Propozycja programowa dziecieca ekowarszawa by Chorągiew Stołeczna ZHP

Propozycja programowa dla wodzów zuchowych

Chorągiew Stołeczna Związku Harcerstwa Polskiego im. Bohaterów Warszawy Warszawa 2014

Publikację dofinansowano ze środków m.st. Warszawy Autorzy: Centrum UNEP/GRID-Warszawa - Zakład Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska pwd. Aleksandra Kucharska Skład: phm. Szymon Wójcik © Chorągiew Stołeczna ZHP, 2014 www.stoleczna.zhp.pl

Dziecięca EkoWarszawa

Spis treści Wstęp Dobre rady na odpady Odnawialne Źródła Energii Zrównoważona konsumpcja Bank pomysłów Ekolog sprawność zespołowa Przyrodnik sprawność zespołowa Zbiórka Dzień Ziemi Zbiórka Eko Styl Eko majsterki

6 7 9 14 18 20 21 22 25 27

Dziecięca EkoWarszawa

wstęp Druhno Drużynowa, Druhu Drużynowy!

Oddajemy do Waszych rąk publikację, która ma być pomocą i inspiracją w Waszej pracy z zuchami. Mamy także nadzieję, że będzie ona pomocna także nauczycielom i wszystkim wychowawcom. Aby móc dobrze edukować i wychowywać do ekologii i życia w zgodzie z przyrodą trzeba umieć przekazać odpowiednie treści i robić to jednocześnie w ciekawej formie. Dlatego nasza publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza z nich zawiera trzy artykuły napisane przez ekspertów z Centrum UNEP/GRID Warszawa*, które pozwolą lepiej zorientować się w temacie i dokształcić w dziedzienie ekologii. Druga to już pomysły i inspiracje do pracy z zuchami, które pozwolą przekazać tę wiedzę w atrakcyjny sposób. Życzymy dobrej zabawy i powodzenia! *Centrum UNEP/GRID Warszawa

Centrum UNEP/GRID Warszawa zostało utworzone w 1991 roku na mocy porozumienia pomiędzy Programem Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP – United Nations Environment Programme) a Ministerstwem Środowiska. Działa jako ośrodek światowej sieci GRID (Global Resource Information Database), której celem jest wzmocnienie efektywnego zarządzania zasobami środowiska naturalnego na poziomie krajowym, regionalnym i globalnym, przez gromadzenie, analizowanie i upowszechnianie danych o środowisku. Centrum jest partnerem jednostek samorządowych, oświatowych oraz firm wdrażających politykę społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR).

Dziecięca EkoWarszawa Centrum UNEP/GRID

Dobre rady na odpady Życie współczesnego człowieka biegnie wśród całej masy urządzeń, sprzętów, przedmiotów, obiektów i materiałów – zarówno tych niezbędnych nam do przeżycia (żywność, schronienie, ubiór, aparatura medyczna, infrastruktura transportowa i wiele innych), jak i tych niemających praktycznego zastosowania, lecz wytwarzanych pod wpływem naszego impulsu konsumpcyjnego. Wszystko, czym się otaczamy trzeba wyprodukować, do czego potrzebne są nie tylko odpowiednie surowce (substancje, materiały), lecz również energia i – zwykle – woda. Im intensywniejsza produkcja służąca zaspokojeniu coraz szybciej rosnących potrzeb coraz większej liczby ludności świata, tym łapczywiej musimy sięgać po niezbędne zasoby. A nie są one bynajmniej nieograniczone. Nieograniczona nie jest też żywotność i niezawodność tego, co już wyprodukujemy – zużyte fizycznie czy technologicznie (po prostu przestarzałe, niewydajne, a czasem po prostu niemodne czy takie, które już się nam „opatrzyły”) produkty trzeba zastępować nowymi, ciągle też oczywiście musimy pozyskiwać nowe porcje pożywienia. Pamiętajmy też, że w większości przypadków wytwarzane dobra trzeba w coś opakować w celu transportu i przechowywania. Jaki jest zatem nieuchronny i smutny efekt uboczny naszego rozwoju i konsumpcji? Są dwa. Po pierwsze to nienasycone zapotrzebowanie na nowe zasoby: surowce, energię (wciąż zwykle oznacza to nieodnawialne paliwa kopalne) i wodę. Po drugie: rosnące góry odpadów. Można je zgrubnie i w pewnym uproszczeniu podzielić na trzy główne grupy:

• odpady komunalne – czyli popularne „śmieci” generowane w gospodarstwach domowych. Znaczna ich część to zużyte opakowania, ale do śmieci trafiają też przecież (niestety) resztki jedzenia, stare meble, ubrania czy zabawki, opony, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (tzw. elektrośmieci), środki czystości i wiele, wiele innych. Do odpadów możemy też zaliczyć nieczystości płynne (brudna woda, ścieki); • odpady przemysłowe – wynikające z przemysłowych procesów technologicznych wytwarzania czy przetwarzania; • odpady „specjalne” – np. medyczne (przeterminowane leki, odpady szpitalne itp.) czy chemiczne (farby, rozpuszczalniki, oleje i smary, chemia budowlana, chemia rolnicza i inne). Wzrost liczby ludności świata i wzrost konsumpcji powoduje, że odpady stają się coraz poważniejszym problemem w ochronie środowiska i coraz bardziej zagrażają nam samym. Każdy statystyczny Polak wytwarza rocznie ponad 300 kilogramów śmieci. Nic dziwnego, że wysypiska zajmują coraz więcej przestrzeni. Wiele przedmiotów i materiałów bardzo trudno się też rozkłada (butelka PET kilkaset lat, aluminiowa puszka długie dziesiątki lat, szkło nawet setki tysięcy lat). Inne zawierają całą gamę szkodliwych substancji zatruwających środowisko i stanowiących – bezpośrednio lub pośrednio – poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Niesione prądem góry śmieci tworzą całe toksyczne wyspy na przestworach oceanów, zakopywane czy zatapiane w morskich głębinach odpady niebezpieczne to tykająca bomba ekologiczna. Przykłady można mnożyć.

Dziecięca EkoWarszawa Jakie są zatem tytułowe dobre rady na odpady?

Zdjęcie: Tomasz Sienicki, CC-BY 3.0, Wikimedia Commons, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Glass_and_plastic_recycling_065_ubt.JPG

Wygodny we wszelkich skrótach język angielski ujął to w regule 3R: • reduce – ogranicz użycie, czyli nie kupuj w niepotrzebnym nadmiarze i przede wszystkim nie marnuj i nie marnotraw tego, co kupiłeś; • reuse – użyj/wykorzystaj ponownie – nie wyrzucaj czegoś, co jeszcze jest sprawne i dobrze pełni swoją funkcję; • recycle – odzyskaj, przetwórz, wykorzystaj jako surowiec wtórny. Pierwsze dwa R wiążą się ze świadomymi postawami konsumenckimi (w domach) oraz wdrażaniem technologii mało- lub bez-odpadowych (w fabrykach). Ich celem jest zmniejszenie ilości generowanych odpadów. Trzecie R, czyli recykling, to cała sfera działań mających na celu efektywne radzenie sobie z odpadami, których powstania nie da się uniknąć. Pamiętać należy, że główną przyczyną powstawania tak ogromnych ilości odpadów jest nieefektywna i nieracjonalna gospodarka zasobami. Innymi słowy, sporo tego, co trafia na wysypiska, mogłoby się tam wcale nie znaleźć. Dzięki odzyskowi, przetworzeniu i powtórnemu wykorzystaniu w pierwotnym celu lub w innych celach różnych materiałów odpadowych nie stają się one ostatecznie odpadami w ogóle! Nie przyczyniają się do wzrostu gór śmieci, dzięki czemu możliwe jest ograniczenie znacznych obecnie kosztów budowy i utrzymania wysypisk, które muszą spełniać określone normy. Nie zatruwają i nie szpecą środowiska. Nie stanowią zagrożenia zdrowotnego dla ludzi. Recykling pozwala na nieraz bardzo znaczące zmniejszenie zapotrzebowania na nowe surowce i materiały konieczne do wytworzenia nowych produktów. Klasyczny przykład zbiórki makulatury i ocalenie w ten sposób drzew przed wycinką (potrzeba ich ok. 17 na wyprodukowanie 1 tony papieru, już nie mówiąc o setkach litrów wody) jest

tylko jednym z wielu. Kilkaset aluminiowych puszek po napojach pozwala na wyprodukowanie nowej rowerowej ramy, a dodatkowo odzysk i recykling aluminium oznacza zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i wody o odpowiednio 95 i 97% w porównaniu z produkcją „nowego” aluminium z rudy. Z trzydziestu paru butelek PET powstanie polarowa bluza... i tak dalej i tak dalej. Otaczają nas przecież tysiące przedmiotów z papieru, tworzyw sztucznych, tkanin, metalu, szkła... Większość z nich mogłaby śmiało zawierać choćby część materiału, który w swym poprzednim „wcieleniu” wchodził w skład innego przedmiotu, a potem same stać się częścią kolejnej rzeczy. A zatem segregujmy odpady. Będzie to na pewno z korzyścią i dla nas, i dla świata!

Dziecięca EkoWarszawa Centrum UNEP/GRID

Odnawialne Źródła Energii

Energia która powstaje dzięki wykorzystaniu naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie nazywana jest odnawialną, gdyż charakteryzuje ją powtarzalność, odnawianie zasobów w krótkim okresie oraz (przynajmniej teoretyczna) niewyczerpalność. Ze względu na te właściwości odna wialne źródła energii (w skrócie OZE) stanowią przeciwieństwo źródeł nieodnawialnych (paliw kopalnych, kopalin) takich jak ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny. Do OZE zaliczamy: •promieniowanie słoneczne; •wiatr; •wodę: najczęściej jest to płynąca rzeka, ale także morze (energia falowania, pływów, prądów morskich), a nawet... opady deszczu; •geotermię; •biomasę (z uwzględnieniem biogazu i biopaliw ciekłych). Energię natury wykorzystywano już w zamierzchłych czasach w zastępstwie siły mięśni ludzi i zwierząt do napędu kół młyńskich, wiatraków, łodzi żaglowych itp. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych jest w wielu przypadkach bardziej przyjazne i mniej szkodliwe dla środowiska naturalnego niż w przypadku uzyskiwania jej w procesach spalania kopalin, któremu towarzyszy emisja gazów cieplarnianych i innych substancji zanieczyszczających środowisko. Należy jednak pamiętać, że rozwój i wykorzystywanie technologii i instalacji służących pozyskiwaniu energii z OZE także wywiera ekologiczny (w tym klimatyczny) „ślad” na naszej planecie. Usiłując zaspokoić rosnące potrzeby ludzkości na energię warto jednak wybrać jak najmniejsze zło. W państwach nieposiadających własnych źródeł tradycyjnych surowców ener-

getycznych, rozwój energetyki odnawialnej jest istotnym elementem polityki dywersyfikacji źródeł energii i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Dlatego też wiele rządów decyduje się na zastosowanie – mniej lub bardziej fortunnych i skutecznych – prawnych i finansowych systemów wsparcia, w postaci np. dopłat do wyprodukowanej czystej energii, by przyśpieszyć rozwój rynku i technologii, a przy okazji uniezależnić się od wahań dostaw i cen na rynkach paliw tradycyjnych. Co ciekawe, dotyczy to także wielu krajów będących tradycyjnie potentatami w eksporcie energetycznych surowców kopalnych (np. Arabia Saudyjska). Zgodnie z danymi, globalne zapotrzebowanie na energię jest zaspokajane w 8.5% przez odnawialne źródła energii. Z tego 6.5% stanowi hydroenergetyka (elektrownie wodne). Dla Polski liczba ta wynosi 4%. Najbardziej zaawansowani – jak Norwegia – są w stanie prawie w całości (99%) pokryć ze źródeł OZE swoje zapotrzebowanie na energię elektryczną. Korzystanie z dobrodziejstw energii odnawialnej wiąże się także z pewnymi kłopotami i kosztami. Instalacje i technologie służące do pozyskiwania i wykorzystywania energii z OZE są często bardzo kosztowne. Po drugie, większość źródeł charakteryzuje się niską stabilnością, cyklicznością i sezonowością produkcji. Jest to związane z występowaniem np. dnia i nocy (możliwość skorzystania z energii Słońca), pór roku (okresy wegetacji – cykl produkcji biomasy), nieregularnością i nieprzewidywalnością występowania zjawisk klimatycznych: zachmurzenia, rozkładu temperatur, frontów atmosferycznych i innych procesów mających wpływ na ilość, długotrwałość i intensywność nasłonecznienia, opadów,

Dziecięca EkoWarszawa wiejących wiatrów itd. Utrudnia to planowanie (a co za tym idzie: kontraktowanie, obrót) dostaw, przesył energii itp. Do najbardziej stabilnych OZE należą: •woda (zwłaszcza płynąca rzeka); •biomasa; •geotermia. Wysokie koszty rozwiązań i technologii ekologicznej generacji energii ze źródeł odnawialnych są nieraz trudne do uzasadnienia ekonomicznie (a co za tym idzie: politycznie) oraz odznaczają się długim okresem zwrotu. Stanowi to hamulec w rozwoju tego typu instalacji. Ale eksperci wskazują, że ze względu na rosnące znaczenie bezpieczeństwa energetycznego oraz coraz trudniejszy dostęp do kurczących się zasobów energetycznych, znaczenie OZE ze względów politycznych, będzie rosło. A to oznacza, że energia odnawialna będzie tylko zyskiwała na znaczeniu. Według Word Energy Outlook, produkcja energii odnawialnej przez USA, Japonię i UE łącznie do roku 2035 powinna osiągnąć prawie 1800 TWh. Energia słońca Ilość energii promieniowania słonecznego jaka dociera w danym momencie do danego miejsca na Ziemi, zależy od jego szerokości geograficznej, pory roku, pory dnia (wysokość słońca nad horyzontem), wysokości nad poziomem morza, oraz pogody. Z całości promieniowania słonecznego dochodzącego do naszej planety, aż 50% pochłania, rozprasza lub odbija atmosfera. Znaczenie ma też oczywiście pogoda, a zwłaszcza zachmurzenie (stopień pokrycia chmurami i ich rodzaj). Podczas pełnego zachmurzenia ilość energii promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi spada średnio 5-10 razy w porównaniu z bezchmurną pogodą. Nasz kraj nie należy oczywiście do najbardziej nasłonecznionych miejsc na Ziemi. Moc promieniowania słonecznego docierająca do powierzchni gruntu w pogodny letni dzień rzadko przekracza 1000 W/m2, średnio to ok. 115 W. Statystycznie do najbardziej nasłonecznionych obszarów należy województwo lubelskie.

Średnioroczne nasłonecznienie na obszarze Polski wynosi ok. 1100 kWh/m2. Średnio w ciągu dnia mamy niewiele ponad 4 godziny słoneczne (tarcza słoneczna nie jest zasłonięta przez chmury). Do wykorzystania energii słonecznej stosuje się najczęściej kolektory słoneczne oraz panele fotowoltaiczne. Kolektory słoneczne to urządzenia, w których docierająca energia zamieniana jest na energię termiczną nośnika energii (ciecz, np. glikol. woda, lub gaz, np. powietrze), która następnie w wymienniku ciepła służy najczęściej do podgrzanie wody użytkowej w instalacjach wodno-kanalizacyjnych. W naszych warunkach kolektory rzadziej wykorzystywane są w systemach grzewczych, co spowodowane jest tym, że największe zapotrzebowanie na tego typu energię ma akurat miejsce w okresach najniższego promieniowania słonecznego. Drugim sposobem wykorzystania energii promieniowania słonecznego jest zastosowanie paneli fotowoltaicznych, które pod wpływem promieniowania (w ogniwach) generują prąd elektryczny, zużywany na bieżąco lub też magazynowany w zasobnikach (akumulatorach). Bardzo dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie w tym celu samochodu o napędzie elektrycznym, wyposażonym w baterie o dużej pojemności. Niestety, wadą ogniw fotowoltaicznych jest wciąż ich niewielka sprawność, wynosząca – dla dobrych ogniw – niewiele ponad 15%. Problemem jest też wysoki koszt i żywotność akumulatorów. Biomasa

Biomasa jest najstarszym źródłem energii wykorzystywanym przez człowieka. Zaliczamy do niej wszelkie substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji. Mogą to być np. resztki z produkcji rolnej (słoma, siano itp.), odpadki z gospodarstw domowych, odpady przemysłowe, pozostałości z gospodarki leśnej... ale także rośliny specjalnie uprawiane w celach energetycznych (np. rzepak, wierz-

Dziecięca EkoWarszawa w sporej mierze nie potrafimy jej wykorzystać ze względu na niemożność zainstalowania siłowni np. na pełnym morzu czy na dużych wysokościach. Wciąż jednak pozostawia to potencjał energetyczny o mocy ok. 40 TW – większy niż obecny światowy pobór mocy (ok. 13,5 TW). Warunki wietrzne w Polsce są umiarkowane, średnie prędkości roczne (mierzone na wys. 10 m nad gruntem) sięgają 5 m/s. Obserwuje się też zmienność sezonową: dogodne warunki panują od października do kwietnia, najmniejsze prędkości wiatru notujemy latem. Daje to dobry potencjał do wzajemnie uzupełniającego się wykorzystania systemów hybrydowych, wiatrowo-słonecznych. Zdjęcie: Steve Wilson, CC-BY 2.0, Wikimedia Commons, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Shepherds_Flat_W ind_Farm_2011.jpg

ba wiciowa, mozga trzcinowa czy słonecznik bulwiasty – topinambur). Biomasę wykorzystuje się głównie w celu otrzymania energii termicznej. Popularnym sposobem wykorzystania biomasy stałej jest znane nam wszystkim przeznaczenie opałowe w piecach lub specjalnie do tego przystosowanych kotłach grzewczych. To tzw. spalanie bezpośrednie, choć nieraz biomasa jest też spalana wspólnie z paliwami kopalnymi, głównie węglem (współspalanie). Biomasę można poddać także innym procesom, np. konwersji fizykochemicznej (efektem są bio-oleje), fermentacji: alkoholowej (bio-etanol) lub beztlenowej. Poddana fermentacji masa organiczna, pod wpływem bakterii metanowych produkują biogaz, który składa się z metanu (ok. 60%) i CO2 (ok. 40%) oraz różnych zanieczyszczeń. Pozostałością procesu jest tzw. pulpa lub poferment, który może być użyty do nawożenia upraw. Sam biogaz można zużyć do napędu agregatów prądotwórczych, przy czym ciepło z układu chłodzenia jest również zyskiem energetycznym. Oczyszczony biometan nadaje się do wtłoczenia do sieci gazowej lub zbiorników pojazdów napędzanych metanem. Bogactwo form biomasy stwarza duży potencjał do jej różnorodnego wykorzystania (ogrzewanie, energia elektryczna, paliwo), ale także rodzi kłopoty technologiczne i środowiskowe. Na przykład, z uwagi na różnorodność rozmiarów, kształtu (formy, stopnia rozdrobnienia), stopień zawilgocenia biomasy trudno jest stosować jeden typ urządzeń do spalania. Poza tym istotne jest tu stosowanie odpowiednich technologii niskoemisyjnych, bo w wielu przypadkach wykorzystanie biomasy wiąże się nie tylko z produkcją gazów cieplarnianych (wyżej wymieniony dwutlenek węgla czy dużo bardziej od niego „aktywny szklarniowo” metan), ale też innych zanieczyszczeń.

W energetyce wiatrowej możemy wyróżnić trzy kategorie: •lądowa energetyka wiatrowa; •morska energetyka wiatrowa; •mikro energetyka wiatrowa (rozproszona) Farmy wiatrowe – bo tak zwykło się nazywać zespoły kilku do kilkudziesięciu turbin – zlokalizowane na stałym lądzie są jednym z najszybciej rozwijających się gałęzi OZE. Energetyka wiatrowa zlokalizowana na morzu, zwykle na szelfie kontynentalnym, jest jeszcze stosunkowo nową technologią. Pomimo wyzwań inżynierskich, jakich dostarczają konstrukcje morskie, lokalizowane na coraz głębszych wodach – turbiny tego Energia wiatru typu są zwykle większe (co przekłada się na Moc wiatru (poruszających się mas po- większą moc), charakteryzują się też wyższą wietrza w efekcie różnic ciśnienia sąsiadują- sprawnością i stabilnością pracy, co związane cych ze sobą obszarów) jest ogromna, choć jest z lepszymi – pod względem stałości i siły

Dziecięca EkoWarszawa wiatru – warunkami w porównaniu do lądu (morze to wielkie przestrzenie o niewielkiej „szorstkości” podłoża mogącej znacząco hamować ruch mas powietrza). Instalacje takie nie wzbudzają również takich kontrowersji społecznych, ponieważ są zlokalizowane z dala od terenów zamieszkałych. Mikro energetyka wiatrowa opiera się na technologii małych i bardzo małych turbin wiatrowych – przyjmuje się że do 100 kW – najczęściej pracujących bez podłączenia do większych sieci elektroenergetycznych. Energetyka wiatrowa wydaje się obiecującym sposobem na zaspokojenie potrzeb energetycznych ze źródeł odnawialnych, choć wciąż boryka się z pewnymi kłopotami i kontrowersjami wynikającymi z niestabilnością warunków wiatrowych (co przekłada się na nieprzewidywalność i niestabilność dostaw energii), a co za tym idzie powiązanej z nimi efektywności ekonomicznej i ostatecznym bilansem – „śladem” ekologicznym (w tym klimatycznym): wszak produkcja, transport, instalacja i bieżące utrzymanie turbin wiatrowych nie tylko kosztuje, ale wiąże się też z użyciem energii, wody, paliwa i emisją gazów cieplarnianych. Korzyści powinny przewyższać koszty – biorąc też pod uwagę fakt, że w optymalnych warunkach dobra turbina potrafi przetworzyć do ok. 60% energii wiatru. Energia wody

Najbardziej popularnym sposobem wykorzystania wody jako źródła energii są zapory i elektrownie ustawione na wodach płynących. Mamy tu do czynienia z wykorzystaniem energii kinetycznej płynącej rzeki. Energetyka wodna (hydroenergetyka) polega na przetwarzaniu energii wód na energię mechaniczną i elektryczną przy pomocy silników wodnych i hydrogeneratorów. Obecnie elektrownie wodne zapewniają ok. 20% światowej produkcji energii elektrycznej. Woda nazywana jest „białym węglem”. Budowa zapór służących spiętrzaniu wody, oraz samych elektrowni jest jednak kosztow-

na, zależy też od warunków terenowych i geologicznych. W efekcie wcale nie tak wiele krajów może się, jak np. Norwegia, Szwecja, Szwajcaria czy Austria, pochwalić możliwością spełnienia wszystkich niezbędnych warunków i czerpania pełną garścią z energetycznej potęgi swoich rzek. Należy również pamiętać, że budowa hydroelektrowni jest nieraz oceniana jako kontrowersyjna także z ekologicznego punktu widzenia. Postawienie na rzece zapory i powstanie zbiornika retencyjnego zaburza naturalny przepływ wody, co może potencjalnie skutkować niekorzystnymi zmianami w ekosystemach, zakłóceniem warunków hydrologicznych czy lokalnego mikroklimatu, zubożeniem różnorodności biologicznej. Niektóre konsekwencje mogą dotyczyć nie tylko obszaru położonego w sąsiedztwie zapory, ale także terenów dalej w dół rzeki. Oczywiście inny wpływ ma mała lokalna elektrownia wodna na niedużym cieku a inny kaskadowy system zapór na wielkiej rzece... ale w obu przypadkach instalacja hydroelektrowni nie jest obojętna dla środowiska. Interesującą odmianą hydroelektrowni są elektrownie szczytowo-pompowe. Rzecz polega tu na pompowaniu wody do górnego zbiornika w okresie niskiego zapotrzebowania na prąd, aby następnie pozwolić tej wodzie spłynąć przez turbiny w okresie wysokiego zapotrzebowania. Dla porządku należy też wspomnieć o takim źródle energii jakim są fale, prądy lub pływy morskie. W niektórych krajach warunki panujące na linii brzegowej umożliwiają budowę instalacji potrafiących przetworzyć energię kinetyczną poruszających się (poprzez falowanie lub pływ) mas wody w energię elektryczną. Są to jednak przypadki odosobnione – produkcja energii z tych źródeł napotyka bowiem na duże bariery naturalne (np. niestabilność falowania), technologiczne i ekonomiczne.

Dziecięca EkoWarszawa Geotermia i pompy ciepła

Kristoferb, CC-BY-SA 3.0, Wikimedia Commons, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Heat_Pump.jpg# mediaviewer/File:Heat_Pump.jpg

Temperatura jądra Ziemi osiąga nawet 5 tysięcy stopni Celsjusza, co jest przede wszystkim efektem reakcji rozpadu radioaktywnych izotopów. W miarę oddalania się od jądra temperatura spada, ale dzięki wymianie energii pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi warstwami już zaledwie 3 kilometry pod powierzchnią temperatura może wynosić ok. 200oC. Występująca na tej głębokości w szczelinach skalnych woda pod postacią pary wodnej ma ogromny potencjał energetyczny (nie mówiąc już o zastosowaniach rekreacyjnych czy leczniczych). Wykorzystanie ciepła wnętrza Ziemi znane jest od dawna. W niektórych miejscach gorąca woda lub para wodna wydostają się samoistnie na powierzchnię. W zależności od temperatury początkowej wody, można produkować energię elektryczną, ciepło lub chłód. W warunkach polskich wody geotermalne można znaleźć na głębokości od 1.5 do 3.5km. Nasz kraj leży poza strefami aktywności wulkanicznej, ale za to w 80% nad basenami geotermalnymi wód o średnich i niskich temperaturach (kilkadziesiąt – sto stopni C), które śmiało mogą być wykorzystane do celów grzewczych. Energia geotermalna jest mało inwazyjna dla środowiska oraz – przy odpowiedniej eksploatacji złóż – w pełni odnawialna. Problemy natury technicznej i/lub ekonomicznej sprawiają jednak, że całkowite światowe wykorzystanie energii geotermalnej jest niewielkie w stosunku do drzemiącego głęboko pod powierzchnią gruntu potencjału. Tylko nieliczne kraje potrafią z geotermii pokryć znaczący procent swojego zapotrzebowania na energię elektryczną czy cieplną; czołowym przykładem jest tu oczywiście Islandia (odpowiednio 46% i 86% zapotrzebowania). Pompa ciepła jest urządzeniem, które wykorzystując napędzaną silnikiem elektrycznym sprężarkę, za pomocą odpowiedniej cieczy (chłodziwa), transportuje ciepło

z miejsc o temperaturze niższej do wyższej. Nie jest to zatem urządzenie generujące energię termiczną lecz tylko przekazujące ciepło. Dzięki nim można wykorzystać ciepło nagromadzone w warstwach geologicznych ziemi, powietrzu lub wodzie do ogrzewania np. domu. Do funkcjonowania potrzebują pewnej ilości energii elektrycznej lub paliwa, lecz większość (aż ok. 75%) potrzebnej energii pobierają bezpośrednio z otoczenia. Stosowanie pomp cieplnych daje większe oszczędności energii niż jakiegokolwiek innego systemu ogrzewania – szczególnie gdy działa ona wybudowanym w technologii budownictwa pasywnego.

Domowa pompa ciepła

Dziecięca EkoWarszawa Centrum UNEP/GRID

Zrównoważona konsumpcja

Potrzeby i konsumpcja

Życie każdego człowieka wiąże się nierozerwalnie z zaspokajaniem potrzeb – zarówno tych podstawowych, bytowych, jak potrzeb „wyższego rzędu”, składających się na jakość życia rozumianą szerzej i głębiej niż sam dobrobyt materialny. Każdy – oprócz korzystania z dobrodziejstw cywilizacji pochodzących ze sklepu czy fabryki – chciałby przecież być jak najdłużej zdrowy i sprawny, żyć w niezanieczyszczonym i pięknym otoczeniu, zaspokajać swoje aspiracje i realizować różnorodne zainteresowania. Zaspokajanie potrzeb nieuchronnie wiąże się z konsumpcją – rozumianą nie tylko jako bezpośredni zakup towarów i usług, ale także jako korzystanie na co dzień z różnych zasobów, takich jak energia, woda, gaz, paliwo (do samochodu, pieca), czy zasobów przyrody (las, jezioro, góry, łąka, rzeka, ogród, park....). Praktycznie wszystko, co nas otacza jest w jakiś sposób powiązane z surowcami, energią i wodą. Albo są one bezpośrednio „uwięzione” w materiałach i przedmiotach, którymi się posługujemy, albo też są niezbędne do ich wytworzenia, przetransportowania, eksploatacji i w końcu utylizacji po dokonaniu pracowitego żywota – czyli praktycznie na każdym etapie życia produktu. Wielu tych etapów często nawet nie jesteśmy świadomi kupując coś w sklepie i potem użytkując we własnym domu (np. że energia i woda była też przecież potrzebna do wyprodukowania ciężarówki oraz wózka widłowego, dzięki którym nasz zakup znalazł się w magazynie sklepowym). Efektywnie gospodarując rzeczami i energią, unikając marnotrawstwa i nieprzemyślanej, niepotrzebnej konsumpcji, starając się być uważnymi i przyjaznymi dla klimatu w naszych codziennych poczynaniach, przy-

zwyczajeniach, diecie, stylu życia i decyzjach, przyczyniamy się w mniej lub bardziej bezpośredni sposób do zmniejszenia zużycia surowców, energii, wody, emisji gazów cieplarnianych... w sumie: ograniczenia naszego ekologicznego i klimatycznego „śladu” na Ziemi. Kim jest ekokonsument?

Świadomy i odpowiedzialny ekokonsument to osoba, która realizuje swoje potrzeby i aspiracje ze świadomością ich konsekwencji dla otoczenia/środowiska. Stara się, by – nie ograniczając drastycznie tychże aspiracji i dążenia do szeroko rozumianej jakości życia – zostawiać jak najmniejszy „ekologiczny (w tym klimatyczny) ślad” na Ziemi. Ekokonsument wie, że problem degradacji środowiska i wpływu działalności człowieka na zmiany klimatu to problem globalny, który dotyczy nas wszystkich łącznie i każdego z osobna. Wszyscy łącznie i każdy z nas z osobna jesteśmy też częścią rozwiązania tego problemu. Ekokonsument wie, że jego działania nie są bezzwrotnym poświęcaniem się dla jakiegoś odległego, abstrakcyjnego dobra Matki Ziemi, lecz że przynoszą namacalny i wymierny zysk (także finansowy!) jemu samemu! Stosowanie rozwiązań energooszczędnych czy też jeżdżenie samochodem w sposób ograniczający zużycie paliwa to ulga nie tylko dla środowiska, ale także dla naszego portfela. Unikanie w swoim otoczeniu nadmiernych ilości chemii (detergenty, chemia gospodarcza, chemia w żywności), ograniczenie ilości odpadów i innych zanieczyszczeń trafiających do atmosfery i wód oznacza – oprócz mniejszej degradacji środowiska – także bardzo konkretne korzyści zdrowotne dla nas samych. Ograniczenie

Dziecięca EkoWarszawa hałasu umożliwia nam dobry sen i wypoczynek. Aktywność fizyczna – zwłaszcza na łonie natury – to jeden z podstawowych składników zdrowia i dobrego samopoczucia. Przykłady można mnożyć. Ekonsument na swoim indywidualnym podwórku stara się realizować/wdrażać ideę/zasady zrównoważonego rozwoju. W jaki sposób ekokonsument stymuluje zmiany?

Po pierwsze w sposób bezpośredni. Na przykład ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie i praca rozlicznych urządzeń, w które wyposażone są nasze gospodarstwa domowe pochłania ok. 11% globalnej energii. Statystyczny obywatel Ziemi jest przez to odpowiedzialny każdego roku za emisję gazów cieplarnianych wynoszącą ponad 4 tony równoważnika CO2. Energooszczędne rozwiązania mogą rocznie w przeciętnym zachodnim gospodarstwie domowym zaoszczędzić znaczące ilości energii oraz zapobiec emisji ok. 2 ton dwutlenku węgla do atmosfery. Pomnóżmy to teraz przez wiele milionów gospodarstw domowych choćby w samej Unii Europejskiej – otrzymujemy wiele milionów ton CO2. Prosty rachunek. To samo z odpadami komunalnymi: w Polsce ich ilość to średnio ok. 350 kg na mieszkańca rocznie, co w sumie daje ok. 13,5mln ton! Każdy kilogram mniej w każdej ekokonsumenckiej rodzinie to likwidacja sporej góry śmieci. Każdy litr paliwa zaoszczędzony przez pojedynczego kierowcę dzięki ekologicznej jeździe samochodem (także osobowym, a jeszcze więcej dostawczym) jest zwielokrotniony do wielu baryłek wydobywanej ropy – a pamiętajmy, że uzyskanie tylko 1 tony benzyny (wydobycie i przetworzenie ropy naftowej – już nie mówiąc o jej transporcie do odbiorców) wiąże się z emisją aż 570 kg równoważnika CO2. Drugą kwestią jest nasz wpływ na świat biznesu. Pamiętajmy, że jesteśmy konsumentami/klientami dla firm: dostawców towarów i usług, które kupujemy. Świadomi i „zrównoważeni” konsumenci – dokonując

odpowiednich wyborów w sklepach („głosując portfelem”) – są w stanie wywrzeć skuteczną presję na przedsiębiorstwa, skłaniając je do wdrażania pro-ekologicznych rozwiązań, postępowania zgodnie ze standardami i zasadami społecznej odpowiedzialności biznesu. Poważne firmy dbające o swój wizerunek i konkurencyjność (co przekłada się na bardzo konkretny zysk) nie mogą sobie pozwolić na ignorowanie trendów i zachowań konsumenckich. Nie muszą się zaś tak bardzo starać dopóty, dopóki ich klientom jest wszystko jedno jakie ekologiczne „piętno” noszą produkty i usługi, i tak je kupują, i firma dobrze prosperuje bez konieczności wdrażania zmian. Rynek przyjaznych klimatowi towarów i usług rozwija się bardzo dynamicznie. Będąc zarówno dawcą towarów i usług (producentem, usługodawcą), jak i ich odbiorcą (konsumentem) wywieramy istotny wpływ na kształt świata. Pojedyncze decyzje w sklepie czy na etapie projektowania i produkcji dóbr, przedmiotów i usług, zwielokrotnione przez rzesze świadomych, uważnych i przyjaznych klimatowi producentów i konsumentów mogą skutkować ogromnymi zmianami. Produkujmy odpowiedzialnie i kupujmy odpowiedzialnie, zwracając uwagę na to, w jaki sposób dany produkt został wytworzony (ile w nim „węgla”), jak jest opakowany, czy jest trwały, funkcjonalny i energooszczędny, czy można go poddać recyklingowi. Krótko mówiąc – „zielony” i przyjazny klimatowi. I czy usługa, z której chcemy skorzystać, także zasługuje na miano. Po trzecie: w szerszym ujęciu nie jesteśmy tylko konsumentami towarów i usług. Jesteśmy też – w społeczeństwach demokratycznych – w pewnym sensie konsumentami (klientami, odbiorcami) oferty politycznej. Krótko mówiąc, wyborcami. Nasze postawy i świadomość mogą więc – za pośrednictwem urny wyborczej, aktywności obywatelskiej, działań w organizacjach pozarządowych itp. – mieć wpływ na to, kto będzie wybierany do władz lokalnych i cen-

Dziecięca EkoWarszawa tralnych, jakie decyzje będą podejmowane, jak wydatkowane publiczne fundusze i jakie prawo tworzone przez wybranych przez nas decydentów. W ukształtowanym społeczeństwie obywatelskim ludzie dysponują całkiem dużą mocą wpływania na rzeczywistość, domagania się dobrego rządzenia i zarządzania, rozwiązań i decyzji zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju i dobrze rozumianego, długofalowego interesu publicznego. Dobre nawyki ekokonsumenta

Ekokonsument w domu:

•wymienił choć 5 żarówek w najczęściej używanych punktach świetlnych z klasycznych na energooszczędne; •kupując sprzęty i urządzenia działające na prąd (oświetlenie, elektronika, urządzenia grzewcze czy chłodzące, sprzęty AGD) zwraca uwagę na ich efektywność energetyczną opisaną odpowiednimi symbolami i oznaczeniami (Energy Star, A+++ itp.); •zmniejsza zużycie energii urządzeń grzewczych i chłodzących (np. klimatyzatory) poprzez ich regularną konserwację; •przeprowadza termomodernizację budynku, w którym mieszka (jeśli to dom wolnostojący) lub wspiera inicjatywy np. spółdzielni rzecz termomodernizacji bloku, w którym mieszka. Dba, aby prawidłowa wentylacja pomieszczeń nie oznaczała luk, przez które szerokim strumieniem ucieka energia. Wspiera budownictwo pasywne i jeśli to tylko możliwe decyduje się na zakup czy budowę domu pasywnego; •jeśli możliwe, w jak największym stopniu używa „zielonej energii” – albo kupując ją od zewnętrznego dostawcy (możliwość

Zdjęcie: Nroose, CC-0, Wikimedia Commons, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Compact_fluoresc ent_straight_crop.jpg

Bycie uważnym w codziennych drobnych działaniach jest ważne! Osoba niewykazująca troski o klimat może każdego dnia „emitować” ok. 38 kg równoważnika CO2, podczas gdy osoba przyjazna klimatowi – bez obniżania komfortu życia – „emituje” tylko ok. 14 kg.

wyboru dostawcy), albo wyposażając swój dom we własne jej źródła (choćby panele słoneczne); •nie zmusza się do życia a la jaskiniowiec, ale przynajmniej nie marnotrawi: •energii - dba o wyłączanie światła w pomieszczeniu, w którym nie przebywa przez dłuższy czas; wyłącza nieużywane sprzęty elektryczne z trybu gotowości, wyjmuje bezczynne ładowarki z gniazdek. Ocenia, że wszystkie urządzenia pozostawione na świecie w stanie czuwania powodują emisję gazów cieplarnianych równą emisji wywołanej przez cały przemysł lotniczy (ok. 1% światowej emisji). Pozostawianie urządzeń domowych w trybie czuwania podnosi wysokość rachunku za prąd w statystycznym światowym domu nawet o 10%. Niektóre z tych urządzeń (np. pozostawiona w kontakcie ładowarka do telefonu komórkowego) pobiera „na pusto” nawet kilkadziesiąt procent tej energii, którą pobiera ładując telefon! •żywności – odpadki stara się kompostować, nie kupuje na zapas produktów, których nie ma szans zjeść; •wody – dba o szczelność instalacji, ponowne wykorzystanie wody np. do podlewania, bierze prysznic zamiast kąpieli w pełnej wannie itd.. Wie, że dostarczanie wody odbywa się kosztem dużych ilości energii (oczyszczanie, pompowanie, podgrzewanie); •dieta i styl życia także przekładają się na emisję gazów cieplarnianych. Weganin jest odpowiedzialny za emisję rocznie do atmosfery ok. 190 kg równoważnika CO2,

Dziecięca EkoWarszawa zaś zagorzały mięsożerca aż 6,7 tony! •wybierając ubrania bądź elementy wystroju i wyposażenie domu idzie za trendami „eko”, polegającymi na wykorzystaniu naturalnych materiałów i produktów otrzymanych w sposób jak najmniej inwazyjny dla środowiska; •stosuje zasady „3R”: reduce (ogranicz zużycie), reuse (użyj ponownie, przekaż dalej, napraw a nie wyrzucaj), recycle (poddaj odzyskowi jako surowiec wtórny). Ekokonsument w podróży:

•unika jej w ogóle (np. odbywa, jeśli można, telekonferencje czy zamiast podróży służbowej); •wybiera przyjazne klimatowi sposobów podróżowania, jak np. długodystansowy lot klasą ekonomiczną bez międzylądowań, pojechanie pociągiem, poruszanie się rowerem i komunikacją publiczną; •kupując nowy samochód bierze pod uwagę jego przyjazność klimatyczną – nie tylko standardowe „ile pali”, ale też np. z jak dalekich stron musiały przybyć podzespoły potrzebne do ostatecznego montażu; •stosuje zasady ekojazdy – odpowiedniej techniki jazdy zwiększającej jej efektywność, ograniczającej spalanie paliwa (a co za tym idzie emisję dwutlenku węgla), połączonej z właściwą konserwacją pojazdu (np. dbałość o ciśnienie w oponach, co wpływa na opory toczenia i zużycie paliwa).

•wybiera produkty, które nie musiały przebyć długiej drogi (energochłonny transport) oraz takie, które nie są nadmiernie opakowane; •unika żywności wysoko przetworzonej oraz takiej, która nie jest „sezonowa” (jej produkcja odbywa się np. w ogrzewanych szklarniach); •nie szaleje z zakupami, zwłaszcza mającymi posmak przelotnego kaprysu wywołanego naszą naturalną zachłannością. Ekokonsument w biurze:

•stara się postępować „niskoenergetycznie”, podobnie jak w domu; •stara się, podobnie jak w domu, stosować zasadę „3R”; •zwraca uwagę jakim środkiem transportu przemierza drogę z domu do pracy.

Ekokonsument w sklepie:

•uważnie czyta nalepki i oznaczenia, zna znaczenie symboli i oznaczeń świadczących o przyjaznym dla środowiska pochodzeniu kupowanych produktów, np. certyfikat FSC świadczący, że np. meble zostały wykonane z drewna pozyskanego z certyfikowanych upraw leśnych, oznaczenia efektywności energetycznej urządzeń elektrycznych, bawełna „bio” użyta do produkcji ubrań, itp.;

Dziecięca EkoWarszawa pwd. Aleksandra Kucharska

bank pomysłów Szybkie pomysy na ekologiczne aktywności z Twoimi zuchami

Wyjście do parku, nad Wisłę

Wycieczka do lasu/ rezerwatu/ Parku Narodowego

Wycieczka rowerowa

Obserwacja zwierząt

Majsterki z makulatury: masa papierowa, papierowa wiklina, rolki po papierze, obrazy ze śmieci, papier czerpany

Spotkanie z ekologiem/ przyrodnikiem/ energetykiem/ specjalistą ds. ochrony środowiska

Hodowla rośliny

Zielnik

Dziecięca EkoWarszawa

Projekt budynku energo oszczędnego

Bodypainting – malowanie całego ciała: rośliny, zwierzęta

Filtr do wody z węgla i piasku

Wizyta w Ekostacji Warszawa (centrum recyclingu)

Zbiórka starych baterii, kartridży, żarówek Makieta środowiska czystego/ zanieczyszczonego

Malowanie kredą po chodniku Piktogramy – zakazy, nakazy, informacje – związane z ochroną środowiska, segregacją odpadów

Dziecięca EkoWarszawa

EKOLOG – SPRAWNOŚĆ ZESPOŁOWA 1. Przeprowadziliśmy zbiórkę zużytych baterii i kartridży do drukarek. Zanieśliśmy je do punktu zbiórki. (Saturn, Media Markt, Ekostacja Warszawa) 2. Wykonaliśmy prace artystyczne z makulatury/innych śmieci. Zorganizowaliśmy wystawę dla swoich rodziców/szczepu. 3. Znamy zasady segregacji odpadów i uczestniczymy w segregowaniu w swoich domach. 4. Założyliśmy zuchowe Biuro Oczyszczania Miasta. 5. Zorganizowaliśmy akcję oczyszczania szkolnego boiska, pobliskiego parku, lasu. 6. Stworzyliśmy plakaty prezentujące negatywny wpływ śmieci na środowisko/ korzyści płynące z recyklingu i powiesiliśmy je w szkole. 7. Zaprojektowaliśmy energooszczędny budynek. 8. Nagraliśmy program zachęcający do korzystania z komunikacji miejskiej/rowerowej. 9. Powołaliśmy Zuchową Komisję Zużycia Wody. Uchwaliliśmy zalecenia dotyczące oszczędności wody.

Dziecięca EkoWarszawa

PRZYRODNIK – SPRAWNOŚĆ ZESPOŁOWA 1. Spotkaliśmy się z przyrodnikiem/działaczem ekologicznym. 2. Prowadzimy Wielki Zuchowy Zielnik. 3. Stworzyliśmy mapę Parków Narodowych. Wspólnie odwiedziliśmy jeden nich. 4. Założyliśmy klinikę weterynaryjną. 5. Odwiedziliśmy sklep ze zdrową żywnością/ gospodarstwo agroturystyczne. 6. Pielęgnujemy wspólny ogródek (skrzynkę z roślinami). 7. Wybraliśmy się w podróż do szczególnych miejsc na Ziemi – do Amazonii, Arktyki. 8. Przeprowadziliśmy zbiórkę karmy i akcesoriów dla schroniska dla zwierząt. 9. Ogłosiliśmy konkurs na Wynalazek Przyjazny Środowisku. Na galę wręczenia nagród zaprosiliśmy rodziców.

Dziecięca EkoWarszawa pwd. Aleksandra Kucharska

ZBIÓRKA – DZIEŃ ZIEMI CEL:

Zapoznanie dzieci z najważniejszymi zagrożeniami dla środowiska oraz przedstawienie sposobów jak im przeciwdziałać. ZAMIERZENIA:

Po zbiórce dzieci będą umiały: •Wskazać przyczyny zanieczyszczeń środowiska •Wyjaśnić sens segregowania i powtórnego wykorzystania odpadów •Segregować śmieci •Zastosować w praktyce zasady oszczędzania energii i wody UWAGA:

Zbiórka najlepiej nadaje się do przeprowadzenia w sezonie wiosenno-letnim, lub wczesną jesienią, kiedy pogoda jest na tyle dobra by możliwe było wyjście na dwór. MATERIAŁY:

•Plastikowe butelki (po jednej dla szóstki) •Węgiel, gaza i piasek do wykonania filtrów •Woda zanieczyszczona np. atramentem •Kubki plastikowe na przefiltrowaną wodę •Dużo (przebranych i czystych) śmieci w worku •Pojemniki do segregacji dla szóstek (mogą być miednice,

mogą być okręgi narysowane na boisku kredą) •Plakat z domem podzielonym na pokoje •Sztywny papier •Laminarka •Magnesy (po 1 dla dziecka) •Markery i flamastry •Kolorowa kreda (są też dostępne grube kredy, lepsze do malowania po chodniku) •1m pasek papieru, nożyczki

Dziecięca EkoWarszawa

Obrzędowe rozpoczęcie.

PRZEBIEG:

1równomiernie Kiedy na początku zbiórki zuchy wchodzą do sali, jest ona cała zaśmiecona. Pośród śmieci dzieci znajdują koperty GAWĘDA:

z fragmentami listu. Śmieci zbieramy do dużego worka, siadamy w kręgu. Po złożeniu listu z fragmentów wspólnie go odczytujemy. Wiadomość do zuchów przesyła planeta Ziemia, zmęczona i zasmucona swoim pogarszającym się stanem. Ziemia opowiada jak niegdyś była piękna i czysta, a stopniowo staje się zanieczyszczona i zaśmiecona. Ziemia prosi zuchy o pomoc i opiekę. Gromada postanawia pomóc zagrożonej planecie.

2śmieci.PomocW tymplanecie musimy zacząć od sprzątnięcia znalezionych miejscu należy przedstawić dzieciom zasady segregoGRY I ĆWICZENIA: Wyścigi rzędów

wania odpadów. Następnie na korytarzu lub boisku organizujemy wielką akcję segregacji odpadów w formie wyścigów rzędów. Szóstki ustawiają się w rzędach, na drugim końcu boiska lub korytarza ustawione są pojemniki na segregowane odpady – dla każdej szóstki oddzielne. Każda kolejna osoba z szóstki losuje przedmiot z worka ze śmieciami, biegnie do pojemników i wrzuca śmieć do odpowiedniego pudełka. Konkurencja trwa aż skończą się wszystkie śmieci w worku. Następnie sprawdzamy wyniki szóstek: za każdy poprawnie posegregowany śmieć szóstka otrzymuje punkt. Zwycięża szóstka, która zgromadzi najwięcej punktów. W ramach nagrody wybrana szóstka może wybrać ulubiony pląs lub zabawę, w którą chwilę pobawi się cała gromada.

3 Śmieci to jednak nie jedyny problem dręczący planetę. Oprócz DOŚWIADCZENIE: Filtr do wody

ziemi zanieczyszczona jest także woda. Tę część dobrze zacząć od prostej prezentacji – czy wody pitnej na świecie jest dużo? Należy wyciąć pasek papieru długości 100 cm -

Dziecięca EkoWarszawa

to będzie stanowić 100% zasobów wodnych Ziemi. Morza i oceany stanowią 97,2% wody na naszej planecie. Jest to jednak woda słona, nie nadająca się do wykorzystania – należy odmierzyć i odciąć 97,2 cm z długiego paska. Zostało 2,8 cm, czyli 2,8% które stanowią wody słodkie. Niestety 2,1% zmagazynowane jest w lodowcach – należy odciąć pasek długości 2,1 cm. Dostępna dla nas woda stanowi 0,7% zasobów wodnych. To dużo? Aby oczyścić wodę zuchy wykonują filtry (w szóstkach) z butelek, gazy, piasku i węgla. Przez filtr należy przelać wodę zanieczyszczoną np. atramentem (Instrukcje jak zrobić filtr na http://www.zaradni.pl/sztuka-i-rekodzielo/jak-wykonac-prosty-filtrwody/1,5576). Woda po przefiltrowaniu będzie zupełnie czysta. oczyszczenie wody to jednak za mało. Najlepszym sposo4bemSamo na zachowanie wody w czystości jest jej oszczędzanie. Tak saMAJSTERKA: Piktogramy

mo, by zapobiec zanieczyszczeniom powietrza należy oszczędzać energię. Przeprowadzamy krótką burzę mózgów dotyczącą pomysłów na oszczędzanie wody i energii. Pomysły zapisujemy na plakacie domu podzielonego na pokoje, odpowiednio w miejscu którego dotyczy dane zalecenie. Następnie dzieci wykonują piktogramy z instrukcją lub zakazem dotyczącym użycia różnych domowych urządzeń. Piktogramy dobrze jest wykonać na sztywnym papierze lub gotowe zalaminować – będą trwalsze. Do każdego piktogramu taśmą dwustronną przyklejamy magnes – dzieci mogą umieścić je teraz na domowej lodówce, by każdemu domownikowi co dzień przypominały o dobrych nawykach oszczędzania.

5żalneKondycja planety jest już znacznie lepsza. Zmiany są też zauwaw naszym otoczeniu. Zuchy malują kredą chodnik przed szkołą MAJSTERKA: Rajski ogród na chodniku

lub fragment boiska, jak najwięcej różnorodnych i wielobarwnych roślin i zwierząt, tak by powstał rajski ogród bądź dżungla. Czy taka czysta i zadbana planeta nie jest zdrowszym i przyjemniejszym miejscem do życia? Krąg rady, obrzędowe zakończenie zbiórki.

Dziecięca EkoWarszawa

ZBIÓRKA – EKO STYL CEL:

Zapoznanie dzieci ze stylem życia i zasadami robienia zakupów jak najbardziej przyjaznych środowisku. ZAMIERZENIA:

Po zbiórce zuchy będą znały: •Różnice między produktami ekologicznymi i przetworzonymi. •Zalety korzystania z toreb wielokrotnego użytku. •Zasady i elementy ekologicznego robienia zakupów i stylu życia. MATERIAŁY:

•Laptop, rzutnik, film •Materiałowe torby zakupowe •Farby/markery do tkanin •Obrazki produktów ekologicznych i przetworzonych •Kartki papieru •Flamastry, długopisy Obrzędowe rozpoczęcie.

PRZEBIEG:

Krótki film o pacyficznej plamie śmieci 1(http://www.interia.tv/wideo-gigantycznaGAWĘDA:

plama-smieci-zagraza-ziemi,vId,1129281 lub zeskanuj kod QR zamieszczony obok). Temat zaczęty w filmie drużynowy rozwija w gawędzie. Pacyficzna plama śmieci to największe na Ziemi wysypisko śmieci, w 90% składa się z plastiku. Śmieci te zagrażają bezpośrednio wielu morskim zwierzętom: żółwie mylą

Dziecięca EkoWarszawa

foliowe torebki z meduzami, ptaki zjadają drobne kawałki plastiku biorąc je za plankton. W wyniku zjedzenia plastikowych śmieci giną tysiące morskich zwierząt. Ludzkość nie zna jeszcze sposobu na poradzenie sobie z dryfującym wysypiskiem. Jedno nie pozostawia jednak wątpliwości – im mniej śmieci będziemy produkować, tym mniej trafi do oceanu i na inne wysypiska.

czego zacząć? Jednym z głównych źródeł plastikowych 2śmieci,Od któremu łatwo zapobiec, są foliowe siatki. Zamiast nich na zaMAJSTERKA:

kupy najlepiej zabierać torby materiałowe, wielokrotnego użytku. Każdy zuch ozdabia swoją torbę na zakupy. Mogą się na niej znaleźć ekologiczne hasła i rysunki, może być to po prostu ulubiony wzór. Ozdabianie toreb można wykonać specjalnymi farbami bądź markerami do tkanin. Na czas malowania do środka torby dobrze jest włożyć kartkę bądź kawałek kartonu, by farba z jednej strony nie przebiła na drugą.

3NależyNa ograniczenie liczby śmieci wpływają nasze codzienne zakupy. wybierać probukty możliwie mało przetworzone (są też ZABAWA RUCHOWA:

zdrowsze) i świeże, zamiast zapakowanych np. w dwie warstwy folii karton. Na korytarzu/w sali schowane są kartki ze zdjęciami produktów opakowanych przemysłowo i ich świeżych bądź ekologicznie opakowanych odpowiedników. Zuchy mają za zadanie znaleźć jeden obrazek dla siebie a następnie osobę z pasującym obrazkiem do pary. styl życia to nie tylko zakupy. Zuchy dobierają się 4w pary.Ekologiczny Każda para losuje hasło związane z ekologicznym stylem żyĆWICZENIE:

cia, rozsądnymi zakupami, oszczędzaniem energii i wody, segregowaniem i przetwarzaniem śmieci, np.: żarówka LED, bawełna, recykling, rower, zielona energia, ekosystem, oszczędzanie, ekologia, NIE dla plastiku itp. Każda para przygotowuje łamigłówkę, której rozwiązaniem jest wylosowane hasło. W zależności od wieku i umiejętności zuchów mogą to być rebusy, krzyżówki, wykreślanki, labirynty. Łamigłówki zbiera drużynowy, by opracować je w formie zeszytu „Ekologia – nasze wspólne zadanie” , które dzieci otrzymają na kolejnej zbiórce. Krąg rady, obrzędowe zakończenie zbiórki.

Dziecięca EkoWarszawa

EKO majsterki 1. Sowy z rolek po papierze toaletowym Adres z instrukcjami: http://www.pinterest.com/pin /392024342536912205/

Zdjęcie: Deschdanja.ch, http://www.deschdanja.ch/kreativ-blog/68-drei-eulen

2. Podkładka pod kubek z rolek po papierze toaletowym Adres z instrukcjami: http://srebrnaagrafka.pl/artykuly /ekologiczna-podkladka-podkubek

Zdjęcie: Julianna Cezar, http://srebrnaagrafka.pl/artykuly/ekologiczna-podkladka-pod-kubek

Dziecięca EkoWarszawa 3. Papierowe drzewo Adres z instrukcjami: http://stylowi.pl/1104625

Zdjęcie: Merry, http://pikadillycharm.blogspot.com/2011/11/paper-bag-fall-tree.html

4. Kwietnik ze skorupek po jajkach Adres z instrukcjami: http://stylowi.pl/4329926

Źdjęcie: http://www.weibo.com/u/1594942247

Dziecięca EkoWarszawa 5. Zabawki z pojemników pokrytych farbą „tablicową”

Można je dowolnie malować kredą

Adres z instrukcjami: http://www.pinterest.com/ pin/108086459781848909/

Zdjęcie: Krissy Sherman Bonning, http://b-inspiredmama.com/2013/04/recycled-craft-chalkboard-toys/

6. "Błotnisty" deser czekoladowy Adres z instrukcjami: http://b-inspiredmama.com/ 2013/04/earth-day-dirt-cuptreat/

Zdjęcie: Krissy Sherman Bonning, http://b-inspiredmama.com/2013/04/earth-day-dirt-cuptreat/#_a5y_p=1481510

Dziecięca EkoWarszawa 7. Obrazy ze śmieci Viz Muniz Adres z instrukcjami: http://ulicaekologiczna.pl/design /obrazy-ze-smieci-vica-muniza/

Zdjęcia: Vic Muniz, http://ulicaekologiczna.pl/design/obrazy-ze-smiecivica-muniza/

8. Mozaiki z gazet

Z pomalowanego na biało kartonu lub sztywnej kartki wycinamy okrąg dowolnego rozmiaru. Szkicujemy wzór, który chcemy wykonać. Stare kolorowe magazyny tniemy w drobne trójkątne lub kwadratowe kawałki (rozmiaru około 1cm x 1cm). Elementy możemy podzielić kolorami. Wyklejamy kawałkami papieru wzór mozaiki, aż zapełnimy powierzchnię całego obrazka.