. In een samenleving opgebouwd rondom het object is er een onontkoombaar gevaar: jaloezie. Weet dat er geen rede is om jaloers te zijn. De ander zal altijd iets hebben wat jij niet hebt, maar jij op jouw beurt hebt altijd iets wat de ander nooit zal hebben. Waarom wens je andermans identiteit te bezitten? Jij hebt iets te bieden wat niemand anders kan bieden. Je kan iets scheppen wat nog nooit door iemand geschapen is. Dat is jouw bijdrage aan de wereld en, belangrijker nog, aan jezelf. Diefstal is één van de grootste misdaden die men kan plegen in deze samenleving. Je steelt iemands mogelijkheid om zichzelf te kunnen identificeren. Naast standaard strafrechtelijke vervolging, waarbij ook weer iemands identiteit meegenomen zal worden in het proces, zal een misdaad iemand voor altijd tekenen. Dit gebeurt op een fysieke manier, als onderdeel van diens verzameling. Voor bepaalde misdaden zullen representatieve voorwerpen gemaakt worden. Bij diefstal zal een individu dus het landelijk bepaald voorwerp corresponderend met diefstal moeten presenteren als onderdeel van zijn/haar/hun identiteit. Verwijdering van dit object is uiteraard verboden, tenzij de overheid besluit dat het object niet meer representatief is. Dit kan bijvoorbeeld door bewijs van langdurig goed gedrag. Moeten we de wetenschap die we tot nu toe tot onze beschikking hebben volledig verwerpen? Het Individueel Materialisme lijkt religie meer te ondersteunen dan wetenschap, indien we onderscheid willen maken. Religies zoals wij ze kennen zullen niet meer bestaan. Men kan niet meer spreken van een overkoepelende ideologie of geloof, afgezien van het Individueel Materialisme. Dit is in strijd met de stimulatie van individuele perspectieven. Een individu kan een religie hebben, maar zal deze zelf moeten definiëren. Men moet zelf vorm geven aan alle rituelen en objecten die
bij deze religie komen kijken. Er kan uiteraard overlap zitten in jouw religie en die van een ander. Verbroedering op dit gebied is niet negatief. Dit wordt het pas als er sprake is religieuze autoriteit. Eén persoon mag niet de leiding nemen binnen een ideologie. Het is aan de overheid om overzicht te behouden ten opzichte van het algemeen belang. Ze blijft een collectie van negen individuen die tot universele besluiten moet komen, ongeacht hun persoonlijke verschillen. Op deze manier kan de overheid en dus het volk zelf bepalen welke waarheden het meest bevorderend zijn voor het functioneren van de samenleving. Educatie krijgt zo een andere invulling. De nadruk zal liggen op het ontwikkelen van een eigen identiteit. Praktische scholing zal de boventoon voeren. Laat kinderen leren door te doen, door aan te raken. Belangrijk is ook het onderwijzen in zelfexpressie door middel van makerschap. Op latere leeftijd zal het de taak zijn van scholen om het sociale aspect van het Individueel Mate-wwwrialisme te benadrukken. Na het ontdekken van jezelf komt het erkennen en respecteren van verschillen tussen jou en andere individuen.
Conclusie Een Individueel Materialistische samenleving is een samenleving voor en door het individu. Iedereen heeft gelijk en niemand heeft gelijk. Verschillen worden benadrukt, maar tegelijkertijd is eenieder evenredig. In het middelpunt van dit alles staat het onbetwistbare object. Het is de lingua franca van deze potentiële maatschappij. Een omgekeerde toren van Babel. Elke dag staat de zoektocht naar en het presenteren van je identiteit centraal, dit door middel van het vervaardigen van het object. Dit alles is cruciaal om te voorkomen dat je niet ten onder gaat aan de enige universele waarheid: er is geen universele waarheid.
Bronnen Dant, T. (1996). Fetishism and the social value of objects. Sociological Review, 495-516. Jobske, R. B., & Musterd, S. (1994). De stad in het informatietijdperk: dynamiek, problemen en potenties. Assen: Van Gorcum.
Met dank aan Docenten: Nanda van Dijk, Renske van Dillen, Annemarijn Ingelaat, Ioana Stanescu en alle andere docenten die deze vier jaar mogelijk hebben gemaakt. Externe feedback: Berrie van Beers, Paul Bogaers, Emma Broers, Milo Cremer Eindhoven, Stefan van Dinther, Jiri Hameetman, Ad van der Kouwe, Iris van der Meule, Alisa Osinga Pannenkoeken: Robin Krist, Rigera Verstralen, Gonny Vincken, Cees van Vliet, Jeroen van Vliet, Juliette van Vliet, Nick van Vliet, Valerie van Vliet, Veerle van Vliet, Frank Schel