JAARVERSLAG 2014
INHOUD 04
WOORD VOORAF
08
TENTOONSTELLINGEN
11
Kracht in kleur - Collectie van Mulukom
15
Ontmoetingen in Oorlogstijd
19
Plaats Delict - Misdaad bij de Romeinen
21
RELOAD, Kunst om op te laden - Biënnale Gelderland
22
Panorama Nijmegen
23
Groeten uit Nijmegen
24
Sieraden van Nel Linssen
25
Kunst van het vuur, productie van keramiek in Romeins Nijmegen
27
Hoed Couture - Ode aan hoedenontwerper Marianne Jongkind
29
Collier - Tussen Kunst & Kitsch
30 COLLECTIES 33
Archeologische collecties Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam
39
Kunst en historische collecties in Museum Het Valkhof
44 ORGANISATIE 47
Ondernemingsraad
47
Governance Code Cultuur
48
Bericht van de Raad van Toezicht
52
Vrienden van Museum Het Valkhof
56 FINANCIEN 59
Subsidiënten, sponsors en fondsen
60
Jaarrekening
63
Bezoekerscijfers
65 COLOFON
03
WOORD VOORAF
Mart Visser, 2012 Hoeden ontwerp Mariannen Jonskind Fotograaf Jeroen Snijders
Museum Het Valkhof is in 2014 geconfronteerd met grote veranderingen. Dat is één van de onderwerpen van dit voorwoord. Maar eerst stellen we vast dat het museum het in 2014 opnieuw goed heeft gedaan. Het resultaat van 95.000 bezoekers wijkt nauwelijks af van dat in 2013. Zetten we dit af tegen de kosten, dan steekt het museum bijzonder gunstig af in vergelijking met veel soortgelijke musea. Kortom: een museum dat met weinig geld hoge kwaliteit levert en daar veel bezoekers mee trekt. Dit jaarverslag geeft u een goed beeld van de grote hoeveelheid werk die er is verzet. Maar zoals u al las in de eerste zin, de positie van het museum staat onder druk. De bezuinigingen waarmee het ook in 2014 weer werd geconfronteerd, lieten hun sporen na in de bedrijfsvoering. Een belangrijk deel van de exploitatiekosten van het museum is nu eenmaal verbonden met vaste kosten voor het gebouw en voor het beheer van de collecties. Die kosten zijn nauwelijks te beïnvloeden. Dit betekent dat de bezuinigingen onevenredig zwaar drukken op de exposities en op de educatieve activiteiten. Dat zijn juist de taken waarop het museum door bezoekers en stakeholders wordt beoordeeld. De beperking van de mogelijkheden om publieksactiviteiten te organiseren, is zorgelijk. Een museum dat in zijn categorie tot de zuinigste behoort, wordt door extra bezuinigingen zwaar getroffen. Iets te gemakkelijk wordt daarbij verondersteld dat een lagere exploitatiebegroting kan worden gecompenseerd via sponsoring door derden. Immers, bij sponsoren, bedrijven en particulieren neemt de ruimte voor steun niet toe. De lage rentestanden zorgen voor afnemende inkomsten en bij de grote loterijen die cultuur sponsoren wordt een teruggang voorzien als gevolg van nieuwe wetgeving op de loterijen. En bij dit alles komt dat door de terugtredende overheid het beroep op al deze sponsoren en fondsen fors is toegenomen. Van het museum mag verwacht worden dat het in moeilijke tijden creatief naar oplossingen voor problemen zoekt, en daar gaan we ons best voor doen. Maar bestuurders van zowel de Provincie Gelderland als de Gemeente Nijmegen moeten zich realiseren dat het huidige kwaliteitsniveau niet kan worden gehandhaafd met een stapeling aan bezuinigingsmaatregelen. We verwachten van de publieke partners, juist in deze tijd, meer betrokkenheid en steun. De handen ineen om te zorgen dat Museum Het
05
Valkhof, dat sinds de opening in 1999 onafgebroken op hoog niveau heeft gepresteerd, ook in de toekomst bijzonder blijft. Nijmegen presenteert zich graag als ‘de oudste stad van Nederland’, maar nergens meer dan in Museum Het Valkhof is te zien waarop die omschrijving is gebaseerd. En in onze tijd speelt het museum een niet te onderschatten rol in het vestigingsklimaat van een stad. Die grote historische, toeristische en economische rol van het museum voor Nijmegen en Gelderland kan alleen behouden blijven wanneer het museum met spraakmakende exposities kan blijven excelleren. Wij hopen dat u bij het lezen van dit jaarverslag met plezier terugdenkt aan de vele
06
activiteiten in het Valkhof in 2014. Alle mensen die het museum in het voorbije jaar hebben geholpen, in wat voor vorm dan ook, zijn wij uitermate erkentelijk. Speciaal noemen we hier Lily en Henk van Mulukom die hun verzameling beschikbaar stelden voor een grote overzichtsexpositie en het voornemen kenbaar maakten deze in langdurig bruikleen aan het museum over te willen dragen. Verder danken wij alle medewerkers en vrijwilligers die zich het afgelopen jaar, ondanks de zorgen over de toekomst, hebben ingezet om een goed resultaat te leveren. Hun energie is op dit moment één van de belangrijkste pijlers voor succes.
Ronald Migo
Jan van Laarhoven
Voorzitter Raad van Toezicht
Directeur-bestuurder a.i.
07
XXXX
TENTOONSTELLINGEN
09
Derk Anthony van de Wart Panorama vanaf de BeldvÊdère, 1806
KRACHT in kleur Collectie Van Mulukom
19 april t|m 24 augustus 2014
Kracht in Kleur - Collectie Van Mulukom Tentoonstellingszalen 19 april t/m 24 augustus
Kleurrijk, uitbundig, expressief, spontaan en authentiek. Deze woorden verbonden de bijzondere collectie van het gepassioneerde verzamelaarsechtpaar Henk en Lily van Mulukom. Een selectie uit deze particuliere verzameling was te zien in de tentoonstelling ‘Kracht in kleur’.
11
De opgestelde collectie Van Mulukom omvatte vroege werken van Cobra-prominenten
TENTOONSTELLINGEN
zoals Karel Appel, Anton Rooskens, Theo Wolvecamp, Carl Henning Pedersen, Lucebert en Jan Sierhuis. De ‘Amsterdamse Limburgers’ waren eveneens goed vertegenwoordigd met namen als Pieter Defesche, Jef Diederen en Ger Lataster. Van de Nieuwe Figuratie was werk aanwezig van Lucassen, Roger Raveel, Yvan Theys en Etienne Elias. De kunstverzameling bevatte ook belangrijke sculpturen van toonaangevende beeldhouwers zoals Carel Visser, Wessel Couzijn en Perl Perlmutter, evenals werk van Armando, Mark Brusse, Klaas Gubbels en Harrie Gerritz. De Van Mulukoms, woonachtig in de regio Nijmegen, hebben in de afgelopen decennia met veel gedrevenheid en voldoening hun persoonlijke kunstverzameling bijeengebracht. Het is het resultaat van vele bezoeken aan gerenommeerde galeries, internationale kunstbeurzen en bijzondere kunstenaars. In de loop van de tijd hebben ze ook vriendschappen opgebouwd met deze kunstenaars, die in hun verzameling centraal staan. Een speciaal voor de tentoonstelling gemaakte filmdocumentaire van Ina Giesen gaf inzicht in hun dynamische leven met een passie voor kunst. Bij de tentoonstelling verscheen ook een gelijknamige publicatie waarin een selectie van de kunstwerken uit de collectie is afgebeeld en gedocumenteerd. Het boek bevat tevens een interview met het echtpaar Van Mulukom. De publicatie was en is verkrijgbaar in de Museumwinkel voor € 17,50.
Detail Carel Vissel, Dubbel vorm II 1957, staal
Marketing & communicatie De tentoonstelling ‘Kracht in kleur’ heeft vooral lokaal en regionaal aandacht getrokken. De Gelderlander besteedde tweemaal een groot artikel aan de expositie. Daarnaast haalde ‘Kracht in kleur’ vrije publiciteit in de landelijke magazines Origine, Zuiderlucht en Red Magazine. Qua advertenties is ingezet op zowel lokale/regionale media zoals Nijmegen Cultuurstad en QV, als op landelijke magazines zoals Kunstbeeld, Metropolis M, Museumtijdschrift, Volkskrant/Trouw en Zuiderlucht. Er
12
is aansluiting gezocht bij de dorpsvereniging van het echtpaar Van Mulukom zodat buurtbewoners betrokken werden bij de tentoonstelling.
Activiteiten Bij de tentoonstelling werd een Kunstcafé-reeks georganiseerd.
Educatie Bij de tentoonstelling zijn twaalf kijkbladen ontwikkeld. Bezoekers kregen via deze bladen extra uitleg over de werken en lazen een bij het kunstwerk horende quote/ anekdote van het echtpaar Van Mulukom. Uit de bezoekersenquête bleken de kijkbladen zeer hoog gewaardeerd te worden.
13 15
Ger Lataster Zonder titel, 2000, olieverf op doek
Detail Lucebert De gevangene, 1961, olieverf op doek
TENTOONSTELLINGEN TENTOONSTELLING
Detail Lucebert Flora, 1952, gouache
Ontmoetingen in Oorlogstijd Tentoonstellingszalen 17 september 2014 t/m 22 februari 2015
Deze bijzonder vormgegeven tentoonstelling vertelde het verhaal van de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen. Een gewone Nederlandse stad in oorlogstijd, maar ook een stad aan de grens met Duitsland. In de tentoonstelling stonden negen mensen centraal: van burgemeester tot overste van een vrouwenklooster, van verzetsman tot fanatiek NSB-er. Het chronologische verhaal werd verteld aan de hand van tekst, foto’s en bewegend
15
beeld in een ruim 100 meter lange tijdlijn die door de tentoonstellingszalen meanderde. In
TENTOONSTELLINGEN
deze tijdlijn waren de negen levensverhalen opgenomen. Het persoonlijk leven van de negen gaf diepte aan de grote geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Ook gebeurtenissen in de regio en in Nijmegen maakten deel uit van de tijdlijn. De grote klap voor Nijmegen kwam op 22 februari 1944, toen door een noodlottige samenloop van omstandigheden de stad door de geallieerden werd gebombardeerd en meer dan 800 mensen het leven verloren. In een speciaal ingerichte ruimte werd teruggegrepen naar het moment van het vallen van de bommen en de gevolgen ervan. Er was tevens aandacht voor de Jodenvervolging, het verzet en het dagelijks leven dat voor velen gewoon doorging. Ook de bevrijding tijdens Operatie Market Garden en de maanden erna kwamen aan bod. De stad bleef maanden in de frontlinie, waardoor nog honderden doden vielen. In de laatste zaal van de tentoonstelling konden bezoekers op een bijzondere manier een herinnering of gedachte achterlaten.
Marketing & communicatie De marketingcampagne rondom deze tentoonstelling was gezien het thema sterk lokaal/ regionaal gericht (o.a. advertenties in lokale media, JC Decaux campagne, samenwerking met De Brug). Voor zowel het openings- als sluitingsweekend werd een speciale flyer ontwikkeld die in de stad verspreid werd. In het geval van het openingsweekend gebeurde dit zelfs huis-aan-huis. In de laatste maand van de tentoonstelling werden er grote raamstickers geplaatst op het voormalige huis van de Gebroeders van Limburg om zo ook een groot bereik bij het publiek in de binnenstad te creĂŤren.
16
Activiteiten
Educatie
19, 20 en 21 september vond het openingsweekend in
Scholenproject: Jong in Nijmegen 1944
het museum plaats. Inwoners uit Nijmegen en uit de
Hoe was het om jong te zijn in 1944 in Nijmegen?
regio betaalden slechts € 1 om aan dit weekend te
Museum Het Valkhof en Bureau Buitenkans
kunnen deelnemen. Veteranen konden gratis naar
ontwikkelden met steun van Cultuurpact ter
binnen. Er werden diverse activiteiten georganiseerd,
gelegenheid van de viering van 70 jaar Market Garden
waaronder openbare rondleidingen door de
een project voor jongeren van 9 t/m 15 jaar waarin deze
tentoonstelling en de stad en een muzikale vertelling
vraag centraal stond.
over oorlog en vrede door zangeres en actrice Quirine
Het project bestond uit verschillende onderdelen:
Melssen. Ook waren er twee boekpresentaties:
1. Inleiding Jong in Nijmegen in 1944 van 10 minuten, die
Routeboekje Brandhaarden Bevrijding door de auteurs
scholen in de klas konden vertonen. Deze animatie
Bregje en Rob Jaspers en De Bevrijding in beeld. Van
werd gemaakt door theatergroep Kwatta.
Neerpelt tot Wesel, 1944-1945 door auteur Joost
2. Wandeling door het centrum van Nijmegen en een
Roosendaal. Tevens was het museum
bezoek aan de tentoonstelling ‘Ontmoetingen in
vertegenwoordigd met een stand in de Vasim waar het
oorlogstijd’. Het bezoek startte in de aula van het
Market Gardenfestival was.
museum met de korte film Jong in Nijmegen 1944 die 10 minuten duurde. Deze film liet de stad in 1944 zien door
Het openingsweekend werd mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg.
de ogen van jongeren van toen en jongeren van nu. 3. Daarna bracht de klas onder leiding van een museummedewerker een bezoek aan het centrum. Op dertien plekken in de stad stonden de kinderen stil
In het kader van de tentoonstelling gaf Bureau
en hoorden ze wat jongeren daar in 1944 hadden
Buitenkans, in de personen van Marlou Mellendijk en
meegemaakt. De wandeling eindigde weer in het
Myrna Rasker in de herfstvakantie en de kerstvakantie
museum waar de leerlingen in de tentoonstelling het
een creatieve workshop voor jong en oud. Samen met
bombardement ‘beleefden’ en ter nagedachtenis aan
een museumdocent gingen deelnemers aan de slag om
de doden een herinnering maakten.
iets te maken met kranten uit de Tweede Wereldoorlog en kranten van nu.
Bij dit project verscheen een boekje waarin alle verhalen die tijdens de rondwandeling werden verteld, zijn opgenomen. Het project is zo opgesteld dat scholen er ook gebruik van kunnen maken als de tentoonstelling is afgelopen.
17
TENTOONSTELLINGEN
Plaats Delict - Misdaad bij de Romeinen Tijdelijke Projectruimte bovenverdieping 18 mei t/m 5 oktober
Oplichting, moord en grafroof waren in de Romeinse tijd aan de orde van de dag. De familietentoonstelling ‘Plaats Delict’ gaf aan de hand van objecten uit gerenommeerde musea in Duitsland én uit de eigen collectie een beeld van de misdaad(bestrijding) bij de Romeinen. De tentoonstelling was ingedeeld in de thema’s grafroof, valsmunterij, inbraak & doodslag, bescherming, en rechtspraak & bestraffing. De objecten varieerden van enigszins onschuldige valse dobbelstenen en munten, tot vondsten die te maken hadden met moord en doodslag. De tentoonstelling was de Nederlandse versie van de succesvolle Duitse
19
tentoonstelling ‘Gefährliches Pflaster’ die in diverse Duitse steden te zien was geweest.
TENTOONSTELLINGEN
Marketing & communicatie Omdat ‘Plaats Delict’ geschikt was voor de hele familie werd er naast het reguliere aanbod ook een aantal advertenties geplaatst in magazines gericht op kinderen zoals Kidz Museumgids, Rekels en Quo Vadis Junior. Op de landelijke radio was er een interview geweest voor het EO programma ‘Een goede zondag’ op radio 5. Het Algemeen Dagblad plaatste op de wetenschapspagina een uitgebreid artikel over de tentoonstelling. Speciaal voor de zomervakantie was er een zomerarrangement ontwikkeld voor gezinnen. Dit arrangement werd via een flyer gepromoot bij campings/ bungalowparken en collega-musea in de regio. Daarnaast werd er uiteraard ook gebruik gemaakt van social media.
Activiteiten Kinderen konden in de tentoonstelling een Romeinse misdaadbestrijder helpen die daadwerkelijk heeft bestaan. Ze gingen door middel van diverse opdrachten op jacht naar criminelen en kwamen hierbij op diverse plaatsen delict. Er waren twee routes ontwikkeld passend bij de leeftijdscategorieën 4 - 6 jaar en 7 - 12 jaar. In deze periode bezochten 3.622 kinderen met ouders/begeleiders het museum.
Educatie Leerlingen van het Basisonderwijs werd gevraagd de Romeinse misdaadbestrijder Quintus te helpen en met hem in de tentoonstelling een moord op te lossen. Aan de hand van een opdrachtenboekje bezochten de leerlingen in kleine groepjes de expositie en samen probeerden ze op die manier de geheimen van het plaats delict te ontcijferen. Een bezoek aan de tentoonstelling werd gecombineerd met een bezoek aan de Romeinse collectie. In de collectie gingen de leerlingen in kleine groepjes elkaar rondleiden. 442 leerlingen hebben in klassenverband de tentoonstelling ‘Plaats Delict’ gezien.
Nijmegen 7 nov - 21 dec 2014
RELOAD, Kunst om op te laden - Biënnale Gelderland Tijdelijke Projectruimte bovenverdieping 7 november t/m 21 december 2014
Biënnale Gelderland is de tweejaarlijkse expositie voor hedendaagse beeldende kunst in Gelderland. In opdracht van Museum Het Valkhof stelden vier curatoren, t.w. Kim Uittenhout, Simone Kol, Bas Mühren en Jan-Wieger van den Berg, een bijzondere expositie samen. Onder het motto RELOAD toonde de Biënnale dit jaar hoe een verstoring in de economische en maatschappelijke verhoudingen de beeldend kunstenaar inspireert om
21
andere wegen in te slaan. De tentoonstelling liet zien dat kunstenaars zich telkens weer
TENTOONSTELLINGEN
opladen, heruitvinden en vernieuwen. Met die creativiteit wisten zij ons steeds opnieuw te verbazen, te roeren en te prikkelen. Zo gaven ze ons de kans de wereld met andere ogen te bekijken. Deze expositie was verspreid over drie locaties in Nijmegen: Galerie Bart, Expoplu en Museum Het Valkhof. De curatoren van de Biënnale selecteerden werken van kunstenaars die het proces van grip krijgen op de nieuwe situatie in beelden tastbaar maken. De deelnemende kunstenaars waren: Albert Goederond - Alphons ter Avest - Ans van der Vleuten - Berend Strik - Daniela Schwabe - Donna Verheijden - Frank & Michiel - Jeroen Glas - Jonas Wijtenburg - Karel van der Eijk - Keiko Sato - Levi van Veluw - Lieven Hendriks - Niels van Bunningen - Peter van der Es - Rob Voerman - Stan Wannet - Tanja Smeets - Thijs Linssen. De opening van Biënnale Gelderland vond in het museum plaats op vrijdag 7 november. Bij de Biënnale werd een educatief project ontwikkeld. In Museum Het Valkhof kregen leerlingen een rondleiding door de expositie en konden ze deelnemen aan een workshop waarbij ze beelden van piepschuim maakten. In 2016 zal Biënnale Gelderland weer in Arnhem plaatsvinden.
Panorama Nijmegen Prentenkabinet 25 januari t/m 4 mei
In ‘Panorama Nijmegen’ werden elf bijzondere panorama’s van de stad getoond. De ‘rondgezichten’ op Nijmegen gaven een beeld van de stad van 1790 tot 2010. De Amsterdamse tekenaar Derk Anthony van de Wart (1764-1824) bracht in 1806 zijn Geldersch Panorama of Rondgezigt op de markt. Deze serie bestaat uit acht etsen van Nijmegen en omgeving. Als voorstudie tekende hij een panorama vanaf de Belvédère, vlakbij het huidige Museum Het Valkhof. Deze spectaculaire vier meter lange aquarel was
22
eenmalig te zien in een cirkelvormige opstelling. Ook van de prenten waren bijzondere exemplaren te bewonderen. De optische illusie was populair in de negentiende eeuw. Otto Howen tekende in 1833 twee panorama’s vanaf het Valkhofpark. Ze werden tot een cilinder gebogen en bekeken met een soort kijktoestel. Veel later, in 1957, maakte Wim Bunge een reeks dia’s vanaf de Stevenstoren. Voor de tentoonstelling waren van vijf van deze historische opnamen afdrukken gemaakt. In 2005 bleek de tijdelijke donjon een prachtig standpunt voor een panorama videoclip. Ook gezichten op Nijmegen vanaf de overkant van de rivier, waarop het hele Waalfront is afgebeeld, worden panorama’s genoemd. Het meest uitvoerige daarvan was de twee meter lange litho door Pieter Caspar Christ van omstreeks 1850. De bezoeker kon dit panorama vergelijken met een nog groter gefotografeerd gezicht op de stad uit 2010.
Activiteiten De tentoonstelling werd georganiseerd bij de viering van het zestigjarig bestaan van de Historische Vereniging Numaga. Het thema van het lustrum was Nijmegen rondom – rondom Nijmegen. Het overzicht van panorama’s uit verschillende periodes sloot daar prachtig bij aan.
Otto Howen, Panorama vanaf het Valkhof, 1833
Groeten uit Nijmegen Prentenkabinet 10 mei t/m 17 augustus
n e g e m j i N t i u Groeten 23 In het begin van de negentiende eeuw ontwikkelde zich
eenvoudige souvenirs werd de bezoeker in ‘Groeten uit
een hele industrie van sier- en gebruiksvoorwerpen met
Nijmegen’ meegenomen langs toeristische plekken uit
stadsgezichten. Het aanbod aan souvenirs was divers,
het heden en verleden. Ook werd een filmpje getoond
de kwaliteit meestal niet hoog. Steeds waren dezelfde
van het zogenaamde Bergspoor, destijds een nationale
Nijmeegse motieven afgebeeld: het Kronenburgerpark,
toeristische attractie.
de Kruittoren, de Belvédère, de kapellen op het Valkhof. Uit de nabije omgeving waren plaatjes van het
De ‘oudste stad van Nederland’ is al eeuwenlang in trek
befaamde Bergspoor, Berg en Dal en de Heilig
bij bezoekers. De St-Stevenskerk, de Waag, de Latijnse
Landstichting geliefd. Nu nog zijn de Waalbrug en de
School, de oudheidkundige collecties, het stadhuis, de
Nijmeegse Vierdaagse toeristische trekpleisters
Belvédère en het Valkhof lokken toeristen naar
waarvan souvenirs te koop zijn.
Nijmegen. Vanaf 1825 verschijnen de eerste stadsbeschrijvingen en wandelkaarten die hun de weg
Marketing en communicatie
wijzen naar de diverse bezienswaardigheden.
Bij deze tentoonstelling werd een speciale ansichtkaart ontwikkeld die gratis werd verspreid via de receptie van
In de achttiende eeuw waren Hees, Neerbosch en
het museum en bij toeristische locaties in en om de
Hatert met hun landelijke sfeer geliefd. Na de
stad. Op deze manier konden bezoekers anderen via
ontsluiting door de verbeterde Rijksstraatweg in 1824
een kaartje attenderen op deze aansprekende
nam de populariteit van de dorpjes Ubbergen, Beek, en
tentoonstelling. Een groot succes!
Berg en Dal snel toe. Tegen de heuvels werden villa’s en hotels gebouwd. Kunstenaars kwamen de
Verder werd er samenwerking gezocht met de lokale
romantische vergezichten vastleggen. De aansluiting op
krant De Brug. De hoofdredacteur stond open voor het
het spoorwegnet, de stoomtram en ook de fiets zorgden
idee om een reeks van aansprekende verhalen achter
voor een sterke toename van het toerisme. Vooral de in
de toeristische objecten die in de tentoonstelling te zien
1913 geopende lijn Nijmegen-Ubbergen-Beek-Berg en
waren, te plaatsen. Dit leverde mooie vrije publiciteit
Dal was razend populair. Iedereen kende het befaamde
op!
Bergspoor door ‘Mooi Nederland’.
TENTOONSTELLINGEN
Aan de hand van bijzondere tekeningen, oude foto’s en
Sieraden van Nel Linssen Prentenkabinet 13 september 2014 t/m 15 februari 2015
Aanleiding voor deze tentoonstelling was het feit dat Nel Linssen haar basiscollectie sieraden in 2014 als schenking aan het museum had aangeboden. De ontwerpster maakte daarmee een genereus gebaar naar Museum Het Valkhof. Het gaat om een omvangrijke collectie papieren sieraden: armbanden, hangers en colliers die draagbaar zijn en tegelijk kunstobject zijn. Nel Linssen voelt zich verbonden met de stad Nijmegen en wilde dit uitdragen door haar collectie in het Nijmeegse museum onder te brengen. Museum Het
24
Valkhof zal in de toekomst regelmatig delen van de collectie tonen. Nel Linssen vouwt al zo’n dertig jaar de meest bijzondere objecten van het vertrouwde materiaal papier. Haar creaties worden wereldwijd getoond en gewaardeerd en zijn vertegenwoordigd in vele (inter)nationale toonaangevende design- en sieradencollecties. Nel Linssen combineert vakbekwaamheid met raffinement en ruimtelijk inzicht. De vouwpatronen die zij gebruikt, zijn door haarzelf ontwikkeld. Voor een buitenstaander komen ze bijzonder complex over, voor Nel Linssen zijn ze vanzelfsprekend en systematisch eenvoudig. Haar werk ontstaat intuïtief. Met grote precisie onderzoekt zij hoe door een ingenieuze constructie een nieuwe vorm en structuur kan ontstaan. In 2001 ontving Nel Linssen voor haar hele oeuvre de Karel de Grote-prijs, de cultuurprijs van de gemeente Nijmegen.
Activiteiten Op zondag 2 november werd het Kunstcafé ‘Sieraden van Nel Linsen’ georganiseerd waarbij conservator Frank van de Schoor in gesprek ging met de ontwerpster. Aansluitend was er een afternoon tea.
Kunst van het vuur, productie van keramiek in Romeins Nijmegen Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam 15 september tot eind 2016
Museum Het Valkhof presenteerde in het Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam de tentoonstelling ‘Kunst van het vuur, productie van keramiek in Romeins Nijmegen’. Hierin werd voor de eerste keer een overzicht getoond van de producten uit de Romeinse potten- en pannenbakkerijen van Nijmegen. Dankzij de bruiklenen van diverse instellingen, waaronder het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, konden topstukken, zoals de mal voor een Jupiterkop, worden gepresenteerd.
25 jaartelling, met het vervaardigen van aardewerk in Nijmegen. In de eerste eeuw na Christus produceerden de soldaten van het tiende legioen voor de bouw van hun stenen kamp op de Hunerberg in Nijmegen veel bouwmateriaal. In de tweede en derde eeuw was het centrale productiecentrum voor tegels en dakpannen van de provincie Nedergermanië gevestigd op de De Holdeurn bij Berg en Dal. Hier werden elk jaar honderdduizenden tegels en dakpannen geproduceerd voor de bouw van de Romeinse vestingen langs de rijksgrens (Limes).
Activiteiten Museum Het Valkhof ontving op 25 september 2014 de deelnemers aan een congres over Romeins aardewerk. Uit heel Europa kwamen zo´n 140 aardewerkspecialisten van de vereniging Rei Cretariae Romanae Fautores (RCRF) naar het Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam om de hoogwaardige producten van Romeins aardewerk uit Nijmegen te bewonderen.
TENTOONSTELLINGEN
De Romeinen begonnen al in de tijd van keizer Augustus, kort voor begin van de
Ontwerp Marianne Jongkind Tentoonstelling Luxe en Decadentie, 2008 Cappello Fotograaf Mirjam Nuver
Hoed Couture - Ode aan hoedenontwerper Marianne Jongkind Galerij 5 september 2014 t/m 11 januari 2015
Hoedenontwerper Marianne Jongkind vierde in 2014 haar vijftigjarig jubileum. Zij heeft zich ontwikkeld als een bijzonder en eigenzinnig ontwerpster met een eigen signatuur. Als geen ander beheerst zij het ambacht van hoeden maken. Couturiers en collegaontwerpers roemen haar hoogstaande ontwerptechnische oplossingen en haar oog voor detail.
27
Ter gelegenheid hiervan presenteerde Museum Het Valkhof de tentoonstelling ‘Hoed eigenaresse van hoedenspeciaalzaak Cappello. Dankzij haar inzet en toewijding is het mogelijk geworden de tentoonstelling ‘Hoed Couture’ op deze manier neer te zetten. Het publiek kon genieten van vijftig hoeden die Marianne Jongkind in opdracht van gerenommeerde couturiers zoals Frank Govers, Edgar Vos, Frans Molenaar, Frans Hoogendoorn en Mart Visser had vervaardigd. Bij vijf hoeden werden foto’s en videoopnames getoond van modeshows waarin deze hoeden te zien waren. Daarnaast waren vijf topcreaties naar eigen ontwerp te zien. Bovendien werd ook werk getoond van veertien hoedenontwerpers die de kneepjes van het vak bij Marianne Jongkind hebben geleerd. Gelijktijdig met de tentoonstelling waren in de Nijmeegse hoeden- en tassenspeciaalzaak Cappello Haarmode vijftien unieke, recent voor deze expositie ontworpen hoeden van Marianne Jongkind te zien. Deze hoeden, alsook de creaties van de veertien hiervoor genoemde hoedenontwerpers, waren te koop bij Cappello Haarmode in Nijmegen.
Marketing & communicatie De marketingcampagne rondom ‘Hoed Couture’ is breed ingestoken en heeft enorm veel vrije publiciteit opgeleverd: ruim 80.000 euro met een bereik van 2,2 miljoen (alleen print). Van modevakbladen als Textilia, tot glossy magazines als Nouveau en Vorsten tot RTL Boulevard. Er zijn interviews met Marianne verschenen in onder andere De Gelderlander (meerdere malen) en AVRO Kunst en Cultuur. Ook TV Gelderland heeft door middel van een reportage ruim aandacht geschonken aan Marianne Jongkind en de tentoonstelling.
Hoedenontwerper Marianne Jongkind Fotograaf Marco Bakker
TENTOONSTELLINGEN
Couture’. Het idee voor deze tentoonstelling kwam van de hand van Truus Stuiver,
28
Activiteiten De tentoonstelling werd geopend door Mart Visser waarbij de aanwezige dames de meest prachtige en bijzondere hoeden droegen. Op zondag 16 november werd het Kunstcafé ‘Hoed Couture’ georganiseerd waarin Marianne Jongkind vertelde over haar werk. De middag begon met een lezing door Truus Stuiver, eigenaresse van Cappello: ‘De hoed is een opvallend en intrigerend accessoire. Draag een hoed en uw omgeving reageert, met een blik van herkenning of verstandhouding, met een woord van waardering, afkeuring of bewondering. De drager zendt een boodschap uit die door de buitenwereld wordt geduid.’ Aansluitend was er een afternoon tea.
Collier - Tussen Kunst & Kitsch 3 april t/m 13 april
Het AVRO-programma Tussen Kunst & Kitsch stuitte tijdens opnamen in het museum op een uitzonderlijk collier aan de tafel van juwelenexpert Martijn Akkerman. Het collier telde naast 141 diamanten maar liefst 174 smaragden van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Akkerman schatte de waarde van het collier op minstens 125.000 euro. Het juweel is omstreeks 1930 in Nijmegen gemaakt in de Art Deco-periode. Het juweel is beïnvloed door Indiase juwelen, die in die periode door Maharadja’s dikwijls aan
29
Europese juweliers werden verkocht. Het collier is waarschijnlijk geïnspireerd op
TENTOONSTELLINGEN
sieraden die gemaakt werden door het Franse juweliershuis Cartier. De eigenaresse heeft het collier voor een korte periode uitgeleend aan het museum zodat bezoekers dit prachtige sieraad met eigen ogen konden aanschouwen. De aflevering uit Museum Het Valkhof werd woensdag 2 april uitgezonden om 20.30 uur op Nederland 1 en herhaald op de donderdagochtend erna.
COLLECTIES
31
Archeologische collecties Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam Inleiding Museum Het Valkhof voert in opdracht van de provincie Gelderland de wettelijke taak uit om de documentatie en de bodemvondsten van archeologisch onderzoek in Gelderland te beheren in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten (PDB) en voor het publiek toegankelijk te maken in het Gelders Archeologisch Centrum Museum G.M. Kam (GAC). De activiteiten die in 2014 werden ontplooid, resulteerden in een stijging van het aantal bezoekers naar 761 personen, mede dankzij de nieuwe presentatie ‘Kunst van het vuur, productie van keramiek in Romeins Nijmegen’.
33
Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van Gelderland (PDB)
COLLECTIES
De groei van de archeologische collectie van het PDB heeft in 2014 doorgezet. Er kwamen 1.146 dozen bij, goed voor duizenden archeologische objecten, waaronder de belangrijke vondstcomplexen van de burcht van Zevenaar en van het IJzertijd-grafveld van Meteren-De Plantage. Het aantal dozen in de opslag is nu 14.585. Er zijn 481 dozen overgedragen door de Radboud Universiteit. Het gaat om bodemvondsten van het terrein van het voormalige Canisius College in Nijmegen, waar tussen 1987 en 1996 één van de grootste opgravingen in Nijmegen heeft plaatsgevonden. Dankzij een extra subsidie van de Provincie Gelderland kon in 2014 een nieuw tijdelijk depot aan de Weurtseweg in gebruik worden genomen. Inmiddels groeit de faam van het PDB als internationaal en nationaal wetenschappelijk instituut. Uit Groot-Brittannië, België, Duitsland en Nederland kwamen 56 onderzoekers om bodemvondsten te bestuderen. Daarnaast dienden zich 50 onderzoeksaanvragen aan van amateurhistorici, studenten e.a. De medewerkers van het PDB verzorgden in het Provinciehuis in Arnhem een expositie van barnstenen kralen uit neolithische graven van Hattem. In het najaar werden daar ook fraaie glasobjecten uit middeleeuwse beerputten in Tiel gepresenteerd. Eveneens in de tweede helft van het jaar participeerde de conservator van het PDB op initiatief van de provincie Noord-Brabant in een haalbaarheidsstudie naar een gemeenschappelijk digitaal depotbeheersysteem. Dit onderwerp werd ook besproken bij het landelijke depotbeheerdersoverleg.
joseph steinweg
OntmOetingen in OOrlOgstijd 20-9-’14 tot en met 22-2-’15 museum het Valkhof nijmegen
Activiteiten en opleiding De Radboud Universiteit Nijmegen hield in 2014 in het GAC wekelijks een materiaalpracticum voor studenten. Op 5 september bracht Willem Kam, een ver familielid van de stichter van Museum Kam, Gerard Marius Kam, samen met 20 personen een bezoek aan het GAC. Op zondag 14 september nam het GAC deel aan de jaarlijkse Open Monumentendag. Informatie over de architect van het gebouw, Oscar Leeuw, werd aangeboden in de vorm van tekstpanelen. Over de architectuur van het Museum Kam was een vouwblad beschikbaar. Een hoogtepunt was een bezoek van de internationale vereniging Rei Cretariae Romanae Fautores (RCRF) met 140 specialisten uit vele landen op het gebied van Romeins
34
aardewerk. Ze kwamen op 25 september naar Nijmegen in aansluiting op een congres in Xanten. In het GAC konden ze naast een bezoek aan de presentatie ook aardewerk in handen nemen en informatie uitwisselen. Ook het bureau Archeologie en Monumenten Nijmegen en projectbureau Auxilia van de Radboud Universiteit waren hierbij betrokken. Op 25 november werden ca. 40 leden van de Vriendenvereniging van Museum Het Valkhof ontvangen. Verder werden rondleidingen georganiseerd voor studenten van de Radboud Universiteit Nijmegen en van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Zij namen een kijkje in de verzameling van Gerard Kam en in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten.
Depots en registratie van de archeologische collecties De standplaatsregistratie van de archeologische museumcollecties is in 2014 voortgezet. Voorwerpen zijn met foto’s en beschrijvingen ingevoerd in het registratiesysteem AdLib. Het aantal verwerkte objecten steeg van 18.300 in 2013 naar 21.900 in 2014. Dit werk werd uitgevoerd o.l.v. de registrator archeologie, ondersteund door de restaurator en conservator archeologie, met hulp van vier vrijwilligers en een stagiair van de nieuwe MBO-opleiding Collectiebeheer in Amsterdam. In het GAC loopt een leerling van deze opleiding mee in de dagelijkse praktijk van het beheer- en behoudswerk. Zij is bezig met Congres RCRF
de directe verblijfs- en bewaaromgeving van de vele objecten in de depots en in de opstelling en ze wordt betrokken bij alle voorkomende werkzaamheden. Verdere ondersteuning bij de registratie en het depotbeheer kwam van januari tot half mei van een tweedejaars stagiaire van de Reinwardt Academie. De restaurator bood de vrijwilligers en stagiairs praktische hulp op het gebied van fotografie en depotwerkzaamheden.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
In 2014 is een audit uitgevoerd op alle uitstaande bruiklenen uit de archeologische collecties om te bekijken hoe deze bruiklenen worden beheerd en gebruikt. Alle voorwerpen die niet meer in een vaste presentatie waren opgenomen, zijn teruggehaald. In twee gevallen bleek een object vermist te zijn; het betreffende museum is hiervoor aansprakelijk gesteld. De registratoren, restaurator en conservatoren archeologie van het PDB en het museum verzorgden wederom tal van uitgaande bruiklenen in binnen- en buitenland.
Conservering en restauratie van de archeologische collecties Het restauratiewerk bestond vooral uit het ontzouten en conserveren van tientallen ijzeren voorwerpen uit de museumcollecties en van de opgravingen op het Kops Plateau
35
uit het PDB. Ook ten behoeve van bruikleen en presentatie zijn diverse voorwerpen
COLLECTIES
geconserveerd en zo nodig gerestaureerd. Verder is een zeer innovatief restauratieproject uitgevoerd, samen met Arma Factory’s Hub en 3Dsculptuur (Vivianne Veenemans). Van een Romeins ijzeren gezichtsmasker is een 3D-scan gemaakt, waarmee het missende oor van het masker gereconstrueerd kon worden. Deze bijzondere restauratiemethode heeft aandacht in binnen- en buitenlandse media gekregen. De restaurator begeleidde een studente van de restauratoren-opleiding van de Universiteit van Amsterdam bij de restauratie van een grote bronzen ketel uit de Romeinse tijd, die een plaats gaat krijgen in de nieuwe semi-permanente opstelling in het museum. Samen met de registrator verzorgde hij wederom de op- en afbouw en conditiebeschrijvingen bij onze reizende tentoonstelling ‘High Tech Romeinen’ in Mechelen en Hannover. Hij was als koerier betrokken bij de installatie van objecten uit onze collecties bij tal van tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Verder verleende de restaurator ondersteuning bij de installatie van tentoonstellingen in eigen huis.
Archeologische bibliotheek en documentatie Met de digitale registratie van de archeologische bibliotheek in het GAC is in 2014 veel vooruitgang geboekt, mede door de inzet van twee vrijwilligers. In 2013 werden ruim 2.000 boeken geregistreerd. Het aantal aanwinsten liep op tot 248 titels. Het museum ontving een schenking boeken, hoofdzakelijk op het terrein van Romeins aardewerk van de weduwe van archeoloog dr. Jaap van der Werff. Bovendien droeg zij zijn archief aan het GAC over.
3D-aanvulling Romeinse helm en restauratie bronzen ketel
joseph steinweg
OntmOetingen in OOrlOgstijd 20-9-’14 tot en met 22-2-’15 museum het Valkhof nijmegen
Samenwerkingsverbanden en onderzoek De conservator en de restaurator archeologie participeerden in het onderzoek naar grote bronzen beelden dat in 2014-2015 resulteerde in de tentoonstelling ‘Gebrochener Glanz, Römische Großbronzen am UNESCO-Welterbe Limes’. Een in 2014 geïnitieerde samenwerking met de afdeling Provinciaal-Romeinse archeologie van de Radboud Universiteit en Bureau Archeologie en Monumenten van de gemeente Nijmegen, gericht op de wetenschappelijke uitwerking van opgravingen in Nijmegen en de presentatie van de resultaten voor een breed publiek, heeft geresulteerd in een breder samenwerkingsverband. Onder het thema ‘Leven in de Romeinse stad’ is overleg en samenwerking gezocht met het Gallo-Romeins Museum Tongeren, met het Agentschap Onroerend Erfgoed van
36
Vlaanderen en de Vakgroep Archeologie van de Universiteit van Gent. Beide instellingen bereiden in 2015 een onderzoeksaanvraag rond dit thema voor, met als doel een grote expositie in beide musea. Sinds 2014 maakt Museum Het Valkhof deel uit van een groep Romeinse musea en amfitheaters die gezamenlijk een Europees netwerk voor de uitwisseling van kennis willen opstarten (the E.N.R.A. Consortium = European Network of Roman Amphitheaters). Dit netwerk is bedoeld voor het delen van kennis en ervaringen in het onderwijs, voor het opzetten van onderzoeksprogramma’s, projecten en activiteiten, zoals tentoonstellingen, en een gezamenlijke website rond het thema Romeinen en Romeinse amfitheaters. Voor het realiseren van de samenwerkingsprojecten tussen de zes partners is in 2014 subsidie aangevraagd bij de Europese Commissie. Een van de eerste en vooruitlopende resultaten van deze samenwerking zal de tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’ zijn, die met Italiaanse en Belgische partners wordt samengesteld en die in 2016 in Museum Het Valkhof wordt geprogrammeerd. De directeur van Museum Het Valkhof maakte deel uit van het bestuur van de Stichting Romeinse Limes Nederland die zich tot doel heeft gesteld de geschiedenis van de Romeinse Limes in Nederland voor een breed publiek toegankelijk te maken en de samenwerking te versterken tussen de verschillende partijen en initiatieven, om zo het aanbod te versterken en te vergroten.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
37
COLLECTIES
38
GrafreliĂŤf met ruiter
Kunst en historische collecties in Museum Het Valkhof Samenwerkingsverbanden en onderzoek Ten behoeve van een nieuwe publicatie over het laatmiddeleeuwse schippersantependium heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in opdracht van Museum Het Valkhof technisch onderzoek gedaan naar de voor het antependium gebruikte materialen en kleurstoffen. Dit onderzoek is gefinancierd door de Stichting Dorodarte. In 2014 is een studie gestart naar de haalbaarheid van een tentoonstelling over Johan Maelwael, de oom van de gebroeders Van Limburg. Samen met de Universiteit Utrecht, project technisch en kunsthistorisch onderzoek worden uitgevoerd, waarvan de resultaten worden verwerkt in een expositie waaraan ook de Stichting Gebroeders van Limburg meewerkt. Aan de hand van de resultaten van deze studie zal in 2015 een
COLLECTIES ORGANISATIE
het Rijksmuseum Amsterdam en de Stichting Restauratie Atelier Limburg zal voor dit
37 39
beslissing worden genomen over het al dan niet doorgaan van deze expositie. In het kader van het zestigjarig jubileum van de historische vereniging Numaga zijn in het prentenkabinet twee tentoonstellingen georganiseerd die aansloten bij het lustrumthema Rondom Nijmegen – Nijmegen rondom. De conservator Oude kunst maakte deel uit van de redactie van de publicatie Het Valkhof, 2000 jaar geschiedenis die in 2014 verscheen in een samenwerking tussen Bureau Archeologie en Monumenten, het Regionaal Archief, de Radboud Universiteit en Museum Het Valkhof. De conservator archeologie schreef een van de bijdragen aan dit boek. Het museum is lid van het Cultuurhistorisch Platform Rijk van Nijmegen, waarin ruim 30 cultuurhistorische instellingen participeren en samenwerken. Museum Het Valkhof heeft met velen daarvan hechte banden. Het Museumcafé is sinds 2013 locatie voor het Geschiedeniscafé, een initiatief van dit Cultuurhistorisch Platform, het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, de Radboud Universiteit en Museum Het Valkhof. De vier bijeenkomsten van het Geschiedeniscafé in 2014 mochten zich verheugen in een enorm grote opkomst.
Detail uit antependium, Antependium van de Nijmeegse schippers circa 1494, borduurwerk op damast, 98 x 220 cm
Depots en registratie kunstcollecties In de depots voor de kunstcollecties in Museum Het Valkhof hebben in 2014 tal van bewegingen plaatsgevonden. Het meubilair (deels afkomstig uit het Nijmeegse stadhuis) dat in één van de depots was ondergebracht, is geregistreerd, gefotografeerd en in een externe opslag ondergebracht. Daardoor kwam ruimte vrij om een groot deel van de hier aanwezige collectiestukken te registreren en fotograferen. In het depot kunstnijverheid werkte de behoudsmedewerker, samen met een vrijwilliger, verder aan de standplaatsregistratie en objectfotografie. Van de objecten met inventarisnummer zijn vervolgens standplaatscode en foto toegevoegd aan de collectieregistratie. Eind 2013 waren 22.372 objecten uit de kunstcollecties voorzien van
140 4
gezet in de toegankelijkheid van de kunstcollecties. Ook het aantal foto’s nam toe: In 2013
EITCELLOC
een standplaatscode; eind 2014 waren dat er 25.241. Daarmee is weer een grote stap waren 13.640 objecten van de kunstcollecties in het collectieregistratiesysteem voorzien van een foto; eind 2014 waren dat er 17.242. In aansluiting op de standplaatsregistratie zijn prenten en tekeningen, die niet of onvoldoende waren geregistreerd, geïdentificeerd en opnieuw geïnventariseerd. Een kunsthistorica heeft als vrijwilliger de ruim driehonderd prenten en tekeningen, die in 2014 in langdurig bruikleen aan Museum Het Valkhof zijn overgedragen door de Stichting Collectie Mos, beschreven en in het collectieregistratiesysteem ingevoerd. Ook werden de tekeningen gefotografeerd. In overleg met de eigenaar van de collecties (de gemeente Nijmegen) is een plan ontwikkeld voor het ontzamelen van een klein deel van de collectie moderne kunst. Ten behoeve hiervan zijn alle hiervoor in aanmerking komende werken gefotografeerd en geregistreerd. Evenals voor de archeologische collecties is ook voor de kunstcollecties in 2014 een audit gestart op alle uitstaande bruiklenen. Deze zal naar verwachting in 2015 kunnen worden afgerond.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
Conservering en restauratie van de kunstcollecties De restaurator van de kunstcollecties verzorgde bij alle kunsttentoonstellingen de conditie-rapportages, de controle en de technische inrichting. Daarnaast controleerde zij de toestand van de eigen collectie en van de bruiklenen op zaal, pleegde ze onderhoud en voerde ze restauratie uit waar nodig. Bovendien controleerde zij bruiklenen van het museum in het Nijmeegse stadhuis en restaureerde ze een schilderij uit het Rijksmuseum Amsterdam dat als bruikleen in het Nijmeegse stadhuis is ondergebracht. Als gevolg van een storing van de klimaatinstallatie hebben enkele werken uit de vaste presentatie en enkele bruiklenen schade opgelopen. De restaurator nam de restauratie hiervan ter hand. Verder gaf zij rondleidingen in het restauratieatelier voor studenten kunstgeschiedenis. De restaurator werd bijgestaan door de vaste vrijwilliger met deskundigheid op het terrein van werken op papier, die ook de werken voorzag van passepartouts en lijsten.
41
Daarnaast hielpen twee afgestudeerde schilderijenrestauratoren haar enige tijd op
COLLECTIES
vrijwillige basis.
Kunsthistorische bibliotheek en documentatie Vrijwilligers houden zich bezig met het registreren van alle oude drukken en speciale titels, en met de documentatie Stad en Streek en de kunstenaarsdocumentatie. Met het oog op het reduceren van het volume is de bibliothecaris gestart met het ontdubbelen van de bibliotheek en zijn besluiten genomen over het terugbrengen en ontzamelen van tijdschriften en veilingcatalogi. Eind 2014 telde de kunsthistorische bibliotheek 31.295 titels.
Digitale ontsluiting van de collecties archeologie en kunst De collectiedatabase wordt ingezet voor het beheer en het bruikleenverkeer van de collecties. Eind 2014 waren 54.502 objecten digitaal geregistreerd op het niveau van de basisregistratie. Dat is naar schatting de helft van het totaal. Eind 2014 waren 21.872 objecten van de collectie archeologie en 25.241 van de kunstcollecties digitaal geregistreerd.
joseph steinweg
OntmOetingen in OOrlOgstijd 20-9-’14 tot en met 22-2-’15 museum het Valkhof nijmegen
Digitale registratie maakt ook de ontsluiting ten behoeve van externe partijen mogelijk. In samenwerking met het Gelders Erfgoed werd het mogelijk gemaakt om een klein deel van onze collecties op de website van Collectie Gelderland en op onze eigen website te raadplegen. Eind 2014 stonden er bijna 1.200 objecten online. Het virtuele aantal bezoekers groeit nog steeds. Vanuit het streven onze kennis te delen en gegevens te kunnen uitwisselen met andere instellingen is een start gemaakt met de verdere uniformering van de database. De registratoren van de archeologische collecties en de kunstcollecties hebben dit jaar aanzienlijke stappen gezet met betrekking tot het opschonen en uniformeren van de thesaurus.
Vernieuwing van de semi-permanente presentatie van de collecties 42
Op 22 maart 2014 is op de benedenverdieping van het museum de nieuwe, kleurrijke presentatie Pop Art geopend als voorloper van de vernieuwing van de semi-permanente presentatie van de eigen collecties. Voor het ontwikkelen en uitvoeren hiervan ontving het museum als beneficiënt van de Bankgiroloterij een bijdrage in het kader van de vernieuwing van de gehele presentatie. Pop Art weerspiegelt de tijdgeest van de jaren zestig: bevlogen, meeslepend, kleurrijk, ludiek en kritisch. De populaire massacultuur met zijn aansprekende reclamebeelden en verleidelijke beelden van luxe en welvaart staan hierin centraal. De alledaagse realiteit met favoriete afbeeldingen en triviale objecten blijkt een vruchtbare inspiratiebron te zijn. De kunstwerken van Pop Art zijn niet alleen mooi en intrigerend om te zien, ze kunnen ook goed worden geïnterpreteerd en lenen zich uitstekend om er een historisch tijdsbeeld omheen te construeren. Vandaar dat de maatschappelijke context in deze presentatie veel aandacht heeft gekregen. Motivaction heeft op basis van het definitieve ontwerp van de inrichting een onderzoek uitgevoerd onder twee beoogde doelgroepen. De conclusies uit dit onderzoek zullen bij de verdere herinrichting van het museum worden meegenomen. De conservatoren archeologie en oude kunst zijn in het afgelopen jaar bezig geweest met het ontwikkelen van ideeën en verhaallijnen voor de herinrichting van de semipermanente presentatie en het selecteren van objecten hiervoor. In de komende tijd zullen deze ideeën, samen met educatie en marketing, verder uitgewerkt worden.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
43
COLLECTIES
ORGANISATIE
45
Detail Godenpijler
Ondernemingsraad In 2014 zaten de volgende leden in de Ondernemingsraad: Tosca Philipsen (voorzitter), Bart Anthonisse (secretaris) en Maarten Jeukens. Het jaar stond in het teken van een moeizame weg richting de reorganisatie. Hiervoor kreeg de OR in augustus een adviesaanvraag en in september een hernieuwde adviesaanvraag. Eind september gaf de OR een inhoudelijk advies aan de directie. Daarnaast behandelde de OR een adviesaanvraag voor verlofcompensatie en een adviesaanvraag voor een wijziging in de overlegstructuur. De OR ging het jaar direct van start met een intensieve OR-training waarin de leden
47
werkten aan het eigen profiel en de visie op de organisatie. Voor het contact met de
ORGANISATIE
achterban werd de nieuwsbrief InfORmatie gestart. Deze nieuwsbrief verscheen in 2014 drie keer. In het kader van de reorganisatieplannen hield de OR drie bijeenkomsten met het personeel. De OR heeft aangedrongen op het adequaat uitvoeren van het P & O beleid en kreeg de toezegging dat hiervoor in 2015 tijdelijk een medewerker zal worden aangesteld. In 2014 heeft de OR 19 maal vergaderd. Naast de 10 reguliere overlegvergaderingen was er regelmatig informeel overleg met de directie. De voorzitter van de Raad van Toezicht was éénmaal aanwezig bij een overlegvergadering om de algemene gang van zaken te bespreken. Hij was ook aanwezig bij de bespreking van het advies over de reorganisatie. Tweemaal is er rechtstreeks overleg geweest met de voorzitter van de Raad van Toezicht
Governance Code Cultuur Museum Het Valkhof wordt sinds medio 2007 bestuurd volgens het RaadvanToezichtmodel. Het model wordt regelmatig geëvalueerd. Het museum onderschrijft de negen principes van de Governance Code Cultuur en heeft deze grotendeels in de statuten, het RaadvanToezichtreglement en het bestuurs(directie)reglement vastgelegd. In de januari vergadering van 2014 heeft de Raad van Toezicht van Museum Het Valkhof de Governance geëvalueerd aan de hand van de richtlijnen van de gemeente Nijmegen, die zijn gebaseerd op de principes en praktijkaanbevelingen van de Governance Code Cultuur. Hierbij is vastgesteld dat het museum alle praktijkvoorbeelden heeft overgenomen in zijn bedrijfsvoering.
Bericht van de Raad van Toezicht De leden van de Raad van Toezicht van Museum Het Valkhof beschikken over één of meer van de volgende competenties: financieel-economische deskundigheid, HRM- en bedrijfskundige deskundigheid, juridische deskundigheid, kunst- en cultuurhistorische deskundigheid, affiniteit met de overheid en affiniteit met de markt/commerciële sector. De voorzitter is tevens aanspreekpunt voor de OR. De Stichting Museum Het Valkhof-Kam wordt bestuurd volgens het raad-vantoezichtmodel. De Stichting onderschrijft de principes en best practice-bepalingen met
48
betrekking tot het raad-van-toezichtmodel zoals beschreven in de Code Cultural Governance.
Werkzaamheden in 2014 De Raad van Toezicht hield vijf reguliere vergaderingen. Daarnaast werden er twee extra vergaderingen belegd inzake verbouwing & herinrichting, en inzake de invulling van de directie. In die laatste vergadering heeft de Raad van Toezicht een besluit genomen nadat de directeur-bestuurder, Marijke Brouwer, zich eind 2014 ziek gemeld had na organisatorische problemen. Met het oog op de urgentie om zowel de reorganisatie als de planvorming op de korte en middellange termijn te waarborgen, heeft de Raad van Toezicht besloten om een interim directeur aan te stellen voor de eerste maanden van 2015. Medio december werd deze interim-directeur gevonden in de persoon van Jan van Laarhoven. Met hem werd afgesproken dat hij zijn werkzaamheden in de eerste week van januari zou aanvangen. In 2014 heeft de Raad van Toezicht goedkeuring verleend aan jaarrekening en jaarverslag 2013 en heeft ze het accountantsverslag 2013 besproken met de accountant. De Raad van Toezicht heeft goedkeuring verleend aan de Jaarstukken 2013 van de Stichting Horecaactiviteiten van Museum Het Valkhof. Tevens heeft de Raad het jaarplan en de jaarbegroting 2015 goedgekeurd. In 2014 heeft de Raad van Toezicht verder haar goedkeuring gehecht aan: • De begroting boven rechtsbevoegdheid van de tentoonstellingen ‘Ontmoetingen in oorlogstijd’; ‘Van hun voetstuk, Romeinse beelden opnieuw ontdekt’; ‘RELOAD, Kunst om op te laden - Biënnale Gelderland’ en de vernieuwde vaste opstelling van Pop Art. • De volgende documenten in het kader van de verbouwing en herinrichting: Fase afsluiting structuur ontwerp; afsluiting voorlopig ontwerpfase; opdrachtversterking aannemer en installateur en afsluiten DO fase en het opstarten van de bestekfase van het project.
In 2014 zijn er twee leden van de Raad van Toezicht afgetreden, één lid herbenoemd en twee nieuwe leden benoemd. De Raad van Toezicht vervulde ook dit jaar weer de functie van klankbord voor de directeur. Als uitvloeisel van deze klankbordfunctie heeft de voorzitter van de Raad van Toezicht, samen met een voorbereidingscommissie waarin ook de directeur zitting heeft, in 2014 voor de vierde keer een Valkhoftafel georganiseerd. Een denktank in wisselende samenstelling met een twaalftal personen uit stad en regio wisselt van gedachten over een thema met de organisatie. Deze keer was het thema: ‘het vernieuwde Museum Het Valkhof’.
49
De heer R.P.A. Migo, voorzitter • Voorzitter voorbereidingscommissie Stedelijk Netwerk Nijmegen • Lid dagelijks bestuur Euregio Rijn Waal • Ambassadeur Museumpark Orientalis • Comité van aanbeveling Stichting UniPartners Nijmegen • Raad van Toezicht Ziekenhuis Rivierenland • Raad van Toezicht Kinderopvang SKAR Arnhem • Voorzitter klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland • Ambassadeur Stichting De Driestroom Ir. L. Visser • Lid Directie S4 Energy B.V., Rotterdam • Directie Next Renewable Group B.V. Rotterdam • Voorzitter Raad van Commissarissen Woningcorporatie Standvast Wonen, Nijmegen • Voorzitter Stichting Nieuwe Bedrijvigheid Gelderland • Voorzitter Stichting Camera in the Smiling Sun, Nijmegen • Lid Raad van Toezicht Raad voor Accreditatie Mevrouw drs. J.W.N. Verberne, • Directeur Stichting CultuurMij Oost • Lid Raad van Advies festival Go Short
ORGANISATIE
Overzicht functies en nevenfuncties leden Raad van Toezicht
Drs. G.J.M. Jacobs • Bestuurslid Stichting Club van 111 (Hofraad) • Penningmeester Stichting Horeca-Activiteiten Museum Het Valkhof Nijmegen • Penningmeester businessclub Amor Poculi • Voorzitter Raad van Commissarissen Klokgroep BV Druten Dr A.R. de Klerck • Universitair docent Kunstgeschiedenis, Radboud Universiteit Nijmegen • Lid Wetenschappelijke Adviesraad Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut te Florence • Lid Redactieraad van het tijdschrift Incontri, rivista europea di studi italiani • Bestuurslid Stichting Nijmeegse Kunsthistorische Studies, Nijmegen
51
• Lid Adviescommissie Beeldende Kunst, Prins Bernhard Cultuurfonds
ORGANISATIE
• Bestuurslid Stichting Paul Guyot, Nijmegen De heer J.A. Ruijs • Vice-voorzitter Raad van Toezicht Museum Het Valkhof Mr. R.P.K.J. van Gerven • Hoge van Gerven Notarissen Nijmegen • Voorzitter van De Sociëteit De Heessche Club • Secretaris van de Stichting administratiekantoor Chateauneuf-de-Coulon • Bestuurslid van de Stichting Researchfonds oogheelkunde • Lid van Stg. Ondersteuning Cystic Fibrosis Oost-Ned. • Bestuurslid van de Dekenale Caritasinstelling • Docent bij Personen en Familierecht Beroepsopleiding Notariaat
Vrienden van Museum Het Valkhof Museum Het Valkhof kent een actieve Vriendenvereniging. Het aantal leden telde 846 in januari 2014, waarvan 336 gezinslidmaatschappen. Dit aantal is gedurende het jaar iets afgenomen. Eind december 2014 stond het aantal op 781 (waarvan 322 gezinslidmaatschappen).
Bestuur In 2014 is het bestuur zesmaal bij elkaar geweest. In het bestuur hadden zitting: • Marie-Louise Hoppenbrouwers (voorzitter) • Maryan Schrover (vicevoorzitter, secretaris)
52
• Hakky Raijmakers (penningmeester) • Babette Degraeve • Joep Mes • Mathé Prick • Christel Theunissen • Maike Woldring
Werving De werving van nieuwe Vrienden vraagt onverminderd onze aandacht. Daartoe is een nieuwe Vriendenwervingsbrochure gemaakt. Dit jaar is bewust extra aandacht gevestigd op de mogelijkheid tot - fiscaal gunstige - schenkingen aan de Vriendenvereniging. De website werd voorzien van de anbi-status.
Activiteiten Ook dit jaar konden de Vrienden profiteren van tal van activiteiten die speciaal voor hen werden georganiseerd. Zo vond op 15 maart de jaarlijkse Vriendendag plaats. Na de jaarvergadering op deze dag gaf de museumdirectie een toelichting op de plannen voor de verbouwing van Museum Het Valkhof. Daarnaast waren er presentaties van Marja Begheyn over het Panorama Nijmegen (door Derk Anthony van de Wart uit 1806) en van Frank van de Schoor over de collectie Van Mulukom (te zien in de expositie ‘Kracht en Kleur’). In het kader van het Karel de Grote-jaar in 2014 ging Louis Swinkels dieper in op de Valkhofburcht – ooit een van de residenties van deze keizer.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
53 37
Vrienden aan de koffie met Apfelstrudel in Aken
Rondleiding in het GAC door Louis Swinkels
ORGANISATIE
Vriendenreis Dresden, excursie Bastei
Vrienden ontvingen in 2014 een uitnodiging voor de feestelijke openstelling van de nieuwe presentatie van de Pop-art-collectie (Pop Art-Power, Glamour, Transformation) op 22 maart. Er was een speciale Vriendenrondleiding door de expositie ‘Kracht in Kleur’, op 11 mei. Op 15 augustus genoten meer dan 100 Vrienden op de galerij van een speciale concertavond in samenwerking met het Nationaal Jeugdorkest. Op zondag 28 september hield Barbara Kruijsen een speciale Vriendenrondleiding door de nieuwe expositie ‘Ontmoetingen in oorlogstijd’. Op 23 november leidde Frank van de Schoor de Vrienden rond in de negende editie van Biënnale Gelderland. Op 25 november volgde een exclusieve Vriendenontvangst in het GAC, waar Stephan Weiß-König en Louis Swinkels een rondleiding verzorgden met aandacht voor de expositie ‘Kunst van het Vuur’ en een bijzonder archeologisch object, dat recentelijk gerestaureerd was. Vrienden ontvingen
54
een korting voor deelname aan het Kunstcafé in november. Eén bijeenkomst had als thema de sieraden van Nel Linssen, de andere had als thema de expo Hoed Couture.
Excursies Met veel enthousiasme reisden de Vrienden per bus naar Maastricht en Wijlre, met als doel de Stichting Restauratie Atelier Limburg, en de Bonnefanten Hedge House Foundation. Zeer positief waren ook de reacties van de Vrienden op de excursie naar Leiden (de expo Gouden Tijden in het Rijksmuseum van Oudheden) en een bezoek aan het kleine museum over de Brittenburg, in Katwijk. Op 18 augustus zetten de Vrienden koers naar Alkmaar, voor een bezoek aan de expo Van Oostsanen, in het Stedelijk Museum Alkmaar. Een vierde excursie vond plaats op 16 september, met bestemming Aken. Daar stond een bezoek aan de expo Karel de Grote – Macht, Kunst, Schatten – op het menu. Voor alle excursies bleek volop belangstelling. Zeer gewild zijn de Vriendenreizen. Met dit jaar van 7 tot en met 12 september een meerdaagse excursie naar Dresden en Praag. Met ook een uitstap naar Halle, met het vernieuwde archeologische museum. Het aantal deelnemers was groot, 91 Vrienden gingen mee op reis.
Nieuwsbrief Viermaal ontvingen de Vrienden een Nieuwsbrief, met wetenswaardigheden, tips en achtergrondinformatie over Museum Het Valkhof. Vanaf dit jaar geprint op duurzaam papier. In november ontvingen de Vrienden via het Vriendenbestuur een schrijven over de reorganisatieplannen van Museum Het Valkhof, waarin bezorgdheid werd geuit over de ontstane situatie.
gewniets hpesoj
negniteOmtnO djitsgOlrOO ni 51’-2-22 tem ne tot 41’-9-02 negemjin fohklaV teh muesum
Museumwinkel In de Museumwinkel werkten dit jaar 44 vrijwilligers, allen Vrienden van het museum. De omzet was dit jaar iets bescheidener. Ook het speciale Koopjesweekend, in november, bracht iets minder op dan de vorige jaren.
Vrijwilliger van het jaar In 2014 is Trees van der Kleij verkozen tot Vrijwilliger van het Jaar. Jarenlang werkt ze al als medewerker in de museumshop. Sinds 2006 is ze bovendien zeer actief lid van de Winkelwerkgroep, ze maakte o.a. de roosters en organiseerde diverse keren het jaarlijkse vrijwilligersuitje.
Guyot Stichting
55
De Guyot Stichting heeft in 2014 geen nieuwe aankopen gedaan.
ORGANISATIE
FINANCIEN
Subsidiënten, sponsors en fondsen in 2013 In 2012 heeft Museum Het Valkhof het verheugende nieuws gekregen dat het beneficiëntschap door de Bank Giro Loterij met drie jaar is verlengd. Het museum ontvangt nog 3 jaar langer een bedrag van telkens € 200.000, bestemd voor de ontwikkeling van voorwerpenmuseum naar verhalenmuseum. Verder ontving het museum in 2013 een bedrag van € …. aan eenmalige subsidies en fondsen. Een overzicht.
57 Gemeente Nijmegen Provincie Gelderland Projectsubsidie en sponsoring BankGiro Loterij Stichting Casterenshoeve Provincie Gelderland Labrys Reizen Mondriaan Fonds Prins Bernhard Cultuurfonds SNS Reaalfonds Turing Foundation Vereniging Vrienden van Museum Het Valkhof VSBfonds Stichting Zabawas
FINANCIEN
Structurele subsidie
Subsidiënten, sponsors en fondsen Overzicht subsidiënten Structureel Gemeente Nijmegen Provincie Gelderland Incidenteel BankGiroLoterij Stichting Museumkaart Provincie Gelderland
59
Gemeente Nijmegen
FINANCIEN
V-fonds Prins Bernhard Cultuurfonds SNS Reaal Stichting Dorodarte Euregio Totaalbedrag € 286.088
Jaarrekening Balans per 31 december 2014 in € 1.000
Activa
2014
2013
Vaste bedrijfsmiddelen 7.162 6.980 Voorraden
118
119
Vorderingen
448
417
Liquide middelen 2.056 1.959 9.784 9.475 Passiva
60
Eigen vermogen 2.572 2.776 Bestemmingsfondsen 1.336 1.200 Voorzieningen
324
350
Langlopende schulden 4.294 4.411 Kortlopende schulden 1.258
739
9.784 9.475 Exploitatierekening over 2014 in € 1.000
Opbrengsten
2013
2012
Opbrengsten Museum
376
390
Opbrengsten Museumwinkel
42
47
Sponsoring en subsidies 3.894 3.597 Overige opbrengsten
-17
-20
4.294 4.014 Kosten Personeelskosten 2.310 2.122 Huisvestingskosten
911
804
Organisatiekosten
177
190
Activiteitenkosten
833
617
4.233 3.734 Bedrijfsresultaat
-34
337
Financiele baten en lasten
-170
-160
Resultaat uit gewone bedrijfsvoering
-204
177
Bovenstaande cijfers zijn ontleend aan de jaarrekening 2014. Het management bestond ultimo 2014 uit 3 leden. De management bezoldiging bedroeg over 2014 € 294.863 o.b.v. 3 fte.
61 FINANCIEN Ruud van Empel, World #33, 2008
Christiaan Zwanikken, Boar Suit Exoskeletal, 2013
Bezoekerscijfers Totaal bezoek
2014
2013
Vol tarief (€ 9,00)
17.116
18% 18.658
20%
Reductietarief I (€ 5,50)
3.067
3% 2.484
3%
Reductietarief II (€ 4,50)
5.029
5% 5.595
6%
Reductietarief III (Schoolbezoek, € 2,00, € 2,50, € 2,75)
8.325
9% 6.541
7%
1%
50
0%
63% 62.325
65%
Reductietarief IV (€ 1,00, € 1,20, € 1,75)
983
Gratis, inclusief Museum(jaar)kaart
58.028
92.548 100% 95.653 100%
63
Reductietarief I Groepsbezoek Overige
0
0%
0
0%
3.067 100% 2.484 100% 0
0%
0
0%
3.067 100% 2.484 100%
Reductietarief II 4 t/m 16
3.073
61% 2.948
53%
Student
1.482
29% 1.846
33%
CJP Overige
464
9%
663
12%
10
0%
138
2%
5.029 100% 5.595 100%
Gratis bezoek Vrienden van Museum Het Valkhof Scholieren in klassenverband met schoolabonnement Museum(jaar)kaarthouders Overige
648
1% 1.115
2%
6.466
11% 5.524
9%
42.898
74% 40.978
66%
8.016
14% 14.708
24%
58.028 100% 62.325 100%
Jeugd Schoolbezoek
14.500
59% 11.902
53%
Individueel bezoek - 0 t/m 5 jaar
1.230
- 6 t/m 18 jaar
4.647
- CJP - Museum(jaar)kaart junior
9 4.099
5%
970
4%
19% 5.010
23%
0%
686
3%
17% 3.688
17%
24.485 22.256
FINANCIEN
65+
COLOFON Vormgeving Studio Spence, www.spence.nl Tekst Museum Het Valkhof Eindredactie René Vossen Teksten Fotografie Thijn van de Ven (Museum Het Valkhof), Jeroen Snijders, Mirjam Nuver Peter Bliek, Bas Linssen Bezoekadres Kelfkensbos 59 Postadres Postbus 1474, 6501 BL Nijmegen E-mail info@museumhetvalkhof.nl Website www.museumhetvalkhof.nl
65
Twitter @Valkhofmuseum
FINANCIEN
Facebook Facebook /Museumhetvalkhof
Wijzigingen en drukfouten voorbehouden © 2015
MUSEUM HET VALKHOF