Kringnieuws maart 2003

Page 1

KRING n i e u w s uitgave van kring ‘vrienden van ’s‑Hertogenbosch’

2003

Jaargang 30

nummer 2

INHOUD Het Kringhuis: Afdeling Planning ......................... 3

Inleverdata kopij 2003.................... 4

ingezonden brieven........................ 4

LEF-reis volgeboekt

.................. 4

maart 2003

Uitnodiging ledenvergadering

van het bestuur

U wordt van harte uitgenodigd voor de Algemene Ledenvergadering van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch” op 14 mei 2003 in de Azijnfabriek te ’s‑Hertogenbosch. De aanvangstijd van de vergadering is 19.30 uur; einde vergadering om 20.30 uur.

Oplevering Diezehuis

van de redactie

LEF-lezing door drie stadsgidsen .4

De voorzitter vertrekt, maar blijft actief............................ 5

mooiste plekje van ’s‑Hertogenbosch De casinotuin................................... 6

Coen Free........................................... 9

Ledendag 3 mei.............................. 10

Geslaagde ontmoeting in Maliskamp ...................................... 10

Onderzoek naar de Stelling ’s‑Hertogenbosch ......................... 11

Tudorroos in de Uilenburg......... 12

Kringnieuws maart 2003

bestuursleden Cor Gillhaus en Frans van Sundert bekijken samen met de penningmeester van de stichting Binnendieze, de heer Jan de Wit de balie van de medewerkers van het Diezehuis. Met name achter de balie is er veel veranderd

De uitgave van dit Kringnieuws is mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van Jacques Stienstra. 1


Op zaterdag 1 maart jl. zijn het Diezehuis en naastgelegen panden opgeleverd. Concreet betekende dat dat enkele bestuursleden samen met een afvaardi‑ ging van aannemers met elkaar keken naar plus- en minpunten van de jong‑ ste renovatie. Het Diezehuis aan de Molenstraat 15 heeft in zes weken tijd een geweldige metamorfose ondergaan. Zo werd de ruimte achter de loketten niet alleen uitgebreid, maar kwam er ook een nieuw interieur. Ruime toiletgroepen en een prachtige keu‑ ken voltooien het geheel. Dit werd moge‑ lijk omdat ook de panden Molenstraat 11 en 13 bij het Diezehuis werden betrok‑ ken. Op die manier zal het de medewerkers van de Stichting Binnendieze wel lukken om alle toeristen te ontvangen en hen via een ingenieus nieuw computerprogramma van kaarten te voorzien en/of reserveringen op te stellen. Hoewel de renovatie slechts zes weken duurde, krijgt de bezoeker een uitstekend beeld van een totaal veranderd pand. De komende weken moeten nog wat details gewijzigd worden, maar op 1 april hoopt men klaar te zijn. Aan de Molenstraat 9 vinden de schippers straks onderdak. Ook hier zal voor die datum nog het nodige veranderd worden. Als alles klaar is, wordt in dit pand het onderhoud van de boten verricht. Ook zal er ruimte zijn om lezingen te houden.

het gezelschap is op weg naar Molenstraat 15 om eventuele kanttekeningen te plaatsen bij de oplevering

Tekst en foto’s: Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

Agenda 12/ Sint-Jorisfeest De Oude Schuts 13-04-03 (Citadel en Sint-Jan) 15-04-03 LEF-lezing: Katholieken en schuilkerken (Azijnfabriek) 30-04-03 Koninginnemarkt (binnenstad) 03-05-03 ledendag 05-05-03 Noord Zuid Bevrijdingsfestival (Parade en Kerkstraat) 14-05-03 Algemene ledenvergadering in de Azijnfabriek te ’s‑Herto‑ genbosch, aanvang 19.30 uur. 17/ 1e reis naar Ieper en Lille LEF 18-05-03 25-05/ Bossche Beiaardweek 01-06-03 (binnenstad) 31-05/ 2e reis naar Ieper en Lille LEF 01-06-03 2

de voorzijde van het Diezehuis wordt in ogenschouw genomen

een nieuwe keuken hoort ook tot het prachtige interieur

Kringnieuws maart 2003


Het Kringhuis:

nader bekeken

afdeling Planning

Op een koude dag in het begin van januari praat ik met Carin van de Gevel, Harrie van den Meerendonk, Wim Vernhout en Antoinette van Tricht. Zij vormen met zijn vieren de afdeling Planning in het Kringhuis. Ze streven naar een hoge graad van perfectie: “We hebben prima gidsen in huis, we hebben interessante activi‑ teiten. Dan moet de planning van die activiteiten ook optimaal zijn.” Een wandeling, een torenbeklimming, een bezoek aan de Sint-Jan of het stadhuis en andere objecten kunt u op twee manieren reserveren. U kunt zich aansluiten bij een vrije wandeling of rondleiding. Deze zijn op vastgestelde tijden. Hiervoor meldt u zich aan bij de balie in het Kringhuis. Maar het kan ook anders. Als u met uw familie, vrienden, vereniging of bedrijf een leuke dag in ‘s‑Hertogenbosch wilt doorbrengen, belt u naar de balie van het Kringhuis. U overlegt met een van de medewerkers over uw plannen. Uw wensen worden geno‑ teerd en dan gaat de afdeling Planning aan de slag. Want er valt het een en ander te regelen. Is het stadhuis die dag open? Is er een gids die èn een stadswandeling kan begeleiden èn een rondleiding door het stadhuis kan verzorgen èn die speciale kwaliteiten heeft waar u om vraagt? En is die gids niet al toevallig voor een andere wandeling ingeroosterd? De afdeling Planning zoekt het uit. Als alles geregeld is, krijgt u een bevestiging; zijn er kleine problemen, dan wordt u teruggebeld: een uurtje later starten, of een andere volgorde bijvoorbeeld. Tenslotte krijgt u uw reserve‑ ring op schrift thuisgestuurd. Aanbod op maat De afdeling Planning houdt zich bezig met de klant die maatwerk wil. En daar hebben ze het behoorlijk druk mee. Door het hele jaar zijn er aanvragen maar mei en september zijn echte topmaanden. Die perioden lijken bij uitstek gekozen te worden voor een reünie, een perso‑ neelsuitstapje, of een vriendengroep die een ‘dagje ‘s‑Hertogenbosch’ wil doen. “In mei en september regelen we meer dan honderd activiteiten per week,” aldus Carin. Zij coördineert de werkzaamheden van de afdeling Planning en is bijna iedere werkdag in het Kringhuis aanwezig. Kringnieuws maart 2003

v.l.n.r. H. van den Meerendonk, C. van de Gevel, A. van Tricht en W. Vernhout

Maar ook in de vrij rustige januari-maand komt tijdens ons gesprek de baliemede‑ werkster binnen om even te overleggen over een aanvraag. Via de fax rolt een reservering van de VVV binnen. Als daar een aanvraag komt die de VVV niet kan honoreren, gaat die zo snel mogelijk door naar het Kringhuis. Op de aanvraagformu‑ lieren staan bijzonderheden. De familie De Vries die een rondwandeling aanvraagt met een koffiestop, omdat vader niet zo lang kan lopen en even uit moet rusten. De heer Jansen die zijn Duitse collega’s op bezoek heeft en naast de zakelijke bespre‑ kingen ook iets cultureels wil doen, bij‑ voorbeeld de Sint-Jan bezichtigen. Graag met een Duits sprekende gids. Reserveringen Harrie heeft de reserveringen van de te bezoeken locaties op zich genomen. Hij beschikt over allerlei informatie: het stad‑ huis stuurt regelmatig bericht op welke dagen er geen rondleiding mogelijk is. Bijvoorbeeld omdat de gemeente een gezelschap ontvangt, of dat het stadhuis gesloten is wegens een schilderbeurt. Datzelfde overzicht komt binnen van andere monumentale gebouwen: het Zwanenbroedershuis en de verschillende kerken. Bijvoorbeeld van de Sint-Jan. Die is gesloten voor rondleidingen tijdens de ere‑ dienst, maar ook als er een huwelijk plaats‑ vindt. In het Kringhuis zijn die data lang van tevoren bekend. Harrie: “We hebben

natuurlijk een probleem bij een uitvaart, die laat zich niet plannen. In dat geval worden we gefaxt dat een bepaalde rondleiding verschoven moet worden. Gelukkig hebben onze klanten daar begrip voor.” De gidsen In het bestand van de afdeling zitten ruim 100 gidsen. Zij hebben vaak jarenlange ervaring. Afgelopen zomer is er een groep nieuwe gidsen bijgekomen, die eerst een tweejarige opleiding gehad heeft! Van alle gidsen heeft Carin de gegevens verza‑ meld. Welke talen spreken ze? Met welke doelgroep hebben ze een bijzondere affi‑ niteit? Willen ze bijvoorbeeld meedoen aan de activiteiten die samen met het inloopschip georganiseerd worden? In welke gebouwen en objecten kunnen ze een rondleiding verzorgen? De gidsen zijn heel gemotiveerd en willen graag aan de slag. Daarvoor leveren zij op hun beurt een lijst in met data waarop ze ingeroos‑ terd kunnen worden. De planning zorgt er dan voor dat alle gidsen zo ongeveer even U kunt reserveren bij de balie van het Kringhuis; zie voor adres, telefoon en openingstijden het colofon van dit Kringnieuws. Als u een activiteit boekt, krijgt u een bevestiging thuis met een acceptgiro. Tot veertien dagen voor de afgesproken datum kunnen wijzi‑ gingen in de afgesproken activiteiten worden gemaakt. 3


ingezonden brieven

vaak gevraagd worden. De gidsen krijgen elke week een overzicht van alle activitei‑ ten en wie de betreffende rondleidingen verzorgt. Dat is nodig. Stel dat een gids onverwacht uitvalt. Dan kan hij of zij zelf kijken naar een vervanger. In noodgeval‑ len regelt de afdeling Planning een andere gids. Carin is zo ongeveer twee en een half jaar bezig. Zij heeft alles zo’n beetje in haar hoofd zitten. Wim is nog niet zo lang bij de planning betrokken. Hij onderstreept de complexiteit van het regelwerk. En dat dat regelwerk goed gedaan moet worden, daar zijn ze het allemaal over eens. “We zijn een goed team,” vindt Harrie. “We vangen elkaar goed op. Want wat we er ook aan doen, zo af en toe gaat er toch iets mis. Ik zong een keer bij een huwelijksmis in de Sint-Jan. Ik had uitzicht op de deur, en ja hoor, daar kwam een groep binnen. Die maakte gelukkig gauw rechtsomkeert. Dat was een foutje.” De accommodatie “Alle gegevens worden in de computer ver‑ werkt. Het programma is aan vernieuwing toe, het is niet erg gebruiksvriendelijk,” vindt Carin. Antoinette voert sinds enige tijd wekelijks alle gegevens in. Er is daardoor altijd een up-to-date overzicht beschikbaar. De werkruimte achter het prentenmuseum is nog niet optimaal. Vier muren, geen raam. Daglicht komt binnen via twee koe‑ pels in het dak; ’s winters te koud, ’s zomers te warm. De ruimte wordt gedeeld met het bureau reservering van de Binnendieze. Als het druk is, kun je de klant aan de telefoon soms niet verstaan. “Misschien krijgen we in de toekomst nog eens een betere accom‑ modatie,” hopen Carin en Harrie. Gezellig is het er wel lijkt me. Af en toe komt een gids binnen om een praatje te maken of iets te vertellen. De mensen van afdeling Planning hebben veel contact met de gidsen. Carin: “De gidsen dragen hun enthousiasme voor de Kring en voor ‘s‑Hertogenbosch op een fantastische manier uit. Dan moeten ze er toch op kunnen rekenen dat de planning goede afspraken voor ze maakt?” tekst en foto: Marjan Vonk

van de werkgroepen

De kapel LEF-reis van het GZG volgeboekt In het januarinummer 2003 van Kringnieuws staat een interessant arti‑ kel over de geschiedenis van de kapel van het GZG. Van 1880 tot 1980 zijn de zieken verpleegd door de Barmhartige Zusters van de Heilige Carolus Borromeus. Een gedenkplaat op hun woning aan de Hervensebaan in ’s-Hertogenbosch herin‑ nert daaraan. Daarop is het volgende door Jan van Sleeuwen gemaakte puntdicht te lezen: De zusters van Trier zijn niet meer hier Het leven is niet meer wat het was: Servitudo et humanitas. J.v.S. Met vriendelijke groet, Jan Bruens

Fietstocht over dijken In dit, overigens uitstekende, artikel van Jo Hendriks in het Kringnieuws van januari 2003 staan twee vergissingen in benamingen. Er staat gedrukt: “Zoetelieve”, dit moet natuurlijk zijn “Soetelieve”. Het is, vreemd genoeg, wel “Engelse Dijk”, maar “Oude Engelenseweg” en niet “Oude Engelseweg”. Met vriendelijke groeten, Huub Elands

Inleverdata kopij 2003 De inleverdatum kopij voor mei 2003 is 16 april 2003 voor 17.00 uur. De inleverdatum kopij voor juli 2003 is 11 juni 2003voor 17.00 uur. De inleverdatum kopij voor september 2003 is 13 augustus 2003 voor 17.00 uur. De inleverdatum kopij voor november 2003 is 7 oktober2003 voor 17.00 uur. De inleverdatum kopij voor januari 2004 is 9 december 2003 voor 17.00 uur. 4

Zoals u hebt kunnen lezen in het Kringnieuws van januari 2003, is er door de werkgroep LEF opnieuw een reis geor‑ ganiseerd. Dit keer gaat de tocht op 17 en 18 mei naar Ieper en Lille. In het artikel dat Paul Nuijten schreef werd al aangegeven dat de reis eenmalig zou zijn. Maar wie gedacht zou hebben dat lezers van het Kringnieuws even zouden talmen bij het aanmelden heeft het mis. Op de dag van verschijning van ons blad was de hele reis al volgeboekt. De organi‑ satie zat heel even met de handen in het haar. Er was plaats voor 100 mensen maar als die zich meteen al aanmeldden, hoe‑ veel meer zouden er dan nog reageren? Die reacties kwamen en overtroffen de stoutste verwachtingen van de organi‑ satie. Er zat maar een ding op! Opnieuw voor twee dagen twee bussen huren, hotel boeken, maaltijden reserveren, noem maar op. Het is de leden van LEF gelukt om op 31 mei en 1 juni 2003 deze tweede reis weer te organiseren. En ook die is alweer helemaal volgeboekt. Hulde aan de werkgroep LEF om zo adequaat te reageren en in te spelen op de vraag van de lezers! Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis van de werkgroepen

LEF-lezing door drie stadsgidsen Op 15 april 2003 is er in de Azijnfabriek om 20.00 uur een LEF-lezing. Het onder‑ werp van de lezing luidt: Katholieken en Schuilkerken in ’s-Hertogenbosch van 1629 tot 1811. Over dit onderwerp zal worden verteld door Paul Calis, Harry Kelder en Ferry Sluiter. Het onderwerp was een werkstuk van deze drie personen dat gemaakt werd in het kader van de in april 2002 afgesloten opleiding tot stadsgids. De toegang is gratis. Kringnieuws maart 2003


van het bestuur

De voorzitter vertrekt,

maar blijft actief

Op 14 mei, op de jaarlijkse ledenver‑ gadering, treed ik af als voorzitter. De bestuurlijke verantwoordelijkheid draag ik graag aan mijn opvolger, de heer Jo Timmermans over. Maar de Kring ligt me na aan het hart en ik ben gevraagd om een aantal activiteiten te ondersteunen. Daardoor blijf ik actief betrokken bij de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch”. Bij wijze van afscheid vertel ik u vanaf deze plaats graag iets over mijn toekomstplannen. De werkgroepen U weet, de activiteiten van de Kring zijn in vier clusters ingedeeld: het natte en het droge bedrijf (respectievelijk de vaartochten en de rondleidingen), het museumbeheer en de werkgroepen. Er is mij gevraagd actief te blijven in de cluster werkgroepen. In deze cluster staat het vergaren van kennis centraal. Met die kennis kunnen we gidsen toerusten, de werkgroep LEF voeden, activiteiten ontwikkelen, andere organisaties en de gemeente adviseren. Als voorzitter was ik al coördinator van de gezamenlijke werkgroepen die zich bezighouden met de historische monumenten in onze stad, de Kring Monumenten Commissie. Tot deze KMC horen de voorzitters van een negental Kring-werkgroepen, van Klein Monument tot Industrieel Erfgoed. Deze coördinerende taak blijf ik houden. Naast de werkgroepen die zich bezighou‑ den met de monumenten zijn er ook vijf werkgroepen die zich bezighouden met de heemkunde: de verzamelaars, de werk‑ groep Jeroen Bosch, heraldiek, toponymie en de werkgroep Empel. Ik wil een bij‑ drage leveren om de heemkunde binnen de Kring een grotere plaats te geven. Tot nu toe hebben deze werkgroepen weinig onderlinge band. Ik wil er aan werken dat er, net als bij de monumentenwerkgroe‑ pen, een voorzittersoverleg komt. Het zou goed zijn als de activiteiten van de werkgroepen waar mogelijk op elkaar afgestemd worden, dat men elkaar onder‑ steunt en enthousiasmeert. En daarnaast zouden de heemkundewerkgroepen zowel aan onze leden als in groter verband wat meer kunnen laten zien wat ze in huis hebben.

Kringnieuws maart 2003

zijn. Zij gaat vervolgens na bij welk type organisatie deze gidsen aangesloten zijn en hoe de opleiding in die verschillende steden en organisaties eruit ziet. We zijn er bijna van overtuigd dat onze opleiding, die niet alleen gebaseerd is op kennis van de stad, maar ook op vaardigheden en attitude, uniek is. De begeleiding van dit onderzoek maak ik uiteraard af. Raad van adviseurs Ik ben gevraagd om lid te worden van de raad van adviseurs van de Kring, een col‑ lege dat tot taak heeft het bestuur te advi‑ seren met betrekking tot het beleid van de Kring en de strategie die de Kring moet voeren om dat beleid te realiseren.

Evaluatie opleiding stadsgidsen Dit voorjaar heeft een groot aantal nieuwe stadsgidsen zijn opleiding afge‑ rond. Voordat we met een nieuwe groep beginnen, willen we de opleiding evalu‑ eren. Een stagiaire van de Internationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer te Breda, Elma de Werdt, onderzoekt in haar afstudeerscriptie in welke andere historische steden stadsgidsen werkzaam

Vertegenwoordiger en stadsgids Namens de Kring blijf ik bestuurslid van Brabants Heem. Ik blijf de vertegenwoor‑ diger namens de Kring en de andere monumenten belangenorganisaties in de stad en woordvoerder in het overleg met de gemeente. En tenslotte: vroeger was ik stadsgids. Daar heb ik nu geen tijd voor, maar in de toekomst hoop ik regelmatig met een groep door de stad te lopen. Er is toch niets mooiers dan te vertellen over de geschiedenis en de schoonheid van ‘s‑Hertogenbosch. Cor Gillhaus

advertentie

5


moette nou toch’s kijke

mooiste plekje van ’s‑Hertogenbosch

De casinotuin

De huidige Casinotuin is een van de kleine stukjes natuur binnen de stadswallen. Maar wie kent nog de Casinotuin (gelegen tussen Nachtegaalslaantje, Binnendieze en Hekellaan) als een afgesloten geheel met hoge ijzeren hekken? Achter het hekwerk waren hoge struiken, zodat niet alles van de straat zichtbaar was. Ik heb dit niet meer meegemaakt, dat was voor mijn tijd. Deze tuin behoorde aan de heren van Sociëteit Casino die aan de Papenhulst gelegen was. Het gebouw stond komend vanaf het Nachtegaalslaantje net over de Judasbrug links. Tussen dit Casino en de Binnendieze, De Groote Stroom geheten, was een ijzeren poort waar de leden via een gebogen brugje de Casinotuin in konden komen.

de Nederlandse botanicus Pieter Paauw, en de herdenkingslindebomen voor koningin Beatrix en Amnesty International en nog veel meer. Dit zou een aantasting zijn van ons (Bosch) cultureel erfgoed. De Casinotuin waar ik en velen met mij denk ik zo, zo vele en fijne herinneringen aan hebben, mag niet verdwijnen.

Overhoop halen Maar wat wil de gemeente ‘s‑Herto‑ genbosch nu gaan doen met deze tuin: overhoop halen om een doorgang te creëren voor de voetgangers van de toe‑ komstige overdekte parkeerplaats op het huidige Vonk en Vlamterrein? Zou er bij de gemeente niemand zijn die een betere oplossing heeft, of misschien wel iemand bij de burgerij van de stad? Wat gaat er gebeuren met de meerdan-honderdjarige bomen die er staan? Die zullen toch niet gerooid worden? Ik moet er niet aan denken dat deze bomen moeten verdwijnen, zoals de Rode en de Treurbeuk, Paardekastanje, de Boomhazelaars, de Pavia vernoemd naar

voor de paardenstallen van de cavalerie. Deze paardenstallen stonden tot 1935 op de plaats waar nu het Theater aan de Parade staat.

6

Een bleek In 1735 kocht de gemeente een stuk grond, dat nu bekend staat als de Casinotuin, om er huisvuil te storten, omdat de huisvuilstort aan de Vughterpoort door oorlogsdreigingen genoodzaakt was te sluiten. Het aangekochte stuk grond was al eeuwen in gebruik als bleekveld met washuis. Tot 1866 was de Casinotuin in gebruik als stedelijke vuilnisbelt en als mestvaalt

deed rond 1929 bijna geen dienst meer omdat heel het sociëteitsleven veranderd was. In de jaren dertig werden er nog enkele openluchtspelen gegeven onder andere van De Nar en Kringloop der belangen. In 1935 bouwde de Sociëteit Casino een nieuwe schouwburg aan de Parade en is de Casinotuin weer in handen van de gemeente gekomen.

Muziekkiosk voor de magistraten De in 1828 opgerichte Sociëteit Casino kocht op 21 juli 1879 de tuin voor ƒ 17.500 van de gemeente ’s‑Hertogen‑ bosch. De Sociëteit legde een tuin aan die werd gebruikt voor wandelingen, concer‑ ten en ‘bals champêtres’ in de openlucht. In het midden van de tuin stond een ijzeren sprookjesachtige muziekkiosk met een kap als een mikadohoed. De tuin was bedoeld voor de heren officieren, rechters, magistraten en dergelijke. De Casinotuin Kringnieuws maart 2003


KRING n i e u w s uitgave van kring ‘vrienden van ’s‑Hertogenbosch’

Jaargang 30

2003

bijlage bij nummer 2

maart 2003

Uitnodiging: Aan de leden van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch” U wordt van harte uitgenodigd voor de Algemene Ledenvergadering van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch” op 14 mei 2003 in de Azijnfabriek te ’s‑Hertogenbosch. De aanvangstijd van de vergadering is 19.30 uur; einde vergadering om 20.30 uur. De agenda luidt als volgt: 1. Opening en welkom door de voorzit‑ ter. 2. Berichten van verhindering, ingeko‑ men stukken en evt. mededelingen. 3. Jaarverslag Kring over 2002. Verslag kascommissie. Vaststelling jaarrekening 2002 . Decharge van de penningmeester. Verkiezing nieuw lid van de kascom‑ missie. 4. Vaststelling contributie 2004. 5. Verkiezing voorzitter. Cor Gillhaus treedt af als voorzitter van de Kring. Bestuur stelt voor de heer Jo Timmermans te benoemen tot voorzit‑ ter van de Kring. 6. Het bestuur stelt voor de heer Marcel van Heesewijk te benoemen tot bestuurslid van de Kring. 7. Bestuur stelt voor de heer Cor Gillhaus te benoemen tot adviseur. Als de heer Jo Timmermans voorzitter wordt, treedt hij af als adviseur. 8. Rondvraag. 9. Sluiting van de vergadering om uiter‑ lijk 20.30 uur. Na afloop is er tot 22.00 uur gelegen‑ heid om onder het genot van een drankje gezellig met elkaar na te praten. Frans van Sundert, Secretaris bijlage Kringnieuws maart2003

Jaarverslag Kring 2002 1. ALGEMEEN a. Aantal leden Op 1-1-2003 had de Kring na vol‑ ledige opschoning van het bestand ruim 2100 leden, waarvan ongeveer 270 als vrijwilligers bij de Kring actief waren. De stand per 1-5-2003 wordt tijdens de vergadering bekend gemaakt. b. Samenstelling bestuur Het bestuur startte in januari 2002 in de volgende samenstelling: Cor Gillhaus Voorzitter Frans van Sundert Secretaris Jannie v.d. Sanden 2e Secretaris Karel Luyben Penningmeester Eric Overdijk Bestuurslid Er zijn twee vacatures. c. Statuten, huishoudelijk reglement Het huishoudelijk reglement is in de ledenvergadering van 17 januari 2001 vastgesteld. Het afgelopen jaar heeft het bestuur wederom een brainstormsessie gehou‑ den. Tijdens deze sessie kwamen onder andere de volgende onderwerpen aan bod: • Zijn doel en visie, zoals verwoord in de statuten van de Kring, nog van deze tijd? • Is de huidige organisatie van het bestuur van de Kring, zoals beschreven in de statuten, nog in staat om de vereniging in de huidige en toekomstige vorm te besturen? • Toekomstplannen?

De processen lopen nog. In de loop van 2003 zullen de adviseurs over de uitkomst van dit proces worden geraadpleegd; vervolgens komt de Algemene Ledenvergadering aan bod. d. Algemene Ledenvergadering Algemene Ledenvergadering in 2002 is gehouden op 15 mei. Verslag is gepubliceerd in Kringnieuws nummer 2/2002. e. Adviseurs Adviseurs van onze vereniging zijn: Prof. Dr. A.J. Bijsterveld, Drs. C. Free, Drs. R. Hage, Dr. W. van Leeuwen, de heer J. Stienstra en de heer J. Timmermans. Er zijn dit jaar twee bijeenkomsten geweest met het bestuur en advi‑ seurs. 2. VRIJWILLIGERSBEHEER a. Beleid en procedures Er is een nota Opbouw Personeelshandboek opgesteld. Het handboek moet in 2003 wor‑ den geëvalueerd en zal dat jaar als instrument worden gebruikt om een professionele opbouw van ons vrijwil‑ ligersbestand te garanderen. Net als in het vorige jaar zijn de ledenen vrijwilligerswervingsprocedures voortgezet. Op gezette tijden zijn voorlichtingsbij‑ eenkomsten gehouden voor nieuwe leden en vrijwilligers. Tijdens deze avonden kunnen de afdelingen van de Kring die vrijwilligers zoeken zelf een wervings- of voorlichtingspraatje houden. b. Vacatures a


Ook dit verslagjaar is gebleken dat kaderfuncties en specialismen (zoals planning, secretariaat, informatica en beleidsmedewerkers opleidingen) moeilijk te vervullen zijn. In 2003 zal via oproepen in het Kringnieuws en kranten een werving plaatsvinden om vrijwilligers te vinden die deze functies willen en kunnen vervullen. c. Opleidingen Ook dit jaar is het bestuur is er niet in geslaagd een geschikte vrijwilliger te vinden die de functie van beleidsme‑ dewerker Opleidingen wil vervullen. Om het beleid inzake de opleidingen, cursussen en introductieprogramma’s te ontwikkelen is deze functie beslist noodzakelijk. De opleidingen voor Stadsgids en Schippergids zijn met succes afge‑ rond. Er zijn dit jaar voor de gastvrouwen en gastheren van onze balie in Het Bossche Prentenmuseum lezingen en opleidingen gehouden over car‑ tografie, Hendrik de Laat en Herman Moerkerk. Deze lezingen/opleidingen werden verzorgd door Jo Timmermans, Wim de Laat en Vincent Verstappen. Inmiddels worden er door een aantal gastvrouwen al rondleidingen ver‑ zorgd in Het Bossche Prentenmuseum. d. Waarderingen Op 26 oktober 2002 zijn Jo Hendriks (rondleidingen Sint-Janstoren, bomen‑ wandelingen en wandelingen op de begraafplaats Groenendaal, lid van diverse werkgroepen en leverancier van verhalen in het Kringnieuws), Vincent Verberk (bijzondere verdien‑ sten voor de Kring en trekker van de Werkgroep LEF) en Jos Viguurs (opzetten van een goed functione‑ rend archief) benoemd tot Lid van Verdienste. e. Vrijwilligersovereenkomsten Er is dit jaar een begin gemaakt met het verspreiden en laten ondertekenen van de vrijwilligersovereenkomsten door de vrijwilligers van de Kring. f. Vrijwilligersdag Op 26 oktober is de Vrijwilligersdag gehouden. De opening vond plaats in de Nederlands Hervormde Kerk aan het Kerkplein in ’s‑Hertogenbosch. Na het openingswoord door de voorzitter van de Kring werden door de heer Jo Timmermans (adviseur van de Kring) de certificaten en speldjes uit‑ gereikt aan de benoemde Leden van Verdienste. b

Hierna reikte de voorzitter de certificaten uit aan de geslaagde Schippergidsen. Tussen de bedrijven door werden verschillende leden van de Kring op humoristische wijze in het zonnetje gezet door het entertainment gezelschap Johannes en Roosje. Dit tweetal zorgde voor hilariteit en bracht de stemming er snel in. Hierna volgde het gebruikelijk gezellig samenzijn. De vrijwilligersdag werd bezocht door ongeveer 260 personen. De kosten van de vrijwilligersdag zijn zoals in het vorig jaarverslag werd gesteld drastisch binnen de perken gebleven namelijk 3770 Euro. 3. VERENIGINGSSECRETARIAAT a. Secretariaat Kring De secretariaatsruimte in de Verwersstraat is tevens de gespreksen ontmoetingsruimte van vele vrij‑ willigers van de Kring. Te denken valt aan het oplossen van vragen, stukken opvragen uit het archief, het gebruik van computers om stukken uit te werken, het indienen van declaraties, rekeningen, oplossen van klachten, bibliotheek enz. De secretariaatsruimte is de vaste werkplek van de secretaris, bestuurs‑ leden, medewerkster financiële administratie, de secretaresse van het secretariaat, de medewerkers van het archief en de medewerker die de Nieuwsbrief van de Kring verzorgt. Het is gebleken dat de ruimte te klein is om alle hierboven genoemde activiteiten in een lokaliteit te kunnen uitvoeren. Dus wordt er gezocht naar andere locaties om al deze werkzaam‑ heden uit te kunnen voeren zonder dat men elkaar in en voor de voeten loopt. De hulp die wij van een van onze vrij‑ willigers de afgelopen anderhalf jaar hebben gehad om een nieuwe leden‑ administratie op te zetten heeft niet het door het bestuur gewenste resul‑ taat opgeleverd. Het bestuur heeft dan ook besloten deze hulp stop te zetten. Dit betekende wel dat het gehele pro‑ ces opnieuw opgestart moest worden en heeft dan ook de nodige vertraging in het gehele proces opgeleverd. b. Archief Het archief is operationeel. Onze medewerkers van het archief zijn momenteel nog steeds bezig om op een zeer fijnmazige manier het systeem te vervolmaken en documen‑ ten de juiste bewaarplek te geven.

c. Bibliotheek De bibliotheek is nagenoeg volledig in kaart gebracht. Vele tijdschriften zijn door de beheerder van de bibliotheek met vakmanschap ingebonden. d. Leden- en vrijwilligersadministratie De ledenadministratie is ook dit jaar door mevrouw Puck van Veen op uit‑ stekende wijze verzorgd. Met behulp van mevrouw Van Veen en een aantal medewerkers van het secretariaat is de ledenadministratie overgezet op een ander systeem. Zoals het hoort met een nieuw systeem draaien we eerst in 2003 een paar maanden proef. Wanneer het resultaat van het proef‑ draaien goed verloopt gaan we over op het nieuwe systeem. De mogelijk‑ heden van dit systeem zijn legio. De vrijwilligersadministratie loopt net als het vorig jaar nog niet zoals het hoort. De mutaties worden nog steeds niet op tijd doorgegeven aan de secre‑ taris. e. Secretariaat Stichting Gastheerschap (GHS) Het bestuur GHS bestaat uit: Cor Gillhaus, Eric Overdijk en Jan de Wit. f. Secretariaat Stichting Binnendieze Het bestuur Binnendieze: Cor Gillhaus, Arlan Lesterhuis, Jan de Wit en Eric Overdijk. Ook dit jaar zijn er aan de vloot van de Binnendieze twee boten toegevoegd. Het totaal aan boten is zo gekomen op acht. Bron van zorg is het vinden van een ruimte aan de Binnendieze om de vloot te kunnen afmeren en onder‑ houden. Het schipperskwartier aan de Molenstraat wordt door het toe‑ nemende aantal in te zetten schip‑ pers veel te krap. Daarom heeft het bestuur besloten voor uitbreiding van de bestaande ruimte. Hiervoor is het pand Molenstraat 11/13 aangekocht. Dit pand zal in 2003 worden gesloopt en dan wordt een begin gemaakt met de herbouw van dit pand. Van het pand gelegen aan Molenstraat 9 is de benedenverdieping gehuurd. De huidige behuizing van Molenstraat nummer 15a (benedenverdieping) en de aangrenzende glazen overkapping die gebruikt wordt bij de kaartverkoop is ook gekocht. Het jaarverslag en de jaarrekening van de Stichting Binnendieze liggen vanaf 1 mei 2003 ter inzage in het Kringhuis. g. Informatie & Communicatie Kringnieuws maart 2003


De werkgroep Informatie & Communicatie (I&C) is dit jaar hoofd‑ zakelijk bezig geweest met het over‑ zetten van de ledenadministratie op een nieuw systeem. Zoals gebruikelijk waren er nogal wat kinderziektes met telefoon, computers, netwerk, enz. I&C is momenteel bezig met de vol‑ gende activiteiten: • computernetwerk in de Verwersstraat; • toekomst verschillende balies ver‑ bonden met een backoffice; • mogelijkheden internet en uitbrei‑ ding hiervan; • opzetten bedrijfsbureau; • ontwikkelen van nieuwe software voor de planning van de inzet van stadsgidsen voor stadswandelin‑ gen en objectrondleidingen. De verwachting is dat de hiervoor genoemde activiteiten in de loop van 2003 zullen worden afgerond. h. Bouwcommissie De bouwcommissie heeft zich het afgelopen jaar beziggehouden met de volgende onderwerpen: • Huur, bouw en verbouwplan‑ nen panden Molenstraat 15a, 11-13 en 9 (schipperskwartier/ stationsgebouw/bezoekerscentrum Binnendieze). • Verbouwen verkoopruimte Molenstraat 15a (gereed medio februari 2003). • Zoeken naar onderhoudsruimte voor de boten van de stichting Binnendieze. • Ruimte om de Kring in zijn geheel onder te brengen (Kringhuis). f. Kringnieuws De kwaliteit van het Kringnieuws is ook dit jaar weer verbeterd. Hier is zeker een compliment voor de com‑ plete redactie en vormgevers op zijn plaats. g. Nieuwsbrief De Nieuwsbrief heeft ook dit jaar als communicatiemiddel voor de actieve vrijwilligers prima gefunctioneerd. Het nieuws (op tijd) aanleveren is een probleem. h. Website De website van de Kring moet verbe‑ teren. De Kring is (nog steeds) op zoek naar een vrijwilliger die de website op kwaliteit en inhoud maandelijks bijhoudt. i. PR De kring heeft dit jaar drie vrijwil‑ ligers bereid gevonden de PR-zaken Kringnieuws maart 2003

j.

k.

te behartigen. Deze vrijwilligers zijn inmiddels op vele fronten bezig. Wij denken met deze groep op de goede weg te zijn. Door studenten van het KWI College is een imago-onderzoek uitgevoerd. Hoewel het resultaat enkele nuttige indicaties bevat, voldoet het niet aan de verwachtingen. Met de leiding van het KWI College zal worden overlegd hoe een representatiever resultaat kan worden verkregen. LEF De werkgroep LEF (en daarmee de Kring) heeft het afgelopen jaar haar voorzitter Vincent Verberk verloren. Door zijn energieke en niet afla‑ tende ijver heeft deze werkgroep zich nadrukkelijk gemanifesteerd met lezin‑ gen, fietstochten en kleine excursies. De keuze van de jaarlijkse excursie viel op Mechelen. Gezien de enorme belangstelling is de excursie tweemaal georganiseerd. 30-jarig jubileum Een werkgroep is begonnen met het opzetten van activiteiten bij het 30jarig jubileum in 2003.

4. FINANCIELE ZAKEN a. Kring De Algemene Ledenvergadering van 2002 heeft de contributie voor 2003 vastgesteld op Euro 14,-. Zie jaarrekening. * b. Gastheerschap Zie jaarrekening en verslag.* c. Binnendieze Aan de Gemeente ’s‑Hertogenbosch is een extra bijdrage van 72605 Euro verstrekt voor het bevaarbaar maken van de Kruisbroedershekel. Zie jaar‑ rekening en verslag.* 5. MARKT a. Kringhuis Het is nog even wennen voor de medewerkers van Het Bossche Prentenmuseum. De meeste gast‑ vrouwen /heren hebben de cursussen gevolgd over de tentoonstellingen in het museum. Er is duidelijk gewerkt aan de promo‑ tie van de verkoop van combinaties aan de balie van het Prentenmuseum/ Kringhuis. Onder combinaties wordt bedoeld bijvoorbeeld een wandeling of rondleiding gevolgd door een vaar‑ tocht over de Binnendieze. Arrangementen waarin verbintenissen met bepaalde horecaondernemingen bieden wij niet aan.

b. Planning Ten behoeve van de planning van gidsen voor rondleidingen en wande‑ lingen wordt een nieuw programma ontwikkeld of aangekocht. c. Objecten Er is dit jaar begonnen met rondleidin‑ gen in de Sint-Cathrien. d. Stadsgidsen In 2002 is de cursus stadsgids afge‑ rond. Er zijn 32 nieuwe stadsgidsen aan het bestand toegevoegd. e. Binnendieze Op 9 juni is de dag van de Lach van Zoete Lieve Gerritje door vrijwilligers van de Kring georganiseerd samen met die van het Vicky Brownhuis. Er zijn dit jaar twee nieuwe boten in bedrijf genomen. Verder zijn twee oude boten verkocht aan de gemeente Ijsselstein. In juli is begonnen met een vaartocht door de Kruisbroedershekel en over de Singelgracht. In december heeft het college van B&W van ’s‑Hertogenbosch besloten om de Kring “Vrienden van ’s‑Herto‑ genbosch” met ingang van 2004 het vaarrecht te verlenen op de gehele Binnendieze. De condities waaronder dit gebeurt zijn een punt van onder‑ handeling en zijn bij het opmaken van dit jaarverslag nog niet geheel duide‑ lijk. f. Dialezingen Het aantal dialezingen blijft redelijk constant. g. Allochtonen Het project heeft weliswaar aandacht, maar creativiteit ontbreekt nog om een zinvolle invulling te realiseren. h. Prentenmuseum Er zijn voor de gastvrouwen/ heren opleidingen gehouden door de heren Timmermans, Verstappen en De Laat, om wanneer dat nodig mocht zijn, rondleidingen te verzorgen en vragen te beantwoorden van bezoekers in het Prentenmuseum. Gezien de reacties in het gastenboek is het museum een aanwinst voor ’s‑Hertogenbosch. Het aantal bezoekers bedroeg bij het opmaken van dit verslag 2350. In december is de tentoonstelling van Lambert van de Leemput in het Prentenmuseum geopend; deze loopt tot half mei 2003. 6. EXTERNE CONTACTEN. a. Gemeente/Het Kruithuis De Gemeente heeft in het begin van het verslagjaar negatief gereageerd op c


het verzoek van de Kring om rondlei‑ dingen in het Kruithuis te mogen ver‑ zorgen. Inmiddels ligt er een idee bij B&W om het complex te bestemmen voor een Bosch Vesting Museum. b. VVV Dit jaar zijn het bestuur en enkele medewerkers op werkbezoek geweest bij het VVV. Door wederzijds werkbe‑ zoeken af te leggen wordt er inzicht verkregen in de werkwijze van elkaars organisatie. VVV is zowel klant als concurrent. Naast prijsafspraken zijn procedureaf‑ spraken gemaakt voor reserveringen van vaartochten, stadswandelingen en rondleidingen. c. Schutterij, Oude Schuts en Janus en Bet De vereniging Janus en Bet heeft contact gezocht met de Kring om te fuseren. De Kring heeft aangegeven dat de vereniging als werkgroep in de Kring kan worden opgenomen. Uiteindelijk is ze met De Boschboom in zee gegaan. d. Boschlogie/Jeugdboschlogie De cursussen Boschlogie lopen voor‑ spoedig. Zij hebben een edutainment karakter en zijn zeker stimulerend voor het kweken van goodwill voor het werk van de Kring. Jeugdboschlogie heeft twee experi‑ mentele jaren achter de rug. Marian van Steen heeft in opdracht van de Gemeente een evaluatie gehou‑ den in het kader van het Actieplan Cultuurbereik. Mede op grond van haar bevindingen gaat de Kring verder om dit Boschlogie project te onder‑ steunen. e. Stedenbanden Het bestuur van de Kring is dit jaar op bezoek geweest in Leuven. In Leuven heeft het bestuur kennis gemaakt met organisatie en werkwijze van onder andere de Leuvense Gidsenbond. In 2003 zal het bestuur een bezoek aan Trier brengen.

7. WERKGROEPEN De volgende werkgroepen zijn in 2002 actief geweest. Bestuurswerkgroepen: – Werkgroep I&C (Informatie en Communicatie) – Bouwcommissie Stafwerkgroepen: – Werkgroep LEF (Lezingen, Excursies en Fietstochten) – Redactie Kringnieuws Heemkundewerkgroepen: – Werkgroep Verzamelaars Hertog Jan – Werkgroep Jeroen Bosch – Werkgroep Heraldiek – Werkgroep Kalenderfeesten (wordt afgebouwd) – Werkgroep Toponymie (in oprichting) – Werkgroep Vraagbaak (Bossche Encyclopedie) – Werkgroep Empel (in oprichting) Monumentenwerkgroepen: – Kring Monumenten Commissie – Werkgroep Klein Monument (plaquet‑ te) – Werkgroep Bouwplannen – Werkgroep Openbare Ruimten (GZGlocatie) – Werkgroep Binnendieze – Werkgroep Kerken en Kloosters – Werkgroep Vestingwerken – Werkgroep Industrieel Erfgoed – Werkgroep Archeologie (in oprichting) – Werkgroep Molens (in oprichting) Voor de werkzaamheden van de diverse werkgroepen verwijzen we u naar hun jaarverslagen. Deze liggen ter inzage in het Kringhuis en zijn op de ledenverga‑ dering aanwezig.

Secretariaat van KRING “VRIENDEN VAN ’s‑Hertogenbosch” Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch KRINGHUIS: verwersstraat 19

A

’s‑Hertogenbosch Telefoon.....................073 - 613 50 98 Telefax........................073 - 614 60 21

COLOFON Openingstijden: Dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Zon- en feestdagen van 12.00 - 16.00 uur

BETALINGEN – Postgiro 3.119.716 – Jaarlijkse bijdrage minimaal  14,00 – Jeugdleden  7,00

KringNieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch”. Redactie: Theo van Herwijnen, Jan Korsten, Frans van Sundert, Marjan Vonk, Nik de Vries en Gerdie de ZeeuwNieuwenhuis (voorzitter).

Redactie-adres: Secretariaat KringNieuws Postbus 1162

’s‑Hertogenbosch, 6 februari 2003 Namens het bestuur van de Kring ”Vrienden van ’s‑Hertogenbosch” Frans van Sundert, secretaris

5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl

Vormgeving: Egbert van den berg en Jack van Elten

Druk: De Regenboog b.v. ’s‑Hertogenbosch Oplage 2200 stuks

Niets uit deze uitgave mag Worden overgenomen zonder Schriftelijke toestemming van de redactie.

d

bijlage Kringnieuws maart 2003


In de krant van 10 oktober 1992 opperde de PvdA in de Bossche gemeenteraad dat er weer een muziekkiosk in de Casinotuin moest komen. Een goed idee. Toen wij jong waren Muziekspektakels kende ‘s‑Hertogenbosch ook in de 20ste eeuw. In 1953 was er ’s‑Hertogenbosch Muziekstad, de voorlo‑ per van het huidige Vocalisten Concours.

De bekende organisator van massafees‑ ten, Carel Briels, had de Casinotuin omgetoverd tot een Italiaans tuinstadje met de naam In den Muziekhof. Hier kwa‑ men tienduizenden in de zomer van 1953 naar toe, ik ook als 17-jarige jongen, om te genieten en te luisteren naar de koren, ensembles, fanfares en orkesten met zan‑ gers en zangeressen. De reden van dit vijf weken durende muziekspektakel was dat het ’s‑Herto‑ genbosch Mannenkoor een halve eeuw bestond. Tijdens een torenrondleiding in 2002 kreeg ik van Jack van Elten en familie als aandenken voor mijn verzameling ‘s‑Her‑ togenbosch een bewerkt zilveren lepeltje dat tijdens ’s‑Hertogenbosch Muziekstad is uitgegeven.

Kringnieuws maart 2003

‘s‑Hertogenbosch, dat leeft! Al 800 jaar Bij het 800-jarig bestaan van onze stad in 1985 is de Casinotuin maar weinig gebruikt als ik het programmaboekje moet geloven. Zo lees ik dat er op 30 mei, 6-13 en 20 juni op de donderdagavonden Harmonieconcerten zijn gegeven, in de entourage van een tuinfeest, met een tap, tafeltjes en stoeltjes onder parasols, feest‑ verlichting en dat alles in de Casinotuin. Het optreden werd verzorgd door ver‑ maarde Bossche harmonieën. Ook in het verleden waren er grote evenementen Zo had ‘s‑Hertogenbosch van 17 tot en met 23 juli 1885 een groots stadsfeest bij het 700-jarig bestaan van Onze Stad. Zo was er op zondagmiddag 19 juli in de

7


Casinotuin een Matinee, verzorgd door de Stafmuziek van het 5de Regiment Infanterie van Nijmegen. ’s Avonds werd in dezelfde tuin een Groot HarmonieConcert gegeven door de Orkestvereniging van Amsterdam. Ook in 1935 werd er feest gevierd in deze tuin namelijk de viering van 750 jaar stad. De voornaamste historische gebouwen van de stad werden nagemaakt en in de Casinotuin geplaatst, dat de naam kreeg van Oud ’s‑Hertogenbosch. Een van de spelers was André Verhorst, leraar aan de School voor Kunst, Techniek en Ambacht. Hij ontwierp in 1935 voor deze feesten de gouden, zilveren en de bronzen leg‑ penning, waarvan er twee op de vorige pagina afgebeeld zijn. Wie kent niet het liedje Haal de vlaggen van de zolder dat toen iedereen zong. De tekst was van Frans van Valderen en de muziek van

Historische bomen Door de jaren heen zijn er verschillende evenementen in de Casinotuin gehouden. Voor de deelnemers zijn bomen een sta in de weg. Zo kan het gebeuren dat de bomen worden beschadigd door vracht‑ auto’s; gekleurde afzetlinten, vlaggetjes en touwen die men voor het evenement gebruikt, hangen jaren later nog in de bomen. Als bomenliefhebber zou ik vanaf deze plaats de gemeente willen vragen op meer toezicht bij het opbouwen en afbre‑ ken van deze evenementen. Het gedroomde leven, abrupt voorbij Het marmeren gedenkteken is een her‑ innering aan het feit dat in de Tweede Wereldoorlog alle joodse scholieren en docenten uit ’s‑Hertogenbosch en omgeving die hier naar school gingen zijn afgevoerd en omgebracht door de Duitsers. Ontwerp en beeld is van Marijke Theunissen.

ALPH. G.J. Mosmans.

Bewust of onbewust Voor het brugje een hardstenen gedenk‑ plaat bij de beelden Poort naar de stad van de beeldhouwer Dodeigne. Het is/ was waarschijnlijk door een vrachtauto stuk gereden. Men heeft nu een nieuwe gedenkplaat geplaatst maar men heeft de letters ondersteboven gehakt (bewust of onbe‑ wust) zodat de mensen die door de Poort naar de stad willen en het willen lezen zich voor de poort moeten omdraaien. De beeldengroep is op 31 maart 1996 aan de gemeente ’s‑Hertogenbosch geschonken door de Van Lanschot-stichting. Mevrouw L. van Lanschot opende de Poort naar de stad door het zand weg te vegen dat op de gedenkplaat lag. Weet je het nog dat het burgemeester Frans van Lanschot was die van onze stad een groene stad heeft gemaakt. “LAAT DE CASINOTUIN MET PRACHTIGE BOMEN BLIJVEN”

ZIJN

Jo Hendriks Verzamelaars Hertog Jan Ansichten, foto’s en voorwerpen: Verzameling Jo Hendriks Bronnen: Kees Spierings, Wij waren nog stadje deel 1 – 2 ’s‑Hertogenbosch, De geschiedenis van een Brabantse stad 1629 – 1990 Brabants Dagblad, 10 oktober 1992 Brabants Dagblad, 1 april 1996 Ach Lieve Tijd, 800 jaar Den Bosch en de Bosschenaren, 1982 Drs Jan van Oudheusden, ’s‑Hertogenbosch, portret van een stad, 1989 G. Dorenbosch en J. Roelands, ’s‑Hertogenbosch, in oude ansichten deel 3, 1978 Rob van de Laar, ’s‑Hertogenbosch 700 jaar in 1885 Den Bosch, dat lééft! Al 800 jaar.

8

Kringnieuws maart 2003


bossche personages

Adviseurs van de Kring

Coen Free Free is bijzonder geïnteresseerd in de geschiedenis van de ontwikkeling van mensen. Hij is van oordeel dat we nu, aan het begin van de 21ste eeuw, in een veranderingsfase zitten die te vergelijken is met de Renaissance. Was in de Renaissance de uitvinding van de boekdrukkunst een aanzet tot een grote verbreding van kennis en mogelijkheden, nu lijken de PC en het internet voor vergelijkbare verbreding te zorgen. Een ander thema in ons gesprek is de verankering van de mens in de samenleving. De cultuurhistorie biedt bijvoorbeeld zo’n anker. Daardoor voelt iemand zich meer verbonden met de stad waarin hij of zij leeft. Free, Bosschenaar van geboorte, stu‑ deerde letterkunde en is afgestudeerd in de letterkunde van de Renaissance. De boekdrukkunst was uitgevonden en kort daarna ontstond een soort emancipatie‑ golf: steeds meer mensen konden lezen en schrijven en kregen daarmee toegang tot de literatuur en wetenschap van hun tijd. In vijftig jaar is in die tijd het boe‑ kenbestand gegroeid van 30.000 naar 900.000 gedrukte werken. Die periode was uitermate belangrijk voor de ont‑ wikkeling van de mensheid, maar ook voor ‘s‑Hertogenbosch. ‘s‑Hertogenbosch droeg toen een belangrijk steentje bij aan de geschiedenis van Nederland. Adviseur “Als adviseur ben ik alert op allerlei ontwikkelingen die zich binnen de Kring voordoen. Dan gaat het er vaak om hoe de strategische ontwikkeling is en hoe de Kring daarin haar positie moet betalen. Die discussies gaan over een breed ter‑ rein, van de Binnendieze tot de omgang met de politiek. De laatste bijeenkomst van de raad van adviseurs hebben we een zeer diepgaande discussie gehad over de verhouding van de Kring met de gemeente. De gemeente heeft tot op het hoogste niveau veel waardering voor het werk van de Kring, maar dat zou meer vertaald moeten worden in de praktische relatie tussen de gemeente en de Kring.” Jaren geleden is Free gevraagd als advi‑ seur van de Kring “Vrienden van ‘s‑Herto‑ genbosch”. Waarom? “Het Koning Willem I College is een belangrijk onderwijsin‑ Kringnieuws maart 2003

stituut in de regio. De school genereert aandacht. Ik zit in het bestuur van diverse verenigingen die een relatie hebben met cultuurhistorie en dan valt je naam hier en daar.” Boschlogie Cultuurhistorie heeft grote belangstel‑ ling van Free. Hij ziet de historie als een van de ankerpunten van het menselijk bestaan. Dat is de reden geweest dat hij twaalf boeken over de geschiedenis van ‘s‑Hertogenbosch geschreven heeft onder de naam ‘s-Hertogenboek. Dat alle delen inmiddels uitverkocht zijn, betekent dat er veel belangstelling voor dit onderwerp is. Die belangstelling voor de cultuurhistorie is ook de aanleiding geweest voor het ontwikkelen van de cursus Boschlogie. “Ik ben één van de bedenkers van de cursus Boschlogie. De cursus is ook eigen‑ dom van het Koning Willem I College. De cursus wordt hier, op onze school en door onze school gegeven. De Kring wordt natuurlijk betrokken bij de inhoud van het programma, maar het is geen Kring-acti‑ viteit.” De cursus is nadrukkelijk bedoeld voor iedereen die zich wil oriënteren op de geschiedenis van de stad. School van de Toekomst Free is als directeur van het Koning Willem I College nauw betrokken geweest bij de oprichting van de in 1999 geopende School van de Toekomst. Free: ”In het onderwijs van nu staan we aan de vooravond van een doorbraak waarbij technologie een grote rol gaat spelen. De

kennis die een mens op moet doen tus‑ sen zijn zesde en zijn twintigste jaar kan tegenwoordig op een chip die nog geen 10 euro kost.” Het onderwijs zal andere taken krijgen. Enerzijds blijft kennisover‑ dracht belangrijk, maar er zal een ander accent komen te liggen. Studenten van nu moeten vooral leren op welke manieren je kennis kunt verwerven. “We moeten mensen helpen zelfsturend te leren. Dat is voor de mens van de toekomst belangrijk: je hele leven moet je bij-leren.” Free ziet ook een andere taak voor het onderwijs in de 21ste eeuw: leren voor het sociale leven, het leren van fatsoen, normen en waarden. De school moet een plaats zijn waar je die omgangsnormen kunt oefenen. Kinderen moeten filosofie en gedragskunde krijgen en daarin samen een leerweg afleggen; de school is daar‑ voor een goede leeromgeving. Veel vaste ankers verdwijnen Vereniging, kerk en gezin hebben niet meer de vaste plek in iemands leven die ze vroeger hadden. Over afzienbare tijd krijgt ook het begrip staat een andere betekenis. Die ankers die een mens nodig heeft om zijn plaats in de samenleving te vinden verdwijnen daarmee ten dele. We moeten andere ankers zoeken. Historisch besef is zo’n anker Daarmee kun je grip krijgen op de wereld waarin je leeft. In dit opzicht speelt de Kring misschien wel een belangrijkere rol in het leven van mensen, dan ze beseft. Beleidsmakers beseffen dat ook niet altijd. Oude gebouwen hebben een waarde in onze cultuurhistorische ankerplaatsen. Aan die gebouwen hangt onze historie. Je kunt die niet zomaar weghalen. Fysieke historische ankers zijn voor onze oriëntatie evenzeer nodig als geschreven geschiedenis. Free: ”Kijk maar maar eens naar de verering van de Zoete Lieve Vrouwe. De geschiede‑ nis van het wonderbeeld draagt bij aan gevoel van historiciteit. De Maria-devotie is een belangrijk gegeven. Het beeld van een moeder die lijdt is voor veel mensen herkenbaar en dierbaar. Niet alleen bij katholieken. Mensen die de kapel bezoe‑ ken beleven iets van bewondering en verwondering. Beide zijn een goede basis voor het ontwikkelen van cultuurbesef.” Marjan Vonk 9


nader bekeken

van de werkgroepen

Ledendag

Geslaagde ontmoeting 3 mei in Maliskamp

In het vorige nummer van Kringnieuws heeft u de uitnodiging aangetroffen voor het bijwonen van de feestelijkheden bij het 30-jarig bestaan van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch”. U heeft massaal ingeschreven! Toen de inschrijf‑ termijn was gesloten, mochten we tot onze tevredenheid constateren dat leden en relaties zullen zorgen voor een volle Sint-Jacobskerk. Wij hebben u beloofd het definitieve pro‑ gramma in dit Kringnieuws te vermelden. En belofte maakt schuld! Op zaterdag 3 mei zal de Sint-Jacob aan de Hinthamerstraat vanaf 13.30 uur zijn geopend. Buiten wordt u verwelkomd door de Stadspijpers en binnen staat de koffie gereed. Om 14.00 uur precies start het programma met een tweetal toespra‑ ken. Om 14.30 uur gaan we aandacht beste‑ den aan een andere vorm van cultuur dan u van de Kring gewend bent: in dit geval de muzikale cultuur. Voor ons zal optreden het symfonieorkest Alveare o.l.v. Anne de Vries. Uitgevoerd zal worden de 8ste sym‑ fonie van Beethoven. Na een kort gesproken intermezzo zal het concert worden voortgezet door het Koninklijk ’s‑Hertogenbosch Mannenkoor o.l.v. Marius Schouten met solistische deelname van de sopraan Ina Boersma. Uitgevoerd worden werken van Grieg, Schubert en Orff. De muzikale onderdelen zullen worden toegelicht door Marius Schouten. Na beide concerten zal er volop gelegen‑ heid zijn kennis te nemen van de acti‑ viteiten van uw Kring. Onder het genot van een hapje en een drankje kunt u in een ongedwongen sfeer een bezoekje brengen aan verschillende stands, waarin werkgroepen van de Kring zich zullen presenteren. Hier kunt u desgewenst alle informatie krijgen over diverse zaken waarbij de Kring is betrokken. Rond 18.00 uur zal de Ledendag worden beëindigd. In de kerk geldt een absoluut rookverbod. Wij vertrouwen erop met dit programma een lustrum te kunnen vieren waarop we met genoegen zullen terugkijken. Graag tot ziens op zaterdag 3 mei! Namens de lustrumwerkgroep, Bob Heinen 10

Op een koude zaterdag in januari 2003 kwamen bijna alle gidsen van de cursusgroep Stadsgids 2000 bij elkaar ten huize van Ton Wosten in Maliskamp (Rosmalen). Zij hadden de uitnodiging van de cursusleiding, de heren Ad Brekelmans, Ad van Dalen, Jan Gielisse en Ton Wosten, met beide handen aangegrepen om elkaar weer eens te ontmoeten. Ook

verschillende adviseurs van de opleiding waren aanwezig, evenals de voorzitter van de Kring, de heer Cor Gillhaus. Het was goed om na lange tijd weer met elkaar van gedachten te kunnen wisselen over het reilen en zeilen van het gids zijn. Want hoe fijn de opleiding ook was, uiteindelijk sta je er als gids met een groep toch alleen voor. Dan is het goed om met elkaar hier‑ over te kunnen praten. De terugkommiddag vloog om en tegen zessen ging ieder weer zijns weegs. Ad, Ad, Jan en Ton, hartelijk dank voor de organisatie en misschien tot de volgende keer?

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis Kringnieuws maart 2003


Onderzoek naar de Stelling

’s‑Hertogenbosch

Versterkt ‘s‑Hertogenbosch versterken. Dat is de bedoeling van de Kring bij de aanpak van het gebied van de Stelling ‘s‑Hertogenbosch. Kortgeleden is gestart met een onderzoek naar het militair cultuurhistorische erfgoed van de wijde omgeving. Vanaf het begin van de 13de eeuw is ‘s‑Her‑ togenbosch een vestingstad. Al snel was de ommuurde ruimte onvoldoende. Stads- en waterpoorten kregen een andere functie bij de eerste uitbreiding van de ommuring in de 14de eeuw. De beheersing van accessen vanuit Vught en Hintham noodzaakten in de 15de eeuw een verlegging en versterking van de vestingmuur in beide richtingen. De ommuring is in de 16de eeuw afgerond (in 1522) en volgt het huidige tracé. Vanaf 1518 is de vestingmuur omgevormd tot vestingwal. Tijdens het twaalfjarig bestand zijn bastionneringen doorgevoerd en bouw‑ de de stad een kruithuis. Van 1629 tot 1874 In 1629, na de verovering van ‘s‑Herto‑ genbosch door Frederik Hendrik, vindt een totale omslag plaats. Tot dat tijdstip bestond een noordelijke dreiging, daarna kwam de dreiging uit het zuiden. In de 17de eeuw versterkte Frederik Hendrik de vesting met bastion Oranje (1634) en fort Willem Maria (1637), de huidige Citadel. Vijf eeuwen is aan de vestingwerken van ‘s‑Hertogenbosch gesleuteld. Het beleid zeer stadsgericht. Vanaf ongeveer 1700 komt de ruimte rond ‘s‑Hertogenbosch meer in beeld. Menno van Coehoorn ontwerpt linies, samenhang tussen afzonderlijk forten, steden en inun‑ daties. Van 1700 tot het eerste kwart van de 19de eeuw functioneert het Zuidelijk Frontier. ‘s‑Hertogenbosch neemt daarin een centrale plaats. Het vestingstadge‑ richte denken wordt omgevormd naar een ruimtelijk gericht stellingdenken. Dat zet zich voort tot en met het eerste kwart van de 20ste eeuw. De stelling Vught, de stel‑ ling Hintham en de stelling Lith getuigen van een defensieve ruimtelijke invulling met ‘s‑Hertogenbosch als centrum. Bijna drie eeuwen heeft ‘s‑Hertogenbosch gewerkt aan de versterking van zijn ver‑ dedigende rol door de omgevende ruimte daarin te betrekken. Het beleid is regioge‑ richt, van vestingstad naar stelling. Kringnieuws maart 2003

Na de Vestingwet Sinds 1874 (Vestingwet) heeft ‘s‑Herto‑ genbosch geen vestingstatus meer. De militaire betekenis voor de verdediging van Nederland is gering. Waterbeheersing en stadsuitbreiding krijgen voorrang. Rond 1900 vindt een desastreuze destructie van de vestingwerken plaats. Deze is zeer stads‑ gericht: ontmantelen, slechten, slopen, waterhuishouding, kanalisatie, stadsuitbrei‑ ding, parken, verkeer. Vestingmuren worden slechts waterkeringen of tuinmuren. Een eeuw later, rond 2000, ontdekt ‘s‑Her‑ togenbosch -mede op grond van de euforie over de restauratie van de Binnendieze- de waarde van zijn militair cultuurhistorisch erfgoed. Het pakt dat op -na een bouwtech‑ nische inspectie- tot wat thans aan beleids‑ voornemens is geformuleerd in Versterkt Den Bosch. Ongeveer 90 miljoen euro zal ver‑ gaard moeten worden om de stadsgerichte aanpak van de plannen voor de restauratie van de vestingwerken te realiseren. Aanpak door de Kring De Kring “Vrienden van ’s-Hertogenbosch” vindt het opmerkelijk dat een regiogerichte aanpak, de vestingstad in haar omgeving, niet in beeld is bij dit restauratiebeleid. Zij nam het initiatief om te proberen in dit manco te voorzien en een onderzoek voor te stellen naar de militair cultuur‑ historische betekenis en mogelijkheden. Zij wordt versterkt in haar opvatting door externe beleidsontwikkelingen die aan‑ sluiten bij haar beleid:

• het cultuurhistorisch manifest in Noord Brabant; • het project Belvedère. Desgevraagd komt de gemeente niet toe aan de aanpak van haar militair cultuur‑ historische omgeving, waarin nadrukkelijk de waterhuishouding (vanwege inundatie‑ werken), alsmede forten, schansen, linies en specifiek militaire objecten een rol spe‑ len. De Kring heeft in 1997 aan de Fontys Hogeschool en de Hogere Agrarische School gevraagd om samen met haar een onder‑ zoeksvoorstel op te stellen. Een gebied van de Maas tot Boxtel en van Lith tot Heusden lijkt de geografische begrenzing te moeten zijn. Cultuurhistorische objecten zijn vol‑ doende aanwezig; sectoren archeologie, bouwhistorie en historische geografie komen uitstekend als afzonderlijke sectoren in beeld alsmede de samenhang daartussen. Het streven van de Kring is erop gericht om een versterking te bereiken van de belevingswaarde en het belang van ‘s‑Hertogenbosch als vestingstad, het centrum van de stelling en het voormalige Zuidelijk Frontier. Het onderzoek moet aanbevelingen ople‑ veren voor de ruimtelijke inrichting ter ver‑ sterking -nogmaals- van de historische en belevingswaarde van de gedurende acht eeuwen getrooste inspanningen voor de veiligheid en leefbaarheid van de bevol‑ king van een belangrijk deel van Brabant, te weten ‘s‑Hertogenbosch en de Meijerij. Cor Gillhaus

advertentie

VERK(n)OCHT AAN ’s-HERTOGENBOSCH Smalle Haven 129 - 133 te ’s-Hertogenbosch, tel: (073) 613 07 60 Info@bsmmakelaardij.nl / www.bsmmakelaardij.nl

11


bossche historie

Tudorroos in de

Secretariaat van KRING “VRIENDEN VAN ’s‑Hertogenbosch” Postbus 1162

Uilenburg

5200 BE ’s‑Hertogenbosch KRINGHUIS: verwersstraat 19

Wanneer ik een gezelschap in de stad rondleid en de wandeling ons door de Uilenburg voert, moet ik altijd, als door het verleden gedwongen, in een soort eerbiedige nieuwsgierigheid wat lan‑ ger blijven stilstaan bij de nummers 1416 waar zich een natuurstenen poortje of liever poortgebouwtje bevindt. Vooral de roos die zich op de sluitsteen bevindt, maakt me nieuwsgierig. Zou die sluitsteen op deze plaats origineel zijn? Of misschien aangebracht om meer cachet, meer voornaamheid te verlenen? Het poortje was van 1681 tot 1811 de achteruitgang van een schuilkerk, gevestigd in het achter‑ huis van een voornaam pand aan de Postelstraat 46-48. In een schuilkerk werden in het geheim katholieke diensten gehouden. En wan‑ neer de schout als papenvanger binnen‑ kwam, moesten de aanwezigen zien dat ze wegkwamen. Via een dergelijk opval‑ lend poortje? Toch was het een geheime uitgang. Maar het was een publiek geheim. Bijna iedereen wist het, maar zweeg er over. En als je de schout stiekem betaalde, stond hij veel stilzwijgend toe. En die roos gaf aan dàt het geheim was. Iets kon zich ‘sub rosa’ bevinden, letterlijk vertaald ‘onder de roos’. Deze roos was in de Middeleeuwen het zinnebeeld van de stilzwijgendheid, zo zegt Van Dale. En de roos op de sluitsteen was niet zomaar een roos, maar een Tudorroos. Ik had dit ergens gelezen, maar verder dan dit blote feit kwam ik niet. Totdat een wat oudere dame die ik rond mocht leiden, mij vertelde dat zij destijds als lid van de Milva die Tudorroos als embleem op haar schouder gedragen had. Informatie bij het legermuseum in Delft leert mij dat de Milva (= Militaire Vrouwenafdeling) in de jaren na de Tweede Wereldoorlog in Engeland is

opgericht en aanvankelijk ook opgeleid. Als dank hiervoor draagt de Milva de Tudorroos. Ontstaan De roos is ontstaan na de Rozenoorlog die in de Middeleeuwen in Engeland woedde. De naam van die oorlog is ontleend aan de witte en rode roos die bij de elkaar bestrijdende partijen, de Yorks (wit) en de Lancasters (rood), op de wapens stond afgebeeld. Hendrik VII van het huis Tudor werd in 1485

’s‑Hertogenbosch Telefoon.....................073 - 613 50 98 Telefax........................073 - 614 60 21

COLOFON Openingstijden: Dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Zon- en feestdagen van 12.00 - 16.00 uur

BETALINGEN – Postgiro 3.119.716 – Jaarlijkse bijdrage minimaal  14,00 – Jeugdleden  7,00

KringNieuws is het zes maal per jaar verschijnend tijdschrift van de Kring “Vrienden van ’s‑Hertogenbosch”. Redactie: Theo van Herwijnen, Jan Korsten, Frans van Sundert, Marjan Vonk, Nik de Vries en Gerdie de Zeeuw-

tot koning gekroond nadat hij de twee, wier strijd geheel Engeland verscheurde, tot vrede had gebracht. Ten teken van die verzoening plaatste hij in zijn wapen de twee rozen op elkaar. Deze wit-rode roos wordt de Tudorroos genoemd en is het symbool geworden van de Tudors, later van de Stuarts die de Tudors opvolgden, maar ook van het huidige Britse konings‑ huis. Ook in de bouwwereld, met name op sluit- en misschien ook op gevelstenen, is de Tudorroos doorgedrongen. Niet alleen een teken van geheimhouding, maar ook van verzoening. Ook tussen katholieken en protestanten?

Nieuwenhuis (voorzitter).

Redactie-adres: Secretariaat KringNieuws Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl

Vormgeving: Egbert van den berg en Jack van Elten

Druk: De Regenboog b.v. ’s‑Hertogenbosch Oplage 2350 stuks

Jan van Rijnsoever, stadsgids

Kopij voor het eerstvolgende Kringnieuws dient uiterlijk woensdag 16 april 2003 te worden ingeleverd bij Secretariaat Kringnieuws, Postbus 1162, 5200 BE ’s‑Hertogenbosch. Bezorgen in het Kringhuis of e-mailen naar redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl mag natuurlijk ook. Uw beeldmateriaal dient u echter nog steeds analoog aan te leveren. 12

A

Niets uit deze uitgave mag Worden overgenomen zonder Schriftelijke toestemming van de redactie.

Kringnieuws maart 2003


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.