Tussen Knoal en Deip by Marijke Koetsier_Studio Smik

“tussen Knoal en Deip” Kansen voor vaarrecreatie in het Noordelijk Westerkwartier (en aanpalende regio’s)

Uitgevoerd in opdracht van:

En met steun van:

Inhoudsopgave 0) Inleiding Ambitie................................................................................................................ blz. trends en ontwikkelingen, waterrecreatie..................................................... blz. SWOT analyse.................................................................................................... blz. ontwikkelingsvisie.............................................................................................. blz.

4 5 7 7

1) Algemeen, bestaande situatie Waar hebben vaarders behoefte aan?............................................................ blz. nautische infrastructuur, knelpunten.............................................................. blz.

8 10

2) Wie heeft welke wensen, ideeën en plannen Visvliet.................................................................................................................. blz. Pieterzijl............................................................................................................... blz. Lauwerzijl............................................................................................................ blz. Niezijl................................................................................................................... blz. Kommerzijl.......................................................................................................... blz. Overig.................................................................................................................. blz.

11 12 13 15 16 17

3) Aangrenzende regio’s Relatie met Zuidelijk Westerkwartier........................................................... blz. Relatie met Fries Grensgebied........................................................................ blz. Relatie met Middag Humsterland................................................................... blz.

19 19 20

4) Financiën

blz.

5) Overig Trekker, drager/boegbeeld................................................................................ blz. Hoe verder?........................................................................................................ blz.

22 23

Bronnen Bijlagen:

............................................................................................................................... blz.

1. plan Kommerzijlsterriet................................................................................ blz. 2. nautische infrastructuur............................................................................... blz. 3. kaart met knelpunten en wensen, Noordelijk Westerkwartier............ blz. (behorende bij tabel blz. 17)

25 25 29

0. inleiding Dit plan behandelt het benutten van kansen voor de vaarrecreatie in het Noordelijk Westerkwartier. Er is gefocused op het gebied van de gemeente Zuidhorn tussen het van Starkenborghkanaal en het Reitdiep. Voor de totstandkoming is gesproken met vertegenwoordigers van de dorpen langs de belangrijkste waterlopen (te weten; de Lauwers/Zijldiep/Munnekezijlsterriet en Niezijlsterdiep/Kommerzijlsterriet. Ook aan de aangrenzende regio’s wordt aandacht geschonken in dit plan. Naast de soms intensieve besprekingen met de dorpen, is ook met enkele waterrecreatieondernemers gesproken. Het plan bestaat daarom uit verschillende onderdelen (per dorp) die inhoudelijk natuurlijk het gehele koepelplan vormen en in het verlengde van elkaar liggen, maar welke onderdelen afzonderlijk uitgevoerd kunnen worden (naar gelang ze budgettair en planologisch rond zijn). In verschillende dorpen leven projectideeën rond dit thema; naast het beeld van de bestaande nautische situatie, vormen deze de ruggengraat voor onderhavig plan. Momenteel wordt in het dorp Visvliet al invulling geven aan een onderdeel uit het plan, nl de realisering van een watersportsteiger; hoofddoel van onderhavig plan is dan ook om een koepelplan met ontwikkelingsprojecten klaar te hebben liggen, zodat op het moment dat er budgetten beschikbaar zijn, hier onmiddellijk op kan worden ingehaakt zodat daarna het uitvoeringsproces op gang kan worden gebracht.

0.1. ambitie Water was in het verleden het belangrijkste middel om transport te plegen. Transportmogelijkheden zijn echter veranderd, waterwegen verloren daarmee een belangrijke functie en in dit tijdsgewricht heeft het plangebied de vaarmogelijkheden nou niet wat je noemt goed op orde en daarmee dus geen grote reputatie op het gebied van watertoerisme. De gemeente Zuidhorn heeft echter met een vooruitziende blik haar beleidsdoel geformuleerd, want perifere gebieden zijn in opkomst. Kijk naar wat er elders gebeurt; Oldambtstermeer en omgeving plus nieuwe vaarverbindingen in Oost Groningen of het naburige Noordoost Fryslân waar net een gigantisch investeringsproject om de vaarrecreatie in het noordelijk deel van de provincie te bevorderen achter de rug is en ook de aangrenzende regio heeft net een plan opgeleverd; kortom het barst van de initiatieven. De gemeente Zuidhorn heeft (in haar “Toekomstvisie Zuidhorn 2030”) geformuleerd “te streven naar een samenhangend vaarroutenetwerk, waar de pleziervaart obstakelvrij kan varen”. In het verlengde daarvan kun je als ambitie voor dit plan formuleren dat we ernaar streven een aantrekkelijk (vaar)recreatiegebied te creëren waar het ook voor waterrecreanten goed vertoeven is en waar synergie ontstaat met andere recreatiemogelijkheden Kansen benutten voor verknoping tussen land- en waterrecreatie Een ieder snapt dat de horeca er wel bij vaart als er niet alleen bv fietsers maar ook watersporters van het terras gebruikmaken. De ambitie is dan ook om het gebied goede mogelijkheden te geven om het ook vanaf het water te kunnen beleven en het dus aantrekkelijker te maken voor watertoeristen. Primair moet dit door technische voorzieningen te optimaliseren; denk aan verhoging bruggen en sluizen, oeverbeschoeïng, vaardiepte en -breedte te verbeteren en vooral ook aanleg- en verblijfsmogelijkheden te creëren. Kortom diepte-investeringen te plegen welke te zijner tijd de consumenten-bestedingen zullen verbeteren en daarmee de regionale economie zullen versterken. Overigens begint het met een plan, maar een plan alleen is natuurlijk niet genoeg; het is vooral het proces, waarin de onderlinge communicatie van groot belang is; communicatie tussen initiatiefnemers, tussen belanghebbende, tussen beleidsmakers, etc. etc.

Het “watercafé” op initiatief van de Bootjesclub Visvliet , is hiervan een goed voorbeeld, echter dit hoort eigenlijk een continue proces te zijn: regelmatige terugkoppeling naar de verschillende betrokken partijen (gemeente, provincie, dorpsbelangen, ondernemers, initiatiefnemers en Plattelandshuis) zou in het geheel verankerd moeten zijn. Uiteindelijk kan en moet dit resulteren in een organisatie die zich structureel met deze tak van (water)sport bezighoudt. Op deze wijze kan een breed gedragen (uitvoerings) programma “Vaarrecreatie 2030” ontstaan met daarin initiatiefnemers, projecten, kosten en financiering en jaar(realiserings)programma’s.

0.2.1 Trends en ontwikkelingen waterrecreatie Zonder hier al te diep op in te gaan (het lag niet in de bedoeling dit voorop te stellen), zien we toch op het niveau voor heel Nederland enkele ontwikkelingen in de watersport die niet onvermeld kunnen blijven. (met dank aan Hanneke Schmeink van het onderzoek in Noordoost Fryslân) De afgelopen tien jaar laat het aantal bootvakanties in Nederland een dalende trend zien. Vooral het aantal vakanties met een eigen boot. Vakanties met een huurboot (in zowel binnen- als buitenland) laten enige toename zien. Recent onderzoek naar Jeugd en watersport in Fryslân laat ook bij dagactiviteiten een dalende trend van watersporten zien. Motorboot varen lijkt de enige uitzondering in deze. Een andere zichtbare trend is dat het aantal vaarbewegingen afneemt maar juist de verblijfsduur in havens toeneemt. Daarbij is de boot vaak in gebruik als ‘verlengd terras ‘ of ‘caravan’. Met dit toenemende verblijf in de havens neemt de vraag naar goede voorzieningen en een aantrekkelijke omgeving toe. De waterrecreant heeft behoefte aan variatie en afwisseling in de watersportvakantie en zoekt deze afwisseling ook in variatie van activiteiten op de wal. Daarvoor heeft een toenemend aantal recreanten een fiets mee aan boord. Over het algemeen worden de schepen langer (gemiddeld 9,6 m) dieper, hoger, luxer en comfortabeler. Er is meer bedieningsgemak; rolsystemen voor zeilen, elektrische lieren, navigatiesystemen als routeplanners. Comfort benedendeks; stromend warm water, computer, kachel, Nespresso en magnetron. Bij dagsloepen ook een keukentje en toilet. Dit toenemend comfort aan boord draagt bij aan seizoenverlenging. Mede door het comfort, de toegenomen zeewaardigheid van schepen en toenemend ICT en goede apparatuur aan boord is er een trek naar open water. De zeewaardigheid van de bemanning neemt evenwel niet toe waardoor er sprake is van een steeds toenemend aantal reddingen van de KNRM. Daarnaast staat in de top-3-ergernissen onder watersporters het niet kennen van de vaarregels. De gemiddelde leeftijd van de watersporter neemt toe. Elke negen maanden wordt de watersporter een jaar ouder en groeit de groep 65+. Daarbij maken veel senioren de overstap van zeil- naar motorboot. Deze groep is vanuit de zeilsport vaak wel bekend met ‘groter’ water en ‘durft’ dit ook met de motorboot bij geschikt weer op te zoeken.

Het surfen is weer “hot” binnen een jonge nichemarkt. Met name het kitesurfen of andere thrill seeking vormen van watersport. Er is sprake van een lichte afname van de groei in boten in totaliteit. Oorzaken: economische situatie en de vergrijzing. Binnen de vloot is een toename te zien van elektrisch en hybride vaartuigen en sloepen bij de eigen woning. Eveneens neemt het aantal oude kleine beroepsvaart schepen toe. Deze schepen zijn omgebouwd en geschikt gemaakt voor de recreatievaart. Specifiek in de regio werd een toename gesignaleerd van sportvisboten (4 tot 6 meter aluminium) waardoor meer behoefte ontstaat aan trailerhellingen. Een verschuiving is gaande van eigen bezit naar andere vaarvormen. Er ontstaan nieuwe vormen van verhuur zoals abonnementen in plaats van eenmalig huren: www.vaarzonderzorgen.nl. Maar er is ook een verschuiving naar nieuwe vormen van bezit; bijvoorbeeld met een groep vrienden of familie, of onbekenden: www.sloepdelen.nl.

Samenvattend: • Dalend aantal bootvakanties en dagactiviteiten. • Vaarbewegingen nemen af en verblijf in havens neemt toe. • Schepen groter en luxer. • Toename elektrische en hybride schepen. • Toename sportvisboten en sloepen. • Gemiddelde leeftijd watersporter stijgt. • Senior stapt over van zeil- naar motorboot. • Verschuiving van bezit naar nieuwe vaarvormen; gedeeld bezit en verhuur. Interesse bij jongeren voor watersport stagneert.

0.2.2 SWOT Op basis van eigen kennis van de regio en gesprekken met enkele vertegenwoordigers, alsmede sterk leunend op de visie waterrecreatie Noordoost Frysl창n, is de onderstaande compacte SWOT analyse voor het onderhavige vaargebied (noordelijk westerkwartier) opgesteld

0.3. Ontwikkelingsvisie De kansen van de aanwezige vaarinfrastructuur beter benutten door; fysieke waterinfrastructuur te verbeteren: - te optimaliseren (qua vaardiepte en breedte) - de bediening van bruggen en sluizen te verbeteren - vaste bruggen aan te passen teneinde een betere doorvaarthoogte te krijgen - door bestaande, maar onbevaarbare waterlopen bevaarbaar te maken (uitbaggeren en voorzien van aanlegsteigers) organisatorische zaken rond waterrecreatie te verbeteren: - beheer van de voorzieningen: bv plaatselijk een Watersportvereniging (WSV), welke deelneemt aan een koepelorganisatie (zoals Marrekrite, of de Watersportfederatie Noord Groningen of eventueel aan een nieuwe club) - verknopingen tot stand te brengen met andere toeristisch-recreatieve infrastructuur bv Marrekrite gaat vanuit een organisatie voor watersport nu naar een organisatie ook voor beheer en onderhoud van andere openbare routegebonden toeristisch-recreatieve voorzieningen (dus ook bewegwijzering voor wandelen fietsvoorzieningen in het kader van het knooppuntensysteem) - promotie van het gebied en de toeristisch-recreatieve mogelijkheden

- bevordering toeristische ontwikkeling in regionaal economische zin: Garnwerd is een voorbeeld van zo’n toeristische ontwikkeling. Het logische gevolg is dat ook voorzieningen in de omgeving nodig zijn, want denk aan de olievlekwerking; belangrijk uitgangspunt: “gooi het kind niet met het badwater weg” oftewel behoud van de landelijke, authentieke kwaliteit is een basisvoorwaarde!

1. algemeen 1.1 Waar hebben vaarrecreanten behoefte aan? Informatie: Want bij veel aanlegplaatsen is de verbinding met het achterland onvoldoende. De passantenplaatsen hebben geen fysieke verbinding met fiets- of wandelpaden en ook ontbreekt vaak informatie over en een fysieke koppeling met nabijgelegen natuurgebieden of het cultuurhistorische erfgoed. De nieuwe website voor de vaartoerist in noord nederland (www.deskipper.eu ) voorziet in deze informatie-behoefte. Maar deze wordt, ondanks het feit dat de naam van de provincie Groningen hier als deelnemer genoemd staat, onvoldoende gevuld met nautische informatie, terwijl de toeristische voorzieningen en mogelijkheden allemaal goed vindbaar zijn.

Vertier. Zoals hierboven reeds genoemd, is een aantrekkelijk waterrecreatiegebied meer dan goede aaneenschakeling van water. Waterrecreanten willen meer dan varen en zoeken variatie en afwisseling in hun vakantie. Er moet wel iets ‘leuks’ zijn zoals een uitnodigend terras aan het water, een bijzondere winkel of een start van een leuke route. De horeca is in het Noordelijk Westerkwartier aan het water niet sterk vertegenwoordigd. Veelal is een fikse vaartocht nodig voordat zich een mogelijkheid aandient en vervolgens is het nog de vraag of deze wel geopend is. De fiets mee aan boord is al heel gebruikelijk. Naast varen zijn wandelen en fietsen de meest ondernomen activiteiten door waterrecreanten. In de regio is een uitgebreid (wadden-)wandelnetwerk aanwezig. Daarnaast is er het fietsknooppuntensysteem. Pleidooi is dus om vanaf de aanlegplekken een aanduiding te maken naar de fiets-en wandelroutes. In de diverse dorpjes bevinden zich vaak kleine musea. Waterrecreanten zijn nog geen specifieke doelgroep maar bieden wel aanknopingspunten. Ook hier geldt dat informatie over de voorzieningen een must is. Naast de beleving in musea is veel cultuurhistorie direct beleefbaar in het gebied.

Kenmerken vaarder Uit het onderzoek in Noordoost Fryslân kan worden afgeleid dat in de regio wordt gevaren vooral door de vaste ligplaatshouders. Op basis van verschillende onderzoeken en doelgroepen indelingen kan grofweg gesteld worden dat de campervaarder en de sloepenvaarders de kanalen en vaarten bedwingen; de campervaarder (de toervaarder die vaak meerdere dagen achtereen op pad is) heeft veel praktische voorzieningen aan boord en is geïnteresseerd in walvoorzieningen als fietspaden, routes en musea. De sloepenvaarder (meestal dagtochten) zoekt meer praktische voorzieningen aan de wal, zoekt veel vrijheid in zijn vaarroutes en zoekt graag de gezellige drukte op. 8

Langs de Lits-Lauwersmeer route zijn het met name kleine kruisers waarvan de opvarenden vooral komen voor de gezelligheid, rust en de natuur. De gemiddelde leeftijd van de waterrecreant ligt hoog met 55-57 jaar en men vaart veelal met 2 personen. Hoewel het merendeel vaart in de zomer, is ook het voor- en naseizoen in trek. Twee à drie uur varen per dag is meer dan genoeg met af en toe een uitstapje. De (vouw)fiets is mee want wandelen en fietsen zijn de belangrijkste ondernomen activiteiten. Veel bezoekers leggen hun boot ook bewust aan de wal om het gebied verder te verkennen. Liefst hebben ze een plekje waar ze van de boot op het fietspad terecht komen. Verder vertoeven ze in de nabijheid van de boot en zijn ze zelfvoorzienend; de thermosfles wint het van het terras. En de Friese meren mijden ze in de zomer, want daar is het te druk met de Sneekweek en het Skûtsjesilen. Veruit de meeste waterrecreanten in de regio komen uit de regio zelf of elders uit de provincie en hebben dan ook een vaste ligplaats in de omgeving. Slechts een kleine groep vaart met een gehuurde boot. Kortom, als je de vaarrecreatie wilt bevorderen, heb je aan bevaarbaar water alleen natuurlijk niet voldoende. Voorop staat vanzelfsprekend dat de streek landschappelijk ook kwaliteit moet hebben en dat voor de recreatievaart lange rechte kanalen niet het meest uitnodigend zijn, maar daarnaast zijn er natuurlijk ook voorzieningen gewenst: Hierbij moet je denken aan: - een aanlegsteiger of haven - als die haven in de buurt van een winkel /supermarkt ligt, is dat heel mooi - als er wifi op de haven is, wordt dat extra gewaardeerd - dichtbij fiets-of wandelpaden is ook erg leuk - als die langs leuke bezienswaardigheden voeren geeft dat meerwaarde en als je dan ook nog een café en/of restaurant aan het water treft, bij voorkeur met terras, is dat natuurlijk fantastisch want dat maakt het sfeerbeeld compleet. Van het bovenstaaande is in het Noordelijk Westerkwartier al wel het een en ander aanwezig: Aanlegsteigers zijn o.a. in de Lauwers en Kommerzijlsterriet aanwezig (destijds via een Interreg IIIa project gerealiseerd). Minder formele aanlegplekken tref je eigenlijk in alle dorpjes langs het vaarwater wel aan. Een knelpunt is wel dat de kwaliteit nog wel eens te wensen overlaat en dat de plekken vaak permanent in beslag worden genomen als vaste ligplekken, door bewoners uit de buurt. Havens treffen we in Electra/de Waterwolf en in Briltil/van der Mei, maar natuurlijk ook net buiten ons plangebied in Stroobos, Munnekezijl of enkele grote aan de rand van het Lauwersmeer. In dit deel van het Westerkwartier bevinden zich weinig grote dorpen en zeker de laatste jaren is er sprake van een versnelde terugval in het winkelbestand; de haven in Briltil ligt in de nabijheid van het winkelbestand van Zuidhorn dat hierop een positieve uitzondering vormt; verder is er voor de primaire levensbehoeften meestal wel wat te verkrijgen via de havenwinkeltjes (Electra/Stroobos). Fiets- en wandelpaden zijn de laatste tijd in toenemende mate gerealiseerd, soms aparte paden, soms ook routes over bestaande wegen. Met het recent opgeleverde fietsknooppuntensysteem is de kwaliteit van de fietsroutes goed op peil. Voor de wandelroutes is iets dergelijk in ontwikkeling, maar qua aantal is er geen reden tot zorg. Terrassen zijn er in Stroobos, Visvliet, Electra, Zoutkamp, ….

1.1 knelpunten: nautische infrastructuur In het algemeen zal het vaarwater natuurlijk voldoende breed en diep moeten zijn en zal de ruimte om onder een brug door te kunnen (de “kruiphoogte”) voldoende moeten zijn; Het uitbaggeren van het vaarwater is daarom een veelgenoemde wens; op plekken in de Lauwers o.a. bij Munnekezijl, in de Munnezijlsterriet (bij Lauwerzijl), de Kommerzijlsterriet (bij Electra) etc. ; allemaal plekken die expliciet werden genoemd. Bij de provincie leeft ook een andere wens nl het herstel van oude (deels verdwenen dijken en wierden); hier dienen zich natuurlijk prachtige synergie-perspectieven aan nl dat je ‘werk met werk’ kunt maken ! Voor wat betreft de breedte is er ook ambitie bij het waterschap Noorderzijlvest om natuurvriendelijke oevers aan te brengen; ook hier is afstemming het sleutelwoord in die zin dat ook de belangen vanuit de recreatievaart als gebruikerspartij nadrukkelijk bij de realisering van de werkzaamheden zal moeten worden betrokken. Dit geldt vanzelfsprekend ook als er werkzaamheden aan bruggen verricht gaan worden; in het hiervoor aangehaald plan, wordt Pamazijl (= nu een brug) aangepakt, maar is hier geen rekening gehouden met de recreatievaart. De meest gewenste brughoogte is 295 cm doorvaarthoogte; vele bruggen voldoen hier nog niet aan. Ook de bediening van ophaalbruggen en sluizen is lang niet altijd optimaal. Verderop zal per lokatie een aantal fysieke knelpunten en wensen in beeld worden gebracht: letterlijk door ze op een kaart zichtbaar te maken en door ze op een lijstje te zetten (inclusief een planning) zie tabel (blz 17): Overzicht en prioritering van “gewenste voorzieningen”.

2. wie heeft welke plannen 2.1. Visvliet Het op de grens met Fryslân gelegen dorp Visvliet heeft een actieve “Bootjesclub Belangenbehartiging Varend Visvliet (BBVV)” in haar gelederen. Deze club/werkgroep ressorteert onder de Vereniging Plaatselijk Belang en heeft het initiatief genomen om de oude bestaande watersportsteiger te vervangen en te vergroten. De steiger ligt in de rivier de Lauwers; bijzonder is dat de Lauwers eigendom is van en ook feitelijk gesitueerd is in, de provincie Fryslân. Maar bij Leader Westerkwartier (Groningen) en bij het programma VTI (Verbetering Toeristische Infrastructuur provincie Groningen) is succesvol een aanvraag ingediend voor subsidiëring van het project. De beschikkingen zijn recent afgegeven. (Leader: 1 aug. 2013 en VTI 13 maart 2013) Vermeldenswaard is de wijze waarop de BBVV de eigen middelen “op dek” heeft gekregen nl. niet alleen door zeer veel eigen uren/zelfwerkzaamheid in te zetten, maar ook door certificaten uit te geven die door dorpelingen (burgers en bedrijven) gekocht konden worden en waarmee zo’n 13.000 euro cash is binnengehaald ! De planning is om het project op te leveren vóór 31 december 2013. De project omvang is ongeveer € 80.000 incl BTW De watersportsteiger is bedoeld voor zowel lokale bootjeseigenaren als passanten, welke laatste groep hier gelegenheid wordt geboden het dorp in te trekken. Alwaar 2 restaurants (met terras), als ook een hotel en 2 campings, een bezienswaardige kerk en een aansluiting op fietsknooppuntsysteem zijn. (bij genoemde steiger) NB! De bruggen in de omgeving van Visvliet zijn aan de krappe kant qua doorvaarthoogte; de Gerkesbrug is met 280 redelijk maar als je via het Visvlieterdiep naar het van Starkenborghkanaal wilt (een zeer aantrekkelijk vaargebied vanwege de EHS met plas-drasoevers ) kom je drie vaste bruggen tegen met een doorvaarthoogte van 200. Ook is het Visvlieterdiep al eerder “on”-diep door het vele slib en bagger in het stuk in het dorp. De brug onder de N355 is redelijk met 280-290 doorvaarthoogte. De andere verbinding met het van Starkenborghkanaal, via de Lauwers geeft een vaste brug in Gerkesklooster van een krappe 265 cm.

2.2. Pieterzijl Hier ligt een plan van een particulier om een jachthaven te realiseren; het idee heeft in principe een mooie vliegwielfunctie voor de ontwikkeling van de vaarrecreatie en behelst zowel vaste ligplaatsen voor regiobewoners, als ook afmeergelegenheid voor passanten. De ondernemer wil allerlei watergerichte activiteiten ontwikkelen, arrangementen e.d. in de horecasfeer. Hiermee kan het dorp een leuke (her)nieuw(d)e watersport-identiteit opbouwen. Er is nog een discussie gaande waarvan de kern is dat “de kosten heel erg voor de baten uitgaan“ (want het zal in deze prille ontwikkelingsfase van waterrecreatie in het noordelijk Westerkwartier, niet eenvoudig zijn hier rendement uit te halen) en dus is de vraag wie daarvoor zijn nek uit steekt, de overheid of de ondernemer? Er dienen zich meerder opties aan: Uitgangspunt is het voornemen van de initiatiefnemer om de haven commercieel te exploiteren. optie 1 = de initiatiefnemer koopt ook de ondergrond en vraagt van de gemeente medewerking om e.e.a. planologisch te ondersteunen; optie 2 = de gemeente koopt de grond, realiseert de basis infrastructuur en verpacht vervolgens het geheel aan initiatiefnemer, die dus het ondernemersrisico van de exploitatie neemt. Een 2e punt in Pieterzijl speelt rond de ophaalbrug. De zelfbediening (zie inzetfoto) met een ‘watersportsleutel’ is momenteel een acceptabele oplossing, maar bij drukker verkeer over water heeft een op afstand bedienbare ophaalbrug de voorkeur. Het herstel van de kade bij de ophaalbrug zit reeds in de planning van de gemeente Zuidhorn.

2.3 Lauwerzijl Vanuit Dorpsbelangen is een wens geuit voor een multifunctionele steiger en trailerhelling bij de nieuwe brug. De plek moet gebruikt kunnen worden door zwemmers, vissers, schaatsers en watersporters, maar ook als rustplek voor fietsers, wandelaars en ander passanten! Hun werkplan ziet er in grote lijnen als volgt uit: - verharden van de ondergrond - plaatsen van een trap aan de zijkant van de brug - plaatsen van een watersportsteiger aan de zijde van Munnekezijl - verplaatsen van de bestaande kanosteiger van het dorpshuis naar de brug - plaatsen van een rustbank in de vorm van een kunstwerk (door plaatselijk kunstenaar) - een informatiebord over de omgeving en het kunstwerk E.e.a. kan wellicht ook een stimulans zijn voor een potentiele ondernemer voor kanoverhuur. Sinds 2 jaar is er in Lauwerzijl ook een andere ondernemer actief die open boten/sloepen verhuurt. Er is een aanlegsteiger buiten het dorp (vrijliggend van de vaste oever) die door bezoekende watersporters goed wordt gebruikt ! Ter verbetering van de vaarinfrastructuur zouden ook de twee hoofdproblemen aangepakt moeten worden: de soms sterke stroming en de ondiepten ➛ noodzaak voor baggeren! Overig: De fietsroute-aanduiding loopt nu langs de rondweg óm het dorp; voor fietsers is het leuker om dóór het dorp te fietsen. In de nabijheid van Lauwerzijl staan 7 grenspalen ; het zou leuk zijn om hierlangs (over privé-grond) een wandelpad aan te leggen. Lauwerzijl kerkt en kerkte in Munnekezijl; herstel van de kerkepaden is een andere wens. Een nieuw zelfbedieningssluisje tussen Reitdiep en Munnekezijlsterriet (landtong Rousant) is een wens; het moet een alternatief zijn voor de slechte bedieningstijden. Maar de Friese Sluis bij Zoutkamp is vooral ook psychologisch slecht gesitueerd. (zie foto’s bladzijde 14)

Het is ook een lonkend perspectief om watersporters via deze kortsluiting vanaf het Reitdiep de Lauwers op te krijgen; de nieuwe sluis moet zelfbedienend zijn en er zou een vispassage bij kunnen komen; it Wetterskip en het Waterschap Noorderzijlvest kunnen hier, omdat het resp. Fries en Gronings water verbindt, een mooi project van maken. Het effect is dat de watertoerist gemakkelijker de afslag naar de Lauwers kan nemen en niet meer heen en terug een parallel traject hoeft te varen. Hoewel nog slechts een idee, dat nog de nodige realisatie perikelen zal gaan opleveren, is het de verwachting dat dit vele extra schepen op de Lauwers/ Munnekezijlsterriet gaat opleveren. 14

2.4 Niezijl Het dorp Niezijl heeft wel belang bij wat meer reuring; het is nu te stil op straat. Dus is toename van de vaarrecreatie een lonkend perspectief. Er meren nu ook al regelmatig passanten af; meestal wordt dit bemoeilijkt doordat dorpsof regiobewoners op de passantenplekken hier permanent hun boot hebben liggen; het handhavingsbeleid om de passantenplekken vrij te houden vraagt dus aandacht! Enkele extra aanlegplekken buiten het dorp hebben ook een toegevoegde waarde: vrij uitzicht, rust, etc. Bijvoorbeeld in het Hoerediep en in het Niezijlsterdiep (in de bocht bij de spoorbrug) Denk ook aan voorzieningen als bv. vuilnisbak. Ook bij boerderij “de 2 stromen” (ten zuiden van provinciale weg tussen Hoerediep en Niezijlsterdiep) zou een ideale plek zijn voor een aanlegsteiger. Dit is een mooi punt om de waterrecreatie verder te ontwikkelen; boer Luinstra is echter nog niet overtuigd van deze voor hem interessante nevenactiviteit. In het Kommerzijlsterdiep is eerder al een vrijliggende aanlegsteiger gerealiseerd (50 m), maar net even ten noorden van het dorp, midden tussen de afslag naar de Oude Riet en naar het Niehoofsterdiep. Een botenhelling staat al langere tijd op de agenda van Dorpsbelangen; er is overleg met de stichting welke eigenaar is van het betreffende stuk land. In combinatie met het gewenste en geplande ‘dorpsommetje‘ is een infopaneel in de plannen opgenomen; hierop staat ook vermeld waar winkels en eetgelegenheden zijn. NB de bruggen vanaf het van Starkenborghkanaal zijn op redelijke hoogte: scheeftil = 304 spoorbrug = 300 onder N355 = 293 in dorp = 317

2.5 Kommerzijl In Kommerzijl kun je wel spreken van een dorp waar de watersport al wat intensiever aanwezig is; er worden vanuit dit dorp ook motorkruisers verhuurd. Er komen vele passanten langs die bv van het van Starkenborghkanaal naar Electra varen. Toch is er nog een beperkt aantal wensen op het vlak van de watersport m.n. ten behoeve van de (enkele) particuliere watersporters/passanten welke jaarlijks afmeren in het dorp en gebruik willen maken van de voorzieningen. Enkele verbetersuggesties zijn: - Water en elektriciteit; op de gewenste plek liggen al leidingen; er hoeft alleen nog een aansluiting gemaakt te worden t.b.v. gebruik door passanten. - Ook zijn de kades verzakt op diverse plekken, onder meer bij de passantensteiger. Het door het dorp gewenste nieuwe informatiepaneel zal zeker in een behoefte onder de watersporters voorzien. - Een grote wens is om de oude sluis te herstellen; dit is een markant kunstwerk, dat in staat van verloedering verkeert. Niet alleen is constructief herstel nodig (loszittend metselwerk e.d.) maar ook terugplaatsen van de sluisdeuren zou de kwaliteit van dit object versterken. (NB de sluisdeuren liggen nu bij Electra) Deze sluis/brug staat bij Waterschap NZV in de planning voor 2013 om opgeknapt te worden en overgedragen te worden aan wegbeheerder (= gemeente?) - Brug Pamazijl (Heereburen) idem; dit betreft vervanging brug over Niehoofsterdiep bij Heereburen. Is eind 2013 gereed (vanaf 17 april is de stremming voor alle verkeer opgeheven) - Baggeren: Kommerzijlsterriet tussen Electra en Kommerzijl (NB tussen Kommerzijl en Niezijl is recentelijk nog gedaan volgens Rob Meloen van DB Niezijl) - Zie ook bijlage 1: Integraal plan Kommerzijlsterriet/Middag-Humsterland NB de bruggen vanaf Niezijl (van Starkenborghkanaal) zijn op redelijke hoogte: brug/keersluis = 320 bij Electra â&#x17E;&#x203A; Reitdiep = 290

2.6 Overig Naast bovengenoemde dorpen zijn ook nog onderstaande dorpen interessant: ✼ Grijpskerk, (aan het Poeldiep en met een vml haven in het dorp) ✼ Niehove (vml haventje aan het Niehoofsterdiep) ✼ Oldehove (vml haven aan Oldehoofsterkanaal). Deze dorpen zijn echter niet goed bereikbaar voor motorkruisers omdat er enkele lage bruggen over het water liggen zodat alleen kleine (open) bootjes (sloepen) hier gebruik van kunnen maken. Wel ligt er recent een plan van een ondernemer die een fietsen kanoverhuurpunt wil creëren.

Diverse ideeën: 1) bij “bosje” bij Noordhornertolhek aan van St- kanaal, waar straks de bocht wordt uitgehaald, een insteekhaven/passanten-plaats maken. 2) i.k.v. EHS, Visvlieterdiep verbinden met Grootegastermolentocht, deze ook bevaarbaar maken en aldus “oversteek vSt kanaal” vergemakkelijken. 3) begeleiden agrarisch ondernemer Luinstra “de 2 stromen” bij plan voor waterrecreatie (bv. verhuur van sloepen, electroboten, kano’s, amfibievaartuigen, rondvaartboot of outdoor sports (vgl. Ballyhooly kabelbaan , fierljepcentrum) 4) in het kader van een internationaal toeristisch ontwikkelingsprogramma tussen Nederland en Duitsland “Netzwerk Toekomst “ is een vaarnavigatie website ontwikkeld www.deskipper.eu welk voor een groot deel van het Groningse vaargebied nog geoptimaliseerd kan worden. In de navolgende tabel (en op de kaart, bijlage 3) wordt een overzicht gegeven van de door de dorpen aangedragen “gewenste voorzieningen”. Enerzijds zijn dit dus de nieuwe voorzieningen die de watersportmogelijkheden in het plangebied kunnen bevorderen (bv aanlegsteigers in Visvliet en Lauwerzijl), anderzijds suggesties en ideeën voor optimalisering van dit vaargebied (baggeren, kadeherstel etc.). De brughoogtes zijn niet overal expliciet benoemd, maar zouden eigenlijk allemaal op een normhoogte van 295 cm gebracht moeten worden; “werk met werk maken” is hiervoor het parool. In bovenstaande tabel staan enkele gewenste voorzieningen die of al in de pipeline zitten, of als wens zijn geuit, maar die relevant zijn voor de verdere ontwikkeling van de vaarrecreatie in het gebied; het is een mix van private en publieke initiatieven.

Tabel: Overzicht en prioritering van “gewenste voorzieningen” Referentie nr.

Voorziening

Lokatie

Planning

Urgentie

Kosten

zie kaart en toe-lichting

plan/wens/idee

dorp/water/gebied

< 5 jaar 5 - 10 jaar 10-15 jaar

laag/midden/hoog

x € 1000,-

VV 1

watersportsteiger

Visvliet

2013

Hoog

VV 2

Baggeren

Visvlieterdiep

< 5 jaar

Midden

VV 3

lage vaste bruggen

Visvlieterdiep

5-10 jaar

Midden

PZ 1 jachthaven

Pieterzijl

5-10 jaar

Laag

250-400

PZ 2 Ophaalbrug

Pieterzijl

5-10 jaar

Midden

PZ 3 Baggeren

Pieterzijl

< 5 jaar

Midden

PZ 4 Kade

Pieterzijl

Hoog

LZ 1

watersportsteiger cum annexis

Lauwerzijl

< 5 jaar

Midden

LZ 2

Baggeren

Lauwerzijl

< 5 jaar

Midden

LZ 3

zelfbedieningssluisje

Rousant

10-15 jaar

Laag

5.000 ?

NZ 1 informatiepaneel

Niezijl

< 5 jaar

hoog

NZ 2 Botenhelling

Niezijl

NZ 3 steiger bij “de 2 stromen”

Niezijl

10 Midden

ontwikkelings perspectief

Referentie nr.

Voorziening

Lokatie

Planning

Urgentie

Kosten

zie kaart en toe-lichting

plan/wens/idee

dorp/water/gebied

< 5 jaar 5 - 10 jaar 10-15 jaar

laag/midden/hoog

x € 1000,-

KZ 1

kadeherstel

Kommerzijl

< 5 jaar

hoog

KZ 2

water + stroom

Kommerzijl

< 5 jaar

hoog

KZ 3

informatiepaneel

Kommerzijl

< 5 jaar

hoog

KZ 4

vml sluis / brug

Kommerzijl

10 jaar

midden

KZ 5

brug Heereburen

Pamazijl

2013

hoog

KZ 6

baggeren Kommerzijlsterriet

5-10 jaar

midden

Hoog

nr. 6

nr. 7

Meer aanlegplekken, trailerhellingen, bankjes, infopanelen, wifi, op aanlegplekken e.d ook tussen de dorpen hele gebied Inhaken op mogelijkheden (samen met de buren) van www.deskipper.eu.

3. Aangrenzende regio’s Toeristen kennen geen administratieve grenzen en vaartoeristen al helemaal niet. De aanleiding voor dit rapport was gelegen in het feit dat er waterrecreatief gerichte initiatieven waren in enkele dorpen in het noordelijk Westerkwartier; het besef in deze dorpen is dat ze meestal slechts een tussenstation zijn voor vaarrecreanten op weg naar bestemming X of Y. Hoe dan ook moet rekening worden gehouden met de plannen van de buren en daarom verdient uitbreiding van het plangebied met het niet in Zuidhorn gelegen deel van Middag Humsterland de eerste aanbeveling; ook de dorpen Ezinge, Feerwerd, Garnwerd en Aduarderzijl kunnen dan worden meegenomen in de upgrading van de voorzieningen. De relatie met het zuidelijk deel van het Westerkwartier is evident (via het Van Starkenborghkanaal naar het Hoendiep, via Briltil, Enumatil, Oostwold naar het Leekstermeer en verder. Ook aansluiting op vaargebied en vaarplan van Noordoost Fryslân is noodzakelijk (denk aan brug in Gerkesklooster (jachthaven Burum en ligplaatsen in Munnekezijl). Nog los van deze vanuit de gebruiker gezien noodzakelijke afstemming met de buren, lag er ook een aanleiding om met elkaar te spreken omdat er enige nieuwsgierigheid was bij de (zuinige) Groningers naar de Friese buren. In Noordoost Fryslân wordt veel geld gestoken in de samenwerking op gemeentelijk niveau. En zeker ook op het gebied van de vaarrecreatie worden aanzienlijke sommen geld gespendeerd en dat in een gebied dat landschappelijk en cultuurhistorisch vergelijkbaar is met ons werkgebied. Medio 2013 heeft op initiatief van de Gemeente Zuidhorn een eerste overleg plaatsgevonden met de buurgemeenten Kollumerland en Winsum over toervaartrecreatie. Het doel van dit overleg was te verkennen of er aanknopingspunten zijn voor grensoverschrijdende samenwerking op het terrein van toervaartrecreatie. Uit het overleg is naar voren gekomen dat samenwerking zeker gewenst is. Het Noordelijk Westerkwartier kan, betreffende vaarrecreatie, niet worden gezien als een geïsoleerd gebied. Om ook daadwerkelijk te komen tot samenwerking, is bestuurlijke besluitvorming nodig. Deze inventarisatie biedt een basis om daarvoor de gesprekken aan te gaan met de buurgemeenten (De Marne, Kollumerland en Winsum).

3.1 relatie met Zuidelijk Westerkwartier Zoals gezegd is er een logische samenhang met het zuidelijk Westerkwartier via het van Starkenborghkanaal en vindt er begeleide konvooivaart plaats vanaf Briltil, Enumatil, de Poffert, Gave naar het Leekstermeer (brug onder A7 is 3.80m ). Vlak voor het Leekstermeer in Oostwold de haven Erica (met winterstalling) in de Munnikesloot bij A7 als mede 300m1 ligplaatsen. Op en rond dit meer bevinden zich diverse watersportvoorzieningen: jachthaven c.a. Cnossen, Pool’s Watersport, ZV Leekstermeer. En denk ook aan Leek zelf: de haven Nienoord én rondvaartboot!

3.2 relatie met Fries Grensgebied Drie relevante, want dichtbij het Noordelijk Westerkwartiers vaargebied gelegen havens, zijn: Gerkesklooster / Stroobos 1) Vrije ligplaatsen in westelijk deel van het vml Hoendiep (tussen werf Barkmeijer en school) 2) Campinghaven idem aan Groningerkant (“ de 4 elementen” voorheen de Landtong) levensmiddelenwinkeltje, Sanitairgebouw (douche, wc, afwasplaats, stortplaats chemisch toilet) en wasserette. 3) Jachtwerf met brandstofpomp en watersportwinkel. In het dorp: Restaurant de Herberg van Stroobos (foto) en Cafetaria de Oude Smidse.

Burum In Burum is begin 2010 een nieuwe jachthaven geopend met vaste ligplaatsen en plaatsen voor passanten; de haven heet “de Dwinger” en ligt aan de oostzijde van Burum op ong. 1200 m vanaf de grensrivier de Oude Lauwers. Het geheel is een initiatief van en wordt beheerd door de Watersportvereniging Burum. (zie www.janzijlstra.nl) Op de website staan de tarieven, contactadressen, de havenmeester, een fotoboek e.d. De haven heeft ongeveer 30 ligplaatsen, een sanitairgebouw met douches en toiletten, met een stortplaats voor vuilwater en een trailerhelling. In het dorp is horeca.

Munnekezijl In Munnekezijl is op de Schans/‘t Eiland in de Lauwers een haventje met 18 ligplaatsen. Ook aan de buitenkant van richting keersluis liggen afmeerplekken langs de vaarweg (NB de oostelijk waterloop is niet bevaarbaar (gaat naar de uitwateringssluis) In het dorpshuis kan men douchen, Munnekezijl heeft een cafe(taria) en havenmeester is Eppie Zuidersma. Aan overzijde van het water ligt B&B erfgoedlogies “Landschapshof”. Kollum In het ambitiedocument (streefbeeld 2025) wordt Kollum genoemd als de meest aantrekkelijke watersportplaats in Noord Oost Friesland welke in één adem wordt genoemd in relatie tot het Lauwersmeer; Kollum moet dan toegankelijk zijn voor kruisers (middelgroot en klein, sloepen etc.) die door het dorp kunnen varen (bruggen zijn allemaal 3.00 m of beweegbaar) Om daar te kunnen afmeren om een terrasje te pikken, of een (rondwandel) arrangement te gaan doen, of van de boodschappen(dienst) gebruik te maken etc. De 160 ligplaatsen hebben allemaal hoogwaardige voorzieningen (watertappunt, electriciteit, sanitaire voorzieningen etc)

Iets verder weg liggen nog: Augustinusga: 11 ligplaatsen Dokkumer Nieuwe Zijlen, Lunegat: 430 ligplaatsen Ezumazijl: 45 ligplaatsen Oostmahorn: 355 ligplaatsen

3.3 relatie met Hoogeland en Reitdiep Het Lauwersmeer-gebied is natuurlijk een watersportgebied bij uitstek; zowel aan de Friese als aan de Groningse kant liggen diverse havens (het zijn meestal de vml Rijkswaterstaat havens, daterend uit de periode van de aanleg van het gebied) Ook liggen er campings, horecabedrijven, verhuurbedrijven etc.etc In Lauwerzijl zit een nieuw verhuurbedrijf van sloepen en visboten (= technisch buro van der Wal, www.bootverhuurlauwers.nl); En in Aduarderzijl is Kuno Binnendijk in 2012 gestart met het exploiteren van een rondvaartboot (www.rederijdemaren.nl ) In Winsum is op de haven van Marenland, een verhuurbedrijf gevestigd: www.bootverhuur-groningerland.nl Hier worden sinds een paar jaar toerkruisers (4 stuks) verhuurd. In dit rijtje hoort zeker thuis het initiatief van de sloepenloods en het visserijmuseum in Zoutkamp die door hen gerestaureerde schepen/sloepen inzetten voor vaartochtjes, zoals met de ZK4. Het Reitdiep is onderdeel van de “staande mastroute” en geldt als alternatief traject voor het van Starkenborgh/pr Margrietkanaal. Er zijn al enkele ligplaatsen voor passanten. Bijvoorbeeld bij het Waarhuis bij de Aduarderzijlen, maar er zijn ook plannen voor uitbreiding hiervan. Jachthavens zijn er in dit deel van de provincie natuurlijk ook. Naast de hiervoor genoemde Friese haven in het Lauwersmeer, liggen er in het Groninger deel Hunzegat in Zoutkamp en Robbegat in Lauwersoog (en de buitendijkse haven voor zeegaande jachten)

In Winsum ligt jachthaven o.a. Marenland, bij Dorkwerd/Groningen West is recent de nieuwe de Reitdiephaven gerealiseerd, de haven in Garnwerd (is gerenoveerd toen Ad Nooren deze overnam van de gemeente; bij Roode Haan is een klein haventje en natuurlijk mogen de ligplaatsen bij Aduard, Ezinge en Feerwerd in deze opsomming niet ontbreken.

4. Financiën In dit Hoofdstuk een overzicht van financieringsmogelijkheden (subsidies) die relevant kunnen zijn voor watersport voorzieningen en -activiteiten Let wel, er is geen standaard subsidie voor watersportgerichte zaken, het is altijd maatwerk en er is dus geen eenduidige wijze van een subsidieaanvraag- formulier invullen, maar meestal een combinatie van creativiteit en van meerdere mogelijkheden. In beeld komen: Europese structuurfondsen (denk aan EFRO, SNN) Provinciale (thematische) middelen (Verbetering Toeristische Infrastructuur) Provinciale Regio Stimuleringsbudget ( zoals SEV) Plattelandsontwikkelingsgeld (PMJP, Leader) Regionaal Econ. Project (compensatiegeld Zuiderzeelijn, van Starkenborghkanaal: natuurcompensatie agv opwaardering tot vaarklasse 5) Waddenfonds (in combi met waddengemeente) Rijksgeld (ISV, ILG) Waterschap Noorderzijlvest en It Wetterskip Fryslân Daarnaast zijn er natuurlijk altijd nog de vele en vele particuliere fondsen. Die, hoewel ze in tijden van deze economische crisis ook de hand wat steviger op de beurs houden, toch voor vele private initiatieven wel openstaan. Ik noem enkel de bekende: Prins Bernhard Cultuurfonds Groningen Stichting J.B. Scholtenfonds + H.S. Kammingafonds VSBfonds Maar ook het: Univé Westerkwartier en Noordenveld, SNS fonds Grijpskerk, Rabobank Stimuleringsfonds, HW Innovatiefonds etc. Of wellicht: Erven de Jager Fonds, JMfonds, Stichting Jonkheer Rhijnvis Feith fonds. En tot slot bieden combinaties met een evenement, kunst en kultuur of een typisch “verhaal van Groningen” altijd nog boeiende perspectieven.

5. Overig 5.1 trekker, drager /boegbeeld De vraag van de opdrachtgever was of er niet een organisatorische bundeling van de belanghebbenden kon worden gemaakt, zodat een koepelorganisatie ontstaat die dan niet alleen als gezicht voor het thema watersport fungeert, maar die ook als subsidieaanvrager kan/wil fungeren en dus ook “trekker” van projecten kan zijn. Op basis van diverse gesprekken die zijn gevoerd met vertegenwoordigers uit verschillende dorpen en met enkele watersportondernemers, kan niet anders worden geconcludeerd dan dat een koepelorganisatie op het gebied van watersport voor deze regio nog een brug te ver is. Inspirerend voorbeeld is natuurlijk de Marrekrite welke organisatie m.n. voor consumenten/gebruikers een hooggewaardeerd instituut is dat met name de voorzieningen t.b.v. watersporters realiseert en onderhoudt. Het is een wens en streven van deze organisatie om deze expertise ook voor het Groningse actief in te zetten (dat is overigens al het geval in gem. de Marne waar de Marrekrite in het Lauwersmeer enkele watersportsteigers in eigendom en beheer heeft. Van de kant van de ondernemers is er (nog) geen belangstelling voor een eigen watersportkoepel; deels voorziet de OndernemersVereniging Toerisme Westerkwartier in deze behoefte, deels ook bijvoorbeeld het Toeristisch Platform in de gemeente Winsum. Een soortgelijk beeld rijst overigens ook op in Noordoost Fryslân waar watersport ondernemers ook niet zijn verenigd. Een initiatief dat erg werd gewaardeerd is het watercafé (een Plattelandscafe over het thema: watersport in het Westerkwartier) dat door de BBVV werd geïnitieerd. Het zou mooi zijn als dit initiatief een vervolg gaat krijgen (b.v.) al in het najaar van 2103 met als eerste idee voor het programma om ook vertegenwoordigers van o.a. Nationaal Park Lauwersmeer, de consumentenbelangen via de Federatie Watersportverenigingen Noord Nederland, etc uit te nodigen. Afhankelijk van de inhoud en de thema’s zal blijken hoe de continuïteit kan worden geborgd en kan worden uitgebouwd. Gemeenschappelijke ervaring en deskundigheid benutten in noordelijk verband. Op het vlak van routegebonden recreatie is (mede naar aanleiding van onderhavige studie), een potentiele meerwaarde bespeurd. Niet alleen omdat het onderhavige onderzoek zich in het gebied op de grens van 2 à 3 provincies afspeelde en een toerist zich niet druk maakt om provinciegrenzen, maar ook nog eens omdat routegebonden recreatievormen minder aandacht leggen op het gebied waar deze aktiviteit zich afspeelt (dat vormt slechts het decor) en omdat we in noordelijk verband wat meer kunnen samenwerken, ontstond het volgende idee: Fryslân heeft al jaren de nodige ervaring en dus deskundigheid vergaard op het gebied van vaarrecreatie, middels het recreatieschap de Marrekrite (openbare aanlegvoorzieningen); Drenthe is specialist op het gebied van de fietsrecreatie (fiets4 daagse, fietspaden , bewegwijzering) en in Groningen is de laatste jaren een traditie ontstaan op het gebied van wandelrecreatie (Groningen Loopt , waddenwandelen, Tocht om de Noord, wandel platform). Kortom, o.m. met in het achterhoofd de gedachte dat een routegebonden rekreant geen grenzen van gemeentelijke of provinciale aard kent (overigens wel: ”identiteiten” en imago’s) rijst de vraag waarom we dit gegeven in noordelijk verband niet kunnen optimaliseren door de huidige provinciale specialismen uit te bouwen tot een specialisme voor Noord Nederland. Fryslân heeft op het gebied van waterrecreatie natuurlijk een enorme traditie maar door aan te haken bij de “natuurlijke“ specialismen van elke provincie, kun je een pragmatische taakverdeling maken, met natuurlijk de conditie dat er op het gebied van routegebonden recreatie wel wordt samengewerkt. Voortbordurend hierop zou dan, gezien alle ervaring die daar mee is opgedaan en expertise die daarmee is verkregen, Drenthe de lead krijgen voor alle vormen van fietsrecreatie en

Groningen trekt dan de wandelactiviteiten voor heel Noord Nederland (denk aan waddenwandelen) naar zich toe. Dat het Westerkwartier, “het hart van het Noorden” hier een voortrekkersrol in kan spelen moge duidelijk zijn: geredeneerd vanuit de onderhavige situatie, worden de vaarrecreatieve belangen in het noordelijk Westerkwartier, behartigd door de Marrekrite. Dit heeft enkele zeer pragmatische voordelen: een deel van het water op dit Gronings grondgebied wordt al beheerd door een Fries “Wetterskip”, maar belangrijker is de noordelijke uitstraling en het simpele gegeven dat een (water)toerist geen gemeente- of provinciegrenzen kent.

5.2. Hoe verder Voor dit koepelplan is een meerjaren indicatief (uitvoerings)programma (met als richtdatum het jaar 2030) opgesteld (zie de tabel in hoofdstuk 2) Het betreft een groslijst van mogelijke, maar gewenste uitvoeringsprojecten waaraan een prioritering is gegeven: want voordat ze aan snee kunnen komen, moeten ze natuurlijk beleidsmatig akkoord zijn, moet er geld zijn, moeten de plannen obstakelvrij zijn. Er is dus een summiere planning en indicatie van kosten gemaakt. Infrastructuur: blijven ontwikkelen (zie tabel hoofdstuk 2 en kaart) De buren (Middag Humsterland, zuidelijk Westerkwartier, NoordOost Fryslân): afstemming intensiveren. Website/Kaart verder aanvullen in www.deskipper.eu

➛ ook mogelijkheden benutten voor een eigen website, met vaarroutes, met apps, met een brochure en integratie met andere toeristische voorzieningen. Nadenken over begeleiding van watersportondernemers (niet verkeerd als je deze sector een duwtje wilt geven) Lauwerzijl: begeleiding bij promotie (Sietse v.d. Wal) Niezijl: businessplan “de 2 stromen” (dhr Luinstra) Pieterzijl: jachthaven en waterrecreatieve activiteiten (Eddy Kingma)

Tot Slot “’t niks en ’t wordt niks”, dit was altijd de houding t.a.v. het thema vaarrecreatie in het Westerkwartier. Maar.....het feit dat er in één seizoen (2012) twee verhuurbedrijven zijn gestart; www.rederijdemaren.nl & www.bootverhuurlauwers.nl en er een nieuw veerpontje (met belevingsfactor) komt bij Aduarderzijl en in het Lauwersmeergebied. Er nieuw leven is ingeblazen in de jachthavencamping Stroobos (www.campingde4elementen.eu ) alsmede het plaatselijke restaurant (de herberg van Stroobos) een nieuwe start heeft gekregen. En in de Stroobosser trekvaart een lokatie is verkocht waar havenontwikkelingsmogelijkheden zijn gedacht... Stemt optimistisch!

Het Noordelijk Westerkwartier is een gebied met veel water, deels natuurlijk gevormd (de Lauwers) en deels door mensenhand aangelegd (Aduarderdiep, Hoendiep, van Starkenborghkanaal) Deels een actuele functie hebbend voor waterafvoer en transport en recreatie, deels hun functie verloren hebbend (of een natuur-functie gekregen). De toeristische sector is altijd op zoek naar nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden: overloop van te drukke gebieden en/of het nieuw benutten van de intrinsieke waarde van een gebied. Het Noordelijk Westerkwartier heeft een lange bewoningsgeschiedenis en heeft door een geleidelijke ontwikkeling een authentiek karakter. Hier liggen uitstekende kansen voor de wat extensievere vaarrecreatie: “weg van de snelweg”. Nadeel is dat niet alle voorzieningen voldoen aan de eisen van deze tijd en dat aanpassingen een stevige bom duiten kost die slechts zeer langzaam zal renderen. Het uitgangspunt “behoud door ontwikkeling” geldt voor het landschap in het algemeen en geldt in het bijzonder voor het gebouwd erfgoed (agrarisch, industrieel, religieus). De oude functies verdwijnen, toch moeten ze als onderdeel van het karakteristieke landschap (vanuit een toeristische beleving) maar ook als onlosmakelijk onderdeel van de samenleving behouden blijven en dus moeten de gebouwen worden herbestemd.

Bronnen • ambitiedocument watersportdorp Kollum (2012, gem Kollumerland + Weusthuis) • visie waterrecreatie Noordoost Fryslân (2013 Hanneke Schmeink) • “damsterdiepcircuit met rondje om de noord” Arcadis/Federatie Watersport Vereniging Noord Groningen (2007) • “Moai Sunder Wjergea” dvd Lits en Lauwersmeer route • Toervaren in Groningen SOG / Matthieu vd Wiel 1996 • Vaarrecreatieve voorzieningen/bestuurlijk overleg Noordelijk Westerkwartier 1984

Bijlagen: Bijlage 1 Deel uit Integraal plan Kommerzijlsterriet/Middag-Humsterland (bron: Prov. Gron. afd LGW. Dit plan heeft geen status!) Baggeren is maatwerk; kosten zijn afhankelijk van hoeveelheid m3 slib en transport.

Bijlage 2 inventarisatie van: - de bestaande nautische infrastructuur - vaarwegen (diepte/breedte, bruggen/sluizen e.d.) - voorzieningen (afmeerplekken, havens, toeristische voorzieningen, etc) bron: www.vareninhetnoorden.nl Oude Vaart, Lauwers, Zijldiep, Munnekezijlsterriet Deze vier vaarwegen worden samen ook wel aangeduid als “Stroomkanaal naar de Fryske slûs”. De omschrijving begint bij de aansluiting met het Prinses Margrietkanaal. De eerste kilometers lopen door Friesland, nabij Visvliet is er een stuk waar de provinciegrens door de vaarweg loopt. De doorvaarthoogtes zijn vermeld ten opzichte van het Friese zomerpeil, net als op de ANWB-vaarkaart.

Oude Vaart MAX. SNELHEID: Recreatievaart: 9 km/u. MAX. TOEGESTANE AFMETINGEN: Lengte algemeen: 25 meter. Breedte algemeen: 4 meter. Diepgang algemeen: 1,5 meter. WATERSTAND: Frieslands zomerboezempeil, (Winter)peil: -0,66 meter. DIEPTE VAARWEG: van -1,80 meter tot -1,60 meter. BEVAARBAARHEID: Scheepvaartklasse 0, Kleine vaartuigen en recreatievaart. Aansluitende vaarwegen: 1) Prinses Margrietkanaal. vaste brug, vrije doorvaarthoogte 2,85 meter. Breedte: 15,25 meter. 2) Stroobossertrekvaart brug Gerkesklooster. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,65 meter. Breedte: 7,15 meter. Voetbrug Gerkesklooster. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 3 meter. Breedte: 7,50 meter. Spoorbrug in de lijn Groningen - Leeuwarden. Aantal openingen: 2. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,80 meter. Breedte: 7,90 meter. Lauwers • Ligplaats voor recreatievaart. Maximaal 2 x 24 uur. Nadere gegevens ontbreken. • Gerkesbrug. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,80 meter. Breedte: 5,05 tot 5,80 meter. Brug overspant de gehele vaarweg. • Ligplaats Visvliet De Windhoek, Beheer?? Bestemd voor recreatievaart. Meer-/wacht-/overnacht plaats. Beschikbare lengte: 35 meter. • Ligplaats Visvliet 2, Beheer?? Bestemd voor recreatievaart. Meer-/wacht-/overnachtplaats. Beschikbare lengte: 20 meter. Aansluitende vaarwegen: 1) Burumervaart, Schipsloot. 2) Visvlietervaart, -diep; geeft verbinding met Van Starkenborghkanaal. Drie vaste bruggen. Vrije doorvaarthoogte: 2,00 meter. Breedte openingen: 4,00 meter. Diepte vaarweg: ??. Visvliet, brug in de N-355. Aantal openingen: 2. Opening 1: Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,80 meter. Breedte: 7,60 meter. Opening 2: Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,90 meter. Breedte: 7,60 meter. Hoogte aflopend tot KP +2,76 meter aan de kanten. Zijldiep brug Pieterzijl. Ophaalbrug. Zelfbediening. Vrije doorvaarthoogte: 1,50 meter. Breedte: 6,00 meter. Sleutel o.a. verkrijgbaar bij: jachthaven/camping “de 4 elementen” Stroobos Aansluitende vaarweg: Zuiderried. Gemaal bij invaart. Ligplaats voor recreatievaart. Maximaal 2 x 24 uur. Nadere gegevens ontbreken. Aansluitende vaarweg: Aftakking van de Oude Lauwers Lauwers Toeleidingskanaal naar uitwateringssluis Munnikezijl. Geen vaarweg. Hier nabij: Passantenhaven ‘t Eiland. brug Munnekezijl. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,70 meter. Breedte: 4,70 meter. Keersluis onder brug. 26

Keersluis te Munnekezijl. Breedte: 4,70 meter. Drempeldiepte: -1,50 meter. Sluis staat in het algemeen open. Ligplaats Munnikezijl. Beheerder: Gemeente Kollumerland Bestemd voor recreatievaart. Beschikbare lengte: 125 meter. Munnekezijlsterriet • Toeleidingskanaal uitwateringssluis. Geen vaarweg. brug Lauwerzijl. Hier ligt sinds de zomer van 2004 een nieuwe brug, gegevens van de oude brug lijken nog redelijk van toepassing: Vrije doorvaarthoogte: 3,20 meter. Breedte: 9,20 meter. • Fryske Slûs, Zoutkamp, brug over binnenhoofd. Marifoonkanaal 85. Telefoonnummer: 0519-349043. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 2,66 meter. Breedte: 6,00 meter. Fryske Slûs, Zoutkamp. Kolkwijdte: 6 meter. Kolklengte: 10 meter. Schutlengte: 10 meter. Drempeldiepte be/bu: -1,87 meter. Drempeldiepte bo/bi: -2,14 meter. Hoogte: 2,73 meter. Referentievlak hoogte: Beneden/Buiten. Sluis staat (soms) open en dient als keersluis. Binnenhoofd: puntdeuren. Buitenhoofd (kant Lauwersmeer): schuifdeur, die geheven wordt. De Fryske slûs wordt op afstand bediend vanaf de post Lauwersoog. Recreatievaart kan zich voor bediening aanmelden met de “sportknop”. Bediening Fryske slûs: 1 mei tm 31 oktober: 1 november tm 30 april:

maandag - zaterdag: 07:00 - 19:00 zondag/feestdagen: 09:00 - 19:00 maandag - zaterdag: 07:00 - 12:00 en 13:00-19:00 zondag/feestdagen: Geen bediening

Kommerzijlsterrijt, Kommerzijlsterdiep, Niezijlsterdiep Deze drie bovengenoemde vaarwegen vormen een vaarverbinding tussen het Van Starkenborghkanaal en het Reitdiep. De beschrijving begint bij Lammerburen/Electra Kommerzijlsterrijt MAX. SNELHEID: Recreatievaart: 6 km/u. BEVAARBAARHEID: Scheepvaartklasse 0, Kleine vaartuigen en recreatievaart. DIEPTE VAARWEG: -2,20 meter tot -1,80 meter. NB drempels in de keersluizen. Geadviseerde diepgang: ca. 1,50 meter van Lammerburen tot Kommerzijl. Daarna tot het Van Starkenborghkanaal op enkele plaatsen afnemend tot 1,40 meter. Aansluitende vaarweg: Reitdiep WATERSTAND: Peil, Electraboezem: (Winter)peil: -0,93 meter. Afwijkingen: +/- 0,15 mtr brug Electra. Vaste overspanning. Aantal openingen: 2. Vrije doorvaarthoogte: 2,90 meter. Breedte: 6,25 meter. NB Waterinlaatkanaal gemaal Electra. Geen vaarweg! • keersluis Kommerzijl. Aantal openingen: 2. Breedte: 6,35 meter. Drempeldiepte: -1,85 meter. Keersluis onder brug. Keersluis staat (in het algemeen) open. • brug Kommerzijl. Vaste overspanning. Aantal openingen: 2. Vrije doorvaarthoogte: 3,20 meter. Breedte: 6,35 meter. Keersluis onder brug. Kommerzijlsterdiep Ligplaats Kommerzijl. Beheer?? Bestemd voor recreatievaart. Meer-/wacht-/overnachtplaats. Beschikbare lengte: 50 meter. Aansluitende vaarwegen: Niehoofsterdiep, Oude Riet, Hoerediep.

Niezijlsterdiep • brug Niezijl. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 3,17 meter. Breedte: 6,25 meter. Ligplaats Niezijl. Beheer ?? Bestemd voor recreatievaart. Meer-/wacht-/overnachtplaats. Beschikbare lengte: 25 meter. • Niezijl, brug in de N-355. Vaste overspanning. Aantal openingen: 2. Vrije doorvaarthoogte: 2,93 meter. Breedte: 6,10 meter. Spoorbrug in de lijn Groningen - Leeuwarden. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 3,00 meter. Breedte: 6,70 meter. • Scheeftil. Vaste overspanning. Vrije doorvaarthoogte: 3,04 meter. Breedte: 9,00 meter. Aansluitende vaarweg: Van Starkenborghkanaal

rdiep

i jl

ep rdi

Briltil

te r

gas o te Gro

Zuidhorn

Noordhorn

Diepswal

Faan

ke ker Nie

Oldehove

Noorderburen

Noordhornertolhek

R Oud e

Noordhornerga

Okswerd

Niekerk (GG)

Frytum

Balmahuizen

Heereburen

Saaksum Englum

mm eR a

e ka

na al

aanlegsteigers

" 

h toc

La u

Den Horn

baggeren

water/stroom

O "

}

botenhelling

" 

bruggen/tunnels

" Á

kade

ophaalbrug

0 !

jachthaven

" €

Aduard

sluis

zelfbedieningssluisje

Informatie

" m " n

" 

Legenda

Fransum

Beswerd

Ezinge Feerwerd Garn

Schilligeham

Maarhui

Leeg

Nieuwklap

Brillerij

BolshuizenKrass

AllersmaAduarderzijl

Schouwerzijl

Hardeweer

Den Ham

Mensingeweer

Groot Maarslag

Suttum

Old ehoofsch

Schouwen Roodehaan (DM)

Warfhuizen

Selwerd (ZH)

die

s er

Oldekerk

p die Hoe r e

Niezijl

Westerzand Oosterzand

Wolddiep

Lutjegast

rkenb

Gaarkeuken

Niehoof ste r i e d

Aalsum Kenwerd

Lammerburen

Zuurdijk

Niehove

Korhorn

Electra

Ewer

en Ho

ete Visvli

ta Van S

naal orghka

Grijpskerk

Kommerzijl

Poeldiep

Dorp

La u

O u de

Visvliet

Houwerzijl

Ruigezand

De Ruigewaard

Re itd iep ne ke zij lst er rie d

ep di

e rs

a uw

d ie

ls t

Pieterzijl

Hoekje

Lauwerzijl

Mu n

Zoutkamp

Kom m

z ij er

st e

u wer La

Burum

Warfstermolen

Munnekezijl

Z i jl

Gerkesklooster Stroobos

Lauwersmeer

Niekerk

Douwen

n ke

Bijlage 3 M:\Algemeen.gis\GIS\Landelijk_Gebied_en_Water\Anke Romein\mxd\ZWK_Vaarrec_NWestk_zoom.mxd

Fotografie & vormgeving door: Marijke Koetsier, Studio Smik

Analyse uitgevoerd door: Frits Schuitemaker, Rikkerda B&A

november 2013