ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ_ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ by studioentropia

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ Νίκος Μπελαβίλας Τατιάνα Σαίτη Καλλιόπη Ψαριώτη

Δεκέμβριος 2011

«Στον πύργο απόσταξης της οινοποιίας-οινοπνευματοποιίας Κρόνος, ειδικά τα καλοκαίρια που η ζέστη και οι αναθυμιάσεις έκαναν την ατμόσφαιρα αποπνικτική, οι εργάτες σκαρφάλωναν στους πάνω ορόφους κι έριχναν τον μεσημεριανό τους ύπνο. Συνήθως έβαζαν εμάς τους πιτσιρικάδες να φυλάμε τσίλιες σε περίπτωση που κάποιος διευθυντής εμφανιζόταν» Γιώργος Αμπατζόγλου

† Γιώργος Αμπατζόγλου, Δήμαρχος Ελευσίνας, “Ιστορικές φάμπρικες μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας”, Ελευθεροτυπία, 28 Μαΐου 2006.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγικά 2. Το οικιστικό συγκρότημα του Θριασίου Πεδίου 3. Συνοπτική ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας στην Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο 3.1. Η πρώτη περίοδος (1875-1906) 3.2. Η δεύτερη περίοδος (1923-1939) 3.3. Η τρίτη περίοδος (1948 -1971) 3.4. Τα πρόσωπα της βιομηχανίας και ο “Κύκλος της Ζυρίχης” στην Ελευσίνα 4. Οι ιστορικές βιομηχανικές μονάδες της Ελευσίνας 4.1. Σαπωνοποιία - ελαιουργία “Ελαιουργείο” 4.1.1 Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες 4.1.2. Ο μηχανολογικός/εργαλειακός εξοπλισμός 4.1.3. Απόσπασμα από το υπ.αρ. 11007, Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν Δολλαρίων Η.Π.Α., 27 Σεπτεμβρίου 1955, Συμβ/φος Αθηνών Ιωάννου Βασ. Κουγκούλος (Ιστορικό Αρχείο Ε.Τ.Ε.). 4.2. Οινοποιία - οινοπνευματοποιία «Βότρυς» 4.2.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες 4.2.2. Ο μηχανολογικός/εργαλειακός εξοπλισμός 4.3. Τσιμεντοβιομηχανία «Τιτάν» 4.4. Χρωματουργία «Ίρις» 4.4.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες 4.5. Ελαιουργία “Ελαιουργική” 4.6. Οινοποιία - οινοπνευματοποιία «Κρόνος» 4.6.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες 5. Συμπεράσματα 6. Βιβλιογραφία – Πηγές 7. Κατάλογος σχεδίων αποτύπωσης κτιριακών ενοτήτων Σχ. Α1. Γενική διάταξη βιομηχανικών συγκροτημάτων “Βότρυς” - “Ελαιουργείο”. Κλ. 1/500 Συγκρότημα ελαιουργίας-σαπωνοποιίας “Ελαιουργείο” Σχ. Α2. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Ελαιουργείου” 1 & 2. Κλ. 1/200 Σχ. Α3. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Ελαιουργείου” 3. Κλ. 1/200 Σχ. Α4. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Ελαιουργείου” 4. Κλ. 1/200 Σχ. Α5. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Ελαιουργείου” 5. Κλ. 1/200 Συγκρότημα οινοπνευματοποιίας “Βότρυς” Σχ. Α6. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Βότρυς” 1 . Κλ. 1/200 Σχ. Α7. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Βότρυς 2”. Κλ. 1/200

Σχ. Α8. Γενική διάταξη βιομηχανικών συγκροτημάτων “Ελαιουργική” - “Ιρις” “Κρόνος”. Κλ. 1/500 Συγκρότημα ελαιουργίας-σαπωνοποιίας “Ελαιουργική” Σχ. Α9. Κατόψεις, όψεις και τομή Α-Α κτιρίου διοίκησης “Ελαιουργικής”. Κλ. 1/200 Συγκρότημα χρωματουργίας “Ίρις” Σχ. Α10. Κατόψεις και όψεις κτιριακής ενότητας “Ιρις”. Κλ. 1/200 Συγκρότημα οινοπνευματοποιίας “Κρόνος” Σχ. Α11. Κατόψεις δωμάτων και στεγών βιομηχανικού συγκροτήματος “Κρόνος”. Κλ. 1/500 Σχ. Α12. Κατόψεις ισογείων βιομηχανικού συγκροτήματος “Κρόνος”. Κλ. 1/500

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ Η παρούσα έρευνα εκπονήθηκε μετά από ανάθεση τοu Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, το φθινόπωρο του 2011. Η ερευνητική ομάδα αποτελείται τους: Νίκο Μπελαβίλα, Επίκουρο Καθηγητή ΕΜΠ (επιστημονικό υπεύθυνο), Τατιάνα Σαίτη, Αρχιτέκτονα Μηχ. ΕΜΠ και Καλλιόπη Ψαριώτη, Αρχιτέκτονα Μηχ. ΕΜΠ. Η έρευνα επιχειρεί: 1. Μία πρώτη συνοπτική καταγραφή του βιομηχανικού δυναμικού και της ιστορικής του εξέλιξης, στην πόλη της Ελευσίνας και την ευρύτερη περιοχή του Θριασίου Πεδίου. 2. Τον εντοπισμό και την καταγραφή των σωζομένων εγκαταστάσεων των βιομηχανιών σάπωνος και ελαίων “Ελαιουργείο” και “Ελαιουργική”, των οινοποιιών - οινοπνευματοβιομηχανιών “Βότρυς” και “Κρόνος”, της χρωματουργίας “Ίρις”. Περιλαμβάνεται επίσης μία σύντομη αναφορά στην τσιμεντοβιομηχανία “Τιτάν” η οποία ανήκει στον πυρήνα των ιστορικών εργοστασίων της πόλης.

Εικ. 1. Η συγκλονιστική αντίφαση του τοπίου της Ελευσίνας. Αρχαίο άγαλμα στο προαύλιο του αρχαιολογικού μουσείου με φόντο τα λευκά από τη τσιμεντόσκονη κτίρια της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν» και την καμινάδα της οινοπνευματοποιίας «Βότρυς» (πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

1. Εισαγωγικά Η ιστορική βιομηχανική ζώνη της Ελευσίνας, εκτείνεται στο παράκτιο μέτωπο της πόλης σε ένα μήκος 2,5 χιλιομέτρων. Εκεί εντοπίζονται ακέραια εργοστάσια ή τμήματα τους, τα οποία ανήκουν στην πρώτη γενιά της βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης και χρονολογούνται από το 1875 έως το 1939 περίπου. Η δεύτερη γενιά εργοστασίων, δημιουργήματα τα περισσότερα της περιόδου 1948-1971, καταλαμβάνει τα κενά του θαλασσίου μετώπου εντός και εκατέρωθεν της πόλης, σε όλο το ομαλό μήκος των 16 χιλιομέτρων της ακτής του κόλπου της Ελευσίνας, ενώ λίγα ακόμη εξ’ αυτών βρίσκονται στην ενδοχώρα του Θριασίου Πεδίου, στον Ασπρόπυργο και τη Μάνδρα. Τέλος μία νεώτερη ομάδα βιομηχανικών και μεταφορικών εγκαταστάσεων, η κατασκευή των οποίων ανάγεται στο τέλος του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα βρίσκεται διάσπαρτη, επίσης στην πεδινή ενδοχώρα της περιοχής, σε μία έκταση που αρχίζει από την περιφέρεια της πόλης της Ελευσίνας και φθάνει έως τις παρυφές της Πάρνηθας στα βόρεια και του Ποικίλου ‘Ορους στα ανατολικά, περικυκλώνοντας την πόλη του Ασπρόπυργου όπως και τις νότιες και ανατολικές παρυφές των πόλεων της Μάνδρας και της Μαγούλας. 3

2. Το οικιστικό συγκρότημα του Θριασίου Πεδίου Ο κάμπος του Θριασίου στη δυτική Αττική οριοθετείται από τα όρη Ποικίλο, Πάρνηθα, Πατέρας και από τον κόλπο της Ελευσίνας. Η ομαλή ακτογραμμή αναπτύσσεται σε μήκος 16 χιλιομέτρων ενώ το βάθος της πεδιάδας, από τη θάλασσα έως τις πλαγιές της Πάρνηθας φθάνει τα 9 χιλιόμετρα. Ένα μεγάλο μέρος του κάμπου κατά το τέλος του 19 ου αιώνα και σχεδόν το σύνολο του, κατά τη διάρκεια του 20 ου, ήταν αγροτική γη με κύρια καλλιέργεια τα ελαιόδενδρα. Ο οικισμός της Ελευσίνας με πληθυσμό 26.121 1 το 2001 και 30.1402 κατοίκων σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της απογραφής του 2011, αποτελεί τον βασικό ιστορικό οικισμό της ευρύτερης περιοχής. Βρίσκεται στη μέση της ακτογραμμής ενώ στην ενδοχώρα αναπτύσσονται άλλοι τρεις οικισμοί: η Μάνδρα με 12.739 κάτοικους και η Μαγούλα με 3.758 κάτοικους) στα δυτικά, και ο Ασπρόπυργος με 27.927 κάτοικους στα ανατολικά. Η περικύκλωση της Ελευσίνας, από τα εργοστάσια εμπόδισε την αστική της εξάπλωση κατά μήκος της ακτής-όπως νομοτελειακά θα συνέβαινε ακολουθώντας τις οικιστικές τάσεις του 20ου αιώνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πολεοδομική επέκταση προς τα βόρεια, στο εσωτερικό του κάμπου, κατά μήκος του οδικού άξονα που τη συνδέει με τη Μαγούλα.

Εικ. 2. Αεροφωτογραφία του οικιστικού και βιομηχανικού συμπλέγματος του Θριασίου Πεδίου (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στην ακτή και στην ενδοχώρα, τη δημιουργία του στρατιωτικού αεροδρομίου στο μέσον του κάμπου, και μετά το 2004, με την κατασκευή της Αττικής Οδού και του νέου σιδηροδρομικού κέντρου στα βόρεια, το σύνολο του Θριασίου αστικοποιήθηκε. Οι οικισμοί αποτελούν πλέον ένα σχεδόν ενιαίο συγκρότημα 78.190 κάτοικων, το οποίο ενοποιούν οι ενδιάμεσες βιομηχανικές ζώνες. Σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του συμπλέγματος είναι η πλήρης κατάληψη του μήκους της ακτογραμμής του από βιομηχανικές χρήσεις με εξαίρεση δύο, ελάχιστου μήκους, τμήματα στην Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο, όπως και η παρεμβολή των συμπαγών εκτάσεων βιομηχανικών και μεταφορικών υποδομών μεταξύ των αστικών ζωνών.

1 2

Πληθυσμιακά μεγέθη της απογραφής πληθυσμού ΕΣΥΕ 2001. Προσωρινά αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 2011.

3. Συνοπτική ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας στην Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο Η Ελευσίνα υπήρξε το τρίτο και νεώτερο ιστορικό βιομηχανικό κέντρο της Αττικής, ακολουθώντας με χρονική καθυστέρηση μίας περίπου δεκαετίας στους ρυθμούς ανάπτυξης, τα άλλα δύο: τον Πειραιά και το Λαύριο. Η βιομηχανία αναπτύχθηκε εκεί εντατικά σε τρεις περιόδους. Η πρώτη χρονολογείται στο τέλος του 19ου αιώνα και στα πρώτα χρόνια του 20 ου (1875-1906), η δεύτερη κατά το Μεσοπόλεμο (1923-1939) και η τρίτη λίγο πριν τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου και μέχρι το μέσον της Δικτατορίας (1948-1971). Είναι σαφές ότι και στα μεσοδιαστήματα, ακόμη και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου3 υπήρξαν επεκτάσεις και νέες εγκαταστάσεις βιομηχανιών. Η έναρξη της βιομηχανικής δραστηριότητας στην πόλη χρονολογείται από το τρίτο τέταρτο του 19ου αιώνα με σχετικά μικρές μονάδες επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Το άλμα πραγματοποιήθηκε με την εγκατάσταση της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν» το 1902, ενώ ακολούθησε ένα δεύτερο με τις χαλυβουργίες, τα ναυπηγεία και τις πετροχημικές βιομηχανίες από τη δεκαετία του 1960. Η πλειοψηφία αυτών των εργοστασίων κατασκευάστηκε επί της ακτογραμμής. Οι καμινάδες της «Τιτάν» και τα λατομεία, οι υψικάμινοι των χαλυβουργιών, οι δεξαμενές και τα εναέρια δίκτυα των πετροχημικών άλλαξαν την κλίμακα του αστικού και του αγροτικού τοπίου δραματικά. Σε αυτά ήλθε να προστεθεί η βαρειά ρύπανση από τις εξορύξεις, τις εκπομπές αερίων και τα υγρά απόβλητα των βιομηχανιών, ρύπανση που ελέγχθηκε εν μέρει, μόλις στο τέλος του 20 ου αιώνα.

Εικ. 3. Τα «Ναυπηγεία Ελευσίνας» στη δυτική ακτή του κόλπου

(πηγή: Ναυπηγεία Ελευσίνας).

Η βιομηχανική ζώνη δεν περιορίστηκε στην άμεση πολεοδομική περιφέρεια της Ελευσίνας. Επεκτάθηκε σε όλη την ομαλή ακτή του μεγάλου κόλπου, από τον Σκαραμαγκά στα ανατολικά έως τη Βλύχα στα δυτικά. Κατέλαβε προνομιακά τον παράκτιο χώρο αποκλείοντας το εσωτερικό της πεδιάδας και την οικιστική ζώνη από τη θάλασσα. Ταυτόχρονα συνοδεύτηκε με ανάπτυξη βαρέων λιμενικών δραστηριοτήτων ναυπήγησης, διάλυσης πλοίων και λιμενικών φορτοεκφορτώσεων. Οι εκτεταμένες επιχωματώσεις της ακτής και οι όγκοι των παροπλισμένων πλοίων σημαδεύουν το αστικό και το θαλάσσιο τοπίο του κόλπου. Σε μία μεταγενέστερη φάση, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20 ου αιώνα, η βιομηχανία με εκατοντάδες μονάδες μεταλλικών κατασκευών, χημικές, οικοδομικές κ.α. όπως και ένας νέος τύπος δραστηριότητας, η διαμετακόμιση (logistics) με αποθήκες και κέντρα μεταφόρτωσης, συνέχισαν την εξάπλωση τους και στην ενδοχώρα του Θριασίου Πεδίου, 3

Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του «Πυριτιδοποιείου-Καλυκοποιείου» που λειτουργούσε για τις ανάγκες του πολέμου, το 1940-1941, και της χρωματουργίας «Ίρις» η οποία αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής με παραγγελίες του γερμανικού στρατού.

καταλαμβάνοντας τη γεωργική γη και φθάνοντας στις νότιες παρυφές της Πάρνηθας και τις δυτικές πλαγιές του Ποικίλου Όρους.

Εικ. 5. Παροπλισμένο πλοίο νότια της πόλης

Εικ. 4. Ναυάγιο δίπλα στα Ναυπηγεία Ελευσίνας (πηγή: Google Earth/Panoramio).

(πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Σήμερα το Θριάσιο Πεδίο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά και διαμετακομιστικά κέντρα της χώρας και ένα από τα λίγα στα οποία συνεχίζουν να αναπτύσσονται οι συγκεκριμένοι τομείς. Ταυτόχρονα στον πληθυσμό του συγκροτήματος των τεσσάρων πόλεων του (Ελευσίνα, Μαγούλα, Μάνδρα, Ασπρόπυργος) εμφανίζεται το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης, στον τομέα της βιομηχανίας, το οποίο πλησιάζει το 65%.4 Το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης του τελευταίου τέταρτου του 20 ου αιώνα δεν έλαβε στο Θριάσιο και την Ελευσίνα εκρηκτικές διαστάσεις, όπως συνέβη σε άλλες βιομηχανικές περιοχές της χώρας (Πειραιάς, Πάτρα, Λαύριο, Εύβοια, Θράκη, Ερμούπολη κ.α.). Στην Ελευσίνα έκλεισαν πολύ λίγες από τις μεγάλες ιστορικές βιομηχανικές μονάδες (“Κρόνος”, “Ίρις,” “Ελαιουργική”, “Βότρυς”, “Ελαιουργείο”), κυρίως όσες βρίσκονταν εντός του αστικού ιστού της πόλης, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό του υπολοίπου, κυρίως μεταπολεμικού, βιομηχανικού δυναμικού παραμένει ενεργό. Επισημαίνεται ότι στην Ελευσίνα, δεν παρατηρείται το εκτεταμένο φαινόμενο του λανθάνοντος δυναμικού και των βιομηχανικών ερειπιώνων, όπως στις πόλεις οι οποίες επλήγησαν από την αποβιομηχάνιση. Αυτό συνεπάγεται ότι διασώζονται λίγα ακέραια ανενεργά βιομηχανικά μνημεία της πρώτης περιόδου. Στις πολλές εν λειτουργία βιομηχανίες που χρονολογούνται από την περίοδο 1948-1971, οι οποίες όμως διαρκώς εκσυγχρονίζονται, διασώζονται επίσης τμήματα των αρχικών εγκαταστάσεων, κτιρίων και εξοπλισμού.

Χριστίνα Αγριαντώνη (Χ.Α), «Το λιμενοβιομηχανικό τοπίο της Ελευσίνας», στο Greekscapes, αεροφωτογραφικός άτλαντας ελληνικών τοπίων, Ερευνητικό Πρόγραμμα (επιστημονικός υπεύθυνος Κωστής Χατζημιχάλης), Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, 2008-2010, http://www.greekscapes.gr/index.php/2010-01-21-16-47-29/landscapescat/34/137-elefsina.html

3.1. Η πρώτη περίοδος (1875-1906) Το πρώτο εργοστάσιο της πόλης, ήταν ένα σαπωνοποιείο, των αδελφών Χαριλάου, το μετέπειτα «Ελαιουργείο», το οποίο κατασκευάστηκε το 1875 στο δυτικό τμήμα της ακτής, δίπλα στις αρχαιότητες. Λίγα χρόνια αργότερα περί το 1891 5, άλλη μία μονάδα παραγωγής σάπωνα, των Χατζημελέτη – Χατζηηλία, λειτούργησε στην άλλη άκρη, στην ανατολική ακτή της Ελευσίνας. Τα δύο αυτά πρώτα εργοστάσια, μαζί με ένα οινοποιείο στα βόρεια, στο άκρο της γεωργικής γης μεταξύ Ελευσίνας και Μαγούλας, αποτυπώθηκαν το 1891, στη χαρτογραφική πινακίδα της Ελευσίνας , στην έκδοση Karten von Attika του J.A.Kaupert 6.

Εικ. 6. Απόσπασμα της χαρτογραφικής αποτύπωσης «Karten von Attika” του 1891 με τον οικισμό του 19ου αιώνα και τις πρώτες μικρές βιομηχανικές μονάδες παραγωγής σάπωνα (πηγή: J.A.Kaupert, Karten von Attika Eleusis, 1:25.000, ct 11.8 [XXVI], 1891).

Η τσιμεντοβιομηχανία «Τιτάν» κατασκευάστηκε το 1902 από την “Εταιρεία Χατζηκυριάκου-Ζαχαρίου και Σία”, σε συνέχεια του οικοπέδου του «Ελαιουργείου», ενώ ανάμεσα στα δύο συγκροτήματα ήλθε να προστεθεί το 1900, μία οινοπνευματοβιομηχανία, η “Οινοποιητική - Οινοπνευματική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία", η οποία το 1906 μετονομάστηκε σε “Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων”, έγινε δεγνωστή και ως οινοβιομηχανία “Βότρυς” .

Εικ. 7. Ο βιομηχανικός πυρήνας των εργοστασίων «Βότρυς», «Ελαιουργείο» και «Τιτάν» από τον αρχαιολογικό χώρο στη δεκαετία του 1960 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Η ίδρυση του σαπωνοποιείου τοποθετείται στο 1892, αλλά αυτό αποτυπώνεται στην ίδια ακριβώς θέση, στον χάρτη του 1891 . Βλ. Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη και J.A.Kaupert, Karten von Attika Eleusis, 1:25.000, ct 11.8 (XXVI), 1891. 6 J.A.Kaupert, Karten von Attika ο.π.

3.2. Η δεύτερη περίοδος (1923-1939) Στην άλλη άκρη της ακτής στα ανατολικά, δίπλα στο σαπωνοποιείο των Χατζημελέτη -Χατζηηλία το οποίο έκλεισε το 1922 7, κατασκευάστηκαν το 1923 η οινοπνευματοποιία “Κρόνος” από την “Ανώνυμο Εταιρεία Οινοπνευματοποιίας” και το 1925 το εργοστάσιο χρωμάτων και βερνικιών “Ίρις”.

Εικ. 8. Η οινοπνευματοβιομηχανία «Κρόνος» στην ακτή της Ελευσίνας κατά την περίοδο λειτουργίας της (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Οι πιο πάνω μονάδες της πρώτης περιόδου μαζί με τις δύο πρώτες της δεύτερη περιόδου συγκροτούν τον διασωζόμενο ιστορικό πυρήνα της βιομηχανίας της Ελευσίνας. Η κατασκευή νέων βιομηχανιών συνεχίστηκε κατά το Μεσοπόλεμο με άλλες μονάδες, μεταξύ των οποίων και άλλη μία τσιμεντοβιομηχανία στον Ασπρόπυργο, η “Χάλυψ”8 η οποία λειτουργούσε άλλο ένα εργοστάσιο στην Αθήνα, όπως και η βιομηχανία όπλων του “Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου” το 1925, η μετέπειτα “ΠΥΡ -ΚΑΛ” η οποία εγκαταστάθηκε στα δυτικά στο λόφο της Βλύχας λειτουργώντας δύο μονάδες με παραγωγή οβίδων και αντιαεροπορικών βλημάτων. 9 Τα άλλα δύο εργοστάσια της “ΠΥΡΚΑΛ” βρίσκονταν στο Αιγάλεω και στον Υμηττό. Το 1929 λειτουργούσαν ακόμη στην Ελευσίνα ένα υαλουργείο και επτά εργοστάσια ρητίνης. Λίγο αργότερα στις αρχές της δεκαετίας του 1930 αναφέρονται και τρία κεραμοποιεία, των Ιωάννη Πατάλα, Θανασουλόπουλου (λειτούργησε μέχρι το 1935) και Παπαγεωργίου (λειτούργησε μέχρι το 1950).10 Συνολικά το 1939 στο Θριάσιο ήσαν εγκατεστημένες 19 βιομηχανίες. Οκτώ εξ΄ αυτών ήσαν βιομηχανίες προϊόντων ρητίνης πεύκων. Άλλα μικρότερα εργοστάσια που λειτουργούσαν εκείνη την περίοδο ήταν της “ΕΚΒΟ - Καλλιέργειας και Βιομηχανίας Ορύζης της Ελλάδος”11, το “Παγοποιείο Κακούρης Κ. και Σία”12 στην ανατολική είσοδο της πόλης επί

Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική Ανάπτυξη, http://www.elefsina.gr/history/factoryrevolution.aspx?sflang=el 8 Ν.Γ. Σιδέρης, Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, 1939-1940, σελ. 134. 9 Ο.π., σελ. 150. 10 Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική Ανάπτυξη, ο.π. 11 Ν.Γ. Σιδέρης, ο.π. σελ. 102. 12 Ο.π. σελ. 114.

της Ιεράς Οδού, η “Ηλεκτροχημική Ελλάδος Α.Ε.” στον Ασπρόπυργο με προϊόντα καυστική σόδα, χλωράσβεστο, υδροχλώριο κ.α., 13

Εικ. 9. Ο βιομηχανικός πυρήνας με τα εργοστάσια «Κρόνος», «Ίρις» και «Ελαιουργική» το 1964 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας)

3.3. Η τρίτη περίοδος (1948 -1971) Η κορύφωση της βιομηχανικής ανάπτυξης στο Θριάσιο ήλθε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως από το 1948 όταν εγκαταστάθηκε η πρώτη χαλυβουργία η οποία μετακινήθηκε στο Καλιμπάκι, στην ακτή μεταξύ Ελευσίνας και Σκαραμαγκά. Είναι η βιομηχανία “Χαλυβουργική Α.Ε.” εξέλιξη της προπολεμικής “Ελληνική Συρματουργία Α.Ε. Θ.Α. Αγγελόπουλος και Υιοί”, η οποία λειτουργούσε από το 1932 στην οδό Πειραιώς στο ύψος του Ταύρου. Το εργοστάσιο πρωτολειτούργησε το 1953. Το 1961 θεμελιώθηκε η πρώτη υψικάμινος του εργοστασίου η οποία λειτούργησε το 1963. 14 Ακολούθησε άλλη μία μεταλλουργία, η “Ελληνική Χαλυβουργία” στον Ασπρόπυργο όπως και άλλες μικρότερες.

Εικ. 10. Εγκαίνια της υψικαμίνου της μεταλλουργίας «Χαλυβουργική» το 1963

Εικ. 11. Η «Χαλυβουργική» από τη θάλασσα στη δεκαετία του 1970 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

(πηγή: Μ. Δρίτσα, Γ. Πανσεληνά, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, ο.π.)

Ο.π. σελ. 149. Μ. Δρίτσα, Γ. Πανσεληνά, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα-πρόσωπα και δραστηριότητες, Αθήνα 2001, σελ. 98-101. 14

Το 1955 στη θέση του σαπωνοποιείου Χατζημελέτη – Χατζηηλία, το οποίο είχε σταματήσει να λειτουργεί από το 1922, δίπλα στο “Κρόνος”, ιδρύθηκε η “Ελαιουργική- Κεντρική Συνεταιριστική Ένωσις Ελαιοπαραγωγών Ελλάδος”.15 Κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες στις άκρες του κόλπου, στα ανατολικά και στα δυτικά κατασκευάστηκαν δύο ναυπηγεία. Τα “Ελληνικά Ναυπηγεία Α.Ε.” ιδρύθηκαν το 1958, από τον εφοπλιστή Σταύρο Νιάρχο, στο νότιο άκρο της ακτής Σκαραμαγκά, στη θέση των παλαιότερων ναυπηγείων του Πολεμικού Ναυτικού τα οποία είχαν αχρηστευθεί από τους βομβαρδισμούς του πολέμου. Είχαν δυναμικό ναυπήγησης πλοίων 32.000 τόννων και επισκευών 50.000 τόννων δύο μόνιμες και δύο πλωτές δεξαμενές. Το 1985 αγοράστηκαν από την Ε.Τ.Β.Α.

Εικ. 12. Πανοραμική εικόνα των «Ελληνικών Ναυπηγείων» στο Σκαραμαγκά και του κόλπου της Ελευσίνας (πηγή: Ναυπηγεία Σκαραμαγκά).

Στην άλλη πλευρά του κόλπου κατασκευάστηκαν το 1969, τα «Ναυπηγεία Ελευσίνας» από την Εμπορική Τράπεζα υπό την προεδρία του Στ. Ανδρεάδη. 16 Κατά την ίδια δεκαετία ιδρύθηκαν στο Θριάσιο μικρές μονάδες , όπως το Παγοποιείο Γαστουνιώτη, η Ε.Β.Π.Α., η ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ, τα Ναυπηγεία Σάββα.17 Η ανάπτυξη της βιομηχανίας στο Θριάσιο συνεχίστηκε με τρία μεγάλα χημικά εργοστάσια, τα “Ελληνικά Διυλιστήρια Πετρελαίου” στον Ασπρόπυργο, την “ΠΕΤΡΟΓΚΑΖ” δίπλα τους και το διυλιστήριο της “ΠΕΤΡΟΛΑ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.Β.Ε” στη ακτή της Βλύχας, δυτικά της πόλης. Η “ΠΕΤΡΟΛΑ” δημιουργήθηκε το 1969 από τον Γιάννη Λάτση, ο οποίος αγόρασε την εταιρεία “ΘΕΔΟΛ” και ξεκίνησε τη λειτουργία εξαγωγικού διυλιστηρίου στην περιοχή της Ελευσίνας. Οι εγκαταστάσεις πέρασαν στην “Ελληνικά Πετρέλαια” το 2003. Δίπλα σε αυτό το συγκρότημα πετρελαιοειδών, κατασκευάστηκε το 1969-1971 στους χώρους της “ΠΥΡ-ΚΑΛ” η υαλουργική μονάδα “Owens”. Οι εγκαταστάσεις της σχεδιάστηκαν από την μεγαλύτερη παγκόσμια βιομηχανία του κλάδου της υαλουργίας, την “Οwens Illinois Inc.” η οποία συμμετείχε στην εταιρεία μαζί με τη “ΛΑΡΚΟ”, την Ε.Τ.Β.Α., την Εταιρεία Λιπασμάτων Δραπετσώνας Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. και την “ΠΥΡ-ΚΑΛ”. Το υαλουργείο διέκοψε τη λειτουργία του το 1987, ενσωματώθηκε μετά το 2003 στις εγκαταστάσεις της «Ελληνικά Πετρέλαια» και κατεδαφίστηκε λίγο αργότερα. 15

Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. Μ. Δρίτσα, Γ. Πανσεληνά, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, ο.π. σελ. 57. 17 Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. 16

Άλλα εργοστάσια τα οποία λειτουργούσαν κατά την ίδια περίοδο ήταν τα δύο της «Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων», η «Χαλυβουργία Ελευσίνας Γ. Νικολακόπουλος και Σία Ο.Ε.», τα εργοστάσια παραγωγής κολοφωνίου και ρεβινθελαίου «Κ. Παύλου και Σία Ο.Ε.», και «Λ. Στάμος», η «Ελαιουργική Κεντρική Συνεταιριστική Ένωση Ελαιοπαραγωγών Ελλάδος» η οποία παρήγαγε ελαιόλαδα ραφινέ και σάπωνες, η «Α.Β.Ε. Χαρίλαος και Κανελλόπουλος», η «Βιομηχανία Ναξίας Σμύριδας Καραδόντη», το εργοστάσιο πτηνοτροφών και κτηνοτροφών «ΒΙΤ-Α-ΜΙΝ Γ.Παππάς και Υιοί Ο.Ε.», η «Α.Ε. Οινοπνευματοποιίας» με οινοπνεύματα, οίνους και βιομηχανικά εκχυλίσματα, το «Παγοποιείον-Αστήρ» και η «Βιομηχανία Εκρηκτικών ΒΙΑΜΜΩΝ Α.Ε». στη Μάνδρα, η «Βιομηχανία Χαλύβων Α.Ε.» Μεταξύ αυτών και ένα εργοστάσιο χρωμάτων, το οποίο εγκαταστάθηκε στη Μάνδρα το 1961. Ήταν το εργοστάσιο της «ΒΙΒΕΧΡΩΜ» το οποίο μεταφέρθηκε μετά από δύο πυρκαγιές, από τη Νίκαια του Πειραιά. 18 Στην ενδοχώρα του Θριασίου, μεταξύ Ελευσίνας, Μάνδρας και Ασπροπύργου, λειτουργούσε επίσης περί το 1964 μία σειρά μικρότερων μονάδων γαλακτοκομικών, ρητίνης, γεωργικών προϊόντων, χημικών, κεραμικών κ.α. Κατά τη δεκαετία του 1970 εγκαταστάθηκαν ακόμη στο Θριάσιο η “Αγροτική - Αλιευτική”, η “Μπακόπουλος Α.Β.Ε.Ε.”, η “Ξυλεμπορική ΔημητρόπουλοςΠολυχρονόπουλος” διάφορα διαλυτήρια πλοίων19, ενώ στην περιφέρεια λειτουργούσε και το ορυχείο βωξίτη του Δ. Σκαλιστήρη.20 3.4. Τα πρόσωπα της βιομηχανίας και ο “Κύκλος της Ζυρίχης” στην Ελευσίνα Η κλιμάκωση της ανάπτυξης της βιομηχανίας της Ελευσίνας, εκκινεί από τη δραστηριοποίηση αυτής της χαρακτηριστικής ομάδας μηχανικών-βιομηχάνων οι οποίοι δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα εκεί και στον Πειραιά από το τέλος του 19 ου αιώνα έως τα μέσα του Μεσοπολέμου. Ο “Κύκλος της Ζυρίχης” όπως εκ των υστέρων πέρασε στην ιστορία της βιομηχανίας και των μηχανικών, καθώς οι περισσότεροι εξ' αυτών, παιδιά εμπορικών, εφοπλιστικών και βιομηχανικών οικογενειών, είχαν φοιτήσει στο εκεί Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο τη δεκαετία του 188021, εμφανίστηκε στην κωμόπολη της Ελευσίνας εισάγοντας τη βαριά χημική βιομηχανία. Την περίοδο εκείνη η κύρια βιομηχανική ζώνη της χώρας, η ζώνη του Πειραιά έδειχνε σημάδια χωρικού κορεσμού, ενώ η ρύπανση των νέων χημικών βιομηχανιών απαιτούσε τη χωροθέτηση τους εκτός των πόλεων. Η Ελευσίνα σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα, με τη διαθέσιμη ευλίμενη ακτή, τη σιδηροδρομική γραμμή, την αραιή δόμηση και την ελεύθερη γη ήταν κατάλληλος τόπος. Η αγροτική παραγωγή της περιοχής και ο ορυκτός πλούτος παρήχαν και τις πρώτες ύλες για αυτές τις εγκαταστάσεις. Στην Ελευσίνα ενεπλάκη άμεσα σχεδόν όλη η ομάδα των μηχανικών – βιομηχάνων της “Ζυρίχης”, καθορίζοντας με την κατασκευή των εργοστασίων και της επιλογές τους, το

Μ.Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας, ο.π. σελ. 64 & 118. Δήμος Ελευσίνας, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, ο.π. 20 Ν.Γ. Σιδέρης, Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, 1939-1940, σελ. 5. 21 Γιάννης Αντωνίου, Οι Έλληνες μηχανικοί. Θεσμοί και ιδέες 1900-1940. Αθήνα 2006, σελ. 177-178. 19

μέλλον της πόλης. Ήσαν οι χημικοί Νικόλαος Κανελλόπουλος 22, Λεόντιος Οικονομίδης23, Επαμεινώνδας Χαρίλαος24, Ανδρέας Χατζηκυριάκος25 και ο πολιτικός μηχανικός Αλέξανδρος Ζαχαρίου26. Λίγο αργότερα προστέθηκαν άλλοι δύο, όχι της ίδιας ομάδας αλλά της ίδιας αντίληψης, ο χημικός Μενέλαος Σακελλαρίου27 και ο φυσικός Παύλος Σαντορίνης.28

Εικ. 13. Εικ. 14. Νικόλαος Κανελλόπουλος Επαμεινώνδας Χαρίλαος

Εικ. 15. Ανδρέας Χατζηκυριάκος

Εικ. 16. Αλέξανδρος Ζαχαρίου

Πηγή: Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, ο.π..

Η εμπλοκή αρχίζει το 1895, όταν ο Επ. Χαρίλαος συνεταιρίζεται με τον Ν. Κανελλόπουλο και αναλαμβάνουν το σαπωνοποιείο του θείου του πρώτου, το οποίο μετεξελίσσουν στο “Ελαιουργείο” . Πέντε χρόνια αργότερα, το 1900 ο Επ. Χαρίλαος με τον Λ. Οικονομίδη ιδρύουν δίπλα στο “Ελαιουργείο” την “Οινοποιητική - Οινοπνευματική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία” το μετέπειτα “Βότρυς”. Ο Λ. Οικονομίδης την ίδια εποχή αναδιοργάνωσε την επιχείρηση των “Χρωματουργείων Πειραιώς ΧΡΩΠΕΙ” με το εργοστάσιο που κτίστηκε στην οδό Πειραιώς το 1899, ενώ μαζί με τον Ν. Κανελλόπουλο και τον Αλ. Ζαχαρίου ιδρύουν, λίγο πιο βόρεια από τη ΧΡΩΠΕΙ το 1911 και το εργοστάσιο αγγειοπλαστικης “Κεραμεικός”. Το 1902 άλλοι δύο της ίδιας ομάδας, ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος και ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου δημιουργούν δίπλα στα δύο πρώτα εργοστάσια το εργοστάσιο της “Εταιρείας 29 Χατζηκυριάκου - Ζαχαρίου και Σία”, το μετά το 1911 εργοστάσιο “Τιτάν”. Παράλληλα ο 22

Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, 1821-1921, Βιομηχανία-Εμπόριον, Αθήναι 1921, σελ. 113. 23 Ο.π. σελ..133. 24 Ο.π. σελ. 105. 25 Ο.π. σελ. 124. 26 Ο.π. σελ. 141. 27 Μαργ. Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας. Η ελληνική βιομηχανία χρωμάτων 1830-1990, Αθήνα 1995, σελ. 58. 28 Βλ. επίσης, Χριστίνα Αγριαντώνη, “Οι μηχανικοί και η βιομηχανία”, στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα. 1922-1940. Ο Μεσοπόλεμος. Αθήνα 2002, τ. Β1, σελ. 285. 29 Το 1911 αποχωρεί ο Α. Χατζηκυριάκος από τον “Τιτάνα”, και ιδρύει την ίδια χρονιά την ΑΓΕΤ Ηρακλής στη Δραπετσώνα του Πειραιά. Ο Ν. Κανελλόπουλος βρίσκεται επικεφαλής του “Τιτάνα”. Δύο χρόνια νωρίτερα ο Ν. Κανελλόπουλος μαζί με τον Λ. Οικονομίδη είναι ανάμεσα σε αυτούς που δημιουργούν την Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. και τα “Λιπάσματα Δραπετσώνας”. Στα βόρεια εκείνου του εργοστασίου κτίστηκε η τσιμεντοβιομηχανία της “Ηρακλής” του Α. Χατζηκυριάκου, ενώ ο Οικονομίδης, ο Χατζηκυριάκος και ο Κανελλόπουλος, δέκα χρόνια αργότερα, το 1919 ήσαν εκ των συνιδρυτών της Τραπέζης Βιομηχανίας. Βλ. επίσης, Γιάννης Αντωνίου, Οι Έλληνες μηχανικοί, ο.π. σελ. 179.

Αλ. Ζαχαρίου, βασικός συντελεστής της εισαγωγής του οπλισμένου σκυροδέματος (μπετόναρμέ) στην Ελλάδα μέσω της εταιρείας του “Τέκτων Α.Ε.” πρωτοστατεί στις πρωτοποριακές κατασκευές των εγκαταστάσεων των εργοστασίων της Ελευσίνας και πιθανόν στην εισαγωγή του εξοπλισμού τους, καθώς εκείνη την περίοδο εκπροσωπεί στην Ελλάδα τη γερμανική εταιρεία “Krupp” και τη βρεττανική εταιρεία Babcock & Wilcox”. Οι μηχανές των εταιρειών αυτών, συναντώνται στις μεταπολεμικές απογραφές των εργοστασίων της Ελευσίνας. Άλλα δύο πρόσωπα, τα οποία ολοκληρώνουν την εικόνα αυτής της υπερδραστηριότητας στη μέχρι πριν από λίγο κωμόπολη της αθηναϊκής περιφέρειας είναι ο Παύλος Σαντορίνης, φυσικός, σπουδασμένος και αυτός στη Ζυρίχη, αργότερα καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, ο οποίος εισάγει το 1923, τις στατικές καινοτομίες των κατασκευών στον “Κρόνο” και ίσως στο “Ίρις”, όπως και ο Μενέλαος Σακελλαρίου, επίσης χημικός, ιδρυτής της δεύτερης μεγάλης ελληνικής βιομηχανίας χρωμάτων “Ιρις” το 1925, δίπλα στον “Κρόνο”. Υπάρχουν αρκετά επίπεδα ανάγνωσης του ρόλου αυτής της ομάδας των μηχανικών. Το πρώτο είναι η επιτυχής μεταφορά στην Ελλάδα της ευρωπαϊκής τεχνολογίας στη χημική και την οικοδομική βιομηχανία και η κυριαρχία τους για πολλά χρόνια σε αυτούς τους κλάδους. Το δεύτερο είναι η χωρική σύμπτωση της δημιουργίας των περισσοτέρων από τις μονάδες τους. Το “επεισόδιο” της Ελευσίνας, δηλαδή η συναπόφαση μίας ομάδας επιχειρηματιών-μηχανικών, να προχωρήσουν σε συνεχείς χωροθετήσεις εργοστασίων τα οποία αναπτύχθηκαν με επιτυχία, δημιούργησε ουσιαστικά τους όρους για την δημιουργία της δεύτερης μεγάλης βιομηχανικής ζώνης της Αττικής. Ανάλογο μικρότερο μερίδιο έχουν και στη διεύρυνση της βιομηχανικής ζώνης του Πειραιά με τα “Λιπάσματα” και την ΑΓΕΤ “Ηρακλής” προς τα δυτικά, όπως και με τη ΧΡΩΠΕΙ και τον Κεραμεικό προς τα βόρεια, επί της οδού Πειραιώς. Το τρίτο επίπεδο έχει να κάνει με τη δημιουργία προσφοράς πριν από τη ζήτηση. 30

Εικ. 17. Μενέλαος Σακελλαρίου (Πηγή: Μ. Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας, ο.π.)

Εικ. 18. Παύλος Σαντορίνης (Πηγή: http://huforc.gr/Racent %20ufo%20news %202011/11/paylos__santorinis .htm).

Δημιουργούνται οι υποδομές και παράγονται προϊόντα-κυρίως από τον “Τιτάνα” (τσιμέντο) και από την “Οίνων και Οινοπνευμάτων” (φωτιστικό οινόπνευμα) - τα οποία διαδίδονται προκαλώντας τη γέννηση νέων αγορών. Ειδικά στην περίπτωση της διάδοσης του τσιμέντου και του μπετόν-αρμέ, παράλληλα με τη δημιουργία νέας αγοράς, καταλυτική είναι η συμβολή του Αλ. Ζαχαρίου και της κατασκευαστικής εταιρείας “Τέκτων”. 31 30

Χριστίνα Αγριαντώνη, “Η Βιομηχανία” στο στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα. 1900-1922. Οι απαρχές. Αθήνα 2000, τ. Α1, σελ. 189. 31 Βλ. επίσης, Ελένη Καλαφάτη, “Αλέξανδρος Ζαχαρίου, κατ' εξοχήν μηχανικός της ελληνικής βιομηχανίας”, στο Βιβλιοθήκη των αναγκαιούντων βιβλίων και ομολογουμένως καλλίστων

4. Οι ιστορικές βιομηχανικές μονάδες της Ελευσίνας 4.1. Σαπωνοποιία - ελαιουργία “Ελαιουργείο” Η πρώτη μονάδα ιδρύθηκε το 1875 ως σαπωνοποιείο Χαριλάου, από τους αδελφούς Λύσανδρο και Εμμανουήλ Χαρίλαο, οι οποίοι ήλθαν από το Γαλάτσι της Ρουμανίας. Το εργοστάσιο αναπτύχθηκε στο δυτικό άκρο της πόλης της Ελευσίνας, μεταξύ της ακτής και του λόφου του αρχαιολογικού χώρου. Η πρώτη μικρή μονάδα, λειτουργούσε με 20 περίπου εργαζόμενους και ατμομηχανή 30 ίππων και. Το 1892 τη διεύθυνση της μονάδας ανέλαβαν οι δύο χημικοί, ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος ο οποίος συνεταιρίστηκε με τον Νικόλαο Κανελλόπουλο. Η παραγωγή του «Ελαιουργείου» στην πρώτη φάση ανερχόταν σε 500.000 οκάδες σάπωνα εκ των οποίων εξάγονταν οι 125.000 οκάδες σε χώρες της Μεσογείου. Το εργοστάσιο μετονομάστηκε σε « Χαρίλαος - Κανελλόπουλος Α.Ε.» και έμεινε γνωστό ως “Ελαιουργείο”. Το 1939 η «Χαρίλαος και Κανελλόπουλος Α.Ε.» παρήγαγε λινέλαια, βαμβακέλαια, κοκοφοινικέλαια, σπορέλαια ραφινέ, πίτες για ζωοτροφές και κοινούς πράσινους σάπωνες μεταξύ των οποίων ο “Σάπων Ελευσίνας” τύπου Μασσαλίας. Σε διαφήμιση της επιχείρησης αναφέρεται ότι παράγονται πυρηνέλαια, σάπωνες, κικινέλαια, γλυκερίνη, λινέλαια και άλευρα.32 Μετά τον πόλεμο, το 1955 συνέχιζε να λειτουργεί ως «Α.Β.Ε. Χαρίλαος και Κανελλόπουλος» και χρηματοδοτείται με δάνειο 100.000 δολλαρίων από την Ε.Τ.Ε., με βάση την συμφωνία “Οικονομικής Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Η.Π.Α.” του 1948. Τη γενική διεύθυνση και τη θέση του συμβούλου της εταιρείας είχε τότε ο Νικόλαος Επαμ. Χαρίλαος ενώ διευθυντής του εργοστασίου ήταν ο Δημήτριος Αρ. Παπαδημητρίου.33 Εκείνη την περίοδο παράγονταν σπορέλαια, πυρηνέλαια, κικινέλαια, καρυδέλαια, λινέλαια, λινάλευρα, σάπωνες, στεατίνη.34

Εικ. 19. Το Ελαιουργείο το 1964 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Εικ. 20. Το βόρειο τμήμα του “Βότρυς” σε πρώτο πλάνο και του “Ελαιουργείου” σε δεύτερο από τον λόφο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας (πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Εικ.21. Τοπογραφικό διάγραμμα του συγκροτήματος “Ελαιουργείο”.

εφημερίδων. Οι παλαιές συλλογές της βιβλιοθήκης του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, Αθήνα 1995, σελ. 119-145. 32 Διαφημιστική αφίσα από το αρχείο της οικογένειας Καλομενίδη. 33 Υπ' αρ. 11007, Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν Δολλαρίων Η.Π.Α., 27 Σεπτεμβρίου 1955, Συμβ/φος Αθηνών Ιωάννου Βασ. Κουγκούλος. Το έγγραφο σώζεται στο Ιστορικό Αρχείο Ε.Τ.Ε. το οποίο ευχαριστούμε για την ευγενική παραχώρηση. 34 Ν.Γ. Σιδέρης, Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, 1939-1940, σελ. 122 και 131 και Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν, ο.π.

Το “Ελαιουργείο” διέκοψε τη λειτουργία του περί το τέλος της δεκαετίας του 1960. 35 Σήμερα ανήκει στην Εθνική Τράπεζα η οποία το έχει παραχωρήσει στον Δήμο Ελευσίνας για τη διοργάνωση του ετήσιου θερινού φεστιβάλ των «Αισχυλείων» 36 που πραγματοποιείται εκεί από το 2007 με παραστάσεις αρχαίου δράματος, εικαστικές εκθέσεις κ.α. Για το συγκεκριμένο συγκρότημα υπάρχει προγραμματισμός μεταφοράς του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας και της ενοποίησης του με τον αρχαιολογικό χώρο. Το συγκρότημα του «Ελαιουργείου» διατηρείται σχεδόν ακέραιο ως προς την έκταση του, τις κτιριακές του μονάδες, στη μορφή σχεδόν που διέκοψε τη λειτουργία του πριν από μισόν αιώνα. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός του απομακρύνθηκε ή καταστράφηκε σε άγνωστο χρόνο. 4.1.1 Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες Η έκταση του χώρου ανέρχεται σε 25,9 στρέμματα. Συνορεύει στα νοτιοδυτικά με την ακτή (οδός Ν. Κανελλοπούλου και οδός Δραγούμη), στα δυτικά με το οικόπεδο του “Βότρυς”, στα βορειοδυτικά και βορειοανατολικά με το οικόπεδο του “Βότρυς” και στα βορειανατολικά με την οδό Σαλαμίνας. Το 1935 η έκταση του οικοπέδου ανερχόταν σε 19,1 στρέμματα ενώ σε νεώτερη μέτρηση του 1955 σε 19,8 στρέμματα . Εντός του συγκροτήματος διασώζονται 23 κτιριακές μονάδες του εργοστασίου με συνολική επιφάνεια δόμησης 11.700 τ.μ. περίπου. Άλλες εξ’ αυτών διατηρούνται σε πλήρη μορφή και άλλες, κυρίως στην κεντρική ζώνη είναι ερειπωμένες. Οι κτιριακές μονάδες είναι κατασκευασμένες με μικτά συστήματα δόμησης (τοιχοποιίες λιθοδομών ή οπτοπλινθοδομών και φέροντες οργανισμοί υποστυλωμάτων, δοκών και πλακών οπλισμένου σκυροδέματος). Δύο αποθήκες στη νότια πλευρά όπως και μία πτέρυγα στο κέντρο του χώρου, η οποία έχει καταρρεύσει, είναι κατασκευασμένες εξ’ ολοκλήρου από λιθοδομή με ξύλινες στέγες και επικεράμωση. Εμφανίζονται ακόμη και λίγες προσθήκες με τοιχοποιίες από τσιμεντόλιθους. Οι δεξαμενές αποθήκευσης ήσαν μεταλλικές – και έχουν αποξηλωθεί στο σύνολο τους - ή με περίβλημα οπλισμένου σκυροδέματος - οι οποίες διασώζονται. Υπήρχε επίσης μεταλλική γέφυρα μεταφοράς σπόρων, επίσης αποξηλωμένη.

Εικ. 22. Κτίριο διοίκησης και βιομηχανικές εγκαταστάσεις του «Ελαιουργείο».

Εικ. 23. Διαφορετικοί τύποι δόμησης σε γειτονικά κτίρια του συγκροτήματος.

Χαρακτηριστικό των περισσοτέρων μονάδων είναι οι επάλληλες προσθήκες καθ’ ύψος ή κατ’ επέκταση, με αλλαγή των οικοδομικών συστημάτων. Τούτο έχει σχέση με τις 35 36

Βλ. επίσης Βασ. Βλ. Σφυρόερας, Ιστορία της Ελευσίνας, Ελευσίνα 1985, τ.Β’, σελ. 88. http://www.aisxylia.gr

επεκτάσεις ή τους εκσυγχρονισμούς του μηχανολογικού εξοπλισμού των μονάδων σε διαφορετικές εποχές εντός των ίδιων κελυφών με αναδιαρρυθμίσεις και συμπληρώσεις τους. Οι κτιριακές μονάδες ανάγονται χρονολογικά στις διάφορες φάσεις της λειτουργίας του εργοστασίου. Με βάση τα συστήματα δόμησης και την αρχιτεκτονική των όψεων διακρίνονται τύποι που χρονολογούνται από τα τέλη του 19 ου αιώνα, ενώ ο κύριος όγκος των εγκαταστάσεων χρονολογείται από το Μεσοπόλεμο και τις μεταπολεμικές δεκαετίες του 1950 και 1960.

Εικ. 24. Το «Ελαιουργείο» σε θεατρική παράσταση του φεστιβάλ «Αισχύλεια» το 2009 (πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος

ΕΜΠ).

Εικ. 25. Το «Ελαιουργείο» φωταγωγημένο κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ «Αισχύλεια» το 2009 (πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Το συγκρότημα διατάσσεται σε μορφή διπλού «Γ». Οι νοτιοανατολικές πτέρυγες ήσαν αποθηκευτικοί χώροι, και οι βορειοδυτικές οι χώροι παραγωγής. Οι αποθηκευτικοί χώροι είναι κυρίως ισόγεια υπόστεγα ενώ οι χώροι παραγωγής διώροφοι και τριώροφοι. Σήμερα αναγνωρίζονται δύο από τις ενότητες της παραγωγής και κάποιοι διοικητικοί ή βοηθητικοί χώροι: η μονάδα παραγωγής σάπωνος στη βορειανατολική γωνία του συγκροτήματος και η μονάδα καθαρισμού ελαίων (ραφινερί) στο μέσον της βορειοανατολικής πλευράς. Στα νοτιοδυτικά, δίπλα στην κεντρική είσοδο προς την ακτή, υπάρχει το κτίριο διοίκησης. Είναι ένα τριώροφο κτίριο με ημιυπόγειο και δύο ορόφους. Συνοδεύεται από το θυρωρείο και το υπόστεγο οχημάτων. Συνολικά το 1955 εν πλήρη λειτουργία το εργοστάσιο διέθετε τις πιο κάτω μονάδες παραγωγής, διοίκησης και βοηθητικές μονάδες: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Λεβητοστάσιο Διυλιστήριο ύδατος Μηχανουργείο Κικινελαιουργείο Λινελαιουργείο Μηχανοστάσιο Ξηραντήριο πυρήνων Πυρηνελαιουργείο Καθαριστήριο ελαίου (ραφινερί) Καρυδελαιουργείο

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Σαπωνοποιείο Αποθήκη ραφής σακκών Μονάδα κοπής λιναλεύρων Ξυλουργείο Χημείο Κτίριο διοίκησης Θυρωρείο Υπόστεγο οχημάτων Δεξαμενές

Πίνακας 1. Κτιριακές μονάδες/εγκαταστάσεις του “Ελαιουργείου” το 1955 (Πηγή: Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν... ο.π., Ιστορικό Αρχείο Ε.Τ.Ε.).

4.1.2. Ο μηχανολογικός/εργαλειακός εξοπλισμός Από τον μηχανολογικό εξοπλισμό δεν διασώζεται κανένα στοιχείο του, πέραν της συστοιχίας 28 κυλινδρικών δεξαμενών στον δυτικό μεσότοιχο με το εργοστάσιο “Βότρυς”. Οι δεξαμενές αυτές δεν αναφέρονται στην καταγραφή του 1955. Η κατάσταση του μηχανολογικού εξοπλισμού κατά τη φάση εκείνη της λειτουργίας του εργοστασίου είναι γνωστή από την αναλυτική περιγραφή της υποθήκης του δανείου37 με την Ε.Τ.Ε. η οποία παρατίθεται. Συνοπτικά οι μονάδες ήσαν εξοπλισμένες με λέβητες, διαφόρων τύπων αντλίες, ηλεκτροκινητήρες, πλήρη εξοπλισμό μηχανουργείου, διαφόρων τύπων πιεστήρια, δεξαμενές κ.α. Μεταξύ των μηχανών υπήρχαν λέβητες βρετανικής προέλευσης (Babcock), αλεστικός μύλος γερμανικής (Krupp), πιεστήριο αμερικανικής (Anderson) και άλλες εγχώριας κατασκευής. Από την καταγραφή και την χρονολόγηση του εξοπλισμού προκύπτει ότι το σαπωνοποιείο και το λεβητοστάσιο ανήκουν στην πρώτη φάση (1875-1900) λειτουργίας του εργοστασίου. Περί το 1907. Το κικινελαιουργείο φαίνεται να συγκροτείται περί το 1907, έτος χρονολόγησης σχεδόν του συνόλου του εξοπλισμού. Το καρυδελαιουργείο διέθετε μία πρωτοποριακή μηχανή της αμερικανικής εταιρείας Anderson – πρέσσα η οποία είχε ευρεία εφαρμογή στην παραγωγή ελαίων από ηλίανθους, καρύδες στη Λατινική Αμερική και Αφρική. Η μηχανή αυτή κυκλοφόρησε περί το 1935. Εξ' αυτού πιθανολογείται ότι η μονάδα αναπτύχθηκε εκείνη την περίοδο. Σημειώνεται ότι το εργοστάσιο λειτουργούσε στην πρώτη φάση με ατμοκίνηση και στη συνέχεια με ηλεκτροκίνηση. Δεν διέθετε αυτόνομο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος αλλά μεγάλο αριθμό αυτόνομων ηλεκτροκινητήρων. ΜΟΝΑΔΑ

Λεβητοστάσιο

ΕΙΔΟΣ ΜΗΧΑΝΗΣ/ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ ΕΤΟΣ

Λέβητας υπερπιέσεως 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης Babcock επιφανείας 100 μ2 49 αυλών.

1900

Λέβητας υπερπιέσεως 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης επιφανείας 130 μ2 63 αυλών.

1900

μέτρων Babcock (Μ. Βρετανία)

Λέβητας υπερπιέσεως 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης Babcock (Μ. Βρετανία) επιφανείας 117 μ2 56 αυλών.

“παλαιοτάτης κατασκευής”

Εμβολοφόρος αντλία 2’’ στροφών 80/1 διαδρομής 140 Μ/Μ διαμέτρου εμβόλου 85/Μ/Μ

1930

Τροφοδοτική αντλία ατμοκίνητη 2’’. Τροφοδοτική αντλία ατμοκίνητη 11/2’’. Ηλεκτροκινητήρας 6 ΗΡ τριφασικός με ανεμιστήρα.

Διυλιστήριο ύδατος

Δεξαμενές (τρεις) ύδατος κυλινδρικές διαστάσεως Φ2,5 Χ3μ Δεξαμενή ύδατος παλαιά κυλινδρική Φ, 1, 5 Χ 3 μ.

Μηχανουργείο

Τόρνος μήκους 5 μέτρων διαμέτρου πλάκας 0,80 μ. Τόρνος μήκους 1,40 μ. διαμέτρου πλακός 0,60 μ.

Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν... ο.π.

“παλαιές”

Τόρνος μήκους 1,40 μέτρων διαμέτρου πλάκας 0,40μ. Πλάνη διαδρομής 1,50 μέτρων. Πλάνη διαδρομής 0,30 μέτρων. Βιδολόγος 1/4‘’ – 4’’. 7) Δρεπάνι 0,80 μ. διαδρομής 0,25μ. Δρεπάνι 0,30μ. διαδρομής 0,25μ. Ηλεκτροκινητήρας 7ΗΡ συνεχούς ρεύματος 220 volt. Υδραυλικά πιεστήρια (δύο) 45 ατμοσφαιρικών με ένα φορτωτή.

χιλιογρ.

400

1907

Φιλτροπιεστήριο σιδηρούν 13 πλακών διαστάσεων έκαστης πλάκας 70Χ70 εκ.

Κικινελαιουργείο

Δεξαμενές (δύο) κυλινδρικές και διαμέτρου 1,15 μ. ύψους 1,30 μ. πάχους ελάσματος 2 Μ/Μ.

1907

Δεξαμενές (επτά) διαστάσεων πάχους ελάσματος 2Μ/Μ.

μ.

1907

Αντλία εμβολοφόρος απλής ενέργειας 1’’ στροφών 80 διαμέτρου 50 Μ/Μ διαδρομής 130 Μ/Μ.

1907

0,84Χ120Χ0,95

Κόσκινο περιστροφικό πλέγματος συρμάτινου μήκους 3μ. διαμέτρου 1μ. Μύλος κάθετος 5 κυλίνδρων διαμέτρου 0,40 και μήκους 0,75 μ. μετά τροχαλιών κλπ. Φορτωτής αυτόματος με προθερμαστήρα. 4) Υδραυλικά πιεστήρια (τέσσερα) 130 χιλιογρ. 400 ατμοσφαιρών. Υδραυλική αντλία δικύλινδρη 16 ΗΡ 80 στροφών διαμέτρου εμβόλων 55 χιλιοστών και 21 χιλιοστών διαδρομής 120 χιλιοστών. Εμβολοφόρος αντλία μεταφοράς ελαίου διπλής ενεργείας 1/2’’ στροφών 80 διαδρομών 130 χιλιοστών διαμέτρου εμβόλου 50 χιλιοστών.

Λινελαιουργείο

Φιλτροπιεστήριο 25 πλακών, διαστάσεων 70Χ70 εκ. “παλαιός”

Ηλεκτροκινητήρας τριφασικός 130 ΗΡ. Λέβητες (δύο) κατεργασίας λινελαίου κυλινδρικοί ύψους 2μ. και διαμέτρου 1,50μ. Λέβητες (δύο) κατεργασίας λινελαίου κυλινδρικοί ύψους 2μ. και διαμέτρου 2μ. μετά οφειοειδούς σωλήνος εσωτερικώς. Δεξαμενή συλλογής ελαίου 8Χ2Χ2 μ. χωρητικότητος 15 τόννων. Δεξαμενές (τρεις) συλλογής ελαίου 2Χ2,25 μ. χωρητικότητος 12 τόννων (3Χ4.000). Πιθανό λάθος του συντάκτη καταγράφει στο πρωτότυπο 8 αντί 12 τόννους. Δεξαμενές (δύο) συλλογής ελαίου χωρητικότητος 6 τόννων (2Χ3.000).

1,5Χ2,5Χ2

1907

Μηχανή μονοκύλινδρη ελεύθερης εξαγωγής 120 ΗΡ στροφών 120, ατμοστροφών.

Μηχανοστάσιο

Ηλεκτροκινητήρας 20 ΗΡ, 280 βολτ, 50 στροφών τριφασικός με γεννήτρια συνεχούς ρεύματος 10,5Χ13 απ’ ευθείας εξηγμένη στον κινητήρα. “παλαιός”

Πίνακας διανομής ηλεκτρικού ρεύματος.

Ξηραντήριο πυρήνων

Περιστροφικός ξηραντήρας μήκους 7 μ. διαμέτρου 1,40 μ. πάχους ελάσματος 8 χιλ. αποδόσεως 45 τόννων το 24ωρο εγκαταστάσεως. Hλεκτροκινητήρας παλαιός τριφασικός 16 ΗΡ 380 volt. Ηλεκτροκινητήρες (δύο) 10 ΗΡ 380 volt τριφασικό. Δύο αποστακτήρες 2,60 μ.

Πυρηνελαιουργείο

(δύο) διαμέτρου 2,60 μ. ύψους

Συλλεκτήρες (δύο) διθειάνθρακα διαμέτρου 0,80 μ. ύψους 2,50 μ. Αντλία εμβολοφόρος 70 στροφών διαμέτρου 130 χιλ. και διαδρομής 120 χιλ. διπλής ενέργειας. Ηλεκτροκινητήρας μικρός. Αντλία διθειάνθρακα. “παλαιά”

Αντλία διθειάνθρακα (άχρηστη). Λέβητες (δύο) εξουδετερώσεως διαμέτρου 2μ. ύψους 2,75μ. Λέβητας αποσμήσεως διαμέτρου 2 μ. ύψους 3,50μ.

Καθαριστήριο ελαίου (ραφινερί)

Λέβητας ψύξεως διαμέτρου 2 μ. ύψους 2,20 μ. Φιλτροπιεστήριο 37 πλακών διαστάσεων 70Χ70 εκ. Φιλτροπιεστήριο 25 πλακών διαστάσεων 70Χ70 εκ. Φιλτροπιεστήριο 13 πλακών διαστάσεων 70Χ70 εκ. Υπερθερμαστήρας διαμέτρου 0,80 μ. ύψους 1,20μ. Αντλίες (δύο) κενού ΗΡ με δοχείο συμπυκνώσεως. Δεξαμενές (τέσσερεις) ελαίου 0,85Χ1,40Χ1,95 μ. Δεξαμενές (δύο) κωνικές Φ1,50Χ2,50μ. Δεξαμενές (δύο) 3Χ2Χ2 μ. Δεξαμενή 1,95Χ1,50Χ1,90 μ. Δεξαμενή 2Χ2Χ1,5μ. Δεξαμενή 1,50Χ1μ. Δεξαμενές (τρεις) διαμέτρου 2,50Χ4,85 Ηλεκτροκινητήρας 30 ΗΡ 380 βολτ με συμπιεστή.

Καρυδελαιουργείο

μ.

Πιεστήρια (δύο) συνεχούς πιέσεως αποδόσεως 4 Anderson (ΗΠΑ) τόννων το 24ωρον με προθερμαστήρα. Μύλος με οδοντωτές πλάκες διαμέτρου 0,80μ

Κrupp (Γερμανία)

Μύλος τρικύλινδρος “παλαιός”. Εμβολική αντλία

απλής

ενεργείας

στροφών

~1935

διαμέτρου 60 χιλ. διαδρομής 120 χιλ. αποδόσεως 1,1/2’’. Δεξαμενή συλλογής ελαίου 3,70Χ1,50Χ1,75μ. Ηλεκτροκινητήρας τριφασικός 65ΗΡ 380 volt. Λέβητες (τρεις) σάπωνα διαμέτρου 4Χ3μ.

“παλαιοί”

Λέβητας σάπωνα διαμέτρου 4Χ3,5μ.

“παλαιοί”

Αντλία σόβας 30 στροφών διαδρομής 150 χιλ. αποδόσεως 2.1/2’’.

Σαπωνοποιείο

Περιστροφική αντλία αποδόσεως 1.1/2’’. Ηλεκτροκινητήρας 5,5ΧΒ 380 volt. Hλεκτροκινητήρας ΧΡ 380 volt. “παλαιές”

Σαπωνοσφραγίδες (τέσσερεις) χειροκίνητες. Μηχάνημα επεξεργασίας σάπωνα.

Αποθήκη ραφής σακκών

Ραπτομηχανή

Μονάδα κοπής λιναλεύρων Ξυλουργείο

Κοπτής λιναλεύρων με ηλεκτροκινητήρα.

Singer (ΗΠΑ)

Πρέσσες (τέσσερεις) κατασκευής μεταλλικού δίσκου.

Μικρή πριανοκορδέλλα με κινητήρα. “παλαιά”

Σκάφη ξηραντηρίου. Μεταφορική κινητή ταινία.

Πίνακας 2. Κτιριακές μονάδες και μηχανολογικός εξοπλισμός του “Ελαιουργείου” το 1955 (Πηγή: (Πηγή: Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν... ο.π., Ιστορικό Αρχείο Ε.Τ.Ε.).

4.1.3. Απόσπασμα από το υπ.αρ. 11007, Δάνειον Τοκοχρεωλυτικόν Δολλαρίων Η.Π.Α., 27 Σεπτεμβρίου 1955, Συμβ/φος Αθηνών Ιωάννου Βασ. Κουγκούλος (Ιστορικό Αρχείο Ε.Τ.Ε.) “...κατά μεν τους τίτλους ιδιοκτησίας μέτρων τετραγωνικών δέκα εννέα χιλιάδων εκατόν τεσαράκοντα εννέα και 35/00 (19.149.35) κατά δε νεωτέραν καταμέτρησιν μέτρων τετραγωνικών δέκα εννέα χιλιάδων οκτακοσίων είκοσι δύο και 11/00 (19.822.11) κείμενον εν Ελευσίνι, του ομωνύμου Δήμου εν τη θέσει ήτοις άλλοτε εκαλείτο «καταστήματα» και επί της προ του λιμένος παραλιακής οδού Ν. Κανελλοπούλου, εμφαινομένου του οικοπέδου εις το προσαρτώμενον ώδε και υπογραφόμενον παρά πάντων των συμβαλλομένων, των μαρτύρων και εμού του Συμβολαιογράφου σχεδιάγραμμα από 1 Σεπτεμβρίου 1955 του τοπογράφου Ο. Κορτσάκ υπό τα αλφαβητικά στοιχεία Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Α, συνορευομένου γύρωθεν επί των πλευρών ΑΒ, ΒΓ, ΓΔ, ΔΕ, ΕΖ, ΖΗ και ΗΘ με εργοστάσιον της Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων επί της πλευράς ΘΙ με οικίαν Εμμ. Χριστάκη με οδό Περικλέους και με οικίαν κληρονόμων Χρήστου Μουρίκη επί των πλευρών ΙΚ και ΚΛ με την οδόν Επαμεινώνδα Χαριλάου και πέραν ταύτης με οικόπεδον Εταιρίας Χαρίλαος και Κανελλόπουλος επί της πλευράς ΛΜ με την οδόν Στεφάνου Δραγούμη και επί της πλευράς ΜΝΑ με την παραλιακήν οδόν Νικ. Κανελλοπούλου. Της εγραφησομένης υποθήκης εξαιρείται το ήμισυ (1/2) εξ’ αδιαιρέτου τμήματος του οικοπέδου μετά της επ' αυτού παλαιάς οικίας εμφανομένου εις το προσαρτώμενον ώδε ως άνω σχεδιάγραμμα υπό τα στοιχεία ΠΡΣΤ εκτάσεως μέτρων τετραγωνικών χιλίων εκατόν ογδοήκοντα επτά και 50/00 (1.187.50) και συνορευομένου γύρωθεν με προ περιγραφείσαν έκτασιν αποκλειστικής κυριότητας της οφειλέτιδος εταιρίας. Το ως άνω περιγραφέν ακίνητον περιήλθεν τω οφειλέτη εξ’ εταιρικής εισφοράς δυνάμει του υπ’ αριθμόν 866 (7 η Ιουνίου 1946) συμβολαίου συστάσεως ανωνύμου εταιρίας του Συμβολαιογράφου Αθηνών Ευρυπίδου Κων. Περδικάρη, νομίμως μεταγεγραμμένου εις τα βιβλία των μεταγραφών του Δήμου Ελευσίνος (τόμος 76 υπ’αυξ. αριθ. 349). Τα

μηχανήματα εφ' ών επεκτείνεται το της υποθήκης δικαίωμα, αναφερόμενα ενδεικτικώς και ουχί περιοριστικώς περιγράφονται ως εξής: α) ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΟΝ. 1) Εις λέβης Μπάμπκοκ υπερπιέσεως 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης επιφανείας 100 μ2 49 αυλών, κατασκευής έτους 1900. 2) Εις λέβης υπερπιέσεως Μπάμπκοκ, 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης επιφανείας 130 μ2 63 αυλών κατασκευής 1900. 3) Εις λέβης Μπάμπκοκ υπερπιέσεως 8 ατμοσφαιρών θερμαινομένης επιφανείας 117 μ2 56 αυλών παλαιοτάτης κατασκευής. 4) Μία εμβολοφόρος αντλία 2’’ στροφών 80/1 διαδρομής 140 Μ/Μ διαμέτρου εμβόλου 85/Μ/Μ κατασκευής 1930. 5) Μία τροφοδοτική αντλία ατμοκίνητος 2’’. 6) Μία τροφοδοτική αντλία ατμοκίνητος 11/2’’. 7) Εις ηλεκτροκινητήρ 6 ΗΡ τριφασικός μετ' ανεμιστήρος. Β) ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟΝ ΥΔΑΤΟΣ. 1) Τέσσαρες δεξαμεναί ύδατος παλαιαί κυλινδρικαί διαστάσεως αι τρεις Φ2, 5Χ3 μ2 και η άλλη Φ, 1, 5Χ3μ2. γ) ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟΝ. 1) Εις τόρνος μήκους 5 μέτρων διαμέτρου πλακός 0,80 μ. 2) Εις τόρνος μήκους 1,40 μέτρων διαμέτρου πλακός 0,60 μ. 3) Εις τόρνος μήκους 1,40 μέτρων διαμέτρου πλακός 0,40μ. 4) Μία πλάνη διαδρομής 1,50 μέτρων. 5) Μία πλάνη διαδρομής 0,30 μέτρων. 6) Εις βιδολόγος 1/4‘’ – 4’’. 7) Έν δρέπανον 0,80 μ. διαδρομής 0,25μ. 8) Έν δρέπανον 0,30μ. διαδρομής 0,25μ. 9) ΕΙις ηλεκτροκινητήρ 7ΗΡ συνεχούς ρεύματος 220 βολτ. Δ) ΚΙΚΙΝΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ. 1) Δύο υδραυλικά πιεστήρια 45 χιλιογρ. 400 ατμοσφαιρών μεθ' ενός φορτωτού κατασκευής 1907. 2) Ένα φιλτροπιεστήριον σιδηρούν 13 πλακών διαστάσεων έκαστης πλακός 70Χ70. 3) Δύο δεξαμεναί κυλινδρικαί και διαμέτρου 1,15 ύψους 1,30 πάχους ελάσματος 2 Μ/Μ κατασκευής 1907. 4) Επτά δεξαμεναί διαστάσεων 0,84Χ120Χ0,95 πάχους ελάσματος 2Μ/Μ κατασκευής 1907. 5) Μία αντλία εμβολοφόρος απλής ενεργείας 1’’ στροφών 80 διαμέτρου 50 Μ/Μ διαδρομής 130 Μ/Μ κατασκευής 1907. ε) ΛΙΝΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ. 1) Ένα κόσκινον περιστροφικόν πλέγματος συρματίνου μήκους 3μ. διαμέτρου 1μ. 2) Εις μύλος κάθετος 5 κυλίνδρων διαμέτρου 0,40 και μήκους 0,75 μ. μετά τροχαλιών κλπ. 3) Εις φορτωτής αυτόματος μετά προθερμαστήρος. 4) Τέσσαρα υδραυλικά πιεστήρια 130 χιλιογρ. 400 ατμοσφαιρών. 5) Μία υδραυλική αντλία δικύλινδρος 16 ΗΡ 80 στροφών διαμέτρου εμβόλων 55 χιλιοστών και 21 χιλιοστών διαδρομής 120 χιλιοστών. 6) Μία εμβολοφόρος αντλία μεταφοράς ελαίου διπλής ενεργείας 1/2’’ στροφών 80 διαδρομών 130 χιλιοστών διαμέτρου εμβόλου 50 χιλιοστών. 7) Ένα φιλτροπιεστήριον 25 πλακών, διαστάσεων 70Χ70. 8) Εις ηλεκτροκινητήρ τριφασικός 130 ΗΡ παλαιός. 9) Τέσσαρες λέβητες κατεργασίας λινελαίου κυλινδρικοί ύψους 2μ. και διαμέτρου 1,50μ. οι δύο πρώτοι και 2μ. οι έτεροι δύο μετά οφειοειδούς σωλήνος εσωτερικώς. 10α) μία δεξαμενή συλλογής ελαίου 8Χ2Χ2 χωρητικότητος 15 τόννων. 10β) Τρεις δεξαμενές συλλογής ελαίου 2Χ2,25 χωρητικότητος 8 τόνων (3Χ4.000). 10γ) δύο δεξαμενές συλλογής ελαίου 1,5Χ2,5Χ2 χωρητικότητος 6 τόννων (2Χ3.000) στ) ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟΝ. 1) Μία μηχανή μονοκύλινδρος ελευθέρας εξαγωγής 120 ΗΡ στροφών 120, ατμοσφαιρών 9, κατασκευής 1907. 2) Εις ηλεκτροκινητήρ 20 ΗΡ, 280 βολτ, 50 στροφών τριφασικός μετά γεννητρίας συνεχούς ρεύματος 10,5Χ13 απ’ ευθείας εξηγμένη επί του κινητήρος. 3) Εις πίναξ διανομής παλαιός. ζ) ΞΗΡΑΝΤΗΡΙΟΝ ΕΛΑΙΟΠΥΡΗΝΩΝ. 1) Εν περιστροφικόν ξηραντήριον μήκους 7 μέτρων διαμέτρου 1,40 πάχους ελάσματος 8 χιλιοστών αποδόσεως 45 τόννων το 24ωρον εγκαταστάσεως. 2) Εις ηλεκτροκινητής παλαιός τριφασικός 16 ΗΡ 380 βολτ. η) ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΝ. 1) Δύο ηλεκτροκινητήρες 10 ΗΡ 380 βολτ τριφασικόν. 2) Δύο αποστακτήρες διαμέτρου 2,60 ύψους 2,60. 3) Δύο συλλεκτήρες διθειάνθρακος διαμέτρου 0,80 ύψους 2,50. 4) Μία αντλία εμβολοφόρος 70 στροφών διαμέτρου 130 χιλιοστών και διαδρομής 120 χιλιοστών διπλής ενεργείας. 5) Εις ηλεκτροκινητήρ μικρός. 6) Μία αντλία διθειάνθρακος. 7) Μία αντλία διθειάνθρακος παλαιά άχρηστος. θ) ΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΙΟΝ ΕΛΑΙΟΥ (Ραφινερί) 1) Δύο λέβητες εξουδετερώσεως διαμέτρου 2 μέτρων ύψους 2,75. 2) Εις λέβης αποσμήσεως διαμέτρου 2 μέτρων ύψους 3,50 3) Εις λέβης ψήξεως διαμέτρου 2 μέτρων ύψους 2,20. 4) Έν φιλτροπιεστήριον 37 πλακών διαστάσεων 70Χ70 5) Έν φιλτροπιεστήριον 25 πλακών διαστάσεων 70Χ70. 6) Έν φιλτροπιεστήριο 13 πλακών διαστάσεων 70Χ70. 7) Εις υπερθερμαστήρ διαμέτρου 0,80 ύψους 1,20μ. 8) Δύο αντλίες κενού ΗΡ μετά δοχείου συμπηκνώσεως 9) Τέσσαρες δεξαμεναί ελαίου 0,85Χ1,40Χ1,95. 10) Δύο δεξαμεναί κωνικαί Φ1,50Χ2,50μ. 11) Δύο δεξαμεναί 3Χ2Χ2. 12) Μία δεξαμενή 1,95Χ1,50Χ1,90. 13) Μία δεξαμενή 2Χ2Χ1,5. 14) Μία δεξαμενή 1,50Χ1. 15) Τρεις δεξαμεναι διαμέτρου 2,50Χ4,85. 16) Εις ηλεκτροκινητήρ 30 ΗΡ 380 βολτ μετά συμπιεστού ι) ΚΑΡΥΔΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΝ. 1) Δύο πιεστήρια άντερσον συνεχούς πιέσεως αποδόσεως 4 τόννων το 24ωρον μετά προθερμαστήρος. 2) Εις μύλος κρουπ με οδοντωτάς πλάκας διαμέτρου 0,80. 3) Εις μύλος τρικύλινδρος παλαιός. 4) Μία εμβολική αντλία απλής ενεργείας 60 στροφών διαμέτρου 60 χιλιοστών διαδρομής 120 χιλιοστών αποδόσεως 1,1/2’’. 5) Μία δεξαμενή συλλογής ελαίου 3,70Χ1,50Χ1,75. 6) Εις ηλεκτροκινητήρ τριφασικός 65ΗΡ 380 βολτ. ια’) ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟΝ. 1) Τρεις λέβητες σάπωνος παλαιοί διαμέτρου 4Χ3μ. 2) Εις λέβης σάπωνος παλαιός διαμέτρου 4Χ3,5μ. 3) Μία εμβολική αντλία 70 στροφών διαμέτρου 0,25μ. αποδόσεως 2.1/2’’. 4) Μία αντλία σόβας 50 στροφών διαδρομής 150 χιλιοστών αποδόσεως 2.1/2’’. 5) Μία περιστροφική αντλία αποδόσεως 1.1/2’’. 6) Εις ηλεκτροκινητήρ 5,5ΧΒ 380 βολτ. 8) Εις ηλεκτροκινητήρ ΧΡ 380 βολτ. 9) Τέσσαρες σαπωνοσφραγίδες χειροκίνητοι παλαιοί. 10) Ένα μηχάνημα

επεξεργασίας σάπωνος. ιβ’) ΑΠΟΘΗΚΗ ΡΑΦΗΣ ΣΑΚΚΩΝ. 1) Μία ραπτομηχανή Σίγγερ. 2) Τέσσαρες πρέσσες κατασκευής μεταλλικού δίσκου. ιγ) ΚΟΠΗ ΛΙΝΑΛΕΥΡΩΝ. 1) Εις κοπτήρ λιναλεύρων μετά ηλεκτροκινητήρος. ιδ) ΞΥΛΟΥΡΓΕΙΟΝ. 1) Μία μικρή πριανοκορδέλλα μετά κινητήρος. 2) Μία σκάφη ξηραντηρίου παλαιά. 3) Μία μεταφορική κινητή ταινία. ιε’) ΧΗΜΕΙΟΝ. Διάφορα χημικά όργανα και υλικά. ιστ’) ΓΕΦΥΡΑ. Μία σιδηρά δικτυωτή γέφυρα μεταφοράς σπόρου. ιζ) ΔΙΑΦΟΡΑ. Διάφορα μεταχειρισμένα και κατά το πλείστον άχρηστα εξαρτήματα μηχανημάτων (δύο σκελετοί πιεστηρίων αντλίαι, τροχαλίαι και μεταλλικοί δικτυωτοί στύλοι...”

4.2. Οινοποιία - οινοπνευματοποιία «Βότρυς» Δίπλα στο «Ελαιουργείο» ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος μαζί με τον Λεόντιο Οικονομίδη ίδρυσαν το 1898 την «Οινοποιητική και Οινοπνευματοποιητική Εταιρεία Χαρίλαος και Σία».38 Από το 1906, το εργοστάσιο λειτούργησε ως «Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων-Βότρυς».39 Η εταιρεία η οποία προέκυψε από τη συγχώνευση της προηγούμενης των Ε. Χαριλάου και Λ. Οικονομίδη με την επίσης οινοποιητική του Ε. Χαριλάου και τη συμμετοχή της Τράπεζας Αθηνών, εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες του κλάδου.40 Βασίστηκε στη σταφίδα και στα πλεονάσματα της ως πρώτη ύλη και δημιούργησε εργοστάσια εκτός της Ελευσίνας στην Αθήνα (Περιστέρι), στον Πειραιά, την Καλαμάτα, την Πάτρα, τον Πύργο και τη Θεσσαλονίκη. Η εταιρεία παρήγαγε φωτιστικό οινόπνευμα, οίνους , αποστάγματα, βερμούτ, κονιάκ και διθειούχο άνθρακα. Η εισαγωγή και διάδοση του φωτιστικού οινοπνεύματος μαζί με τις κατάλληλες συσκευές για τη χρήση του αποτέλεσε μία από τις μεγάλες επιτυχίες των δύο χημικών, δημιουργώντας μία νέα αγορά ανταγωνιστική των προϊόντων πετρελαίου.41 Το εργοστάσιο περιήλθε στον Όμιλο Μποδοσάκη και διέκοψε τη λειτουργία του ως οινοπνευματοποιείο περί το 1974. Μετά την παύση της λειτουργίας, στον χώρο του εργοστασίου «Βότρυς» εγκαταστάθηκε και λειτούργησε αποθηκευτικό χώρο και χώρο μεταφόρτωσης χημικών προϊόντων, η εταιρεία «ΣΙΝΤΡΑ».

Εικ. 26. Το οινοπνευματοποιείο «Βότρυς» περί το 1920 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Εικ. 27. Τοπογραφικό διάγραμμα του συγκροτήματος “Βότρυς”.

Εικ. 28. Ο πύργος αποστακτηρίου και η καμινάδα του “Βότρυς”.

Ο χώρος αποτελεί αρχιτεκτονικά και τοπιολογικά ένα ενιαίο σύνολο με το γειτονικό του «Ελαιουργείο», όπως συνέβαινε και καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας των δύο εργοστασίων.

Βασ. Βλ. Σφυρόερας, Ιστορία της Ελευσίνας, ο.π., τ.Β’, σελ. 90. Μ. Δρίτσα, Γ. Πανσεληνά, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, ο.π., σελ. 85. 40 Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, ο.π., σελ. 101-102. 41 Χριστίνα Αγριαντώνη, “Η Βιομηχανία” στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα. 1900-1922. Οι απαρχές. τ. Α1, σελ. 189. 39

4.2.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες Το οικόπεδο εντός του οποίου είναι κτισμένο το εργοστάσιο “Βότρυς” έχει συνολική έκταση 17,5 στρέμματα περίπου. Έχει σχήμα “Γ” το οποίο περιβάλλει από δυτικά και βόρεια το οικόπεδο του “Ελαιουργείου”. Συνορεύει στα νοτιοδυτικά με την ακτή (οδός Ν. Κανελλοπούλου) και το οικόπεδο του εργοστασίου “Ελαιουργείο”, βορειοδυτικά με το οικόπεδο του εργοστασίου τσιμέντων “Τιτάν”, βορειανατολικά με τον αρχαιολογικό χώρο Ελευσίνας, νοτιοανατολικά με το οικόπεδο του εργοστασίου “Ελαιουργείο” και ιδιωτικές οικοδομές παρά την οδό Σαλαμίνος.

Εικ. 29. Μεταπολεμική διαφήμιση των ποτών “Βότρυς”.

Στο εσωτερικό του διασώζονται περί τις 23 κτιριακές μονάδες του εργοστασίου με επιφάνεια δόμησης 12.800 τ.μ. περίπου. Η κατάσταση των κτιρίων είναι γενικά κακή. Ορισμένες λειτουργούν ως ενεργές αποθήκες με πρόχειρες επισκευές, άλλες είναι ερειπωμένες, ενώ υπάρχουν εγκαταστάσεις και της νεώτερης φάσης λειτουργίας. Οι εγκαταστάσεις αποτυπώνουν χρονολογικά τις διαφορετικές φάσεις της λειτουργίας του εργοστασίου. Οι κτιριακές μονάδες είναι ισόγεια και διώροφα κτίρια με εξαίρεση τον τετραώροφο πύργο του αποστακτηρίου (διυλιστήρια) ο οποίος βρίσκεται στο μέσον της βορειοανατολικής πλευράς του χώρου. Δίπλα στον πύργο σε επαφή με το ηλεκτροστάσιο βρίσκεται η υψηλή καμινάδα του εργοστασίου. Τα επάλληλα συστήματα δόμησης (τοιχοποιίες με λιθοδομές και δίρριχτες ξύλινες στέγες με επικεράμωση, τοιχοποιίες με οπτοπλινθοδομές, κατασκευές οπλισμένου σκυροδέματος, προσθήκες) δείχνουν τις συνεχείς επεκτάσεις και αλλαγές που υφίστατο το συγκρότημα. Ο χώρος αποτυπώθηκε το 1974 κατά την περίοδο της διακοπής της λειτουργίας του από το γραφείο “Ρογκάν & Συνεργάτες” στα πλαίσια της μελέτης “Διερεύνησης δυνατοτήτων αξιοποιήσεως ακινήτου Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων Ελευσίνας με λιμενικές χρήσεις”.42 Από εκείνη την τοπογραφική αποτύπωση δίδεται η δυνατότητα ανασύστασης της πλήρους εικόνας του συγκροτήματος στην τελευταία φάση της λειτουργίας του. Στον πίνακα καταγράφονται οι μονάδες που υπήρχαν πριν τη διακοπή λειτουργίας του εργοστασίου βάσει της αποτύπωσης του 1974. Παρουσιάζονται με τη σειρά που ήσαν διατεταγμένες εντός του χώρου από την είσοδο (νοτιοδυτικά) έως το ακραίο τμήμα (βορειοανατολικά).

Η αποτύπωση σώζεται στο Ίδρυμα Μποδοσάκη, το οποίο ευχαριστούμε για την ευγενική παραχώρηση.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Θυρωρείο - Ζυγιστήριο Γραφεία Διοίκησης Αποθήκες σταφίδας (κάτω από τα γραφεία διοίκησης) Εστιατόριο εργατών Αντλιοστάσιο Δεξαμενές Οινοποιείο (με δεξαμενές) Ηλεκτροστάσιο (με καμινάδα) Οινοπνευματοποιείο Αίθουσα εκχυλίσεως Αποστακτήριο (διυλιστήρια) Γενική αποθήκη υλικού Αποθήκες οινοπνεύματος Δεξαμενές

Πίνακας 3. Κτιριακές μονάδες του “Βότρυς” (Πηγή: “Ρογκάν & Συνεργάτες” Μελέτη διερεύνησης δυνατοτήτων αξιοποιήσεως ακινήτου Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων Ελευσίνας με λιμενικές χρήσεις, 1974 - Αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη).

4.2.2. Ο μηχανολογικός/εργαλειακός εξοπλισμός Δεδομένης της αδυναμίας πρόσβασης στους εσωτερικούς χώρους του εργοστασίου αγνοείται η κατάσταση του μηχανολογικού και εργαλειακού εξοπλισμού. Από την καταγραφή του 1974 προκύπτει μία ασυνήθιστη χρονολογική σύμπτωση: Φαίνεται ωσάν να υπήρξε μία σημαντική ανανέωση ή εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού το ίδιο έτος που οι ιδιοκτήτες διερευνούσαν την αξιοποίηση του ακινήτου, και μάλιστα για λιμενικές χρήσεις. Δύο ιταλικές και μία ελληνική φυγόκεντρες αντλίες, όπως και το γαλλικές προέλευσης συγκρότημα συμπυκνώσεως γλεύκους με επτά αντλίες. Ανεξάρτητα από το αν η χρονολόγηση είναι ακριβής, ο εξοπλισμός του εργοστασίου “Βότρυς” φαίνεται ότι περιλάμβανε εκείνη την εποχή αρκετές σύγχρονες μηχανές. ΜΟΝΑΔΑ

ΕΙΔΟΣ ΜΗΧΑΝΗΣ/ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ

Θυρωρείο-Ζυγιστήριο

Γεφυροπλάστιγγα.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ ΕΤΟΣ

Κτιστές τετράγωνες (σαράντα επτά) δεξαμενές. Κυλινδρικές (πέντε) μεταλλικές δεξαμενές (μεγάλες) Κυλινδρικές (επτά) μεταλλικές δεξαμενές (μικρές).

Οινοποιείο

Μεταφορικός κοχλίας.

Δοίνιξ (πιθανόν 1971 Dunix) & Κρόνος

Υπερφίτρο τύπου “Victoria”.

Padovan (Ιταλία)

Αντλία φυγόκεντρος τύπου Α50Ζ

Β.Ι.Ο.

Αντλίες (δύο) εμβολοφόροι.

Lendere

Αντλία εμβολοφόρος.

Ferrari R.E. (Ιταλία)

Φιλτροπρέσσα τύπου “Matricola”.

Padovan (Ιταλία)

Συγκρότημα συμπυκνώσεως γλεύκους αντλιών (πέντε) Gasquet (Γαλλία) 6,55 HP και φορητών αντλιών (δύο) 13,50 HP.

Ηλεκτροστάσιο

Γενικός πίνακας διανομής ηλεκτρικού ρεύματος. Δράκος – Πολέμης (Ελλάδα)

Αντλία γραναζωτή

Οινοπνευματοποιείο

1974

Ατμολέβητας 8.000 kg 10 ατμοσφαιρών, ανεμιστήρας Χρυσολούρης (Ελλάδα) 25 HP, αντλία καυστήρα 5 HP.

1974

Αντλία φυγόκεντρος.

Χρυσολούρης (Ελλάδα)

1974

Ατμολέβητας Θ.Ε. 332 τ.μ.

Babcock & Wilcox (Μ.Βρεττανία)

Ατμολέβητας Θ.Ε. 312 τ.μ.

Babcock & Wilcox (Μ.Βρεττανία)

Αντλία φυγόκεντρος υψηλής πιέσεως Ατμολέβητας.

Μασίνα

Αντλία φυγόκεντρος υψηλής πιέσεως. Αντλία φυγόκεντρος υψηλής πιέσεως. Ανεμιστήρας.

Μασίνα

Αντλία εμβολοφόρος.

Κούππα (Ελλάδα)

Αντλία εμβολοφόρος.

Ασδάν Αλκά

Αποστακτικό οινοπνεύματος (τρεις λέβητες).

Διυλιστήρια

Αποστακτικό οινοπνεύματος (τρεις λέβητες). Αντλία φυγόκεντρος.

Frilli

1974

Αντλία φυγόκεντρος.

Frilli

1974

Αίθουσα εκχυλίσεως

Δεξαμενές (δεκαοκτώ) κτιστές τετράγωνες.

Γενική αποθήκη υλικού

Δεξαμενές (δύο) μεταλλικές κυλινδρικές. Δεξαμενές (δώδεκα) κτιστές τετράγωνες

Αποθήκες οινοπνεύματος

Δεξαμενές (δύο) μεταλλικές κυλινδρικές Δεξαμενή μεταλλική κυλινδρική 2.000 τόννων

Πίνακας 4. Κτιριακές μονάδες και μηχανολογικός εξοπλισμός του “Βότρυς” (Πηγή: Ρογκάν & Συνεργάτες, μελέτης “Διερεύνησης δυνατοτήτων αξιοποιήσεως ακινήτου Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων Ελευσίνας με λιμενικές χρήσεις”, 1974 – Αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη).

4.3. Τσιμεντοβιομηχανία «Τιτάν» Στην Ελευσίνα κατασκευάστηκε από το 1902 έως το 1910, το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής τσιμέντου για σιδηροπαγή κονιάματα ή οπλισμένο σκυρόδεμα (μπετόν-αρμέ)43, ενός οικοδομικού υλικού το οποίο μόλις είχε εισαχθεί στη χώρα. Δημιουργήθηκε από την εταιρεία «Χατζηκυριάκος, Ζαχαρίου και Σία» και συγκεκριμένα από τους Ανδ. Χατζηκυριάκο, Λεόντιο Οικονομίδη, Νικόλαο Κανελλόπουλο και Αλέξανδρο Ζαχαρίου, η οποία εξελίχθηκε το 1911 στην ΑΕ Τσιμέντων “Τιτάν”44 μετά την αποχώρηση του Ανδρ. Χατζηκυριάκου ο οποίος ταυτόχρονα ίδρυσε την Α.Γ.Ε.Τ. “Ηρακλής”. Η μονάδα χωροθετήθηκε στο δυτικό άκρο του παράκτιου μετώπου της Ελευσίνας δίπλα στον λόφο της αρχαίας πόλης. Παρήγαγε τα τσιμέντα «Τιτάν» και «Κύκλωψ».45 Ένα μεγάλο τμήμα του λόφου επί του οποίου βρίσκονταν και μεσαιωνικές αρχαιότητες χρησιμοποιήθηκε ως λατομείο εξόρυξης πρώτης ύλης για την παραγωγή. Το 1928 απασχολούνται 400 άτομα . Αργότερα το δυναμικό έφθασε στους 1.300 εργαζόμενους.46 Στο δυτικό τμήμα της έκτασης του εργοστασίου κατασκευάστηκε περί το 1930 ένας από τους πρώτους εργατικούς-βιομηχανικούς οικισμούς της χώρας, τα «Οικήματα Τιτάν».47 Το συγκρότημα των εργατικών κατοικιών έχει κατεδαφιστεί. Για τις ανάγκες του εργοστασίου κατασκευάστηκαν επίσης λιμενικές εγκαταστάσεις στο δε συγκρότημα κατέληγε σιδηροδρομική γραμμή.

Εικ. 30. Η τσιμεντοβιομηχανία «Τιτάν» το 1921 (Πηγή: Πανελλήνιον Λεύκωμα ο.π.).

Εικ. 31. Οι σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις της τσιμεντοβιομηχανίας από τα ανατολικά (Πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Στην αρχική φάση της λειτουργίας της η μονάδα είχε παραγωγή μόλις 2.500 τόννων τσιμέντου ετησίως, ενώ είχε κατασκευαστεί με δυνατότητες 6.000 τόννων. Στην περίπτωση του “Τιτάνα”, η προσφορά προηγήθηκε της Εικ. 32. Οι καμινάδες της τσιμεντοβιομηχανίας από τον λόφο του ζήτησης, καθώς εισήχθη στον ελληνικό κατασκευαστικό Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας (Πηγή: κλάδο ένα νέο υλικό και μία νέα τεχνική η οποία Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ). προωθήθηκε παράλληλα με έργα που ανέλαβε είς εκ των συνιδρυτών, ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου, ο ίδιος και αργότερα μέσω της εταιρείας του “Τέκτων Α.Ε.”.48 43

Ο επιστημονικός διάλογος για τον ελληνικό όρο που θα απέδιδε το νέο εισαγόμενο υλικό betonarmé συνεχιζόταν έως τα μεταπολεμικά χρόνια. Τελικά επικράτησε ο όρος οπλισμένο σκυρόδεμα. 44 Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, ο.π. σελ. 74-75. 45 Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, ο.π., σελ. 137-139. 46 Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. 47 Αργυρώ Ορφανουδάκη-Μπόρα, Οικήματα Τιτάν, Αθήνα 2009, σελ. 15-17. 48 Βλ. Πανελλήνιον Λεύκωμα, ο.π. σελ.53 και Χριστίνα Αγριαντώνη, “Βιομηχανία”, ο.π. σελ. 188-189.

Η αύξηση των παραγγελιών και της παραγωγής επήλθε σύντομα. Κατά το Μεσοπόλεμο το εργοστάσιο έφθασε στους 20.000 τόννους ετησίως. Η αλματώδης ανάπτυξη προέκυψε από το 1936 όταν η “Τιτάν” ανέλαβε την παραγωγή για την κατασκευή των μεγάλων προπολεμικών αμυντικών έργων, μεταξύ των οποίων και του Οχυρού Ρούππελ της Μακεδονίας. 49 Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η μονάδα της Ελευσίνας διέκοψε τη λειτουργία της. Η μεταπολεμική επαναλειτουργία συνδυάστηκε με νέα ανάπτυξη, σε μία πολύ μεγάλη πλέον εγχώρια αγορά, καθώς τα προϊόντα τσιμέντου συνδυάστηκαν με την μεταπολεμική ανοικοδόμηση και την οικιστική έκρηξη της πρωτεύουσας. Το εργοστάσιο της “Τιτάν” στην Ελευσίνα συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα με παραγωγή λευκού τσιμέντου. Το κυρίως εργοστάσιο έχει μεταφερθεί στο Καμάρι. Στο συγκρότημα της Ελευσίνας σώζεται ένα ψηφιδωτό κτιρίων με 5 μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα τα οποία περιλαμβάνουν δεκάδες μικρότερες κτιριακές μονάδες και πτέρυγες, δεξαμενές, βαρύ μηχανολογικό εξοπλισμό, εναέρια δίκτυα και άλλες εγκαταστάσεις εν ενεργεία. Η έκταση των κύριων εγκαταστάσεων ανέρχεται σε 165 στρέμματα αλλά συνοδεύεται και από άλλες εκτάσεις, επιχωματώσεων, λιμενικών προβλητών, λατομείων κ.α. Σε αυτό το λαβυρινθώδες σύμπλεγμα κτιρίων, δικτύων και μηχανών, απεικονίζεται ολόκληρη η πορεία των 110 χρόνων λειτουργίας του.

Εικ. 33. Η τσιμεντοβιομηχανία “Τιτάν” από τη θάλασσα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Εικ. 34. Η τσιμεντοβιομηχανία «Τιτάν» από τη θάλασσα (Πηγή: Google Earth/Panoramio).

Μ. Δρίτσα, Γ. Πανσεληνά, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, ο.π. σελ. 75.

4.4. Χρωματουργία «Ίρις» Το 1925 ο Μενέλαος Σακελλαρίου ίδρυσε στην ανατολική άκρη της ακτής της πόλης το εργοστάσιο βερνικοχρωμάτων με την επωνυμία «Χημικόν εργοστάσιον χρωμάτων και βερνικιών ΙΡΙΣ Ε.Ε. Μενέλαος Σακελλαρίου και Σία» χρησιμοποιώντας ως βασική πρώτη ύλη το ρετσίνι των πεύκων από τις ρητινοπαραγωγικές δασικές περιοχές της περιφέρειας του Θριασίου.50 Το 1939 παρήγαγε ελαιοχρώματα, βερνίκια, ντούκο, γαιώδη χρώματα υφαλοχρώματα, βερνίκια πατωμάτων και τυπογραφικά μελάνια. Η περίοδος της ακμής του «Ίρις» διήρκεσε ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια του πολέμου το εργοστάσιο λειτουργούσε εντατικά καθώς παρήγαγε βιομηχανικά χρώματα για τον γερμανικό στρατό. 51 Μετά τον πόλεμο, περί το 1962 μεταφέρθηκε σε νέες εγκαταστάσεις στη Μαγούλα.52 Το 1964 στο «Ίρις» παράγονταν βερνικοχρώματα και ελαιοχρώματα, κολοφώνιο και τυπογραφικά μελάνια. 53 Διέκοψε τη λειτουργία του στο τέλος της δεκαετίας του 1970. 54 Στον χώρο του εργοστασίου κτίστηκαν από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (Ο.Ε.Κ.) συγκροτήματα διώροφων κατοικιών. Διεσώθησαν τρία κτίρια εκ των οποίων το πρώτο χρονολογείται στην ιδρυτική φάση του εργοστασίου, χωρίς μηχανολογικό εξοπλισμό, όπως και η κεντρική καμινάδα με τον λογότυπο της εταιρείας.

Εικ. 35. Το κεντρικό αρχικό - κτίριο της χρωματουργίας «Ίρις». (Πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Εικ. 36. Το τρίτο νεώτερο σωζόμενο κτίριο της χρωματουργίας «Ίρις». (Πηγή: Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Εικ. 37. Τοπογραφικό διάγραμμα του συγκροτήματος “Ιρις”.

Μαργ. Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας, ο.π,, σελ. 58. Ο.π. σελ. 63. 52 Ο.π. σελ. 116. 53 Ν.Γ. Σιδέρης, Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, 1939-1940, σελ. 136 και 143. 54 Μαργ. Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας. ο.π., σελ. 117. 51

4.4.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες Το οικόπεδο του εργοστασίου “Ιρις” βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της πόλης της Ελευσίνας. Έχει έκταση 19,6 στρέμματα και περιβάλλεται από την οδό Αδελφών Μουρίκη στα ανατολικά, από βιομηχανικό χώρο στα νότια, τη μικρή οδό Αθ. Στάθη στα δυτικά και τις οδούς Αν. Μιλήση και Διογένους στα βόρεια. Το εργοστάσιο στην ολοκληρωμένη του φάση - περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960 – συγκροτείτο από δεκαπέντε κτιριακές μονάδες, εκ των οποίων οι τρεις ήσαν τριώροφες. Τα κτίρια αυτά διακρίνονται σε πλάγια αεροφωτογραφία του 196455 και στις χαρτογραφικές αποτυπώσεις του 1990.56

Εικ. 38. Μεταπολεμική διαφήμιση της χρωματουργίας “Ιρις” (Πηγή: Μαργαρίτα Δρίτσα, Το χρώμα της επιτυχίας, ο.π.).

Εντός του οικοπέδου σήμερα διασώζονται τρεις κτιριακές μονάδες συνολικής επιφάνειας δόμησης 3.500 τ.μ. περίπου και η πλινθόκτιστη κόλουρο-κωνική καμινάδα του εργοστασίου. Από τα κατεδαφισμένα κτίρια, τρία ήσαν τριώροφα και τα άλλα διώροφα ή ισόγεια. Οι τρεις σωζόμενες μονάδες αντιστοιχούν σε τρεις διαφορετικές φάσεις δόμησης. Η πρώτη κτιριακή μονάδα είναι ένα μικρό τρίχωρο ισόγειο κτίσμα με κλιμακωτή δίρριχτη στέγη και υπερυψωμένο φωταγωγό κατά μήκος του επιμήκους άξονα. Είναι κατασκευασμένο από τοιχοποιίες λιθοδομής ενώ οι στεγάσεις είναι πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος. Είναι το αρχαιότερο εκ των τριών, πρώτο κτίσμα του εργοστασίου επομένως η κατασκευή του χρονολογείται στο 1925.

Εικ. 39. Διαφήμιση της “Ιρις” του 1934 (Πηγή: Χριστίνα Αγριαντώνη, ο.π.).

Από τους τρεις χώρους, ο νότιος ήταν μοιρασμένος σε δύο δωμάτια και στέγαζε τη διοίκηση της επιχείρησης και χώρο χημείου. Ο κεντρικός χώρος διαθέτει τον υπερυψωμένο φωταγωγό και ίχνη σωληνώσεων. Ο βόρειος χώρος προσομοιάζει σε αποθηκευτικό χώρο των προϊόντων της πρώτης φάσης. Στην πίσω πλευρά του κτίσματος υπήρχε επιμήκης κτιστή βυθισμένη στο έδαφος λεκάνη, στεγασμένη με στενή πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, λεβητοστάσιο με καυστήρα και μικρή καμινάδα. 55 56

Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αρχείο Χαρτών και Διαγραμμάτων.

Εικ. 40. Το εργοστάσιο “Ιρις” με όλες τις κτιριακές του μονάδες προς της κατεδάφισης τους από απόσπασμα πολεοδομικής πινακίδας του 1990 (Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ).

Πιθανολογείται η χρήση του ως χώρου αποθήκευσης πρώτης ύλης και μάλιστα ρητίνης η οποία αποτελούσε τη βάση για την παραγωγή των χρωμάτων στην πρώτη φάση λειτουργίας της επιχείρησης. Η δεύτερη κτιριακή μονάδα είναι ένα εντυπωσιακό ισόγειο κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης μεγάλου ύψους, με φέροντα οργανισμό οπλισμένου σκυροδέματος. Μοιράζεται σε δύο ίσα διαμερίσματα από μία κεντρική κιονοστοιχία και στεγάζεται με δίδυμες ημικυλινδρικές πλάκες οι οποίες αναρτώνται από επτά ανεστραμμένες καμπύλες δοκούς.

Εικ. 41. Το εργοστάσιο “Ιρις” σε φάση πλήρους ανάπτυξης των κτιριακών του εγκαταστάσεων όπως φαίνεται σε πλάγια αεροφωτογραφία του 1964. (Πηγή: Δήμος Ελευσίνας /επεξεργασία λεπτομέρειας από την ερευνητική ομάδα).

Οι πλάκες είναι ανυψωμένες κατά μήκος του κτιρίου και δημιουργούν τέσσερις αμφιπλευρικούς φωταγωγούς φωτισμού και αερισμού. Τα δύο διαμερίσματα διέθεταν γερανογέφυρες μεταφοράς των υλικών.

Εικ. 42. Το μικρό αρχικό κτίριο (διοίκηση, χημείο, προϊόντα ρητίνης) του “Ίρις”.

Εικ. 43. Η αποθήκη προϊόντων με τις δίδυμες καμπύλες πλάκες μπετόν-αρμέ.

Εικ. 44. Το εσωτερικό της αποθήκης με τους πλευρικούς φωταγωγούς και τη μεσαία κιονοστοιχία.

Το κτίριο διέθετε τρεις μεγάλες μεταλλικές συρόμενες εξώθυρες, δύο προς νότο και μία προς βορρά. Μεταξύ των δύο βόρειων θυρών υπάρχει μικρό εσωτερικό κτίσμα που στέγαζε το ζυγιστήριο. Η χρήση του χώρου ήταν γενική αποθήκη προϊόντων και πώλησης. Από τη διάταξη του, την αρχιτεκτονική του και τη συναρμογή του με την αρχική πρώτη κτιριακή μονάδα προκύπτει ότι κατασκευάστηκε σε δεύτερο στάδιο, πιθανόν χρονικά αρκετά κοντά στο πρώτο. 31

Τόσο η πρώτη μονάδα, αλλά πολύ περισσότερο η αποθήκη της δεύτερης φάσης είναι κατασκευασμένες με ιδιαίτερη επιμέλεια. Η αρχιτεκτονική και οικοδομική της αποθήκης είναι υψηλής ποιότητας και η μελέτη τους, όπως και η κατασκευή τους κρύβουν έμπειρους μελετητές και επιβλέποντες μηχανικούς όπως και κατασκευαστή εξοικειωμένο στις πρωτοποριακές τότε τεχνικές. Σημειώνεται ότι δεν έχουν καμία σχέση με τις συμβατικές κατασκευές των πρώτων εργοστασίων της Ελευσίνας, ούτε των νεώτερων προσθηκών και επεκτάσεων τους. Τα χαρακτηριστικά τους προσομοιάζουν στις ανάλογες και ίδιας εποχής θολωτές και μυκητοειδείς κατασκευές του γειτονικού εργοστασίου “Κρόνος”, των “Λιπασμάτων” της Δραπετσώνας και της καπναποθήκης “Σαπόρτα” της Παλαιάς Κοκκινιάς. Η τρίτη μονάδα, είναι ένα σχετικά απλό συμβατικό κτίριο με σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα σε κάνναβο υποστυλωμάτων και ανάλογες πλάκες. Είναι διαμορφωμένο σε τρία επίπεδα (ισόγειο, περιμετρικός ημιόροφος-πατάρι σε σχήμα “Π”, όροφος). Στο τέταρτο επίπεδο (δώμα) υπάρχει απόληξη του κλιμακοστασίου και επί αυτής δεξαμενές ύδατος. Στο πρώτο επίπεδο του κτιρίου υπάρχουν βάσεις πάκτωσης μηχανών. Βάσεις πάκτωσης σώζονται και στη βόρεια και δυτική πλευρά του ημιορόφου. Αυτές συνοδεύονται από οπές στην πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος για τη διέλευση ιμάντων κίνησης ή σωληνώσεων που μάλλον τις συνέδεαν με τις μηχανές του ισογείου. Στην ανατολική πλευρά του ημιορόφου υπάρχουν επτά μεγάλα κυκλικά ανοίγματα, πιθανές βάσεις μεταλλικών δεξαμενών ή λεκανών που έχουν αποξηλωθεί όπως και οι μηχανές. Εκτιμάται ότι χώρος χρησιμοποιείτο για την αποθήκευση των πρώτων υλών στην παραγωγή χρωμάτων.

Εικ. 45. Λεπτομέρεια της μεσαίας κιονοστοιχίας στο κτίριο της αποθήκης προϊόντων .

Εικ. 46. Λεπτομέρεια της σύγκλισης των καμπύλων πλακών στο κτίριο της αποθήκης προϊόντων .

Εικ. 47. Κυκλικές αναμονές στις πλάκες του ημιορόφου από τις αποξηλωμένες δεξαμενές ή λεκάνες πρώτων υλών στο τριώροφο κτίριο παραγωγής χρωμάτων.

Στο τρίτο επίπεδο ο χώρος είναι μοιρασμένος με έναν απλό διαμήκη τοίχο σε δύο πτέρυγες. Στη βόρεια πτέρυγα υπάρχει συστοιχία από ρηχές κτιστές ορθογωνικές λεκάνες. Στη νότια πτέρυγα η οποία είναι μεγαλύτερη δεν υπάρχει καμία διαμερισμάτωση. Από τις έγχρωμες επί των τοίχων και των στύλων αριθμήσεις και σημάνσεις συμπεραίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε για αποθήκευση συσκευασμένων προϊόντων χρωμάτων σε κουτιά ή βαρέλια. Συγκεκριμένα υπάρχουν σημάνσεις για τα χρώματα του εργοστασίου: DUROLAC, EXPRESS, ΩΤΟΛΟΥΞ, ΣΟΥΠΕΡΙΟΡ, PLASTEX, ΒΕΛΑΤΟΥΡΑ (διατηρείται η ίδια σύνταξη) και αρίθμηση τμημάτων με τους αριθμούς από 1 έως 7 σε κύκλους.

Εικ. 48. 49. 50. Σημάνσεις επί των τοίχων στον πρώτο όροφο του τριώροφου κτιρίου παραγωγής του “Ιρις”, για την αποθήκευση διαφορετικών τύπων χρωμάτων.

Στο ισόγειο και στο τρίτο επίπεδο, δίπλα στο κλιμακοστάσιο υπάρχουν χώροι υγιεινής. Στο “φανάρι” του κλιμακοστασίου υπήρχε ηλεκτροκίνητο αναβατόριο (παλάγκο) για την ανύψωση των υλικών. Η καμινάδα του εργοστασίου σώζεται βορειανατολικά των κτιριακών ενοτήτων. Είναι κατασκευασμένη από συμπαγείς οπτόπλινθους και έχει ύψος περί τα 35 μέτρα. Έχει μορφή κολουρο-κωνική. Η απόληξη της – πιθανά με ενισχυμένους δακτυλίους από οπτόπλινθους έχει καταρρεύσει σε ύψος περίπου 3 μέτρων. Στο άνω μέρος της καμινάδας ήσαν στερεωμένα στην οπτοπλινθοδομή με συνδέσμους (τζινέτια) μεταλλικά από λαμαρίνα γράμματα σε απόσταση λίγων εκατοστών από την κατασκευή τα οποία σχημάτιζαν κατακόρυφα την επιγραφή IRIS. Σώζονται τα τρία τελευταία γράμματα. Από τα χαρακτηριστικά των χώρων δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα καθώς δεν υπάρχει πλήρης εικόνα για τα υπόλοιπα κτίρια τα οποία έχουν κατεδαφιστεί. Από τη μοναδική αεροφωτογραφία του 1964, μπορεί να διαπιστωθεί ότι οι δύο πρώτες μονάδες είναι τα αρχαιότερα κτίσματα του συγκροτήματος. Πιθανολογείται ότι οι τρεις μονάδες κτίστηκαν με τη σειρά που αναφέρθηκε πιο πάνω, δηλαδή το μικρό ισόγειο κτίσμα παραγωγής, διοίκησης και χημείου κτίστηκε το 1925, χρησιμοποιήθηκε στην πρώτη φάση για τα προϊόντα χρωματουργίας με βάση τη ρητίνη πεύκου. Φαίνεται να συνέχιζε τη λειτουργία καθ' όλη τη διάρκεια της λειτουργίας της επιχείρησης. Η δεύτερη ενότητα είναι μεσοπολεμική, κτίστηκε μετά την πρώτη, και λειτουργούσε ως γενική αποθήκη και χώρος πώλησης προϊόντων. Η τρίτη ενότητα κτίστηκε πιθανόν σε μεταγενέστερη φάση, ως χώρος παρασκευής των νέων τύπων χρωμάτων, κατά τη διάρκεια του πολέμου όταν συντελέστηκε η μεγάλη αύξηση της παραγωγής λόγω των παραγγελιών του στρατού κατοχής. Ο μηχανολογικός και εργαλειακός εξοπλισμός έχει αποξηλωθεί και απομακρυνθεί από όλα τα κτίρια. Ο χώρος του “Ίρις” χρησιμοποιήθηκε από τον Ο.Ε.Κ. , μαζί με αυτόν της “Ελαιουργικής” για την κατασκευή συγκροτημάτων οργανωμένης δόμησης. Οικοδομήθηκαν συνολικά 16 διώροφες κτιριακές ενότητες, εκ των οποίων οι 15, με χρήση κατοικίας. Οι επτά κτιριακές ενότητες βρίσκονται στο οικόπεδο του εργοστασίου “Ιρις”. Με την κατασκευή των εργατικών κατοικιών δεν εθίγησαν τα τρία κτίρια και η καμινάδα του “Ιρις”. Τέλος, εντός της ενότητας υπάρχουν πλέον μεγάλοι ευκάλυπτοι οι οποίοι διαμορφώνουν την εικόνα άλσους. 33

4.5. Ελαιουργία “Ελαιουργική” H μονάδα της “Ελαιουργικής” κατασκευάστηκε το 1955 από την “Ελαιουργική - Κεντρική Συνεταιριστική Ένωσις Ελαιοπαραγωγών Ελλάδος” στη θέση του πρώην σαπωνοποιείου Χατζημελέτη – Χατζηηλία το οποίο χρονολογείτο από το 1891-2, απεικονίζεται στο Karten von Attika του 189157 και είχε διακόψει τη λειτουργία του από το 1922.58

Εικ. 51. Το μοναδικό σωζόμενο κτίριο της «Ελαιουργικής» στις παρυφές των οικοπέδων «’Ιρις» και «Κρόνος». (Πηγή:

Εικ. 52. Τοπογραφικό διάγραμμα του συγκροτήματος της “Ελαιουργικής”.

Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Το συγκρότημα της “Ελαιουργικής” βρισκόταν σε μία ευρύτερη έκταση 40,8 στρεμμάτων η οποία συνόρευε με το εργοστάσιο “Ιρις” στα βόρεια, το εργοστάσιο “Κρόνος” στα ανατολικά, την ακτή (οδός Ν.Κανελλοπούλου) στα νότια και την οδό Μορφόπουλου στα δυτικά. Σήμερα διατηρείται ένα τμήμα του οικοπέδου έκτασης 6,9 στρεμμάτων περίπου. Η υπόλοιπη έκταση κατατμήθηκε με τη διάνοιξη της οδού Αδελφών Μουρίκη, και τη μεταβίβαση ενός μεσαίου τμήματος μεταξύ των οδών Αφων Μουρίκη και Αθ.Στάθη. Το εργοστάσιο της “Ελαιουργικής” έχει καταστραφεί ολοσχερώς με εξαίρεση ένα μικρό κτίριο ακτής το οποίο πιθανόν να ανήκε στο σαπωνοποιείο του 19 ου αιώνα. Στην αεροφωτογραφία του 196459 διακρίνεται το συγκρότημα εν λειτουργία με πολλές μονάδες, όπως απλώνεται από το νότιο όριο του εργοστασίου “Ιρις” έως το δυτικό όριο του εργοστασίου “Κρόνος” και τη θάλασσα στα νότια. Από τη χαρτογραφική πινακίδα του 199060 προκύπτει ότι υπήρχαν στο δυτικό τμήμα του τρεις τουλάχιστον κτιριακές πτέρυγες (ανατολική, νότια και δυτική).

J.A. Kaupert, Karten von Attika, ο.π.

Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. Δήμος Ελευσίνας, Ιστορικά – Βιομηχανική ανάπτυξη, ο.π. 60 ΥΠΕΧΩΔΕ, Αρχείο Χαρτών και Διαγραμμάτων. 59

Εικ. 53. Το εργοστάσιο “Ελαιουργική” σε φάση πλήρους ανάπτυξης των κτιριακών του εγκαταστάσεων όπως φαίνεται σε πλάγια αεροφωτογραφία του 1964. (Πηγή: Δήμος Ελευσίνας /επεξεργασία λεπτομέρειας από την ερευνητική ομάδα).

Σήμερα στον χώρο του εργοστασίου “Ελαιουργική” έχουν κτιστεί τέσσερα συγκροτήματα κατοικιών οργανωμένης δόμησης του Ο.Ε.Κ. στη δυτική πλευρά και άλλα πέντε στην πλευρά που συνορεύει με το “Κρόνος”. Το σωζόμενο κτίριο ήταν ενταγμένο στη νοτιοδυτική πτέρυγα του συγκροτήματος της “Ελαιουργικής” ή του σαπωνοποιείου. Τα ίχνη της κατεδάφισης των γειτονικών του κτιρίων διακρίνονται ακόμη στους πλάγιους τοίχους του. Άλλο ένα μεγάλο κτίριο, το κυριότερο του συγκροτήματος βρισκόταν στη ανατολική άκρη της έκτασης σε επαφή σχεδόν με τον μαντρότοιχο του εργοστασίου “Κρόνος”. Σύμφωνα με την αεροφωτογραφία και την επί του χάρτη ανασύσταση των ορίων του, το κτιριακό συγκρότημα του 1955 ήταν τριώροφο, καταλάμβανε έκταση μεγαλύτερη των 3.000 τ.μ.. Το τριπλό κτίριο ήταν επίμηκες, κατασκευασμένο με δύο διώροφα ακραία και ένα τριώροφο κεντρικό τμήμα, είχε συνολικό μήκος περίπου 160 μ. και πλάτος 22 μ. περίπου. Το κεντρικό του τμήμα ήταν στεγασμένο με καμπύλη στέγη από οπλισμένο σκυρόδεμα, υπερυψωμένη με πλευρικούς φεγγίτες. 35

Εικ. 54. Το εργοστάσιο “Ελαιουργική” με τη μεγάλη κτιριακή μονάδα του 1955, προ κατεδάφισης της, από απόσπασμα πολεοδομικής πινακίδας του 1990 (Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ).

Το σωζόμενο κτίριο της ενότητας της “Ελαιουργικής” βρίσκεται επί τις ακτογραμμής, στο μέτωπο της οδού Ν. Κανελλοπούλου. Έχει συνολική επιφάνεια δόμησης 275 τ.μ. περίπου. Είναι ένα αστικό διώροφο κτίσμα με τετράριχτη ξύλινη στέγη και επικεράμωση. Έχει χαρακτηριστικά κτιρίου διοίκησης και πιθανολογείται ότι στέγαζε αυτή τη χρήση, δίπλα στην κεντρική από τη θάλασσα είσοδο του εργοστασίου. Δεν διασώθηκε ο μηχανολογικός και εργαλειακός εξοπλισμός του εργοστασίου.

4.6. Οινοποιία - Οινοπνευματοποιία «Κρόνος» Άρχισε να κατασκευάζεται το 1923 από την «Ανώνυμη Εταιρεία Οινοπνευματοποιίας -Κρόνος» στο ανατολικό άκρο του αστικού θαλασσίου μετώπου της Ελευσίνας και λειτούργησε το 1926. Η εγκατάσταση θεωρήθηκε ιδιαίτερα πρωτοποριακή για την εποχή της, καθώς κατασκευάστηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από “σιδηροπαγές” ή οπλισμένο σκυρόδεμα σε σχέδια του φυσικού, καθηγητή του ΕΜΠ, Π. Σαντορίνη. Οι κατασκευές έγιναν από την εταιρεία «Τέκτων Α.Ε.» του πολιτικού μηχανικού Αλέξανδρου Ζαχαρίου η οποία δημιούργησε κατά το Μεσοπόλεμο μερικές από τις πλέον σημαντικές κατασκευές οπλισμένου σκυροδέματος στην Αθήνα. Το εργοστάσιο “Κρόνος” παρήγαγε οίνους, προϊόντα οινοπνεύματος, μελάσσα και δεψικά εκχυλίσματα για τη βυρσοδεψία.61 Ορισμένα εκ των κτιρίων και των εγκαταστάσεων αποτελούν εξαίρετα δείγματα της μεσοπολεμικής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Μεταξύ αυτών οι πρωτοποριακές θολωτές, μυκητοειδείς και κυψελωτές κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα, οι δύο πύργοι απόσταξης, οι κλειστές και υπόστεγες δεξαμενές, το κτίριο διοίκησης, οι αποθήκες κ.α.. Τα κτίρια της «Κρόνος» δημοσιεύθηκαν κατ’ επανάληψη σε τεχνικά περιοδικά, τόσο στην εποχή που κατασκευάστηκαν όσο και στην εποχή μας. Το συγκρότημα διασώζει ακέραια την εικόνα του βιομηχανικού τοπίου της μεσοπολεμικής φάσης λειτουργίας του. Σήμερα ανήκει στην εταιρεία «Αρμονία» Α.Ε. και λειτούργησε ως χώρος εκθέσεων τέχνης και παραστάσεων αρχαίου δράματος έως το 2005, στα πλαίσια του φεστιβάλ «Αισχύλεια» του Δήμου Ελευσίνας.62 Το συγκρότημα παραμένει κλειστό κατά την τελευταία πενταετία.

Εικ. 55. Το κεντρικό κτίριο του αποστακτηρίου και μία εκ των τεσσάρων μεγάλων δεξαμενών από μπετόν-αρμέ της οινοπνευματοποιίας «Κρόνος» σε εικόνα της εποχής κατασκευής του εργοστασίου το 1923 (πηγή: Δήμος Ελευσίνας).

Εικ. 56. Το ίδιο κτίριο του αποστακτηρίου και της δεξαμενής στη σημερινή του κατάσταση.

Εικ. 57. Το κτίριο διοίκησης με το χημείο και την οικία, της οινοπνευματοποιίας «Κρόνος».

61 62

Ν.Γ. Σιδέρης, Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, ο.π., σελ. 107 και 141. http://www.archetypoplus.gr/projects.aspx?catid=158&scid=5&pid=21 και http://www.aisxylia.gr

4.6.1. Το οικόπεδο του εργοστασίου και οι κτιριακές μονάδες Το οικόπεδο του εργοστασίου “Κρόνος” βρίσκεται στο ακραίο ανατολικό όριο της ακτογραμμής της πόλης της Ελευσίνας. Ήταν μέχρι τη δεκαετία του 1960, οπότε δημιουργήθηκε η “Χαλυβουργική”, το τελευταίο προς αυτή την πλευρά της σειράς των βιομηχανιών του θαλασσίου μετώπου. Ο χώρος διατηρεί σχεδόν την αρχική του μορφή με εξαίρεση την περιοχή της ακτογραμμής η οποία έχει επιχωματωθεί σε αρκετό βάθος, ενώ έχει αποξηλωθεί η μικρή λιμενική εγκατάσταση με τη σιδηροδρομική προβλήτα φόρτωσης και τον περιστροφικό γερανό. Από την επιχωμάτωση διήλθε η οδός Ν. Κανελλοπούλου. Το οικόπεδο έχει μία περίπου ορθογωνική κάτοψη και ή έκταση του ανέρχεται σε 36 στρέμματα.

Εικ. 58. Τοπογραφικό διάγραμμα του συγκροτήματος Κρόνος.

Στη φάση της πλήρους λειτουργίας του, το 1955 διέθετε περισσότερες από τριάντα κτιριακές μονάδες ή μονάδες εγκαταστάσεων οι οποίες αποτυπώθηκαν στο τοπογραφικό διάγραμμα “Α.Ε.Οινοπνευματοποιίας Εργοστάσιον Κρόνος” της 30ης Δεκεμβρίου 1955, με υπογραφές του Διευθυντή, του Τεχνικού Διευθυντή και του Μηχανικού της Α.Ε. οι οποίες παρατίθενται ακολουθώντας το υπόμνημα του παλαιού σχεδίου: 1. Διεύθυνση – Χημείο – Γραφεία – Οικία 2. Ξηραντήρια – Αποθήκες τρυγίας 3. Γαιανθρακαποθήκες 4. Παράρτημα Γενικού Χημείου του Κράτους 5. Αντιαεροπορικό καταφύγιο 6. Αποθήκη υλικών 7. 8. 9. 10. 11. Αποθήκες σταφίδας 12. Τμήμα κοπής και εκκόκισης χαρουπιού 13. Τμήμα εκζαχάρωσης 14. Λεβητοστάσιο 15. Αίθουσα αποστακτικών μηχανημάτων

25. Αίθουσα ζυμώσεων 26. Αίθουσα παρασκευής ζυμών 27. Οινοποιείο (τέως οινοποιείο ξηρής σταφίδας) 28. Αποθήκες 29. Βαρελοποιείο 30. Παλαιά εγκατάσταση Γαβαλά 31. Ζυγιστήριο 32. Γερανός φορτοεκφόρτωσης 33. Αίθουσα ξηραντηρίων και εξατμιστήριων Εργοστασίου “Δέψις”

16. Μηχανουργείο 17. Αντλιοστάσιο 18. Μηχανοστάσιο 19. Δεξαμενές αποθήκευσης μελάσσας 20. Αποθήκη καθαρού οινοπνεύματος 21. Αποθήκη φωτιστικού οινοπνεύματος 22. 23. 24. Επιστασία

34. Αίθουσα εκχύλισης βαλανιδιού 35. Αποθήκη εκχυλίσματος 36. Μηχανοστάσιο δεψικών εκχυλισμάτων 37. Οικία - χημείο 38. Τμήμα κοπής βαλανιδιού 39. Αποθήκες βαλανιδιού 40. Οικόπεδο Εργοστασίου “Κρόνος” 41. Οινοποιείο εσωτερικής εμπορίας

Πίνακας 5. Κτιριακές μονάδες του συγκροτήματος “Κρόνος” το 1955 (Πηγή: Τοπογραφικό διάγραμμα “Α.Ε.Οινοπνευματοποιίας Εργοστάσιον Κρόνος”, 30 Δεκεμβρίου 1955, Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Το εργοστάσιο έκλεισε το 1985.

Εικ. 59. Το εργοστάσιο “Κρόνος” σε φάση πλήρους ανάπτυξης των κτιριακών του εγκαταστάσεων όπως φαίνεται σε πλάγια αεροφωτογραφία του 1964. (Πηγή: Δήμος Ελευσίνας /επεξεργασία λεπτομέρειας από την ερευνητική ομάδα).

Το 2003, δύο σχεδόν δεκαετίες, μετά τη διακοπή της λειτουργίας κατεγράφησαν εκ νέου οι χώροι από την “Αρμονία” Α.Ε., νέα ιδιοκτήτρια εταιρεία. Σύμφωνα με το τοπογραφικό διάγραμμα αποτύπωσης63 της υπάρχουσας κατάστασης καταγράφονται: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Γραφείο Οινοποιείο Λεβητοστάσιο Αποστακτήριο Αντλιοστάσιο – Αποθήκη Αίθουσα ζυμώσεων Οινοποιείο Σταφυλοπιεστήριο Δεξαμενές νερού Δεξαμενές νερού Υποσταθμός Δ.Ε.Η.

16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

Αποδυτήρια Εργαστήρια – Μηχανουργείο Ηλεκτροτεχνουργείο Αποθήκες Αντλιοστάσιο Αποσταγματοποιείο Τμήμα εκζαχάρωσης Οινοποιείο Αποθήκη Τμήμα αραίωσης μελάσσας Θυρωρείο – πλάστιγγα

“Αρμονία Α.Ε.” Κέντρο Πολιτιστικών-Εμπορικών-Γραφειακών Δραστηριοτήτων και Κατοικίας, Αποτύπωση – Υπάρχουσα Κατάσταση - Ουρανία Πλατανιώτη, Αρχιτέκτων, κ.α., αρ.σχ. Α6, κλ. 1/1000, Οκτώβριος 2003.

12. 13. 14. 15.

Αποθήκες Ποτοποιείο Αποθήκες σταφίδας – ζάχαρης Εστιατόριο

27. 28. 29. 30.

Αντλιοστάσιο Αποθήκες οινοπνεύματος Συμπυκνωτικό σύστημα Αντλιοστάσιο νερού

Πίνακας 6. Κτιριακές μονάδες του συγκροτήματος “Κρόνος” το 2003 (Πηγή: Τοπογραφικό διάγραμμα “Αρμονίας Α.Ε.”, Οκτώβριος 2003 - Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ).

Αυτή η κατάσταση του 2003 διασώζεται και σήμερα χωρίς αλλαγές. Πρόκειται συνολικά για 16 κτιριακές μονάδες με επιφάνεια δόμησης 19.800 τ.μ. Εξ' αυτών το κτίριο διοίκησης, οι πύργοι των αποστακτηρίων, τα αντλιοστάσια, το σταφυλοπιεστήριο, ο υποσταθμός Δ.Ε.Η., το εστιατόριο, τα αποδυτήρια, το τμήμα εκζαχάρωσης, το οινοποιείο, το θυρωρείο, οι αποθήκες οινοπνεύματος και το συμπυκνωτικό σύστημα είναι κατασκευασμένα από φέροντα οργανισμό οπλισμένου σκυροδέματος. Τα υπόλοιπα κτίρια είναι κατασκευασμένα με τοιχοποιίες από λιθοδομή, ξύλινες στέγες και επικεράμωση. Εξαίρεση αποτελούν το λεβητοστάσιο, η αίθουσα ζυμώσεων και τα εργαστήρια-μηχανουργείο τα οποία είναι στεγασμένα με ελλενίτ. Τα περισσότερα κτίρια που κατασκευάστηκαν από οπλισμένο σκυρόδεμα έχουν τοίχους πληρώσεως με οπτοπλινθοδομές (σύμφωνα με σχετική διαφήμιση χρησιμοποιήθηκαν τούβλα λευκά και κόκκινα “Άτλας”).

Εικ. 60. Ο κεντρικός πύργος του αποστακηρίου-αντλιοστασίου του “Κρόνος”.

Εικ. 61. Εσωτερικό του πύργου με λεπτομέρεια των πλαισίων μπετόναρμέ.

Εικ. 62. Η κύρια όψη του πύργου από το εσωτερικό.

Η αρχιτεκτονική των κτιρίων του εργοστασίου “Κρόνος” εκπλήσσει. Πρόκειται για ένα μοναδικό δείγμα περάσματος από μία εποχή σε μία άλλη. Το διώροφο κτίριο διοίκησης, ο πύργος του αποστακτηρίου με τις πτέρυγες του αντλιοστασίου είναι κτισμένα με φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα, υλικό της νέας εποχής του 20 ου αιώνα ακολουθώντας μία σχολαστική και υπερβολική εκλεκτικιστική μορφολογία του 19 ου. Το κτίριο διοίκησης με την οικία και τους άλλους χώρους (χημείο κ.α.) έχει χαρακτηριστικά έπαυλης, είναι χωροθετημένο δίπλα στη θάλασσα και δεσπόζει στην είσοδο και στην όψη του συγκροτήματος. Αυτό δεν ήταν ασύνηθες-το αντίθετο. Οι μεγάλες βιομηχανίες ή όσες κατασκευάζονταν στην περιφέρεια δημιουργούσαν υψηλής ποιότητας χώρους - με χαρακτηριστικά επαύλεων 40

- εμβληματικούς πολλές φορές, για την παραμονή και την εργασία των διευθυντικών τους στελεχών. Στην περίπτωση του “Κρόνου” αυτή η επιμελημένη εμβληματική αρχιτεκτονική περνάει και στις όψεις του πυργοειδούς συγκροτήματος του αποστακτηρίου.

Εικ. 63. Καμπυλωμένες πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και μυκητοειδή υποστυλώματα στα κτίρια των αποθηκών του “Κρόνος” (πηγή: Nikos

Kalogeras, “The constructional environment in Greece over the last 100 years”, in Savvas Condaratos and Wilfried Wang (editors), Greece, 20th century architecture. Deutsches Architektur Museum, Frankfurt and Main, 1999, p.75-78.

Εικ. 64. Πρωτοποριακά μυκητοειδή υποστυλώματα στις δεξαμενές του “Κρόνος” (πηγή:

N.Kalogeras, ο.π.)

Το κέλυφος του διαμορφώνεται με μορφή νεογοτθικού πύργου με μικρά τοξωτά ανοίγματα-θυρίδες, πεσσούς, κοσμήτες, γείσα, γεισίποδες και στέψη με αναγεννησιακές πολεμίστρες. Το κέλυφος δεν αντιστοιχεί στο εσωτερικό της κατασκευής, έναν υψηλό χώρο τεσσάρων επιπέδων μεταλλικών (μάλλον) παταριών, με δεξαμενές, σωληνώσεις, μηχανές και εμφανή πλαίσια οπλισμένου σκυροδέματος. Τα ίδια μορφολογικά χαρακτηριστικά, πιο ήπια λόγω του σχετικά μικρότερου όγκου και της αστικής χρήσης διαθέτει και το κτίριο διοίκησης.

Εικ. 65. Οι δεξαμενές του “Κρόνος” με φόντο τον πύργο του αποστακτηρίου.

Εικ. 66. Τα θολωτά κτίρια των αποθηκών οινοπνεύματος και οι δεξαμενές αραίωσης μελάσσας.

Δίπλα σε αυτά τα δύο νεογοτθικού στυλ συγκροτήματα αναπτύχθηκαν οι υπόλοιπες παραγωγικές μονάδες του εργοστασίου όπου σε αυτές ακολουθήθηκε ένας επίσης εντυπωσιακά καθαρός μοντερνιστικός φουνκτιοναλισμός δημιουργώντας έντονες αντιθέσεις με τα προηγούμενα δύο. Το συγκρότημα των αποθηκών οινοπνεύματος, το συγκρότημα αραίωσης μελάσσας και άλλα, είναι κατασκευασμένα το μεν πρώτο με θολωτή 41

πλάκα, το δε δεύτερο με μία συμμετρική διάταξη τεσσάρων κυλινδρικών δεξαμενών. Σε αυτά τα εμφανή στοιχεία του σκελετού κυριαρχούν χωρίς να υπάρχει ουδεμία διακοσμητική παρέμβαση.

Εικ. 67. Ο νεώτερος πύργος του αποσταγματηρίου.

Εικ. 68. Τα υπόστεγα δεξαμενών ύδατος.

Από το εργοστάσιο “Κρόνος” αποξηλώθηκαν ή/και απομακρύνθηκαν μετά τη διακοπή της λειτουργίας τόσο ο μηχανολογικός και εργαλειακός εξοπλισμός, όσο και μεγάλος αριθμός μεταλλικών κυλινδρικών δεξαμενών που υπήρχαν στον υπαίθριο χώρο. Έχει επίσης εξαφανιστεί κάθε ίχνος από τη λιμενική εγκατάσταση στο ανατολικό τμήμα της ακτής, η οποία διέθετε σιδηροδρομική γραμμή για τη μεταφορά των φορτίων, προβλήτα φορτοεκφόρτωσης και περιστροφικό γερανό.

5. Συμπεράσματα Η παρούσα έρευνα είχε ως στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή των βιομηχανικών καταλοίπων της ιστορικής φάσης ανάπτυξης της βιομηχανίας. Προχώρησε σε συστηματικές αρχιτεκτονικές, τεχνικές, φωτογραφικές καταγραφές και αποτυπώσεις. Το παρόν τεύχος συνοδεύεται από 12 πινακίδες σχεδίων μεγέθους Α0 και Α1, 1046 ψηφιακά φωτογραφικά αρχεία και 22 ψηφιακά αρχεία video. Η έρευνα δεν έχει προχωρήσει σε πρωτότυπη ανασύσταση της ιστορίας των επιχειρήσεων αλλά βασίστηκε στις δημοσιευμένες πηγές. Επίσης δεν κάλυψε δύο σημαντικές παραμέτρους της ανάπτυξης της βιομηχανίας της Ελευσίνας. Την κοινωνική παράμετρο δηλαδή τη σχέση με την ιστορία της πόλης, τις συνθήκες εργασίας κ.α. όπως και την παράμετρο της ρύπανσης. Σημειώνεται ότι το Θριάσιο Πεδίο αποτελεί μία από τις πλέον ρυπογόνες και μολυσμένες από τη βιομηχανική ρύπανση ζώνες της χώρας. Ειδικά το δεύτερο ζήτημα, της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, σίγουρα θα αποτελέσει στο μέλλον σοβαρό στοιχείο στις ιστορικές έρευνες για τη βιομηχανία. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι οι περισσότερες από τις κύριες μονάδες της πρώτης και δεύτερης ιστορικής περιόδου ανάπτυξης της βιομηχανίας στην Ελευσίνα, διασώζονται και μάλιστα σε γενική κατάσταση τέτοια ώστε να επιτρέπονται επεμβάσεις αποκατάστασης και ανάδειξης τους. Βρίσκονται εντός των ορίων του αστικού ιστού της Ελευσίνας. Τούτο βοηθά την προοπτική της αναβίωσης τους. Εξ’ αυτών το εργοστάσιο «Κρόνος» θεωρείται ως το πλέον αξιόλογο βιομηχανικό μνημείο της περιοχής και ένα από τα ιδιαίτερα σημαντικά του συγκροτήματος της Πρωτεύουσας. Διασώζεται ακέραιο ως προς το κτιριακό του δυναμικό αλλά όχι ως προς τον μηχανολογικό του εξοπλισμό.

Εικ. 69. 70. Έκθεση της γλύπτριας Βάνας Ξένου στο εργοστάσιο “Κρόνος” το 2004 στα πλαίσια του Φεστιβάλ “Αισχύλια” (πηγή: Archetypo+).

Τα κατάλοιπα των άλλων δύο γειτονικών μονάδων «Ίρις» και «Ελαιουργική» είναι εν δυνάμει αξιοποιήσιμα σε συνδυασμό με τον «Κρόνο» ή αυτόνομα. Εξ’ αυτών το βασικό κτίριο του «Ίρις» θεωρείται ιδιαίτερα αξιόλογο ως προς την αρχιτεκτονική του. Οι μονάδες “Βότρυς” και “Ελαιουργείο” σώζονται επίσης σχεδόν ακέραιες στη μορφή της διακοπής λειτουργίας τους. Στα δύο εργοστάσια «Κρόνος» και «Ελαιουργείο», έχει αποδειχθεί η δυνατότητα άμεσης επανάχρησης τους, μέσω των πολιτιστικών εκδηλώσεων των «Αισχυλείων». Η ατυχής έως σήμερα – αλλά ευτυχής σε προοπτική - γειτνίαση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας 43

με τον πυρήνα των δύο εργοστασίων «Βότρυς» και «Ελαιουργείο» δημιουργεί νέες συνθήκες δημιουργίας ενός ισχυρού πόλου πολιτισμού, μουσείων και αναψυχής στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης σε συνδυασμό με τον αρχαιολογικό χώρο. Η ιδέα αυτή έχει μελετηθεί από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και έχει θεσμοθετηθεί πολεοδομικά από τον Δήμο Ελευσίνας. Η μελλοντική χρήση της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν», είναι ένα ζήτημα που άπτεται και της διατήρησης ή όχι των σημαντικών κτιρίων και εξοπλισμού των διαφορετικών φάσεων ανάπτυξης του εργοστασίου. Αυτό θεωρείται απαραίτητο δεδομένου ότι το εργοστάσιο είναι η πρώτη μονάδα του κλάδου στον ελληνικό χώρο. Τέλος εκτιμάται ότι τμήματα των αρχικών τουλάχιστον φάσεων κατασκευής των μεγάλων μονάδων της ευρύτερης περιοχής όπως οι χαλυβουργίες, τα ναυπηγεία και τα διυλιστήρια αποτελούν εν δυνάμει στοιχεία που στο άμεσο μέλλον θα συμπεριληφθούν στη βιομηχανική κληρονομιά της Ελευσίνας καθώς εγγράφουν ήδη μισόν αιώνα ζωής.

6. Βιβλιογραφία – Πηγές Βιβλιογραφία Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, 1821-1921, Βιομηχανία-Εμπόριον, Χριστίνα Αγριαντώνη, “Η Βιομηχανία” στο στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα. 1900-1922. Οι απαρχές, τ. Α1, Αθήνα 2000. Αγριαντώνη Χριστίνα, “Οι μηχανικοί και η βιομηχανία”, στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμέλεια), Η ιστορία της Ελλάδας τον 20ο αιώνα. 1922-1940. Ο Μεσοπόλεμος, τ. Β1, Αθήνα 2002. Αγριαντώνη Χριστίνα (Χ.Α), «Το λιμενοβιομηχανικό τοπίο της Ελευσίνας», στο Greekscapes, αεροφωτογραφικός άτλαντας ελληνικών τοπίων, Ερευνητικό Πρόγραμμα (επιστημονικός υπεύθυνος Κωστής Χατζημιχάλης), Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, 20082010, http://www.greekscapes.gr/index.php/2010-01-21-16-47-29/landscapescat/34/137elefsina.html

Αντωνίου Γιάννης, Οι Έλληνες μηχανικοί. Θεσμοί και ιδέες 1900-1940, Αθήνα 2006. Δήμος Ελευσίνας, Σύντομο ιστορικό, από τα μυστήρια στη μεταβιομηχανική εποχή. Βιομηχανική ανάπτυξη http://www.elefsina.gr/history/factoryrevolution.aspx?sflang=el Δρίτσα Μαργαρίτα, To χρώμα της επιτυχίας. Η ελληνική βιομηχανία χρωμάτων 1830-1990, Αθήνα 1995. Δρίτσα Μαργαρίτα, Πανσεληνά Γεωργία, Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ο αιώνα, Αθήνα 2001. Καλαφάτη Ελένη, “Αλέξανδρος Ζαχαρίου, κατ' εξοχήν μηχανικός της ελληνικής βιομηχανίας”, στο Βιβλιοθήκη των αναγκαιούντων βιβλίων και ομολογουμένως καλλίστων εφημερίδων. Οι παλαιές συλλογές της βιβλιοθήκης του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, Αθήνα 1995. Kalogeras Nikos, “The constructional environment in Greece over the last 100 years”, in Savvas Condaratos and Wilfried Wang (editors), Greece, 20th century architecture, Deutsches Architektur Museum, Frankfurt and Main, 1999. Kaupert J.A. Karten von Attika, (Eleusis), 1891. Ορφανουδάκη-Μπόρα Αργυρώ, Οικήματα Τιτάν, Αθήνα 2009. Πανελλήνιον Λεύκωμα Εκατονταετηρίδος, 1821-1921, Βιομηχανία-Εμπόριον, Αθήναι 1921. Σιδέρης, Ν.Γ., Οδηγός Βιομηχανίας της Ελλάδος, 1939-1940, Αθήναι 1940. Σφυρόερας, Βασ. Βλ., Ιστορία της Ελευσίνας, τ.Β’, Ελευσίνα 1985. Αρχεία (έντυπα και ψηφιακά) Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος Αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη Αρχείο Δήμου Ελευσίνας Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ

Δήμος Ελευσίνας, Αισχύλια http://www.aisxylia.gr Δήμος Ελευσίνας, Σύντομο ιστορικό, από τα μυστήρια στη μεταβιομηχανική εποχή. Βιομηχανική ανάπτυξη http://www.elefsina.gr/history/factoryrevolution.aspx?sflang=el ΥΠΕΧΩΔΕ, Αρχείο Χαρτών και Διαγραμμάτων. Αθήνα. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, Πληθυσμιακά μεγέθη της απογραφής πληθυσμού 2001. Ελληνική Στατιστική Αρχή, Προσωρινά αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού 2011. Κτηματολόγιο Α.Ε. (Πιλοτική λειτουργία) http://gis.ktimanet.gr/wms/ktbasemap/default.aspx Archetypo+ http://www.archetypoplus.gr/projects.aspx?catid=158&scid=5&pid=21 Google Earth/Panoramio

+14.15

+12.40

+12.40 +6.90

+6.90

+3.25 +2.50

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 2

+9.80

+7.40

+6.00 +5.00

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 2

ΚΑΤΟΨΗ Α΄ΟΡΟΦΟΥ Κ.Ε.Ε. 1

+9.80

+8.40 +7.40

+6.00 +5.00

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 2

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ Κ.Ε.Ε. 1

0 1

0.5

ΚΑΤΟΨΗ ΥΠΟΓΕΙΟΥ Κ.Ε.Ε. 1

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ Κ.Ε.Ε. 2

20m

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ 2

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 2

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ 1

ΚΑΤΟΨΗ ΣΤΕΓΩΝ Κ.Ε.Ε. 1

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΪΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ" ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ" 1 & 2

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

1/ 200

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΚΤΙΡΙΑΚΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ

ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ 3

+13.90

+11.65

+9.00

+6.60

+7.70 +6.60

+4.65

ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 3

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Κ.E.Ε. 3

0 1

0.5

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΩΝ Κ.E.Ε. 3

20m

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΪΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ" ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

+13.90

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ" 3

+13.90

+11.65

+9.10

+6.60

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/ 200

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.E.Ε. 3

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.E.Ε. 3

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ 4

0 1

0.5

20m

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ Κ.Ε.Ε. 4

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

+16.15 +15.40

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ-ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΪΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ"

+9.95

+5.05

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 4

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ" 4

+10.95

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/ 200

+8.15

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ +5.95

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 4

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ 5

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ Κ.Ε.Ε. 5

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ Κ.Ε.Ε. 5

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 0 1

0.5

20m

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ-ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΪΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ" ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ" 5

+11.90 +12.20

+10.45

+5.45

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/ 200

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ε. 5

ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓ ΩΝΟ Ο.Ε.Κ.

ΚΤΙΡΙΟ

+8.15

ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ Κ.Δ.Ε.

+8.15

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚ

ΒΟΡΕΙΑ ΟΨΗ Κ.Δ.Ε.

Ο ΤΕΤΡΑΓΩ ΝΟ Ο.Ε.Κ.

+6.60

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΓΡΑΦΕΙΑ +3.15

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΤΟΜΗ Α-Α Κ.Δ.Ε. ΟΔΟΣ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΪΑΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ "

ΚΑΝΕΛΛ ΟΠΟΥΛΟ Υ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

Β ΧΗΜΕΙΟ

ΓΡΑΦΕΙΑ

0 1

0.5

20m

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ, ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ TOMH A-A ΚΤΙΡΙΟΥ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ"

ΓΡΑΦΕΙΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/ 200

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ Κ .Δ.Ε.

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ Κ .Δ.Ε.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΙΝΑΚΙΔΑΣ Γ.Υ.Σ. 6463/5

Ο ΓΕΝ

ΥΣ

Θ Μ. ΔΟ

ΔΙΟ ΟΣ ΟΔ

ΚΙ ΜΩ ΝΟ Σ

ΟΣ ΟΔ

ΟΔ ΟΣ

κλ. 1/5000

Κ ΤΟ ΕΟ

ΟΔ ΟΣ

Υ ΛΟ ΟΥ ΟΠ

ΒΑΣ ΑΘΗ . ΣΤ

ΑΝ ΟΣ ΟΔ

ΣΗ ΙΛΗ .Μ

Κ.Ε. O.E.K.

"ΙΡΙΣ"

ΟΔ Ο Ε Σ ΑΔ Ν ΛΦΩ

. Σ ΑΘ

ΡΙΚΗ ΜΟΥ

ΟΔ Ο

Κ.Ε. O.E.K.

"ΚΡΟΝΟΣ"

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ"

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΘΗ ΣΤΑ

ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ & ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΡΑΣΠΕΔΟ

"ΙΡΙΣ"

ΘΑΛΑΣΣΑ

Κ.Ε.Ι.

ΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ-ΙΡΙΣ-ΚΡΟΝΟΣ"

Κ.Ε. O.E.K.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ Ο.Ε.Κ. ΝΕΑ ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Ο.Ε.Κ. ΚΤΙΡΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ" ΚΤΙΡΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ "ΙΡΙΣ" ΣΩΖΟΜΕΝΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ "ΚΡΟΝΟΥ" ΕΡΕΙΠΙΟ "ΚΡΟΝΟΥ" ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΩΝ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ "ΚΡΟΝΟΥ"

Κ.Ε. O.E.K.

Κ.Δ.Ε.

ΚΤΙΡΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ"

Κ.Ε.Ι.

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ "ΙΡΙΣ" ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Κ.Ε. Ο.Ε.Κ.

ΕΜΒΑΔΟΜΕΤΡΗΣΗ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ"

ΟΥΛΟΥ Ο ΡΦΟΠ Ο ΔΟΣ Μ

"ΚΡΟΝΟΣ"

6.854,07τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΚΤΙΡΙΟΥ (1 ΜΟΝΑΔΑ)

274,60τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ "ΙΡΙΣ"

19.618,12τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΚΤΙΡΙΩΝ (3 ΜΟΝΑΔΕΣ)

3.509,71τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ "ΚΡΟΝΟΥ"

36.061,66τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ( 16 ΜΟΝΑΔΕΣ)

19.805,49τμ

Κ.Ε. O.E.K.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Κ.Ε. O.E.K. Κ.Ε. O.E.K.

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ"

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ" - "ΙΡΙΣ" - "ΚΡΟΝΟΣ"

Κ.Δ.Ε.

ΟΔΟΣ ΚΑΝΕΛΛ ΟΠΟΥΛΟΥ

Κ.Ε. O.E.K.

ΟΔ

ΟΣ

ΚΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΟΥ ΟΥΛ ΟΠ ΕΛΛ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΩΝ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ" - "ΙΡΙΣ" - "ΚΡΟΝΟΣ"

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

1/ 500

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ

ΘΑΛΑΣΣΑ 0 1

0.5

20m

ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Ο ΟΔ

ΚΤΙΡΙΑΚΗ

Η ΗΣ ΜΙΛ . Ν ΣΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ

ΙΡΙΣ

+11.45 +10.45

+7.15 +7.15 +6.45 +5.90

+3.40

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Κ.Ε.Ι.

+11.45

+6.45

+3.40

ΒΟΡΕΙΑ ΟΨΗ Κ.Ε.Ι. Α

Ο ΔΟ ΑΘΗ . ΣΤ Σ ΑΘ +10.45

+7.15 +7.30

+7.15

+6.00

+5.90

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ Κ.Ε.Ι.

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΧΡΩΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ "ΙΡΙΣ"

0 1

0.5

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

20m

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΙΡΙΣ"

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΩΝ Κ.E.Ι. ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

A10

1/ 200

+10.45

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

+7.15 +7.30

+7.15

+5.55

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΤΟΜΗ Α-Α Κ.Ε.Ι.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ & ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΡΑΣΠΕΔΟ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ "ΚΡΟΝΟΥ" 29

ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ "ΚΡΟΝΟΥ" Η παρούσα αποτύπωση βασίστηκε στο σχέδιο "Α.Ε. Οινοπνευματοποιίας Εργοστάσιον Κρόνος" της 30ης Δεκεμβρίου 1955 (Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ) σε συνδυασμό με νεώτερες αποτυπώσεις του 2003 .

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΚΤΙΡΙΩΝ "ΚΡΟΝΟΥ" A/A

28 31

Ο ΔΟ

ΕΛ Σ ΑΔ

ΦΩΝ

A/A

ΧΡΗΣΗ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ - ΧΗΜΕΙΟ - ΓΡΑΦΕΙΑ - ΟΙΚΙΑ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΖΥΜΩΣΗΣ

ΞΗΡΑΝΤΗΡΙΑ - ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΤΡΥΓΙΑΣ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΖΥΜΩΝ

ΓΑΙΑΝΘΡΑΚΑΠΟΘΗΚΕΣ

ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ (ΤΕΩΣ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΞΗΡΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ )

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΧΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΑΠΟΘΗΚΕΣ

ΑΝΤΙΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ

ΒΑΡΕΛΟΠΟΙΕΙΟ

ΑΠΟΘΗΚΗ ΥΛΙΚΩΝ

ΠΑΛΑΙΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΓΑΒΑΛΑ

7-8-9-10-11

ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ

ΖΥΓΙΣΤΗΡΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΚΟΠΗΣ ΚΑΙ ΕΚΚΟΚΙΣΗΣ ΧΑΡΟΥΠΙΟΥ

ΓΕΡΑΝΟΣ ΦΟΡΤΟΕΚΦΟΡΤΩΣΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΕΚΖΑΧΑΡΩΣΗΣ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΞΗΡΑΝΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΞΑΤΜΙΣΤΗΡΙΩΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΔΕΨΙΣ

ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΟ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΚΧΥΛΙΣΗΣ ΒΑΛΑΝΙΔΙΟΥ

ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΠΟΣΤΑΚΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ

ΑΠΟΘΗΚΗ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΟΣ

ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ

ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟ ΔΕΨΙΚΩΝ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΩΝ

ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

ΟΙΚΙΑ - ΧΗΜΕΙΟ

ΜΗΧΑΝΟΣΤΑΣΙΟ

ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΜΕΛΑΣΣΑΣ

ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΒΑΛΑΝΙΔΙΟΥ

ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΘΑΡΟΥ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΟΙΚΟΠΕΔΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ "ΚΡΟΝΟΣ"

ΑΠΟΘΗΚΗ ΦΩΤΙΣΤΙΚΟΥ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ

22-23-24

ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ

ΤΜΗΜΑ ΚΟΠΗΣ ΒΑΛΑΝΙΔΙΟΥ

26 19

"ΕΛ

ΡΙΚΗ ΜΟΥ

ΧΡΗΣΗ

ΥΡΓ ΑΙ Ο

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

37 18 24

" ΙΚΗ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

"ΚΡΟΝΟΣ"

35 12 3

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΠΟΙΪΑΣ "ΚΡΟΝΟΣ"

ΟΡ ΙΟ

6 7

ΥΡ ΛΑ ΙΟ Υ "Ε ΤΙΡΙΟ μένο) ΗΝ Κ ΠΡ Ω δ αφισ ( κα τε

9 5 41 41 4

Σ" ΓΙΚΗ

ΟΔ

ΚΑ ΟΣ

ΝΕ

ΟΥ ΥΛ ΠΟ Ο ΛΛ

(ΠΡ

Σ ΟΔ Ο ΩΗΝ

Υ) ΝΟ Κ ΡΟ

ΙΑ Α ΑΛΑ

ΚΤΟ

Η ΜΜ ΓΡΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΙΣΟΓΕΙΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ "ΚΡΟΝΟΣ"

ΣΥΓ

Ν ΧΡΟ

Η ΑΜΜ ΟΓΡ ΑΚ Τ

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

A12

1/ 500

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΟΔΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ 5

0 1

20m ΑΘΗΝΑ

0.5

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ & ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΡΑΣΠΕΔΟ ΘΑΛΑΣΣΑ ΝΕΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ Ο.Ε.Κ. ΝΕΑ ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Ο.Ε.Κ.

Κ.Ε. Ο.Ε.Κ.

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ "ΚΡΟΝΟΥ" ΕΡΕΙΠΙΟ "ΚΡΟΝΟΥ" ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΩΝ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ "ΚΡΟΝΟΥ"

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΣΤΕΓΩΝ ΣΥΓΡΟΤΗΜΑΤΟΣ "ΚΡΟΝΟΥ"

ΚΕΡΑΜΟΣΚΕΠ H ΛΑΜΑΡΙΝΑ ΟΠΛΙΣΜΕΝΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΔΕΞΑΜΕΝ H

Ο ΔΟ ΕΛ Σ ΑΔ

Κ.Ε. O.E.K.

ΦΩΝ ΡΙΚΗ ΜΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ "ΚΡΟΝΟΣ" ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ Κ.Ε. O.E.K.

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΠΟΙΪΑΣ "ΚΡΟΝΟΣ" ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΔΩΜΑΤΩΝ & ΣΤΕΓΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ "ΚΡΟΝΟΣ"

Κ.Ε. O.E.K.

Ν ΚΑ ΟΣ ΟΔ

Υ ΥΛΟ ΠΟ Ο ΕΛΛ

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

A11

1/ 500

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ 5

0 1

20m ΑΘΗΝΑ

0.5

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

"ΤΙΤΑΝ"

"ΒΟΤΡΥΣ"

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ"

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΙΝΑΚΙΔΑΣ Γ.Υ.Σ. 6463/5

κλ. 1/5000

Κ.Ε.Β. 2 ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Κ.Ε.Β. 1 ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΗ & ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΚΡΑΣΠΕΔΟ

"ΒΟΤΡΥΣ"

ΘΑΛΑΣΣΑ ΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ "ΒΟΤΡΥΣ-ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ " ΠΕΡΙΤΟΙΧΙΣΗ ΚΤΙΡΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ " ΚΤΙΡΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ "ΒΟΤΡΥΣ" πρ ώ ην " Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ε Τ Α ΙΡΕ ΙΑ ΟΙΝ Ω Ν Κ Α Ι Ο Ι Ν Ο Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Ε Λ Ε Υ Σ Ι Ν Α Σ"

Κ.Ε.Ε. 5

Η παρούσα αποτύπωση των κτιριακών ενοτήτων του "ΒΟΤΡΥΣ" βασίστηκε στη μελέτη "ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΑΚΙΝΗΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΜΕ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ", Ρογκάν & Συνεργάτες, του 1974 και συγκεκριμένα στο σχέδιο με τίτλο "ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ". Tο σχέδιο παραχωρήθηκε απο την "ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ" . (αρχείο Ιδρύματος Μποδοσάκη)

ΟΔ

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ"

ΟΣ

ΠΕ

Κ.Ε.Ε. 3

Επισημαίνεται ότι η επιτόπου επαλήθευση υστερεί λόγω αδυναμίας εισόδου στο συγκρότημα. Τα γενικά αρχιτεκτονικά περιγράμματα και οι όγκοι φαίνεται μακροσκοπικά να παραμένουν ίδια με ελαφρές μετατροπές.

ΡΙ ΚΛ ΕΟ ΥΣ

Κ.Ε.Ε.

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ"

Κ.Ε.Β.

ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ "ΒΟΤΡΥΣ"

ΕΜΒΑΔΟΜΕΤΡΗΣΗ

Ο ΔΟ Σ

Σ ΚΑ ΡΑΟ ΛΗ

Κ.Ε.Ε. 1 Κ ΑΝ ΟΥ ΥΛ ΠΟ ΛΟ ΕΛ

ΣΑ ΛΑ ΜΙ ΝΑ Σ

ΟΔΟ

Κ.Ε.Ε. 4

Κ.Ε.Ε. 2

ΠΕ

25.926,30τμ 11.666,94τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ "ΒΟΤΡΥΣ"

17.571,60τμ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΚΤΙΡΙΩΝ (2 3 ΜΟΝΑΔΕΣ)

12.813,17τμ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΙΣΙ

ΣΤ ΡΑ ΤΟ

ΟΔ

ΟΣ

ΘΑΛΑΣΣΑ

ΟΔ ΟΣ

ΕΜΒΑΔΟΝ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ " ΕΜΒΑΔΟΝ ΚΤΙΡΙΩΝ (23 ΜΟΝΑΔΕΣ)

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΧΑ ΡΙ ΛΑ ΟΥ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΩΝ "ΒΟΤΡΥΣ" & "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ"

ΝΙ

ΟΣ

ΟΔ

ΟΣ

ΟΔ

ΚΟ ΛΑ ΪΔ ΟΥ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ "ΒΟΤΡΥΣ & "ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟΥ"

Β Ο ΔΟ

ΚΛΙΜΑΚΑ

1/ 500

Σ Κ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΝ

0.5

20m

ΟΥ ΥΛ ΠΟ ΛΟ ΕΛ

0 1

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ

ΟΔ

ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΪΤΗ

ΟΣ

ΔΡ ΑΓ ΟΥ ΜΗ

ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ

ΚΤΙΡΙΑΚΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ

ΒΟΤΡΥΣ 1

A/A

ΕΙΔΟΣ

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

ΕΤΟΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟΣ ΚΟΧΛΙΑΣ

ΔΟΙΝΙΞ ΚΑΙ ΚΡΟΝΟΣ

ΥΠΕΡΦΙΛΤΡΟ ΤΥΠΟΥ VICTORIA

PADOVAN

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΤΥΠΟΥ A50Z

Β.Ι.Ο.

ΑΝΤΛΙΕΣ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΙ ΤΕΜΑΧΙΑ 2

LENDERE

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

FERRARI R.E.

ΦΙΛΤΡΟΠΡΕΣ ΤΥΠΟΥ MATRICOLA

PADOVAN

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΕΩΣ ΓΛΕΥΚΟΥΣ 5 ΑΝΤΛΙΩΝ 6.55 HP ΚΑΙ ΔΥΟ ΦΟΡΗΤΕΣ 13.50 HP

GASQUET

ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΓΡΑΝΑΖΩΤΗ

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ 8000 KG - 10 ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΑΣ 25 HP ΚΑΙ ΑΝΤΛΙΑ ΚΑΥΣΤΗΡΑ 5 HP

1974

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ

1974

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ Θ.Ε. 332 m²

BABCOCK - WILCOX

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ Θ.Ε. 3 12m²

BABCOCK - WILCOX

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΥΨΗΛΗΣ ΠΙΕΣΕΩΣ

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΥΨΗΛΗΣ ΠΙΕΣΕΩΣ

ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΑΣ

ΜΑΣΙΝΑ

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

ΚΟΥΠΠΑ

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

ΑΣΔΑΝ ΑΛΚΑ

ΑΠΟΣΤΑΚΤΙΚΟ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

FRILLI

1974

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

FRILLI

1974

1971

+15.00 +10.00

+12.00 +11.10

+16.15

1974

+9.35

+7.30

ΔΡΑΚΟΣ-ΠΟΛΕΜΗΣ

+5.40

ΤΟΜΗ Α-Α' Κ.Ε.Β. 1

ΜΑΣΙΝΑ

"ΤΙΤΑΝ"

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΕΡΓΑΤΩΝ

ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ

ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ

2 ΑΠΟΘΗΚΗ ΣΤΑΦΙΔΑΣ

ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΑΠΟΘΗΚΗ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ

"ΒΟΤΡΥΣ"

ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

4 ΖΥΓΙΣΤΗΡΙΟ

Α' 6

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΠΟΙΪΑΣ "ΒΟΤΡΥΣ" ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ"

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΒΟΤΡΥΣ" 1

ΚΛΙΜΑΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

1/ 200

9 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

0 1

0.5

20m

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΙΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΩΝ Κ.E.Β. 1 ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ

ΚΤΙΡΙΑΚΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ

ΒΟΤΡΥΣ 2

A/A

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

ΕΤΟΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟΣ ΚΟΧΛΙΑΣ

ΔΟΙΝΙΞ ΚΑΙ ΚΡΟΝΟΣ

ΥΠΕΡΦΙΛΤΡΟ ΤΥΠΟΥ VICTORIA

PADOVAN

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΤΥΠΟΥ A50Z

Β.Ι.Ο.

ΑΝΤΛΙΕΣ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΙ ΤΕΜΑΧΙΑ 2

LENDERE

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

FERRARI R.E.

ΦΙΛΤΡΟΠΡΕΣ ΤΥΠΟΥ MATRICOLA

PADOVAN

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΕΩΣ ΓΛΕΥΚΟΥΣ 5 ΑΝΤΛΙΩΝ 6.55 HP ΚΑΙ ΔΥΟ ΦΟΡΗΤΕΣ 13.50 HP

GASQUET

ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΓΡΑΝΑΖΩΤΗ

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ 8000 KG - 10 ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΩΝ ΚΑΙ ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΑΣ 25 HP ΚΑΙ ΑΝΤΛΙΑ ΚΑΥΣΤΗΡΑ 5 HP

1974

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ

1974

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ Θ.Ε. 332 m²

BABCOCK - WILCOX

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ Θ.Ε. 3 12m²

BABCOCK - WILCOX

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΥΨΗΛΗΣ ΠΙΕΣΕΩΣ

ΑΤΜΟΛΕΒΗΤΑΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ ΥΨΗΛΗΣ ΠΙΕΣΕΩΣ

ΑΝΕΜΙΣΤΗΡΑΣ

ΜΑΣΙΝΑ

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

ΚΟΥΠΠΑ

ΑΝΤΛΙΑ ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΟΣ

ΑΣΔΑΝ ΑΛΚΑ

ΑΠΟΣΤΑΚΤΙΚΟ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

FRILLI

1974

ΑΝΤΛΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΟΣ

FRILLI

1974

+22.30

+18.10

ΕΙΔΟΣ

1971

1974

ΔΡΑΚΟΣ-ΠΟΛΕΜΗΣ

+14.00

+11.20

+9.65

+6.00

ΜΑΣΙΝΑ

+0.00

ΤΟΜΗ Β-Β' Κ.Ε.Β. 2

ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΘΗΚΗ ΥΛΙΚΟΥ

ΑΠΟΘΗΚΗ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΚΧΥΛΙΣΕΩΣ

ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ

3 4

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

"ΒΟΤΡΥΣ" 9 8 B

21 10

ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ

16 11 12

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ - ΘΡΑΣΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

15 ΗΛΕΚΤΡΟΣΤΑΣΙΟ

14 17

18 ΟΙΝΟΠΝΕΥ ΜΑΤΟΠΟΙΕΙ Ο

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΠΟΙΪΑΣ "ΒΟΤΡΥΣ"

ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ ΔΕΞΑΜΕΝΗ 2000 ΤΟΝΩΝ ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ

"ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ" ΚΛΙΜΑΚΑ

ΤΙΤΛΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ "ΒΟΤΡΥΣ" 2

1/ 200

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΜΠ

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ 0 1

0.5

20m

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΩΝ Κ.E.Β. 2

ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΑΙΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΑΡΙΩΤΗ

ΑΘΗΝΑ

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011