KringNieuws maart 2006

Kring Nieuws uitgave van kring

vrienden van ’s‑Hertogenbosch

Jaargang 32 nummer 2 maart 2006

Voorwoord 2 Fotowedstrijd Zicht op Brabant 2 Macropedius 4 Korte berichten

5

’s‑Hertogenbosch 6 Korte berichten

6

Stamboomonderzoek 7 Misverstand 2

7

Bezoekers in 2005!

8

Korte berichten

8

Jaarverslag Kring 2005

9

Jeugdboschlogie weer van start 17 De gedaanteverwisseling van bastion Anthonie

18

Gidsen bezochten stadhuis

22

Plaquette uitgereikt

23

Hotel Groenhuis

23

Der Bossche Torenbou

24

Plaquette 2006

V F Voorwoord

Fotowedstrijd Zich

Voor u ligt opnieuw een uitgave in kleur van het KringNieuws. Met veel nieuws over wat er gepasseerd is bij onze Kring en met wetenswaardigheden die de komende weken nog nader toegelicht zullen worden.

Het Noordbrabants Museum organiseert in het voorjaar van 2006 een drietal fototentoonstellingen. Het verwacht dat de tentoonstellingen, waaronder Hollands Zicht, veel fotografen van allerlei snit op ideeën gaan brengen. Daarom nodigt het museum hen uit om digitaal foto’s in te leveren voor de fotowedstrijd Zicht op Brabant. Foto’s mogen niet ouder zijn dan tien jaar en moeten betrekking hebben op dezelfde thema’s als die van de tentoonstelling Hollands Zicht, maar dan in Noord-Brabant.

Het pand in de Lombardpassage is inmiddels aangekocht door de Kring. In deze uitgave vindt u een oproep van Rinus van Rijswijk om meer vrijwilligers te stimuleren zich aan te melden om te helpen bij werkzaamheden in het nieuwe Kringhuis. Ook vraagt de heer Van Rijswijk om zelf geschreven gedichten in te sturen.

Charles Limonard schreef een lezenswaardig verhaal over Bastion Anthonie. Zijn verhaal is het laatste in een serie die geschreven werd door de werkgroep Vestingwerken naar aanleiding van het feit dat vorig jaar ’s‑Hertogenbosch vestingstad van Europa was.

Onlangs is Jeugdboschlogie weer van start gegaan.

De komende maanden krijgen ongeveer 160 Bossche leerlingen de kans om vijf ochtenden de stad in te gaan, om onder leiding van hun leraar en een gids of schipper van de Kring nog beter ’s‑Hertogenbosch te leren kennen. Leuke initiatieven die echt een schouderklopje verdienen.

Ook de werkgroep Het Kleine Monument zat niet stil.

Op 2 april zal een plaquette worden uitgereikt aan de eigenaars van de panden Kolperstraat 3 tot 5. Door de prachtige restauratie van de panden heeft de straat een schitterend aanzien gekregen.

Op 1 april is het feest bij de Kring. Op die dag zullen ruim 30 nieuwe stadsgidsen hun gidsdiploma behalen.

Dat is niet op de laatste plaats te danken aan het team van opleiders onder leiding van coördinator Jan Gielisse. Vlak voor aanvang van een nieuw toeristisch seizoen is de Kring nu in staat op verzoek nog meer gecertificeerde gidsen te leveren.

Graag wil ik de ledenvergadering nog even onder uw aandacht brengen. Die wordt gehouden op 12 april a.s. om 19.45 uur in de Azijnfabriek in de stad. De zaal is open vanaf 19.15 uur. Na de vergadering die ongeveer een uur zal duren, wordt er een lezing gegeven door de heer Sjef Hamers over vrijwilligerswerk in Soedan. Alle leden zijn van harte welkom!

In het midden van deze uitgave vindt u het jaarverslag van de Kring over 2005.

2

Kopij voor het KringNieuws blijft welkom bij de redactie. Voor het volgende nummer, dat medio mei verschijnt, is de uiterste inleverdatum van kopij vrijdag 21 april 2006.

Spelregels: - het gaat om digitale foto’s, niet ouder dan 10 jaar (circa 10 x 15 cm, 300dpi, jpg); - maximaal drie foto’s per persoon en rechtenvrij; - ze moeten passen in categorie Typisch/Op weg naar Brabant wordt de wereld warmer, Alledaags/Steeds meer nieuwe huizen en Niet-alledaags/Kom, dans met ons de dans der dwazen; - foto’s voorzien van naam, adres, titel, jaartal, categorie en motivatie in max. 100 woorden per foto; - foto’s inzenden voor 9 april 2006 op cd-rom naar: Noordbrabants Museum, t.a.v. secretariaat/ fotowedstrijd, postbus 1004, 5200 BA ’s‑Hertogenbosch of vanaf maart digitaal via de website www.brabantsdagblad.nl.

Een deskundige jury selecteert per categorie de tien beste foto’s, waarna het publiek gevraagd wordt om in iedere categorie een winnaar te kiezen via de websites van het Noordbrabants Museum en het Brabants Dagblad. In

Sonnet voor Brabant Op weg naar Brabant wordt de wereld warmer.

Inniger leven doet zich aan mij voor.

Vanuit de lage hoeven dringt het door en rekt zich uit in de gestrekte armen van populieren, duizelend van licht.

Dit licht, ik kom het in de mensen tegen, ik zie het in hun oogopslag bewegen en rimpels krijgen op een oud gezicht.

En nergens is het kinderlijk geluid zo zuiver afgestemd op vogelzingen, en nergens komen de gewone dingen zo openhartig voor zichzelve uit.

En nergens ligt een glimlach zo gereed als waar de wereld land van Brabant heet.

De redactie wenst u veel leesplezier toe!

Foto omslag: Ellie de Vries

Harriet Laurey Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

ht op Brabant Het licht van Rembrandt in een nieuwbouwwijk zo fiets ik een ets van Rembrandt binnen het laatste daglicht is kieskeurig in wat tijdens het laatste uur van de dag beschenen wordt achter de ruggen van oude rieten daken staan nog enkele oude bomen die aan het rooien zijn ontkomen steeds meer nieuwe huizen nemen de oude ruimte in het weinige dat op het toneel is achtergelaten zijn enkele verstofte decorstukken uit een vertrokken verleden een niet meer op te voeren toneelstuk als iets wat is vergeten voordat het oud worden kon

realiteit: hoe wordt er geleefd, gewerkt en gedaan in Brabant? Het antwoord hierop geven deze foto’s zo treffend mogelijk weer.

Niet alledaags klinkt door in de versregel ‘Kom, dans met ons de dans der dwazen’ van Oda Swagemakers. Alle mensen, momenten en gebeurtenissen die niet standaard te noemen zijn vallen in deze rubriek. Waar de grenzen liggen? Dat laten we over aan de creativiteit van de deelnemer.

Ter inspiratie staan de drie gedichten afgedrukt.

Hollands Zicht Hollands Zicht, Nederland gezien door uw eigen ogen is een fototentoonstelling over Nederland waaraan het publiek zelf heeft meegewerkt. 250 ingezonden foto’s vormen een dwarsdoorsnede van wat een heleboel landgenoten aardig, (on)opvallend of waardevol vinden aan ons land. De tentoonstelling is te zien van 28 januari tot en met 9 april 2006.

Ingrid van Berlo

Maarten van den Elzen ‘Gezworen kameraden’, kermisdans (Tilburg, stakingskermis 1935) iedere categorie wordt een prijs van € 1500,- uitgereikt voor de beste foto. Het Noordbrabants Museum toont deze winnaars op een expositie in het koetshuis, getiteld Zicht op Brabant, te zien van 17 juni tot en met 20 augustus 2006. Het Brabants Dagblad bundelt de winnaars en meest opmerkelijke foto’s in een boekje dat bij de prijsuitreiking in juni klaar is. De Brabant Collectie van de Universiteit van Tilburg neemt bovendien alle ingezonden foto’s op in de collectie.

Zie voor meer informatie: www.noordbrabantsmuseum.nl.

3

De tentoonstelling Hollands Zicht en Brabantse gedichten vormen de inspiratie voor de fotowedstrijd. We vragen (amateur)fotografen hoe ze tegen het huidige Brabant aankijken. De thema’s uit de tentoonstelling, Typisch, Alledaags en Niet-alledaags, zijn daarbij richtinggevend.

Typisch krijgt als motto mee een regel uit een gedicht van Harriet Laurey: ‘Op weg naar Brabant wordt de wereld warmer’. De foto’s geven een beeld van het traditionele Brabant. Bestaat het Brabant van toen nog? Heeft het ooit echt bestaan? De meningen lopen uiteen, maar Brabant heeft wel degelijk een eigen geschiedenis en misschien ook een eigen mentaliteit. Wat daarvan nog rest, zowel in de vorm van materiële overblijfselen als in gedrag en gebruiken, past in dit thema.

Alledaags wordt verbonden aan een gedicht van Maarten van den Elzen: ‘Steeds meer nieuwe huizen’.

Een categorie over het Brabant van nu in de alledaagse KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

De bomen zwaaien, de lampen dansen, en op de keien speelt het licht.

De regen stort in de zwarte plassen, de regen verfrist ons verhit gezicht.

Van de daken der tenten stroomt het water, maar onder de tenten daar staat ge goed, bij vrienden, vrolijkheid, geschater, en muziek die u dansen, dansen doet.

Kom, dans met ons de dans der dwazen, zodat gij uw verdriet vergeet.

Ik vrees: gij werdt (sic!) nog gek tenlaatste, wanneer ge nooit eens dwaasheid deedt (sic!).

Kom, een wilde galop in de mallemolen!

Draai in de rondte, in de carrousel!

Zwier van beneden naar den hoge, zwaaiende tussen hemel en hel.

Wij zijn gezworen kameraden: een staker naast een fabrikant.

Is uw hart met dwaasheid volgeladen?

Dans, en vergeet uw dwaas verstand.

Oda M. Swagemakers

M

Macropedius

Naast Erasmus is Macropedius zeker de bekendste Nederlandse humanistische geleerde. Hij leefde van 1487 tot 1558. Een deel van zijn leven woonde en werkte hij in ’s‑Hertogenbosch. Over zijn leven en werk verscheen onlangs een gedegen studie door Henk Giebels en Frans Slits. Het boek is uitgegeven door Stichting Zuidelijk Historisch Contact in Tilburg.

In een inleidend hoofdstuk wordt de wereld geschetst zoals ze is ten tijde van Macropedius. Het is de tijd van Karel V die door huwelijkspolitiek en sterfgevallen de machtigste vorst van het westelijk halfrond is. Het is ook de tijd dat de eenheid van de katholieke kerk scheuren gaat vertonen. Luther slaat in 1517 zijn stellingen aan in Wittenberg. De reactie van de paus zorgt er mede voor dat de Hervorming een feit wordt.

Kritische burgers en geestelijken zijn verantwoordelijk voor een mentaliteitsverandering, die we Renaissance en Humanisme zijn gaan noemen. Teruggrijpen naar de Klassieke Oudheid van Grieken en Romeinen en hun denkwereld en kunsten en het op de voorgrond plaatsen van de mens in plaats van alles in dienst te stellen van God vormen vooral de nieuwe tijd.

4

Joris van Lanckvelt In 1487 wordt in Gemert ene Joris van Lanckvelt geboren. Gemert is een aardig Brabants plaatsje, dat beheerst wordt door de Duitse Orde. Binnen deze plaats en in de omgeving ervan neemt de familie Van Lanckvelt een belangrijke plaats in. Haar invloed strekte zich zelfs uit tot ’s‑Hertogenbosch; enkele leden vervulden er bestuursfuncties.

Over de jeugd van Joris is niet veel bekend. Zijn familie had geld genoeg om hem verder te laten studeren en dat doet hij in ’s‑Hertogenbosch. Daar wordt hij lid van de broeders des Gemenen Levens; hij wordt dus frater. ’s‑Hertogenbosch is hard op weg een stad van religieuzen te worden: het wordt niet voor niets ‘Cleyn Rome’ genoemd. De fraters houden zich onder andere bezig met het overschrijven, verluchten en inbinden van boeken voor zichzelf of in opdracht. Zo exploiteerden ze in 1525 – 1526 een drukkerij en uitgeverij van vooral schoolboekjes. Daarnaast zorgden de fraters voor het zielenheil van enkele zusterkloosters en voor de jonge mannen die de Latijnse school bezochten. Meestal was zo’n school niet aan het fraterhuis verbonden. Om een voorbeeld te geven van het aantal jongeren voor wie de fraters zorgden: in 1526 huisvestten ze liefst 125 jonge mensen.

School De Latijnse school bestond uit acht klassen. Ze begon met een octava, een achtste klas, waarna de klassen in getal teruggingen tot een, de hoogste klas derhalve.

Aan deze hoogste klas gaf gemeenlijk de rector zelf les.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Joris van Lanckvelt begon in 1497 in de zevende klas; de school stond onder rectoraat van Symon van den Couderborch.

De eerste lessen liepen van zes tot acht uur ’s ochtends.

Hierna was er een uur pauze voor onder andere ontbijt en mis. Dan was er weer les van negen tot elf, gevolgd door een tweede pauze van een uur om te eten. Van twaalf tot twee liep het derde blok lessen en na een derde pauze van een uur volgden de laatste lessen van de dag, tot vijf uur. Tot slot werd er in het fraterhuis onder toezicht ‘huiswerk’ gemaakt. Voorwaar een lange dag voor kinderen vanf negen, tien jaar.

Op zo’n school heeft Joris zijn vorming gekregen.

Die liep door de inhoud van de lessen vaak uit op een geestelijke loopbaan. Ook Joris werd zo priester, overigens zonder verdere theologische opleiding aan een universiteit of op een seminarie.

Leraar en schrijver Al vroeg wordt Joris ingeschakeld bij het onderricht aan kostschooljongens. In die jaren ’10 van de 16de eeuw schreef hij zijn eerste toneelstukjes. Deze zullen stellig ook opgevoerd zijn door de leerlingen van de Latijnse school. Het staat vast dat Joris rond 1515 leraar is aan de Bossche Latijnse school. Hij had als opdracht ‘het zeer grote aantal in het huis inwonende jongelieden te vormen en te onderrichten,

K

Korte berichten

in vroomheid, in de talen, de kunsten en de wetenschappen, naar zijn voorbeeld’. Zo onderwees hij bijvoorbeeld Latijnse en Griekse letteren, Gregoriaans gezang, catechese en tekenen. Het is niet duidelijk of Joris ook rector van de Bossche school is geweest.

Joris verandert zijn naam. Dat past in het gebruik van die tijd: geleerden kiezen een klassiek klinkende naam. Joris verandert zijn achternaam in Macropedius. En onder die naam presenteert hij zich als fervent voorstander van de humanistische onderwijsvernieuwing en pleitbezorger van de invoering van het Grieks.

Macropedius wordt leraar in Luik, ook daar aan de school van de broeders des Gemenen Levens. Via ’s‑Hertogenbosch gaat hij naar Utrecht, waar een zware periode in zijn leven aanbreekt. Het is de tijd van de Reformatie en de vraag is of hij zich al dan niet daarbij zal aansluiten.

Uiteindelijk komt hij op 70-jarige leeftijd terug naar ’s‑Hertogenbosch, waar hij zijn intrek neemt in het rijke-fraterhuis aan de Hinthamerstraat. Dat huis bestaat nog steeds en is te vinden tegenover de SintJacobkerk. Daar sterft hij eind juli 1558, aangetast door jicht en uitgeput door hard werken.

Hij laat een uitgebreid oeuvre na: schoolboeken, kluchten, serieuze komedies en diverse vormen van poëzie. Zijn naam blijft met tussenpozen zweven in de Nederlandse gemeenschap. Zo heeft Gemert zijn middelbare school genoemd naar deze beroemde plaatsgenoot.

5

Het boek van Giebels en Slits is een rijk boek, resultaat van jarenlang gedegen onderzoek in tal van archieven en bibliotheken. Aan de uitgave is een CD-rom toegevoegd, die de tekst van alle literaire scheppingen van Macropedius bevat. Daarnaast bevat deze informatie over hem en zijn netwerk en tekst en vertaling van de Apotheosis, het eerbewijs van zijn vrienden en oud-leerlingen. Tot slot staat erop een klankbeeld met de uitvoering van enkele van zijn teksten en liederen.

Het boek is ook voor Bosschenaren bijzonder interessant, gezien het belang van Macropedius voor opvoeding en vorming van veel jongeren in het begin van de 16de eeuw. Het boek bevat uitgebreide informatie over onze stad in die tijd.

Tal van illustraties, waarvan vele in kleur, maken het boek echt af en extra waardevol. Het is te bestellen bij Stichting Zuidelijk Historisch Contact: Cock Gorisse, St, Jansstraat 11, 4901 LR Oosterhout.

E-mail: ZHC@signifikant.nl.

Nik de Vries KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Oproep aan dichtende kringleden De redactie kreeg onlangs van Kringlid Rinus van Rijswijk een klein bundeltje met gedichten. De heer Van Rijswijk heeft die zelf geschreven. Omdat hij niet alleen deel uitmaakt van het Binnendiezekoor, maar ook vrijwilligerswerk doet in het Schippershonk, voelt hij zich nauw betrokken bij schippers en gidsen. Van Rijswijk wil met zijn gedichten een voorzet geven voor andere leden die misschien ook kunnen en willen dichten. Van Rijwijk: “Mijn idee is om de gedichten te plaatsen in het KringNieuws; ik hoop dat meer leden hun gedicht naar de redactie willen sturen, zodat we een hele verzameling gedichten krijgen. Er zijn enkele voorwaarden: de gedichten moeten van eigen makelij zijn, nog niet eerder gepubliceerd zijn en de schrijver moet toestemming geven voor plaatsing in een gedichtenbundel die we zelf gaan uitgeven.”

De redactie staat achter zijn initiatief en publiceert nu een van de korte gedichten van Van Rijswijk.

De Binnendieze De Binnendieze is, Zult u bemerken, In oude luister weer hersteld.

Stromend langs huizen, Kloosters, kerken, Waarvan de schipper u vertelt.

Aanschouw en koester het verleden Kom even van het heden los.

Want hier ontstond, Eeuwen geleden, De oude stad ’s‑Hertogenbosch.

Oproep aan alle kringleden De nodige werkzaamheden voor het nieuwe Kringhuis in de Lombardpassage zijn van start gegaan. De bouwcommissie doet daarom een dringend beroep op iedereen die wil bijdragen aan een schitterend onderkomen, ‘uw eigen huiskamer’.

Wat valt er zoal te doen? Er zijn tal van werkzaamheden te verrichten, zoals helpen met het sloopwerk, schoonmaken, schilderen, muren sausen en dergelijke.

Ook klein timmerwerk, en elektra vallen onder te taken.

Men kan zich opgeven bij Frans van Sundert, telefoon 06-22568596 of bij Rinus van Rijswijk, telefoon 0621966442.

De organisatie hoopt dat veel vrijwilligers zich zullen melden. Er zullen ploegjes worden samengesteld.

Lezers en lezeressen meld u aan! Alvast bedankt.

Namens de bouwcommissie, Frans van Sundert, Rinus van Rijswijk en Henk Thissen

H K ’s‑Hertogenbosch

Bijna 12 ½ jaar geleden is het Genootschap ter bevordering van het gebruik van de naam ’s‑Hertogenbosch opgericht door Rudolf Gras en Jan van Kollenburg.

Aanleiding hiervoor was miscommunicatie. De naam van de stad werd op verschillende manieren geschreven, zoals ’s-Bosch, Den Bosch, sertogenbosch en ’s‑Hertogenbosch. Het was vooral voor het bedrijfsleven onduidelijk welke naam gehanteerd moest worden. Hoe moest men een adres en telefoonnummer vinden in de wirwar van namen, vroeg Rudolf Gras, de huidige voorzitter van het Genootschap, zich indertijd af.

Het genootschap begon met een ‘lach’. Nu is het een serieuzer gezelschap. Het eerste succes werd al in 1993 behaald. Het Genootschap kreeg het bij de Gouden Gids voor elkaar om uitsluitend de naam ’s‑Hertogenbosch te gebruiken. Als dank daarvoor kende het Genootschap aan de Gouden Gids de Hertog Hendrik I prijs toe.

Het Genootschap ijvert ervoor dat bedrijven en instellingen de juiste naam gebruiken in hun correspondentie en advertenties. In deze activiteiten weet het zich gesteund door het gemeentebestuur van de stad en het provinciebestuur van Noord-Brabant.

Het Genootschap heeft het voor elkaar gekregen dat ook de ANWB uitsluitend de naam ’s‑Hertogenbosch gebruikt.

Met het nodige enthousiasme vertelt Rudolf Gras over de manier waarop het bestuur in de publiciteit wil komen. Het heeft al diverse keren via landelijke media aandacht gekregen. Het verstuurt brieven en mails naar bedrijven en instanties en heeft een aantal spreuken om de naam te promoten.

6

Het Genootschap heeft geen inkomsten en wordt ook niet gesubsidieerd. Wel komen er soms donaties. Het is zeker niet de bedoeling om bedrijven en instellingen op de vingers te tikken, maar des te meer wordt het gewaardeerd wanneer zijn advies wordt overgenomen.

Overigens zegt Rudolf Gras dat de algemene spreektaal wel Den Bosch zal blijven waar hij geen bezwaar tegen heeft. Die naam is zo bekend dat die in het gewone dagelijkse gebruik echt niet hoeft te verdwijnen.

Na 12 ½ jaar blijft het bestuur van het Genootschap plezier hebben in zijn actie om de naam ’s‑Hertogenbosch te promoten en het blijft dit doen met een lach en een knipoog.

Mieke Plasmans

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Korte berichten

Fietstocht naar groen Oirschot

Monument in het groen, zo noemt Oirschot zich.

Dit dorp heeft 150 rijks- en 180 gemeentelijke monumenten en die zijn een wandeling meer dan waard. Wist u overigens dat de hertogen van Brabant half-heren van Oirschot waren?

Op zondag 18 juni 2006 organiseert werkgroep LEF een fiets- en wandeltocht naar en in dit mooie Oirschot. We vertrekken op de fiets om 9.00 uur vanaf het PNEM-gebouw bij de Willemsbrug. Via Vught en Esch hopen we om 11.00 uur in Oirschot te zijn, waar we koffie drinken en vanaf 12.00 uur een rondwandeling van zo’n 1½ uur maken door het dorp onder leiding van een gids. Een bezoek aan de Petruskerk en de romaanse Mariakerk is in de wandeling opgenomen.

Daarna hebben we tijd voor een lunch; rest ons de terugtocht, die via Boxtel en Sint-Michielsgestel gaat.

De fietstocht is circa 60 km lang.

Hebt u zin om mee te gaan, schrijf dan in vóór 5 juni in het Kringhuis. De kosten zijn € 7.00 per persoon, inclusief ochtendkoffie en rondleiding.

Bij onverhoopte verhindering/vertraging kunt u mij op 18 juni tot 8.00 uur bereiken op telefoonnummer 073-6443306.

Als het voor u niet mogelijk is de fietstocht mee te maken, maar u wilt wel aan de activiteiten in Oirschot deelnemen, kan dat. U dient dan om 11.00 uur in Oirschot te zijn. Plaats wordt u bij inschrijving meegedeeld. De kosten zijn eveneens € 7.00.

In voorbereiding is een fietstocht naar Sint-Oedenrode met een bezoek aan de wijngaard Domaine Les Damianes in september.

Agnes Heijting, Werkgroep LEF

S M

Stamboomonderzoek Misverstand 2

7

Ons land is een nieuwe vereniging rijker. De Genealogische Computer Vereniging is een vereniging voor mensen die stamboomonderzoek als hobby hebben en de computer, speciale computerprogramma’s en internet gebruiken om hun stamboomgegevens bij elkaar te krijgen en dit tot een logisch geheel vormen.

Volgens de initiatiefnemers evolueert ook deze hobby mee met de ontwikkelingen van de techniek. Zo zijn er vandaag de dag legio computerprogramma’s om de verkregen stamboomgegevens logisch en netjes te rangschikken en om sneller onderlinge familiebanden te ontdekken. Daarnaast gaan steeds meer archiefinstellingen er toe over om delen van hun archieven via internet beschikbaar te stellen.

Twee redenen zijn daarbij van belang: bij het overnemen van de gegevens kan wel eens een type- of leesfout zijn opgetreden en ten tweede biedt zo’n acte meer informatie dan alleen maar de persoon waar het om gaat.

Onder het motto “leden voor leden” werkt de vereniging aan belangenbehartiging, uitwisseling van gegevens en ervaringen, voortgaande professionalisering en kwaliteitsverbetering van de door de vereniging zelf, danwel door andere partijen aangeboden en ontwikkelde digitale ontsluiting van archiefmateriaal. Zij wil daarvoor collectieve projecten optuigen en workshops en themabijeenkomsten organiseren.

De nieuwe vereniging wil een substantiële bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de digitale toegankelijkheid van archieven en gegevens. Leden van de nieuwe vereniging waren vorig jaar betrokken bij een advies aan de archieven hoe hun websites toegankelijker gemaakt kunnen worden voor het publiek. Ook zou zij graag een betere eenheid in tarieven willen zien, want nu hanteren archieven prijzen gebaseerd op hun eigen exploitatierekening. De overheid geeft hier nog geen richtlijnen voor.

Daarnaast gaan de ontwikkelingen in de computertechnologie snel en is het zaak om als stamboomonderzoeker een beetje bij te blijven bij die ontwikkelingen. Zo biedt de vereniging met artikelen en tips op haar website en in haar digitale nieuwsbrief ook informatie over wat er qua techniek allemaal voor ontwikkelingen in computerland gaande zijn of worden verwacht.

Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden via de website van de vereniging: www.computergenealogie.org Frank Lether

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Verhalen uit het bos van de hertog 3 Over het Oude Mannen en Vrouwenhuis in de Hinthamerstraat hoor ik nog wel eens verhalen die niet helemaal met de werkelijkheid overeenstemmen.

Het tehuis was gevestigd in het pand op de hoek van de Hinthamerstraat en de Sint Josephstraat, waar nu de bibliotheek huist. Van 1811 tot 1958 was het gebouw in gebruik als Oude Mannen en Vrouwenhuis.

Daarna, tot 1970, werd het een verpleeghuis onder de naam Huize Leonardus. De mensen die er verpleegd werden zijn in 1970 verhuisd naar een nieuw onderkomen aan de Eemsweg, verpleeghuis Oosterhof.

Vanaf 1974 is de stadsbibliotheek er gevestigd.

We gaan terug naar de verhalen over de oude mannen en vrouwen. Deze mensen kwamen in aanmerking voor opname als ze alleenstaand waren. Nu hoor ik wel eens vertellen dat echtparen die werden opgenomen gescheiden moesten gaan slapen, zelfs als ze meer dan 50 jaar getrouwd waren. Zoals duidelijk zal zijn: alleen alleenstaanden werden opgenomen. Die sliepen gescheiden naar sekse. Mocht het al zo zijn dat door omstandigheden er een echtpaar opgenomen werd, dan moesten man en vrouw apart gaan slapen. Het huis was niet ingericht voor koppels. En je kon moeilijk een stel laten slapen op de mannen- of de vrouwenafdeling, tenminste toen kon dat niet. Hopelijk heb ik hiermee opnieuw een misverstand de wereld uit geholpen.

Jan van Haaren Foto Nik de Vries

B K Bezoekers in 2005!

Korte berichten

Het bijna voorbije jaar telde het grootste aantal bezoekers dat het Noordbrabants Museum ooit in één jaar tijd heeft gehad, maar liefst 250.000. Dat resultaat is vooral te danken aan de succesrijke expositie Knus over het dagelijks leven in de jaren vijftig. Het succes van Knus doet nog wel eens vergeten dat het museum ook met de andere exposities succes heeft gehad. Zo kende de tentoonstelling van kunstenaar Evert Thielen bijna 43.000 bezoekers en de tentoonstelling Broedertwist werd bezocht door 25.000 bezoekers.

Hertog Hendrik I tot 2x toe ‘verdonkeremaand’!

De afgelopen jaren voert het museum een expositiebeleid waarmee niet alleen meer bezoekers worden bereikt, maar waarin ook geprobeerd wordt te komen tot een verbreding van de bestaande bezoekersgroepen. Het museum slaagt daarin door een goede mix aan tentoonstellingen te maken waarin het accent beurtelings op kunst, geschiedenis of cultuurgeschiedenis ligt. Naast dit hoofd programma maakt het museum nog een reeks aan middelgrote en kleine exposities. Zo nodigt het museum jaarlijks acht jonge en veelbelovende kunstenaars uit om gedurende een periode van ongeveer zes weken te exposeren.

Maar de topper van het afgelopen jaar was Knus met bijna 170.000 bezoekers uit vrijwel alle leeftijdscategorieën. Vanwege het grote aantal bezoekers kreeg het museum het merkwaardige verwijt populistisch bezig te zijn, kritiek die de directie ver van zich af schuift. Knus was immers een zorgvuldig opgezette cultuurhistorische expositie van een type waar het museum al jaren bekend om is. Dat het hier een onderwerp uit de recente geschiedenis betrof kan moeilijk als een verwijt worden gemaakt. Juist het feit dat mensen de recente geschiedenis herkennen als een deel van hun eigen identiteit verklaart het succes. Bijkomende aspecten waren nostalgie, een romantische verlangen naar een geïdealiseerde tijd enzovoort. Uit de enquête tijdens de expositie bleek overigens ook dat zeker niet alle bezoekers de vijftiger jaren beschouwden als een tijd van gezelligheid en saamhorigheid. Veel mensen hadden ook negatieve herinneringen en vrijwel niemand verlangde nog naar de tijd van toen terug.

8

Het succes van de expositie Knus is aanleiding voor het museum om in 2007 een expositie te maken met als titel Wauw! over de zeventiger jaren. Het is een logisch vervolg op Knus omdat in de beeldvorming van veel mensen tussen 1970 en 1980 de fragmentatie van onze maatschappij definitief een einde zou maken aan de vermeende saamhorigheid van vóór die tijd.

Ook voor deze tentoonstelling zal het Noordbrabants museum een beroep doen op het publiek om aan de expositie bij te dragen met voorwerpen die in hun ogen karakteristiek zijn voor deze periode.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

In oktober 2004 verscheen bij het VVV een nieuwe stadswandeling, getiteld Gevelstenen- & beeldenwandeling ’s‑Hertogenbosch. Daarin wordt o.a. stilgestaan bij het tegeltableau in de Marktstraat (zijgevel van De Roodenburg). Daar wordt dan het gebeuren bij verteld uit 1629: “Frederik Hendrik verdrijft de moerasdraak uit zijn gebied met hulp van ir. Leeghwater”, terwijl het tableau toch echt wil vertellen wat er gebeurde in 1185: Hertog I van Brabant sticht de stad ’s­Hertogenbosch.

En nu staat er een tentoonstelling van de Stichting Menno van Coehoorn over Linies en Stellingen te bewonderen in het stadskantoor. Een fraaie en overzichtelijke tentoonstelling, maar wat wordt er op paneel 13 bovenaan vermeld: “ca 1185 hertog Jan sticht de stad ’s­Hertogenbosch”, terwijl het toch echt Hertog Hendrik I was die de stad stichtte.

Arme hertog Hendrik, zo kom je nooit bij de Bosschenaar en de bezoeker/toerist aan je recht.

Jammer ook voor elke bezoeker/toerist of Bosschenaar die de wandeling loopt of de tentoonstelling bezoekt, want hoe kun je zo het correcte gegeven onthouden, als je keer op keer op het verkeerde been wordt gezet?!

Antoine de Visser, Jeugdboschlogie

Huizen te koop in 1906 Net als nu staan er in 1906 veel huizen te koop. Het merendeel ervan wordt geveild. Zo lezen we in de Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant van 20 maart 1906 dat er op een aantal huizen is ingezet. Het is aardig om te lezen wat de prijs van huizen was zo’n 100 jaar geleden.

Een “Heerenhuis” op de Koningsweg, hoek Lekkerbeetjestraat gaat weg voor ƒ 6575.

Een zelfde huis met tuin aan de Oranje Nassaulaan doet ƒ 12.000.

Vier woningen aan de Kuipertjeswal, met een wekelijkse huuropbrengst van ƒ 7,65, moeten ƒ 3650 opbrengen.

Negen woningen aan de St. Janssingel, huuropbrengst per week ƒ 18,91, kosten ƒ 11.075 , iets meer dan 1000 gulden per woning slechts.

Nik de Vries

J

Jaarverslag Kring 2005 1. Algemeen a. Aantal leden Het jaar 2005 is voor de Kring op velerlei gebied een bijzonder jaar geweest.

We denken hierbij aan de Moeder Truus Poffer die door het bestuur Dassendragers van de Kikvorschen aan de Kring is uitgereikt. Het klokje van Groenendaal dat op initiatief van een werkgroep van de Kring in de kapel van begraafplaats Groenendaal is opgehangen. De bruidsboten die bij de rondvaarten van de Kring op de Binnendieze in de vaart zijn genomen.

Het grote aantal bezoekers aan de stad dat door onze gidsen is rondgevaren en -geleid door onze mooie stad ’s‑Hertogenbosch. De medewerking die vrijwilligers van de Kring hebben verleend aan diverse Vestingactiviteiten, de Taptoe, concerten en poëzie op de Binnendieze, Ridders en Spelen, Villa Pardoes, etc. Verder de vrijwilligersprijs voor Actief Burgerschap die aan de Kring werd uitgereikt. De mogelijkheid op de website van de Kring om te reserveren voor een stadswandeling of een vaartocht. En…op de valreep van het jaar de aankoop van het nieuwe Kringhuis in de Lombardpassage.

Op 31-12-2005 had de Kring na volledige opschoning van het bestand ruim 2475 leden. Van deze leden zijn ongeveer 350 personen als vrijwilliger bij de Kring actief.

Zij doen dit in ruim 650 functies. De actuele stand per 1-4-2006 wordt tijdens de ALV bekend gemaakt.

Het aantal vrijwilligers is dit jaar wederom toegenomen.

Vooral bij de schippers, stadsgidsen en werkgroepen stroomde nieuw bloed binnen.

Het bestuur heeft besloten de tarieven van de verschillende activiteiten die door de Kring in 2005 werden verzorgd niet te verhogen.

9

b. Samenstelling bestuur, bestuurs- en stafwerkgroepen Het bestuur startte in januari 2005 in de volgende samenstelling: Jo Timmermans Voorzitter Frans van Sundert Secretaris Jannie van de Sanden 2de secretaris Marcel van Heesewijk Penningmeester Eric Overdijk Bestuurslid (vice-voorzitter) Ilonka de Ridder Bestuurslid (PR) Frans Maas Bestuurslid Halverwege 2005 heeft Jannie zich teruggetrokken uit het bestuur.

Het bestuur start in 2006 in de volgende samenstelling: Jo Timmermans Voorzitter Frans van Sundert Secretaris Marcel van Heesewijk Penningmeester Ilonka de Ridder Bestuurslid Eric Overdijk: Bestuurslid Frans Maas Bestuurslid KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Er zijn verder diverse bestuurs- en stafwerkgroepen actief. Deze werkgroepen worden aangestuurd of vertegenwoordigd door bestuursleden.

De volgende bestuurswerkgroepen waren en zijn actief en werden vertegenwoordigd door: Werkgroep Bouwcommissie: Frans van Sundert, Eric Overdijk, Marcel van Heesewijk en Jan de Wit; Redactie KringNieuws: Frans van Sundert; Werkgroep Informatie en Communicatie: Frans van Sundert, Jannie van de Sanden.

Stafwerkgroepen: Werkgroep PR: Ilonka de Ridder; Werkgroep Opleidingen: Frans van Sundert; Werkgroep Bossche Encyclopedie: Jannie van de Sanden; Werkgroep Website: Frans van Sundert.

Maarte van Logte (schipper/gids) schrijft momenteel een nieuwe versie van het reserverings- en planningsprogramma voor het planningsbureau rondleidingen en stadswandelingen. Verder adviseert hij de Kring op het gebied van ICT. c. Bestuursverantwoordelijkheid In 2005 is het bestuur begonnen om elk bestuurslid buiten zijn normale taak een of meer bestuursverantwoordelijkheden te geven. Zo is er een aantal taken verdeeld, namelijk: De werkgroepen hebben alle een bestuurslid als aanspreekpunt.

Eric Overdijk ontwikkelt mede nieuwe producten en is actief bij de marketing. Verder vertegenwoordigt hij de Kring in een aantal commissies bij besprekingen met Gemeente, VVV, Leefbare binnenstad, etc.

J

Frans Maas is namens het bestuur verantwoordelijk voor de ARBO en werkt voor wat dit onderwerp betreft nauw samen met Hoofd Personeelszaken.

Verder vertegenwoordigt hij de Kring in het ontwikkelen van activiteiten rond het varen op de Binnendieze. d. Coördinatorenoverleg Ook dit jaar heeft ter bevordering van de communicatie tussen het bestuur en de vrijwilligers geregeld overleg tussen bestuur en coördinatoren plaatsgevonden.

Het coördinatorenoverleg met de voorzitter en wisselende bestuursleden wordt in de regel eenmaal per maand gevoerd.

vrijwilligers. Hierin worden personen die de leeftijd van 70 jaar bereiken in dat verzekeringsjaar verder uitgesloten. Het bestuur heeft de vrijwilligers die dat betreft een bericht gestuurd waarin een en ander wordt uitgelegd. Het bestuur heeft uit hoofde van zijn verantwoordelijk en aansprakelijkheid dit zo moeten doen. Verder is het bestuur op zoek gegaan naar een oplossing die voor iedereen aanvaardbaar is. Het NOV is onder andere verzocht of het een alternatief kan bieden. Bij het schrijven van dit verslag was hierover nog geen duidelijkheid.

e. Algemene ledenvergadering Algemene ledenvergadering in 2005 is gehouden op 17 mei. Het verslag van deze vergadering is gepubliceerd in Kringnieuws nummer 4/2005. f. Adviseurs Ieder jaar zijn er twee reguliere bijeenkomsten met de adviseurs van de Kring.

Door onvoorziene omstandigheden zijn de geplande bijeenkomsten met de adviseurs van de Kring niet doorgegaan. Een aantal adviseurs heeft te kennen gegeven terug te treden. Op 29 november heeft er met hen een bijeenkomst plaatsgevonden. Tijdens deze bijeenkomst heeft het bestuur afscheid genomen van J. Stienstra, dr. W. van Leeuwen en drs. R. Hage. Op verzoek van het bestuur heeft Herman van de Heuvel zich bereid verklaard toe te treden als adviseur van de Kring.

Op 31-12-2005 zijn de volgende personen actief als adviseur bij de Kring: C. Gillhaus, drs. C. Free en Herman van de Heuvel.

10

2. Vrijwilligersbeheer a. Beleid en procedures Zoals in het vorige jaarverslag al is benadrukt, heeft het bestuur ook dit jaar getracht het beleid voor plaatsvervangers op essentiële functies voort te zetten.

Dit is niet gelukt voor alle functies. Niet alle functies zijn gewild bij onze vrijwilligers. De inzet van twee dagdelen per week voor een vrijwilliger bij de Kring gaat niet altijd op voor alle functies. Dit baart het bestuur enige zorg, zeker nu het aantal vrijwilligers bij de Kring aan het groeien is.

De Kring heeft dit jaar met succes de wervings- en voorlichtingsavonden voor nieuwe leden gecontinueerd.

Eind van het afgelopen jaar liep het bestuur tegen een uitsluitingsbepaling op in de voorwaarden van de collectieve ongevallenverzekering voor onze

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

b. Opleidingen Afgelopen jaar is een schippers/gids opleiding met succes afgerond en een nieuwe opleiding schipper/gids gestart. De stadsgidsenopleiding is op schema en zal in april 2006 afgerond worden. De opleidingen worden verzorgd door schipper/gidsen en stadsgidsen die hierdoor dubbel ingezet worden. Een compliment van onze kant is hier op zijn plaats!

De werkgroep opleidingen (Henk Spinhof en Rick Huber) is druk bezig geweest de benodigde opleidingen en inhoud van de functies bij de Kring te inventariseren. Er is vervolgens een plan van aanpak aan het bestuur gepresenteerd. Verder is door deze groep de functie-inhoud van de Kringbaliemedewerkers onder de loep genomen en heeft ze het bestuur geadviseerd welke opleiding hier het best bij past.

P

Er is verder een aanvang gemaakt met de inventarisatie van de stadsgidsenopleiding.

Eind van het jaar is er een stagiaire van AVANS toegevoegd aan deze werkgroep. Zij zal tot juni 2006 actief zijn voor deze werkgroep. c. Waarderingen Dit jaar zijn voorgedragen en toegetreden tot de eregalerij van de Leden van Verdienste: Carin v d Gevel voor haar inzet als planner van de Stadsgidsen en Ans Scheepens onder andere voor haar inzet als coördinator van de baliemedewerkers van het Prentenmuseum. d. Vrijwilligersdag Op zondag 4 september werd de Vrijwilligersdag gehouden. Deze vond plaats in de Citadel en was zeer druk bezocht. Hieruit blijkt dat de opzet en het doel van deze dag door onze vrijwilligers wordt gedragen.

3. Verenigingssecretariaat a. Secretariaat Kring Aan en bij het secretariaat is een aantal vaste medewerkers en vrijwilligers verbonden. Dezen hebben een hechte band met de medewerkers van de financiële administratie en het reserveringsbureau.

Onze vaste secretariaatsmedewerkster is het afgelopen jaar voor een langere periode door ziekte afwezig geweest. Haar werkzaamheden werden ongevraagd voor een groot deel waargenomen door de medewerkster van de financiële administratie en de medewerker van het Kringarchief.

De onderaannemer De Groote Stroom waarvoor de Kring ook de financiële zaken rond de verkoop van kaartjes verzorgt, heeft de financiële administratie van de Kring veel extra werk bezorgd. Dit is door velen niet opgemerkt.

11

Van de secretariaatsmedewerkers worden op het gebied van ICT elk jaar meer kennis en vaardigheden vereist.

Onder andere op het gebied van beveiliging en back up moeten ze bij blijven.

De zoektocht naar ruimte ten behoeve van uitbreiding van het Kringhuis was dit jaar de rode draad bij veel bestuursleden. Uiteindelijk heeft dit zoeken geresulteerd in het vinden van die ruimte. Wat vooral meespeelde was de ligging van het secretariaat.

Het Kringhuis moest mogelijk in de buurt van het Diezehuis in de Molenstraat zijn.

>> KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Vijf jaar heeft Carin van de Gevel met haar team de wensen van stadswandelaars, objectbezoekers en torenbeklimmers gekoppeld aan de beschikbaarheid van gidsen.

Carin heeft te kennen gegeven, dat het langzamerhand mooi is geweest. Jammer, maar we respecteren uiteraard haar besluit. En dus zoeken we nu een

Planner m/v

voor ons “droge” bedrijf.

Leuk werk: veel contacten, spin in het web, onverwachte aanpassingen, soms soebatten, last-minute boekingen inpassen, stoeien met je computerprogramma. Het onmogelijke mogelijk maken en dus altijd weer de voldoening van een sluitende planning!

Wilt u weten hoe zoet die voldoening is en wat u er voor moet doen? Carin (073-621 83 30 of 06-50 20 24 22) vertelt het u graag.

Voldoet u aan de volgende wensen/eisen, dan nodigen wij u graag uit voor een nadere kennismaking: - u bent gedreven en hebt een groot verantwoordelijkheidsgevoel; u stáát voor uw “winkel”; - overleg met mensen vormt voor u een plezierige uitdaging; u bent een teamspeler; - u hebt een uitgesproken organisatie- en improvisatietalent; - u weet op een soepele manier om te gaan met veranderingen/aanpassingen; problemen oplossen is voor u een wissewasje; - u kunt met geautomatiseerde systemen omgaan en u vindt het een uitdaging nieuwe systemen te leren; - u bent twee - en in het hoogseizoen misschien wel vier - dagdelen per week beschikbaar.

J

In het nieuwe Kringhuis dat naar verwachting eind 2006 operationeel zal zijn, zullen we verschillende onderdelen van het secretariaat (archief, bibliotheek) een wat meer gestructureerde ruimte bieden. In de loop van 2006 meer hierover in de Nieuwsbrieven.

Verder stond het afgelopen jaar in het teken van consolidatie. We hebben als bestuur de nadruk gelegd op het behoud van wat we hebben bereikt en het verbeteren van de kwaliteit.

In dit kader is er onder andere een commissie Opleidingen benoemd. Henk Spinhof en Rick Huber zijn voortvarend te werk gegaan met het inventariseren van de opleidingen. Verder zullen ze daar waar problemen liggen deze naar boven halen en oplossingen aandragen. Dit zal zo nodig resulteren in een advies voor het verbeteren van de opleiding van een bepaalde groep medewerkers en vrijwilligers.

In het nieuwe Kringhuis moet dit beter worden aangepakt, bijvoorbeeld door een meer in het oog lopende opstelling en/of boekenkasten met glazen deuren, zodat de titels van de boeken gelezen kunnen worden. Zonodig moet de bibliotheek op meer dagen open zijn. c. Leden- en vrijwilligersadministratie De ledenadministratie bijhouden is een continu proces. Nog niet alle vrijwilligers maken gebruik van e-mail. Verder geeft wisselen van providers en hierdoor het wijzigen van het e-mailadres het nodige extra werk. Het elk jaar weer uitschrijven van lidmaatschapskaarten en het verlengen van het lidmaatschap vergen veel extra werk. d. Secretariaat Stichting Gastheerschap (GHS) Het bestuur GHS bestaat uit: Jo Timmermans, Eric Overdijk en Jan de Wit. e. Secretariaat Stichting Binnendieze Het bestuur Binnendieze: Jo Timmermans, Arlan Lesterhuis, Jan de Wit en Eric Overdijk. f. Informatie & Communicatie Op het gebied van I&C zijn de volgende zaken lopende en/of gerealiseerd: • het begeleiden van de vooruitgang van de werkgroep internet; • internetreserveren; • beveiliging.

12

Het reserveren via internet heeft het afgelopen jaar zijn intrede gedaan bij de Kring. Zonder reclame en met kleine vermelding in de folder heeft een redelijk aantal reserveringen via dit systeem plaatsgevonden.

Intussen heeft een van de vrijwilligers van ons varend bedrijf, Maarte van Logten, zijn diensten aangeboden.

Deze schipper/gids is bezig met: – schipper/smoelenboek Binnendieze; – rooster Binnendieze; – Bossche encyclopedie; – rooster stadgidsen / planning / bedrijfsbureau; – CMS / website Kring / automatisering Kring; – adviseren op diverse fronten op het gebied van ICT. U zult in de loop van 2006 hier meer over horen. b. Bibliotheek Dit jaar is er nauwelijks gebruik gemaakt van de bibliotheek van de Kring. Vooral de onbekendheid en mindere toegankelijkheid zijn hier debet aan.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

g. Bouwcommissie Overgegaan tot aankoop Kringhuis in de Lombardpassage 10-16.

Opdracht aan architect tot mogelijkheid uitbreiding balie Binnendieze.

Verhuur bovenverdieping pand Molenstraat 11-13. h. KringNieuws We hebben dit jaar weer een stap vooruit geboekt met ons verenigingsblad, het KringNieuws. De vormgevers, Egbert van den Berg en Jack van Elten, hebben wederom voortreffelijk werk geleverd door de opmaak van het blad een andere vorm te geven. De kleuromslag en de vormgeving waarbij kleur wordt gebruikt zijn van voortreffelijke kwaliteit.

In 2006 zal het gehele blad in kleur verschijnen.

De artikelen in het blad zijn afgelopen jaar opnieuw onder de voortreffelijke leiding van Gerdie de ZeeuwNieuwenhuis en de redactieleden Jan Korsten, Marjan Vonk en Nik de Vries tot stand gekomen.

A

Het is nog steeds een blad dat in zijn geheel door vrij‑ willigers en zonder schrijversvergoeding tot stand komt.

i. Nieuwsbrief De nieuwsbrief wordt momenteel via de mail verspreid.

Aangezien niet iedereen mail gebruikt of toestemming geeft om te gebruiken betekent dit voor Ad Oomen dubbel werk. Een steeds groter aantal vrijwilligers/ leden geeft te kennen alleen de Nieuwsbrief eenmaal per maand via de mail te willen ontvangen. Zij vinden het vervelend om via hun mailadres ongevraagd mededelingen van de Kring te ontvangen. j. Website Op de website van de Kring heeft het afgelopen jaar het internetreserveren zijn intrede gedaan. De website en alles wat daarmee samenhangt zijn onderhevig aan een continu evaluatieproces. De kwaliteit zal hierdoor steeds verbeteren. De werkgroep Website die dit proces beheert en bewaakt bestaat uit vrijwilligers.

De site zal in 2006 uitgebreid worden met een mogelijkheid voor het verwerken van formulieren.

Onder leiding van Henk Spinhof is er het afgelopen jaar een aantal vrijwilligers in de weer geweest om de dia’s die de Kring beheert te digitaliseren. Zij hebben kosteloos gebruik kunnen maken van (dure) apparatuur van het Stadsarchief. Dit project is afgerond. We danken Rolf Hage, directeur Stadsarchief, voor zijn medewerking .

In 2006 richten we een digitaal archief op. U hoort hier meer over.

13

k. PR De samenstelling van de PR-groep is in de loop van 2005 veranderd en uitgebreid. De werkzaamheden van deze groep komen niet altijd duidelijk in beeld. Doch achter de schermen zijn het juist deze mensen die voorbereidend werk leveren aan of voor activiteiten waar de Kring al of niet bij betrokken is. Denk hierbij aan artikelen in de krant, streekbladen of folder(s), het bemannen of inrichten van promostands, meedenken of voorbereiden van (gemeente) evenementen, etc. l. LEF Afgelopen jaar heeft deze werkgroep, onder leiding van Paul Nuyten, diverse excursies en lezingen verzorgd. De uitstapjes en lezingen die de werkgroep LEF bedenkt zijn inmiddels bij de vrijwilligers en de leden van de Kring een begrip geworden. Het is geen sinecure voor de werkgroep LEF om steeds weer onderwerpen te bedenken en de mensen te zoeken die daarover een lezing willen verzorgen. >>

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Spijtig, maar ook Jos Viguurs vindt het na vele jaren ordenen, coderen, doordacht opbergen en weer terugvinden van alle correspondentie aan en van de Kring Vrienden, welletjes. Voor zijn vervanging zoeken we dus een

Archivaris m/v

Hij/zij ordent wat gearchiveerd moet worden, beheert het ordeningsschema, vormt dossiers, houdt toezicht op uitvoering en aanpassing van afspraken betreffende procedures, controleert de beveiliging van het archief, zorgt voor de afvoer van vernietigbaar archiefmateriaal, biedt hulp bij het raadplegen van archiefstukken.

En‌maakt bij dat alles gebruik van twee computerbestanden in Access.

Jos (073-511 78 47) maakt u graag deelgenoot van de verschillende aspecten die de functie zo leuk maken.

U bent een welkome kandidaat voor de functie als u: - plezier hebt in lezen en ordenen van dingen; - heel nieuwsgierig en tegelijkertijd zo gesloten bent als een vis; - logische systemen kunt opzetten; - geniet van het oplossen van puzzels; - een systematisch en nauwgezet werker bent; - overweg kunt met geautomatiseerde systemen; - er een eer in stelt, anderen van dienst te zijn.

We hebben 325 vrijwilligers. Een aantal van u voldoet toch zeker aan de kwalificaties voor een van deze functies? Bent u dat? Leg even een notitie in het postvakje van Personeelszaken en er wordt contact met u opgenomen.

J

4. Financiële zaken a. Kring De Algemene Ledenvergadering van 2005 heeft de contributie voor 2006 niet verhoogd. Deze blijft vastgesteld op € 14,00.

Zie jaarrekening. b. Gastheerschap Zie jaarrekening en verslag. c. Binnendieze Zie jaarrekening en verslag.

5. Markt a. Planning Het personeel van zowel de reservering van het natte en de planning/reservering van het droge bedrijf heeft dit jaar een voortreffelijke prestatie geleverd. Zie het grote aantal bezoekers die gebruik hebben gemaakt van de rondvaarten op de Binnendieze. Een groot compliment voor alle medewerkers die dit mogelijk hebben gemaakt. Beide reserveringsbureaus hebben het regelmatig zeer druk gehad. De werkzaamheden van het internetreserveren zijn door het personeel van de planning en financiële administratie voortvarend opgepakt.

Een belangrijke rol in vooral het reserveren/verkopen van de toegangskaarten van de dagtoeristen hebben de baliemedewerkers van de Molenstraat geleverd. Af en toe stonden er lange rijen voor de kassa’s. Er moest ook wel eens nee verkocht worden en dan werd men doorgestuurd naar onderaannemer De Groote Stroom.

We hebben in de tweede helft van 2005 Maarte van Logten bereid gevonden een nieuw programma te schrijven voor de planning en inzet van de stadsgidsen.

In de eerste helft van 2006 hopen we dit af te ronden.

Wanneer dit programma geëvalueerd is en werkt zoals we het verwachten, is het streven dat het Bedrijfsbureau Reserveringen tot stand komt. Hierdoor zal het voor de klant gemakkelijker worden om arrangementen te boeken. De medewerkers van het reserveringsbureau zullen in de toekomst zowel voor het natte als het droge bedrijf moeten reserveren. Voor het internetboeken zal het een must worden.

Alleen de planning en inzet van de gidsen voor het droge bedrijf zal een aparte discipline vergen.

De balie van het Prentenmuseum zal ook in 2006 onder andere reserveringen voor het natte en droge bedrijf verzorgen. Ook hier zullen de arrangementen een grotere rol gaan spelen.

Het ligt in de planning om de balie van de Binnendieze in 2006 uit te breiden. Er zal dan zowel nat als droog gereserveerd kunnen worden. Verder zullen de arrangementen ook hier hun intrede doen.

Hoe een en ander gerealiseerd zal worden is bij het schrijven van dit jaarverslag nog niet in detail bekend. b. Stadsgidsen, Sint-Jan, toren en objecten Het aantal actieve gidsen zal dit jaar weer toenemen: 35 aspirant-stadsgidsen zijn in opleiding. Het aantal gidsen per object is zeer variabel. Het is daarom niet mogelijk om een juist aantal per object te noemen. Veel gidsen zijn in meer disciplines actief.

In 2005 hebben onze gidsen die rondleidingen in de Sint-Jan, de stad, objecten of torenbeklimmingen hebben verzorgd opnieuw vele bezoekers rondgeleid.

Er is een prima resultaat geboekt dat mede tot stand is gekomen onder de uitstekende leiding van de coördinatoren.

Afgelopen jaar zijn er veel positieve reacties bij het bestuur binnengekomen. Hieruit concludeert het bestuur dat de kwaliteit van de rondleidingen prima is. c. Binnendieze Het aantal actieve schipper/gidsen is 69. Er zijn 23 schippers in opleiding. Baliemedewerkers 14, Onderhoudspersoneel 5, Technische Dienst 4.

Dubbelfuncties 33. Aantal boten 14.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

7. Werkgroepen Er is momenteel een groot aantal werkgroepen actief bij de Kring. Bij de werkgroepen nam het aantal actieve vrijwilligers iets af. Vandaar ook het streven van de voorzitter van het KMC naar aanvulling en/of verjonging. De meeste werkgroepen hebben de wens uitgesproken om nieuwe leden te kunnen verwelkomen. Er werd dan ook actie ondernomen om te werven onder mensen die in het verleden kenbaar hebben gemaakt het culturele erfgoed van ’s‑Hertogenbosch een warm hart toe te dragen. De werving heeft succes gehad. Er hebben zich het afgelopen jaar tientallen personen aangemeld om actief deel te nemen in een of meer werkgroepen. De aspirant-leden integreren nu in de werkgroepen. Bij het schrijven van dit jaarverslag was men bezig met het inventariseren van de sterkte van de werkgroepen.

Het afgelopen jaar zijn er weer meer bezoekers door schipper/gidsen van de Kring rondgevaren op onze mooie Binnendieze. Het is op alle gebieden een druk jaar geweest voor het natte bedrijf. Zowel de dagvaarten als de avondboten zijn een groot succes geweest. Andere activiteiten, zoals de concerten, poëzie, etc., hebben weer veel bezoekers getrokken.

De bedrijfsleider van het varende bedrijf heeft samen met zijn coördinatoren en medewerkers opnieuw een formidabele prestatie neergezet.

De samenwerking met De Groote Stroom is goed verlopen.

Het is niet voorgekomen dat men nee heeft moeten verkopen omdat er geen schipper/gidsen waren en/of boten niet beschikbaar waren wegens mankementen of achterstallig onderhoud.

In 2005 is weer een nieuwe lichting schippers opgeleid.

Het jaarverslag en de jaarrekening van de Stichting Binnendieze liggen vanaf 1 mei 2005 ter inzage in het Kringhuis.

15

d. Prentenmuseum In het Kringhuis dat op de eerste plaats een museum huisvest zijn ook dit jaar diverse activiteiten geweest als bijzondere tentoonstellingen en/of de uitgave van nieuwe boeken. Te noemen zijn ’s‑Hertogenbosch in de kaart gekeken, De ruimtelijke ontwikkeling van een vestingstad en de expositie van Harry van Kuyk.

6. Externe contacten Op diverse fronten zijn er via en door onze werkgroepen en/of bestuur van de Kring contacten geweest met de Gemeente. Ook de Stuurgroep Varen op de Binnendieze van de Kring heeft regelmatig overleg gevoerd met de Gemeente over de toekomstige ontwikkelingen op en rond de Binnendieze. Met de VVV is er een voortreffelijke samenwerking geweest.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

a. Naamsverandering De KMC (Kring Monumenten Commissie) heeft dit jaar een naamsverandering ondergaan. Gebleken was dat de naam Kring Monumenten Commissie de lading niet meer dekte, maar ook verwarring schiep met andere monumenten instanties met soortgelijke namen. De naam van het KMC is veranderd in Kenniscentrum KMC. b. Activiteiten De volgende zaken hadden in 2005 voortdurend de aandacht van het Kenniscentrum KMC: • de werving van nieuwe leden voor de werkgroepen; • overleg met de gemeente over diverse gemeentelijke projecten waarbij de Kring opereert in een projectgroep. Voorbeelden van die projecten zijn: – varen naar en onder ’s‑Hertogenbosch; – de Kring reactie op de nota Uitgangspunten voor herinrichting Markt en Pensmarkt; – de Kring inbreng op de Binnenstad Architectuur nota; – de Kring inbreng op de Westwal keert weer; – presentatie van de Kenniscentrum-werkgroepen tijdens het derde lustrum Boschlogie.

Verder zijn er de volgende reguliere activiteiten te noemen waar een of meer werkgroepen van de Kring bij betrokken zijn geweest: • pogingen om de Gemeente te vragen het beheerplan Binnendieze weer op te pakken; • nominatie voor en onthulling van de plaquette op 3 april in het gerenoveerde pand van de familie Van Rosmalen; • overleg met de Gemeente over de Reclamerichtlijn en het voortbestaan van de cultuurhistorische uithangborden;

J V • activiteiten in het kader van Europese Vestingstad 2005; • mede actief geweest bij het opstellen van het inhoudelijke van de nieuwe cursus Boschlogie module Industrieel Erfgoed; • het vergaren van informatie en opstellen van de steentjeswandeling rond de spreuken van Domien van Gent; • activiteiten om te komen tot de herbouw van een molen op een van de vestingwallen; • ondersteuning bij Open Monumentendag en met name de expositie over Leonardus van Vechel; • reacties op diverse bouwplannen; • restauratie en plaatsing van de zonnewijzer op het Heetmanplein.

16

De volgende werkgroepen zijn in 2005 actief geweest.

Bestuurswerkgroepen: 1. Werkgroep I&C (Informatie en Communicatie) 2. Bouwcommissie Stafwerkgroepen: 3. Werkgroep LEF (Lezingen, Excursies en Fietstochten) 4. Redactie KringNieuws 5. Werkgroep Opleidingen 6. Werkgroep Website 7. Werkgroep Vraagbaak (Bossche Encyclopedie) Heemkundewerkgroepen: 8. Werkgroep Verzamelaars Hertog Jan 9. Werkgroep Jeroen Bosch 10. Werkgroep Heraldiek 11. Werkgroep Empel Monumentenwerkgroepen: 12. Kring Monumenten Commissie 13. Werkgroep Klein Monument.

14. Werkgroep Bouwplannen 15. Werkgroep Openbare Ruimten 16. Werkgroep Binnendieze 17. Werkgroep Kerken en Kloosters 18. Werkgroep Vestingwerken 19. Werkgroep Industrieel Erfgoed 20. Werkgroep Archeologie (i.o.?)

21. Werkgroep Molens 22. Werkgroep Toponymie (i.o. 2006) Voor de werkzaamheden van de diverse werkgroepen verwijzen we u naar hun jaarverslagen. ’s‑Hertogenbosch, 1 januari 2006 Namens het bestuur van de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch

Foto’s Jack van Elten

Frans van Sundert, secretaris

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

De nieuw op te richten werkgroep Toponymie zoekt Kringleden die geïnteresseerd zijn in toponiemen (geografische namen) en die bereid zijn archiefonderzoek te doen. Het gaat daarbij om het zoeken naar aanduidingen van buurten, straten, wijken, akkers en dergelijke in en rond de stad ’s‑Hertogenbosch door de eeuwen heen. De werkgroep wil graag de historische en huidige namen in kaart brengen. Ook Kringleden met belangstelling voor de verklaring van geografische namen zijn van harte welkom.

Vrijwilligers Doelstelling In kaart brengen van de geografische namen in de stad ’s‑Hertogenbosch.

Werkwijze Inventarisering (welke namen zijn er), localisering (welke plaats benoemen ze), datering (wanneer zijn ze opgeschreven) en verklaring (wat betekenen ze, waarom noemde men de plaats zo).

Activiteiten Opzetten en enthousiasmeren van de werkgroep; werven werkgroepleden; de werkgroep bestaat momenteel uit twee personen en is op zoek naar leden; nagaan stand van zaken, bepalen wat nog te doen, taken verdelen; archiefonderzoek (voor inventarisering, lokalisering en datering); literatuuronderzoek (voor verklaring); opzetten documentatiesysteem (database); publiceren resultaten; onderhouden contacten met overige werkgroepen, met name met de werkgroep Bossche Encyclopedie.

Informatie & Contact via Kringhuis, Verwersstraat 19A Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch Tel 073-6135098 Fax 073-6146021 per e-mail t.a.v. werkgroep Toponymie

J

Jeugdboschlogie weer van start Sinds enige jaren doen verschillende Bossche basisscholen mee aan het project Jeugdboschlogie. De organisatie (namens de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch) bestaat uit Kok de Bekker, Jack Glaudemans, Lieke Kil, Marjon van Rooij, Marijke van de Ven en Antoine de Visser. Met elkaar heeft het zestal voor de komende maanden weer een prachtig programma samengesteld. Veel gidsen van de Kring verlenen hun medewerking aan het unieke project, terwijl ook enkele schippers van de Binnendieze zich niet onbetuigd laten.

De cursus Jeugdboschlogie wordt gegeven aan de hand van vijf lesbrieven. Hierin staan centraal: het ontstaan van ’s‑Hertogenbosch; de verdediging van de stad; het bestuur van de stad; armen-en ziekenzorg en de Sint-Janstoren.

De kinderen zullen de komende tijd door de stad trekken, ze bezoeken de Sint-Jan en het stadhuis, ze maken een tocht over de Binnendieze, kortom: ze krijgen een uniek beeld van ’s‑Hertogenbosch als vestingstad.

Op dinsdag 21 februari ging het project van start tijdens een bijeenkomst in de Koningszaal van het Koning Willem I college. Leerkrachten van de diverse scholen en 159 leerlingen kwamen met de organisatie bij elkaar en keken naar diabeelden van de stad, waarbij verhalen verteld werden, ze genoten van hippe vrouwelijke rappers die op het toneel het beste van zichzelf eigentijds naar voren brachten.

Vervolgens had de organisatie een quiz bedacht waar zowel leerkrachten als leerlingen aan mee mochten doen. Op die manier werd de kennis van de stad al voorzichtig op de proef gesteld. De kinderen genoten van een boeiende ochtend. In de komende maanden zullen ze op pad gaan door de stad om hun kennis nog meer te vergroten. Voor elke ochtend dat de kinderen meedoen, krijgen ze een (leren) stuiver. Aan het eind van het project kunnen ze die zes stuivers omruilen en krijgen ze een heuse akte van poorter.

En de stad? Die is weer 160 Jeugdboschlogen rijker.

“Een fantastische activiteit die ook jonge mensen enthousiast maakt voor de stad,” aldus een tevreden Nort Lammers die als coördinator van de cursus Boschlogie ook aanwezig was bij de start van JEUBO. Tekst en foto: Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

D

De gedaanteverwisseling van bastion

Je ziet het weer!

Het hoe en waarom van de reconstructie. Over bomen, flanken, keel en geschut.

En nog veel meer.

De situatie van het bastion in 2004, gezien vanuit de richting van de van Veldekekade

95m

HE

KE

LL

AA

N

Keel = 74 m br

Flank Courtine De gebruikte vestingbouwkundige begrippen

18

Zoals velen van u wel gezien zullen hebben, zijn er vorig jaar graafwerkzaamheden en andere bouwactiviteiten uitgevoerd op en rond bastion Anthonie. De werkzaamheden verkeren nu in de afrondingsfase.

Enkele historische gegevens Bastion Anthonie is aangelegd Schouderhoek tussen 1618 en 1620. De functie was het beveiligen van de rivier de Aa en het uitbrengen van flankerend vuur naar de 80m naastgelegen bastions Baselaar en Hintham.

Het oorspronkelijk ‘holle’ bastion is opgetrokken met twee meter Face dikke gemetselde muren. Tussen de schouderhoeken meet het 95 m; Saillant het heeft een diepte van 80 m en een keelbreedte van 74 m. De keel Bastion Anthonie is de van de vijand afgekeerde zijde, in dit geval dus de kant van de Hekellaan.

Op het bastion was een ‘molenberg’ aangebracht waarop met tussenpozen een molen heeft gestaan. In de 18de eeuw was dat een standaardmolen, in de 19de eeuw een (modernere) achtkantige olieslagmolen.

Bij de ontmanteling van de vesting tussen 1880 en 1890 is het bastion tot 7 meter +AP verlaagd. En bij de aanleg van de Zuid-Willemsvaart en de van Veldekekade is de linker (noord) flank van het bastion ten offer gevallen aan dat ruimtebeslag. Het bastion is sindsdien dus gedeeltelijk verminkt en niet meer compleet.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Waarom vinden de werkzaamheden plaats?

In het gebied tussen de Zuid-Willemsvaart en het bastion Baselaar was de vesting en daarmee het bastion Anthonie nauwelijks meer waarneembaar.

Dit komt door de lage ligging van het bastion en de inrichting als tennispark, omgeven door vele bomen.

Bovendien is aan het begin van de 20ste eeuw de stadsgracht vanaf de Pettelaarseweg tot aan de ZuidWillemsvaart gedempt, wat de herkenbaarheid van het bastion ook niet heeft bevorderd.

In het kader van het ontwikkelings- en restauratieplan vestingwerken Versterkt Den Bosch is een deelplan gemaakt om het bastion Anthonie weer herkenbaar te maken. Dat gebeurt op twee manieren: (1) door de grond voor de vestingmuur af te graven waardoor deze muur weer hoogte krijgt en (2) door het terugbrengen van de aarden wal op het bastion. Op de aarden wal wordt een geschutbank (barbette) voor de opstelling van geschut, met een zodanige hoogte dat over de wal (borstwering) kon worden gevuurd aangelegd, om er kanonnen op te kunnen plaatsen.

Vervuilde grond en monumentale bomen Bij de uitwerking van het reconstructieplan deed zich een aantal praktische problemen voor.

Om het bastion beter zichtbaar te maken moest de grond voor het bastion zo mogelijk enkele meters worden afgegraven. Deze afgegraven grond zou in beginsel worden gebruikt om de aarden wal aan te leggen. Het vermoeden bestond echter dat die grond wel eens behoorlijk vervuild kon zijn. Want zoals een aantal lezers wel zal weten, is het terrein in front van het bastion vanaf ± 1880/1890 in gebruik geweest als zigeunerkampje en tevens als vuilstortplaats van voornamelijk kachelafval, als as en sintels. Deze situatie heeft voortgeduurd tot rond de Tweede Wereldoorlog. Het genoemde terrein stond bekend

Anthonie

Embrasure: dit is een schietopening voor een kanon in de borstwering. Er zijn totaal drie embrasures gemaakt, één in de saillant en één rechts en links van de saillant.

Restauratie van de saillant: de buitenste schil van de muur was rondom de saillant in een zeer slechte staat.

Binnenzijde van de muur, tijdens werkzaamheden (zomer 2005): de grond is hier afgegraven voor archeologisch- en grondonderzoek. Duidelijk zichtbaar zijn de oude steunberen om de muur te verstevigen.

onder de naam ’t Stortje. Na de oorlog is bovendien veel puin van de stedelijke oorlogsschade op dit terrein gestort. In de vijftiger jaren van de vorige eeuw is dit puin geëgaliseerd en met een laag grond afgedekt.

De gemeente besloot daarom eerst een uitgebreid grondonderzoek te laten uitvoeren. Daarbij werd ernstig verontreinigde grond aangetroffen. De grond mocht dus niet worden gebruikt voor de aanleg van de aarden wal. De grondafvoer is ernstig gestagneerd, omdat deze gepaard ging met uitgebreide veiligheidsmaatregelen. Een groot deel van de saneringskosten is ten laste gekomen van een speciaal bodemsaneringsfonds.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

Uit onderzoek bleek ook dat de grondwaterstand veel hoger was dan verondersteld. Daardoor kon de grond minder diep worden afgegraven dan was gepland.

Een laatste probleem vormden de grote bomen op het bastion. Een aantal daarvan stond in de weg voor de aanleg van de aarden wal. De breedte van het aardlichaam is op maaiveldhoogte namelijk 10 meter.

Het standpunt van de gemeente was dat de monumentale bomen op het bastion dienden te worden gespaard. Ook verplaatsing van de grotere bomen naar een andere plek op het bastion werd niet toegestaan. Goede raad was duur.

D Loopbrug met open structuur

20 Geplande eindsituatie, met daarop aangegeven de plaatsen van de portalen van cortenstalen platen de drie embrasures voor de kanonnen.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

De plaats van geschut op de wal van een bastion De 17de-eeuwse lichte kanonnen, zes- en twaalfponders met een maximale schootsafstand van 500 m, hadden tot taak om samen met de musketten van de infanteristen, vanaf de flank van het bastion de aanliggende courtines en eventueel de facen van de naastliggende bastions met vuur te bestrijken. Per bastionflank was een enkel stuk geschut voldoende.

Deze situatie gold ook voor het vroeg-17de-eeuwse bastion Anthonie.

Omdat de monumentale bomen dit beletten, was het in de bestaande situatie niet mogelijk om een aarden wal met een geschutsbank aan te leggen op de rechterflank van het bastion. Langs een van de facen en op de saillant was die ruimte er wel. De vraag die toen aan de orde was luidde: Hoe los je dit probleem nu historisch gezien correct op?

Met creativiteit en vindingrijkheid heeft de architect voor de opgelegde beperkingen een aanvaardbare, nietalledaagse oplossing gevonden. Deze is mede gebaseerd op een gezamenlijk vestingbouwkundig advies van de Stichting Menno van Coehoorn en de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch.

De zwaardere kanonnen uit de 18de en 19de eeuw waren bestemd voor het vuren op grotere afstand, van 700-1200 m. Zo’n zwaarder kanon werd in die latere periode opgesteld ongeveer midden op de face of soms ook in de saillant. De belangrijkste schootsrichting was in beginsel loodrecht op de face, zodat voorlangs de facen van de ravelijnen kon worden gevuurd. De plaatselijke situatie kon echter aanleiding zijn tot afwijking van deze algemene regel.

Bestaande boom handhaven evt. eenzijdg opkronen

Staande bogen

Samengestelde portalen die tezamen het profiel van de (aarden) borstwering aangeven - doorgankelijk - continuïteit in ‘grastapijt’ (licht-zon) - abstractie…beeldende kwaliteit

Portalen uit cortenstalen platen, minimaal 20-30 mm dik, staan uit elkaar

Bastionmuur met wal van graszoden (dec 2005): nieuwe situatie december 2005. Uitgegraven muur met buitentalud (=wal met graszoden)

Door de geschetste omstandigheden gedwongen, komt er nu een geschutsbank in de saillant in plaats van op een van de flanken.

Dit impliceert het plaatsen van een 18de- of 19de-eeuws kanon. Let wel: het bastion dateert uit de periode 16181620. We spreken in dit geval niet van restauratie, maar van reconstructie. Men reconstrueert naar een bepaalde periode en dat hoeft niet per se de aanlegperiode te zijn.

Het bastion heeft immers een geschiedenis van bijna vier eeuwen. Bij de opstellingsplaats van het geschut is dus gekozen voor een reconstructie van de 18de- of 19de-eeuwse situatie. Het is daarbij van belang dat door middel van een informatiebord duidelijk wordt aangeven welke periode is vormgegeven. Op deze wijze wordt tevens een stukje ontwikkeling en geschiedenis van het bastion en dus van de vesting zichtbaar gemaakt.

Nog meer creativiteit Ook bij de heraanleg van de aarden wal, die 2,40 meter hoog en 10 meter breed is, vormen de monumentale bomen op twee plaatsen een ‘sta in de weg’. Het betreft: (1) het deel van de rechterflank (dat het dichtst bij het fietspad van de Hekellaan ligt) en (2) het buitenste deel van de linkerface (aan de kant van de Van Veldekekade). Op deze twee plekken worden, met de nodige tussenruimte, portalen van cortenstalen platen van een zodanige vorm aangebracht, dat ze het profiel van de wal volgen. Door de open structuur, nodig om de bomen de ruimte te geven, lijkt het alsof de geprofileerde wal gewoon doorloopt. Op het schuttersbanket van de wal is een looppad aangelegd. De stalen portalen zijn ter hoogte van het schuttersbanket, door middel van een loopbrug met een open structuur, met elkaar verbonden. Hierdoor is een doorlopend wandelpad op het bastion gevormd (zie schetstekeningen).

Ten slotte: door de geschetste gedaanteverandering van het bastion, wordt een stukje vestinggeschiedenis zichtbaar. De aandacht zal zich vooral gaan richten op krijgskundige aspecten.Volgens kenners zal het nieuw vormgegeven bastion zich daarom -tijdens een bezichtiging- uitstekend lenen voor educatieve doeleinden. Dit geldt met name voor de schooljeugd.

Over de juiste invulling hiervan moet nog worden gebrainstormd. Een goede gedachtewisseling tussen de gemeente en de Kring is hierbij van belang.

Charles Limonard, Voorzitter werkgroep vestingwerken

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

G

Gidsen bezochten stadhuis

Ongeveer 15 stadhuisgidsen van de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch kregen begin januari van coördinator Guus Smits de uitnodiging voor een rondleiding door het vernieuwde stadhuis. Na de totstandkoming van het nieuwe stadskantoor aan de Wolvenhoek en de bouw van een nieuw bestuurscentrum direct achter het historische stadhuis in 2004, werd in 2005 achterstallig onderhoud gepleegd in het stadhuis zelf. Een jaar lang konden de stadhuisgidsen van de Kring geen gasten rondleiden door het prachtige interieur van dit middeleeuwse gebouw. Gelukkig is dat nu verleden tijd. In het stadhuis heeft een flink aantal aanpassingen plaatsgevonden en er is een nieuwe ‘routing’ gecreëerd, zodat toeristen nu niet alleen in aanraking komen met het aloude prachtige middeleeuwse stadhuis maar ook met het nieuwe bestuurscentrum. Geen wonder dat de stadhuisgidsen heel benieuwd waren en opgewekt met elkaar begonnen aan een ‘verkenningstocht’ door het stadhuis .

Foto: Ellie de Vries

De rondleiding begon in de hal. Wat meteen al opviel was het feit dat de oude elementen in het interieur prachtig waren gerestaureerd. Er kwamen nieuwe digitale verbindingen, zodat men ook in de secretarie gebruik kan maken van flexibele werkplekken.

Het rode kunstwerk van Craig, een gebogen Sint-Jan, is verdwenen uit de historische hal. Het heeft een nieuwe plek gekregen in de oude hal van het stadskantoor. In de bodekamer bevinden zich nu de schilderijen van alle burgemeesters van de stad. De hal van het stadhuis is dezelfde gebleven; de fractiekamer is secretarie geworden. Via de Romangalerij en de antichambre wordt de trouwzaal bereikt. Deze heeft een betere verlichting gekregen en ook werden nieuwe gordijnen aangebracht.

Tot zover waren alle gidsen bekend met de routing.

Maar daarna ging via een nieuwe gang de weg automatisch over in het nieuwe bestuurscentrum dat bij het stadhuis hoort. Door de verlenging van het pand werd een fraaie binnentuin gecreëerd. De gidsen kregen een extra kans om dit bestuurscentrum ook vanuit de hoogte te bekijken en mochten met de lift naar boven. Dit is echter niet de gebruikelijke

routing voor toeristen. Uiteindelijk kwamen we in de nieuwe raadzaal van het bestuurscentrum. Het is een sfeervolle ruimte met uitstekende plaatsen voor de gemeenteraad, goede voorzieningen voor de pers en een publieke tribune. Bij de aanleg van de nieuwe raadzaal stuitte men op de stadsmuur uit 1220 die nu als achterwand van de ruimte fungeert.

In architectonisch opzicht is het een juweel van een raadzaal. Het bijzondere glazen schuifraam aan de buitenzijde bevat marmer, geeft een subtiel effect en is bedoeld als zonwering. De zaal rust op vijf pilaren die de eronder gelegen ontvangsthal omsluiten. Boven bevinden zich nog twee fractiekamers.

Vervolgens kwamen we in de ontvangsthal. Ook deze is een prachtig staaltje van geïntegreerde architectuur.

Op de glazen wand is een kunstwerk aangebracht. Er is gewerkt met emaille op glas. Het werk stelt de burgers van de stad voor en werd bij de oplevering van het gebouw aangeboden aan de gemeente door adviseurs en bouwers van het Huis van de Stad. In de vloer bevindt zich een glazen luik waaronder de Binnendieze stroomt. Bruidsparen die in de toekomst met een boot arriveren, kunnen via een speciaal luik in het stadhuis komen en via de achterzijde de trouwzaal bereiken.

Via een gang bereikten we opnieuw het oude stadhuis; vervolgens gingen we naar de eerste verdieping. Hier bevindt zich de Oranjegalerij. Alle stadhouders en vorsten van het huis van Oranje vinden hier een plaats aan de wand en kijken op de bezoeker neer. Via de Oranjezaal kwamen we in de voormalige Raadzaal met haar prachtige wandtapijten die het bos van hertog Hendrik voorstellen. Het hart van ’s‑Hertogenbosch bevindt zich letterlijk in dit adembenemende interieur. Via de zogenoemde Herentrap bereikten de stadhuisgidsen weer de centrale hal met haar prachtige middeleeuwse Vierschaar, waar in vroeger tijden recht gesproken werd. De meeste gidsen waren onder de indruk van het vernieuwde Stadhuis. Aan hen de taak om het komend seizoen weer velen een kijkje te gunnen in dit fraaie interieur.

Samen met het nieuwe bestuurscentrum en het nieuwe stadskantoor vormt het stadhuis nu een geheel en zal verder door het leven gaan als HET HUIS VAN DE STAD. Een huis waar alle Bosschenaren met recht trots op kunnen zijn. Wie het stadhuis wil bekijken onder leiding van een gids kan voor € 3.50 een kaartje kopen in het Kringhuis aan de Verwersstraat. Elke woensdag om 15.00 uur en zaterdag om 13.00 uur wordt bij voldoende deelname een rondleiding gegeven. Groepen die op andere tijden rondgeleid willen worden kunnen een afspraak maken via telefoonnummer 073 6135098.

Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis.

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

P H

Plaquette uitgereikt Hotel Groenhuis

Op zondag 2 april zal er door de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch opnieuw een plaquette worden uitgereikt. Op die dag onthult wethouder Roderick van de Mortel een plaquette aan het pand Kolperstraat 3-5, waar meer dan 100 jaar bakkerij Van Kessel gevestigd is geweest. De huidige eigenaar van het pand is het echtpaar Neeltje en Clemens van der Ven. Het paar heeft enkele jaren geleden de restauratie voor zijn rekening genomen en is erg verrast door de toekenning van de plaquette. Het pand is inmiddels verhuurd aan mevrouw Klein-Pauw uit Amsterdam. Ook zij is erg blij met deze officiële blijk van waardering voor het pand, waar ze een chique modezaak gevestigd heeft.

Foto: Ellie de Vries

23

Het zal een feestelijk samenzijn worden op 2 april. De stad ’s‑Hertogenbosch heeft er opnieuw een prachtig gerestaureerd pand bij gekregen. De restauratie is niet alleen zeer nauwkeurig uitgevoerd, maar ook terughoudend en met veel gevoel voor een stijlvolle benadering van de puien. Het echtpaar Van der Ven heeft de nodige zenuwslopende procedures en overlegsituaties moeten doorstaan maar heeft nu een prachtig eindresultaat bereikt. De gerestaureerde panden zijn een lust voor het oog en verfraaien het straatbeeld zeer. Door de vestiging van de modezaak Pauw in het pand komt men zowel binnen als buiten ogen tekort om het sfeervolle geheel in ogenschouw te nemen. Op 2 april zal er in de panden een kleine modeshow gehouden worden en kunnen de aanwezigen met eigen ogen zien hoe stijlvol alles gecombineerd is. De panden aan de Kolperstraat krijgen vanaf 2 april ook een andere naam. De familie Van der Ven heeft officieel bij de notaris een nieuwe naam gedeponeerd voor het gerestaureerde project: de Koninklijke van Kessels. De familie Van Kessel heeft 100 jaar haar bakkersnering in de panden gehad en was reeds koninklijk onderscheiden. In het volgende nummer van het KringNieuws komen we terug op de toekenning van de plaquette. De heer Clemens van der Ven wil een toelichting geven bij zijn kijk op restauraties en het fenomeen ‘plaquette van de Kring en de commerciële wereld in ’s‑Hertogenbosch’.

Tekst: Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2

1906 Ongeveer 100 jaar geleden, op maandag 19 maart 1906, staat in de Provinciale Noordbrabantsche en ’s-Hertogenbossche Courant een opmerkelijke advertentie van notaris Van Meerwijk. Zij geeft een mooi beeld van een ter plaatse bekend hotel en luidt als volgt: “Te koop: het gunstig bekend staande HôtelRestaurant, genaamd Hôtel Groenhuis, thans nog in volle exploitatie, gelegen in het centrum der stad, aan de Pensmarkt, met een uitgang naar de Doode Nieuwstraat, kadaster sectie G 5340, groot 2 Aren 94 Centiaren.

Het Hôtel bevat beneden 3 Zalen, groote kamer, Servicekamer, Keuken en Openplaatsen, verder 22 Logeerkamers, Huiskamer, Badkamer, Dienstbodenkamers, groote Kelder, Gasleiding op alle Kamers, Waterleiding en Closets op alle verdiepingen.

Alle kamers geplafonneerd.”

Op 23 maart wordt bericht dat er al een bedrag van ƒ 15.000 geboden is; op 2 april is de bieding opgelopen tot ƒ 19.250.

Helaas bieden de kranten geen zicht op de uiteindelijke opbrengst.

Hotel Groenhuis, overigens ook bekend als Groenhuis – De Gouden Leeuw, heeft gestaan naast het V&Dpand De Zon, waarmee het tegelijkertijd op 21 december 1938 afbrandt. Het is de fameuze brand, waarbij na blussing door de extreme kou een ijspaleis overblijft. Noch De Zon, noch Hotel Groenhuis zijn herbouwd. Wel heeft er nog vele jaren, tot na de Tweede Wereldoorlog, een schutting om het terrein gestaan.

Tekst en ansicht: Nik de Vries

D

Der Bossche Torenbou KringNieuws is het minimaal zes maal per jaar

Onze stadgenoot Patrick Regoot wandelt regelmatig door Vlissingen, een stad met een lange historie en, net als ’s‑Hertogenbosch, een geschiedenis die voor een belangrijk deel bepaald is door de 80-jarige oorlog. Op één van zijn wandelingen attendeert de Vlissinger Xander Schanssema hem op een gevelsteen met een toren in de Vlissingse Sint Jacobsstraat. De gevelsteen draagt niet alleen de afbeelding van de toren, maar er is ook een kort vers aangebracht: Der Bossche Torenbou Die Heb Ick My Doe Stelle Ter Eeren van Nassou Tot Spit Al Syn Rebele.

verschijnend tijdschrift van de Kring Vrienden van ’s‑Hertogenbosch.

Redactie: Jan Korsten, Frans van Sundert, Marjan Vonk, Nik de Vries en Gerdie de Zeeuw-Nieuwenhuis (voorzitter).

Vormgeving: Egbert van den Berg en Jack van Elten Redactie-adres:

Foto: Harry Blankert

24

Het lijkt een afbeelding van de toren van de Bossche Sint-Jan, maar hoe komt de toren van ‘onze’ Sint-Jan op een gevelsteen in Vlissingen terecht?

Patrick Regoot was zo vriendelijk dat voor ons en voor u na te zoeken. In het boek Huisnamen en -opschriften in Zeeland van Ed de Graaf staat het antwoord. Ene Pieter Jansen heeft de opdracht gegeven tot het maken van deze gevelsteen. Hij was vaandrig in dienst van prins Frederik Hendrik en nam deel aan de belegering van ’s‑Hertogenbosch. En omdat dat beleg zo lang duurde, meende Pieter Jansen dat hij de prins maar eens een handje moest helpen.

We citeren Ed de Graaf: “Diep in de nacht zwom Pieter de gracht over en zag kans onopgemerkt de verdedigingswal te passeren.

Overmand door overmoed beklom hij de Bossche toren, alwaar hij de driekleur ontvouwde. Bij het ochtendgloren werden de Spaanse verdedigers verrast door de aanwezigheid van de wapperende vlag op de toren. Zonder slag of stoot nam het leger van Frederik Hendrik de stad in.

De dappere vaandrig werd beloond met een mooie toelage en een zilveren plaquette met een afbeelding van zijn toren.”

Terug in Vlissingen laat Pieter Jansen zijn huis in de Sint Jacobsstraat verfraaien met de genoemde gevelsteen.

De inname van ’s‑Hertogenbosch door Frederik Hendrik is niet alleen te danken aan de actie van deze waaghals, maar verhalen als deze maken van dat beleg een historie die we ons blijven herinneren.

Secretariaat KringNieuws Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: redactie@kringvriendenvanshertogenbosch.nl Druk: Drukkerij Opmeer bv, Den Haag Oplage 2.600 stuks Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Secretariaat Postbus 1162 5200 BE ’s‑Hertogenbosch E-mail: algemeen@kringvriendenvanshertogenbosch.nl Internet: www.kringvriendenvanshertogenbosch.nl Betalingen: Postgiro 3.119.716 Jaarlijkse bijdrage minimaal ¤ 14,00 Jeugdleden ¤ 7,00 Kringhuis Verwersstraat 19A ’s‑Hertogenbosch Telefoon

073 - 613 50 98

Telefax

073 - 614 60 21

Openingstijden: Dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Zon- en feestdagen van 10.30 - 16.00 uur

Marjan Vonk

KringNieuws maart 2006, jaargang 32 nummer 2